Дене жаттығуларының техникасы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Ж.Досмұхамедов атындағы педагогикалық колледж

Педагогика және

психология кафедрасы

Пәні: дене тәрбиесі теориясы мен әдістемесі

Курстық жұмыс

Тақырыбы:
Дене жаттығуларына сипаттама

Орындаған:
тобының студенті
Жетекшісі:

Орал қаласы - 2018
Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

Негізгі бөлім:

І. Дене жаттығуларына сипаттама және бала дамуына әсері
1.1. Дене жаттығуларына жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2.Дене жаттығуларының мазмұны мен
формасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
1.3.Бала ағзасының дене даму заңдылықтарына дене жаттығуларының
әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
ІІ. Мектепке жасына дейінгі балаларға дене жаттығуларын үйрету әдістемесі
2.1. Мектеп жасына дейінгі балаларды дене жаттығуларына үйрету әдістері мен
тәсілдеріне жалпы сипаттама және оның
жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
2.2.Балаларды дене жаттығуларына үйрету
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .32
2.3.Мектеп жасына дейінгі балаларға жетілдіру және сапқа тұру жаттығуларын
үйрету әдістемесі.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..4 1

Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..43

Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Өмірдегі ең күрделі де қиын әрі өте жауапты
жұмыс – бала тәрбиесі. Оның ішінде бала бойында жақсы мінез-құлық , ақыл-
парасат, адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру басты міндет болғанымен,
дені сау, тәні шыныққан шымыр болуы үшін жүргізілетін тәрбие сәби өмірге
келісімен-ақ бастау алуға тиісті ізгі істер. Олар: сәбиді шомылдыру, сылап-
сипау, дене жаттығуларын жасау, ыстық, суыққа шыңдау.
Дене тәрбиесін, жаңа технология мен озат тәжірибені ұлттық және
жалпыадамзаттық құндылық қағидаларымен сабақтастыра зерттеу – бүгінгі күн
талабынан туындап отырған педагогика ғылымының міндеттерінің бірі. Дене
тәрбиесінің мәнін бүгінгі жаңа заман талабына сәйкес қарастыру – бұл адамды
өзі өмір сүрген ортаның жемісі ғана емес, сол ортадағы дене мәдениеті,
адамгершілік қарым-қатынасы әрекетімен көрінетін субъект деп танылуымен
айқындалады. Қоғамның елеулі өзгерістерге түсуі, адамның мақсат-
мұраттарына, тұрмыс-тіршілігі мен мінез-құлқына, сондай-ақ өзінің жеке
басына да субъект ретінде өзгеріс енгізуде. Оның үстіне қоғамдағы
салауаттылық, дене мәдениеті мен рухани құндылықтардың табиғаты, мәні, шығу
тегі және атқаратын қызметтері туралы жан-жақты зерттеу, балалардың дене
тәрбиесін салауаттылық дене мәдениеті мәселесімен байланыста қарастыру
қажеттігі курстық тақырыбымның өзектілігін айқындай түседі.
Балалардың салауатты өмір сүру дағдыларына баулу, дене тәрбиесін жүзеге
асыру, дене тәрбиесі мәселесін теориялық талдау мен дене тәрбиесіндегі
тәжірибелерді объективті тұрғыда талдаудың маңыздылығы өте жоғары екендігі
айқындалды.
Дене тәрбиесінің әлеуметтік жүйе және қоғамдық құбылыс есебінде дене
тәрбиесі жүйесін, оның қалыптасуы мен дамуының негізгі заңдылықтарын, оның
қызметі мен құрылымын танып, білудің қажеттілігі білім мен тәрбие
талаптарына сәйкес өсіп келе жатқан ұрпақтың дене тәрбиесін қамтамасыз ету
үшін керек. Дене тәрбиесі тек мектепке дейінгі балалардың дене шынықтыру
сабағы ғана емес, ол сабақтан тыс денсаулыққа байланысты шаралар жүйесі
екенін ескерсек, қазіргі кезеңдегі білім беру орындарындағы дене
тәрбиесінің жүйесі балалардың денсаулықтарын нығайтумен қоса, жан-жақты
жетілуіне, өмірге деген құлшыныстарын арттырады.
Дене тәрбиесі міндеттерін жүзеге асыруға белсенді, салауаттылық пен
дене мәдениетін меңгерген маман даярлаудың маңыздылығы артуда.
Мектепке дейінгі балалардың дене тәрбиесін және жеке тұлғаның дене
мәдениетін қалыптастыру мәселелері бірқатар ғылыми зерттеулерге арқау
болған М.Таникеев, Т.А. Ботағариев, А.Б. Нұрлыбекова, Б.А. Тойлыбаев,
Ж.К.Оңалбек, А. Қарақов, Қ.Т. Жанабаев, Б.М. Сапарбаев, Е.Мұхитдинов және
т.б.
Ж.К. Оңалбектің, О.А. Аяшевтің, Т.Ж. Бекбатчаевтың, С.И. Қасымбекова,
Ж. Егізбаевтың еңбектері дене тәрбиесіне балаларды баулуға арналған.
Дене тәрбиесі мектепке дейінгі балардың білімі мен жан-жақты дамуына,
күшті де қуатты болып өсуіне, Отан сүйгіштікке дайындауға қызмет етеді.
Мектепке дейінгі балалардың денсаулығының мықтылығы, салауатты өмір
сүруі балабақшадағы ұйымдастыру жұмысына жауапты адамның теориялық жеке
тәжірибелік дайындығының дәрежесіне тікелей байланысты. Осыған орай
балалардың дене тәрбиесі жүйесін жүзеге асыру жұмыстарын ұйымдастыруға
болашақ мұғалімдерді даярлау ісін кәсіби дайындықтың ажырамас бөлігі
ретінде қарастыру керек. Дене тәрбиесі балалардың психологиялық
ерекшеліктеріне сай болуы тиіс.
Мектепке дейінгі балалардың дене тәрбиесі жүйесін жүзеге асыруды ескере
отырып дайындаудың қажеттігі мен ұйымдастру формалары бұл мәселенің ғылыми-
теориялық тұрғыда талданбауы ғылыми - әдістемелік тұрғыдан жеткілікті
деңгейде қамтамасыз ету сұранысы мен осы уақытқа дейін қарастырылмауы
арасында қарама-қайшылықтар орын алып отырғаны байқалады.
Зерттеу пәні: дене тәрбиесі теориясы мен әдістемесі
Зерттеу объектісі: Дене жаттығулары
Зерттеудің мақсаты: мектепеке дейінгі ұйымдардағы дене жаттығу-ларына
сипаттама беру.
Зерттеудің міндеттері:
- Дене жаттығуларына жалпы сипаттама беру;
- Дене жаттығуларының мазмұны мен формасын анықтау;
- Бала ағзасының дене даму заңдылықтарына дене жаттығуларының
әсерін зерттеу;
- Мектеп жасына дейінгі балаларды дене жаттығуларына үйрету
әдістері мен тәсілдеріне жалпы сипаттама беру және жіктеу;
- Балаларды дене жаттығуларына үйрету кезеңдерін анықтау;
- Мектеп жасына дейінгі балаларға жетілдіру және сапқа тұру
жаттығуларын үйрету әдістемесін анықтау.
Зерттеудің теориялық маңызы: Педагогикалық іс-әрекетте дене
жаттығуларына сипаттама беру теориялық тұрғыдан тұтастық принципін
басшылыққа ала талданды;
Зерттеудің әдістемелік маңызы: Мектепке дейінгі мекемелердегі дене
жаттығуларына сипаттама зерттеулер жүргізу негізінде талданды;
Зерттеу әдістері: психологиялық, педагогикалық, ғылыми-әдістемелік
материалдар мен әдебиеттердегі дене жаттығуларына сипаттама туралы ғылыми
деректерді кешенді жүйемен салыстырмалы талдау, зерттеу нысаны мен пәніне
байланысты негізгі ұғымдарды сараптау.
Зерттеу көздері: педагогика ғалымдарының еңбектері мен жалпыға міндетті
білім берудің мемлекеттік стандарттары, оқу бағдарламалары;
Курстық жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І. Дене жаттығуларына сипаттама және бала дамуына әсері

1.1. Дене жаттығуларына жалпы сипаттама
Дене жаттығулары - бұл саналы түрде орындалған қимылдар және қозғалтқыш
әрекеттер. Дене жаттығулары бұлшық ет жүйесін, қан айналымын және тыныс алу
мүшелерін дамытады.
Балаларды жүйелі түрде дене жаттығуларына үйретудің тиімді жолдарының
бірі - олардың өз еркімен дайындалуы. Осыған байланысты оқу бағдарламасына
дене тәрбиесінен үйге тапсырма беруді міндетті түрде енгізу керек.
Отбасында өз еркімен орындалатын дене тәрбиесінің бір түрі
-таңертеңгілік гигиеналық-бой сергіту жаттығуы. Ол адамның дене құрылысының
ұйқыдан соңғы тіршілік қызметіне тез араласуына әсерін тигізіп қана
қоймай, адамды сергек жүруге және көңіл-күйін көтеруге көмегін тигізеді.
Таңертеңгілік бой сергіту жнттығуы тұлғаны дұрыс қалыптастыруға әсер ете
отырып,тыныс алуды жақсартады, қан айналу жүйесі қызметін күшейтеді, зат
алмасуға көмектеседі, балалардың зеректігін, мақсатқа жету ұмтылысын
қалыптастырады, ақыл-ой қызметін арттырады. Ертеңгілік бой сергіту
жаттығулары балаларды тәртіптілік пен бейімділікке, өзіне деген сенімділік
пен белсенді қызмет атқаруға тәрбиелейді.Мектепке дейінгі балалардың дене
шынықтыру жүйесінің барлық буындарындағы бір мақсат - өмірге, еңбекке,
Отанды қорғауға даярлау.
Дене шынықтыру ұзақ уақытты қажет ететін, үлкен талаптарға негізделген
педагогикалың үрдіс.
а) денсаулықты нығайту, денені шыныңтыру, дененің даму деңгейін көтеру,
дамыту, еңбек ету қабілеттерін күшейту;
ө) өмірге қажетті қозғалыс дағдылары мен іскерліктерін қалыптастыру,
оның ішінде қолданбалы сипаттағы қозғалыстар;
б) адамның моральдық, ерік-жігер қасиеттерін тәрбиелеу;
в) дененің сапалық қасиеттерін (жылдамдық, күш, икемділік, төзімділік)
дамыту;
д) арнайы спорттық жаттығулардың орындалу техникасын меңгеру.
Адамдардың денсаулығын нығайту, өмір сүру қабілеттерін күшейту дене
шынықтырудың негізгі міндеттерінің бірі болып табылады.
Әр түрлі дене шынықтыру құралдарын қолдану, қажетті дене шынықтыру
дайындығымен қамтамасыз ете отырып, адам ағзасына жан-жақты әсерін
тигізеді, денсау лығын нығайтады.
Мектепке дейінгі балалардың дене жаттығулары - дене шынықтырудың
негізгі құралы болып табылады. Дене жаттығуларымен жүйелі айналысу адамның
дене жағдайын өзгертеді, орталық жүйке жүйесінің қызметін күшейтеді, тыныс
алу, қан ай- налым жүйелерінің қызметін, сондай-ақ бұлшық ет топтарының
қызметін күшейтеді, дамытады, еңбекке деген қабілетін арттырады.
Дене жаттығуларымен айналысудың тағы бір маңыздылығы жаттығулардың
тірек-қимыл аппаратын дамытуға және бекітуге әсері: сүйек дұрыс жөне
уақтылы бекиді, омыртқа иілістері қалыптасады, байланыс буындық аппараттары
күшейеді, адам денесі икемді болады. Бұлшық еттердің барлық топтарын
(кеуде, арқа, қарын, аяқ, қол, алақан, саусақ, табан, мойын, ішкі
ағзалар,оның ішінде жүрек, қан тамырлары бұлшық еттерін) дамытуға
көмектеседі. Дене жаттығулары ішкі ағзалардың ішінде жүрек пен өкпе
қызметінің де жұмысын жақсартып отырады.
Дене жаттығуларымен айналысу барысында адамның бүкіл денесі, соның
ішінде жүрек бұлшық еттерінің қызметі дамиды және жаттықтырылады.
Қарапайым жағдайдағы спортшының жүрегінің соғуы 1 минутта 50-60 рет
болса, ал ауыр жұмыс орындау барысында жүрек соғуы көтеріледі (1 минутта
240 рет).
Зерттеу жүмыстарына қарағанда дене жаттығуларын орындау барысында
спортшының жұмыс істеу қалпы төмендемейді, қайта жүмыс істеу қабілеті
жоғарылап, мықтылық қасиетпен ерекшеленеді.
Дене жаттығуларының әсерінен тыныс алу жолдарының жұмыс істеу қабілеті
дамиды және нығаяды, кеуде қуысының қозғалғыштығына, тыныс алудың
тереңдеуіне, ауаны үздіксіз жұмсауға, өкпенің сыйымдылығын арттыруға
себепші болады. Кеуде қуысының тыныс алу жағдайы 4-6 см орнына 10-15 см
жетеді.
Мектепке дейінгі балалардың жалпы дене шынықтыру дайындығы өмірде,
еңбек әрекетінде маңызды орын алады: жылдам жүру, жүгіру іскерлігі, суда
жақсы жүзе білу, секіре білу, шаңғымен жүре білу, кедергілерге қарсы тұру,
алысқа нақты лақтыра білу, т.б. Осы аталған дағдылар мен іскерліктерді
балалық шақтан қалыптастыру дене шынық-тырудың іс-жүзіндегі міндеттерінің
бірі болып табылады.
Дене шынықтыру міндеттерін жүзеге асырудың тиімділігі: негізгі және
қосымша (жаратылыстың табиғи күштері, жеке және қоғамдық гигиена)
құралдарды дұрыс үйлестірген кезде арта түседі, адамның денсаулығының
жақсаруына әсерін тигізеді.
Дене жаттығуларымен жүйелі түрде айналысуда білім беру міндетінің
маңызы зор. Дене жаттығуларының ағзаға тигізетін әсерін біле отырып, еркін,
ырғақ, дұрыс орындау әдістерін үйренеді.
Сонымен қатар спортпен айналысушы күнделікті спорт жаттық-тырушысынан
дене тәрбиесі құралдарын пайдалану жөнінде нүсқаулар алады. Осы жағдайда
спортпен айналысушы арнайы білім ала отырып, дене шынықтыру міндеттерін
шешеді.
Дене жаттығуларын орындау кезде мінездің жақсы қасиеттерін,
адамгершілік қасиеттерін (әділеттілік, адалдың, жолдастық сезім, өзара
көмек, ұжымда жұмыс істей білу, дене шынықтыру құрал-саймандарын күтіп
ұстай білу, т.б.) тәрбиелеу үшін жаңсы жағдайлар жасалады.
Маңызды ұйымдастырылған топтық жаттығулар, саяхаттар, жарыстар,
мерекелер оқушыларды достыққа, жолдастыққа, ұжымды сүюге тәрбиелейді.
Адамның қозғалыс әрекетінде дененің сапалық қасиеттері - күш-қуат,
жылдамдық, ептілік, төзімділік, икемділік маңызды орын алады. Дененің
сапалық қасиеттері біріккен, байланыстырылып, ұйымдастырылған жаттығулар
арқылы іске асады.
Күш-қуат - ол адамның бұлшық еттері немесе бұлшық ет топтарын ширықтыру
арқылы қозғалыс әрекеті барысында қалыптастырылады. Күш-қуат әр түрлі
қимылдарда немесе аз күш жұмсалғанда пайда болады. Күштің пайда болуына
себепші жаттығуларға – көрмеге тартылу, белгілі ауыр заттарды көтеру, апару
не лақтыру, бір орыннан ұзындыққа секіру және т.б. жатады. Дененің сапалық
қасиеті - күш-қуатты дамытуға әр түрлі салмақтағы заттарды (үрленген
доптар, гантель, құм салынған қаптар, шектеулі салмақты заттар) көтеру,
қарсыласының шабуылына қарсы шыға білу жаттығулары, дененің өз салмағы
жеңетін жаттығулары (көлбеу және тік қойылған сатының, тақтайдың бойымен
өрмелеу, гимнастикалық орындықта тартылу және т.б.), созылмалы заттар,
резеңке экспандерлер, күрес элементі бар жаттығулары, допты лақтыру және
итеру (соның ішінде алысқа) жаттығулары қолданылады.
Жылдамдық - бұл жаттығуларды мейлінше аз уақыт ішінде орындау
қабілеті. Ол қандай да бір белгіге жауап берудегі әрекет жылдамдығына
(қимыл реакциясының жылдамдығы деп аталатын) жекелеген қозғалыс-тардың
жылдамдығына, сонымен қатар қайталанатын қимылдың жиілігіне байланысты
болады. Мысалы, қимыл жылдамдығын қысқа арақашықтықта жүгіргенде, ал қимыл
реакциясының жылдамдығын кездейсоқ берілген дабыл арқылы жүгіру, жүзу
ойындары, т.б. арқылы анықтайды. Дененің жылдамқың қасиеттерін тәрбиелеу
үшін әр түрлі екпіндегі кездейсоқ берілген дабыл, қимыл жиілігін
тездететін, эстафеталық жүгіру, жүгіріп келіп ұзындыққа секіру, ұзын және
қысқа секіртпелермен секіру, жылдам реакция талап ететін, қимылдың әсері
бар ойындар, т.б. қолданылады.
Ептілік - қозғалыс қызметін кездейсоқ жағдайлар барысында пайда болған
қызметке орай тез ауыстыру және жаңа қимылдарды меңгеру қабілеті. Ептілік
қасиетіне тәрбиелеу қимылдар үйлесімділігін жетілдіру, олардың екпіні мен
амплитудасын, бұлшық еттердің қатаю және босаңсу дәрежесін айыра білу,
сондай-ақ уақытқа және кеңістікке бағдарлай білудің негізінде жүзеге асады.
Ептілік қасиеттерін тәрбиелеу үшін күрделі гимнастикалық жаттығулар (жатып
жүгіру, акробатика снарядта орындалатын жаттығулар), суға секіру, шаңғымен
жүру, конькимен жүру, биіктікке секіру, лақтыру және т.б. жаттығулар
жатады.
Дененің ептілік қасиетін дамытуға арналған жаттығулардың әр түрі
қиындықты жеңу және жаттығуларды сәйкестендіріп үйлесімді қозғалыс жасау
үшін қолданылады.
Шыдамдылық қозғалыс әрекеті барысында алған қарқын мен шаршауға
қарсылық қабілеттілігі. Шыдамдылық жалпы және арнаулы шыдамдылық болып
бөлінеді.
Жалпы шыдамдылық - ол адамның бүлшық еттері топтарының жұмыс жасап
тұрған кезіндегі ұзақ уақыт жүмыс істеу, шаршауға қарсылық білдіру қабілеті
(мысалы: ұзақ жүру, жүгіру, шаңғымен жылжу, суда жүзу).
Арнаулы шыдамдылық - ол адамның (спортшының) өр түрлі жағдайда жөне
жүмыс ерекшелігі жағдайында, сондай-ақ, спортта жоғары жетістікке жету үшін
денеге ауыртпалық түсіру кезінде шаршауға қарсылық білдіру
қабілеті. Мысалы, спортта шыдамдылық жылдамдығы болуы мүмкін, бүл жерде
жүгіру жылдамдығының сапасы төзімділік қасиетімен үйлеседі. Шыдамдылық
(мысалы, ңысқа қашыңтықңа жүгіргенде) күштілігі дегеніміз - күш- қуат
шыдамдылық ңасиетімен үйлеседі (бірнеше рет оты- рып-түру жаттығуы, затты
көтеру, т.б.).
Шыдамдылық қасиетін дамытудың қүралы - үдемелі салмақ түсірудегі уақыт
сәйкестігі бар өр түрлі жатты- ғулар (жүру, жүруді жүгіру мен алмастыру,
жүгіру шаң- ғымен жылжу, коньки тебу, жүзу, секіртпелермен секі- ру, қимыл-
қозғалыс жөне спорттық ойындар) болып табылады.
Икемділік - ол адамның қажетті тербеліс шегінде қи- мыл жасау қабілеті,
бүлшық еттер жүйесі мен буындар, тірек қимыл аппаратының қызметімен
сипатталады.
Қимыл амплитудасы икемділік қасиетінің көрсеткі- шінің бірі болып
табылады.
Дененің сапалық қасиеттері жылдамдық, шыдамдылық, ептілік, тағы басқа
қасиеттерді қалыптастыруда қимыл амплитудасының әсері зор. Икемділік
қасиетін қалыптастырудың негізгі жолдары сіңір созғыш жаттығулар мен
тербелісі кең аумақты жаттыгуларды орындау болып табылады. Бүл жаттығулар
қол, аяқ, дене, бас қимылдары, аяқты алшақтап жүгіру, адымдап секіру, бір
орында секіру, аяқты кеудеге бүгу, табанмен толық отыру, гимнастикалық
қабырғада жаттығулар (еденде тұру) қабырғаға бетімен не арқасымен алға,
артқа, жан- жаққа түру.
Дененің сапалық қасиеттері қозғалыс іскерлігі дағдысымен тығыз
байланыста, сондай- ақ, ерік- жігер қасиеттері: жылдамдық, күш- қуат,
ептілік, шыдамдылықтың пайда болуы адамның бойындағы табандылық, батыл-
дық, үстамдылық қасиеттерінің пайда болуын талап етеді.
Дене шынықтырудың негізгі міндеттерінің бірі - адамның бойында дененің
сапалық қасиеттерін төрбиелеу.
Спорт адамға жан-жақты әсер етеді: денсаулығын нығайтады, дене жүмысын
дамытады, іс-жүзінде қажетті іскерліктерді меңгереді, сондай-ақ, жоғары
көңіл- күй жағдайын туғызумен ерекшеленеді.
Біздің еліміздің спортшылары дене шыныңтыру және спорттың дамуын
өздерінің жоғары жетістіктері нөтижесімен көрсетіп келеді. Дене тәрбиесі
міндеттерінің бірі - жоғары спорт жетістіктері нөтижесін көру, спорттың тех-
никаны оқып-үйрену, меңгеру жөне іске асыру.
Дене шыныңтыру процесінде адамгершілік ақыл-ой, эстетика және
политехникалың оқу еңбек төрбиесін жүзеге асыруға үлкен мүмкіндіктер бар.
Ақыл-ой және дене шынықтыру өзара тығыз байланыста. Дене жаттығуларымен
жөне дене төрбиесінің құралдарының басқа түрлерін қолдану денсаулыңты
нығайтуға, жүйке жүйесінің және ағзаның барлың жүйелерінің ңалыпты ңызметі
үшін ңолайлы жағдай туғыза- ды, мүның өзі қабылдауға жөне есте саңтауға
көмекте- седі, сондай-аң нөтижелі аңыл-ой іс-әрекеті тууына жағдай жасайды.
Дене шынықтыруды ақыл- ой іс-әрекеті- мен алмастыру жұмыс істеу қабілеті
мен жақсы қабылдау, білімді тиянақты меңгеру қабілетін қалыптастырады.
Дене шынықтыру мен ақыл-ой тәрбиесінің байланысы спортпен
шүғылданушының дене шынықтыру құралдарының (дене жаттығулары, жаратылыстың
табиғи күштері, еңбек, тұрмыс гигиенасы) әр түрлілігін, есте сақтау
қабілетінің жан-жақты дамуын қалыптастырады.
Дене шынықтыру адамгершілік тәрбиесімен тығыз байланысты.
Жүйелі үйымдастырылған дене төрбиесі адамгершілік тәрбиесін
қалыптастырады. Топпен үйымдастырылған сабақтар, секциялар, айналысу-шылар
арасындағы өзара дүрыс қарым-қатынас, үжымның нөтижелі бір мақсатқа
жетуіне, жеке басының қызығушылығын қоғамдық қызығу-шылыққа айналдыруға
көмектеседі. Мүндай әрекеттерге ерікті түрде спорт алаңдарын үйымдастыру,
спорттық құралдарды реттеу, дайындау, қоғамдық мүлікке жауапкершілікпен
қарау сияқты жұмыстар жатады.
Дене шынықтыру үрдісінде оқудағы, тұрмыстағы, жұмыс орнындағы тәртіп
көрсеткіші бекемдене түседі. Оқушылардың ерік-жігер, мінез-құлық, тәртібін
тәрбиелеуде спорттық жарыстардың алатын орны бөлек. Спорттық жарыстарда
қатысушылардың моральдық, дененің сапалық қасиеті, шыдамдылық, ережені,
спорттық этиканы сақтай білу талаптары іске асырылады.
Еліміздегі дене шынықтыру мен спорт жөніндегі жүмыстарды үйымдастыру
жене дамытуда орындалып жатқан іс-шаралар, Қазақстан Республикасы
спортшыларының халықаралық жарыстар мен Олимпиада ойындарындағы жоғары
жетістіктері Отанға деген патриоттық сезімін тербиелейді.
Дене шынықтыру эстетикалық тәрбиемен тығыз байланысты. Дене шынықтыру
арқылы қимыл-қозғалыс үйлесімділігі, дене тұлғасының сүлулығы, әсемдігі,
мәнерлігі, киімі, дене шынықтыру жабдықтарын, айнала- да қоршаған бүкіл
ортаның әдемілігін қабылдау, сезіну, түсіну, дүрыс бағалау қабілеті дамиды.
Дене жаттығулары әсерінен адамның денесі қалыпты дамып, қимылы үйлесімді,
жеңіл, сенімді болады.
Мерекелерде дене шынықтыру шерулерінде, көпшілік би жаттығулары мен
гимнастикалық қойылымдар эстетикалық сезімге бөлейді. Бүл жаттығулар көркем
гимнастика, коньки тебу арқылы әр түрлі фигуралар жасау болып табылады.
Аталған жаттығулар эстетикалық тәрбиенің негізгі талаптарының орындалуына
сөйкес келеді.
Дене шынықтыру құралдарын еңбек процесінде пайдалану денсаулықты
жақсарту, дененің сапалық қасиеттері күш- қуат, ептілік, жылдамдық,
шыдамдылық, т.б. қасиеттерге тербиелейді.
Дененің дамуына, политехникалық оқытуға дене тәрбиесіне қажетті құрал-
жабдықтар дайындау, жөндеуден өткізу, сабақ өткізетін орынды әзірлеу
жатады.
Дұрыс ұйымдастырылған еңбек балаларға қажетті еңбек дағдыларын
қалыптастырады. Сондай-ақ, ептілік,күш-қуат, төзімділік қасиеттерімен бірге
денесінің дамуына әсерін тигізеді. Дене жаттығулары дене еңбегін ауыс- тыра
алмайды. Себебі еңбектің қай түрі болмасын дене жаттығулары сияқты бүкіл
ағзаға әсер етуі мүмкін емес. Еңбек ету барысында өр түрлі дене
жаттығуларын (дененің үзіліс жаттығулары, сергіту минуттары) орындау қажет,
ал дене шынықтыру барысында күш жұмсалатын жаттығуларды орындау қажет
(ұжымдық түрде сабаққа құрал-жабдық дайындау, спорттық қүралдарды реттеу,
жөндеуден өткізу). Осындай үйлесімділік оқушыларды еңбекке даярлау
міндеттерін шешеді.

1.2.Дене жаттығуларының мазмұны мен формасы
Дене жаттығулары бір-бірінен мазмұны сондай-ақ формасы бойынша
ерекшеленеді. Мазмұнға: дене жаттығуларының құрамына кіретін іс-әрекеттер,
процесстер (психологияның, физиологияның, биохимияның, биомеханикалық)
кіреді. Олар жаттығу барысында ағзаға орнығады және олардың әсері
жаттығушының дене жаттығуымен айналысу қажеттілігін анықтайды. Дене
жаттығуларын орындау (еркін қимылдау) қимыл-қозғалыс түсінігі мен
назарымен, ойымен, ерік-күшімен, сезімімен және т.б. психологияның
процесстерімен тығыз байланысты. Түрлі дене жаттығуларын орындау кезінде
жүрек, қан тамырлары, тыныс алу жұмысында және ағзаның басқа жүйелерінде әр
алуан өзгерістер жүреді. Бұл қозғалыстар ағзаның қызметін, мүмкіндігін,
тиісінше деңгейде өзгертеді және ағзалар массасының ұлғаюына,
құрылымдарының дамуына әсер етеді. Дене жаттығуларының мазмұнын
педагогикалық көзқарас тұрғысынан қарастырғанда, олардың мәнін, білім
беру,тәрбиелеу міндеттерін жүзеге асыру тұрғысынан қарастырған жөн (қимыл-
қозғалыс әдеттерін қалыптастыру, дененің сапалық дамуын қамтамасыз ету
т.б.). Дене жаттығулары формасы, оның ішкі және сыртқы құрылымын көрсетеді.
Ішкі құрылым – жаттығу жасау кезінде ағзада болатын түрлі процесстермен
тығыз байланыста сипатталады. Сыртқы құрылым – қозғалыстың кеңістікке,
уақытқа, динамикалық параметрлердің қатысына қарай сипатталатын көрнекілік
форма. Дене жаттығуларының формасы мен мазмұны өзара байланысты болады.
Мазмұн – форма үшін жетекші роль атқарады. Мысалы: жүгіру жылдамдығы
ұлғайғанда, адымның ара-қашықтығы және дененің еңкею бұрышы өзгеріске
түседі. Сондай-ақ формада мазмұнға ықпал етеді. Мысалы: алысқа лақтыру
кезінде, қолды дұрыс сермеу қашықтықты айтарлықтай ұлғайтады яғни бұлшық ет
күші өзгеріске түседі деген сөз.
Дене жаттығуларының техникасы. Бұл қозғалыс тапсырмасын орындаудың
тәсілі болып табылады. Дене жаттығуларының техникасы өзгереді жетіледі.
Техниканы жетілдіру, жаңа формаларды игеру жоғары нәтижелерге жетуге дене
дайындығын жақсартуға, қозғалысының биомеханикалық заңдылықтарын ашуға,
күрделі спорт жабдықтарын пайдалану мүмкіндіктер береді. Сыртқы форма
(конкимен мәнерлеп сырғанау) сапалық нәтиже (секіру, жүгіру және т.б.)
немесе іс-қимыл тапсырмаларын орындау (нысанаға тигізу), дене жаттығуларын
орындау тәсілдерінің (техникасының) тиімділік деңгейін көрсетеді. Дене
жаттығулары техникасында оның негізі айқындаушы звеносы және детальдары
болады. Техника негізі – қозғалыс тапсырмаларын орындау үшін қажетті
жаттығулардың басты элементі. Техника негізінің қандай да бір элементі
жетіспесе жаттығу орындалмайды немесе бұрмаланады.
Техниканың айқындаушы звеносы. Бұл аталдған іс-қимыл техникасы
негізінің барынша маңызды және шешуші бөлшегі. Мысалы: жүгіріп келіп
биіктікке секіру де, бір аяқпен серпіп, оны жоғары және алдыға созылған
екінші аяққа біріктіре көтеріп алып, техниканың айқындаушы звеносы болады.
Ал, артқа лақтыру сәтінде соңғы серпу айқындаушы звено болып табылады.
Жаттығу кезінде айқындаушы звено қасқағым сәтте атқарылады және бұлшық
еттің үлкен күшпен жұмыс істеуін қажет етеді.
Техниканың детальдары. Техниканың кесел жасамай өзгеріске түсуі мүмкін,
екінші кезектегі ерекшеліктер, мысалы, доп лақтырып болғаннан кейін, тепе-
теңдігін сақтау үшін жаттығуларының кейбіреуі екі аяқпен кезектесіп
секірсе, кейбіреулері бір аяғын екіншісіне қояды. Дене жаттығулары бірінен
кейін бірі ауысып келіп тұратын фазалардан (немесе бөлшектерден) тұрады.
Ациклдік жаттығу. Ациклдік жаттығу (лақтыру, секіру т.б.) кезінде
орындалатын әрбір іс-қимыл толық аяқталған іс-әрекет болып табылады. Бұлар
үш фазаға бөлінеді:
• әзірлік;
• негізгі;
• қорытынды.
Бұл фазалар бір-бірімен тығыз байланысты, қосарлана жүреді және бір-
біріне тәуелді болады. Дегенмен олардың әр қасысының өзінді ерекшелікері
тұтас жаттығу барысында атқаратын белгілі бір атқаратын қызметтері бар.
Әзірлік фазасы. Негізгі фазаны орындау үшін барынша қолайлы жағдай
туғызады. Мысалы, допты артқа лақтыру кезінде қолда, денеде серпілу үшін
кейін қарай шалқайуға мәжбүр болады. Бұл лақтыруды (негізгі фазаны)
қамтамасыз етеді. Әзірлік фазасы кезінде бұлшықеттер созылады. Негізгі фаза
кезінде олар жылдам және қатты жиырылады. Қол қозғалысының алысқа серпіліп,
жылдам жиырылуы, доптың ұшу қашықтығын қамтамасыз етеді. Биіктікке секіру
кезінде жаттығушы негізгі фазаны орындау бағытына жүгіреді. Бұл серпілу
күшін ұлғайтады және үлкен кедергілердің жеңіп шығуға мүмкіндік береді.
Негізгі фаза. Негізгі фаза негізгі қимыл қозғалыс міндетін шешуге
бағытталады. Мысалы: лақтыруда допты серпу, секіруде қатты серпілу,
кедергіні жеңіп өту. Бұл фазада атқарушы күштерді тиісті бағытта орындап
қажетті сәтте тиімді пайдалану маңызды.
Қорытынды фаза. Қорытынды фазаның міндеті қозғалысты тоқтату және тепе-
теңдікті сақтау: алысқа лақтыру сәтінен соң, мәре сызығынан шығып кетпеу.
Жүгіріп келіп, алысқа секірген соң, құлап қалмау.
Жаттығудың ерекше элементтері болады:
• басты жағдай;
• көздеу;
• серпу;
• жіберу.
Кеңістіктің сипаттамасы. Бүкіл дене жаттығулары кеңістікте атқарылады.
Кеңістіктік сипаттамаға бастапқы жағдай дене мен оның бұлшектерінің іс-
қимыл кезіндегі жағдайы траектория енеді. Бастапқы жағдай – бұл жаттығу
алдындағы салыстырмалы түрде қозғалыссыз тұрған жағдай. Ол іс қимылға
дайындықты білдіреді. Бастапқы жағдайдағы дененің және оның бұлшектерінің
өзгеріске түсуімен жаттығуының күрделілігін өзгертуге бұлшық еттерге
түсетін салмақты күшейтуге және ағзаға оңды ықпал жасауға болады. Мысалы:
орындықта отырып оңға, солға бұрылу, қарын бұлшық етінің жұмысын күшейтеді.
Еденге жатып жаттығумен айналысу-дене салмағының омыртқаға түсетін күшін
азайтады. Бастапқы жағдай жаттығуды дұрыс орындау үшін және келесі іс-
әрекеттің нәтижелі болуы үшін тиімді жағдай туғызады. Мысалы: сөреде
(старт) еңкейіп тұру, жүгіру кезінде жылдам қозғалуды игеруді қамтамасыз
етеді. Дене жаттығуының орындалу процесінде дененің немесе оның жекелеген
бұлшектерінің қозғалыссыз тұруы, бұлшық еттерінің статистикалық күші арқылы
қамтамасыз етіледі. Атқарылатын дене жаттығуларының тиімділігі денені
қажетті қалыпқа қоюға, оның бұлшық еттерін барынша ыңғайлы жағдайға ұстауға
байланысты болады. Айталық конькишінің, шаңғышының, велосипедшінің еңкейіп
тұруы, ауаның қарсылығын азайтады. Сөйтіп алдыға қарай жылдам қозғалуды
қамтамасыз етеді. Кейбір жаттығуларды орындау техникасында басты белгілі
бір жағжайда ұстаудың маңызы бар. Мысалы: орындықта немесе бөренеде жүру
кезінде тепе-теңдікті сақтау үшін, басты түзу ұстайды. Мәнерлеп сырғанауда,
спорттың және көркем гимнастика кезінде дене мен оның жекелеген
бөлшектерінің дұрыс жағдайда болуына арнайы эстетикалық талап қояды: аяқтың
ұшын созып түзу ұстау денені иіу және т.б.
Қозғалыстың бағыты. Қозғалыстың денеге оның бөлшектеріне немесе затқа
берілетін бағыт дене жаттығуының жекелеген бұлшықеттерді дамытуға тигізетін
әсерінің тиімділігін және қозғалыс міндеттерін ойдағыдай орындауды
айқындайды. Қозғалыстың бағыты адамның өз денесіне қатысы немесе сыртқы
дүниеге араласуы арқылы анықталады. Яғни қолды алға созу немесе допты
тордың сыртына лақтыру. Адам денесінің қозғалысқа түсетін негізгі
бағыттарына мыналар жатады: жоғары-төмен, ілгері-кейін, оңѓа-солѓа.
Қозғалыс шегі. Қозғалыс шегі – бұл қозғалу тербелісінің адымы. Дененің
немесе оның бұлшегінің тепе-теңдік жағдайынан барынша аулақтап барып өшеді.
Қозғалыстың шегі бүрыш өлшемі мен (градуспен), түзу өлшемімен (қадам
ұзындығымен), шартты белгілермен (жартылай отыру), сыртқы заттармен
(еңкейгенде еденге қолын жеткізу) немесе өз денесіндегі белгілерге қарай
(еңкейгенде тізесіне қол жеткізу) анықталады. Қозғалыс шегі буындарының
құрылымына бұлшықеттер мен сіңірлердің созылмалдығына байланысты болады.
Бұлшық еттердің белсенді жиырылуы арқылы мүшелердің қозғалысқа түсуін
белсенді қозғалыс деп атайды. Қозғалыстың енжарлығы сыртқы күштердің
әсерінен пайда болады. Енжар қозғалыстың көлемі белсенді қозғалысқа
қарағанда үлкен қозғалыстың ең үлкен шегіне жету үшін бұлшық еттердің,
сіңірлердің барынша үлкен көлемде жиырылып, созылуына бағытталған қосымша
бүлшық ет күші қажет болады. Егер қозғалыс шегін шектен тыс ұлғайта берса,
бүлшық еттер мен сіңірлерге зақым келуі мүмкін. Шегі әр түрлі қозғалыстарды
белгілеу үшін серпінді және ұсақ терминдерді қолданады. Шегі үлкен
қозғалыстар – серпінді, шегі қысқа қозғалыстар – ұсақ деп аталады. Қозғалыс
шегі немесе бағыты алға қойылған қозғалыс міндетіне сай келмеген жағдайда
мұндай қозғалыстардың дәлдігі төмен қозғалыстар деп атаймыз.
Дене жаттығулары мазмұнын педагогикалық көзқарас тұрғысынан қарай
отырып, олардың білім беру, тәрбиелеу міндеттерін іске асыру үшін маңызын
анықтау (қимыл-қозғалыстық іскерліктер мен дағдылар, дене қасиеттерін
дамыту т. б.) маңызды.
Дене жаттығуларының формасы оның ішкі және сыртқы құрылымын көрсетеді.
Ішкі құрылым белгілі бір жаттығуды орындап жатқан кезде организмдегі әр
түрлі процестердің өзара байланысымен сипатталады. Сыртқы құрылым — форма
көрінісі, ол қозғалыстың кеңістіктік, мезгілдік, динамикалық
параметрлерінің арақатынасымен сипатталады.
Дене жаттығуларының мазмұны мен формасы өзара байланысты. Мазмұн
формаға қатысты жетекші роль атқарады, мысалы, жүгіру шапшаңдығы артқанда
адамның ұзындығы және дененің еңкею бұрышы өзгереді. Бірақ форма да
мазмұнға әсер етеді: мәселен, алысқа лақтыруда құлаш сермеуді дұрыс орындау
дене қасиеттерінің көрініс беруіне әсерін тигізеді (лақтыру қашықтығы
артады, мұның өзі бұлшық ет күшінің өзгергендігін дәлелдейді).
Дене жаттығулары техникасы — бұл қозғалыстарды орындау тәсілдері,
олардың көмегімен қимыл-қозғалыстық міндеттер шешіледі.
Дене жаттығулары техникасы өзгеріп, жетіліп отырады. Жоғары нәтижелерге
жетуге ұмтылу, дене тәрбиесімен айналысушылардың дене әзірлігін жақсарту,
қозғалыстың биохимиялық заңдылықтарын ашу, неғұрлым жетілдірілген спорт
жабдықтарын қолдану техниканы жетілдіруге, жаттығулардың жаңа формаларын
жасауға әкеледі.
Формасы жөнінен траектория түзу сызықты және қисық сызықты болады. Түзу
сызықты қозғалыстар дененің белгілі бір мүшесіне қысқа жолда (қылыш шаншу)
мейлінше жоғары жылдамдық өрбіту қажет болғанда қолданылады. Қисық сызықты
қозғалыстар жиірек қолданылады, өйткені қозғалыс инерциясын жеңу үшін
қосымша бұлшық ет күші жұмсалынбайды (теннис добын соққан кездегі
ракетканың ілмек тәріздес қозғалысы).
Дене жаттығулары адам алдағы тұрған еңбек әрекеттеріне (аң аулау,
еңбектің әр түрлі құралдарын жасау т. б.) алдын ала дене әзірлігі қажет
екендігін ұғынған кезеңде пайда болды. Тәжірибе адамға аң аулауға денені
алдын ала әзірлеу мен оның нәтижелерінің арасындағы байланысты анықтауға
және жиналған қимыл-қозғалыстың тәжірибені бір-біріне берудің маңыздылығын
бағалауға мүмкіндік жасады. Мәселен, адам аң аулауға шығудан көп бұрын
алдағы атқарылатын әрекетке машықтанды: аңның бейнесін (сурет, тұлып т. б.)
жасап соған дәл тигізуге талпынды. Осындай әрекеттерді көп рет қайталау
процесінде адамда нысанаға дәл тигізе білушілік қалыптасты көзбен шамалау,
күш және басқа дене қасиеттері дамыды. Сөйтіп дене жаттығулары алғашында
еңбекте қолданылатын қимыл-қозғалыстардан тұрды.
Кейін дене жаттығуларының дамуына әскери істер, ғылым мен өнер елеулі
әсерін тигізді.
Қоғамның және дене тәрбиесінің өзінің дамуымен бірге еңбек әрекеттері
формалары мен дене жаттығулары формалары арасындағы ұқсастықтар жойылып
кетті. Бұл қимыл-қозғалыстық күрделі әрекеттен жеке жаттығуларды бөліп
алуға (әр түрлі қашықтыққа жүгіру, алысқа лақтыру, ұзындыққа секіру т. б.)
және оларды дене тәрбиесі мақсатында қолдануға мүмкіндік берді.
Дене тәрбиесі теориясы мен практикасының дамуы процесінде аналитикалық
жаттығулар деп аталатын жаттығулар (бұлшық еттердің жеке топтары үшін
затсыз және затпен, зат үстінде, гимнастикалық снарядтар т. б. үстінде
жалпылай жетілдіру жаттығулары), сондай-ақ ойындар (волейбол, баскетбол,
футбол, хоккей т. б.) арнайы жасалды.
Қазіргі кезде сан алуан дене жаттығулары бар және олардың дамуы жалғаса
бермек.
3. Жаттығу түрлері: гимнастика, қозғалыс, ойындар, спорттық
жаттығулары, туризм.
Жіктеу дене жаттығуларын белгілі бір белгілерге сәйкес топ және шағын
топ бойынша бөлуді білдірді. Әр түрлі дене жаттығуларының көптеген жалпы
белгілері болады. Жаттығуларды топтарға бөлетін басты белгіні табудың
маңызы зор. Бұл белгі педагогикалық жағынан алғанда елеулі болуы тиіс. Әр
түрлі белгілер бойынша құрылған жіктеулер көптеген дене жаттығулары ішінен
бағдар табуға және оларды алға қойылған міндеттерге сәйкес іріктеп алуға
көмектеседі.
Едәуір жалпы жіктеулердің бірінің негізіне дене тәрбиесі құралдары мен
оларды қолдану әдістерінің тарихи қалыптасқан жүйелері алынған: гимнастика,
ойындар, спорт және туризм. Бұл топтардың әрқайсысының өзіндік мәні бар
және бұдан да майда жіктелген шағын топтарға бөлінеді.
Гимнастика дене тәрбиесінің советтік жүйесінде айтарлықтай
орын алады. Гимнастиканың өзіндік ерекшелігі мынада: дененің әр түрлі
бөліктеріне, жеке буындарға, бұлшық ет топтарына тіпті олардың әрекеттері
мен жағдайының әр жағына арнайы сайлап әсер ететіндігі (бұлшық еттерін
босаңсыту, созу т. б.), жүк салмағын дәл мөлшерде түсіру, жаттығуларды
музыканың сүйемелімен өткізу. Гимнастиканың осы ерекшеліктері оны
сабақтарда дене әзірлігі және денсаулық жағдайы әр түрлі барлық жас
шамасындағы адамдарға пайдалануға мүмкіндік береді.
Қозғалыс ойындары дене жаттығуларының басқаларынан айналысушылардың
әрекетін ұйымдастыру және оған басшылық ету ерекшеліктерімен
айрықшаланады. Балалардың ойындағы әрекеті кенет өзгеретін ситуациялық
жағдайларда мақсатқа жетуді алдын ала қарастыратын образды сюжет немесе
ойындық тапсырмалар негізінде ұйымдастырылады.
Ойын әрекеті комплексті сипатта болады және әр түрлі қимыл-қозғалыс
әрекеттерінің үйлесуінен тұрады (жүгіру, секіру т.б.) Ойында қимыл-
қозғалыстық дағдылар нығаяды, денелік, сондай-ақ моральдық-еріктік
қасиеттер дамиды.
Спорт аса жоғары нәтижелерге жетуге, жарыстарға қатысуға бағытталған
жүйелі түрде айналысуды қарастырады. Спорт адамның дене және рухани
күштеріне деген жоғары талаптар қояды, сондықтан оған жас шамалық дамудың
белгілі кезеңіне жеткенде ғана және тиісті әзірлігі болған жағдайда қол
жетеді.
Мектеп жасына дейінгі балалар әр түрлі спорттық жаттығуларды ғана
(шаңғы, коньки, шана, велосипед, жүзу т. б.) пайдаланады. Осындай әлдеқайда
жеңіл спорттық жаттығулар техникасының негізін қалыптастыра отырып, балалар
дене тәрбиесінің олардың жас ерекшеліктері ескерілетін басты міндеттерін
шешеді.
Келтірілген жіктеу тіптен жалпылама, сондықтан қазіргі кезде
жаттығуларды дене қасиеттерін дамыту үшін мәні басым белгілер бойынша
(ептілік, шапшаңдық, икемділік, күш, төзімділік т. б.) жіктеу қолданылып
жүр. Жаттығулар бір мерзімде дене қасиеттерінің барлығының дамуына әсер-
әрекетін тигізеді, бірақ көп дәрежеде белгілі біреуін дамытады. Мысалы,
қысқа қашықтыққа жүгіру көбіне жылдамдықты, алысқа жүгіру — төзімділікті
дамытады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың дене жаттығуларын іріктеуге қойылатын
талаптар.
Жаттығулар құрал-жабдықтардың және заттардың пайдаланылуы бойынша
бөлінуі мүмкін (гимнастикалық орындықта, бөренеде, қабырғаға қойылған
сатыда атқарылатын жаттығулар, таяқтар, доптармен атқарылатын жаттығулар
т. б.). Жаттығулар анатомиялық белгілер бойынша топтарға бөлінеді (иық,
қол, аяқ, кеуде т.б. бұлшық еттеріне арналған жаттығулар).
Құрылымдық белгі бойынша құрылған жіктелу қолданылады. Циклді, циклсіз
және аралас типті жаттығулар. Циклдік қозғалыстар (жүру, жүгіру, жүзу,
шаңғы тебу, коньки тебу т. б.) циклдерінің заңды бір ізділігімен және
циклдегі қозғалыс элементтерінің байланысымен сипатталады. Циклсіз
қозғалыстарда (лақтыру, секіру т. б.) әр жаттығу аяқталған әрекет болып
табылады. Аралас қозғалыстарда (жүгіріп келіп секіру) циклді жаттығулар
циклсіз жаттығулармен жалғасады. Биомеханикада жаттығуларды үдемелі (тұрған
жерден ұзындыққа секіру т. б.) және айналмалы (диск лақтыру т. б.) деп
бөледі. Физиологияда — қуаты әр түрлі жаттығулар.
Сонымен бірге жаттығулар табиғи және абстрактылы болып (еркін,
аналитикалық) бөлінеді. Табиғи жаттығулар (жүру, жүгіру, велосипед тебу
т.б.) күнделікті өмірде және еңбектің кейбір салаларында қолданылады.
Абстрактылық жаттығулар дене тәрбиесі міндеттерін шешу үшін арнайы
жасалған. Оларға бұлшық еттерінің жеке ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.