Қарақұмық топырақ таңдайтын дақыл

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І тарау. Қарақұмық дақылының биологиялық еркшелігі
1. Қарақұмықтың морфологиялық ерекшеліктері және өсу мен даму фазалары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ..4
2. Сыртқы орта факторларына қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
ІІ тарау. Қарақұмықты өсіру технологиясы және агротехникасы
2.1 Қарақұмық дақылын орналастыру және топырақты өңдеу тәсілдері ... ... ..6
2.2 Егістікті тыңайту
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 9
2.3 Тұқымды себуге әзірлеу және себу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2.4 Тұқым себу мерзімі мен әдістері және күтіп-
баптау ... ... ... ... ... ... ... . ... ..12
2.5 Еігісті суару жүйесі және жинау
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
2.6 Егістегі арамшөптермен және зиянкестермен күресу
жолдары ... ... ... ... .15
Тәжірибелік бөлім
Қарақұмық жармасының тұтынушылық қасиетіне гидротермиялық өңдеудің
әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 22
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..2 3

Кіріспе
Жаздық дәнді астық дақылдарының өкілі қарақұмықтың жармалық дақыл
ретіндегі маңызы зор: жармасының қоректілік және дәмдік сапасы жоғары;
оның құрамында көп мөлшерде ақуыз, көмірсулары, май, дәрумендер, минералдық
тұздар болады; қарақұмық ақуызы астық дақылдарының ақуызымен салыстырғанда
анағұрлым бағалы, ал қоректілігі мен сңімділігі жөнінен олар дәнді бұршақ
дақылдарының ақуызынан қалыспайды.
Кәдімгі қарақұмық – біржылдық шөптесін өсімдік, сабағы қырлы, бұтақты,
жапырақтары негізінен жүректәрізді, тамыры кіндікті. Гүлдері шоқ гүлге
жиналған, хош иісті, насекомдарды өздеріне алыстан тартады, қос жынысты:
бұл дақылға деморфизм құбылысы тән, бір өсімдікте гүлдерде ұзын аталықтары
мен қысқа аналықтары қалыптасады, ал екіншілерінде керісінше. Осыған сәйкес
легитивті тозаңдану (ұзын аталықтар ұзын аналықтарға немесе қысқа аталықтар
қысқа аналықтарға құйылады) және иллегитивті тозаңдану (әр текті аталықтар
мен аналықтардың бір-біріне құйылуы) ажыратылады. Легитивті тозаңдану
жағдайында өнім мол қалыптасады. Жемісі үшқырлы жаңғақ, сұр түстен қара
түскедейін өзгереді, 1000 дәнінің массасы 18-34г.
Қарақұмық бал жинайтын өсімдік, қолайлы жағдайларда оның әрбір гектар
егістігі 60-100 кг аралығында бал бере алады. Оның агро техникалық маңызы
да айтарлықтай: тез өседіде арамшөптерді басады, осыған байланысты ол
көптеген ауыл-шаруашылығы дақылдарына тәп-тәуір алғы дақыл; тамыр жүйесінің
ерекшелігіне байланысты ол қиын еритін қосылыстарынан фосфорды сіңіре
алады. Қарақұмық – жоғары кірісті дақыл, оның әрбір центнер астығы бидайға
қарағанда 1,5-2,0 есе артық ақша кірісін алып келеді.
Соңғы жылдары Қазақстанда қарақұмық 0,2-0,4 млн га жерге себіліп жүр, оның
жартысынан артығы Павлодар облысынла өсіріледі. Орташа астық өнімі 4,0-6,5
цга. Павлодар облысының жекелеген шаруашылықтары әр гектар егістіктен 7,9-
9,8 центнер және оданда жоғары қарақұмық астығын өндіріп жүр. Қарақұмық
потенциалды мүмкіндігі зор. Атап айтқанда, С.Сейфуллин атындағы Қазақ
аграрлық университетінің өсімдік шаруашылығы кафедрасының зерттеулерінде
(Әрінов К.Қ., Жүрсенов Н.Ж., 1996ж) жекелеген нұсқаларда 19-22 цга
қарақұмық астығы жиналды, ал сортсынау учаскелерінде 22-25 цга астық
берген сорттар бар.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Қарақұмық өсімдігінің биологиясы және
технологиясы.
Курстық жұмыстың мақсаты: Қарақұмық өсімдігінің биологиясы мен өсірілу
технологиясын зерттеу.
Курстық жұмыстың міндеті: Қарақұмық өсімдігінің сорттарын
Тұқымды күтіп баптау
Себу және жинау
әдістерін зерттеу.
Курстық жұмыстың обьектісі: Қарақұмық дақылы.
Әдебиеттерге шолу
1. Қарақұмық тарандар тұқымдасына жатады, кең тараған екі түрі бар: мәдени
қарақұмық және татар қарақұмығы. Егістікте мәдени қарақұмық өсіріледі,
ал татар қарақұмығы – танаптық арамшөп өсімдігі. Мәдени қарақұмық екі
түр тармақтарын кәдімгі және көп жапырақты біріктіреді. Қазақстанда
кәдімгі қарақұмық өсіріледі, оның екі түршесі белгілі (алята, аптера,
біріншісі кең тараған).
2. Кәдімгі қарақұмық – біржылдық шөптесін өсімдік, сабағы қырлы, бұтақты,
жапырақтары негізінен жүректәрізді, тамыры кіндікті. Гүлдері шоқ гүлге
жиналған, хош иісті, насекомдарды өздеріне алыстан тартады, қос жынысты:
бұл дақылға деморфизм құбылысы тән, бір өсімдікте гүлдерде ұзын
аталықтары мен қысқа аналықтары қалыптасады, ал екіншілерінде керісінше.
Осыған сәйкес легитивті тозаңдану (ұзын аталықтар ұзын аналықтарға
немесе қысқа аталықтар қысқа аналықтарға құйылады) және иллегитивті
тозаңдану (әр текті аталықтар мен аналықтардың бір-біріне құйылуы)
ажыратылады. Легитивті тозаңдану жағдайында өнім мол қалыптасады. Жемісі
үшқырлы жаңғақ, сұр түстен қара түскедейін өзгереді, 1000 дәнінің
массасы 18-34г.
3. Қазақстанда қарақұмықты зерттеуде Қ.Ш.Жаңабаев, Т.С.Саудабаев,
И.С.Сеитов, т.б. ғалымдар өз үлестерін қосты. Олар қарақұмықтың халық
шаруашылығындағы маңызын, өсірілетін аудандары, өнімділігі сорттары
қарақұмықты өсірудің интенсивтік технологиясы, сыртқы орта факторларына
қойылатын талаптар, биологиялық ерекшеліктерін ерекше сипаттап жазды.
4. Журнал Промышленность Казахстана. Т.ғ.д., профессор А.А.Оспанов,
А.А.Румянцев қарақұмық жармасының тұтынушылық қасиетіне гидротермиялық
өңдеудің әсерін зерттеді. Олар толық факторлы эксперимент жасап, шығу
көрсеткішіне қарақұмық жармасының түсі, әсер етуші фактор – температура,
өңдеу уақыты, қысым көрсеткіштерін анықтады. Сөйтіп, нәтижесінде
гидротермиялық өңдеуді дәл сипаттайтын теңдеу ұсынды.

І тарау. Қарақұмық дақылының биологиялық еркшелігі
1. Қарақұмықтың морфологиялық ерекшелігі және өсу мен даму фазалары
Қарақұмық тарандар тұқымдасына жатады, кең тараған екі түрі бар:
мәдени қарақұмық және татар қарақұмығы. Егістікте мәдени қарақұмық
өсіріледі, ал татар қарақұмығы – танаптық арамшөп өсімдігі. Мәдени
қарақұмық екі түр тармақтарын кәдімгі және көп жапырақты біріктіреді.
Қазақстанда кәдімгі қарақұмық өсіріледі, оның екі түршесі белгілі (алята,
аптера, біріншісі кең тараған).
Кәдімгі қарақұмық – біржылдық шөптесін өсімдік, сабағы қырлы, бұтақты,
жапырақтары негізінен жүректәрізді, тамыры кіндікті. Гүлдері шоқ гүлге
жиналған, хош иісті, насекомдарды өздеріне алыстан тартады, қос жынысты:
бұл дақылға деморфизм құбылысы тән, бір өсімдікте гүлдерде ұзын аталықтары
мен қысқа аналықтары қалыптасады, ал екіншілерінде керісінше. Осыған сәйкес
легитивті тозаңдану (ұзын аталықтар ұзын аналықтарға немесе қысқа аталықтар
қысқа аналықтарға құйылады) және иллегитивті тозаңдану (әр текті аталықтар
мен аналықтардың бір-біріне құйылуы) ажыратылады. Легитивті тозаңдану
жағдайында өнім мол қалыптасады. Жемісі үшқырлы жаңғақ, сұр түстен қара
түскедейін өзгереді, 1000 дәнінің массасы 18-34г.
Қарақұмықтың вегатациалық кезеңі (60-90 күн) жеті фенологиялық фазадан
өтеді.
1. Тұқым өнуі – тұқымды себуден кейінгі 2-4 күн.
2. Өскін – тұқымды себуден 7-8 күннен кейін топырақ бетіне бірінші
жапырақ шығады.
3. Бұтақтану кезеңі – өскін пайда болғаннан 8-10 күннен кейін екінші
жапырақ қалыптасады. Осы уақытта жапырақ қолтығында бүршіктер пайда
болады. Ал осы бүршіктерден әрі қарай сбақ және бұтақтар дамиды.
4. Гүл шоқтарының қалыптаса бастауы өскін пайда болғаннан кейінгі 10-17
күні басталады.
5. Гүлдену кезеңі сорттарға байланысты әр түрлі мезгілде басталады, ол
өскін пайда болғаннан кейінгі 18-28 күні негізгі сабақта, ал бүйір
бұтақтарында негізгі сабақта пайда болғаннан 4-8 күннен кейін гүлдену
басталады.
6. Жемістің қалыптасуы 20-30 күнге дейін созылады.
7. Жемістің пісуі гүлдену кезеңі басталғаннан 25-35 күннен кейін
басталады.
Өсікін пайда болғаннан гүл шоғыры қалыптасқан уақытқа дейін қарақұмықтың
өсуі баяу жүреді, ал гүл шоғыры пайда болғаннан жемісі қалыптасқанға
дейінгі уақыт аралықта тез өсіп, құрамындағы құрғақ заттардың 70%-ын
жинайды. Сонан соң қарақұмықтың өсу өте баяу жүреді және ол жемісі піскен
уақытқа дейін созылады. Қарақұмықтың интенсивті өсуімен қатар, оның гүлдері
мен жемістерінің қалыптасуы ерте басталады.

2. Сыртқы орта факторларына қойылатын талаптар
Қарақұмық – жылу мен ылғал сүйгіш дақыл. Оның тұқымы топырақ 7-8
градусқа қызғанда барып өнеді, ал біркелкі және тез өсіп, жер бетіне шығуы
үшін оған12-15оС температура қажет. Сонда қарақұмық 7-8 күнде көктеп
шығады. Қарақұмықтың өсуіне ең қолайлы температура 18-20 оС болып саналады.
Қарақұмық суыққа төзімсіз. Оның көгі – 1-2 оС суықтың өзінде үсікке
шалдығады. Өсімдіктің гүлдеген кезде үсіп кетуіне – 1 оС салқын жеткілікті,
ал осы мезгілде температура 30 градустан жоғары және ылғал жеткіліксіз
болса, онда оның түйіні қурап, дәні түсіп қалады, қарақұмық ешқандай өнім
бермейді.
Қарақұмық өсіп – дамуы үшін ылғалды көп талап етеді. Оның
транспирациялық коэффициенті 500-600, яғни бидайдан 1,5 еседейкөп. Әсіресе
гүлдену және дән түзу кезеңінде ауаның ылғалдылығы 30-40 проценттен кем
болса, өсімдік қурап, оның гүлі мен түйіні өліп қалады. Ылғал әсіресе
өсімдік дамуының екінші кезеңінде қажет.
Қарақұмық қысқа күндік өсімдіктер қатарына жатады. Оның өсіп-дамуына
тәулігіне 17-19 сағат күннің жарығы түсуі қажет. Дақылды мерзімінен кеш
еккен уақытта оның вегетациялық кезеңі қысқарады, бірақ оның барлық
вегетативтік және генеративтік мүшелері дұрыс дамығанымен, өсімдік бойы
аласа болады, бұл кеш пісетін қарақұмық сорттарына тән қасиет. И.А.Пульман,
Г.Г.Акшрунов, К.А.Савицкий ғалымдарының зерттеу жұмыстарының нәтижесінде,
қарақұмық дақылынан көп мөлшерде өнім алу үшін құбылмалы ауа-райы қолайлы
екені анықталды.
Қарақұмық топырақ таңдайтын дақыл. Ол көбінесе қара, қызыл, қоңыр
топырақта жақсы өседі, ал ылғалдылығы мол сайлы аудандарда бейімделу баяу
жүреді. Топырақтағы рН деңгейі 5-6,5 болғанда тез қалыптасып кетеді.

ІІ тарау. Қарақұмықты өсіру технологиясы және агротехникасы
2.1 Қарақұмық дақылын орналастыру және топырақты өңдеу тәсілдері
Қарақұмық ылғал сүйгіш дақыл болғандықтан алғы дақылға да қоятын
талабы да зор, яғни алғы дақылдан кейін танапта ылғал жеткілікті болуы
қажет және оның арам шөптерден таза болуы шарт.
Осыған орай күзгі және дәнді бұршақ дақылдарынан кейін, жазғы дәнді
дақылдармен салыстырғанда, қарақұмықтың өнімділігі 15-40%-ға артады.
Сонымен қатар Қазақстанның солтүстік аудандарында қарақұмық күздік
дақылдарға алғы дақыл ретінде пайдаланылады. Ресейдің Сумск ауыл –
шаруашылық сынақ станциясында алғы дақылы қарақұмық болған күздік қара
бидайдың 1 га-нан 21,2 ц. (қарақұмықтың өнімділігі 14,4цга болған) өнім
алынды, ал таза парға егілген күздік қара бидайдың 1 га-нан 29,5 ц көлемде
өнім алынды.
Күз мезгілі жылы, ұзақ уақыт сақталатын және жауын-шашын көп жауатын
аудандарда қарақұмықты мал азықтық егістік ретінде кеңінен қолданылады.
Осыған орай қарақұмықты танапты ерте босататын немесе ерте пісетін
дақылдардан (күздік рапс, арпа, қара бидай, картоптың ерте пісетін сорттары
және т.б.) кейін егеді. Сонымен қатар күздік немесе жаздық дәнді
дақылдардың әр түрлі жағдайларға (қуаңшылық, үсік шалу) байланысты өлген
жағдайда, осы дақылдардың орнына қарақұмықты қайта себуге болады.
Қарақұмық егісін орманды алқаптарға немесе орманға жақын маңдағы
учаскелерге орналастыру тиімді болып келеді. Орман алқаптарының тиімділігі,
олар қарақұмықты желден қорғайды және орман маңындағы алқаптарда ауа және
топырақ ылғалдылығы жоғары болады. Сонымен қатар бұл алқаптарда қарақұмықты
тозаңдыратын насекомдар көптеп кездеседі. Мысал ретінде, Ресейдегі сынақ
станциясында орман алқабынан 400 метр қашықтықта орналақан уаскенің 1 га-
нан 13,6 ц өнім алынды, 200 метр қашықтықта орналасқан учаскеден 15,7
цга, ал орман маңында орналасқан учаскеден 17,1цга өнім алынды.
Топырақты өңдеген кезде ерте және терең сүдігер жырту жүргізіледі. Ал
көктемде топырақты ерте ылғал жабуы топырақ өңдеудің негізгі тәсіліне
байланысты. Қарақұмық кеш егілетін болғандықтан топыраққа бірнеше рет
культивациялық жұмыстар жүргізуге болады және өңделетін жерді арамшөптерден
тазартып алуға мүмкіншілік туады. Бірінші культивацияны топырақты ылғал
жапқаннан бір аптадан кейін 10-12 см тереңдікте, ал соңғы рет оны егін
себер алдында тұқым өну тереңдігінде, яғни 5-7 см тереңдікте жүргізіледі.
Қарақұмықтың биологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, жер өңдеу жүйесі
мына бағытта жүргізілуі тиіс, ол өсімдіктің өсуі мен дамуына оптималды
жағдай жасау, топырақта ылғалды сақатау және жинау, арамшөптерге,
ауруларға, зиянкестерге қарсы іс-шаралар жасау, сонымен қатар топырақ
құнарлығын арттыру болып табылады. Ал топырақты өңдеу жүйесі ауа-райына,
топырақ климатына және топырақтың ластану деңгейіне байланысты.
Қарақұмық себілетін аудандардың көпшілігінде күзгі жер өңдеу дискілі
құралмен өңдеп, сонан соң соқалармен жерді 6-8 см тереңдікте сыдыра жыртады
және тырмалап өтеді. Ал егер техникалық дақылдардан кейін егілетін болса,
онда қарақұмық себу науқанын арамшөптерден тазартпай-ақ бастауға болады,
өйткені техникалық дақылдан кейін танаптарда арамшөп мөлшері өте аз болады.
Егер алғы дақыл жүмектелмеген сабақты дақылдар болса, онда өңдеуді өсімдік
қалдықтарын жоятын сыдыра жыртудан бастайды. Сыдыра жырту тереңдігі
танаптағы арамшөтер мен өсімдік қалдықтарының мөлшеріне, топырақтың
тығыздығына, табиги-климаттық жағдайларға байланысты болады. Бұл процесті
бірнеше қайталауға болады және сыдыра жыртқан кезде тереңдігі 6-8 см немесе
10-12 см-ден аспауы тиіс. Егістік алқабы сыдыра жыртылғаннан кейін, бәрібір
арамшөптердің өскіні қаулап шығады. Сол кезде сүдігер жырту мен тырмалауды
20-22 см тереңдікте немесе одан да тереңде жүргізеді. Жырту кезінде
арамшөптер тамыры терең кесіледі. Топырақтың беткі қабаты кеуіп кететін
аймақтарда ылғалды аймақтарға қарағанда сыдыра жырту тереңдігі жоғары
болады, әйтпесе егілген дақылдардың өнуі біртегіс болмайды. Құрғақшыл
аудандарда, сонымен қатар тоыпырағы жел, су эрозиясына ұшырайтын аудандарда
сыдыра жырту кезінде түренсіз соқалармен жырту әдісі қолданады және
жыртылған жердің бетінде алғы дақылдардың сабақтары қалады, ол жел, су
эрозиясынан қорғайды. Ерте күздік және жартылай парлы жер өңдеу қарақұмық
өнімінің мөлшерін арттырады. Ал егістіктерде қарды және еріген қар суын
сақтап қалу қарақұмық егетін құрғақшыл аудандардың негізгі міндеті.
Көктемде ерте көктемдік ЗБС-1 агрегатымен немесе басқа түрлерімен,
топырақтың физикалық пісіп-жетілуі кезінде өңдеу жүргізіледі. Бұл шараны
өте тез жүргізілуі тиіс, өйткені топырақтың тәуліктік ылғал жоғалтуы бұл
периодта 40-100мга-ны құрайды. Топырақтың пісіп-жетілуіне байланысты 10-12
см тереңдікте культивациялық жұмыстар жүргізіледі, бұл шара топырақтың жылу
өткізгіштігін арттырады. Ал арамшөптердің өскіндері пайда болғаннан кейін
және жаздық дақылдарды жинап алғаннан 2 аптадан кейін тағыда бір рет
тұқымның өну тереңдігінде культивациялық жұмыстар жүргізіледі. Соңғы
культивациялық жұмыстарды УПСМК-2,4 культиваторымен немесе қопсытуды
біркелкі тұқым себетін тереңдікте жүргізетін басқа түрлерімен
культивациялау қажет. Егерде жауын-шанның мөлешері өте көп түсіп, топырақ
қабыршықтанып қалатын болса, онда қайта культивациялық жұмыстар жүргізілуі
тиіс.
Культивациялық жұмыстардан немесе терең қопсыту жұмыстарынан кейінгі
арамшөптердің өсуі, топырақты тырмалауға байланысты. Көктемгі сүгірлеп
жырту, негізгі қарақұмық өсіретін аумақтарда құрғақшылыққа алып келеді және
өнім көлемі азаяды.

Жер өңдеу технологиясы
Жүргізілетін жұмысАгротехникалық Қолданылатын Жүргізілетін
параметрлері ауыл-шаруашылық жұмыстың мерзімі
техникасы
Соқамен жер жырту 5-10 см Т-4, ЛДТ-10;15 Алғы дақыл
тереңдікте орылғаннан кейін
Арамшөптерді Ерітінді 2-3 лгаМТЗ-80, ОПШ-15 Жер жыртылғаннан
гербицидтермен 2-3 аптадан кейін,
дәрілеу қыркүйектің соңы
Минералды Ленталық немесе МТЗ-80, РМГ-4 Топырақты опыра
тыңайтқыштарды жаппай шашу қопсытуға 1-2 күн
топырақтың беткі әдісі. қалғанда
қабатына ендіру N,P-60-70кгга
Негізгі топырақты Тереңдігі 25-27 К-700, ПН-8-35, Гербицидтерді
опыра қопсыту см Т150К, ПЛН-6-3, ендіруден 10 күннен
ДТ-75, ПЯ-3-35, кейін,
ПЛН-4-35 тыңайтқыштарды
шашудан 2 күннен
кейін
Қар жинау арасы 5-6м ДТ-75, СВУ-2,6 Қардың қалыңдығы 15
болатын бөгет см болғанда
жасау басталады
Қар еруді реттеу Танаптағы қарды ДТ-75 Наурыз айы
5-6 м сайын
тракторлармен
тығыздау
Жерді тырмалау танапты көлденең ДТ-75, Т-4 Топырақтың толық
2 рет пісіп жетілген
кезде
Тыңайтқыштарды 12-15 см Т-4, СЗС-2,1 Жерді тырмалаудан
ендірумен бірге тереңдікте, шлейфпен 2-3 күннен кейін
бірінші реттік NР-60-70кгга
культивациялау тыңайтқыш
Тығыздап-тегістеу СЗС-1,2-ден ДТ-75 Бірінші
қалған жерді культивациялаудан
тегістеу кейін
Жерді тырмалау мен5-6см тереңдікте Т-4, ДТ-75 Егіске дейінгі
бір мезгілде культивациялаудан
егіске дейінгі кейін
культивациялау
Егіске дейінгі ДТ-75 Егіске дейінгі
тырмалау культивациялаудан
кейін

2.2 Егістікті тыңайту жүйесі
Қарақұмық егісін тыңайту оның өнімділігін арттыруға әсерін тигізеді.
Қарақұмық тыңайтқыштарды жақсы қабылдауы, оның тамыр жүйесі әлсіз және
қоректік заттарды көп мөлшерде қажет ететіндігі. Сонымен, қарақұмықтың 10
центнер дән және сол шамалас сабан түзу үшін топырақтан 44 кг азот, 25 кг
P2O5 және 75 кг О2 қабылдайды. Ал гүлденуге дейін қарақұмық өзінің жалпы
тыңайтқышқа деген қажеттілігінің, азоттың 75%-ын, фосфордың 40%-ын,
калийдің 65%-ын қабылдайды.
Д.Н.Прянишниковтың зерттеуі бойынша, қарақұмық фосфор
тыңайтқыштарының ішінен, негізгі тыңайтқышқа жататын фосфор ұнын жақсы
қабылдайды. Қарақұмық тұқымын түйіршікті фосформен бірге себеді(10 кг P2O5
1га-ға ). Соның нәтижесінде Солтүстік Қазақстандағы сынақ станцияларында
өсіріліп жатқан қарақұмықтың өнімі соңғы екі жылда орташа есеппен 3,4 цга-
ға өсті.
Қарақұмық калийлі тыңайтқыштардың ішінде калийқышқылын немесе күлді
жақсы қабылдайды. Егер калий тыңайтқыштарының дозасы көбейіп кетсе
жапырақтарында дақтар пайда болады, ал егер сол жылдары қуаңшылық болса
өнім көлемін күрт төмендетіп жібереді.
Қара топырақта өсірілген қарақұмық тыңайтқыштардың ішіндегі фосфор
тыңайтқышын жақсы қабылдайды(1 кесте). Ал осы фосфор тыңайтқышына азот пен
калийді қосқанда өнім көлемі айтарлықтай өскен жоқ. Сұр топырақтарда азот
пен калий қарақұмыққа айтарлықтай әсер етті, ал фосфордың маңызы біршама
кеміді. Ал аталған топырақтарға барлық минералды тыңайтқыштардың әсерінен
өнім көлемі жоғары дәрежеге жетті.

1-кесте. Әр түрлі топырақтарда өсірілетін қарақұмыққа тыңайтқыштардың әсері
Сынақ варианты Орташа өнім көлемі
Қара топырақ Сұр топырақ
цга % цга %
Тыңайтқышсыз 15,9 100 7,3 100
Р30 19,3 121 8,8 120
N30P30 19,3 121 10,6 145
N30K30 17.9 113 10.7 146
P30K30 19.2 121 9.6 133
N30P30K30 19.6 123 11.9 159

Көптеген ғалымдардың (Веприков, 1941ж; Копилькиевский, 1960ж және
т.б.) зерттеулері бойынша, фосфорлы-калий тыңайтқышы қарақұмық гүліндегі
нектардың бөлінуін арттырады және бұл араларды өзіне жақсы еліктіреді,
соның нәтижесінде гүлдену кезеңін тездетеді.
Құмды топырақта қарақұмыққа бүкіл минералды тыңайтқыштармен және
органикалық тыңайтқыштармен қоректендіргенде , қарақұмық егісінен едәуір
көп мөлшерде өнім алынады. Сонымен қатар қарақұмықтың алғы дақылдарына
ендірілген органикалық және минералды тыңайтқыштар қарақұмыққа оң әсерін
тигізеді. Егерде топырақтың құнарлығы аз болып, топыраққа минералды және
органикалық тыңайтқыштарды ендірген жағдайда, қарақұмықтың өнім көлемі
едәуір артады.
Қарақұмықтың микроэлементтерге қажеттілігі әр түрлі уақытта болады
және оның созылу уақыты да біркелкі емес, соған орай қарақұмықтың
өнімділігін арттыру кезінде тыңайтқыштарды өз уақытында қолдану және
тыңайтқыштарды ендіру аймағын қадағалау қажет.
Өсімдіктің жапырағын күйдіріп алмау үшін концентрлігі төмен
ерітінділермен тәуліктің екінші жартысында өңдеу керек. Қарақұмық топырақ
қышқылына онша сезімтал емес, бірақ топырақтың қышқылдық деңгейін көтеру
үшін әкті қолданады.

2.3. Тұқымды себуге әзірлеу және себу
Қарақұмық тұқымдары қалыптасу кезеңінің тым созылуына байланысты
пішіні жағынан және массасы бойынша біркелкі емес. Сондықтанда тұқымдарды
тазалау және іріктеу, арасынан ірі әрі массасы ауыр тұқымдарды таңдап алу
– қарақұмықтан жоғары өнім алудағы негізгі шарт болып саналады.
Массасы ауыр, ірі тұқымдар фракциясын ПСС-2,5 іріктеу столында
іріктеліп алынады, сонымен қатар бұл тұқымдарды суға, 10-15%-ық аммиак
селитрасының ерітіндісіне немесе тұзды ерітіндіге салып іріктейді. Сонан
соң оларды жуып, кептіреді.
Бұл іріктеу кезінде қарақұмық тұқымдарын механикалық іріктеуден
өткізген дұрыс, ал егер тұқымдар арамшөптермен және басқа да заттармен
ластанған жағдайда, оларды тек тұзды ерітіндіде ғана іріктейді.
Ресейдің Орлов ауыл-шаруашылық сынақ станциясында себілген
қарақұмықтың жеңіл әрі майда тұқымдары 12,3цга , майда әрі ауыр тұқымдар –
15,2цга, жеңіл әрі ірі тұқымдар – 16цга, ал ауыр әрі ірі тұқымдар – 19,1
цга өнім берді. Сондықтанда қарақұмықтан ірі дәнді өнім алу үшін, ірі әрі
ауыр тұқымды себу қажет.
Қарақұмық тұқымының өсу эенргиясын және қуатын арттыру үшін күннің
астында қыздырады немесе ыстық ауамен желдетеді. Ал тұқымды
саңырауқұлақтардың әсерінен болатын аурулардан қорғау үшін, қарақұмық
тұқымдарын 80%-тік ТМТД ерітіндісімен немесе 70%-ық тигаммендәрілейді (1
центнерге 200г).
Топырақтың климаттық жағдайларына, сорттардың ерекшелігі мен
агротехникасына байланысты қарақұмық тұқымын себу нормасы кең қатарлап
сепкенде – 1 га-ға 2-3 млн тұқым(45-60 кг), ал жай қатарлап сепкенде – 3-5
млн. тұқым (80-100 кг) жұмсалады. Егер ластанған топыраққа немесе ленталап
сепкен жағдайда, қарақұмық тұқымының себу нормасын 15-20%-ға өсіру ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.