Туу физиологиясы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспары
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Буаздык және әр түлік малдағы онын ұзактығы
2. Мал организміне буаздыктың әсері
3. Туу физиологиясы
4. Туу үрдісінің өтуі
5. Туғаннан кейінгі кезең

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
Буаздық кезеңінде ұрғашы мал организмінде көптеген функционалдық өзгерістер байқалады. Ең алдымен, ішкі секреция бездерінің қызметі өзгереді, олардың өзара байланыстарында ерекшіліктер туындайды. Фолликулалардың дамуы үстінде аналық безден бөлінген эстроген гормоны жатыр еттерінің өсуін күшейтіп (гиперплазия), оның кілегейлі қабығында торшалардың көбейе өсуін (пролиферация) туындатады. Ал сары денеден бөлінген прогестерон гормонының әсерімен ұрық жатырға бекиді (нидация, имплантация). Бұл гормон жатыр етінің окситоцинге сезімталдығын төмендетіп, жатыр қимылын баяулатады, аналық безде фолликулалардың жетілу процесін, овуляцияны тежейді. Буаздық кезеңінде жолдас та көп мөлшерде эстроген және прогестерон гормондарын бөледі. Сонымен қатар тақ түяқты жануарларда көбею процесін нейрогуморальдық реттеуде түліктік ерекшеліктер де байқалады. Мысалы, биелерде буаздықтың алғашқы айында гипофиздің гонадотроптық гормондар бөлу қабілеті күшейіп, сары дене онша көп белсенділік көрсетпейді. Осымен байланысты биелерде буаздықтың алғашқы айларында аналық безде фолликулалар жетіліп, овуляция процесі де байқалуы мүмкін. Сонымен қатар қанда фолликулалардатүзілетін эстрогендер концентрациясы өседі де, жатырға ішіндегі бластоциста ерекше эсер етеді. Осыдан жатырдың кілегейлі қабығында эндометриялық ойыс деп аталатын арнаулы қүрылым пайда болып, ол уақытша эндокриндік без қызметін атқарады. Бұл құрылым торшалары гонадотропин түзіп, оны қанға бөледі де, қосымша фолликулалардың өсіп-дамуына ықпал етеді. Олар жарылған соң орындарында пайда болган сары денелер көп мөлшерде прогестерон гормонын бөледі. Бұл ұрықтың жатырға бекуіне мүмкіндік туғызады. Прогестеронның әсерімен эндометриялық ойыстар бүзылып, жатыр гонадотропинінің бөлінуі тиылады. Буаздықтың 3-3,5 айлық кезеңінен бастап, прогестерон мен эстрогендердің ара қатынасын жолдас реттей бастайды.

Негізгі бөлім
Буаздык және әр түлік малдағы онын ұзактығы
Буаздык деп ұрғашы малдың төл көтерумен байланысты қалыптаскан физиологиялык күйін айтады. Ол ұрыктанган кезден басталып, төлдеумен аякталады. Морула сатысында жатырға түскен зигота екі кабат торшалардан (мөлдір жэне күңгірт) тұрады. Мөлдір торшалар ұрыкты коректендіруде манызды рөл аткарады, сондыктан оларды трофобласт немесе нәрпендіргіш кабат деп атайды. Ал күңпрт кабатты эмбриобласт деп атайды, одан ұрык дамиды. Торшалар бөлінуі кезінде морулада пайда болған куысты бластоциста немесе ұрыктык көгпршік деп атайды.
Малда алғашкы төрт күн бойына жатырдағы бластоциста мөлдір кабығын сактайды. Бластоциста үлкейе келе мөлдір кабык жұкарады да, жарылып кетеді. Осыдан кейін ұрык сырткы кабатта орналаскан торшалар - трофобластар көмепмен жатыр суйыгының ("жатыр сутінің") кұрамындағы белокты компоненттермен коректенеді. Трофобласт ііиін.іе орналаскан торшалардан ұрык катпаршағы - эмбриобласт пайда болады. Трофобласт жэне эмбриобласт торшалары арасында сұйык жиналып, сарыуызды ңалта түзіледі. Ұрықтың бұл даму сатысын бластула деп атайды.
Трофобласт торшаларына протеолиздік касиет тән, сондыктан олар даму үстіндегі ұрыктың жатырмен байланысуын камтамасыз етеді.
Мысалы, бұлғын шілдсдс іііагылысқанымен, тек сәуір-мамыр айларында гана күинктейді. Тіпті, ақгіан айында олардьщ жатырында орнықгіай, еркіи жүргеп бастоцисталарды кездестіруге болады. Ұрық дамуындағы осындай қүбылысты буаздықтың жасырын (латентгік) сатысы деп атайды. Бұл сары дене белсенділігінің тежелуімен байланысты калыптасады да, ұргіактың өсіп-дамуға тшмді мерзімде (коктемде) тууына мүмкіндік береді.
Қаганақ (ұрық кабығы) күрделі жолмен дамиды. Бластуланың ішкі қуысының (бетінің) эмбриобласт торшаларымен астарлануы нәтижесінде эндодермалык қуыс - сарыуыз қалтасы пайда болады. Онда кұрамында белок пен ұрык дамуына кажетгі басқа заттар бар сұйык жиналады. Трофобластың жылдам өсуі нәтижесінде ұрык торшалары екі кабат кабыкпен коршалады. Олар ұрықтың дамуының алғашкы сатыларында катпаршактар түзіп, кеиінірек ұрык ұлпаларына бастау болады. Сонымен ұрык екі кабыктың ішінде қалады. Оның сырткысын трофобласт, ал ішкісін - амнион деп атайды. Амнион кіндік түбінде терімен ұштасады. Трофобластың сырткы бетінде тамырлар біте өскен бүрлер - хорион пайда болады.
Амнион мен хорион арасында құрамында белок бар іпү- балыңқы сұйык жиналады да, кіндік тұсында оган сарыуызды калта мен куык қапшығы - аллонтоис енеді.
Yenрык кабығы - қағанак (амнион), ішінде ұрыкты кеуіп кетуден жэне механикалық закымданудан сақтайтын буфер қызметін атқаратын сұйық болады. Бұл сұйык кұрамындағы биологиялык белсенді заттар жатыр тонусын сақгауда, ұрыктык ас корыту жүйесінщ дамып, зат алмасу процесінің қалыптасуын қамтамасыз етуде маңызды рөл аткарады.
Хорион (сырткы тамырлы қабық) мен жатьюдың кілегейлі кабығының байланысуынан күрделі орган - жолдас (плацента) түзіледі. Жолдас аналык және ұрыктық бөліктерден тұрады. Ол өте күрделі кызмет аткарады. Жолдас ұрықты коректік заттармен, оттегімен камтамасыз етіп, көмір кышқыл газы мен қажетсіз өнімдерді бөліп шығаруға мүмкіндік береді, залалды заттарды, микроорганизмдер мен паразиттерді ене қанынан ұрыкка өткізбейді, басқаша айтқанда, тосқауылдык кызмет атқарады. Оған талғамдылык қасиет тән.
Буаздык мерзімі (күнмен есепгегенде)

Жануарлар
Орта
есеппен
Ауыгқуы
Жануарлар
Орта
есеппен
Ауытқуы
Бие
340
307-412
Бұғы
225
195-243
Мәші
380
360-390
Ит
62
59-65
Сиыр
285
240-310
Түлкі
51
51 -54
Іңген
365
335-395
Мысьж
58
55-60
Кой.ешкі
150
140-160
Қаракүзен
42
37-80
Мегежін
114
110-140
Бүлғын
-
250-300
Піл
660

Қояіі
30
28-33

Ұрык хорионда жүретін күрделі биохимиялык реакңиялар мен ферменттік процестер нәтижесінде коректенеді. Ірі молекулалы белоктар хорионда ферменттердің эсерімен альбуминге ыдырап, соңынан ұрык денесінде олардан кайтадан белок түзіледі. Май мен күрделі көмірсулар да алдымен жолдаста ыдырап, сонынан үрык денесінде кайта синтезделеді. Жолдастың талғамды өткізгіштік касиетінің нэтижесінде ене каны мен үрык канының күрамындағы кальций, калий, натрий жэне темір концентрациясының деңгеиінде айырма байкалады. Жолдаста дэрмендэрілер де жинакталады. Ол гормондарды, антиденелерді оңай өткізеді.
Үрыктың кан айналымына өзіндік ерекшеліктер тән. Ұрык организмінде ассимиляңия процесі диссимиляциядан басымы- рак. Бүл оның тез өсуін камтамасыз етеді. Ұрыктың жүректен баска ағзалары әлсіз жүмыс істейді, сондыктан ол куатын көп шығындамай, үнемдеп жүмсайды.
Күрсактык дамудың екінші жартысында үрык бүйрегі, кейбір ішкі секрециялык бездер кызметке косылып, зәр, инсулин, өсу гормоны, т.б. бөлінеді, ішек баяу жүмыс істей бастайды. Онда ферменттер бөлішп, тоңгаң (меконий) жиналады. Тоңғак негпінен өт пен эпидермистен кұралады. Еттің жиырылу кабілетінін қалыптасуымен байланысты үрыкта кимыл-әрекеттері байкалады
Мал организміне буаздыктың әсері
Буаздык кезеңінде үрғашы мал организмінде көптеген функционалдык өзгерістер байкалады. Ең алдымен, ішкі секреция бездерінің кызметі өзгереді, олардың өзара байланыстарында срекшіліктер туыядайды. Фолликулалардың дамуы усіінде аналык безден бөлінген эстроген гормоны жатыр еттерппң өсуін күшейтіп (гиперплазии), оның кілегейлі кабыгында торшалардың көбейе осуш (пролиферация) туындатады. Ал сары денеден болшген прогестерон гормоньшың әсерімен ұрык жатырга бекиді (пидация, имплаитация). Бұл гормон жатыр етшің окситоцинге сезімталдығын төмендетш, жатыр кимылын баяулатады, аналык безде фолликулалардың жетілу процесін, овуляцияны тежейді. Буаздык кезеңінде жолдас та көп мөлшерде эстроген және прогестерон гормондарын бөледі. Сонымен катар так тұякты жануарларда көбею процесін нейрогуморальдық реттеуде түліктік ерекшеліктер де байкалады. Мысалы, биелерде буаздықтың алғашқы айында гипофиздш гонадотроптык гормондар бөлу кабілеті күшейіп, сары дене онша көп белсенділік көрсетпейді. Осымен байланысты биелерде буаздыктың алғашкы айларын- да аналык безде фолликулалар жетіліп, овуляция процесі де байқалуы мүмкін. Сонымен қатар кандафолликулаларда түзілетін эстрогендер концентрациясы өседі де, жатырға ішшдеп бластоциста ерекше әсер етеді. Осыдан жатырдың кілегейлі қабығында эндометриязық ойыс деп аталатын арнаулы құрылым пайда болып, ол уақытша эндокриндік без кызметін атқарады. Бұл кұрылым торшалары гонадотропин түзіп, оны канға бөледі де, косымша фолликулалардың өсіп-дамуына ыкпал етеді. Олар жарылган соң орындарында пайда болған сары денелер көп мөлшерде прогестерон гормонын бөледі. Бұп ұрыктың жатырға бекуіне мүмкіндік туғызады. Прогестеронның әсерімен эндометриялык ойыстар бұзылып, жатыр гонадотропинінің бөлінуі тиылады. Буаздыктың 3-3,5 айлық кезеңінен бастап, прогестерон мен эстрогендердің ара катынасын жолдас реттей бастайды.
Буаздықтың алғашқы жартысында ас қорыту ағазаларының қызметі күшейіп, азык жақсы корытылады, оның сіңімділігі артып, малдың коңы жаксарады. Бірак буаздықтың екінші жартысында мал арыктай бастайды. Буаздык кезінде бауырда гликоген көп жинақталып, кан кұрамында бейтарап майлардың, липидтер мен холестериннің концентрациясы жоғарылайды. Буаздыкпен байланысты канның жалпы мөлшері көбейіп, бірак оның морфологиялық құрамы айтарлықтай өзгерістерге ұшырамайды, қанның ұйығыштыгы артып, эритроциттердің тұну жылдамдыгы шапшандайды, гемоглобин деңгейі көп ауыткымайды, канда кальций мен фосфор мөлшері төмендеп, калий деңгейі жоғарылайды. Іштөлдш мұктаждығын камтамасыз ету үшін жүректің жұмысы күшейеді, тыныс жиілейді, бүйрек кызметі артып, зэр мен нэжіс бөлу жиілейді. Желінде де күрделі өзгерістер байкалады (келесі тарауды караңыз).

Туу физиологиясы
Буаздық мерзімі аяқталып, жатыр ішіндегі өсіп-жетілген тірі төлді, қаганақ қабықтары мен шарана суын сыртқа сығып шығаратын физиологиялық-құбылысты туу үрдісі деп атайды.
Туу үрдісінде үш фактор: бірінші фактор - төл, қағанақ қабықтарымен шарана суы, екінші фактор - жамбас қуысы мен туу жолдары (жатыр мойны, қынап жэне қынап кіреберісі мен жыныс ернеулері), үшінші фактор - толғақ күштері (жатырдың жиырылуы, яғни кіші толғақ жэне диафрагма мен қарынның жырылуы, яғни ащы толғақ) өзара өте күрделі қатынасқа түседі.
Ғалымдар туу актісінің басталу себебін түсіндіретін бірнеше теорияларды ұсынды: мысалга, кейбіреулердің айтуынша, төл әбден үлкейген соң анасының беретін қоректік затына тоймай аштықтан сыртқа шығады екен немесе төл үлкейген соң жатырдың кілегей қабыгын, жатыр мойнын тепкілеп ондағы нерв талшықтарын тітркендіреді де жатырдың жиырылуына әкеліп соқтарды дейді. Буаздықтың соңына қарай төл мен ана организмін жалғастырып тұрған плацента өз қызметін атқара алмай ыдырап құри бастайды, сөйтіп ана организмі үшін төл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.