Аурудың қоздырушысы және төзімділігі

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

І. Кіріспе

1. 1. Ауруға жалпы сипаттама және тарихи деректер

ІІ. Негізгі бөлімі

2. 1. Аурудың қоздырушысы және төзімділігі

2. 2. Індеттік ерекшеліктері

2. 3. Дерттенуі. Өтуі және симптомдары

2. 4. Патологиялық-анатомиялық өзгерістер.

2. 5. Балау. Ажыратып балау.

2. 6. Емі және иммунитеті

2. 7. Дауалау және күресу шаралары

III. Қорытынды

IV. Пайдаланылған әдебиеттер

І. Кіріспе

Жұқпалы атрофиялық ринит (Rhinitis atrofica infectiosa, инфекционный атрофический ринит) - созылмалы түрде өтіп, танаудың кілегейлі қабығының сірі-іріңді қабынуымен, кеңсіріктің семуімен және бас сүйектерінің өзгеруі- мен ерекшеленетін жұқпалы ауру.

Алғаш 1830 ж. ауруды неміс ғалымы Франк сипаттады. Ұзақ уақыт бойына ол жүқпайды деп есептелінді. Л. Радтке 1938 жылы ауру жануардан алынған материалмен сау торайларды тәжірибе жүзінде жұқтырып, аурудың жұқпалы екенін дәлелдеді. Бірақ көп уақытқа дейін оның негізгі қоздырушысы анықталынбады. Әр түрлі ғалымдар аурудың негізгі қоздырушысы ретінде микоплазманы, вирусты, пастерелланы, бордетелланы, т. б. қабылдады. Соңғы жылдары көптеген мамандар аурудың негізгі қоздырушысы Bordetella bronchioseptica деген тоқтамға келді. Оған негізгі дәлел аталған микробтың таза өсіндісі арқылы торайларды осы ауруға тән клиникалық белгілері бар дертке шалдықтыруға болатындығы.

Үстіміздегі ғасырдың 50-60-шы жылдары ауру дүниежүзінің көптеген елдерінде кең таралып, 1958 ж халықаралық ветеринариялық конгресте арнайы мәселе болып қаралған болатын, содан бері қарай әлі күнге дейін бұл ауру күн тәртібінен түскен жоқ. Ауру шыққан шаруашылыққа үлкен экономикалық нұқсан келеді. Атрофиялық ринитпен ауырған 6 айлық торайлардың сол жастағы сау торайларға қарағанда салмағы 15-20 кг кем болады.

ІІ. Негізгі бөлімі

Қоздырушысы - Bordetella bronchioseptica - Brucellaceae тұкымдасты- ғының Bordetella туыстастығына жатады. Көлемі 0, 4-0, 5 х 1, 5-2, 5 мкм, қоз- ғалмайтын, спора және капсула түзбейтін, грамтеріс таяқша. Құрамында ыс- тыққа төзімді 0-антигені және ыстыққа төзімсіз К-, Н-антигендері бар. Теріні өліеттендіретін экзо- және эндотоксиндер түзеді, тыныс жолдарының кілегейлі қабығына жабысып өсуге бейім келеді (адгезиялығы) .

Зертхана жағдайында қоздырушының таза өсіндісін немесе ауру шошқаның танау қуысының кілегейлі қабығының жуындысын 1-15 күндік торайдың, көжектің, күшіктің, мысықтың танау қуысына жіберіп, оларды ауыртуға болады.

Төзімділігі. Қоздырушының төзімділігі әлі толықтай зерттелмеген. Мал қораларында ауру қоздырушысы тіршілігін 16 тәуліке дейін жоймайды. Мұз- датылған күйінде 4 айдан артық сақталады. Күйдіргіш натрийдің 3%, фор- мальдегидтің 1% және жаңадан сөндірілген әктің 20% ерітінділері ауру қоз- дырушысын 3 сағатта зарарсыздандырады.

Індеттік ерекшеліктері. Қалыпты жағдайда ауруға шошқалар жасына қарамай бейім келеді, алайда клиникалық белгілері 1-2 айлық торайларда анық білініп, олар жиірек шалдығады. Сондай-ақ, қоян, егеуқұйрық, тышқан, теңіз тышқаны сияқты кемірушілер бейім келеді, сирегірек ит, қой, құлын ауырады.

Ауру қоздырушысының бастауы ауру шошқалар, олар микробты сыртқы ортаға жөтелгенде, түшкіргенде, танаудан аққан сорамен бөліп шығарады. Сақа шошқалар көбінесе жасырын түрде ауырып, қоздырушының таралуына себепші болады. Әсіресе, бұл түрғыдан мегежіндер жас торайларға аса қауіпті ауру қоздырушысының бастауы болып есептелінеді.

Табын ішінде ауру негізінен ауа арқылы тарайды. Сау шаруашылыққа індет көбінесе жасырын ауру малмен, әсіресе, тұқымдық малмен енеді. Харристің (1968) деректері бойынша аурудан сау емес шаруашылықтарда бордетелла алып жүрушілер 25-50% болады.

Атрофиялық ринитте індеттік процесс жай өрбіп, 2-4 жыл өткесін ең шырқау шегіне жетеді. Әдетте шаруашылық ауру жөнінен тұрақты сау емес болып есептелінеді. Ауру алғашында жеке мегежіндердің бауырындағы торайлардың арасында байқалады, кейіннен олардың саны көбейеді. Ауру мегежіндер қоздырушыны сыртқы ортаға 2-3 торайлағанша бөліп шығарады.

Індеттің шығуына және таралуына шошқаларды жемдеу, күтім жағдайының талапқа сай болмауы әсерін тигізеді. Әсіресе, жемнің құрамында минералды заттар, витаминдердің жеткіліксіздігі, қораның ішіндегі ылғалдылықтың өте жоғары (90-100%) болуы, серуеннің жоқтығының нәтижесінде торайлар арасындағы ауруға шалдығу 50-80%-ға жетеді.

Қолайсыз жағдайларды жөндеп, жем-шөпті жақсартып, шошқаларды лагерлі жайылымды ұстауға көшірсе, індеттік процесс бәсеңсіп, ауру көбінесе клиникасыз жасырын түрде немесе аздаған кеңсіріктің семуімен білінеді. Бірақ, соның өзінде де торайлардың жақсы салмақ алмауынан шаруашылыққа келетін экономикалық нұқсан 20%, одан да жоғары болады.

Қазіргі өнеркәсіптік бағыттағы ірі шошқа шаруашылыктарында жалпы ветеринариялық-санитариялық шаралардың өндіріс технологиясының құрамына енгізілуі атрофиялық ринитті шектеуге толық мүмкіндік береді.

Дерттенуі. Ауру қоздырушысы шошқа денесіне ауамен бірге еніп, та- наудың кілегейлі қабығын қабындырады. Қабыну деңгейі жалпы шошқа организмінің ауруға қарсы тұру қабілетіне, фосфорлы-кальцилі зат алмасудың бұзылуына, витаминдердің жетіспеушілігіне (әсіресе, Е витамині), әр түрлі қосалқы микрофлоралардың қатысуына байланысты болады.

Әдетте зардапты өзгерістерге кілегейлі қабықтың астындағы қабаттар, танау кеңсірігінің шеміршектері, бас сүйегінің беткі бөлігі ұшырайды. Қабынудың әсерінен сол жердегі қан айналымы бұзылып, сүйектегі кальций бірте-бірте шайылып, сүйек ұлпасы кеміктеніп, өсуі тоқтайды. Соның нәтижесінде жоғарғы жақ сүйегінің өсуі тоқтап, төменгіге қарағанда 3-5см қысқа болып қалады. Жоғарғы жақ сүйегінің деформациялық өзгерістерінің әсерінен шошқаның тұмсығы үстіне қарай қайқайып (мопсовидность) немесе бір жағына қарай қисайып кетеді. Малдың тістері бір-біріне дұрыс беттеспей, жем жеуі қиындайды, соның салдарынан қарын, ішектің катарлы қабынуы өрбиді. Танау кеңсірігінің семуі салдарынан ауа алмасу бұзылып бронха, өкпе қабынады. Ауру малдың жүйке-гормонды күйі өзгеріп, табиғи ауруға қарсы тұру қабілеті нашарлап, өсуі тоқтап, қатарынан қалады.

Танаудың, кілегейлі қабығының атрофиялық қабынуының себебі жоғарғы мойын симпатикалық жүйке түйіннің дегенеративті өзгерістерінің әсері деп есептейді. Басқа пікір бойынша өзгерістер ауру қоздырушысының ішкі жэне сыртқы уларының әсерінен ғана және сол малдағы қуыстардың кілегейлі қабықтарының өліеттенуінің нәтижесінде өрбиді. Өліеттену ауру қоздырушысының иммундік жүйенің торшаларымен әрекеттесуіне кедергі жасап, нәтижесінде атрофиялық ринитпен ауру шошқалардың қанында телімді антиденелер байқалмайды, болған күнде аз мөлшерде кездеседі.

Өтуі және симптомдары. Аурудың жасырын кезеңі 7-15 тәулік. Ауру негізінен баяу өршіп созылмалы түрде өтеді. Бас сүйегінің беттік бөлігіндегі деформациялық өзгерістер пайда болғанға дейінгі аурудың клиникалық белгілері өзіне тән болмайды.

Әдетте торайлар ауруға туғаннан кейінгі алғашқы күндері шалдығады. Аурудың алғашқы белгілері - зарарланғаннан кейін 7-12 тәулік өткесін торайлар жиі түшкіріп, танаудың кілегейлі қабығы қабынып, сора ағады. Қатты зақымданған жағдайда танаудан қан ағады. Кейіннен танаудан аққан сора кілегейлі-іріңді болып, көзінен жас ағып, төменгі қабағы ісіп, көздің ішкі бұрышында қара дақтар пайда болады. Бұл кезеңде мегежіндер мен торайлардың күтімі нашар болса торайлардың басым көпшілігінде (10-90%) өкпе, бронханың қабынуы және іші өту белгілері байқалады. Нәтижесінде торайлардың бір бөлігі өліп, қалғандары титықтап, өспей қалады.

Кейбір торайларда танаудың кілегейлі қабығы жіті қабынғаннан кейін (2- 3 аптадан аспайды) ауру жасырын түрге ауысады. Ондайда аурудың негізгі белгісі - кеңсіріктің семуі байқалмайдь., байқалған күнде де анық білінбей тек кейбір торайларда жақтарының беттесуі қалыптағыдай болмайды. Басқа торайларда аурудың белгілері, яғни, танау кеңсірігінің және бас сүйектің беттік бөлігінің семуі анық байқала бастайды, соның салдарынан күрек тістердің бір-біріне беттеспеуі 1-2 айлық торайларда 0, 5-1 см болса, ал 3-6 айлық торайларда ол 1-3 см жетеді. Ауру торайлардың көпшілігінің жағының терісі қыртыстанып, жиырылып, төменгі еріні жоғары қайқайып, малдың жем жеуін қиындатады. Танау кеңсірігінің екі жағы бірдей - зақымданғанда торайдың тұмсығы жоғары қайқайып (мопсовидность), кежірейеді, ал бір жағы зақымданған торайдың жоғарғы жақ сүйегі бір жағына (не оңға, не солға) қарай қисаяды. Мұндай өзі ерістер ауру торайлардың 3-4 айлығында тең жарымында кездесуі мүмкін. Егерде қабыну процесі кеңсірік пен ми қабықтарын қамтыған жағдайда, торайларда Ауески ауруына ұқсас жүйке жүйесінің зақымдану белгілері білінеді. Торайлардың дағдылы жүріс қимылы бұзылып, аяқтары жартылай салданып, не сал болады. Кейбір торайларда өкпенің, ішкі және ортаңғы құлақтың қабынуы байқалады. Құлағы қабынған торайдың басы сол ауырған жағына қисайып, құлағы салбырап кетеді. Ыссы кезде торайлардың танауынан қан кетеді. Ауру торайлар 4-5 айлығында өсу жағынан сау торайлардан көп кейін қалып, бірден көзге түседі. Ауру торайлардың қанында лейкопения болып, ядро солға ауысады, гипохромды қан аздық байқалып, кальций мен фосфордың мөлшері төмендеп, арақатынасы бұзылады.

Патологиялық-анатомиялық өзгерістер. Өлексені сойғанда міндетті түрде бас сүйегінің беттік бөлігін ұзынынан және көлденеңінен арамен кесіп, тексеру керек. Аурудың бастапқы кезеңінде танау қуысында қою шырыш жи- налып, оның кілегейлі қабығына қан толады. Аурудың соңғы кезеңдерінде, әсіресе, аурудың жасырын не анық білінбейтін түрінде, әр түрлі дәрежедегі танау кеңсірігінің семуі анықталып, кейде жоғарғы жақ сүйектің қысқарғаны байқалады. Аурудың ауыр түрінде танау кеңсірігі толық семіп, кеңсірік қуыс- тары бір-бірімен қосылып кетеді. Сүйек ұлпасы ыдырап, жоғарғы жақтың қуыстары бір-бірімен және азу тістердің қуыстарымен қосылып, малдың тістері босап түсіп қалады. Кеңсірік шеміршегі қисайып, өзгереді. Танау қуысында иісі жағымсыз бөлінділер жиналып, кілегей қабық өліеттеніп, сы- дырылып, астынан сүйегі көрінеді. Кей малдарда ортаңғы құлақтың сүйектері ыдырап, ірің жиналады.

Ауру шошқалардың басым көпшілігінде өкпенің, ішек-қарынның қабынуы, мида іркілімдер кездеседі. Маңындағы сөл бездеріне іріңдіктер, ішкі ағзаларда лимфоидты-ретикулярлы торшалардың көбейгендігі (жиынтықтары), дегенеративті-өліеттенулік өзгерістер кездеседі.

Балау. Аурудың өзіне тән клиникалық белгілері болған жағдайда балау қою қиынға түспейді. Сондықтан ауруға тексергенде індеттанулық деректер, клиникалық белгілер және өлексені, не арнайы өлтіріп сойғандағы зардапты өзгерістер ескеріледі.

Ауру табында жаңа басталған кезеңде балау қою белгілі қиындықтар туғызады. Ондайда барлық мал басын клиникалық тексеруден өткізіп, ауруға күмәнді 3-4 шошқаны сойып, тексеріп қарайды. Ауруды анықтау мақсатында рентген және риноскопияны пайдаланып, танау сорасын ауру қоздырушысына тексереді. Сондай-ақ, аурудың танаудың кілегейлі қабығының қабынуы, жақ тістерінің беттеспеуі сияқты белгілеріне көңіл аударады. Бір ескеретін жәйт, кейбір шошқа тұкымдарында (әсіресе, қысқа тұмсықтыларда) жоғарғы танау терісінің қатпарлануы, жақ сүйектерінің дұрыс беттеспеуі олардың өзіндік тұқымдық ерекшеліктері болып есептелінеді.

Серологиялық реакциялар ауруды балауда кең қолдану таппады.

Ажыратып балау. Атрофиялық ринитті тұмаудан, өліеттенулік танау қабынуынан, энзоотиялық өкпе қабынуынан ажыратады.

Тұмау жылдам таралып, жіті түрде өтеді.

Өліеттенулік танау қабынуында танаудың жұмсақ ұлпалары, шеміршегі, сүйегі ыдырап, ойық жаралар кездеседі.

Энзоотиялық өкпе қабыну жөтелмен, дене қызынуымен сипатталып, жай таралып, көп шығын болмайды.

Емі. Емдеу ауру жаңа басталған кезінде нәтиже беруі мүмкін. Осы мақ- сатта антибиотиктерді, сульфаниламидтерді, Д витаминін пайдаланады. Танау қуысына йодтың 1:500, Люголь, ашудастың, фурацилин, АСД, 3% сутегінің қос тотығының, риванолдың 1:1000, т. б. ерітінділерін жіберіп емдейді. Ауру жаңа білінген малдарды емдеп, кеңсіріктің семуін болдырмауға болады. Бірақ, жазылған шошқалар көп уакытқа дейін микроб алып жүретіндіктен оларды тұкымға қалдыруға болмайды, семіртіп етке өткізеді.

Иммунитет. Ауырып жазылған сақа шошқалар қайталап ауырмайды, және олардың қанын торайларды дауалауға пайдалануға болады. Жапонияда, АҚШ-та телімді дауалау үшін тірі жэне өлтірілген вакциналар қолданылады. Вакцинамен мегежіндерді торайлауға 8-9 және 4-5 апта калғанда екі кайта егеді. Олардан туған торайларды 3-4 және 5-6 апталығында тағы да екі реттен вакциналайды.

Дауалау және күресу шаралары. Ауруды дауалауда шошқалардың күтімін, жемін дұрыс ұйымдастырып, ветеринариялық-санитариялық ереже- лерді қатаң сақтау кажет. Жаңа келген малдарды мүқият клиникалық тексеруден өткізіп, карантинде ұстап, ал буаз мегежіндерді қосымша торайлағаннан кейін екі айға дейін оқшау бағады.

Г. Яновский жаңадан әкелінген малды биосынама қойып тексеруді ұсынады. Ол үшін әкелінген шошқаның танауынан 20 мл физиологиялық ерітінді жіберіп, жуынды алып, оны таза 10 күндік екі торайдың танау қуысына 4 күн қатарынан 0, 5 мл тамызады. Оларды оқшау ұстап, 6-8 аптадан кейін өлтіріп, танау қуысын тіліп тексереді.

Торайлар мен мегежіндерге қысқы күндері жемге бор, ағаш көмірі, балық майы, трикальций фосфат, йодты калийді қосып беру керек.

Ауру шыға қалған жағдайда шаруашылық атрофиялық риниттен сау емес деп есептелініп, шектеу енгізіледі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.