Түрдің анықтамалар

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
І.Кіріспе ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
Түр - эволюция процесінің негізгі дәуірі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .4
ІІ.Негізгі бөлім
Эволюциядағы түр туралы көзқарас ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2.1.Түр туралы ұғымның қалыптасу тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 5
2.2.Түрдің анықтамалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
2.3.Түр туралы концепциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
2.4.Түрдің қазіргі кездегі критерийлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2.5. Жаңа түрлердің түзілу процесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
ІІІ.Қорытынды ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
IV.Қолданылатын негізгі әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...18

3
Кіріспе
Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы, адамның шығу тегі, тірі ағзалардың сан алуандығы мен олардың мекен ортасына таңғаларлықтай бейім болуы - адам баласын сандаған ғасырлар бойы толғандырған мәселелер еді.Табиғат жайындағы жаратылыстану ілімі осыдан 300 жыл бұрын діни көзқарастардың тұтқынында болды. Метафизикалық дәуір деп аталған сол кезеңдердегі жаратылыс зерттеушілерінің ақыл-ойын өзінше бір дүние тану қөзқарасы шарпыды. Олар Жер және онда тіршілік еткен тірі табиғат құдайдың құдыретімен жаралған, содан бері олар өзгермей келеді деген ұғымда болды.XVII ғасырдың ортасында кейбір озат ғалымдар, жануарлар мен өсімдіктер сыртқы ортаның жаңа жағдайларына келгенде өзгеріске ұшырайды деген көзқарас танытты. Бірақ, көптеген діни көзқарастарды жақтаушылардың басым болуы, бұл жаңа бағыттың жеңуіне үлкен қиыншылық келтірді. Органикалық дүниенің өзгеретіні жайындағы жаңа идеяның қалыптасуына ғылыми дәлелдемелердің аздығы да бөгеу болды.
Эволюция (лат. evolutio-даму) деген терминді XVIII ғасырдың ортасында биология саласына швед ғалымы Шарль Боннэ енгізді. Алғашқы кезде бұл термин тек қана эмбриональды дамумен ғана байланысты болды. Қазіргі кезде эволюция термині тек биологияда ғана емес, ғылымның басқа салаларында да кеңінен қолданылады.
Эволюцияның жеке дамудан (онтогенезден) айырмашылығы, ол алдын ала жоспарланып қойылмаған. Даму процесі дегеніміз - бір жағдайдан екінші жағдайға өту, тек қана жаңа қасиеттеріне ғана байланысты емес, сонымен қатар ежелгі тірі ағзаларды ерекшеліктерінің сақталуымен сипатталады. Тірі ағзалардың және түрлердің эволюциялық қайта құрылымдары күрделенуге бағытталған, бұл әрекет ата - тектен жаңа ағзаға тұқым қуалауға негізделе отырып жүреді.
Эволюцияны, материяның ерекше даму формасы деп қарастырғанда оның үш қасиетін атауға болады:
* Биологиялық эволюция - қайтымсызәрекет;
* Эволюция дегеніміз - биологиялықпайдалыбелгілердіңпайдаб олуы;
* Эволюция ұрпақтаржалғастығынанегізделген, яғнижаңапайдалы
белгілердіңбұрынғыағзағаүйлесімдіен уі.
Жербетіндегітіршіліктіңэволюциясыне гізіненүшкезеңнентұрады:
1.Тіршіліктіңпайда болу;
2.Тіріағзалардыңнақтытоптарыныңжәне биосфераныңбүтіндейдамуы;
3.Адамныңерекшебиоәлеуметтікжүйерет індепайдаболуы.

4
Жалпы эволюция ілімікурсынүш модуль бойыншаоқыпбілімаламыз:
* Эволюциялықидеялардың даму тарихы мен қалыптасуы.
* Микроэволюцияәрекетініңжүружағдайы.
* Макроэволюция.

II. Эволюцадағы түр туралы көзқарас.
Ламарктың көзқарасы салыстырмалы түрде алғанда терең ойлы эволюциялық концепция болып табылады. Ол идеалистік көзқараста болды. Оның ойынша материя бірінші және қозғалыссыз болады, ал материяны қозғайтын сыртқы күш. Жаратушы құдірет өзі қалаған кезде кенеттен бар дүниені мәңгіге қозғалысқа енгізген деп сенді. Оның түр туралы ойы қарама-қайшылықта болды. Алғашында Линней сияқты түрдің тұрақтылығын мойындап, өсімдіктер жүйесін жасап шықса, кейіннен оның көзқарасы түрлердің тұрақсыздығымен өзгереді. Ламарк тірі табиғатта түрлер жоқ деп санады. Ал, әр кластағы даралардың әр түрлілігін келесі себептермен байланыстырады:
* 1.Белгілі бір тәртіпті сақтау үшін әр ағзаның ішінде өзін күрделендіру үшін ұмтылыстары болады;
* 2.Тірі ағзаларға сыртқы ортаның әсер етуі;
Ламарк табиғат біртіндеп өзгереді, даралардың әр түрлілігін эволюцияның ауыспалы сатысы деп санады. Эволюцияны байқауға болмайды, ол бірқалыпты байқаусыз өтеді деп санады. (Линейше түр бар, бірақ олар өзгермейді, ал эволюция жоқ). Ол табиғатта түрлердің тұрақты еместігін, соның нәтижесінде бір түрдің басқа түрге біртіндеп айналатындығын айта келіп, табиғатта түрдің шын мәнісінде бар екенін жоққа шығарды.

2.1. Түр туралы ұғымның қалыптасу тарихы.
Түр туралы ұғымның тарихы үлкен және ол бір-біріне қайшы келетін, аса шиеленіскен маңызды көзқарастарға толы болып келеді. Түр туралы талас-тартыс көп жағдайда флористер мен систематиктердің тек профессионалдық тұрғыдан қызығушылығының деңгейінен (рамкасынан) шығып кетіп отырады. Оның барлық уақытта жалпы биологиялық маңызы болған және табиғаттың дамуы жөніңдегі мынадай екі түрлі көзқарастың, екі түрлі концепцияның: материалистік жөне идеалистік көзқарастың арасындағы талас-тартысты көрсетеді.
Өсімдіктердің түрлері туралы К.А.Тимирязевтің концепциясы көңіл аударуға тұрарлық: Түр деген сөзді организмдерге қодданудың екі түрлі магынасы бар, осы көз-қарастың екі жағын бірдей айқын ажырата білмегендіктен ғалымдардың арасында мәңгі бітпейтін түсінбеушілік пен таластартыстар туып келеді.
5
К.А.Тимирязевтің пікірі бойьшша түрді барлық уақытта екі аспектте қарастыру қажет: биологиялық ұғым ретінде (табиғи тарихи түрғыдан алғанда) -- эволюцияның бағытының қалыптасуы мен тіршіліктің өзінің негізгі формасы ретінде және логикалық аспекте, таза формальды ұғым ретінде -- ұқсас особьтардың жиынтығы тұрғысынан қарастыру.
Биологиялық түр уақытқа байланысты азды-көпті өзгеріп және кеңістікте бір жерден екінші жерге жылжып ауысып отырады. Оны зерттеу көптеген қиыншылықтармен байланысты. Өйткені түр табиғатта дараланған жөне бір1 К.А. Тимирязев. Изоб. соч., т.З. М.: Сельхозгиз, 1949, с. 456. бірінен айқьш айырмашылығы болатьш, көп жағдайда әртүрлі формалар мен популяциялар түрінде беріледі. Табиғи тарихи тұрғыдан қарағанда түрге анықтама беру өте қиын. Қандай болғанмен түрге берілген бірнеше ондаған анықтамалардан байқайтынымыз, түрдің мағанасын дәл беретіндей және көпшілік мойындаған бірде-бір анықтама жоқ. Түрдің көпшілікке мәлім және қанағаттандырарлықтай анықтамасын В.Л.Комаров берген: Түр деп жалпыға ортақ бір тектен, ортаның әсерінен және тіршілік үшін күрестің барысында, басқа тірі дүниелерден, сұрыптаудың негізінде дараланып шыққан ұрпақтардың жиынтығын айтады; сонымен бірге түр эволюциялық процестің белгілі бір кезеңі болып табылады.
Түр туралы формальдылогикалық түсінік біршама қарапайым. Жекелей алғанда табиғаттың таусылмайтын және күрделі алуан түрлілігін, қарапайым логиканың заңды-лықтарының негізінде көзге оңай елестейтіңдей жүйеге келтіруге болады. Түр туралы формальдылогикалық түсінік абстракты. Мысалы, жылқылар туралы түсінікті алып қарасақ, ол да абстракты, өйткені ол нақтылы бір ат туралы: оның тұлғасы, салмағы, жасы, түсі, биіктігі және т.б. туралы мәліметтерді беріп отырған жоқ. Формальды-логикалық түсініктің тұрғысынан қарағаңда түрге анықтама берудің еш қиыңдығы жоқ: түр дегеніміз, практика жүзінде бір-бірінен айырмашылығы жоқ, ұқсас особьтардың жиынтығы. Әрине, ұқсастық бұл жерде шартты түрде жөне шамамен алынып отыр, мысалы, бір масақтың немесе бір бидайдың дөнінен өсіп шыққан өсімдіктер секіаді. Бірақ табиғатта жалпы бағдар болу үшін, адамның қолымен жасалған мәдени ценоздарда (агроценоздарда), агроном мен ботаниктің практикалық жүмыстарында, өсімдікті анықтағанда біздер формальды-логакалық ұғымдарды пайдаланамыз.
Құрылысы (структурасы) жағынан түрлер бірдей болмайды. Жас (жаңа жетіліп келе жатқан) түрлер, өшіп бара жатқан (құрып бара жатқан) түрлер және дамудың шарықтау шыңында тұрған түрлер деп бөледі. Өшіп бара жатқан түрлердің уақыт өткен сайын, жеке түр (индивидуум) ретіндегі саны айқын азаяды, бұл әдетте олардың алып жатқан жер көлемінің (ареалының) азаюына өкеліп соқтырады. Оларда көзге түсерліктей түр ішілік өзгергіштік (полиморфизм) байқалмайды.
6
Бұл түрлерді өдетте онай ажыратады, өйткені туыстық жағынан жақын, аралас жат-қан түрлерден олардың морфологиялық-физиологиялық 1 В.Л. Коморов учение о виде у растений. М.-Л., Изд. АН СССР, 1940, с.212 түрғыдан айырмашылығы үлкен жөне аралық формалары болмайды. Бұлар әрине ертеде пайда болған түрлер. Жас түрлердің көп жерлерді басып кетуі (көп жерлерге таралуы) айқын байқалады, олардың саны бірден тез көбейіп кетеді. Бұлар өзгергіш (полиморфты) түрлер, олардан көптеген түр ішілік комплекстерді (жартылай түрлерді, түр тармақтарын, формаларды) бөлуге болады. Түр ішілік бірліктердің көп болуы, жаңа формалардың түзілу процесінің, түрдің өзгергіштігінің бірден-бір дөлелі. Қазіргі кезде түр ішілік дифференциация 5 -- 7 тармаққа (степень) дейін жетті. Осы кездегі ең жаңа деп табылған бірқатар модеддерді келтірейік. Н.П.Дубининнің моделі бойынша -- жартылай түр, түр тармақтары, нөсіл (раса), микротопографиялық нәсіл, ұрпақ алудың жаңа жолы (линия); К.М.Заводскойдың моделі бойынша -- жартылай түр, тұр тармағы, жергілікті популяция, экоэлемент, изореагент (морфологиялық топ, биотип); Н.И.Вавиловтың моделі бойынша екпелі өсімдіктерге түр ішілік токсондардың тұтастай басқа сериялары қолданылады, мысалы, тұр тармағының тобы, (пролес), сорт.
Осы уақытқа дейін планетамыздағы түрлердің жалпы саны жөнінде белгілі бір шешімге келген толық мәлімет жоқ. Шамамен осы кезде өмір сүретін түрлердің жалпы саны 500 мыңдай. Бұл цифрлардың шамамен алынғандығын мынадан айқын көруге болады. Тіптен ең жақсы зерттелген деген жабық тұқымды өсімдіктердің өзінің әртүрлі ғалымдар келтірген түрлерінің саны бірдей емес: 175 мыңнан -- 200 мыңға, 300 мыңға дейін барады, ал кейде оданда көп болады. Түр өзара шағылыса алатын немесе шағылысуға қабілетті популяциядан тұра-ды. Түр уақытқа байланысты ұзақ жылдар бойы тұрақты сақталады және үздіксіз өзгерістерде болады. Бір түрлер жойылып, екінші түрден жаңа түрдің бастамасы дамиды. Түрдің биогеоценозда өзіндік алып жатқан кеңістігі және орыны бар. Түрдің популяция мен түр тармағынан генетикалық жағынан үлкен айырмашылығы бар. Түрлердің арасында морфологиялық, физиологиялық және биохимиялық айырмашылықтары болады.К.Линней: Түр өзгермейді, әуел баста қанша болса, сол күйінде қалады, - деді. Ч.Дарвин түрлердің өзгеретіндігін 1859 жылы Түрлердің шығуы деген еңбегінде дәлелдеді. Түр - генетикалық күрделі жүйе. Бір түрдің дараларына жалпы гендік қор тән және олар оқшауланғандықтан гендері басқа түрдің дараларымен алмаспайды. Түрге әр түрлі түр тармақтары мен популяция топтары кіреді. Түр деген ұғымды XVII ғасырдың соңында ағылшын табиғат зерттеушісі Джон Рей (1628-1705жж) енгізген.
7
Бір түрге жататын барлық даралардың шығу тегі ортақ және мінез - қылықтары ұқсас. Түр - органикалық дүниенің нақтылы тіршілік ететін генетикалық жағынан бөлінбейтін бірлік өлшемі. Түр - эволюциялық процестің бастапқы негізгі сапалы кезеңі.

2.2. Түрдің анықтамалар
Түр өз ареалының көлеміндегі территорияны тұтас иемденбейді,тек өзінің тіршілігіне қолайлы белгілі участоктарды ғана жайлайды. Мысалы, жануарлардың ағаш өсімдіктеріне байланысты түрлері өз ареалы көлеміндегі
орман участкаларын ғана, ал шалғындық түрлер шалғындық ассоциацияларын ғана мекен етеді. Осыған байланысты түрдің особьтары өз аймағының көлемінде бытырап тарап кетеді. Жеке территориялық топтар - популяциялар пайдаболады. Популяция деген терминді 1903 жылы генетикаға бірінші рет В.Иогансен енгізді. Ол мұны генетика жөнінен әр текті особьтар тобын белгілеу үшін пайдаланылады. Кейінірек бұл терминнің бастапқы мағынасы өзгертіліп, экологияда кең пайдаланылды. Қазіргі кезде популяция - нақтылы территорияға байланысты, бір түрдің табиғи кеңістік особьтарының тобы мағынасында ұғынылады. Популяция әр түрлі дәрежеде болуы мүмкін. Бұған дейін қандай да бір жан-жағы шектелген ықшам территорияда, мысалы, белгілі бір орманда мекендеуші жергілікті немесе ықшам популяция туралы сөз қылды. Бұдан басқа, экологиялық және географиялық популяциялар болады.
Түр тармағы немесе географиялық раса дегеніміз - географиялық орны оқшау және тұрақты морфологиялық белгілері жөнінен аджыратылатын
географиялық популяциялардың жиынтығы. Бұл анықтамадан әрбір түр тармағынатән нақтылы морфологиялық белгілері және ареалы болатындығы көрінеді. Сонымен қатар бір түрге қарасты түр тармақтарының араласқан жерінде әрқашан аралық формалар кездеседі. Табиғаттағы түр тармақтары әр уақытта өзара шағылысып, өсімтал ұрпақ беріп отырады. Демек, бұлардың араларында физиологиялық және генетикалық оқшаулық жоқ. Әдетте ареалы көлемді түрлер көптеген түр тармақтарына бөлінеді. Мысалы, совет одағынығ территориясындағы кәдімгі тиіннің 22 түр тармағы бар. Толып жатқан популяциялар ішінен әрбір түр тармақ реңіне қарай ажыратылады, оның көптеген даналарын салыстырғанда ғана айырмашылық айқын көрінеді. Сонымен қатар көршілес екі түр тармақтарының араларында әрқашан аралық белгілері бар особьтар кезедеседі. Түрдің ареалы тұтасып жатқан жағдайда көршілес екі түр тармағының шекарасын дәл ажырату қиын, себебі мұнда интеградациялық аралық зона болады. Бұл жерде бір географиялық раса екінші географиялық расаға сына тәрізді өзгергіштік сияқты біртіндеп еніп жатады.
8
Басқа жағдайлардан түр тармақтық ареалдар біршама дәл ажыратылады, бұл түр ареалының табиғи бөлшектенуінен байқалады. Бұған теңбіл торғай Monarsha castaneoventris мысал болады. Бұл түр Соломон аралдарында мекендейді. Бұл бірнеше географиялық расалар құрап отырып, әрбір расаның бір не бірнеше аралдар көлемінде меншікті ареалы болады.
Бұлардың екі формаларын ғана (castaneoventris және megarhuncha) реңі ұқсас, қалғандарының қораздары қауырсындарының әшекейлә түсті мәнерлерінде айырмашылық бар. Сонымен қатар қай түр тармағының популяциясында болса да басқа түр тармақтарына тән белгілері бар особьтар кездеседі. Сөйтіп түр тармақтарының араладары бір-біріне түйісіп жатпасада, жеке популяциялар да географиялық расаларды біртұтас системаға байланыстырушы аралық формалар әрқашан болып отырады. Экотип немесе экологиялық раса - тұрақты морфологиялық және биологиялық белгілері бар және ареалының көлемінде белгілі орын тепкен эколгиялық популяциялардың жиынтығы. Осыған орай экологиялық расалар бір географиялық орында кездесуі мүмкін, бірақ олар әр түрлі географиялық жағдайларда мекендейді. Экотиптер өсімдіктерде сипатталған. Мұның мысалдары жоғарыда беріліп кетті.
Биологиялық раса немесе иелі раса - паразиттік формалардыңарасында кездесетін белгілі иелерінде мекендеуге бейімделгенпопуляциялардың оқшау жиынтығы. Жануарлар мен өсімдіктердің барлық паразиттік топтарында биологиялық расалар пайда болатыны көптен мәлім. Бұлар насекомдарда жақсы зерттелген. Мысалы, жапырақжегіде Lochmaea capreae екі раса бар, мұның біреуі талдарда, екінші қайыңда мекендейді. Табиғатта түрдің расаларға бөлінуі және түр көлемінде әр түрлі дәрежедегі популяцияларға бөлінуі түр құрылымының өте күрделі екендігін көрсетеді. Жинақталған бейнеде бұл құрылымды мына схема түрінде көрсетуге болады:
* Түр
* Расалар
* Географиялық популяциялар
* Экологиялық популяциялар
* Ықшам популяциялар
Бұл схема шартты түрде беріліп отыр. Түрді жекелеп алғанда,сол түрдің ерекшеліктеріне және оның особьтары мекендеген сыртқы ортаныңалуан түрлі жағдайларына байланысты бұл схема түрліше болып шығады. Түрді құраушы популяциялардың құрылымының өзі күрделі. Бұл, түр таралған аймақ көлемінде олардың ортаны меңгеруін қамтамасыз етеді. Осыған байланысты түрдің құрылымы да күрделене түседі.

9
Популяцияның құрылымы ең алдымен:
1) бірлесіп тіршілік етуші особьтардың түрге тән ерекшеліктеріне,
2) нақтылы биологиялық формалардың ара қатынасына
3) генетикалық топтардың болуына қарап анықталады.
Популяциялардағы индивудумдардың бірлесіп тіршілік етуформалары олардың тіршілік ету жағдайларына (семьялы, колониялы топ түзеу немесе уақытша шоғырлану) байланысты. Жылдың әр маусымында бұл формалар
әрбір түрдің ерекшелігіне байланысты ауысып отыруы мүмкін. Популяциялардың биологиялық формаларын жасына, жынысына(еркек, ұрғашы, гермофродит, партеногенздік особьтар) қарап, сондай-ақ функциялық, фазалық және маусымдық формалар түрінде өрсетуге болады. Жануарлардың әр түрлі топтарында биологиялық формалардың пайда болуының түрліше жолының мысалдары жоғарыдағы түр ішіндегі қарым-қатынастарды талдауда берілген. Популяцияда генетикалық топтардың болуы түрдің көбею сипатына байланысты. Жыныстық жолмен көбейетін түрлердің популяциялардың түрлері биотиптерге бөлінеді. Биотип дегеніміз генотипі бірдей особьтардың тобы. Популяциядағы биотиптер саны нұғұрлым көп болса, соғұрлым онда полиморфизм айқын көріністі болады, себебі айқаспалы ұрықтанатын особьтардың будандары гетерозиготалы болып келеді. Өзін-өзі ұрықтандыратын формалардағы популяцияда әр түрлі биотиптерден құралады. Бірақ мұның құрамындағы организмдер гомозиготалы болады. Бұлар тек бір түрлі гаметалар түзеді. Сондықтан өздігінен тозаңданатын өсімдіктердің популяциясында таза линилар дамиды. Бұл терминді генетикаға енгізген В. Иогансен. Бір гомозоталы особьтан өрбіген, ұдайы өздігінен тозаңданатын индивидумдардың жиынтығы таза линия делінеді. Бұршақ, бидай, арпа, сұлы сияқты өздігінен тозаңданатын өсімдіктерді зерттеу, бұл түрлердің көбі таза линиялардан тұратындығын көрсетті. Бұлардың сыртқы белгілері ұқсас болуы мүмкін, бірақ физиологиялық қасиеттерінде (ерте пісетін, қысқа төзімділік, ауруға шалдықпаушылық, т.с.с.) айырмашылықтар болады.

2.3. Түр туралы концепциясы.
Органикалық табиғат түрлер деп аталатын өзінің әр алуан құлпырғанформаларымен біздің көз алдымызда жайдары көрініс беріп тұрады. Осы көп түрлілік жайында мынадай кейбір цифрлар түсінік береді. Мысалы зоологтар жануарлардың белгілі түрлерінің жалпы саны 1 500 000 - ға жуық деп еспетейді. Қазіргі кездегі өсімдіктердің түрлерінің саны 500 000 жетеді. Алайда қазіргі кездегі жануарлар мен өсімдіктердің есебі әлә алынып болған жоқ. Ғылым күн сайын жаңа органикалық формалардың сипаттамасын беріп отыр десек өсіріп айтқан болмайды.
10
Егер зоология мен ботаникадағы түрлермен салыстырғанда, бактериялар мен вирустар түрлерінің зерттелу ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.