Атмосфераны қабатқа бөлу

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ
Аэрофототүсіріс - ұшақтан жер бетін түсіретін процесс. Аэрофототүсірістің жүргізу жағдайы метеорологиялық жағдайға және аэрофототүсіріс құрал-жабдықтарына, техникалық талаптарға байланысты жүргізіледі. Бұл пәннің мақсаты аэрофототүсіріс жұмыстарын жүргізу және ұйымдастыру, практикалық және теориялық негіздерді біліп - тану болып саналады. Сонымен қатар аэрофототүсіріс құрал-жабдықтарына пайдалану және зерттеу жүргізіледі. Аэрофототүсіріс материалдары геодезиялық, геологиялық, экологиялық, карта жасауда, инженерлік ізденіс зерттеулерінде және т.б. қолданылады. Еліміздің табиғи ресурстарын игеру, топографиялық және арнайы карта жасау, жобалық - ізденіс жұмыстарын жүргізу, қоршаған ортаның жағдайын оқып - білу кезіндегі аэрофототүсіріс және басқа да аэроәдістер негізі, деректер және ақпараттарды жинаудың ең тиімді құрал-жабдықтары болып табылады. БҰҰ ұйымының мәліметтері бойынша аэрофототүсіріспен құрлықтың 90 %, -ы, Дүниежүзілік мұхиттық қайраң зонасының 5%, түсірілген (1978 жылғы мәлімет). Қазіргі кезде 1:25000 масштабта топог- рафиялық карта құрылады. Олардың мерзімдік жаңартылуы аэрофото- түсіріс материалдары бойынша жүргізіледі. Ірі желілі обьект құрылысы кезінде аэрофототүсіріс әдістерін қолдана отырып, жолдар, ЛЭП, мұнай және газ құбырлары, каналдар, география саласындағы әр түрлі іздеу жұмыстары, гидрогеология жұмыстары, мұхитты зерттеу саласы және т. б. бойынша жобалықіздеу жұмыстары жүргізіледі.

1. ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТ
1.1. Аэрофототүсірістің даму тарихы.
Аэрофототүсірістің даму тарихы азаматтық авиацияның дамуымен тікелей байланысты. Аэрофототүсірістің құрылуына және дамуына 3 негізгі фактор әсер етті: 1) жобалау-ізденіс жұмыстарын жүргізу, жер бетін картаға түсіру, жердің табиғи ресурстарын оқумен байланысты, халық шаруашылық салаларының дамуы; 2) авиациялық және ғарыштық техниканың, яғни, аэрофототүсірісті жүргізетін ұшақ аппаратының дамуы. 3) фотографиялық комплекстердің дамуы және жаңаруы: Аэрофототүсірістің құрал-жабдықтары, фотожабдықтары, фото- зертхана- лық жабдықтары, фотограмметриялық құрал-жабдықтары. 1855 жылы әуеде суретке түсіруде француз фотографы Феликс Нота ең алғаш сынақ жүргізді, ол үшін әуе шарын және ылғалды колоидты процесті қолданды. Аэрофототүсіріс (АФТ) алғаш әскери және барлау мақсатында қолданылған. Ұшақ аппараттары, әуе шарлары, аэростаттар мен ұшақтарды, ең бірінші әскери мамандары игерді. Сондықтан Ресей- де аэрофототүсірістің дамуымен әскери мамандар айналысты. Батыс Еуропада АФТ-пен негізінен әуесқой адамдар айналысты. 1886 жылы 18 мамырда бірінші әуеден суретке түсіру іске асырылды. Жергілікті жер- дің планын құруға (фототүсірістер бойынша) полковник В.Т.Найденов үлкен үлесін қосқан. 1925 - 1930 ж.ж. АФТ және фотограмметрияның құрылуының бастапқы мерзімі болды. Бұл кезде шетел фирмаларының ұшақтары, яғни "Фарман", "Дорнье", "Юнкерс", "Меркурий", "Цейсс" аэрофотоаппараттары қолданылды. Осы кезден бастап Мәскеу геоде- зиялық институтында АФГ бойынша мамандар дайындала бастайды. 1962 ж ГОСНИИГА ұсынған Ил-14 модификациялы ұшағы пайдаланылды. ГОСНИИГА-ның техникалық талаптары бойынша Ан-24 ұшағының негізінде 1974 ж. алғашқы рет аэротүсіріске арналған Ан-30 ұшағы пайдалануға берілді.
1. 2. Аэрофототүсіріс жұмыстарын ұйымдастыру.
Қазіргі кезде аэрофототүсіріс ТМД аумағында арнайы мемлекеттік, азаматтық, авиация кәсіпорындарында жүргізіледі. АФТ жұмыстарын жүргізу үшін мынадай АФТ құралдарының техникалық кешендері қажет. Оларға: ● 1.АФТ мақсаты үшін қайта өңделген. ● 2.АФТ құралдары: АФА (камера, жетекші пульт, командалық аспап), гироплатформалар, АФУС немесе ілмелі құралдар; арнайы аспаптар - радиобиіктік өлшеуіштер, статаскоп; фоторегистраторлар. ● 3. Аэрофильмдерді фотохимиялық өңдеу және фото өнімдерді дайындауға (суретті шығару машиналары немесе позитивті репродукциялық аспаптарды дайындауға арналған машиналар, күміс қалдығын жинауға арналған құралдар, негативті және позитивті фотоматериалдарға арналған құрғату материалдары, фотоматериалдарды жууға арналған құралдар, өнімнің сапасын сенситометриялық бақылау аспаптары) арналған фотолабораториялық құралдар. ● 4. МЕСТ талаптарымен АФТ материалдарының сапасына қатысты бақылау жүргізуге арналған фотограмметриялық құрал-жабдықтар. ● 5. Фотоқұрал-жабдықтар (аэрофотопленкалар, фотоқағаздар). Барлық АФТ жұмыстары бүкіл техникалық кезеңдерге регламенттік құжаттар, нұсқаулары МЕСТ-қа қатысты орындалады. Аэрофототүсіріс (АФТ) жұмыстарының ұйымдастыру сұлбасы. Объектіге аэрофототүсіріс жұмыстарын жүргізу үшін: ● 1. Тұтынушы орындаушыға тапсырыс береді, оған: а) АФТ жұмыстарын жүргізуге қажетті мемлекеттік орындардан рұқсат алынады. Рұқсат алу тәртібі СТГМ нұсқауы бойынша құрылады; б) 1:100000 масштабта жасалған топографиялық картада және одан да үлкен масштабтардағы объектінің картограммасы немесе обь- ектінің шегі; в) АФТ масштабы және құрылатын карта немесе план (АФТ-тің мақсаты); г) түрі және АФА-ның фокустық қашықтығы, кадр форматы, пленканың түрі; д) арнайы аспаптарды қолдану қажеттілігі; е) жергілікті жұмыс істеу алаңының жағдайы; ж) жұмыстың күнтізбелік мерзімі; з) қосалқы жағдайлар (қосалқы АФА, Px, Py, маршруттар бағыты және т.б.); ● 2. Обьектінің АФТ-іне техникалық жоба құру: - фотоматериалдың қажеттілігін есептеу; - обьектіге жаз мезгіліндегі сағатты есептеу; - АФТ-тың техникалық параметрлерін есептеу; ● 3. "Тапсырыс беруші" мен "авиация" арасындағы орындалатын келісім мынадай мәселелерді қарастырады: АФТ-тың техникалық жағдайы; жұмыстың құны; екі жақтың жауапкершілігі және басқа да келісімнің стандарттық мәселелері; және арнайы құрылған әуе кемелері. ● 4. АФТ жүргізетін ұшақтың құрал-жабдығы, аппаратураны ұшақта қолдану кезінде: АФТ құрал-жабдығын (әскери) әуе кемесінде- гі ұшаққа орнату; әуеде ұшу кезінде материалдардың сапасын тексеру . ● 5. АФТ-ті кәсіпорын саласында қолдану: ұшу жоспарын ұсыну; ұшу алдындағы дайындық; АФТ жұмыстарын ұшу кезінде игеру; АФТ материалдарын өңдеуге өткізу. ● 6. АФТ материалдарын фотолабораториялық және фотограммет- риялық өңдеу. АФТ материалдарын МЕСТ талаптарына қатысты тек- серу. ● 7. АФТ материалдарын дайындау және тұтынушыға жеткізу. Аэрофототүсіріс және фотограмметриялық құрал-жабдықтарды негізінен швейцариялық Wild және немістің Zeiss фирмалары жасай- ды. Қазіргі кезде аэрофототүсіріс жұмыстарын орындау үшін түрлі конструкциядағы 1500-ден астам ұшақ қолданылады. АФТ жұмыста- рымен кіші обьектілерді үлкен масштабта орындау үшін 10 тонналық салмағы жеңіл ұшақтар қолданылады. Карта жасау мақсатында орташа және кіші масштабтағы АФТ-ке орташа кластық 10 - 25 тонналық ұшақтар қолданылады. Жерді қашықтықта зондтау үшін салмағы 50-150 т ауыр ұшақтар қолданылады, ұшу биіктігі 20 км, қашықтығы 4 - 6 мың км құрайды.

2. АВИАЦИЯЛЫҚ МЕТЕОРОЛОГИЯ НЕГІЗДЕРІ
2. 1. Атмосфера және оның құрылымы Метеорология - бұл атмосферадағы өзгерістерді және физикалық процестерді зерттейтін ғылым (грекше "атмос" - "бу", "ауа"; "сфайра"- "шар", "сфера"; "метеоро" - "ауа", "логос"- "ғылым" деген мағынаны білдіреді). Атмосфера жердің ауа қабаты, ол 4 000 км құрайды. Салмағы 5,27 1015. Ауаның 99% - ы жерден 30 - 35 км биіктіктегі қабатта орна- ласады. Жердің атмосферасы мынадай механикалық қоспа газдардан тұрады: азот- 78,084%, оттек - 20,948%, аргон - 0,934% басқа газдар 0,01% - (неон, гелий, криптон, сутек, ксенон, озон). Негізгі атмосферада 4 %-ға дейін су буы және 0,04 %-ға дейін көмірқышқыл газы, сонымен қатар түрлі қоспалар: шаң, жанатын өнімдер, тұздар болады. Атмосфераны қабатқа бөлу. Ауа құрамы бойынша атмосфера мынадай бөлімдерге бөлінеді: - гомосфера биіктігі 90-100 км-ді құрайды; оның құрамындағы құрғақ ауа және оның молекулалық массасы биіктікке байланысты өзгермейді. - гетеросфера биіктігі 100-24000 км; мұнда ауа құрамы өзгеріп, оттектің құрамы әлсін-әлсін ұлғайып тұрады және молекулалық массасы биіктікке байланысты төмендейді. Атом бөліктерін электрлеу және газдардың молекулалары бойынша: - озоносфера биіктігі 20-25 км. Атмосфера қабатында кішігірім озон концентрациясы болады (О3), озоносфера ультракүлгін және инфрақызыл сәулелерді сіңіреді; - ионосфера қабатының ерекшелігі газдардың молекулалары мен атомдары электрлік зарядталған, яғни иондалған. Иондалу себебі ультракүлгін және рентген сәулелерінің газдың молекула және атомдарға әсері радио ағындарының таралуына үлкен әсер етеді. Орналасу биіктігі 60 км. Д - қабаты жай иондалған; Е - қабаты 90-120 км-ге дейін, F - қабаты биіктігі 180 км-ден жоғары. Ұшатын аппараттардың ұшу жағдайы бойынша: - ауа кеңістігі - биіктігі Н - 70 км дейін; - ғарыштық кеңістігі - Н = 70 - 150 км, - бергі жақын ғарыш Н = 150 - 1000 км; - алыс ғарыш Н = 1000 - 930000 км. Вертикаль бойынша ауа температурасының таралу сипаттамасы: Тропосфера - атмосфераның қалыңдығы 7 - 18 км құрайтын төменгі ең тығыз қабаты. Бұл қабатта биіктік жоғарылаған сайын әрбір 100 м-де температура орта шамамен 0,65оС-қа төмендейді. Сонымен қатар қабаттың 45 бөлігі ғана ауа массасын құрайды, сулы будың көп бөлігінен бұлттар пайда болып, циклон және антициклонды тудырады. Тропопауза қалыңдығы шамамен бірнеше жүздеген метрден 1 - 2 км-ге дейінгі аралықты құрайды. Осы қабаттағы температураның жоғарыдан төмендеуі бәсеңдейді немесе тоқтайды. Тропопауза вертикаль ауа қозғалысын тежейді. Стратосфера - биіктігі 50 км-ге дейін жететін тропосфераның бір қабаты, температурасы 25 - 30 км биіктікте жоғарылайды және 0°- қа жақындап, сол қабаттың жоғарғы шегіне жетеді. Биіктігі 30 км қабатта түссіз бұлттар пайда болады, олар диаметрі 2 мкм-ден кіші тамшы және мұз кристалдарын құрайды.
Мезосфера - биіктігі 50 - 80 км-ге созылып жатқан атмосфера қабаты; осы биіктіктегі температура 90° - қа дейін төмендейді де, күміс түстес бұлттарға айналып, мезопауза өтпелі қабатымен аяқталады. Термосфера - 80 - 100 км-ге дейін созылып жатқан атмосфера қабаты; оның температурасы 250 км биіктікте жоғарылап, +15000С құрайды, әрі қарай өзгеріссіз қалады да, молекулалық азотпен және күн сәулесі шығаратын ультракүлгін сәуленің оттекті сіңіруінен температура жоғарылайды. Осы кезде 200 км-ге дейін молекулалық азот жиналып, одан жоғары қарай - атомдық оттек, өте жоғары қабаттарында - жеңіл газдар, гелий және сутек болады. Бұл атмосфералық қабатта полярлық шағылыс байқалады. Соңында т е р м о п а у з а өтпелі қабатымен аяқталады. Экзосфера - 800 км-ден 24 000 км-ге дейінгі созылып жатқан атмосфера қабаты. Бұл қабат шашыранды болып, онда газдың Жер ат- мосферасынан тарағаны байқалады. Стандарттық атмосфера Атмосфераның нақты жағдайы тұрақсыз өзгеріп, оның өзгеруі уақытқа және сол орынға байланысты болады. Атмосфераның осы жағдайы, яғни температура, қысым және ауа тығыздығы әуе кемесінің ұшуына үлкен әсер етеді. Сондықтан ұшақтың аэродинамикалық жағ- дайын және құрал-жабдықтарын есептеу кезінде ескеру қажет. Осындай тапсырмаларды шешу үшін "стандарттық атмосфера" қолданылады. Бұл тұрақты атмосфера, ол теңіз деңгейінде атмосфераның негізгі метеорологиялық элементтерінің жылдық орташа сипаттамалары бойынша есептеледі. Стандарттық атмосфераның негізгі сипаттамалары: 1) нөлдік деңгейге теңіз деңгейін қабылдау қажет; 2) нөлдік деңгей кезіндегі ауа қысымы Ро = 1013525,0, сынап бағанасы Па = 760 мм = 1013,25 мб.; 3) нөлдік деңгейдегі ауа температурасы t = 15оС; 4) ауаның молярлық массасы (Мо=28,964), 95 км биіктікке дейін тұрақты болады. 5) биіктікке байланысты температуралық градиент: биіктікте 0 - 11км = - 6,5о км; 20 км = 0,0; 47 км = +2,8о км; 51 км = 0; 70 км = - 0,002о км. 6) Дыбыс жылдамдығы ac=340.294 мс; 7) Еркін құлау үдеуі g0=9.80665 мс2 Барлық сипаттамалар МЕСТ-қа, халықаралық стандартқа (ISO) және азаматтық авиацияның халықаралық ұйым стандартына (ICAO) қатысты құрылады.
Атмосфералық қысым - жоғары қарай барлық атмосфера бойымен созылып жатқан ауаның бағана салмағынан туындайтын, 1 см2 горизонталь беткейдегі бірлікке әсер ететін күш. Ол барометрдегі сынап бағанасының биіктігімен, бір қалыптағы ауа бағанасымен мм с.б. немесе миллибармен (мб) өлшенеді (1мм с.б. = 1,333мб). Өлшем бірлігі - Паскаль (Па). Қысымның өзгеруін бари деңгеймен немесе қысым- ның вертикаль градиент мәнінің биіктігімен көрсетуге болады. Бари деңгейі деп - биіктігі жоғары көтерілуі немесе төмен түсуін айтады, яғни қысым 1 мбар-ға өзгеруі қажет. Кері барилық деңгейдің мәні вертикаль бариалық градиент деп аталып қысымның төмендеуін сипаттайды. Бірдей қысымдағы нүктелерді қосатын сызықты изобара деп атайды. (Изос - "тең", "барос" - "ауыр салмақты" деген мағананы білдіреді). Жер бетінің бір қалыпты қызбауын және оның салқындауын, жылы және суық ауа массаларының қозғалуы қысымның өзгеруіне апарып соғады. Атмосфералық қысымды үздіксіз тіркеу үшін барограф аспабы қолданылады. Барограмма атмосфералық қысымның өзгеруін үздіксіз бақылап отырады.
Көріну. Жердің горизонталь қашықтықта көрінуі деп бір аралықта заттың пішіні, түсі, қашықтығы (жарықтығы) бойынша анықтауға болатын арақашықтықты айтады. Ұшақтан анықталатын нақты объектілердің көрінуін ұшу кезіндегі көріну деп атайды. Оны горизонталь, вертикаль және еңіс деп бөледі. Горизонталь ұшу кезіндегі көрініс - ұшақтың ұшу деңгейіндегі орналасқан объектілердің ауадан көрінуі.
Вертикаль ұшу кезіндегі көрініс - 90°С бұрышта жерде орналасқан объектілердің көрінісі. Еңіс ұшу кезіндегі көрініс - әр түрлі бұрышта көрінетін объектілер. Көріну қашықтығы әртүрлі факторға байланысты: атмосфераның таза ашықтығы, зат және оның реңінің жарықтануы.
Ауа ылғалдылығы - ауадағы сулы будың құрамы, абсолюттік және салыстырмалы бірлікпен негізделеді. Абсолюттік ылғалдылық - 1м3 ауадағы сулы будың құрамы (грамм). Меншікті ылғалдылық─ 1 кг ылғалды ауадағы сулы будың грамдағы құрамы. Салыстырмалы ылғалдылық - ауадағы сулы будың осы температурадағы ауаны қанықтыруға қажетті мөлшеріне қатынасы. Шық - ауаның қанығуынан туындайтын температура. Ауа температурасымен шық ортасы арасындағы айырмашылық шық ортасының жетіспеушілігін тудырады. Егер салыстырмалы ылғалдылық 100% -ды құраса, онда шық ортасы ауа температурасына тең болып, ауа ылғал- дылығы психрометрмен анықталады. Яғни ауа температурасын бақылау кезінде құрғақ және суланған құбырдағы екі термометрдің көмегімен анықтайды. Аспапты психрометр деп атайды. Бұлт - жер бетінен әр түрлі биіктікте конденсацияланатын су буын айтады. Конденсация - сулы будан сұйыққа айналуын айтады (ол - 40° температураға дейін байқалады). Сублимация - сулы будың қатты денеге айналуы (-40° - тан төмен температурада байқалады). Жер қабатындағы ұсақ тамшы суының конденсациясы және сублимациясы нәтижесінде және мұздақ кристалдары атмосферада газдардың жиынтығын, тұман және жоғарғы қабаттарда бұлтты түзейді. Ұсақ тамшылардың араласуынан немесе мұз кристалдарының өсуі жаңбыр, қар, бұршақ жаууына себепші болады. Жел - ауаның горизонталь қозғалысы. Желдің негізгі сипаттамалары - бағыты және жылдамдығы. Метеорологияда, жел қай жақтан соғады, жел бағытын горизонттың сол жағынан белгілеп, меридианның солтүстігінен 0° - ден 360° - қа дейін сағат тілі бойымен градуспен өлшейді. Жел жылдамдығы мс немесе кмсағ - пен өлшенеді. Желдің пайда болу себебі: қысымның бір қалыпсыз горизонталь таралуы. Ауа жоғарғы қысымды жерден төменгі жерге ауысады. Сонымен қатар ауа қозғалысына Жердің айналу күші, үйкеліс күші әсер етеді.
Атмосфералық қабаттың газдануы. Атмосфера қабатының құрамы жоғарғы жарық өткізгіштік қасиеті бар көзге көрінбейтін ашық газдың жиынтығын құрайды. Егер атмосфера қабаты тек газдан ғана тұрса, онда күннің ашық кезіндегі көрінуі шамамен 300 км құрап, Жердің қисықтығымен шектелер еді. Атмосферадағы будың, қатты бөлшектердің конденсациясы атмосфераның ашықтығын және көріну қашықтығын төмендетеді. Күннің сәулесі атмосфера арқылы өткенде газ молекулалары, өте ұсақ су бөлшектері және шаңмен әрекеттесіп, олардан үздіксіз шағылып таралады. Күннің ең көп таралуы ауадағы су бөлшектері және шаң конденсациялары жиналатын жер беткейінде болады. Осы қабаттан өтетін жарық сәулелерінің шағылып таралуымен негізделетін атмосфераның жарық өткізгіш қабаты - атмосфераның газданған қабаты деп аталады. Метеорологияда газданудың пайда болу принципі бойынша былай бөлінеді: Газданудың бірінші түрі (көк) - атмосфераны құрайтын газ молекулаларының жарық ағынын тарату нәтижесінде болатын молекулалық газдану. Бұл газдану қысқа толқынды радиацияны тез таратады; Газданудың екінші түрі (сұр) - аэрозольды таралудан болатын газдану. Аэрозоль - қатты немесе сұйық заттектердің бөлшектерін құрайды.

Ауа масасы. Ауа райы (температура, ылғалдылық, бұлт, бағыт және жел жыл- дамдығы, т.б) және біртекті физикалық қасиеттері бар, біршама ауданды алып жатқан үлкен мөлшердегі ауаны - ауа массасы деп атайды. Горизонталь бағытта метеорологиялық элементтер бір ауадағы массадан екінші ауадағы массаға ауысу кезінде ауа массалары ішінде жай және үздіксіз қозғалып, қалыпсыз өзгереді. Ал вертикаль бағытта біртекті ауа массасы- ның барлық бөліктерінде метеоэлементтер бірдей өзгереді.
Ауадағы массаның термодинамикалық жіктелуі. Тұрақты ауа массасы - вертикаль қозғалысының дамуы үшін қолайсыз, яғни одан шығатын ағындар әлсіз дамиды немесе типті дамымайды. Ауа массасы беттікке қарағанда жылы болады. Ол үймелі - қабатты, қабатты бұлттармен, әлсіз қарлы боранмен, үсікпен немесе тұманмен сипатталады. Тұрақсыз ауадағы масса - вертикальды қозғалуға жағдай туындайды, беттіктен суығырақ болады. Ол күшті үймелі және үймелі- жауынды бұлттармен, құйынды жауынмен, найзағаймен сипатталады. Бейтарап ауа массалары - айтарлықтай өзгерістерге қарамастан бір аумақта ұзақ тұрады.
Ауа массасының географиялық жіктелуі: - арктикалық ауа (теңіз және континенталь). Континенталь арктикалық суық ауа, тұрақты, құрғақ мұз қатқан арктикалық теңізден немесе шеткі Сібірден келеді. Континенталь Арктика ауасы солтүстік- батыстан мұзы жоқ жылы арктика теңізінен келеді, ондағы ауа жылы, ылғал және тұрақсыз; - қоңыржай ауа (теңіздік және континенталь) қыста солтүстік бойлықтан 40о - 65оС арасында, жазда солтүстік бойлықтан 50 - 70оС арасында қалыптасады. Оның қасиеттері әр түрлі және қалыптасатын аумаққа байланысты болады; - тропикті ауа - континентті. Тропикті ауа Африканың солтүстігінде және оңтүстік Азияда қалыптасады. Теңіздік тропикті ауа - Тынық және Атлант мұхитының субтропикалық бойлығында қалыптасады; - экваторлық ауа - орта бойлыққа сирек түсетін өте жылы, ылғалды және экватор бойындағы аумақтарда қалыптасады; - атмосфера фронттары деп метеорологиялық элементтердің қалыпсыз өзгеруімен сипатталатын ауа массасы арасындағы бөлімнің үстіңгі қабаты немесе өтпелі зонаны айтады.
Фронттардың жіктелуі. Жылы фронт - жылы ауаның суық ауаны ығыстыруы; ол ақша бұлттың біртіндеп қатпарлы - жауынды бұлтқа айналуымен, температураның өсуімен және қысымның төмендеуімен сипатталады. Суық фронт - жылы ауадағы массаның суыққа ығысуы. Температура төмендейді. Суық фронттың бірінші түрі сағатына 30 кмсағ-қа дейінгі жылдамдықпен баяу қозғалады. Суық фронттың екінші түрі - жылдам қозғалатын фронт (40 - 50 кмсағ. және одан жоғары). Жердегі суық фронт дауылды жел, құйынды жауын-шашын, найзағай, қармен қоса келеді. Окклюзия (латынша occlusio - жабу, жұту) - фронты суық және жылы фронттардан тұратын фронттардың жиынтығы. Окклюзияның жылы фронты фронттар алдында жылжитын суық массаға қарағанда, жылырақ болып келіп, жылжып бара жатқан жылы масса артынан жылжитын суық фронттан туындайды. Суық фронт фронттар алдынан жылжитын ауа массасына қарағанда суық болып, фронт артынан жылжитын ауа массасынан туындайды. Окклюзияның фронттары жылдың суық кездерін көрсетеді. Екінші деңгейдегі фронттар - әр түрлі температуралық қасиет- тері бар, бір ауа массасының ішінде бөлек пропорциялар арасындағы бөлім сияқты пайда болатын фронтты айтамыз. Ол көбінесе қалыпты емес артикалық немесе қоңыржай ауада кездеседі. Екінші фронттағы процестер негізгі фронтқа қарағанда әлсіз болып келеді, күннің вертикаль бойынша бұлттылығы төмен болады.
Бари жүйесі. Теңіз деңгейінде жер беткейінің бойымен ауа қысымының таралуын бари рельефі немесе бари жүйесі деп атайды. Бірдей қысым көрсетілген көрініс бір қалыпты қисық сызықпен бейнеленіп изобара деп аталады. Циклон деп тұйықталған изобара жүйесімен шектелген төменгі қысым аймағын айтады. Ең төменгі қысым тұйықталған изобара жүйесінің ортасында байқалады да, Н әрпімен белгіленеді. Антициклон - жоғары қысым ортасы, тұйықталған изобараның шектеулі жүйесін білдіреді. Ең жоғары қысым жүйенің ортасында байқалып, В әрпімен белгіленеді. "Ылди" - циклон ортасынан бастап төмендеген қысымның созыңқы түрін білдіреді. "Ылди" осі бар, оның бойымен изобаралар күрт үзілісте болады. "Жота" - антициклон орталығынан бастап, қысымның жоғарылаған ұзына бойы созылып жатқан түрін білдіреді, оның осімен изобаралар күрт сүйірленеді. "Қазан шұңқұр" - бари жүйесін білдіреді, ол бір-біріне циклон және антициклон болып қарама-қайшы қабаттасып жатады.

2.2. Ұшуды метеорологиялық қамтамасыз ету
2. 2.1. Синоптикалық карталар және халықаралық метеорологиялық КН-01 коды.
2.Метеорологиялық бақылаулар нәтижелерінен туындаған шартты белгілермен берілген арнайы картаны синоптикалық карта деп атайды (грекше sgnoptikos бәрін көруге қабілетті). Синоптикалық карталар бір уақыттағы үлкен аумақты ауа райы туралы мәліметтерін береді. Бірнеше әкімшіліктік аймақтарды қамтып жатқан ауа райы картасын тұйықталған карта деп атайды. Жер бетіндегі бақылау нәтижелері түсірілген синоптикалық карталарды, Жер бетінің ауа райы картасы деп атайды, ал аэрологиялық бақылаулар мәліметі түсірілген картаны биіктік немесе аэрологиялық деп атайды. Жер бетінің синоптикалық картасы бір сағат сайын немесе қажеттілікке байланысты 00, 06, 12, 18 сағат гринвич уақытымен құрылады. Барлық Жер шары бойынша орналасқан метеобекеттер атмосфералық қысымды, температураны және ауа ылғалдылығын соңғы 3 сағаттағы өзгерген қысым бойынша бақылап, дәлірек айтқанда, барилық тенденция, желдің жылдамдығы және бағыты, горизонталь көріністің ұзақтығы, бұлттың мөлшер және пішінін, сонымен қатар атмосфераның жоғарғы және төменгі шегін, атмосфераның жауын-шашын түрлері мен мөлшерін, ауа райының ерекше құбылыстарын (тұман, бұршақ, шаңды боран және т.б.) айтады. Халықаралық келісім бойынша барлық метеобекеттерді бір физикалық уақытта, яғни гринвич уақытымен 00 сағатта және әр 3 сағат сайын бақылайды. Метеорологиялық бекеттердің бақылау нәтижелері, яғни жердегі және теңіздегі бақылаулар арнайы халықаралық метеорологиялық кодтармен, яғни КН-01 көмегімен кодталады да телеграмма түрінде беріледі.
0-бөлім кодтың әріптік көрсеткіші, күні және бақылау мерзімі, жел жылдамдығының көрсеткіші және оны анықтау тәсілі. SYNOP коды үшін - гидрометеостансаның индекстік нөмірі, SHIP коды үшін - әуе кемесінің дабыл қағатын радиостансасы және оның орналасуы туралы координаттары.
1-бөлім (ғаламдық алмасу). Жер бетіндегі атмосфералық жағдайдың метеорологиялық мәліметтері: температура ылғалдылық, ауа қысымы, қысымның өзгеру сипаттамасы, жылдамдық және жел бағыты, бұлттар пішіні, мөлшері және көрінісі; өткен ауа райы; бақылау кезіндегі ауа райы және телеграмма тобына қосылу көрсеткіштері 6 RRR tR және 7 WWW1W2. 2-бөлім (ғаламдық алмасу). Мұхит пен теңіз беті жағдайының гидрометеорологиялық деректері: су температурасы; желді толқындары мен толқындардың ұзындығы. Кемені мұз шалуы туралы мәлімет- тер; материк және теңіздегі мұз сипаттамасы және кеменің қозғалу бағыты және жылдамдығы. 3-бөлім (ғаламдық алмасу). Бір тәуліктегі төтенше ауа райы температурасы, жарты тәуліктегі жауын-шашын мөлшері, құралдармен өлшенген бұлттар ұзындығы және бұлттардың әр қабаттағы пішіні мен олардың мөлшері, ауа райы құбылыстарының сипаттамасы. 4-бөлім (ұлттық алмасу). Аспан бұлты туралы тау баурайындағы стансалардың деректері, яғни бұлт негізі станса деңгейінен төмен орналасқан, ал оның жоғарғы қабаты станса деңгейінен жоғары орналасқан, сонымен қатар бұлттардың үстіңгі қабаты бекет деңгейінен төмен орналасқан бұлттар туралы мәлімет беретін биік тауда орналасқан бекеттер. 5-бөлім (ұлттық алмасу). Тәуліктегі орташа ауа температурасы, бір тәуліктегі температурасы +50Со- тан төмен болғандағы топырақ бетінің вегетациялық кезеңдегі минимальды температурасы, топырақ бетінің жағдайы, қар қалыңдығы, бір тәуліктегі және жарты тәуліктегі жауын-шашын мөлшері, ауа райы құбылыстарының сипаттамасы. Жергілікті ауа райы картасына 1-бөлімдегі гидрометеорологиялық телеграммада берілген бақылаулар нәтижесі арнайы сызбанұсқа бойынша салынады. КН-01 - коды ауа райы жағдайларын болжауға және талдауға қажет синоптикалық бақылау деректерін ғаламдық, аймақтық, ұлттық айырбастауға арналған. Ауа райы картасына метеорологиялық мәліметтерді түсіру сызба нұсқасы. Жердің ауа райы картасын талдау тәсілдері: ● 1. изобара және қысымның төменгі және жоғарғы алаңдарын табу; ● 2. барилық тенденциялардың изосызығын жүргізу; ● 3. жауын-шашын, тұман және басқа да ауа райының ерекше құбылыстарын белгілеу; ● 4. атмосфералық фронт сызықтарын жүргізу. Изобараны жай қара қарындашпен әрбір 2,5 гПа сайын бір қалыпты сызықпен жүргізеді. Барлық изобараларды гПа санына қатысты жазады. Төменгі қысымды аймақтарының орталығына қарындашпен H әрпін, ал қысымның жоғарғы аймақтарына В әрпін қояды. Изотенденцияларды 1гПа арқылы үзік сызықпен сызады. Фронттардың әр түрі басқа фронттардың түріне қарағанда айырмашылығы бар ерекше белгілермен сипатталады. Мысалы, жылы фронт үшін бұлттардың фронтальды жүйелері сай келеді. Ns-As-Cs-Ci , осы кезде Ci-Cs бұлттары фронт сызығынан алыс жатып, одан жауын-шашындар түседі де, ені 300 км-ге дейінгі жолақ пайда болады. Көбінесе суық фронттарға Сv бұлттары сай келіп, фронт сызығының алдында оқтын-оқтын жауын-шашын жауады. Жоғарғы жікқабаттағы бұлттар: Ci - ақша бұлттар. Сс - үймелі ақша бұлттар, Сs - қатпарлы ақша бұлттар. Орта жікқабаттағы бұлттар: Ас - биік үймелі, Аs - биік қатпарлы бұлттар. Төмен жікқабаттағы бұлттар: Ns - қатпарлы жаңбырлы бұлттар, Sc - қатпарлы үймелі, Ct - қатпарлы.

Биік бұлттар: Cu - үймелі, Cv - үймелі жаңбырлы бұлттар. Барилық топография карталары. Атмосфера жағдайын талдау үшін барилық топография әдісі қолданылады. Оның негізгі мақсаты - жер бетінің арнайы картасын жасау. Ондай беткейлерді изобаралық, ал карталарды бари топография карталары деп атайды. Бұл карталарда ауа температурасына байланысты әр түрлі биіктіктегі қысымның таралуы бақыланады. Карталар стандарттық изобаралық беткейлер үшін 850, 700, 500, 400, 300, 200, 100, 70, 50, 30, 20, 10 мб қысымымен құрылады. Теңіз деңгейіне қатысты изобаралық беткейлердің биіктігі көрсетілген карталарды абсолюттік топография картасы (АТр) деп атайды. Бірдей биіктіктегі нүктелерді қосатын сызықтарды изогипстер деп атайды. Изобарилық беткейлерді геопотенциалды метрмен өлшейді (ГПм). Барилық топография карталардың тұжырымы төменгі изобарилық беткейде жоғарыға дейін тізбектеле жүргізіліп және кез келген биіктіктегі желдің жылдамдығын және бағытын анықтауға мүмкіндік береді. Осы биіктіктердегі бұлттардың бар - жоғын анықтайды. АТ850 және АТ700 карталары бойынша атмосфералық фронттар және ауа массалары дәлірек қарастырылады. АТ700 және АТ500 карталары ағындарын анықтау үшін қолданылады. Ал АТ400, АТ300, АТ200 карталары бойынша сұйық ағын және олардың жылдамдығы мен бағыты анықталады. Изобаралық беткейлердің биіктігі басқа изобаралық беткейлердің биіктігіне қатысты салынған карталарды салыстырмалы топографиялық карталар деп атайды. Әуеге ұшуды метео қамтамасыз ету кезінде атмосфералық жағдайларды көрсететін карталармен болжау карталары кеңінен қолданылады, онда: - жердегі болжау карталары ауа райының қауіпті жағдайын барилық, яғни фронттардың бағыттарын көрсетеді; - абсолюттік топографиядағы болжау карталары аталып өткен тапсырмаларды шешеді; - ауа райының авиациялық-болжау карталары (АБК) - топталған карталар жиынтығын құрайды. Олардың құрамы абсолюттік топография және жер карталарынан тұрады. Бұл карта жиынтықтарының түрі авиациялық болжам карталары ауа райының қауіпті жағдайын болжайды, ал екіншісі ауа райын болжайды.
2.2.2. Ұшақтарды метеорологиялық қамтамасыз ету. Ұшақтарды метеорологиялық қамтамасыз етудің негізгі міндеті - олардың қауіпсіздігін, қолайлылығын және үнемділігімен қамту. Бұл метеорологиялық қамтамасыз ету жұмыстары госкомгидромед бөлім-шемелерімен жүргізіледі. Аэродромдардағы нақты ауа райы туралы ресми мәліметтер бойынша әуекемелерін ұшыруға рұқсат береді. Метеорологиялық ақпараттарға қазіргі және алдағы болатын ауа райы жағдайы туралы мәліметтердің барлық түрі жатады. Ақпараттық көздерге мемлекеттік метеотораптар, ведомстволық, халықаралық, автоматты станса тораптары, ауа райын болжау құралдары жатады. Аэродромдағы нақты ауа райы туралы ақпараттарды және оны болжауды арнайы халықаралық авиациялық METAR және TAF кодтарымен таратады. Аймақтар және ұшу маршруты бойынша авиациялық ауа райы болжамы ARFOR және ROFOR кодтарымен таратылады. Сол сияқты бірнеше авиациялық кодтар бар. Аэрофототүсірістің ұшу процесін орындау кезінде ауа райы туралы қосымша ақпараттар қолданылады. Бұл ақпараттар ұшып бара жатқан ұшақтардан, арнайы ұйымдастырылған метеобекеттерден алынады. Ауа райы туралы мәліметтер қысқа толқынды және ультрақысқа толқынды каналдар бойынша ( КВУКВ) метеоақпараттық мәліметтермен жиі-жиі айтылып тұрады. Экипажды ұшыруға дайындау алдында метеорологиялық кеңес, ұшу бағыты және түсіру объектілерінің ауа райы туралы мәліметтерді, шторм, ұшу ұзақтығына байланысты метеорологиялық құжаттармен қамтамасыз етеді.
Ұзақтығы 2 сағаттан асатын ұшу процесі кезіндегі экипажда мынадай құжаттар болуы керек: барилық топографияның болжау карталары немесе биіктігі бойынша желді болжау, қонатын пунктілер және қосымша аэродромдар бойынша ауа райының болжам бланкасы. Аэрофототүсіріс жұмыстары бұлттың қоюлығы екі баллдан кіші болған кезде немесе бұлттардың жоғарғы жағында орындалуы мүмкін. Метеорологиялық телеграмманы METAR кодының сызбанұсқасына сай талдау METAR - әуежайдағы нақты ауа райының кодтарының аты. SPECI - кодтың аты, аэродромдағы ауа райының өзгеруі туралы деректер. Осы телеграммалардың екі түрінде ауа райының өзгеруі туралы болжаулар кіреді, оны ТТТТТ индикаторлар арқылы біледі. Те- леграмманың екі түрінде де, ауа райының өзгеруі келтірілген. SPECI телеграммасын METAR-ға ұқсас талдайды.

2. 3. Авиациялық техника негіздері
2. 3.1. Ұшу принципі
Ұшу принципі ауада қозғалу, ауадан ауыр және жеңіл ұшу апараттарының көмегімен орындалады. Ауадан жеңіл апараттармен ұшуды ауадан қалқи ұшу деп атайды. Ол апараттарға: әуе шары, аэростаттар және дерижаверлер жатады. Ауадан ауыр апараттарға жататындар: ұшақтар, тікұшақтар, зымырандар, ғарыштық ұшу апараттары және планета стансалары. Ұшу аппараттарын ауаға көтеру үшін ауыр салмақ өтелу қажет, ол Жердің гравитациялық өрісінен болады. Ауыр салмақты өтеу үшін мынадай принциптер қолданылады: аэродинамикалық, реактивті (реостатты) аэростатикалық. 1. Аэростатикалық принцип - ұшу апаратының салмағы және одан шығатын ауа айырмашылығы есебінен құрылатын көтеру күш болып та- былады. Ол ауаға қарағанда өте жеңіл газбен жүзеге асырылады. Ұшу апаратының салмағы оның шығарған ауасымен теңескенше, жоғарылаған сайын ауа тығыздығы төмендеп аппарат көтеріледі. 2. Реактивті принцип арнайы аппараттан шығатын газ желінің әсерінен көтеру күшін жасау болып табылады. Жабық құбырға газ толтырылған соң жарылып, жан-жаққа бірдей күшпен әсер етеді. Аэродинамикалық принциптің мәні ауа ағынында аппараттың қозғалу нәтижесінде болатын көтеру күшін құру болып табылады. Көтеру күшін құрудың негізі Бернулли теңдеуімен сипатталады. Бернулли теңдеуі энергия сақталу заңына байланысты мынадай келесі түрде беріледі. Ағынның көбеюіне байланысты жылдамдық азайып, қысымы көбейеді. Ауа ортасымен дененің бетіне әсер ететін күшті аэродинамикалық күш деп атайды. Аэродинамикалық күш дененің үстіңгі, астыңғы, алдыңғы және артқы қысымының әр түрлілігінен және үйкеліс күшінің әсерінен туындайды. Дененің үстіңгі және астыңғы қысымының әр түрлілігі Бернулидің заңына сәйкес пайда болады. Көтеру күшін құру принципі. Дененің үстіңгі жағының дөңестігінен ауа ағыны денені жанап өтеді, яғни ағынның көлденең кескіні азайып, дененің астыңғы көлденең кескінінің ауданы өзгермейді. Қысымның дене алдындағы және артындағы айырмашылығы, ауаның дене алдында тежелуінен туындайды, осыдан жылдамдық азайып, қысым өседі. Өсу дәрежесі дененің бас бөлігінің пішініне байланысты болады.
Үйкеліс күші дененің әр қозғалысынан пайда болады және қозғалысқа қарама-қарсы жаққабағытталған. Бірқалыпты әсер ететін аэродинамикалық күшті толық аэродинамикалық күш деп атайды. Поляра - алға ұмтылу бұрыштарының аэродинамикалық беттік кедергісі және аэродинамикалық көтеру күші коэффициенттерінің тәуелді қисығы. Жазықтық беттіктегі поляр бойынша көтеру күшінің ең тиімді және максималь коэффициентінің мәні анықталады. Аэродинамикалық параметрлерді эксперимент жүзінде анықтау үшін қажетті ауа ағынын құратын арнайы "аэродинамикалық құбырлар" құрылғысы жасалады. Аэродинамикада алмасу принципі қолда- нылып, дәлірек айтқанда, аэродинамикалық күштің мәні, бағыты және орны ауамен денені жанап өтуіне немесе тынық ауада қозғалуына бай- ланысты болмай, олардың салыстырмалы жылдамдығының мәніне және бағытына байланысты болады. Бұл принцип сынау процесін ұшу жағдайында орындамай, зертханалық жағдайда жасауға мүмкіндік тудырады.

2. 4. Әуе кемелерінің техникалық параметрлері
Ұшақ - ауадан ауыр және оның көтерілу күші ұшақ қанатымен құрылады да, қозғалтқыш әсерімен ауаға көтереді. Ұшақтың негізгі бөлшектері: қанаты, фюзельяж, жетекші жүйелері, қозғалтқыш (бір немесе бірнеше), шосси. Ұшақ қанаты - планердің ең негізгі элементі. Ол ұшақты көтеру үшін және ауада ұшу кезінде ұшақты бір қалыпты ұстауға арналған. Сонымен қатар ұшу процесінде көлденең және ұзына бойы жетекшілігімен қамтамасыз етеді. Оның ішінде қозғалтқыш, жанармай бактары, шосси, құрал-жабдықтар орналасады. Қанаты мықты қаңқамен сыртқы қабаттан тұрады. Қанат механизациясы құралдар кешендерінен тұрады немесе топталған құралдарды құрайды. Олардың көмегімен көтеру күші жоғарылайды да, жылдамдық диапазоны кеңейеді, ал қону кезінде жылдамдық диапазоны азаяды. Фюзельяж - ұшақ корпусы, оған оның қанаты, шосси, кей кезде қозғалтқыш орнатылады. Негізгі сипаттамалары: өлшемі, көлденең қимасының пішіні, қырынан қарағандағы түрі, ұзындығы. Ұшақ қанаты - тұрақтылықты қамтамасыз етуге, бақылауға және оңай басқаруға арналған аэродинамикалық құрылғы; оның құрамына: а) қозғалмайтын бөлшектен тұратын горизонталь қанаты - тұрақтандырғыш және қозғалатын бөлігінің рул биіктігі, олар ұшақты көлденең бақылайды және тұрақтылығын қамтамасыз етеді; ә) вертикаль қанаты қозғалмайтын бөлшектен тұрады - киль және жылжымалы бақылау рулі, олар ұшақтың тұрақтылығын және бақылауын қамтамасыз етеді. Шосси-ұшақтың жерде қозғалуына арналған. Басқару жүйесі (кабина) ұшақтың бас жағында орналасқан, ұшақты басқаруға арналған. Қозғалтқыш құрылғылары фюзеляжда немесе қанатында орнатылуы мүмкін. Олар ұшаққа күш беру үшін қызмет етеді. Қозғалтқыштар поршеньді, турбалық және реактивтік болып бөлінеді.

2. 4. 1. Аэрофототүсіріс ұшақтарына талаптар
◊ 1.Ұшақта көлденең, ұзына бойы, ауа тұрақтылығы болуы қажет. Горизонталь ұшу деңгейі кезінде крен және тангаж бұрыштары 1 - 2°С градустан аспауы қажет. Ұшу курсы +- 1°С дәлдігін ұстануы қажет. Биіктік бойынша ауытқуы 0,01 - 0,02 км-ден аспауы қажет. ◊ 2. Ұшақ жақсы жетекші қабілетке ие болып, яғни әр түрлі ұшу режіміне тез кіріп және шығуы қажет. ◊ 3. Штурман және пилот үшін олардың кабинасын жақсы көріну қабілетімен қамтамасыз ету керек. ◊ 4. Ұшақты қондыру жылдамдығы, қонғандағы жүру аралығы қысқа болу қажет. ◊ 5. Ұшақта жеткілікті диапазон жылдамдығы, бұрылу радиусы кіші, көтеру жылдамдығы жоғары, жанармай қоры жеткілікті және ұшу ұзақтығы үлкен болуы қажет. ◊ 6. Ұшақ жоғарғы дәлдіктегі радионавигациялық құрал-жабдықтармен қамтамасыз етілуі қажет. ◊ 7. Ұшақта аэрофототүсіріс құрал-жабдықтарын ыңғайлы орналастыруымен қамтамасыз ету қажет. Әуе кемелерін таңдау кезінде түсіру масштабына, түсіру үлескілерінің пішініне аэрофототүсіріс жабдықтарының талаптарына байланысты болады.

3. НАВИГАЦИЯЛЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕР
ЖӘНЕ ОЛАРДЫ АНЫҚТАУҒА АРНАЛҒАН ҚҰРАЛДАР
3.1. Аэрофототүсіріс кезінде ұшақты ұшыра білу Негізгі навигациялық элементтерге мыналар жатады: ● 1) ұшақ бағыты (курсы); ● 2) ұшу биіктігі; ● 3) ұшу жылдамдығы. Ұшақ бағыты дегеніміз - екі бағыт арасындағы горизонталь жарықтығының бұрышын, яғни бастапқы алынған есеппен ұшақтың көлденең осіндегі жазықтығына проекциясы. Ұшақ бағыты берілген бағыт бойынша, яғни қабылданған 1 есептен сағат тілі бойынша 0° - ден 360° - қа дейінгі ұшақтың көлденең осіне дейінгі қабылданған мәліметтер бойынша алынады. Ұшақ бағытының түрлері: Нақты бағыт (курс) деп нақты меридианның солтүстік бағытпен арасындағы ұшақ және ұшақтың көлденең осінің арасынан өтетін бұрышты айтады. Магниттік бағыт деп бұл нақты меридианның солтүстік бағыттағы ұшақ және ұшақтың көлденең осінің арасынан өтетін бұрышты айтады. Компастық курс - солтүстік бағыттағы компостық меридианмен ұшақ және ұшақтың көлденең осінің арасынан өтетін бұрыш. Δк дегеніміз - компастық девиациясы, яғни солтүстік бағыттағы магниттік меридианмен компостық меридиан арасындағы бұрыш (+ ММ (магниттік меридианнан) шығысқа қарай; Δ - вариация, солтүстік бағыттағы нақты және компасты меридиандар арасындағы бұрыш. Компастық меридиан - сызық, оның бойымен ұшақта орналасқан компастың магниттік тілі орналасады. ΔМ - магниттік ауытқу - солтүстік бағыттағы нақты және магнитті меридиандар арасындағы бұрыш (НМ (нақты меридианнан) шығысқа қарай, белгісі +).
Бағыттарды ауыстыру: MK= KK + ( K ); KK= MK - ( k ). НБ = MБ + ( м ); MБ =НБ - ( м). НБ = KK + ( k) + ( m); KK = НБ - ( м) - ( k ). НБ = KK + ( ); KK= НБ - ( ). м = НБ - MБ; k = MБ - KK; = НБ - KK.
Ұшу жолының бұрыштары (ұшу бағытын анықтайды). Ұшу жолының бұрыштары екіге бөлінеді: ◊ 1. Берілген магниттік жол бұрышы - бұл бұрыш солтүстік бағыттағы магниттік меридиан мен берілген бағыт арасындағы бұрыш. ◊ 2. Берілген нақты жол бұрышы - бұл бұрыш солтүстік бағыттағы нақты меридиан мен берілген бағыт арасындағы бұрыш. Магниттік пеленг бағдары (НПО) - солтүстік бағыттағы магниттік меридиан мен бағдарлау арасындағы бұрыш. Ұшу биіктігі Ұшу биіктігі (Н) деп - бастапқы бір деңгейден бастап вертикаль бойымен есептелетін әуе кемесіне дейінгі аралықтағы ұшу биіктігін айтады. Ұшу биіктігінің түрлері: - нақты биіктік (Нн) - ұшып өтетін жерге сәйкес өлшенетін ұшу биіктігі; - абсолюттік биіктік (На) - теңіз деңгейіне сәйкес өлшенетін ұшу биіктігі; - барометрлік биіктік (Нб) - барометрлік биіктік өлшегіш (высотомер) шкаласында орнатылған атмосфералық қысымның изобаралық бетіне сәйкес өлшенетін ұшу биіктігі; - салыстырмалы барометр биіктігі (Но) - ұшатын немесе қонатын аэродром қысымына сәйкес өлшенген барометр биіктігі; - келтірілген барометрлік биіктік (Нкелтр) - теңіз деңгейіне келтірілген трассадағы min қысымға сәйкес барометр биіктігі; - шартты барометрлік биіктігі (Н760) - стандартты қысымға (760 мм сын.бағ.) сәйкес, шартты деңгейге сәйкес өлшенетін биіктік. Ұшу жылдамдығы Ұшу жылдамдығын білу, аспанда ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.