Үйретудің ойындық тәсілдері
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Ж.Досмұхамедов атындағы педагогикалық колледж
Педагогика және
психология кафедрасы
Курстық жұмыс
Тақырыбы:
Әр түрлі жас топтарында сурет салуға үйрету және олардың шығармашылықтары
Орындаған:
тобының студенті
Жетекшісі:
Орал қаласы - 2018
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
Негізгі бөлім:
І. Мектепке дейінгі ұйымдардағы бейнелеу өнері іс- әрекеті және маңызы
1.1 Мектепке дейінгі ұйымдарда бейнелеу өнері іс - әрекетін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Әр түрлі жас топтарында бейнелеу іс - әрекетін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.3. Бейнелеу өнері сабағында ересек балаларға елестету арқылы сурет салдыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
ІІ. Мектеп жасына дейінгі балаларды сурет салуға үйрету және олардың шығармашылықтарын қалыптастыру
2.1. Мектепке жасына дейінгі балаларды сурет салуға әр түрлі әдістерді қолдану арқылы бейнелеу өнеріне баулу әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.2. Әртүрлі жас топтарында сурет салуға үйрету және олардың шығармашылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.3. Эксперименттік жұмыстың нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..39
Кіріспе
Зерттеудің жұмысының өзектілігі: Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында білім беру жүйесінің жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған рөлі атап көрсетілсе, осы Заңның 41-бабында: педагог қызметкерлер оқушылардың мемлекеттік білім беру стандартында көзделген деңгейден төмен емес білім, білік, дағды алуын қамтамасыз етуге, жеке шығармашылық қабілеттерінің дамуы үшін жағдай жасауға міндетті делінген.
Баланың жеке тұлға ретінде қалыптасуы сәби кезінен басталады. Ол үшін балаға барлық жағдай жасалуы керек. Өмірге келген әрбір бала бақытты болуы тиіс. Бұл-баланың басты құқығы. Балалар-еліміздің бүгіні мен ертеңі. Мемлекетіміздің басты байлығы, әрі тірегі. Сондықтан балаға тиісті дәрежеде жағдай жасап, денсаулығын жақсартып, өмірін гүлдендіріп, саналы тәрбие мен сапалы білім беру-біздің басты мақсат.
Балабақшаның күн тәртібінде түрған өзекті мәселе - баланың денсаулығы, тәртіпті де ақылды бала өсіру, алғашқы білім нәріне жол ашу.Осыған орай, бүгінгі қоғам мүддесіне лайықты, жан - жақты жетілген, бойында ұлттық сана қалыптасқан парасатты азамат тәрбиелеп өсіру - отбасының, балабақшаның, барша халықтың міндеті.
Мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеу өнеріне қабілеттері мен шығармашылығын қалыптастару қазіргі таңда ең өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Ғалым-педагогтар мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеу өнеріне қабілетінің дамуын жан-жақты әлі де қарастыруды қажет етеді деген пікірлер айтуда.
Бала мектепке келгенде қабылдау, ойлау және есте сақтау қабілеті жоғары дәрежеде болуы тиіс. Сондықтан балаға мектепке дейін бейнелеу қабілетін дамыту маңызды. Ол үшін арнаулы дәлелденген, тәжірибе жүзінде еске асырылған нәтижелі іс-әрекеттер жасалынуда.
Осы жасқа лайықты ойлау, есте сақтау қабілеті мен ақыл-ой және ересек адамның парасатты қамқорлығынсыз баланың талабы толығымен ашылмай қалуы мүмкін. Мектепке дейінгі балалық шақта есте сақтау, бейнелеу қабілеті біршама дербестікке ие болады. Мектепке дейінгі балалардың есте сақтау қабілетін дамыту баланың ес процесінің қалыптасу өрісіне бір деңгейде көрініс бермейді, сондықтан да оны белсенді түрде ынталандыра білуіміз шарт. Мектепке дейінгі балалардың өмір сүру қалпы, оның есте сақтау және ойлай білу дәрежесімен тығыз байланысты. Сондықтан да есті дамыту - үлкен өзгеріс есті-бала алдында есте қалдыру, бейнелеу өнеріне мақсатын қойып, тиісті тәсілдер қолдануды бастайтын (мысалы, есте қалдыру үшін іс-әрекетті бірнеше рет қайталайды) арнайы мимикалық іс-әрекеттің болуы дейді. Мектепке дейінгі балалардың есте сақтау, бейнелеу қабілетіне тән заңдылықтар да қазіргі таңда зерттелінуде.
Мектепке дейінгі балалардың бейнелеу қабілетінің жоғары болатындығын ғалымдар кеңінен қарастырды.
Балабақшада бейнелеу өнерімен шұғылдану болмысты танудың тиімді құралы болып табылады және сонымен бірге көзбен көріп қабылдау, қиялдау, кеңістікті елестете білу, есте сақтау, сезім және басқа психикалық процестердің дамуы мен қалыптасуына жәрдемдеседі.
Мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеуі дегеніміз - олардың қиялынан туындаған көріністердің және құлағымен естіп, қолымен ұстаған нәрселердің және тағы да басқалары осы рецепторлардың бәрін біріктіре қалдырғанда ғана тиісті мағұлматты есте қалдыруы.
Зерттеудеу жұмысының мақсаты: Әр түрлі жас топтарында сурет салуға үйрету және олардың шығармашылықтарын қалыптастыру.
Зерттеу жұмысының міндеттері: Қойылған мақсатқа байланысты келесі міндеттерді шешуді көздейді:
+ Мектепке жасына дейінгі балаларды сурет салуға әр түрлі әдістерді қолдану арқылы бейнелеу өнеріне баулу әдістерін зерттеу;
+ Әртүрлі жас топтарында сурет салуға үйрету және олардың шығармашылықтарын қалыптастыру жолдарын қарастыру.
Зерттеу пәні: бейнелеу өнері оқыту әдістемесі
Зерттеу нысаны: Мектеп жасына дейінгі баланың бейнелеу өнері және сурет салу әрекеттері негізінде бейнелеу өнеріне қабілеттері мен шығармашылығын қалыптастыру, қолдану мүмкіндіктері.
Зерттеу орны:
Зерттеудің теориялық маңызы: Педагогикалық іс-әрекетте әр түрлі жас топтарында сурет салуға үйрету және олардың шығармашылықтары тео-риялық және тәжірибелік тұрғыдан тұтастық принципін басшылыққа ала талданды.
Зерттеудің әдістемелік маңызы: балаларды сурет салуға үйрету деңгейін анықтайтын әдістемелер сарапталып зерттеулер жүргізу негізінде талданды.
Зерттеу әдістері: Бейнелеу әрекеттері негізінде бейнелеу қабілеттері мен шығармашылығын даму деңгейін қалыптастыруға арналған жаттығулар, философиялық,психологиялық,педагоги калық және оқу-әдістемелік әдеб-иеттерге талдау жасау, педагогикалық бақылау, педагогикалық тәжірибе жұмыстары.
Зерттеу көздері: педагогика, психология ғылымдарының классиктерінің еңбектері, Қазақстан Республикасы үкіметінің ресми құжаттары (заңдар, қаулылар, бағдарламалар, актілер, тұжырымдамалар, т.б.), жалпыға міндетті білім берудің мемлекеттік стандарттары, оқу бағдарламалары.
Курстық жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І. Мектепке дейінгі ұйымдардағы бейнелеу өнері іс- әрекеті және маңызы
1.1 Мектепке дейінгі ұйымдарда бейнелеу өнері іс - әрекетін ұйымдастыру
Бейнелеу іс - әрекеті жұмыстарын жоспарлаудың негізгі принцип-тері оның мектепке дейінгі ұйымның білімділік - тәрбиелік жұмыс мазмұ-нымен байланыстылығы. Балалар жұмысын талдау және оны жинақтауды ұйымдастыру. Сабақты жоспарлауда педагогтарға көрсетілетін күнделікті көмек (жеке және топтық кеңес беру, семинарлар, практикумдар, үйірме-лер). Ата - аналармен жүргізілетін жұмыстар (жиналыстар, кеңесулер, дөңгелек үстел). Мектеп жасына дейінгі және кіші мектеп жасындағы балаларды бейнелеу өнері құралдарымен үйрету, дамыту, тәрбиелеудің байланыстылығы. Балабақша және бастауыш сынып оқушыларымен бейне-леу өнері сабақтарын ұйымдастырудың өзіндік ерекшеліктері. Бейне-леу өнеріне үйретудің бүкіл жүйесі негізінде бақылау әдісі жатады. Балалар-дын творчествалық қабілеттерін дамытудың табысты болуы олардын айна-ласындағы бақылай білуі, болмыс құбылыстары арасындағы байланыстарды анықтап, жалпы және жеке белгілерді бөліп көрсете білу қаншалықты дами-тынына байланысты. Бірақ сабақ барысында бақылаулардың бір өзі көргенді бейнелеу мүмкіндігін қамтамасыз ете алмайды.
Баланы арнаулы бейнелеу тәсілдеріне, түрлі бейнелеу материалдарын пайдалану әдістеріне үйрету қажет. Тек сабақтарда жүйелі түрде үйрету процесінде ғана балалардын қабілеттері қалыптасады. Сабақта бейнелеу іс-әрекеті жөніндегі сабақтарда шартты түрде көрнекі және сөздік деп бөліне-тін әр түрлі тәсілдер пайдаланылады Ерекше сабаққа байланысты тән тәсіл-дер тобы ойын тәсілдерін құрайды. Оларда көрнекілікті қолдану мен сөзді пайдалану біріктіріледі
Педагогикада қабылданған анықтамаға сәйкес үйрету әдісі қойылған міндетті шешуге бірдей көзқараста келуімен сипатталып, сол сабақтағы баланыңда, оқытушыныңда бүкіл қызыметінің сипатын анықтайды. Үйре-ту тәсілі - сабақтардағы іс- әректтің бүкіл спецификасын анықтамайтын, бар болғаны тар көлемде үйрету маңызына ие, неғұрлым жеке көмекші құрал. Кейде жекелеген әдіс тек тәсіл ретінде ғана еөрінуі және тұтас алғанда сабақтардағы жұмыс бағытын белгілеп бермеуі мүмкін. Үйретудің көрнекі әдістері мен тәсілдері. Үйретудің көрнекі әдістері мен тісілдері пайдаланыл-ған натуралар, картиналардың баспа машиналар арқылы жасалған көшір-мелері. үлгілері және басқа көрнекті құралдар; жекелеген заттарды құрап көруге; Мұғалімнің бейнелеу тәсілдерін көрсету; балалардын жұмыстарын сабақ аяғында, оларға баға берген кезде көрсету. Натураны пайдалану: Бей-нелеу өнерінде натура деп тікелей бақылау кезінде бейнеленетін затты немесе құбылысты айтады. Үлгіні пайдалану: Натура сияқты, үлгі деп үйре-ту әдісі және жекеленген тәсіл ретінде пайдаланылуы мүмкін. Картиналар-ды пайдалану: Картиналар негізінен балалардың қоршаған болмыс туралы түсініктерін нақтылау үшін және бейнелеу құралдары мен тәсілдерін анықтау үшін қолданылады. Тәрбиешінің жұмыс тәсілдерін көрсету: Балабақша бағдарламасы үйрету процесінде балалар меңгеруге тиісті бейнелеу шеберліктері мен дағдыларының көлемін белгілейді. Салыстыр-малы түрде алғанда шағын шеңбердегі шеберліктерді игеру балаға барынша алуан түрлі заттарды бейнелеуге мүмкіндік береді. Мысалы, үйдің суретін салу үшін тік бұрышты форманы салу тәсілдерін білу, яғни тік бұрышты етіп түзу сызықтарды біріктіре білу керек. Мұғалімнің бейнелеу әдістерін көрсету көрнекі- ықпалды тәсіл болып табылады, бұл тәсіл балаларды өздерінің нақты тәжірбиесі негізінде қажетті форманы саналы түрде жасауға үйретеді. Көрсету екі түрлі болуы мүмкін: қимыл- ишарамен көрсету және бейнелеу тәсілдерімен көрсету.Барлық жағдайларда көрсету сөзбен түсіндіру арқылы жүреді. Балалардын жұмыстарын талдау: Аналитикалық ойлауды дамыту балаларға жолдастары істеген жүмыстарды және өз жұмыстарын обьективті бағалауға мүмкіндік береді.
Бырақ мұндай дәрежеге бала 6-7 жаста жетеді. Әрбір баланың жұмы-сын мектепке келген кезінде талқылауға болады, бала бұл кезде жолдас-тарының еңбегінің нәтижелерін білгісі келеді. Алты жастағы балаларға өзінің жұмыстарын натурамен. үлгімен салыстыра отырып, талдауды ұсынуға болады. Мұның өзі балаларда жолдастарының жұмыстарына ғана емес, сонымен бірге өзінің меншікті жұмысына да сын көзбен қарауды тәрбиелеиді. Үйретудің сөздік әдістері мен тәсілдері:
Үйретудің сөздік әдістері мен тәсілдеріне әңгімелесу, сабақ барысындағы және сабақ процесіндегі мұғалімнің нұсқаулары, сөздік көркем образды пайдалану жатады.
Сабақ барысында әңгімелесу: Бейнелеу іс- әрекеті жөніндегі сабақтар, әдетте мұғалімнің балалармен әңгімелесуімен басталады. Әңгімелесудің мақсаты - бұрын қабылданған образдарды балалардын есіне түсіріп, сабаққа деген ықыласын туғызу. Әсіресе балалар елестету негізінде, көрнекі құралдар пайдаланбай, жұмыстар орындайтын сабақтарда әңгімелесудің маңызы орасан зор.Әңгімелесу қысқа, бірақ мазмұндыда әсерлі болуы тиіс. Әңгімелесу негізінен үйрету әдісі ретінде 6-7 жастағы балалармен жұмыс істеген кезде жүргізіледі. Әңгімелесу әдіс ретінде де тәсіл ретінде де балаларың түсініктері мен эмойиялары жанданып, ал творчествалық көңіл күйлері суынбауы үшін 4-5 минуттан аспауы керек. Көркем әдебиет образын пайдалану:
Сөз ішінде өз бейнесін тапқан көркем образ (өлең, әңгіме, жұмбақ және т.б.) өзіне тән көрнекілікке ие болады. Онда белгілі бір құбылысқа тән, типтік бейне жатады да оны басқа құбылыстардан ерекше тіп көрсетеді. Тәрбиешінің сабақ процесіндегі нұсқаулары мен түсіндір-мелері. Тәрбиеші-нің нұсқаулары барлық көрнекі тәсілдермен міндетті түрде қатар жүреді, бірақ үйретудің дербестәсілі ретінде де пайдалануы мүмкін. Мұның өзі балалардың жас мөлшнріне және сол сабақтың алдында тұрған міндеттеріне байланысты. Әдетте тәрбиеші алға қойылған оқу міндеттерін түсіндірумен байланысты нұсқаулар береді.
Үйретудің ойындық тәсілдері. Бейнелеу іс- әрекеті процесінде ойын сәттерін пайдалану үйретудің көрнекі - ықпалды тәсілдеріне жатады. Бала неғұрлым жас болған сайын, оны тәрбиелеу мен үйретуде ойын соғұрлым көбірек алуы тиіс. Үйретудің ойындық тәсілдері алға қойылған міндетке балалардың назарын аударуға жәрдемдесіп, ойлау мен қиялдау жұмысын жеңілдетеді. Сонымен қандайда бір әдістер мен тәсілдерді таңдау: сол сабақтың мазмұны мен алдында тұрған міндеттеріне және бейнелеу іс- әрекетінің міндеттеріне; балалардың жасы мен дамуына; Балалар әрекет жасайтын бейнелеу материалдарының түрлеріне байланысты.Басты назарда айналадағылар туралы түсініктерді орнықтыру міндеттері тұрған сабақтар-да сөздік әдістер; әңгімелесу, балаларға сұрақтар қою көргенін еске түсіру-ге көмектеседі.Алда тұрған міндеттерді, сабақтың программалық материа-лын және сол топтағы балалар дамуының ерекшеліктерін мұқият ойласты-рып алмайынша бірде- бір тәсілді пайдалануға болмайды. Жекелеген - көрнекі және сөздік - әдістер мен тәсілдер қатар қолданылып сабақта үйретудің біртұтас процесінде бірі екіншісі мен серіктесіп отырады.
1.2.Әр түрлі жас топтарында бейнелеу іс - әрекетін ұйымдастыру
Тәрбиеші балаларды заттардың, қоршаған құбылыстардың шындығын суретте шешімін табатындай етіп талдай білуге жетілдіруге тиіс. Педагог балаларды әрбір заттың тән қасиеттерін мүшелей білуге үйрете келіп, затты немесе құбылысты толық қамти білуге көп мән береді. Көктемнің ғажаптығына балалардың көңілін аудара отырып, алғашқы гүлдердің айрықша нәзіктігін, көгілдір аспанның, көктердін түсін көрсетеді.
Бұл негізінен бояу түстерінің жас, қанық екендігін сезінуді арттырады. Бұл топта натураға қарап сурет салу негізгі мақсат емес, дегенмен кейбір өзгешеліктері бар. Бұрын балалар заттардың құрылысы мен түстерінің тобын, белгілі бір формаларды меңгергн болса, енді оларға тән қасиеттерін меңгереді. Мысалы: сурет саруға таңдап алынған бұтақтардың тармақтары және көптеген жапырақтары, т.б. бар. Балалар осы қасиеттеріне байқап, бейнелеулері керек. Сабақтың басында балаларды затты дұрыс талдап, қарап алғанына қарамастан, жасалған бейнені салыстыру, оны қабылдауға қайтып оркалу қажеттігі туады. Табиғатпен таныстыру сабақтарында сурет салудың белгілі бір маңызы бар. Балалар табиғат құбылыстарын қадағалап отырады, балабақша немесе топ учаскілерінде өсімдіктердің өскендігін, бойларының ұзындығын байқайды да, соларды өздерінің суретіне енгізеді. Педагог 6 жастағы балаларды әр түрлі тақырыптағы суреттерді, шағын скульптура-ларды, декорияциялық - қолданбалы өнер бұйымдарын түсінуге үйретеді. Балалар олардың эстетикалық қасиетін сезіне бастайды, қуаныш сезімене бөленеді, толқуды бастан кешіреді, қобалжижы; сонан кейін педагогтын кеңесімен немесе өз бетінше өзіне ерекше ұнаған бұйымды таңдап алады.
Балалар тек тәрбиешісінің айтқанын істеп қоймай, өз бетімен бірден орындала қоймайтын істі игеру үшін жаттығуға кіріседі, әрі оларды қалай орындау керектігін сұрайды, сұрақтар қояды. Балалардың білуге әуестігі белгілі бір бағытта дамиды, білуге құштарлығы артады, өз бетінше қадағалауы мен бақылауы күшейеді.Тәрбиеші балалардың техника-ға, табиғатқа, өнердің әрбір түріне деген, білуге құштарлығын жеке - жеке даму тиіс, өйткені бұл құштарлық олардың салған суреттеріне, мүсіндеріне, аппликацияларына әсер етеді.Сурет салу кезінде педагог балаларды өз жолдарының жұмысын әділ де жұмыла бағалай білуге бағыттайды, олардың өз пікірлерін айтуын дамытады. Ол балаларды өз білгенін түгел өзгеге үйретуге, өз жолдастарына көмектесуге үйретеді. Мәселен, сабақ үстінде балалар түрлі элементтерді қолдана отырып, декоративті ою -өрнек жасады делік. Олардың біреуі топқа тек жақында ғана келгендіктен өрнектін компазитциясын түсіне алмады. Мұндай жаңадан келген балаға өрнекті салудың тәсілін педагог жақсы сурет салатын бір балаға тапсырады.
Коллективті түрде жұмыс істеген кезде 6 жастағы балалар тәрбие-шісінің көрсеткен жұмысын ғана істей қоймай, осы жұмысты тәрбиешәсәнәң таңдауына ықпал жасайды, оны жетіп қадағалай отырып, жұмыстың дәл әрі көркем болуына бар күшіне салады. Кейбір жағдайларда бір столда отырған балаларға тәрбиеші коллективтік жұмысты атқаруға келісуді, өзара міндет бөлісуді ұсынады. Ол жұмыс барысына бақылап отырады, бірақ олардың өз бетімен жұмыс жасауына көбірек еркіндік береді.Тәрбиеші балаларды жұмыстың жоспарын өздері жасауға, яғни алдымен ойланып, болашақ суреттің мазұмынын көз алдына келтіріп, содан кейін сурет сала бастауға үйретеді. Сондай - ақ балаларға жұмысты орындау процесінде жоспарлауды үйрету қажет: бұл баланың барлық іс -әрекетін жұмылдырады әрі оның өзін -өзі қадағалауына игі әсерін тигізеді. Педагог балаға оның өзі салған суретіне сын көзбен қарауы үйретеді. Бірақ әрқашан сынап - мінеп отыру баланы қанағаттандырмауы, оның суретке деген ынтасын кемітуі, өз жасаған дүниеге қуана алмауын тудыруы мүмкін. Сондықтан да балаларды өз қатесін тек байқап қана қоймай, оны түзетуге ұмтылуын, бейнені көркем етіп толықтыра білуін қалыптастыру керек, олардың қабілеті, іскерлігі мен жасалып біткен жұмыс нәтижесінің арақатынасын байланыстыру керек., өздері салған суреттін өзгеге түсінікті болуын, өзін қуанышқа бөлеуін қадағалау керек. Бірақ, мектеп жасына дейінгі ересек балалар тірі организмдерді мүсіндеген кезде солардың ерекше белгісін көрсетеді де, ал негізгі бөліктерінің формулаларының барлығы әлі жалпылыма күйінде қалып қояды. Мұның бұлайша болуы, балалардың күрделі заттардың құрылымын, формасын әлі жетек түсіне алмауынан. Мектеп алды даярлық тобындағы тәрбиешісінің алдында мүсіндеуге үйретудің мынандай міндеттері тұрады; заттың формасын көзбен және бұлшық етпен қабылдауын дамыту; мүсіндеу барысында мәнерлі образдар жасауға, әр алуан құралдарды пайдалана алуға үйрету және творчестволық инициативаны дамытатын әр түрлі бейнелеу және техникалық тәсілдері меңгеруді қалыптастыру. Мектеп алды даярлық тобындағы балалардың шар, конус, дискі, цилиндр тәрізді көлемді формулалармен жақсы таныс екені белгілі.
Тәрбиеші бөліктеріне дейін айқын көрінетін заттарды таңдап алады. Балалардың осы бұйымдардың түрлі варианттарын өздері ойлап салуы үшін тәрбиеші бұл бұйымдармен жете танысуы әрі зеттеуді ұйымдастырады, ал сонан соң оларды бейнелеуде ұсынады. Мектеп алды даярлық тобында балаларды алуан түрлі түстік гаммаларда өз бетімен пайдалануға, оны дасай білуге үйрету қажет. Сонда балалар тек бір түстін бірнеше реңке болатынын біледі, түстерді айыруға және оларды бере білуге үйренеді, реңктерді алу үшін бірнеше түстерді араластыруға қажет екендігін сезеді. Педагог балаларға түстердің атын өздері атауды ұсынады: сұрғылт көгілдір, сарғыш көк және т.б. Ол балаларға заттар мен құбылыстар түсінің құбылм-алылығын, өзгергіштігін түсіндіреді, әрі соларды суретте, аппликацияда бере білуге үйретеді. Мысалы, балалармен күн шұғыласына бөлінген ашық күнгі айналадағы заттарды бақылай отырып, тәрбиеші назары түстердін қанықтылығына, контрактылығына аударады. Ал енді бұлтқа жасырынғанда әлгі ашық түстердің барлығы күңгірт тартады. Бір реңкі алу үшін түрлі түстерді араластыруға үйрену баланың түстік палитраны еркін әрі әр қалай пайдалануына мүмкіндік береді. Тәрбиеші мұндайда балаға көмектесуі тиіс.
Мұндай түрлі материалдарды қолдану іс -әрекеті тек қана декорация-лық сурет салудың аясынан шығып кетеді, декорациялық - қолданбалы сипат алады. Балаларға тек таблицаларды, қолданбалы өнер туындысы бейнеленген суреттерді ғана көрсетінп қоймай, өнер туындыларының өздерін де жиірек көрсеткен жөн. Сабақтас мазмұнды беру. Сюжетті сурет салу сабақтарында тәрбиеші балаларды, салыстырмалы шамасын бере білуге, бейнені кеңстікке сай орналастыруға, жерде тұрған заттарды бейнелеу үшін қағаздың бүкіл бетін түгел немесе тек бір шетін ғана үйретеді. Жүйелі әр тыңғылықты жүргізілген жұмыстардан кейін балалар жылдын аяғына таман суреттің кеңестік бере алады.: қағаздың алдыңғы бөлігіне түсетін заттарды олар анық әрі үлкен етіп салады, ал алыс қашықтықтағы заттарды шағын етіп салады. Қағаз бетіне салатын заттарды әр түрлі орналастыруға болатынын көрсетуге балалар үшін аса маңызды болып табылады. Техникалық дағдылар. Тәрбиеші балаларды сызықты сурет салу қарандашты еркін ұстауға үйретуі қажет; сызық бойымен бір қалыпты сызықтар жүргізе отырып алдымен бір жағына, сонан соң екінші жағына тік және көлденең тұрған қос шығыршық салуға үйренуі керек, ұзын сызықтардың,үлкен заттардың, немесе олардың бөлік-терінің, ою элементтерінің суретіне салғанда және суреттің ұсақ детальдарын бояғанда қолдың барлық саусақтарының қозғалысын пайдалануды уйрену қажет. Кистің ұшымен барлық бағытта түрлі нәзік свзықтарды салуға үйренуі керек. Балаларға сурет салған қарындашты баса түсу мен жеңілдету ұстауды үйрету қажет; акварельмен сурет салу техникасымен меңгеру керек; бояуды суға малып, оны палитраға тигізу қажет және суреттің бір бөлігін бояп шығуы үшін жеткілікті мөлшерде ғана киістің үшына бояу жағуы керек.
Балалар түрлы түсті балауыз бормен, көмір қарандашпен, сангинамен сурет сала білуі тиіс. Тәрбиеші балаларды сызықтың, форманың, ою -өрнек элементтерінің әдемі түсуін және кескіндердің ерекшелігін, түрлі сызық-тарды жеңіл түсіруді байқауға үйретуі тиіс. Суреттің мұндай эстетикалық сапасы салу процесінің мазмұнын байыта түседі. Бала мұнымен бірте - бірте суретті әдемілей, айшықтай, көркемдей түседі. Мектеп алды даярлық балала-рын үйретудегі ойын тәсілдері:Бейнелеу іс-әрекеті процесінде ойын сәттерін пайдалану үйретудің көрнекі-ықпалды тәсілдеріне жатады. Бала неғұрлым жас болған сайын, оны тәрбиелеу мен үйретуде ойын соғұрлым көбірек орын алуға тиіс. Үйретудің ойындық тәсілдері алға қойылған міндетке балалардың назарын аударуға жәрдемдесіпойлау мен қиялдау жұмысын жеңілдетеді. Балаларды сурет салуға үйрету ойын жаттығуларынан басталады. Олардың мақсаты - аса қарапайым сызықтық формаларды жасауға балаларды үйрету процесін де қол қимылдарын дамытуды да неғұрлым тиімді ету. Балалар алдымен мұғалімнен сол қолдарымен ауада түрлі сызықтар жүргізеді, содан кейін қимылын: Бұл жолмен жүгіріп бара жатқан бала, Әжетай жіпті осылай шумақтайды және т.б. сол сияқты түсіндірумен толықтыра отырып, саусақтарын қағаз бетімен жүргізеді. Ойын жағдайында образ бен қимылды біріктіру сызықтар мен аса қарапайым формаларды бейнелей білуді меңгеруді едәуір шапшңдатады. Ойындық сәттерді пайдаланған кезде мұға-лім үйретудің бүкіл процесін ойынға айналдырмауы тиіс, өйткені ол балалар-дың көңілін оқу міндеттерін орындаудан басқаға аударып, білім, іскерлік пен дағдыларға ие болудағы жүйені бұзуы мүмкін.Сонымен қандай да бір әдістер мен тәсілдерді таңдау: сол сабақтыңмазмұны мен міндеттеріне және бейне-леу іс-әрекетінің міндеттеріне, балалардың жасы мен олардың дамуына, балалар әрекет жасайтын бейнелеу материалдарының түрлеріне байланысты. Басты назарда айналадағылар туралы түсніктерді орнықтыру міндеттері тұрған сабақтарда сөздік әдістер: әңгімелесу, балаларға сұрақтар қою, көргенін еске түсіруге көмектеседі. Алда тұрған міндеттерді сабақтың программалық материалын және сол топтағы балалар дамуының ерекшелік-терін мұқият ойластырып алмайынша бірде бір тәсілді пайдалануға болмай-ды.
Жекелеген - көрнекі және сөздік - әдістер мен тәсілдер қатар қолданы-лып сабақта үйретудің біртұтас процесінде бірі екіншісімен серіктесіп отырады. Көрнекілік балалаардың бейнелеу іс-әрекетінің материалдық-сезімдік негізін жаңғыртады, сөз дұрыс түснікті қалыптастыруға, қабылдау мен бейнелеуді талдап, жинақтауға көмектеседі.
Суреттердің негізгі орындалу тәсілі. Бәрінен бұрын балаларды қолда қарындашты, қылқаламды, борларды дұрыс ұстауға үйрету қажет. Балалардың өздері бұған үйрене алмайды. Қарандашты және қылқаламды дұрыс ұстай білмеу сурет салу қимылдарының дамуын кешеуілдетеді және бейнелер жасауды қиындатады. Балалар қылқалам мен қарындашты үш саусағымен ұстауды үйрену керек (басбармақ пен ортан қолдың арасында үстінен сұқ саусақпен басып ұстайды), қол бұл кезде шынтаққа дейін столда жатады немесе сурет салатын қарындашқа сүйеніп, шамалы көтерілуі мүмкін. Қарындашты әр түрлі қысымда ұстай отырып (бозғылт және жұқа реңктерді, жіңішке, нәзік сызықтарды алу үшін қағазға жеңіл жанаса отырып, ашық түсті және қатты сызылған сызықтарды алу үшін неғұрлым қаттарақ баса отырып) сурет салуға болады. Бұл сызықтар мен бейнелердің әсерлігіне жетуге мүмкіндік береді, себебі - сызық суреттің негізгі компоненттерінің бірі. Қылқаламмен сурет салу үстінде балаларға жалпақ және жіңішке сызықтарды алу үшін қылқаламның барлық түгімен және оның ұшымен сызық жүргізуді үйретеді. Балаларды бейнелерді дұрыс бояу тәсілдеріне үйретеді (сызықтарды бір бағытта, бір контурдың шеңберінде оны өзгертпей жүргізу, штрихтарды контурдың шегінен шығармау, тегіс фактураны бере отырып, ашық жер қалдырмай, ал кедір-бұдырлысын - ашық жер қалдыра отырып бояу.) Балалар заттарды олардың бөліктері мен фактураны бейнелеу мақсатымен штрихтардың және сызықтардың ұзындығын реттей білуге ие болады. Балалар қылқаламмен және бояулармен жұмыс жасаудың түрлі тәсілдерін: құрғақ фонда дымқылдау әдісімен жұмыс жасауды үйренеді. Оларды түстердің түрлі реңктерін алу үшін бояуларды ақ сырмен араластыруды және оларды сумен ерітуді; сурет салудың және түс реңктерін алудыңтүрлі тәсілдерін пайдалануды, бейнелер жасаған кезде түрлі техниканы қолдануды (жай қарындаш және бояулар-гуашь, акварель, түрлі-түсті борлар және гуашь немесе акварель және т.б.) үйретеді.Сурет салу техналогиясын меңгеру қол қимылын дамытады, балаларға суретте өздерінің шығармашылық ойларын еркін бейнелеп көрсетулеріне, қызықты, әсерлі суреттер жасауға мүмкіндік береді. Қарындаш - сырты ағаштан, өзегі графиттен жасалған сызу құралы. Сурет салу үшін суретшілердің алуан түрлі жабдықтар мен материалдарды пайдаланатыны белгілі.Қандай да болмасын нақты суретпен жұмыс, заттың өзіне қарап салудан, оның пластикалық қасиетін оқып-білуден басталады.Нақты бейненің ерекшелігіне байланысты сурет қарындашпен, перомен, көмірмен, қылқаламмен салынуы мүмкін. Олардың ішінде ең көп қолданылатыны - кәдімгі графиттік қарындаш.Сурет салатын қарындаштар қатты-жұмсақтығына қарай мынадай түрлерге бөлінеді: 6Т, 5Т, 4Т, ЗТ, 2Т, Т, ТМ, М, 2М, ЗМ, 6М, бұлар латынша мыналарға сәйкес келеді: 6Н, Н, НВ, 2В, ЗВ, 4В т.т. Қарындашты жазуы бар жағынан ұштамау керек. Жартысынан азы қалған қарындашпен сурет салу өте қолайсыз болады, сондықтан оны арнаулы түтікке орнатып, ұзартып пайдаланған жөн. Сурет салу үшін сызу және сурет қағазы деп аталатын жартылай ватман қағазы қолданылады. Сурет салуға жылтыр, жұқа, жұмсақ немесе өте қалың, бедерлі қағаздар мүлдем жарамайды. Қағаздың бедерлігі неме - се жылтырлығы суретті өңдеуге қолайсыздықты туғызады, ал жұмсақ қағаз тез сарғайып кетеді. Бұл қағаздарға тек жұмсақ заттармен - сангинамен, көмірмен, ал жылтыр қағазға тек қана тушьпен және қаламұшпен сурет салған ыңғайлы. Суреттегі керексіз сызықтарды өшіру үшін жұмсақ ақ өшіргіш қолданылады. Өшіргішті өте бір қажетті жағдайда болмаса, сирек пайдалануға дағдыланған жөн. Сурет салынатын қағазды планшетке керіп бекіту үшін сызба (архитектура) жапсырма шегесін (кнопка) қолданған жақсы немесе желімдеуге де болады. Ол үшін қағазды шамалы сулап, планшетке қатты жапсыра нық ұстап тұрып, шетін жапсырма шегемен бекітіп не желіммен желімдеп, планшет қырының арт жағынан бекіту керек.
Сурет салуға кіріспес бүрын қағаз керілген планшетті жұмыс істеуге ыңғайлап, дайындап алған дұрыс. Сурет салынғанда графитті қарындашпен қатар, көмірді де пайдалануға болады. Ол анағұрлым жұмсақ материалдар қатарына жатады. Көмір таяқшаларын ағаштардың жіңішке бұтақтарын отқа жағу арқылы дайындап алуға болады. Ол үшін биіктігі - 20-25 см консерві қалбырын тауып алып, оған құрғақ құм толтырады да ішіне қабығы аршылған, биіктігі қалбырдың бойындай шыбықтарды шаншиды. Сонан соң қалбырдың бетін жауып отқа қыздырады. Шыбықтар әбден күйген кезде оттан шығарып алып, оны суытады, сосын сол күйінде пайдалануға болады. Фабрикада арнайы дайындалған көмірлер де болады. Мәселен, қолдан дайындалған көмірге өсімдіктен жасалған желім қосылады. Мұндай көмірлер беті бұдыр қағаздарға жақсы жұғады. Графитті қарындашпен және көмірмен салынған суреттерді ұзақ сақтау қиын, сондықтан көмескіленіп немесе өшіп кетпеуі үшін оларды фиксаторлар арқылы өңдеу керек. Фиксаторларды жасау әдістері де әр түрлі. Мысалға, қаймағы айырылған сиыр сүтін алып, оған соншама су қосады. Бұл тез еріту үшін керек. Мұндай әдістермен дайындалған ерітіндіні қағаз бетіне бүріккіш арқылы бүркуге болады.
Графитті қарындашпен және көмірмен салынған суреттерді фиксатиф арқылы әбден қатырып тастайды. Әдетте мұндай әдістер салынған суреттерді ұзақ мерзімге сақтау үшін өте қажет. Көбінесе суретшілер түрлі-түсті қарындаштарды пайдалана бермейді. Олар суреттерді көмірмен, тушьпен, кара қарындашпен, пастель деп аталатын әр түрлі борлармен салады. Сурет салуды жетік игеруге күн сайын жүйелі жұмыс істеу арқылы ғана жетуге болады. Сонда суретші тәжірибе жинақтап, техникалық білім мен тәсілдерді игереді. Өткен және қазіргі заманғы шеберлердің су - рет салу техникасын зерттеп, үйренген жөн. Мұның өзі суретшінің ой-өрісін кеңейтіп, сурет салудың сан алуан тәсілдерімен танысуына көмектеседі, сондай-ақ су - рет салғанда қолданылатын түрлі материалдарды иге - руге, олардың мүмкіндіктері мен қасиеттерін іс барысында танып білуге үйретеді. Сурет салу сауатты-лығына үйрету:
Қарындашты үш саусақпен (бас бармақ, сүқ саусақ, ортаңғы саусақ) ғана ұстау керек. Қағазға көлеңке түспеу үшін қарындашты суретте көрсетілгендей етіп сәл алыстау ұстаған жөн. Сурет салған кезде ңолды қағаз бетіне тигізбеу керек. Егер қажет болған жағдайда қолды сүйемелдеу үшін екі саусақтың ұшын (аты жоқ саусақ пен шынашақ) қағаз бетіне ептеп тигізуге болады. Сонда қолдың астындағы сурет былғанбайды, өшірілмейді.
Негізінен бұрынғы салынған пішінді кетірмей-ақ қарындашпен түзетеді. Егер де алғашқы белгіні кетіретін болса жіберілген қателік қайталануы мүмкін.Өшіргіштердің ақ және сүр жұмсақ түрлері қолданылады. Егер өшіргіш қатты болса екі-үш күн бензинде ұстап жұмсартуға болады. Сонымен қатар қолданғанда ыңғайлы болуы үшін шетін ұштап кеседі. Мұндай өшіргіштермен жіңішке штрихтарды, кішкентай бөлшектерді кетіру оңай. Қылқаламмен бір түсті сурет салу гризайль
Қылқалам - кескіндемеде, графикада, каллиграфияда негізге кенеп, қағаз т.б. сырлы бояу қабатын жағу үшін қолданылатын құрал. Қылқаламды жануарлар жүні немесе қылынан қалашапқа бекітіп жасайды. Сырлы бояулы кескіндемеде қықаламның жаққышы (дөңгелек және жалпақ пішінді) қатты қылдан, желімді кескіндеме мен фрескада ұзынша қылдан жасалады. Дөңгелек жаққышты, үшкір жаққышты жұмсақ қылқаламдар (тиін, борсық жүнінен жасалады) акварель және графикада қолданылады. Қылқалам - бояумен жұмыс істеуге арналған құрал. Жалпақ акварель қылқаламымен 16-20 коңыр немесе қара түс арқылы нобай суреттерді салады. Жалпақ акварель қылқаламымен салу себебі, жіңішке қылқаламмен салған суреттің сызықпен салынған суреттен айырмашылығы болмай қалады. Сондықтан да жалпақ қылқаламның мүмкіндігі мол, көлемді бөлшектерді бояп, жіңішке сызық-тарды да түсіре алады. Қылқаламмен жұмыс істеу сурет салушыдан жинақ-тылықты, шығармашылық икемділікті талап етеді. Бүл техникамен сурет салуды қылқаламды жеңіл тигізу арқылы бейненің көлемін, пішіннің негізгі бөлшектерін белгілеуден бастайды. Содан соң күңгірт рең арқылы көлеңке жерлерін көрсетеді, қылқаламның ұшы арқылы айқын көрінетін шеткі сызықтарын шығарады. Өте тез салынатын нобайлар үшін планшетке әр қағазды жеке-жеке бекітпей, бірнеше данасын шеге арқылы ұстатқан тиімді. Өйткені дайын нобайды тез алып тастап, жаңасын бастау оңай. Гризайль техникасымен тек қана нобайларды емес, сонымен қатар этюдтар мен ұзақ мерзімді суреттерді де орындайды. Бұл әсіресе қандай да болмасын бояу түрімен сурет салып үйренердің алдында тиімді. Балалар бояудың қасиетін, ерекшелігін, мүмкіндігін түсініп біледі.
1.3. Бейнелеу өнері сабағында ересек балаларға елестету арқылы сурет салдыру жолдары
Бүгінгі кезде балабақшаларда бейнелеу өнері сабағында ересек бала-ларды жан-жақты дамыту, әсемдікті, сұлулықты сезіне білуге баулу мәселесі кеңінен қолданылуда. Осыған орай сабақтың көптеген тақырыптары халық қазынасымен, ауыз әдебиетімен байланыста жүргізіліп отыр.
Бұл тапсырма ересек балаларда шығармашылықты, қайсарлықты, тұрақ-тылықты дамытуға жағдай жасайды. Балалардың алға қойған мақсатқа қол жеткізе білу, соған жету үшін кездескен қиындықтарды жеңе білу сияқты қасиеттергетәрбиелейді. Бұл жерде өзбеттілік, шыдамдылық және қайсарлық әрқашан бірге жүреді.
Бейнелеу өнері сабағында бала ең алдымен өз түйсігі бойынша елестету яғни кескін келбетті есіне түсіру арқылы сурет салуды үйренеді. Бүкіл танымдық процестер баланың бейнелеу қаракетінен көрініс табады да, сурет арқылы одан әрі көркемдік шешімге ие болады. Бейнелеу өнері шығармаларын жақсы дәрежеде қабылдау үшін балада өнердің өзінің бейнелеу тілін түсінетін дамыған қабілет болуы қажет. Өнерді қабылдау балада арнайы үйренуді қажет етеді. Бұл жағдайда ол үшін бейнелеуді алғашқы міндет бейнелеуді шындықтың көрінісі ретінде қабылдау болады.
Бейнелеу өнері сабағы арқылы баланың елестету, ой-қиялын дамытумен тығыз байланысты. Бейнелеу өнері сабағы бір жағынан, белсенділік, өзбетімен, қиял, оймен жұмыс істеу сияқты шығармашылық іс-әрекетті талап етсе, екінші жағынан эстетикалық бағыт бейнелеу өнері сабағына тән қасиет. Ал бұл жердегі сезім де, қызығушылықта, тұжырым да, адамның дүние-танымы да іс -әрекетінен мотиві ретінде көрінеді.
Тәрбиеші баланың өз жұмысына белгілі бір уақыт бөледі. Сурет салуға кірісе отырып, бала өз жұмысының негізгі сәттерін жоспарлап алады, осының арқасында ойы дамып, жетіле түседі. Балаға берілетін еркіндік оның жұмысқа деген жауапкершілігін арттырып, қиялына қанат бітіреді, баланы аса бір қуанышқа бөлейді. Сурет сабақтарында бала өзімен өзі болып, көбіне өз қабілетіне қарай өзіндік туынды жасайды. Елестету, ойлау,қиялдау арқылы балалар суретінің мазмұнын талқылауға айрықша орын берілуі керек. Бейнелеу өнері сабағында сурет салумен айналысатын, өз ата аналарының басшылығымен сурет салуға машықтанған балалар елестету, ойлау, қиялдау арқылы еркін тақырып бойынша өз суреттерінде болмысты шынайы бейнелейді. Өздері көрген заттар мен табиғат құбылыстарын, адамдардың күнделікті өміріндегі нақты оқиғаларды, екіншілері өздерінің іске аспаған тілектерін, армандары мен қиялдарын бейнелейді.
Ересек балалардың есте сақтау қабілетін арттыру үшін ертегі кейіпкер-леріне арнап сурет салу бұл ең қызықты тақырып. Әрбір бала ертегіні қызықтап оқиды, әңгімелеп береді және сол туралы сурет салуға құштар. Сонымен бірге ертегі баланың дүниетанымын,ақыл-ойын шығармашылығын арттырады.
Бейнелеу өнері сабағында ересек балалардың фантастика дүниесіне де ынта - ықылас білдіретінін айтқанымыз жөн. Жалмауыз, аруақ, жын шайтан, су перісі, сиқыршы перизаттармен ертегі ханзада, ханшалар да нақты тіршілік иелер сияқты баланың жан дүниесімен өзін өзі сезінуін айқындай-ды. Мысалы Тоты құстың қиял ғажайып бейнесін көз алдына елестетіп, бейнелеу үшін оған шын мәнінде тіршілік ететін құстар туралы түсінігі болуын ал содан соң тоты құстың қиял ғажайып бейнесі әдеттегі құстардан немен ерекшеленетінін ойлап алуы, яғни нақты белгілерді тылсымды белгілерімен біріктіре отырып, бір тұтас образ жасауы керек.
Бала жасаған тұтас образға оның жас мөлшерін ескере отырып қарау қажет. Дақтар, образдар табу. Бұл сабақ ертегі оқушының шығармаларын-дағы кейіпкерлерді бейнелегенде көп көмек береді. Суретші ертегі кейіпкерлерін елестете отырып бейнелегенде, кейде ол өзіне қажетті бейнені таба алмай, көптеген нобайлар жасай да өз ойынан шықпай жатады.
Бір сәт аспанға қарап бұлттардан өзі іздеген бейнені көруі мүмкін. Кездейсоқ ағаш, тас көлеңкелерін ертегідегі түйеде, ұзын сақалды шалға немесе сиқыршыға ұқсататын кездері болады.
Қағаз бетіне қара тушь бояуын тамызып, одан шыққан дақтардан образдар табу. Қара тушьтың, яғни пайда болған дақтың үстінен гуашь бояуымен елестете отырып көзін, мұрын, денесін т. б. бояйды.
Сабақ процесінде ересек балалар бақылау, ойлау, композициялық шешім табады.
Есте сақтау, қиялдау ойлау арқылы немесе тақырып бойынша картина салу ересек балалардың творчестволық ой-қабілетін дамытып, өзін қоршаған єлемдегі құбылыстар туралы танымын байытып,тереңдете түседі.
Бейнелеу өнері сабағында ересек балалар өз беттерімен үйлестіре білуге, есте сақтап сурет салуға, сурет тақырыбына байланысты образдарды тұрғызуға, қимыл - қозғалыстарды бейнелеуге, заттардың түр-түсін беруге жаттығады.
Қазақстанның бай табиғатын Алатау тауларын, Жетісу жерін, Көкшетау көлін, Сарыарқа даласын, Еділ-Жайық атырабын елестету, есте сақтау арқылы ересек балалар жыл мезгіліне байланысты табиғаттың өзгеру ерекшелігін бейнелейді. Жазғы демалыс кездеріңде өздеріңе ұнаған табиғат көріністерін еске түсіру арқылы сурет салғызамыз. Туған жердің табиғатын еске түсіріп оның әдемілігін, сұлулығына көңіл аударып, түрлі-түсті өзгерістерді елестетеді. Туған табиғаттың тамаша бір көрінісі күз мезгілі. Күзде табиғат әсем сұлулана түседі, түрлі-түстерге боялып , құлпыра түседі.
Күзде сан алуан жемістер піседі. Еңбекшілер күзгі жеміс жинауға кіріседі. Солардың ішіндегі балаларды ең қызықтыратыны бақшадағы күздік алмаларды жинау. Алма ағаштарының суретін салуға дайындық алдында алдыңғы шепте тұрған ағаштар үлкен, алыстағылары кішкентай болатынын естен шығармау керек. Күзде табиғат көрінісі ерекше өзгереді, қоршаған ортадағы ағаштар өсімдіктер сарғаяды. Дала сары түске боялады. Күз мезгі-лінде бояудың жылы түстері басым болып келеді. Атап айтқанда: қызыл, сары,ашық сары, қоңыр, қызыл. Бақты аралағанда әр алуан түстерді боялған ағаш жапырақтарына қараған жөн. Алған әсерді әрдайым есте ұстау керек. Елестету арқылы осының барлығын бейнелеуге болады.
Жыл мезгілінің ішінде көктем тақырыбына тоқталсақ, жердің буы бұрқырап, жаппай көк шығып, айнала құлпырады гүлдене бастайды.
Жан - жануарлар көкке тойынады, үй құстары қаз,үйрек күн шуақта маужырап дала, орман құстары құйқылжыта сайрайды. Күн нұры жер-дүниені қыздыра бастайды. өрік, алма, шие, алмұрт жеміс ағаштары гүлдейді. Айнала тегіс хош иіске бөленеді. Орман ағаштары жаппай бүршік атып, аз күннің ішінде жасыл желек жамылады. Осылайша орман, тоғай, бау-бақша жасыл түске енеді. Балалар бізді қоршаған әлем қандай көркем. Көгілдір аспан, көгорай шалғын, хош иісті алма ағаштары, қызылды-жасылды гүлдер өсімдіктер керемет көркем. Осы көріністерді қағаз бетіне түрлі түсті бояулармен бейнелейміз. Көктем гүлдерінен өмірдің көркі, көңілдің қуанышы. Көктемде тау бөктеріне барсақ гүлдердің көптеген түрлерін кездестіруге болады. Алайда бейнеленетін заттарды елестету арқы-лы олардың ара қатынасын дұрыс қабылдау үшін бір ғана бейнелеудің шындыққа қатынасын түсіну жеткіліксіз.
Онда балаға әсіресе сұлу көріністі қабылдау қиынға соғады. Жақынан және алыстан бейнеленген заттарды ол үлкенді кішілі заттар ретінде ғана қабылдайды. Баланың бұл жердегі қабылдауы бейненің абсалютті шамасына тікелей байланысты болады. Сондықтан суретте жақынан бейнеленген ағаш алыстағы бейнеленген суретпен салыстырғанда үлкен ағаш ретінде қабылданып, бағаланады.
Бейнелеу өнері шығармаларын қабылдауға баланы ақырын - ақырын баулу керек. Егер тәрбиеші адамзаттың бейнелеу өнер тілін меңгеруге көп уақыт жұмсағанын айтып берсе, балаға септігін тигізері сөзсіз. Бейнелеу өнерінің көрнекі түрде, көзбен көру арқылы айналадағы дүниені бейнелеу тәсілдеріне негізделген өз құпия сырлары арқылы нақты болмыстың қалай бейнеленетінін білуге үйренуге болады.
Бейнелеу өнерін оқыту барысында балалардың өз бетінше және белсенділігі жақсы дамуы үшін бірнеше талаптарды ескеру керек.Мұндай талаптардың бірі сурет салуды шебер түсіндіру, суреттің салыну кезеңдерін айқын көрсету. Ересек балалар салынатын нұсқауға өз бетінше талдау жасап, оның ерекшеліктерін анықтайды.
ІІ. Мектеп жасына дейінгі балаларды сурет салуға үйрету және олардың шығармашылықтарын қалыптастыру
2.1. Мектепке жасына дейінгі балаларды сурет салуға әр түрлі әдістерді қолдану арқылы бейнелеу өнеріне баулу әдісі
Бала ес біле бастағаннан-ақ өзі жете түсінбес жарқын, тартымды нәрсенің бәріне ұмтыла бастайды, мәселен, жылтыраған ойыншықтарды, әдемі гүлдер мен заттарды көрсе қуанады. Осының бәрі оның рахаттану, қызығу сезімін туғызады. Жиі ән, ертегі тыңдап, суреттерді қараған балалардың өнері қуаныш сезімдерінің қайнар көзіне айналады. Эстетикалық тәрбие алған балалар жарқын, әсем атаулының бәріне жәй ғана ұмтылып қана қоймай, сұлулықты жан дүниесімен қабылдайтын болады.
Тәрбиеші баланың сұлулықты қабылдауынан бастап, оған эмоциялық жауап қату, оны түсіну, эстетикалық ұғым, эстетикалық пікір, эстетикалық баға беру қасиетін қалыптастыруға дейін жетелеп отыруы тиіс.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ж.Досмұхамедов атындағы педагогикалық колледж
Педагогика және
психология кафедрасы
Курстық жұмыс
Тақырыбы:
Әр түрлі жас топтарында сурет салуға үйрету және олардың шығармашылықтары
Орындаған:
тобының студенті
Жетекшісі:
Орал қаласы - 2018
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
Негізгі бөлім:
І. Мектепке дейінгі ұйымдардағы бейнелеу өнері іс- әрекеті және маңызы
1.1 Мектепке дейінгі ұйымдарда бейнелеу өнері іс - әрекетін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Әр түрлі жас топтарында бейнелеу іс - әрекетін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.3. Бейнелеу өнері сабағында ересек балаларға елестету арқылы сурет салдыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
ІІ. Мектеп жасына дейінгі балаларды сурет салуға үйрету және олардың шығармашылықтарын қалыптастыру
2.1. Мектепке жасына дейінгі балаларды сурет салуға әр түрлі әдістерді қолдану арқылы бейнелеу өнеріне баулу әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.2. Әртүрлі жас топтарында сурет салуға үйрету және олардың шығармашылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.3. Эксперименттік жұмыстың нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..39
Кіріспе
Зерттеудің жұмысының өзектілігі: Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында білім беру жүйесінің жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған рөлі атап көрсетілсе, осы Заңның 41-бабында: педагог қызметкерлер оқушылардың мемлекеттік білім беру стандартында көзделген деңгейден төмен емес білім, білік, дағды алуын қамтамасыз етуге, жеке шығармашылық қабілеттерінің дамуы үшін жағдай жасауға міндетті делінген.
Баланың жеке тұлға ретінде қалыптасуы сәби кезінен басталады. Ол үшін балаға барлық жағдай жасалуы керек. Өмірге келген әрбір бала бақытты болуы тиіс. Бұл-баланың басты құқығы. Балалар-еліміздің бүгіні мен ертеңі. Мемлекетіміздің басты байлығы, әрі тірегі. Сондықтан балаға тиісті дәрежеде жағдай жасап, денсаулығын жақсартып, өмірін гүлдендіріп, саналы тәрбие мен сапалы білім беру-біздің басты мақсат.
Балабақшаның күн тәртібінде түрған өзекті мәселе - баланың денсаулығы, тәртіпті де ақылды бала өсіру, алғашқы білім нәріне жол ашу.Осыған орай, бүгінгі қоғам мүддесіне лайықты, жан - жақты жетілген, бойында ұлттық сана қалыптасқан парасатты азамат тәрбиелеп өсіру - отбасының, балабақшаның, барша халықтың міндеті.
Мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеу өнеріне қабілеттері мен шығармашылығын қалыптастару қазіргі таңда ең өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Ғалым-педагогтар мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеу өнеріне қабілетінің дамуын жан-жақты әлі де қарастыруды қажет етеді деген пікірлер айтуда.
Бала мектепке келгенде қабылдау, ойлау және есте сақтау қабілеті жоғары дәрежеде болуы тиіс. Сондықтан балаға мектепке дейін бейнелеу қабілетін дамыту маңызды. Ол үшін арнаулы дәлелденген, тәжірибе жүзінде еске асырылған нәтижелі іс-әрекеттер жасалынуда.
Осы жасқа лайықты ойлау, есте сақтау қабілеті мен ақыл-ой және ересек адамның парасатты қамқорлығынсыз баланың талабы толығымен ашылмай қалуы мүмкін. Мектепке дейінгі балалық шақта есте сақтау, бейнелеу қабілеті біршама дербестікке ие болады. Мектепке дейінгі балалардың есте сақтау қабілетін дамыту баланың ес процесінің қалыптасу өрісіне бір деңгейде көрініс бермейді, сондықтан да оны белсенді түрде ынталандыра білуіміз шарт. Мектепке дейінгі балалардың өмір сүру қалпы, оның есте сақтау және ойлай білу дәрежесімен тығыз байланысты. Сондықтан да есті дамыту - үлкен өзгеріс есті-бала алдында есте қалдыру, бейнелеу өнеріне мақсатын қойып, тиісті тәсілдер қолдануды бастайтын (мысалы, есте қалдыру үшін іс-әрекетті бірнеше рет қайталайды) арнайы мимикалық іс-әрекеттің болуы дейді. Мектепке дейінгі балалардың есте сақтау, бейнелеу қабілетіне тән заңдылықтар да қазіргі таңда зерттелінуде.
Мектепке дейінгі балалардың бейнелеу қабілетінің жоғары болатындығын ғалымдар кеңінен қарастырды.
Балабақшада бейнелеу өнерімен шұғылдану болмысты танудың тиімді құралы болып табылады және сонымен бірге көзбен көріп қабылдау, қиялдау, кеңістікті елестете білу, есте сақтау, сезім және басқа психикалық процестердің дамуы мен қалыптасуына жәрдемдеседі.
Мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеуі дегеніміз - олардың қиялынан туындаған көріністердің және құлағымен естіп, қолымен ұстаған нәрселердің және тағы да басқалары осы рецепторлардың бәрін біріктіре қалдырғанда ғана тиісті мағұлматты есте қалдыруы.
Зерттеудеу жұмысының мақсаты: Әр түрлі жас топтарында сурет салуға үйрету және олардың шығармашылықтарын қалыптастыру.
Зерттеу жұмысының міндеттері: Қойылған мақсатқа байланысты келесі міндеттерді шешуді көздейді:
+ Мектепке жасына дейінгі балаларды сурет салуға әр түрлі әдістерді қолдану арқылы бейнелеу өнеріне баулу әдістерін зерттеу;
+ Әртүрлі жас топтарында сурет салуға үйрету және олардың шығармашылықтарын қалыптастыру жолдарын қарастыру.
Зерттеу пәні: бейнелеу өнері оқыту әдістемесі
Зерттеу нысаны: Мектеп жасына дейінгі баланың бейнелеу өнері және сурет салу әрекеттері негізінде бейнелеу өнеріне қабілеттері мен шығармашылығын қалыптастыру, қолдану мүмкіндіктері.
Зерттеу орны:
Зерттеудің теориялық маңызы: Педагогикалық іс-әрекетте әр түрлі жас топтарында сурет салуға үйрету және олардың шығармашылықтары тео-риялық және тәжірибелік тұрғыдан тұтастық принципін басшылыққа ала талданды.
Зерттеудің әдістемелік маңызы: балаларды сурет салуға үйрету деңгейін анықтайтын әдістемелер сарапталып зерттеулер жүргізу негізінде талданды.
Зерттеу әдістері: Бейнелеу әрекеттері негізінде бейнелеу қабілеттері мен шығармашылығын даму деңгейін қалыптастыруға арналған жаттығулар, философиялық,психологиялық,педагоги калық және оқу-әдістемелік әдеб-иеттерге талдау жасау, педагогикалық бақылау, педагогикалық тәжірибе жұмыстары.
Зерттеу көздері: педагогика, психология ғылымдарының классиктерінің еңбектері, Қазақстан Республикасы үкіметінің ресми құжаттары (заңдар, қаулылар, бағдарламалар, актілер, тұжырымдамалар, т.б.), жалпыға міндетті білім берудің мемлекеттік стандарттары, оқу бағдарламалары.
Курстық жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І. Мектепке дейінгі ұйымдардағы бейнелеу өнері іс- әрекеті және маңызы
1.1 Мектепке дейінгі ұйымдарда бейнелеу өнері іс - әрекетін ұйымдастыру
Бейнелеу іс - әрекеті жұмыстарын жоспарлаудың негізгі принцип-тері оның мектепке дейінгі ұйымның білімділік - тәрбиелік жұмыс мазмұ-нымен байланыстылығы. Балалар жұмысын талдау және оны жинақтауды ұйымдастыру. Сабақты жоспарлауда педагогтарға көрсетілетін күнделікті көмек (жеке және топтық кеңес беру, семинарлар, практикумдар, үйірме-лер). Ата - аналармен жүргізілетін жұмыстар (жиналыстар, кеңесулер, дөңгелек үстел). Мектеп жасына дейінгі және кіші мектеп жасындағы балаларды бейнелеу өнері құралдарымен үйрету, дамыту, тәрбиелеудің байланыстылығы. Балабақша және бастауыш сынып оқушыларымен бейне-леу өнері сабақтарын ұйымдастырудың өзіндік ерекшеліктері. Бейне-леу өнеріне үйретудің бүкіл жүйесі негізінде бақылау әдісі жатады. Балалар-дын творчествалық қабілеттерін дамытудың табысты болуы олардын айна-ласындағы бақылай білуі, болмыс құбылыстары арасындағы байланыстарды анықтап, жалпы және жеке белгілерді бөліп көрсете білу қаншалықты дами-тынына байланысты. Бірақ сабақ барысында бақылаулардың бір өзі көргенді бейнелеу мүмкіндігін қамтамасыз ете алмайды.
Баланы арнаулы бейнелеу тәсілдеріне, түрлі бейнелеу материалдарын пайдалану әдістеріне үйрету қажет. Тек сабақтарда жүйелі түрде үйрету процесінде ғана балалардын қабілеттері қалыптасады. Сабақта бейнелеу іс-әрекеті жөніндегі сабақтарда шартты түрде көрнекі және сөздік деп бөліне-тін әр түрлі тәсілдер пайдаланылады Ерекше сабаққа байланысты тән тәсіл-дер тобы ойын тәсілдерін құрайды. Оларда көрнекілікті қолдану мен сөзді пайдалану біріктіріледі
Педагогикада қабылданған анықтамаға сәйкес үйрету әдісі қойылған міндетті шешуге бірдей көзқараста келуімен сипатталып, сол сабақтағы баланыңда, оқытушыныңда бүкіл қызыметінің сипатын анықтайды. Үйре-ту тәсілі - сабақтардағы іс- әректтің бүкіл спецификасын анықтамайтын, бар болғаны тар көлемде үйрету маңызына ие, неғұрлым жеке көмекші құрал. Кейде жекелеген әдіс тек тәсіл ретінде ғана еөрінуі және тұтас алғанда сабақтардағы жұмыс бағытын белгілеп бермеуі мүмкін. Үйретудің көрнекі әдістері мен тәсілдері. Үйретудің көрнекі әдістері мен тісілдері пайдаланыл-ған натуралар, картиналардың баспа машиналар арқылы жасалған көшір-мелері. үлгілері және басқа көрнекті құралдар; жекелеген заттарды құрап көруге; Мұғалімнің бейнелеу тәсілдерін көрсету; балалардын жұмыстарын сабақ аяғында, оларға баға берген кезде көрсету. Натураны пайдалану: Бей-нелеу өнерінде натура деп тікелей бақылау кезінде бейнеленетін затты немесе құбылысты айтады. Үлгіні пайдалану: Натура сияқты, үлгі деп үйре-ту әдісі және жекеленген тәсіл ретінде пайдаланылуы мүмкін. Картиналар-ды пайдалану: Картиналар негізінен балалардың қоршаған болмыс туралы түсініктерін нақтылау үшін және бейнелеу құралдары мен тәсілдерін анықтау үшін қолданылады. Тәрбиешінің жұмыс тәсілдерін көрсету: Балабақша бағдарламасы үйрету процесінде балалар меңгеруге тиісті бейнелеу шеберліктері мен дағдыларының көлемін белгілейді. Салыстыр-малы түрде алғанда шағын шеңбердегі шеберліктерді игеру балаға барынша алуан түрлі заттарды бейнелеуге мүмкіндік береді. Мысалы, үйдің суретін салу үшін тік бұрышты форманы салу тәсілдерін білу, яғни тік бұрышты етіп түзу сызықтарды біріктіре білу керек. Мұғалімнің бейнелеу әдістерін көрсету көрнекі- ықпалды тәсіл болып табылады, бұл тәсіл балаларды өздерінің нақты тәжірбиесі негізінде қажетті форманы саналы түрде жасауға үйретеді. Көрсету екі түрлі болуы мүмкін: қимыл- ишарамен көрсету және бейнелеу тәсілдерімен көрсету.Барлық жағдайларда көрсету сөзбен түсіндіру арқылы жүреді. Балалардын жұмыстарын талдау: Аналитикалық ойлауды дамыту балаларға жолдастары істеген жүмыстарды және өз жұмыстарын обьективті бағалауға мүмкіндік береді.
Бырақ мұндай дәрежеге бала 6-7 жаста жетеді. Әрбір баланың жұмы-сын мектепке келген кезінде талқылауға болады, бала бұл кезде жолдас-тарының еңбегінің нәтижелерін білгісі келеді. Алты жастағы балаларға өзінің жұмыстарын натурамен. үлгімен салыстыра отырып, талдауды ұсынуға болады. Мұның өзі балаларда жолдастарының жұмыстарына ғана емес, сонымен бірге өзінің меншікті жұмысына да сын көзбен қарауды тәрбиелеиді. Үйретудің сөздік әдістері мен тәсілдері:
Үйретудің сөздік әдістері мен тәсілдеріне әңгімелесу, сабақ барысындағы және сабақ процесіндегі мұғалімнің нұсқаулары, сөздік көркем образды пайдалану жатады.
Сабақ барысында әңгімелесу: Бейнелеу іс- әрекеті жөніндегі сабақтар, әдетте мұғалімнің балалармен әңгімелесуімен басталады. Әңгімелесудің мақсаты - бұрын қабылданған образдарды балалардын есіне түсіріп, сабаққа деген ықыласын туғызу. Әсіресе балалар елестету негізінде, көрнекі құралдар пайдаланбай, жұмыстар орындайтын сабақтарда әңгімелесудің маңызы орасан зор.Әңгімелесу қысқа, бірақ мазмұндыда әсерлі болуы тиіс. Әңгімелесу негізінен үйрету әдісі ретінде 6-7 жастағы балалармен жұмыс істеген кезде жүргізіледі. Әңгімелесу әдіс ретінде де тәсіл ретінде де балаларың түсініктері мен эмойиялары жанданып, ал творчествалық көңіл күйлері суынбауы үшін 4-5 минуттан аспауы керек. Көркем әдебиет образын пайдалану:
Сөз ішінде өз бейнесін тапқан көркем образ (өлең, әңгіме, жұмбақ және т.б.) өзіне тән көрнекілікке ие болады. Онда белгілі бір құбылысқа тән, типтік бейне жатады да оны басқа құбылыстардан ерекше тіп көрсетеді. Тәрбиешінің сабақ процесіндегі нұсқаулары мен түсіндір-мелері. Тәрбиеші-нің нұсқаулары барлық көрнекі тәсілдермен міндетті түрде қатар жүреді, бірақ үйретудің дербестәсілі ретінде де пайдалануы мүмкін. Мұның өзі балалардың жас мөлшнріне және сол сабақтың алдында тұрған міндеттеріне байланысты. Әдетте тәрбиеші алға қойылған оқу міндеттерін түсіндірумен байланысты нұсқаулар береді.
Үйретудің ойындық тәсілдері. Бейнелеу іс- әрекеті процесінде ойын сәттерін пайдалану үйретудің көрнекі - ықпалды тәсілдеріне жатады. Бала неғұрлым жас болған сайын, оны тәрбиелеу мен үйретуде ойын соғұрлым көбірек алуы тиіс. Үйретудің ойындық тәсілдері алға қойылған міндетке балалардың назарын аударуға жәрдемдесіп, ойлау мен қиялдау жұмысын жеңілдетеді. Сонымен қандайда бір әдістер мен тәсілдерді таңдау: сол сабақтың мазмұны мен алдында тұрған міндеттеріне және бейнелеу іс- әрекетінің міндеттеріне; балалардың жасы мен дамуына; Балалар әрекет жасайтын бейнелеу материалдарының түрлеріне байланысты.Басты назарда айналадағылар туралы түсініктерді орнықтыру міндеттері тұрған сабақтар-да сөздік әдістер; әңгімелесу, балаларға сұрақтар қою көргенін еске түсіру-ге көмектеседі.Алда тұрған міндеттерді, сабақтың программалық материа-лын және сол топтағы балалар дамуының ерекшеліктерін мұқият ойласты-рып алмайынша бірде- бір тәсілді пайдалануға болмайды. Жекелеген - көрнекі және сөздік - әдістер мен тәсілдер қатар қолданылып сабақта үйретудің біртұтас процесінде бірі екіншісі мен серіктесіп отырады.
1.2.Әр түрлі жас топтарында бейнелеу іс - әрекетін ұйымдастыру
Тәрбиеші балаларды заттардың, қоршаған құбылыстардың шындығын суретте шешімін табатындай етіп талдай білуге жетілдіруге тиіс. Педагог балаларды әрбір заттың тән қасиеттерін мүшелей білуге үйрете келіп, затты немесе құбылысты толық қамти білуге көп мән береді. Көктемнің ғажаптығына балалардың көңілін аудара отырып, алғашқы гүлдердің айрықша нәзіктігін, көгілдір аспанның, көктердін түсін көрсетеді.
Бұл негізінен бояу түстерінің жас, қанық екендігін сезінуді арттырады. Бұл топта натураға қарап сурет салу негізгі мақсат емес, дегенмен кейбір өзгешеліктері бар. Бұрын балалар заттардың құрылысы мен түстерінің тобын, белгілі бір формаларды меңгергн болса, енді оларға тән қасиеттерін меңгереді. Мысалы: сурет саруға таңдап алынған бұтақтардың тармақтары және көптеген жапырақтары, т.б. бар. Балалар осы қасиеттеріне байқап, бейнелеулері керек. Сабақтың басында балаларды затты дұрыс талдап, қарап алғанына қарамастан, жасалған бейнені салыстыру, оны қабылдауға қайтып оркалу қажеттігі туады. Табиғатпен таныстыру сабақтарында сурет салудың белгілі бір маңызы бар. Балалар табиғат құбылыстарын қадағалап отырады, балабақша немесе топ учаскілерінде өсімдіктердің өскендігін, бойларының ұзындығын байқайды да, соларды өздерінің суретіне енгізеді. Педагог 6 жастағы балаларды әр түрлі тақырыптағы суреттерді, шағын скульптура-ларды, декорияциялық - қолданбалы өнер бұйымдарын түсінуге үйретеді. Балалар олардың эстетикалық қасиетін сезіне бастайды, қуаныш сезімене бөленеді, толқуды бастан кешіреді, қобалжижы; сонан кейін педагогтын кеңесімен немесе өз бетінше өзіне ерекше ұнаған бұйымды таңдап алады.
Балалар тек тәрбиешісінің айтқанын істеп қоймай, өз бетімен бірден орындала қоймайтын істі игеру үшін жаттығуға кіріседі, әрі оларды қалай орындау керектігін сұрайды, сұрақтар қояды. Балалардың білуге әуестігі белгілі бір бағытта дамиды, білуге құштарлығы артады, өз бетінше қадағалауы мен бақылауы күшейеді.Тәрбиеші балалардың техника-ға, табиғатқа, өнердің әрбір түріне деген, білуге құштарлығын жеке - жеке даму тиіс, өйткені бұл құштарлық олардың салған суреттеріне, мүсіндеріне, аппликацияларына әсер етеді.Сурет салу кезінде педагог балаларды өз жолдарының жұмысын әділ де жұмыла бағалай білуге бағыттайды, олардың өз пікірлерін айтуын дамытады. Ол балаларды өз білгенін түгел өзгеге үйретуге, өз жолдастарына көмектесуге үйретеді. Мәселен, сабақ үстінде балалар түрлі элементтерді қолдана отырып, декоративті ою -өрнек жасады делік. Олардың біреуі топқа тек жақында ғана келгендіктен өрнектін компазитциясын түсіне алмады. Мұндай жаңадан келген балаға өрнекті салудың тәсілін педагог жақсы сурет салатын бір балаға тапсырады.
Коллективті түрде жұмыс істеген кезде 6 жастағы балалар тәрбие-шісінің көрсеткен жұмысын ғана істей қоймай, осы жұмысты тәрбиешәсәнәң таңдауына ықпал жасайды, оны жетіп қадағалай отырып, жұмыстың дәл әрі көркем болуына бар күшіне салады. Кейбір жағдайларда бір столда отырған балаларға тәрбиеші коллективтік жұмысты атқаруға келісуді, өзара міндет бөлісуді ұсынады. Ол жұмыс барысына бақылап отырады, бірақ олардың өз бетімен жұмыс жасауына көбірек еркіндік береді.Тәрбиеші балаларды жұмыстың жоспарын өздері жасауға, яғни алдымен ойланып, болашақ суреттің мазұмынын көз алдына келтіріп, содан кейін сурет сала бастауға үйретеді. Сондай - ақ балаларға жұмысты орындау процесінде жоспарлауды үйрету қажет: бұл баланың барлық іс -әрекетін жұмылдырады әрі оның өзін -өзі қадағалауына игі әсерін тигізеді. Педагог балаға оның өзі салған суретіне сын көзбен қарауы үйретеді. Бірақ әрқашан сынап - мінеп отыру баланы қанағаттандырмауы, оның суретке деген ынтасын кемітуі, өз жасаған дүниеге қуана алмауын тудыруы мүмкін. Сондықтан да балаларды өз қатесін тек байқап қана қоймай, оны түзетуге ұмтылуын, бейнені көркем етіп толықтыра білуін қалыптастыру керек, олардың қабілеті, іскерлігі мен жасалып біткен жұмыс нәтижесінің арақатынасын байланыстыру керек., өздері салған суреттін өзгеге түсінікті болуын, өзін қуанышқа бөлеуін қадағалау керек. Бірақ, мектеп жасына дейінгі ересек балалар тірі организмдерді мүсіндеген кезде солардың ерекше белгісін көрсетеді де, ал негізгі бөліктерінің формулаларының барлығы әлі жалпылыма күйінде қалып қояды. Мұның бұлайша болуы, балалардың күрделі заттардың құрылымын, формасын әлі жетек түсіне алмауынан. Мектеп алды даярлық тобындағы тәрбиешісінің алдында мүсіндеуге үйретудің мынандай міндеттері тұрады; заттың формасын көзбен және бұлшық етпен қабылдауын дамыту; мүсіндеу барысында мәнерлі образдар жасауға, әр алуан құралдарды пайдалана алуға үйрету және творчестволық инициативаны дамытатын әр түрлі бейнелеу және техникалық тәсілдері меңгеруді қалыптастыру. Мектеп алды даярлық тобындағы балалардың шар, конус, дискі, цилиндр тәрізді көлемді формулалармен жақсы таныс екені белгілі.
Тәрбиеші бөліктеріне дейін айқын көрінетін заттарды таңдап алады. Балалардың осы бұйымдардың түрлі варианттарын өздері ойлап салуы үшін тәрбиеші бұл бұйымдармен жете танысуы әрі зеттеуді ұйымдастырады, ал сонан соң оларды бейнелеуде ұсынады. Мектеп алды даярлық тобында балаларды алуан түрлі түстік гаммаларда өз бетімен пайдалануға, оны дасай білуге үйрету қажет. Сонда балалар тек бір түстін бірнеше реңке болатынын біледі, түстерді айыруға және оларды бере білуге үйренеді, реңктерді алу үшін бірнеше түстерді араластыруға қажет екендігін сезеді. Педагог балаларға түстердің атын өздері атауды ұсынады: сұрғылт көгілдір, сарғыш көк және т.б. Ол балаларға заттар мен құбылыстар түсінің құбылм-алылығын, өзгергіштігін түсіндіреді, әрі соларды суретте, аппликацияда бере білуге үйретеді. Мысалы, балалармен күн шұғыласына бөлінген ашық күнгі айналадағы заттарды бақылай отырып, тәрбиеші назары түстердін қанықтылығына, контрактылығына аударады. Ал енді бұлтқа жасырынғанда әлгі ашық түстердің барлығы күңгірт тартады. Бір реңкі алу үшін түрлі түстерді араластыруға үйрену баланың түстік палитраны еркін әрі әр қалай пайдалануына мүмкіндік береді. Тәрбиеші мұндайда балаға көмектесуі тиіс.
Мұндай түрлі материалдарды қолдану іс -әрекеті тек қана декорация-лық сурет салудың аясынан шығып кетеді, декорациялық - қолданбалы сипат алады. Балаларға тек таблицаларды, қолданбалы өнер туындысы бейнеленген суреттерді ғана көрсетінп қоймай, өнер туындыларының өздерін де жиірек көрсеткен жөн. Сабақтас мазмұнды беру. Сюжетті сурет салу сабақтарында тәрбиеші балаларды, салыстырмалы шамасын бере білуге, бейнені кеңстікке сай орналастыруға, жерде тұрған заттарды бейнелеу үшін қағаздың бүкіл бетін түгел немесе тек бір шетін ғана үйретеді. Жүйелі әр тыңғылықты жүргізілген жұмыстардан кейін балалар жылдын аяғына таман суреттің кеңестік бере алады.: қағаздың алдыңғы бөлігіне түсетін заттарды олар анық әрі үлкен етіп салады, ал алыс қашықтықтағы заттарды шағын етіп салады. Қағаз бетіне салатын заттарды әр түрлі орналастыруға болатынын көрсетуге балалар үшін аса маңызды болып табылады. Техникалық дағдылар. Тәрбиеші балаларды сызықты сурет салу қарандашты еркін ұстауға үйретуі қажет; сызық бойымен бір қалыпты сызықтар жүргізе отырып алдымен бір жағына, сонан соң екінші жағына тік және көлденең тұрған қос шығыршық салуға үйренуі керек, ұзын сызықтардың,үлкен заттардың, немесе олардың бөлік-терінің, ою элементтерінің суретіне салғанда және суреттің ұсақ детальдарын бояғанда қолдың барлық саусақтарының қозғалысын пайдалануды уйрену қажет. Кистің ұшымен барлық бағытта түрлі нәзік свзықтарды салуға үйренуі керек. Балаларға сурет салған қарындашты баса түсу мен жеңілдету ұстауды үйрету қажет; акварельмен сурет салу техникасымен меңгеру керек; бояуды суға малып, оны палитраға тигізу қажет және суреттің бір бөлігін бояп шығуы үшін жеткілікті мөлшерде ғана киістің үшына бояу жағуы керек.
Балалар түрлы түсті балауыз бормен, көмір қарандашпен, сангинамен сурет сала білуі тиіс. Тәрбиеші балаларды сызықтың, форманың, ою -өрнек элементтерінің әдемі түсуін және кескіндердің ерекшелігін, түрлі сызық-тарды жеңіл түсіруді байқауға үйретуі тиіс. Суреттің мұндай эстетикалық сапасы салу процесінің мазмұнын байыта түседі. Бала мұнымен бірте - бірте суретті әдемілей, айшықтай, көркемдей түседі. Мектеп алды даярлық балала-рын үйретудегі ойын тәсілдері:Бейнелеу іс-әрекеті процесінде ойын сәттерін пайдалану үйретудің көрнекі-ықпалды тәсілдеріне жатады. Бала неғұрлым жас болған сайын, оны тәрбиелеу мен үйретуде ойын соғұрлым көбірек орын алуға тиіс. Үйретудің ойындық тәсілдері алға қойылған міндетке балалардың назарын аударуға жәрдемдесіпойлау мен қиялдау жұмысын жеңілдетеді. Балаларды сурет салуға үйрету ойын жаттығуларынан басталады. Олардың мақсаты - аса қарапайым сызықтық формаларды жасауға балаларды үйрету процесін де қол қимылдарын дамытуды да неғұрлым тиімді ету. Балалар алдымен мұғалімнен сол қолдарымен ауада түрлі сызықтар жүргізеді, содан кейін қимылын: Бұл жолмен жүгіріп бара жатқан бала, Әжетай жіпті осылай шумақтайды және т.б. сол сияқты түсіндірумен толықтыра отырып, саусақтарын қағаз бетімен жүргізеді. Ойын жағдайында образ бен қимылды біріктіру сызықтар мен аса қарапайым формаларды бейнелей білуді меңгеруді едәуір шапшңдатады. Ойындық сәттерді пайдаланған кезде мұға-лім үйретудің бүкіл процесін ойынға айналдырмауы тиіс, өйткені ол балалар-дың көңілін оқу міндеттерін орындаудан басқаға аударып, білім, іскерлік пен дағдыларға ие болудағы жүйені бұзуы мүмкін.Сонымен қандай да бір әдістер мен тәсілдерді таңдау: сол сабақтыңмазмұны мен міндеттеріне және бейне-леу іс-әрекетінің міндеттеріне, балалардың жасы мен олардың дамуына, балалар әрекет жасайтын бейнелеу материалдарының түрлеріне байланысты. Басты назарда айналадағылар туралы түсніктерді орнықтыру міндеттері тұрған сабақтарда сөздік әдістер: әңгімелесу, балаларға сұрақтар қою, көргенін еске түсіруге көмектеседі. Алда тұрған міндеттерді сабақтың программалық материалын және сол топтағы балалар дамуының ерекшелік-терін мұқият ойластырып алмайынша бірде бір тәсілді пайдалануға болмай-ды.
Жекелеген - көрнекі және сөздік - әдістер мен тәсілдер қатар қолданы-лып сабақта үйретудің біртұтас процесінде бірі екіншісімен серіктесіп отырады. Көрнекілік балалаардың бейнелеу іс-әрекетінің материалдық-сезімдік негізін жаңғыртады, сөз дұрыс түснікті қалыптастыруға, қабылдау мен бейнелеуді талдап, жинақтауға көмектеседі.
Суреттердің негізгі орындалу тәсілі. Бәрінен бұрын балаларды қолда қарындашты, қылқаламды, борларды дұрыс ұстауға үйрету қажет. Балалардың өздері бұған үйрене алмайды. Қарандашты және қылқаламды дұрыс ұстай білмеу сурет салу қимылдарының дамуын кешеуілдетеді және бейнелер жасауды қиындатады. Балалар қылқалам мен қарындашты үш саусағымен ұстауды үйрену керек (басбармақ пен ортан қолдың арасында үстінен сұқ саусақпен басып ұстайды), қол бұл кезде шынтаққа дейін столда жатады немесе сурет салатын қарындашқа сүйеніп, шамалы көтерілуі мүмкін. Қарындашты әр түрлі қысымда ұстай отырып (бозғылт және жұқа реңктерді, жіңішке, нәзік сызықтарды алу үшін қағазға жеңіл жанаса отырып, ашық түсті және қатты сызылған сызықтарды алу үшін неғұрлым қаттарақ баса отырып) сурет салуға болады. Бұл сызықтар мен бейнелердің әсерлігіне жетуге мүмкіндік береді, себебі - сызық суреттің негізгі компоненттерінің бірі. Қылқаламмен сурет салу үстінде балаларға жалпақ және жіңішке сызықтарды алу үшін қылқаламның барлық түгімен және оның ұшымен сызық жүргізуді үйретеді. Балаларды бейнелерді дұрыс бояу тәсілдеріне үйретеді (сызықтарды бір бағытта, бір контурдың шеңберінде оны өзгертпей жүргізу, штрихтарды контурдың шегінен шығармау, тегіс фактураны бере отырып, ашық жер қалдырмай, ал кедір-бұдырлысын - ашық жер қалдыра отырып бояу.) Балалар заттарды олардың бөліктері мен фактураны бейнелеу мақсатымен штрихтардың және сызықтардың ұзындығын реттей білуге ие болады. Балалар қылқаламмен және бояулармен жұмыс жасаудың түрлі тәсілдерін: құрғақ фонда дымқылдау әдісімен жұмыс жасауды үйренеді. Оларды түстердің түрлі реңктерін алу үшін бояуларды ақ сырмен араластыруды және оларды сумен ерітуді; сурет салудың және түс реңктерін алудыңтүрлі тәсілдерін пайдалануды, бейнелер жасаған кезде түрлі техниканы қолдануды (жай қарындаш және бояулар-гуашь, акварель, түрлі-түсті борлар және гуашь немесе акварель және т.б.) үйретеді.Сурет салу техналогиясын меңгеру қол қимылын дамытады, балаларға суретте өздерінің шығармашылық ойларын еркін бейнелеп көрсетулеріне, қызықты, әсерлі суреттер жасауға мүмкіндік береді. Қарындаш - сырты ағаштан, өзегі графиттен жасалған сызу құралы. Сурет салу үшін суретшілердің алуан түрлі жабдықтар мен материалдарды пайдаланатыны белгілі.Қандай да болмасын нақты суретпен жұмыс, заттың өзіне қарап салудан, оның пластикалық қасиетін оқып-білуден басталады.Нақты бейненің ерекшелігіне байланысты сурет қарындашпен, перомен, көмірмен, қылқаламмен салынуы мүмкін. Олардың ішінде ең көп қолданылатыны - кәдімгі графиттік қарындаш.Сурет салатын қарындаштар қатты-жұмсақтығына қарай мынадай түрлерге бөлінеді: 6Т, 5Т, 4Т, ЗТ, 2Т, Т, ТМ, М, 2М, ЗМ, 6М, бұлар латынша мыналарға сәйкес келеді: 6Н, Н, НВ, 2В, ЗВ, 4В т.т. Қарындашты жазуы бар жағынан ұштамау керек. Жартысынан азы қалған қарындашпен сурет салу өте қолайсыз болады, сондықтан оны арнаулы түтікке орнатып, ұзартып пайдаланған жөн. Сурет салу үшін сызу және сурет қағазы деп аталатын жартылай ватман қағазы қолданылады. Сурет салуға жылтыр, жұқа, жұмсақ немесе өте қалың, бедерлі қағаздар мүлдем жарамайды. Қағаздың бедерлігі неме - се жылтырлығы суретті өңдеуге қолайсыздықты туғызады, ал жұмсақ қағаз тез сарғайып кетеді. Бұл қағаздарға тек жұмсақ заттармен - сангинамен, көмірмен, ал жылтыр қағазға тек қана тушьпен және қаламұшпен сурет салған ыңғайлы. Суреттегі керексіз сызықтарды өшіру үшін жұмсақ ақ өшіргіш қолданылады. Өшіргішті өте бір қажетті жағдайда болмаса, сирек пайдалануға дағдыланған жөн. Сурет салынатын қағазды планшетке керіп бекіту үшін сызба (архитектура) жапсырма шегесін (кнопка) қолданған жақсы немесе желімдеуге де болады. Ол үшін қағазды шамалы сулап, планшетке қатты жапсыра нық ұстап тұрып, шетін жапсырма шегемен бекітіп не желіммен желімдеп, планшет қырының арт жағынан бекіту керек.
Сурет салуға кіріспес бүрын қағаз керілген планшетті жұмыс істеуге ыңғайлап, дайындап алған дұрыс. Сурет салынғанда графитті қарындашпен қатар, көмірді де пайдалануға болады. Ол анағұрлым жұмсақ материалдар қатарына жатады. Көмір таяқшаларын ағаштардың жіңішке бұтақтарын отқа жағу арқылы дайындап алуға болады. Ол үшін биіктігі - 20-25 см консерві қалбырын тауып алып, оған құрғақ құм толтырады да ішіне қабығы аршылған, биіктігі қалбырдың бойындай шыбықтарды шаншиды. Сонан соң қалбырдың бетін жауып отқа қыздырады. Шыбықтар әбден күйген кезде оттан шығарып алып, оны суытады, сосын сол күйінде пайдалануға болады. Фабрикада арнайы дайындалған көмірлер де болады. Мәселен, қолдан дайындалған көмірге өсімдіктен жасалған желім қосылады. Мұндай көмірлер беті бұдыр қағаздарға жақсы жұғады. Графитті қарындашпен және көмірмен салынған суреттерді ұзақ сақтау қиын, сондықтан көмескіленіп немесе өшіп кетпеуі үшін оларды фиксаторлар арқылы өңдеу керек. Фиксаторларды жасау әдістері де әр түрлі. Мысалға, қаймағы айырылған сиыр сүтін алып, оған соншама су қосады. Бұл тез еріту үшін керек. Мұндай әдістермен дайындалған ерітіндіні қағаз бетіне бүріккіш арқылы бүркуге болады.
Графитті қарындашпен және көмірмен салынған суреттерді фиксатиф арқылы әбден қатырып тастайды. Әдетте мұндай әдістер салынған суреттерді ұзақ мерзімге сақтау үшін өте қажет. Көбінесе суретшілер түрлі-түсті қарындаштарды пайдалана бермейді. Олар суреттерді көмірмен, тушьпен, кара қарындашпен, пастель деп аталатын әр түрлі борлармен салады. Сурет салуды жетік игеруге күн сайын жүйелі жұмыс істеу арқылы ғана жетуге болады. Сонда суретші тәжірибе жинақтап, техникалық білім мен тәсілдерді игереді. Өткен және қазіргі заманғы шеберлердің су - рет салу техникасын зерттеп, үйренген жөн. Мұның өзі суретшінің ой-өрісін кеңейтіп, сурет салудың сан алуан тәсілдерімен танысуына көмектеседі, сондай-ақ су - рет салғанда қолданылатын түрлі материалдарды иге - руге, олардың мүмкіндіктері мен қасиеттерін іс барысында танып білуге үйретеді. Сурет салу сауатты-лығына үйрету:
Қарындашты үш саусақпен (бас бармақ, сүқ саусақ, ортаңғы саусақ) ғана ұстау керек. Қағазға көлеңке түспеу үшін қарындашты суретте көрсетілгендей етіп сәл алыстау ұстаған жөн. Сурет салған кезде ңолды қағаз бетіне тигізбеу керек. Егер қажет болған жағдайда қолды сүйемелдеу үшін екі саусақтың ұшын (аты жоқ саусақ пен шынашақ) қағаз бетіне ептеп тигізуге болады. Сонда қолдың астындағы сурет былғанбайды, өшірілмейді.
Негізінен бұрынғы салынған пішінді кетірмей-ақ қарындашпен түзетеді. Егер де алғашқы белгіні кетіретін болса жіберілген қателік қайталануы мүмкін.Өшіргіштердің ақ және сүр жұмсақ түрлері қолданылады. Егер өшіргіш қатты болса екі-үш күн бензинде ұстап жұмсартуға болады. Сонымен қатар қолданғанда ыңғайлы болуы үшін шетін ұштап кеседі. Мұндай өшіргіштермен жіңішке штрихтарды, кішкентай бөлшектерді кетіру оңай. Қылқаламмен бір түсті сурет салу гризайль
Қылқалам - кескіндемеде, графикада, каллиграфияда негізге кенеп, қағаз т.б. сырлы бояу қабатын жағу үшін қолданылатын құрал. Қылқаламды жануарлар жүні немесе қылынан қалашапқа бекітіп жасайды. Сырлы бояулы кескіндемеде қықаламның жаққышы (дөңгелек және жалпақ пішінді) қатты қылдан, желімді кескіндеме мен фрескада ұзынша қылдан жасалады. Дөңгелек жаққышты, үшкір жаққышты жұмсақ қылқаламдар (тиін, борсық жүнінен жасалады) акварель және графикада қолданылады. Қылқалам - бояумен жұмыс істеуге арналған құрал. Жалпақ акварель қылқаламымен 16-20 коңыр немесе қара түс арқылы нобай суреттерді салады. Жалпақ акварель қылқаламымен салу себебі, жіңішке қылқаламмен салған суреттің сызықпен салынған суреттен айырмашылығы болмай қалады. Сондықтан да жалпақ қылқаламның мүмкіндігі мол, көлемді бөлшектерді бояп, жіңішке сызық-тарды да түсіре алады. Қылқаламмен жұмыс істеу сурет салушыдан жинақ-тылықты, шығармашылық икемділікті талап етеді. Бүл техникамен сурет салуды қылқаламды жеңіл тигізу арқылы бейненің көлемін, пішіннің негізгі бөлшектерін белгілеуден бастайды. Содан соң күңгірт рең арқылы көлеңке жерлерін көрсетеді, қылқаламның ұшы арқылы айқын көрінетін шеткі сызықтарын шығарады. Өте тез салынатын нобайлар үшін планшетке әр қағазды жеке-жеке бекітпей, бірнеше данасын шеге арқылы ұстатқан тиімді. Өйткені дайын нобайды тез алып тастап, жаңасын бастау оңай. Гризайль техникасымен тек қана нобайларды емес, сонымен қатар этюдтар мен ұзақ мерзімді суреттерді де орындайды. Бұл әсіресе қандай да болмасын бояу түрімен сурет салып үйренердің алдында тиімді. Балалар бояудың қасиетін, ерекшелігін, мүмкіндігін түсініп біледі.
1.3. Бейнелеу өнері сабағында ересек балаларға елестету арқылы сурет салдыру жолдары
Бүгінгі кезде балабақшаларда бейнелеу өнері сабағында ересек бала-ларды жан-жақты дамыту, әсемдікті, сұлулықты сезіне білуге баулу мәселесі кеңінен қолданылуда. Осыған орай сабақтың көптеген тақырыптары халық қазынасымен, ауыз әдебиетімен байланыста жүргізіліп отыр.
Бұл тапсырма ересек балаларда шығармашылықты, қайсарлықты, тұрақ-тылықты дамытуға жағдай жасайды. Балалардың алға қойған мақсатқа қол жеткізе білу, соған жету үшін кездескен қиындықтарды жеңе білу сияқты қасиеттергетәрбиелейді. Бұл жерде өзбеттілік, шыдамдылық және қайсарлық әрқашан бірге жүреді.
Бейнелеу өнері сабағында бала ең алдымен өз түйсігі бойынша елестету яғни кескін келбетті есіне түсіру арқылы сурет салуды үйренеді. Бүкіл танымдық процестер баланың бейнелеу қаракетінен көрініс табады да, сурет арқылы одан әрі көркемдік шешімге ие болады. Бейнелеу өнері шығармаларын жақсы дәрежеде қабылдау үшін балада өнердің өзінің бейнелеу тілін түсінетін дамыған қабілет болуы қажет. Өнерді қабылдау балада арнайы үйренуді қажет етеді. Бұл жағдайда ол үшін бейнелеуді алғашқы міндет бейнелеуді шындықтың көрінісі ретінде қабылдау болады.
Бейнелеу өнері сабағы арқылы баланың елестету, ой-қиялын дамытумен тығыз байланысты. Бейнелеу өнері сабағы бір жағынан, белсенділік, өзбетімен, қиял, оймен жұмыс істеу сияқты шығармашылық іс-әрекетті талап етсе, екінші жағынан эстетикалық бағыт бейнелеу өнері сабағына тән қасиет. Ал бұл жердегі сезім де, қызығушылықта, тұжырым да, адамның дүние-танымы да іс -әрекетінен мотиві ретінде көрінеді.
Тәрбиеші баланың өз жұмысына белгілі бір уақыт бөледі. Сурет салуға кірісе отырып, бала өз жұмысының негізгі сәттерін жоспарлап алады, осының арқасында ойы дамып, жетіле түседі. Балаға берілетін еркіндік оның жұмысқа деген жауапкершілігін арттырып, қиялына қанат бітіреді, баланы аса бір қуанышқа бөлейді. Сурет сабақтарында бала өзімен өзі болып, көбіне өз қабілетіне қарай өзіндік туынды жасайды. Елестету, ойлау,қиялдау арқылы балалар суретінің мазмұнын талқылауға айрықша орын берілуі керек. Бейнелеу өнері сабағында сурет салумен айналысатын, өз ата аналарының басшылығымен сурет салуға машықтанған балалар елестету, ойлау, қиялдау арқылы еркін тақырып бойынша өз суреттерінде болмысты шынайы бейнелейді. Өздері көрген заттар мен табиғат құбылыстарын, адамдардың күнделікті өміріндегі нақты оқиғаларды, екіншілері өздерінің іске аспаған тілектерін, армандары мен қиялдарын бейнелейді.
Ересек балалардың есте сақтау қабілетін арттыру үшін ертегі кейіпкер-леріне арнап сурет салу бұл ең қызықты тақырып. Әрбір бала ертегіні қызықтап оқиды, әңгімелеп береді және сол туралы сурет салуға құштар. Сонымен бірге ертегі баланың дүниетанымын,ақыл-ойын шығармашылығын арттырады.
Бейнелеу өнері сабағында ересек балалардың фантастика дүниесіне де ынта - ықылас білдіретінін айтқанымыз жөн. Жалмауыз, аруақ, жын шайтан, су перісі, сиқыршы перизаттармен ертегі ханзада, ханшалар да нақты тіршілік иелер сияқты баланың жан дүниесімен өзін өзі сезінуін айқындай-ды. Мысалы Тоты құстың қиял ғажайып бейнесін көз алдына елестетіп, бейнелеу үшін оған шын мәнінде тіршілік ететін құстар туралы түсінігі болуын ал содан соң тоты құстың қиял ғажайып бейнесі әдеттегі құстардан немен ерекшеленетінін ойлап алуы, яғни нақты белгілерді тылсымды белгілерімен біріктіре отырып, бір тұтас образ жасауы керек.
Бала жасаған тұтас образға оның жас мөлшерін ескере отырып қарау қажет. Дақтар, образдар табу. Бұл сабақ ертегі оқушының шығармаларын-дағы кейіпкерлерді бейнелегенде көп көмек береді. Суретші ертегі кейіпкерлерін елестете отырып бейнелегенде, кейде ол өзіне қажетті бейнені таба алмай, көптеген нобайлар жасай да өз ойынан шықпай жатады.
Бір сәт аспанға қарап бұлттардан өзі іздеген бейнені көруі мүмкін. Кездейсоқ ағаш, тас көлеңкелерін ертегідегі түйеде, ұзын сақалды шалға немесе сиқыршыға ұқсататын кездері болады.
Қағаз бетіне қара тушь бояуын тамызып, одан шыққан дақтардан образдар табу. Қара тушьтың, яғни пайда болған дақтың үстінен гуашь бояуымен елестете отырып көзін, мұрын, денесін т. б. бояйды.
Сабақ процесінде ересек балалар бақылау, ойлау, композициялық шешім табады.
Есте сақтау, қиялдау ойлау арқылы немесе тақырып бойынша картина салу ересек балалардың творчестволық ой-қабілетін дамытып, өзін қоршаған єлемдегі құбылыстар туралы танымын байытып,тереңдете түседі.
Бейнелеу өнері сабағында ересек балалар өз беттерімен үйлестіре білуге, есте сақтап сурет салуға, сурет тақырыбына байланысты образдарды тұрғызуға, қимыл - қозғалыстарды бейнелеуге, заттардың түр-түсін беруге жаттығады.
Қазақстанның бай табиғатын Алатау тауларын, Жетісу жерін, Көкшетау көлін, Сарыарқа даласын, Еділ-Жайық атырабын елестету, есте сақтау арқылы ересек балалар жыл мезгіліне байланысты табиғаттың өзгеру ерекшелігін бейнелейді. Жазғы демалыс кездеріңде өздеріңе ұнаған табиғат көріністерін еске түсіру арқылы сурет салғызамыз. Туған жердің табиғатын еске түсіріп оның әдемілігін, сұлулығына көңіл аударып, түрлі-түсті өзгерістерді елестетеді. Туған табиғаттың тамаша бір көрінісі күз мезгілі. Күзде табиғат әсем сұлулана түседі, түрлі-түстерге боялып , құлпыра түседі.
Күзде сан алуан жемістер піседі. Еңбекшілер күзгі жеміс жинауға кіріседі. Солардың ішіндегі балаларды ең қызықтыратыны бақшадағы күздік алмаларды жинау. Алма ағаштарының суретін салуға дайындық алдында алдыңғы шепте тұрған ағаштар үлкен, алыстағылары кішкентай болатынын естен шығармау керек. Күзде табиғат көрінісі ерекше өзгереді, қоршаған ортадағы ағаштар өсімдіктер сарғаяды. Дала сары түске боялады. Күз мезгі-лінде бояудың жылы түстері басым болып келеді. Атап айтқанда: қызыл, сары,ашық сары, қоңыр, қызыл. Бақты аралағанда әр алуан түстерді боялған ағаш жапырақтарына қараған жөн. Алған әсерді әрдайым есте ұстау керек. Елестету арқылы осының барлығын бейнелеуге болады.
Жыл мезгілінің ішінде көктем тақырыбына тоқталсақ, жердің буы бұрқырап, жаппай көк шығып, айнала құлпырады гүлдене бастайды.
Жан - жануарлар көкке тойынады, үй құстары қаз,үйрек күн шуақта маужырап дала, орман құстары құйқылжыта сайрайды. Күн нұры жер-дүниені қыздыра бастайды. өрік, алма, шие, алмұрт жеміс ағаштары гүлдейді. Айнала тегіс хош иіске бөленеді. Орман ағаштары жаппай бүршік атып, аз күннің ішінде жасыл желек жамылады. Осылайша орман, тоғай, бау-бақша жасыл түске енеді. Балалар бізді қоршаған әлем қандай көркем. Көгілдір аспан, көгорай шалғын, хош иісті алма ағаштары, қызылды-жасылды гүлдер өсімдіктер керемет көркем. Осы көріністерді қағаз бетіне түрлі түсті бояулармен бейнелейміз. Көктем гүлдерінен өмірдің көркі, көңілдің қуанышы. Көктемде тау бөктеріне барсақ гүлдердің көптеген түрлерін кездестіруге болады. Алайда бейнеленетін заттарды елестету арқы-лы олардың ара қатынасын дұрыс қабылдау үшін бір ғана бейнелеудің шындыққа қатынасын түсіну жеткіліксіз.
Онда балаға әсіресе сұлу көріністі қабылдау қиынға соғады. Жақынан және алыстан бейнеленген заттарды ол үлкенді кішілі заттар ретінде ғана қабылдайды. Баланың бұл жердегі қабылдауы бейненің абсалютті шамасына тікелей байланысты болады. Сондықтан суретте жақынан бейнеленген ағаш алыстағы бейнеленген суретпен салыстырғанда үлкен ағаш ретінде қабылданып, бағаланады.
Бейнелеу өнері шығармаларын қабылдауға баланы ақырын - ақырын баулу керек. Егер тәрбиеші адамзаттың бейнелеу өнер тілін меңгеруге көп уақыт жұмсағанын айтып берсе, балаға септігін тигізері сөзсіз. Бейнелеу өнерінің көрнекі түрде, көзбен көру арқылы айналадағы дүниені бейнелеу тәсілдеріне негізделген өз құпия сырлары арқылы нақты болмыстың қалай бейнеленетінін білуге үйренуге болады.
Бейнелеу өнерін оқыту барысында балалардың өз бетінше және белсенділігі жақсы дамуы үшін бірнеше талаптарды ескеру керек.Мұндай талаптардың бірі сурет салуды шебер түсіндіру, суреттің салыну кезеңдерін айқын көрсету. Ересек балалар салынатын нұсқауға өз бетінше талдау жасап, оның ерекшеліктерін анықтайды.
ІІ. Мектеп жасына дейінгі балаларды сурет салуға үйрету және олардың шығармашылықтарын қалыптастыру
2.1. Мектепке жасына дейінгі балаларды сурет салуға әр түрлі әдістерді қолдану арқылы бейнелеу өнеріне баулу әдісі
Бала ес біле бастағаннан-ақ өзі жете түсінбес жарқын, тартымды нәрсенің бәріне ұмтыла бастайды, мәселен, жылтыраған ойыншықтарды, әдемі гүлдер мен заттарды көрсе қуанады. Осының бәрі оның рахаттану, қызығу сезімін туғызады. Жиі ән, ертегі тыңдап, суреттерді қараған балалардың өнері қуаныш сезімдерінің қайнар көзіне айналады. Эстетикалық тәрбие алған балалар жарқын, әсем атаулының бәріне жәй ғана ұмтылып қана қоймай, сұлулықты жан дүниесімен қабылдайтын болады.
Тәрбиеші баланың сұлулықты қабылдауынан бастап, оған эмоциялық жауап қату, оны түсіну, эстетикалық ұғым, эстетикалық пікір, эстетикалық баға беру қасиетін қалыптастыруға дейін жетелеп отыруы тиіс.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz