Шырынды жемістер

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе
І – тарау. Шырынды жемістердің биологиялық ерекшеліктері
1.1. Шырынды жемістердің сыртқы құрылысы
1.2. Шырынды жемістерге жататын өсімдіктер
1.3. Шырынды жемістердің табиғаттағы маңызы
ІІ – тарау. Эксперименттік бөлім
2.1. Өрік шырынын алу
2.2. Өрікті кептіру әдісі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе
Осыған дейінгі қатардың ішіндегі шырынды жемістер раушангүлділер
қатарына, раушангүлділер тұқымдасына жатады. Олар жалпы алғанда табиғи
тұқымдас болғанымен олардың генеративтік органдарының құрылысы әр түрлі
болып келеді. Раушангүлділер тұқымдасының гүлдерінің және жемістерінің
құрылысының ерекшеліктеріне қарай төрт тұқымдас тармағына бөлінеді. Олардың
өмірлік формалары ағаштар мен бұталар. Алмалар тұқымдасына алма туысының
түрлерінің жемістері жеуге келеді. Аса сәнді оның сабақтары және жемістері
жұмсақ бөлігі антоцианды түсімен ерекшеленеді. Алмұрт туысы табиғи жағдайда
өсімдік қауымдастығының қалыптасуына қатысы үлкен болады. Қараөріктер
тұқымдасының жемісі шырынды, сиректеу құрғақ сүйекті өсімдік. Олар мәдени
жағдайда көптеген аудандастырылған және жергілікті сорттардың арғы тегі
ретінде кең таралған. Табиғи жағдайда белгісіз. Олардың аса тараған түрі
кәдімгі өрік.
Курстық жұмыстың мақсаты:
Шырынды жемістердің биологиялық ерекшелігін анықтау.
Курстық жұмыстың міндеті:
1. Шырынды жемістердің сыртқы құрылысымен танысу.
2. Шырынды жемістерге жататын өсімдіктерді зерттеу.
3. Шырынды жемістерді басқа жемістермен салыстыру.
Курстық жұмыстың объектісі:
Шырынды жемістер.

І – тарау. Шырынды жемістердің биологиялық ерекшелігі.
1.1. шырынды жемістердің сыртқы құрылысы.
Шырынды жемістер систематикада раушангүлділер тұқымдасына жатады.
Олардың түрлерінің саны үш мыңдай, жүз он бес туысы бар. Олар солтүстік
ендіктің субтропикалық және қоңыржай климатты елдерінде кеңінен таралған,
кейбір түрлері оңтүстік ендіктегі елдерде дн өседі. Раушангүлділер табиғи
тұқымдас болғанымен, олардың вегетативтік және генеративтік
(репродуктивтік) органдарының құрылысы алуан түрлі болып келеді. өмірлік
формалары – мәңгі жасыл ағаштардан шөптесін өсімдіктерге дейін (негізінен
көпжылдық) болады. Жапырақтары қарапайым және күрделі, жапырақ серігі бар
немесе жапырақ серігі жоқ қауырсынды саусақ салалы жүйкеленген болып
келеді. Бір түрлерінде гүлдерінің және жемістерінің белгілерінің біршама
қарапайым болып келеді, бұларды көп жемістілерге жақындатады, мысалы
пестиктерінің санының көп болуы. Екінші біреулерінде гүлдің жекеленген
бөліктерінің (мүшелерінің) редукцияға ұшырады және прогресивтік
белгілерінің болуы, мысалы жатынының төмен болуы тән. Гүлдерінің мамандануы
көп жағдайда жемістері мен дәндерінің таралуына негізделіп бағытталған
бейімделушіліктің пайда болуына қарай жүрген. Тұқымдастың негізгі қасиеті
оның генецейімен гүл табанының құрылысында. Гүлдерінің гүл табаны конус
тәрізді және генецейі көп аппокарпты немесе гүл табаны ойыс және генецейі
цинокарпты болып келеді. Осындай бір – бірінен алыс жататын екі форманың
арасында көптеген аралық формаларында болады. Табақша, тостағанша немесе
бокал тәрізді болып ұлғайған гүл табанын гипатетия деп атайды. Оның
түзілуіне, гүл табанынан басқа, гүлдің басқада бөліктері тостағанша
жапырақшаларының аталықтарының түп жағы кейде тіптен тостағаншаның астыда
қатысады. Көп жағдайда жемістер піскен кездерде гүл табаны ашық түске
боялып етженді және шырынды жағдайға келеді, ол дегеніміз жемістерімен
дәндерінің жануарлар арқылы таралуына мүмкіндік туғызады. Раушангүлділер
сарғалдақ гүлдерден мынадай белгілері арқылы ажыратылады: гипантипі жақсы
жетілген, жапырақтарында жапырақ серіктерінің болуы; кейде гүлдерінің
астында тостағанша асты жапырақшаларының (подчащия) болуы, әсіресе шөптесін
формаларында, гүлдері барлық уақытта актиноморфты, циклді гүлсерігі
қосарланған бес мүшелі және аталықтары көп мүшелі, олар бес қатар шеңбер
түзіп орналасады. Раушангүлділердің шөптесін формаларының ішінде сарғалдақ
гүлділер тұқымдасы секілді мал азығы ретінде пайдаланатын өсімдіктер жоқтың
қасы, алайда улы түрлері өте сирек кездеседі. Раушангүлділер тұқымдасының
гүлдерінің және жемістерінің құрылысы ерекше.

1.2. Шырынды жемістерге жататын жемістер.
Өмірлік формалары ағаштар мен бұталар. Гүлдері аналықтың үстінде
орналасады, гүлтабаны ойыс. Гүлсерігі қосарланған бес мүшелі. Аталығының
саны көп жағдайда жиырмаға жетеді. Генецейі цинокарпты, жеміс
жапырақшалары әдетте бес, бірақ олар көп жағдайда редукцияға ұшыраған екі –
үш, кейде тіптен бірге дейін қысқарған. Гүл түйіні (жатыны) төменгі, ол
бокал тәрізді гипантимен бірігіп кетеді. Гүлінің формуласы:Ca(5) CO5 A& G(1-
5). Жемісі жидек тәрізді – алмалар, алмұрттар, айвалар және т.б.
Алма туысы – Malus. Туыстың құрамында солтүстік ендіктің негізінен
қоңыржай климатты елдерде өсетін отыздай түрі бар. Бұрынғы одақтас
республикалардың территориясында ағаштар мен бұталардың он түрі бар, ал
Қазақстанда алты түрі кездеседі. Табиғи өсімдіктер қауымдастығында ең көп
кездесетін түрлері мыналар: орман алмасы. Ол бұрынғы одақтас
республикалардың Европалық бөлігіндегі жалпақ жапырақты
ормандарында:Сиверси алмасы. Орта Азия мен Қазақстанның таулы және өзен
жағалық ормандарында өседі. Бұл түрлер кейде таза алма ағашынан тұратын
тоғай түзеді. Орта Азияның тауларында өсетін, алмадан тұратын бай орманның
өндірістік маңызы зор. Жабайы түрлерінің жемістері жеуге келеді және оларды
өндірісте пайдалануға толық мүмкіндік бар. Недзвецкий алмасы аса сәнді,
оның сабақтары және жемістерінің жұмсақ бөлігі антоцианды түсімен
ерекшеленеді. Алма ағашының барлық екпелі сорттарының күрделі комплексі үй
алмасы деген атпен топтастырылады.
Алмұрт туысы – Pyrus. Туыстың құрамында негізінен солтүстік ендіктің
қоңыржай климаты белдеуінде өсетін жиырмадай түр бар. Бұрынғы одақтас
Республикалардың территориясында он жеті түрі белгілі, ал Қазақстанда екі
түрі өседі. Алмадан қысқарған сабақтарынан пайда болатын тікенектерінің
болуымен формасы қабақ тәрізді, сопақша болып келетін жемістерімен және
соңғысының жұмсақ бөлігінде (етженді бөлігінде) склерейдтердің болуымен
ажыратылады. Кәдімгі алмұрт табиғи жағдайда өзгергіш болып келеді. Көп
жағдайда ол біртектес таза орман түзіп өседі. Мәдени жағдайда өсірілетін
сорттардың барлығы осы түрден шыққан. Табиғи жағдайда өсімдіктер
қауымдастығының қалыптасуына уссурий алмұртының және қырымда өсетін жиде
жапырақты алмұрттың қатысы үлкен болады.
Шетен туысы –
Sordus. Солтүстік ендікте өсетін сексендей түрі белгілі. Қазақстанда үш
түрі кездеседі. Аса кең тараған түрі кәдімгі шетен, оның ақ түсті гүлдері
үлкен қалқанша тәрізді гүл шоғырына жиналған.Жемістерін жинап асханада
пайдаланады. Шетеннің осы түрінен Мичурин қош иісті тәтті жеміс шығарды.
Қараөріктер тұқымдасы – Arunoideae. Ағаштар, бұталар гүл табаны ойыс,
бірақ ол гүл түйінімен бірікпеген. Гинецейі бір ғана жеміс жапырақшасынан
тұрады, тұқымбүрі екеу, оның тек біреуі ғана жетілген. Гүлінің формуласы:
Ca(5) CO5 A& G1 .Жемісі шырынды, сиректеу құрғақ, сүйекті.
Шие туысы – Cerarus. Бұл туыстың жүз елудей түрі белгілі, бұрынғы Бор
– дың флорасында он түрі, ал Қазақстанда жеті түрі кездеседі. Жемісті
бақтарда бақ шиесін және құс шиесін кеңінен отырғызады. Бақ шиесін
өсімдіктердің табиғи қауымдастарында мүлдем кездеспейді. Құс шиесі Карпат
тауларында табиғи жағдайда қалың тоғай түзеді. Шие ағашының биіктігі отыз
метрге дейін жетеді.
Қараөрік туысы – Prunus. Бұл туыста отыз бес түр бар. Кәдімгі қара
өрік мәдени жағдайда көптеген аудандастырылған және жергілікті сорттардың
арғы тегі ретінде кең таралған өсімдік. Табиғи жағдайда белгісіз. Алша
биіктігі тоғыз – он метр болатын ағаш немесе бұта. Кавказда және Орта
Азияда өседі. Осы жерлерде көп жағдайда күн жақсы түсетін күнгей
беткейлерде, орманның арасындағы ашық жерлерде және жыралар мен сайларда
өседі.
Өрік туысы (абрикос) – Armeniace. Табиғи жағдайда Шығыс Сібірде, Қиыр
Шығыста, Орта Азияда, Қытайда таралған. Сегіз түрді біріктіреді. Кәдімгі
өрік өндірістік мақсатта арнайы өсіріледі. Өрік жемісінің құрамында А1, В1,
В2, С, Р, РР дәрумені 24,9% протейн 40% май, заттары болады. Жабайы өрік –
тез өсетін ағаш өсімдігі. Кәдімгі өріктің биіктігі үш – сегіз метр болады.
Құнарлы топырақта жұмсақ климатты жерде ағаш өсімдігі болады да, ал
құнарсыз топырақта салқын климатты жерде бұта болып өседі. Көбінесе таудағы
сайларда жақсы өседі. Өрік ағашының қабығы қызғылт – сұр болады.
Өркендерінің қабығының түсі қызғылт – сұр, жылтыр болады. Жапырағы
дөңгелек, жұмыртқа пішіндес, түсі қоңыр – жасыл, сағағы жіңішке болады.
Гүлдерінің түсі ақ немесе қызғылт болады. Гүл сағағы қысқа. Гүлі бірден
немесе екеу, үшеу болып бір жерге орналасады. Апрель, май айларында жапырақ
шықпастан бұрын гүлдейді. Жемісі өсетін жерінің жағдайына қарай июньде
піседі. Жемісінің пішіні дөңгелек немесе жұмыртқа тәрізді сайшалары болады.
Көпшілік жемісінің сыртында қысқа жұмсақ түк болады. Жемісінің түсі ашық
сары немесе қызғылт сары. Жемісі, еті шырынды. Ақ немесе сары түсті болады.
Ішінде тегіс сүйегі бар. Өрік өте тез өседі. Тамыр жүйесі таралып, кең
жайылып, тереңге кетеді. Құмды топырақта жақсы өседі. Жарықты жақсы көреді.
Құрғақшылыққа төзімді. Сүрегі қатты, қоңыр – қызыл түсті. өрік жемісі жас
және кептірілген күйінде тамақ ретінде пайдаланады.
Қара өрік (слива) – PRUNS. Биіктігі үш – он метр болатын бұта немесе
ағаш өсімдігі. Жеке кейде шоқ гүлді болып келеді. Гүлі жапырақпен бірге
ашылады. Гүлінің түсі алқызыл, жемісінің пішіні ұзынша, жұмыртқа тәрізді
көбінесе домалақ болып келеді. Май, июнь айларында гүлдейді, жемісі
августь, сентябрьде піседі.
Ресейде алхорының жеті түрі, Қазақстанда үш түрі бар. Оның екеуі
жабайы өсімдік болып кездеседі. Олардың жемістерінде алма, лимон
қышқылдары, дәрілік және бояу заттары, пектин, А және С дәрумені болады.
Алхоры өте дәмді, тамақ болатын сапасы бар бағалы жеміс. Оны жас және
кептірілген күйінде компот, тосап, джем, маринад күйінде жеуге болады.
Сонымен қатар шырынынан сусындар жасалады. Алхоры жемісі медицинада
астеросклероз, құяң бүйрек, бауыр, асқазан, ішек, ауруларын емдеуге
қолданылады. Сүрегі ақшыл, сұртүсті қызғылт болады.
Дала шиесі биіктігі екі метр болатын бұта өсімдігі. Тіршілік
ұзындығы он бес – жиырма жыл. Өркені жіңішке, жапырағы ұсақ қандауыр
тәрізді. Жапырағының ұзындығы үш – бес сантиметр, түсі қоңыр – жасыл,
жалаңаш жылтыр. Гүлінің түсі ақ, гүлсағағы ұзын, бір жерде үш – төрт гүл
топтанып тұрады. Гүлінде нәр көп, сондықтан шие өскен жердегі бал арасы
балды көп береді. Апрель, май айларында гүлдейді. Жемісі июньнің аяғында,
июльдің басына қарай піседі. Сүйекті жеміс, пішіні домалақ немесе жұмыртқа
тәріздес, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.