Қазақстандағы лизингтік қызмет жағдайын талдау және бағалау
Мазмұны
Белгілер мен қысқартулар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1
Лизингтік қызметті ұйымдастырудың теориялық негіздері ... ... ... ... .
1.1
Лизингтік қызметтің пайда болу алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2
Лизингтік қызметті ұйымдастырудың құқықтық негіздері ... ... ... ... ...
1.3
Шет ел тәжірибесіндегі лизингтік қызмет ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ...
2
Қазақстандағы лизингтік қызмет жағдайын талдау және бағалау
2.1
ҚР-дағы лизингтік қызмметтің институционалдық дамуының жағдайын талдау
2.2
Қазақстанның лизинг нарығына ҚазАгроҚаржы АҚ-ның мысалында талдау жасау
2.3
ҚазАгроҚаржы АҚ-ның қаржы есептілігіне талдау жасау
3
Қазақстан Республикасындағы лизингттік қызметті жетілдіру перспективалары
3.1
Қазақстан Республикасындағы лизингтің дамуының стратегиялық аспектілері
3.2
Лизинг инфрақұрылымын дамыту
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Белгілер мен қысқартулар
ҚР - Қазақстан Республикасы
ҰБ - Ұлттық Банк
ЕДБ - Екінші деңгейлі банктер
АДБ - Азия Даму Банкі
ЕҚҚДБ - Еуропалық Қайта Құру және Даму Банкі
АҚ - акционерлік қоғам
ТМД - Тәуелсіз мемлекеттер достығы
USAID - Халықаралық дамудың АҚШ Агенттігі
ТАСИС - ТМД елдеріне техникалық көмек көрсету Комиссиясы
ИДБ - Ислам Даму Банкі
АӨК - Агро өнеркәсіптік кешен
ШОБ - Шағын және орта бизнес
ШОБС - Шағын және орта бизнес субъектілері
КС- кредиттік серіктестік
Кіріспе
Практикалық және теориялық маңызы:
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негізіне, экономикалық теория бойынша іргелі жұмыстар негіз болды. Бұл жұмыстар лизинг саласындағы іргелі және қолданбалы зерттеулер нәтижелері, логистика, инвестициялық сала, қазіргі зерттеу тақырыбына қатысты түрлендірулер, жетекші отандық және шетелдік ғалымдардың ғылыми жарияланымдары мен монографиялары, ғылыми-практикалық конференциялар мен семинарлардың материалдары, осы салалардағы шетелдік және отандық тәжірибе мәліметтерінен тұрады. Сонымен қатар, диссертациялық зерттеу математикалық талдау, статистика, маркетинг, менеджмент пен системологияның әдістері мен ережелерiне сәйкес жүргізілді
Жұмыстың практикалық маңыздылығы мынада: зерттеу нәтижелерін практикаға енгізу Қазақстандағы лизингтік компаниялардың және олардың контрагенттерінің инвестициялық тауар нарығының, ұсынылатын лизингтік қызмет сапасының, өндірісті жандандырудың, экономиканы тұрақтандырудың тиімділігін арттыруға ықпал ететін болады. Логистикалық концепцияларды лизингттік қызметке қатысты пайдаланар болсақ, онда ол, оны оңтайландыруға, тиімділігін арттыруға, лизингтің сыртқы ортаның өзгеруіне байланысты бейімделуіне мүмкіндік береді.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Лизинг әлемде экономиканы ынталандырудың маңызды тетігі болып табылады. Қазіргі таңда Қазақстанда және шетелде нарықтық экономикалық жүйенің тиімді жұмыс істеуінің ажырамас бөлігі - лизинг механизмінің инвестициялануы болып табылады. Біздің елімізде, лизинг қалыптасу сатысында болып табылады, және де, лизинг қызметінің жаңа өндірістерді, облыстарды, экономикалық секторларды қамту аясы жеткілікті дәрежеде тез кеңейіп келеді.
Ұлттық экономиканы қуаттандыратын, инвестициялық процестің өндірісін іске қосу тетігі ретінде лизинг Қазақстан үшін аса өзекті орынды иемденеді. Логистика саласындағы ғылыми зерттеулердің нәтижелерін лизинг субъектілерінің қызметінде кеңінен қолданған жағдайда, лизингтік қарым- қатынасқа тән, әр түрлі ағымдарды оңтайландыру мүмкін болады. Бастапқы мәні лизингтік қызметтің процесін, жалпы басқаруды жүзеге асыратын лизингтік компанияға тиесілі. Ағымдағы ахуалдың ерекшелігі лизинг мәселелерінің үлкен қызығушылық тудыруында, соның нәтижиесінде, соңғы жылдары лизинг қызметінің түрлі аспектілерін талдауға арналған жұмыстардың санының айтарлықтай көбеюіне әкелді. Дегенмен, Қазақстанда лизингтік қызметтің проблемалары әлі де болса жеткілікті, ол көбінесе институционалдық жетілмеумен, салық ауыртпалығының жоғары болумен байланысты. Осыған орай, Қазақстанда лизингтік қызметтің проблемалары және даму перспективаларына бағытталған зерттеулер әлі де болса өзекті болып отыр.
Жаңалығы:
Қазақстан Республикасындағы лизингтік қызметтің теориялық және практикалық мәселелерін кешенді зерттеу негізінде ғылыми негізделген ұсыныстар мен нұсқауларды әзірлеу диссертациялық жұмыстың ғылыми жаңалығы болып табылады. Лизингтік мәмілелердің экономикалық тиімділігін бағалау (амортизацияны есептеудің әртүрлі әдістеріне байланысты), лизингтік төлемдердің мөлшерін айқындау әдістері жасалынған
Зерттеу мақсаты және негізгі міндеттері:
Ғылыми жұмыстың негізгі мақсаты еліміздегі лизингтік операцияларды дамытуды теориялық және әдістемелік жағынан зерттеу, оның жетілдіру жолдарын ұсыну.
Қойылған мақсаттарға сәйкес төмендегі міндеттерді шешу көзделеді:
oo негізгі теориялық көзқарастар мен ұғымдар, Лизинг және лизингтік қатынастар ұғымын зерттеу;
oo ҚР экономикасындағы лизингтің орны мен маңыздылығын ашу;
oo ҚР лизинг және оның нысандарын дамыту, тарихи және экономикалық және құқықтық зерттеу жүргізу;
oo елдегі макроэкономикалық ахуал аясында ҚР лизингтің дамуын талдау;
oo лизингті стратегиялық дамыту бойынша мемлекеттік бағдарламаларды қарастырып бағалау және нақты ұсыныстар жасау.
Күтілетін нәтижелер:
Зерттеу үдерісінде, ғылыми жаңалығы бар, мынадай ғылыми нәтижелер алу көзделген:
oo лизингті алудағы кепілдік мүмкіндіктерді кеңейту бойынша өңделген шаралар кешені;
oo Лизинг қызметінің тиімділігін арттыруға мүмкіндік беретін логистикалық концепцияларды қолданудың орындылығы;
oo лизинг арқылы өндірістің одан әрі өсуін қамтамасыз ету үшін инвестициялық зерттеулер;
oo елдегі лизинг дамуының стратегиялық аспектілерін жетілдіруге бағытталған мемлекеттік бағдарламалар бойынша нақты ұсыныстар
1. Лизингтік қызметті ұйымдастырудың теориялық негіздері
0.1 Лизингттік қызметтіің пайда болу алғышарттары
Қазақстандағы лизингттікқызметтер нарығы 2000 жылдары дами бастағанымен, лизингтіңидеясы жас емес. Кейбіркелтірілген деректер бойынша адамзатқа лизингтің ертеден таныс болғаны белгілі. Көптеген тарихшылар мен экономистердіңпікірінше, алғашқы лизингтіккелісім-шарттар б.э.д. Шумермемлекетінде жасалған. Аристотельдің (б.э.д. 384 383 -- 322 ж.ж.) "Риторика" трактатының бірбөлімінде: "Богатство состоит в пользовании, а не в праве собственности", яғни, пайда алу мақсатында мүліктің иесі болуы міндетті емес, осы мүлікті пайдалану құқығыболукерек, соның нәтижесінде пайдаалу мүмкін болады деп лизинг идеясын келтірген.
Алайда, В. Хойердің айтуы бойынша, негізгі қызмет түрі лизингтік операциялар болып саналатын алғашқы Акционерлік қоғам 1952 жылы Санфранцискода "United States Leasing Corparationс атты белгілі америкалық компания құрылған. Компанияның негізін қалаушы Генри Шонфельд. Лизингтік операциялар АҚШ шекарасын аз уақыт аралығында басып өтті. Сәйкесінше лизинг үшін маңызды түсінік "Халықаралық лизинг" қалыптасты.
60 жылдарылизингтік бизнес Азия континентінде дами бастады.
Қазіргі таңда лизингтік қызметтерің негізгі бөлігі "АҚШ - Батыс Еуропа -- Жапония" мемлекеттерінде шоғырланғаан. Батыс Еуропада лизинг берушілер ретінде, көбінесе, арнайы лизингтік компаниялар қызмет көрсетеді. Осы лизингтік компаниялардың 75-80%-ға жуығын банктер немесе оларды еншілес қоғамдар бақылайды.
Қазақстан Республикадағы лизингтікқызмет көрсетулердің нарығы өте жас және игерілмеген. Сондықтан Қазақстандық экономиканың еңмұқтаж буындарына лизинг арқылы қажетті инвестициялардың бағытталумүмкіндігі айқын көрініп тұр.
Халықшаруашылығының құрылымын тұтастай қайта құру, Қазақстан Республикасының экономикасы дамуының негізгішарты болыптабылады, бірақ бұл инвестициялардың және оларды қолдану тиімділігінің жоғарлау шегінің өсіуінсіз мүмкін емес, яғни кез-келген өндірісте экономикалық қатынастардың нақты негізі қаржылыққатынастар болыптабылады. [1]
Қазақстанның әлемнің 30 бәсекелестік елдерінің қатарына кіруі Стратегиясы туралы ҚР Президентінің жолдауындағы негізгі міндеттердің бірі - Қазақстан экономикасын әрі қарай жаңарту және диверсификациялаудың тұрақты экономикалық өсудің негізгі ірге тасы ретінде көзделуі де жай емес. Бұл стратегия Қазақстан экономикасының тек шикізат бағытында дамуының жеткіліксіздігін, яғни шикізат емес сектордың дамуына көңіл бөлу қажеттігін айқындады.
Қазақстан экономикасының шикізаттық бағытта дамып отырғандығын ескеріп, ҚР Үкіметі оның бағытын өзгерту жолында республикамыздың 2010-2015 жылдарға арналған индустриалды-инновациялық стратегиясында еліміздің өндірістік секторындағы қызмет ететін негізгі құралдарды жаңарту міндетін белгілеген болатын.
Өндірістік сектордағы құрал-жабдықтарды жаңартудың негізгі қаржыландыру түрі лизинг екендігін әлемдік тәжірибе дәлелдеп берді.
Сонымен қатар Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев ұлттық экономиканы көтерудің басымды шаралардың біріне инвестицияларды пайдалану жатады және бұл орайда экономиканы құрылымды өзгертуде сонымен қатар көп жылдық дағдарыстан шығуда лизинг алдыңғы қатарлы және тиімді қаржыландыру түріне айналады деген болатын. [2]
Осы жерде кәсіпорындарды орта және ұзақ мерзімді қаржыландырудың қазіргідей тиімді формасы лизинг бола алады. Лизинг қазіргі кезде қызмет жасайтын және жаңадан құрылатын лизинг алушылардың активтерін ұлғайтудың ең тиімді құралы болып саналады.
Әлемдік тәжірибеде бұл құрал шағын және орта бизнестің қолжетімді қаржыландыру көзіне айналған. Бастапқы кезде лизингтің дамуы үшін мемлекеттің қолдауы қажет екендігі белгілі. Мемлекет лизингтің дамуы үшін жасайтын қадамдарына салықтық жеңілдіктер және кеден бажынан босату сияқты шаралары бәсекеге қабілетті өндірісті дамытуға ықпал етері сөзсіз.
Лизингтің дамуы үшін қолайлы макроэкономикалық және нормативтік ахуалдың болуы қажет. Экономикалық қатынастар тұрғысынан алғанда лизинг бұл өндіріске капитал инвестициялауға байланысты банктің қаржылық қызметтерінің біріне жатады.
Қазақстандағы лизинг өзінің алғашқы қадамдарын 1989 жылдан бастады. Смагулов А.С атап өткендей, Қазақстанда лизингтің дамуы 4 канал бойынша жүреді, 1- суретте көрсетілген:
Сурет 1- Қазақстандағы лизингтің дамуы
Ескерту- 3 әдебиет негізінде автормен өңделген.
Қазақстандағы әзірше ұзақ емес лизинг бизнесінің даму тарихын келесі кестеден көруге болады:
Кесте 1 - Қазақстандағы лизингтің даму кезеңдері
кезең
жылдары
түсініктеме
І
1989-1994 жж
120 банк пен 20 лизингтік компанияның дүниеге келуі және коммерциялық банктердің көлемі бойынша үлкен емес лизингтік операцияларды жүзеге асыруы. (Крамдс-лизинг (1989), Техника-лизинг (1991), Алма-ата лизинг, Туран-лизинг және т.б)
ІІ
1995-2000 жж
Лизингтік бизнесті мемлекеттік қолдау және ынталандыру
ІІІ
2000-2003 жж
Жеке кәсіпкерлік және коммерциялық лизингтің қалыптасуы
ІV
2003 ж бүгінгі күнгеn дейін
лизингтің нормативті-құқықтық базаны қабылдауы
[3]
Бірінші этап, қаржылықаренданың артықшылықтарымен байланысты, екінші этап оперативтік лизингтің белсенді дамуы, үшінші этап лизингтікбизнестің субъектілері арасындағы бәсекелестің қызуы, төртінші этап лизингтік қызметтер нарығының көркеюі.
Келесіқадамы ретінде лизингқызметіне байланысты қабылданған заңдар, айталық: "Қаржы лизингі туралы" ҚР заңының (5.07.2000) ұзақ мерзімді лизингтің дамуына ықпал еткендігін айтуға болады.
Қазақстандағы лизингтікқызметтер нарығы 2000 жылдан бастап қана белсенді дами бастады. Бұл жерде лизингтікмәмілелердің басым бөлігі Қазақстандағы ауылдағы әлеуметтікмәселелерді шешуге арналған агроазық-түлік бағдарламасы төңірегінде үкіметтің бастамасымен 100 пайыз мемлекеттіңқатысуымен құрылған лизингтіккомпанияларға тиесілі. Қазіргі кезде Қазақстанда қаржылықлизинг сияқты қаржынарығының бірсекторы қалыптасып дамып отыр десе болады.
Лизинг бүгінгі әлемдік экономикалықдағдарыс жағдайында маңызы бар инвестициялық саясаттың құралы болыптабылады. Лизингті дамытудың өзектілігі қазіргі кезде отандықкәсіпорындарды қаржыландырудың балама көзіне айналуыменсипатталады. Сондықтан да бұл қызмет түрі өзінің экономикалықтабиғаты жағынан ұлттықэкономикамыздың сауығуына және әрі қарай өркендеуіне үлкен үлес қосатын, ал екінші жағынан халықаралық деңгейде отандықөндірушілердің шетелдік серіктестермен жаңа байланыстар орнатуға, оны нығайтуға ықпал ететін қаржылыққызмет түріне жатады.
Лизинг - шетелден елімізге жоғарғытехнологияларға ие құрал-жабдықтардың келуіне жол ашатын және кәсіпорынға қаржылық өтімділігін сақтай отырып, негізгі капиталға инвестиция жұмсаудың баламакөзі.
Біздің ойымызша, отандықбанктердің лизингтіккомпаниялары арқылы лизингті қаржыландырумен қатар банктер өздерінің де лизингтік операцияларын дамытуға көңіл аудару қажет.
Мұндай мәселелерді шешуде қазақстандық коммерциялықбанктердің лизингтікқызметін дамыту және жетілдірудің маңыздылығы теориялық және тәжірибелік тұрғыдан арта түседі.
Лизинг инвестициялыққызметтің біртүріболып табылатындықтан, негізінен ол республиканың ірі банктері мен өзге қаржылық ұйымдарында дамыды. Мұндай дамудың көлемдері түсінікті, өйткені лизингтің несиеге қарағанда, біршама артықшылықтары бар: бастысы - лизинг шарты бойынша міндеттемелерді орындауды қамтамассыз етудің жеңілдікті шарты, яғни, лизинг беруші ретіндегі қаржылық ұйымдар міндеттемелердің орындалуын қамтамассыз етуді қабылдау кезінде лизинг заты болып табылатын мүлікке деген өздерінің меншік құқығына бағдарланады.
Ауыл шаруашылығы кәсіпорындары келісім-шарт жасаса отырып өзін бір мезгілде бірден ірі қаржылық шығын жұмсаудан босата алады. Жалға алушы банктің лизингтік қызметін пайдалана отырып, жаңа техника алумен бірге ақпараттық, экономикалық, конъюктуралық, болжамдық қызметтерін де пайдалана алады. Сонымен бірге банк ауыл шаруашылығы кәсіпорындарына нарықты бағалаумен бірге өнім өндіру, оны өндіруді ұйымдастыру мен өткізу процестерінде басқа да қосымша қызметтер көрсетеді.
Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында банктің ұзақ мерзімді несиесіне қарағанда лизинг артықшылығы мына жағдайлардан көрінеді:
* жалға алған мүлікті пайдаланудан түскен пайда сомасынан есептелетін лизингтік төлем және оған аренда ақысы болғандықтан салық салынбайды;
* жалға алушыға жалға алу ақысын төлеу мерзімін таңдауда жеңілдіктер қаралған.
Лизинг бойынша лизингтіккомпания немесе коммерциялықбанк қазіргі заманға сай жабдықтар, машиналар мен механизмдерді сатып ала отырып, оны әр түрлі мерзімге ауыл шаруашылығы кәсіпорындарына жалға береді. Олар өз кезегінде мүлікті пайдалануына қарай берешегін біртіндеп өтейді.
Жалпы, лизингтік саланың дамуы экономикалық дамуға бірнеше бағыттар бойынша әсер етеді. Ол шағын және орта кәсіпорындарда өз өндірісін құру және жетілдіруге мүмкіндік бере отырып, шағын және орта бизнестің одан әрі дамуына көмектеседі. Лизинг ұзақ мерзімді қаржыландырудың қосымша формасы болып табылатындықтан күрделі салымдар көлемін ұлғайтады, сол сияқты қосымша қаржы ресурстарын тарта отырып, негізгі құралдардың жаңартылуын тездетеді. Лизинг қаржылық қызметтер нарығында қосымша бәсекелестік туғызады. Лизинг пайда болысымен қаржыландыру құны төмендеп, қаржылық қызметтер нарығы кеңейеді. Ол кәсіпорындардың банкке қарыздарының жоғарылауына жол бермей, негізгі құралдарды иемденуде банктік несиеге балама болып табылады. [4]
Елдегі лизингтік компаниялардың саны біртіндеп өсті. Олардың арасында бәсекелестік болды. Лизинг келісімшарттары тұтынушы үшін қолайлы болды. Бұл дегеніміз, бізде лизинг нарығында көп ақша бар. Авторландырылған тартыстың және көгалдандырудың нашарлауы - бұл үлкен нұр.
Қолданыстағы заңнама лизинг қызметін лицензиялауды талап етпейді. Ең ірі көп тілді лизингтік компания Sony, ақшасы жоқ мыңдаған клиенттерге және банкроттықтың техногендік клиенттеріне ие.
Sony компаниясының лизингтік компаниялары, сондай-ақ дисплейлері әртүрлі техникалық, техникалық тұрғыда күрделі серіктерге жаңартылды. Ауыл Шароашилиские автомобильдер көп ауыстырылды автомобильдер, олар аталды жабдықтар Tauari, олар шағын лизингтік компания болып өзгертілді.
Лизинг - бұл бизнес, коммерциялық оқиға, іскерлік көрме, жаңа формалар және Damudia үшін үнемді экономиканың әлемдік дәстүрі. Тәуелсіз Лизингтік Достастықта көлік, көлік, көлік және көлік, сондай-ақ Дүниежүзілік азық-түлік нарығына тәуелді. Мысалы, елдің астанасы жаңа лизингтік компанияларды дамытуға белсенді қатысады. Егер белгілі бір жалдау мерзімі шарттық негізде пайдаланылса, Жұмысқа кіріскенде, Foundation Tauari Generations Esepteuge Boladi Dep. Saudasyna balamaly bolatyn parka zabdytytardy nesieleu Сіз жалға formasyna zhatady сатып аласыз. Ақшамен кез-келген транзакция, зарядталып жатқанда, төленуі мүмкін. Мүліктің иесі пайдаланушыға, жалға алушыға қаржылық қызмет көрсетеді. Әрине, Жәкен меншігі болу керек Алди иә, лизинг Алуш мерекесі Сайын оны Жарнау шайыкин, ондықтың бәрін нақышқа айналдыру. [5]
1.2. Лизингтік қызметті ұйымдастырудың құқықтық негіздері
1994 жыл елімізде лизинг инфракұрылымы кеңінен бастау алуының басы болды. Мемлекетте лизингтік компаниялар қарқынды түрде құрыла бастады. Бұл үкімет тарапынан ҚР лизинг саясатының дамуына мүмкіндік берді. Лизинг қатынастарының субъектілеріне отандық рынокта экономикалық ортада лизингтің кең дамуына жеңілдік беруге байланысты құқықтық нормативті актілер қабылданды. Осындай құжаттың біреуі 1994 ж. желтоқсанда шетел инвестициялар туралы қабылданған ҚР заңы.
Жалпы алғанда ҚР дағы лизинг нарығы Қаржы лизингі туралы Қазақстан Республикасының заңдары қабылданғаннан кейін қарқынды дами бастады. Қазақстан Республикасыныңми Қаржы лизингі туралы заңы ҚРның Конституциясына негiзделедi және Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексi мен Қазақстан Республикасының өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнен тұрады. Қазақстан Республикасының Қаржы лизингі туралы N 78 Заңы 2000 жылы 5 шілдеде қабылданды. Заң қаржы лизингi процесiнде туындайтын қатынастарды реттейдi және лизинг қызметi негiзiнде инвестициялар тартуға бағытталған. Бұл заңда қаржы лизингінің құқықтық жағдайының, құрылуының, қызметiнiң ерекшелiктерiн белгiлейдi.
Осы заңда Қаржы лизингiне келесідей анықтама берілген: "- лизинг беруші сатушыдан өз меншiгіне сатып алған және лизинг шартымен келiсiлген лизинг нысанасын лизинг алушыға белгiлi бiр төлемақысына және белгiлi бiр талаптармен уақытша иеленуге және кәсiпкерлiк мақсаттар үшiн кемiнде үш жыл мерзiмге пайдалануға беруге мiндеттенетiн инвестициялық қызметтiң түрi." Сонымен қатар, лизинг шарты бойынша лизинг нысанасын беру мына келтірілген талаптардың біреуіне ннемесе бірнешеуіне сай келуі қажет:
1) Мүлікті лизинг алушының жеке меншiгіне беру немесе тiркелген баға бойынша мүлікті сатып алу құқығын беру лизинг шартында көрсетіледі;
2) лизинг мерзiмi лизинг мүлкінің пайдалы жұмыс істеу уақытының 75 пайызынан асады;
3) лизинг төлемдерiнiң лизингтің бар уақыт аралығындағы ағымдық бағасы лизингтiң мүлкінің бағасынан 90 пайызынан жоғары;
Осы нормативті құқықтық актіге 10 наурыз 2004 ж. толықтырулар мен өзгертулер енгізілді.
Осы заң бойынша лизингтің нысандары:
1. Ішкі лизинг, ішкі лизингті жүзеге асырған кезде лизинг беруші меен лизинг алушы ҚР ның резиденттері болып табылады
2. Халыықаралық лизинг, халықаралық лизингті жүзеге асыру барысында лизинг беруші және алушы ҚР ның резиденттері болыптабылмайды.
Сурет 2 де Қаржы лизингі туралы заңында көрсетілген лизингтiң түрлерi:
1) банк лизингi - мұнда лизинг берушi банк болып табылады;
2) таза лизинг - ол бойынша лизинг мүлкіне техникалық қызмет көрсетудi және оның ағымдағы жөндеу жұмыстарын лизинг алушы іске асырады;
3) ислам лизингі - ислам банктері ҚРсы ҰБнің лицензиясы негізінде, сондай-ақ акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған және банктер болып табылмайтын өзге де заңды тұлғалар жүзеге асыратын лизинг.
Сурет 2 - Лизингтің түрлері
4) қайтару лизингi - сатушы лизинг мүлкін лизинг берушiге осы лизинг мүлкін лизинг алушы ретiнде лизингке алу талабымен сатады;
4-1) қайталама лизинг - лизинг берушiнiң өз меншiгiнде қалған лизинг нысанасы, лизинг шарты тоқтатылған немесе бұзылған жағдайда, осы Заңның 2-бабына сәйкес басқа лизинг алушыға лизингке берiлетiн лизингтiң бiр түрi;
5) толық лизинг - ол бойынша лизинг мүлкіне техникалық қызмет көрсетудi және оның ағымдағы жөндеуiн лизинг берушi іске асырады;
5-1) сублизинг - лизинг алушы (сублизинг берушi) осы Заңның 2-бабына сәйкес, бұрын лизинг шарты бойынша лизинг берушiден алынған және лизинг нысанасын құрайтын мүлiктi төлемақысына және сублизинг шартының талаптарына сәйкес мерзiмге уақытша иеленуге және кәсiпкерлiк мақсаттар үшiн үшiншi тұлғаларға (сублизинг берушiлерге) пайдалануға беретiн лизингтiң бiр түрi; [6]
Лизингтік қатынастарды басқаруды реттеу жолдарын қарастырмас бұрын, ең алдымен, лизингтік қатынастарды басқару жүйесін құрайтын элементтерге талдау жасайық. Себебі қазіргі уақытта лизингтік қатынастар жүйесі әртүрлі елдерде сол елдердің сәйкес заңнамалық базаларына, экономикалық жағдай- ларына және т.б. аспектілеріне байланысты әртүрлі ерекшеліктерімен сипатталады. Осы жағдайлардың барлығы белгілі бір лизингтік келісімдерді бекіту және оларды басқару кезінде көрініс табады.
Біз лизингтік қатынастарды басқару жүйесінің негізгі элементтерін екі үлкен топқа бөліп қарастырамыз. Өйткені қандай да болмасын ерекше жағдайларға байланыссыз кез келген лизингтік қатынастарды іске асыру кезіндегі маңызды мәселелердің бірі, оның объектілері мен субъектілерін анықтау болып табылады. Себебі осыларсыз лизингтік қатынастардың жүзеге асуы мүмкін емес. Соған байланысты лизингтік қатынастарды басқару кезіндегі негізгі сұрақтардың бірі лизинг объектілерін анықтау болып табылатындығы белгілі. Лизинг объектісі бұл онсыз келісім жарамсыз болып табылатын маңызды шарт деген түсінікті білдіреді. ҚР-ның Азаматтық кодексінің ерекше бөлімінің 29-тарау, 2-бөлім 566-бабында және ҚР-ның 2000 жылы 5 шілдеде қабылданған
Қаржы лизингі туралы Заңының 4-бабында лизинг объектісі ретінде үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар, құрал-саймандар, көлік құралдары, жер уческелері және кез келген тұтынылмайтын заттар бола алады, ал бағалы қағаздар мен табиғи ресурстар лизинг объектісі бола алмайды деп көрсетілген [7, 2-б.].
Егер осы көрсетілген нормаларды қолданбалы экономика тіліне аударсақ, онда лизинг объектісі ретінде кәсіпкерлік қызметке арналған, яғни өндірістің негізгі қорларын құрайтын мүлік түрлері мен мүліктік кешендер болып табылатын кез келген жылжымалы және жылжымайтын мүліктер бола алады.
Лизингтік келісімдерді іске асырудың барлық жағдайларда лизинг объектісі неғұрлым нақты анықталуы керек. Егер аттары бірдей лизинг объектілерінің белгілері әртүрлі бол- са, онда келісім объектісінің нақты сипаттамасы көрсетілуі керек. Егер лизинг объектісі техникалық сипаттамалары күрделі мүліктер болса, онда оларға бөлшектелінген, нақтыланған жазба жасалу қажет. Яғни жалпы ереже бойынша объектілер барлық сәйкес құжаттарымен бірге лизингке берілуі тиіс.
Лизингтік қатынастардың субъектілері бұл лизингтік келісім объектісіне тікелей қатысы бар лизингтік келісімшартқа қатысушы жақтар.
Лизингтің классикалық үлгісіне сәйкес қарым-қатынастың үш өлшемді сипаты тән. Лизингтік қатынастар - бұл лизинг келісіміне қатысатын үш тарап арасындағы нарықтық қатынас. Бұл лизинг шарты жеке кәсіпкер, жалдаушы, жалдаушы және жалға берілген активтің сатушысы болып табылатын кез келген жеке немесе заңды тұлға болуы мүмкін. Компанияда әртүрлі экономикалық жағдайларға байланысты лизингке қатысушылардың саны артуы немесе азаюы мүмкін. Жоғарыда аталған үш ұйымдан басқа, лизингтік операциялар кейбір жағдайларда банктік емес қаржы мекемелері, брокерлік, консалтингтік, сақтандыру компаниялары және басқалар болуы мүмкін. адамдар қатыса алады. Бұл ұйымдар лизингтік қатынастарға тікелей қатыспайды, сонымен қатар қатысушыларға брокерлік және ақпараттық қызметтер көрсетуге қатысады. Осыған байланысты лизингке тартылған субъектілерді екі ірі топқа бөлуге болады:
- жалдау шартының тікелей қатысушылары;
- лизинг шартының жанама қатысушылары. Осылайша, лизингілік келісім-шартқа тікелей қатысатын кәсіпорындардың бірі лизинг зат сататын тұлға болып табылады. Лизингтік қызметтер нарығында саудагерлер, көбінесе коммерциялық компаниялар, көтерме сауда немесе көтерме сатушылар бар. Жалға алынған активтің субъектісі болып табылатын тұлғаның құқықтары, міндеттері және жауапкершілігі мүлікті сатып алу және лизинг келісімшарттарында көрсетіледі және бұл мәселелер лизингілік мәмілеге қатысушы тараптар арасында шешіледі. Сатушы лизинг алушыға немесе лизинг алушыға жалға алынған активті сату туралы келісімге сәйкес және жалдаушыға лизингке берілген сәтте жалға алынған активтің сапасына толық жауапты болады.Лизингтік келісімге тікелей қатысушы субъектілердің тағы бірі - лизингке берушілер. Лизингке беруші ретінде қаржыландыру үшін ақша қаражаттары бар үкімет органдары, ком- мерциялық ұйымдар және банктік құрылым- дар бола алады. Яғни, лизингтік қызметпен, ең алдымен, әртүрлі заңды және жеке тұлға- лардан құрылған (банктермен, сақтандыру ком- панияларымен, өндірістік кәсіпорындармен, қоғамдық ұйымдармен, жеке тұлғалармен) арнайы лизингтік компаниялар айналысады.
Лизингтік нарықтағы сұранысты, ең алды- мен, лизингке алушылар, яғни халық шаруа- шылығының барлық салаларындағы заңды тұлғалар және кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалар қамтамасыз етеді. Соған байланысты лизингтік қызметті тұтынушылар өздеріне қажетті мүліктерді лизингке алу үшін келесідей негізгі талаптарға жауап беруі қажет:
oo пайданың жоғарғы мөлшерін қамтамасыз етуі керек;
oo жеткілікті деңгейде кәсіпкерлік және экономикалық дайындығы болуы қажет;
oo төлем қабілеттілігінің сенімді кепілін көрсету керек.
Қазіргі Қазақстандық жағдайда лизингке алушылардың көптеген себептерге байланысты өздеріне қажетті мүліктерді сатып алу үшін тұтынушылық қабілеттіліктері төмен екендігі белгілі. Бірақ бүгінгі күні көптеген жеке және заңды тұлғалар үшін өз өндірістерін заман талабына сай, өте аз уақыт аралығында техникалық жағынан жаңарту қажеттіліктері бірінші кезектегі міндеттердің бірі болып саналады. Сондықтан да, лизинг біздің ойымызша, құрылғыларды сатып алудың немесе уақытша пайдаланудың икемді құралдарының бірі болып табылады.
Әр түрлі экономикалық жағдайларда лизинг алушыларын талдау оларды екі түрге бөлуге мүмкіндік береді:
- лизинг алушыларының бірінші түрі лизинг арқылы жоғары кіріс алуға ұмтылатын кәсіпкерлер;
- Лизингтің екінші түрі бенефициар - белгілі бір кәсіпкерлік қызметке қатысу үшін жеткілікті бастапқы капиталы жоқ тұлғалар. Олар өнімді көбейту арқылы пайда табуға тырысады.
Лизингтік қатынастарда ауқымды мүмкіндіктерді қаржыландыру кезінде әр түрлі жанама қатысушылар, яғни делдалдар қатыса алады. Жанама қатысушылары лизингтік мәмілеге кәсіпқой қатысушылар немесе лизингтік қатынастарға қатысушылардың өкілдері ретінде қатыса алады. Медиаторлар - өндірушілердің, жалға алушылардың немесе тұтынушылардың мүдделерін қанағаттандыратын және олардың атынан әрекет ететін, бірақ тұтынушы, жалдаушы немесе трейдер емес адамдар. Лизингтік қатынастардың жанама қатысушылары көбінесе өндірушілердің қызметтерінің тиімділігіне әсер етеді, өйткені делдалдар тауарды өздері (сатумен) айналысады, өндірушілер тек өндіріс процесіне қатысуға мүмкіндік береді. Сонымен бірге, лизингтік қатынастардың делдалдығы айналым мерзімін қысқартады және, демек, өндірістің табыстылығын арттырады. Брокерлік лизингтік компаниялар лизингтік операцияларға жанама қатысушылардың бірі болып табылады. Олар жалдауға тікелей қатыспайды, олар тек брокерлік қызметтерді ұсынады: олар лизингілік биржа қатысушыларын - лизинг алушыларын немесе лизингілік компаниялар мен лизинг алушыларын кездестіреді. Брокерлер жалдауға қатысатын тұлғалардың біреуін жалға алған агенттер ретінде қатыса алады. Ол осы қызмет үшін комиссия алады. Яғни, олар лизинг шартына тартылған заңды тұлғалар есебінен және брокерлік қызметтермен айналысады. Әдетте, брокерлік фирмалар жалдау шартын орындамағаны немесе тиісінше орындамағаны үшін жауапты емес. Бұдан басқа, брокерлік-лизингтік компаниялардың негізгі мақсаты лизингілік нарық қатысушыларына ақпараттық қолдау көрсету, серіктестер іздеу және түрлі брокерлік қызметтерді ұсыну болып табылады.
Сондай-ақ, лизингтік қатынастарға маманданған консалтингтік фирмалар қатыса алады. Олар лизинг нарығының барлық қатысушыларына, ең алдымен лизинг алушыларына кеңес беру қызметтерімен айналысады.
Сақтандыру компаниялары жанама түрде лизингтік қатынастарда маңызды рөл атқарады. Лизингке қатысушылардың тәуекелдерін лизинг шартын мақұлдау арқылы азайту үшін, лизингтік нысан сақтандыру компанияларымен қамтамасыз етілуі тиіс. Жалдау шартында лизинг нысанасы жалға алушы немесе жалға алушы болып табылатынын көрсетуі тиіс. Алайда, Қаржы лизингі туралы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес, егер лизинг шарты бойынша өзгеше көрсетілмесе, жалға алынған активтің жоғалуы немесе бүлінуі тәуекелдігі жалдаушыға беріледі. Сондықтан, осы тәуекелді азайту үшін, жалға алушы лизинг нысандарын сақтандыруға тиіс.Лизингтік келісімге қатысатын, т.б. жанама қатысушы тұлғалардың атқаратын қызметтері мен міндеттерін келесі кестеден көруге болады.
Кесте 2 - Лизингтік келісімдегі жанама қатысушылардың орындайтын қызметтері
Жанама қатысушылар
Атқаратын қызметтері мен міндеттеріне сипаттама
Дилерлер
Өз қаражаттары есебінен қажетті құрал-жабдықтарды сатып алу және сатумен айналысытын тәуелсіз шағын кәсіпкерлер. Олар лизинг объектілерін жарнамалау және оларға сервистік қызметтер көрсетуге қатыса алады
Маклерлер
Лизингтік келісімге қатысушы тұлғаларды іздестіреді, таңдайды және оларды кездестіреді. Лизингтік келісімге қатысушылар ресми түрде келіскен жағдайларда ғана келісім жүргізуі мүмкін
Агенттер
Өндірушілердің немесе тұтынушылардың өздерінің агенттері болуы мүмкін. Олар белгілі бір аймақта өз клиенттерінің атынан және солардың есебінен қызметтер атқарады. Агенттердің құзыреттері белгілі бір мерзімге анықталады (нақты бір келісімдерге емес)
Дистрибьютерлер
Лизингтік қатынастарға қатысушы субъектілермен тәуелсіз қатынастар орната отырып, толығымен өз атынан іс-әрекеттер жасайды. Лизингтік нарықты зерттейді, бағаларды белгілейді және сервистік қызметтер көрсетеді
Сенімді өкілдері
Өз фирмасының атынан және соның тапсыруы бойынша келісімдерді жүргізеді және келісімшартта көрсетілген өкілеттіліктер көлемінде ғана қызметтер атқарады
Комиссионерлер
Келісімдерді өз атынан, бірақ клиент есебінен жүргізеді. Өз өкілеттіліктерін жоғарылатудан келген зияндарға өздері жауап береді
Консигнаторлар
Өндірушілерден құрылғыларды комиссия төлеу шарттарымен алды және оларды сатушы белгілеген бағадан төмен емес бағаға сатуды ұйымдастырады. Мүлікке деген меншік құқығы ол сатылғанға дейін жеткізушіде болады
Кеңесшілер
Лизингтік келісімдерге зерттеулер жүргізеді және келісім сомасынан өсімақы түрінде төлем алады. Тапсырыс берушіге ешқандай кепілдеме бермейді және олардың табыстарына қатыспайды
Ескертпе - кесте зерттелген [7, 44-45-б.] әдебиет негізінде жасалынған
Лизинг ік мәміленің барлық элементтері өте тығыз байланысты, себебі бір шарттың орындалғаны, келесі келісімнің пайда болуына әкеледі, алайда бұл лизинг беруші мен алушының арасындағы қатынас. Сол себбептіде олар әрқилы кезеңдерде өзара тығыз байланыста болады.
Сурет 3. Қаражаттар ағымы мен лизингтік мәмілелер сызбасы
Қаржылық компаниялар да лизингтік келісімге қатысуы мүмкін жанама қатысушылардың бірі болып саналады. Олар, негізінен, өздерінің функционалдық міндеттеріне сәйкес лизингтік жобаларды несиелеумен және лизингке алушыларға алғашқы жарналар жасау үшін жетіспей қалған ақша қаражаттарымен қаржыландыруды жүзеге асырады. Қаржылық компаниялардың лизингтік жобаның жетістікпен іске асырылуына және берілген ақша қаражаттарының өсім ақысымен қоса қайтарып алуға қызы- ғушылықтары бар.[8]
Лизинг инвестициялық қызметтің бір түрі болғандықтан, Инвестициялар туралы заң мен Салық кодексінің 138 - 140-баптарына сәйкес лизинг алушының корпоративті салығы және мүлікке салық бойынша нвестициялық салықтық преференциялар алу мүмкіндігі сақталады.[4, 184-185]
Осылайша, республикада 2004 жылдың қаңтарынан лизинг бойынша заңдылық нақты әрекет ете бастады. Қазіргі кезде лизингтің негізгі капиталға инвестицияның жалпы көлеміндегі үлесі 0,68 пайыз ғана болғандықтан, бұл заңдылықтың өзі Қазақстанға жаңа мүмкіндіктер ашады. Ресейде бұл көрсеткіш 4-5 пайыздан жоғары.[5, 35-42]
Егер республикада лизинг жалпы инвестициялар көлемінде 4 пайыз деңгейіне жетсе, лизингтік нарық көлемі 320 млн АҚШ долларын құрайды. Егер Еуропалық даму және қайта құру банкі болжамдарына жүгінсек, бұл көрсеткіш 10 пайыз құраса, лизинг саланы 1,4 млрд. АҚШ доллары көлемімен дамытады.
Жалпы елдегі лизинг дамуы үшін жағымды заңды базаны құру барлық өндіріс сектор дамуына серпін болады, ал қосымша жұмыс орындарын ашу мен бюджетке салықтың түсімдерінің жоғарылауы Қазақстан экономикасының шикізаттық экспортқа тәуелділігін төмендетуге жағдай жасайды. Сонымен қатар біздің өндірушілер мен жеке кәсіпкерлерге бұл қызметті дамытуы үшін қолайлы жағдайлар жасау қажет.
1.3 Шетел тәжірибиесінде лизингтік қызмет ерекшелігі
Шетел тәжірибесіндегі лизингтік қызметті жүргізу практикасын қарастырған кезде, ең алдымен, Ұлыбритания тәжірибесінқарастырғанымыз дұрыс. Себебі бұл ел лизинг алғаш дами бастаған елдердің бірі болып табылады. Оған қоса, біз Франция мен Германиядағы лизинг бизнесінде қатар қарастырғанымыз жөн. [1, 34-38 б.]. Ұлыбританиядағы лизингтік қатынастар Англия жерінде ортағасырлар заманында пайда болды. 1284 жылы Уэльсте лизинг туралы арнайы заң қабылданды. Сол уақытта келісімдердің объектілеріне шаруашылық жабдықтар мен аттар болды. Лизинг бизнесінің бүгінгі түрдегі көрінісінде алғашқы рет 1960 жылы Mercantile Credit Company мен United States Leasing Corporation бірлескен кәсіпорны жұмыс істей бастады. Алайда, лизингтік қатынастардың дамуы тек салық жеңілдіктері енгізілгеннен кейін ғана орын тапты, яғни 1970 жылы. Бұл жеңілдіктер тікелей тек табысы жоғары компаниялар үшін пайдалы болды және жалға алушылар үшін жанама түрде көмегін тигізді.
Компания есеп беру жылының соңында ғана салықтық жеңілдіктерді пайдалана алды. Сол себепті де инвестицияларды құю жыл басында орын алар болса, компания салықтық жеңілдіктерді жыл бойы күтуге тиіс болды. Ал егер компания жабдықты лизинг компаниясына сатып, оны жалға алатын болса (егер лизинг компаниясының есеп беру жылы ерте аяқталса), онда жанама жеңілдіктер едәуір ерте орын алған еді. Сол себептен лизингтік компаниялар филиалдарын ашқан кезде, есеп беру жылдарын әр түрлі мерзім етіп қойды. Инвестициялық салық жеңілдіктері ақысыз болған жоқ, ол жал төлемдері арқылы қайтарылып отырылды, бірақ мұндай саясат мүлік құнының 52 % шамасында пайызсыз қарыз ретінде тиімді болды. 1984 жылы Ұлыбритания өкіметі корпоративтік салықты 52 %-дан 35 %-ға дейін төмендетуді, ал 1986 жылы бір жылғы 100 пайыздық салықтық жеңілдік регрессивті пайыздық қойылыммен (бірінші жылы 25 %, екінші жылы 25 %, және т.б.) өзгертуді ұйғарды. Өзгертулер біртіндеп жүзеге асырылды [2, 144 б.]. Франциядағы алғашқы лизингтік компания 1957 жылы пайда болды. Ол SEPAFITES (1962 жылдан бастап - Locafrance)өндірістік жабдықтар лизингімен айналысты. Алғашқы келісімшартты компания 1961 жылы жасады, ал 1966 жылы Францияда лизинг туралы бірінші заң қабылданды [3, 10-14 б.]. Лизингтік қатынастар Францияда өте тез дамыды, жергілікті халық лизингті креди-бай (несиеге сатып алу) терминімен атайды. Бүгінгі таңда елде ұшақтар мен вертолеттер, кемелер мен баржалар, көлік-тасымал жабдықтары, контейнерлер, есептеу техникасы, медициналық жабдықтар, баспа, ірі өндірістік жабдықтар лизингке беріледі. Қозғалмайтын мүлік лизингі 1966 жылғы заңмен реттеледі. 1967 жылы Францияда Өнеркәсіп пен сауда саласындағы қозғалмайтын мүлік операцияларымен айналысатын қоғам (СИКОМИ) пайда болды. СИКОМИ мүшелеріне капиталы 10 млн. франктен кем емес акционерлік компаниялар кіреді. СИКОМИ лизингтік компанияларына келесідей салықтық жеңілдіктер ұсынылады: табыстың 85%-ы салықтан босатылады, тездетілген амортизация және т.б. Қозғалмайтын мүлікті лизингке беру мерзімі көбінесе 15-20 жылға созылады. Оның объектілеріне: жер, құрылыстар, байланыс жолдар жүйесі, қозғалмайтын жабдықтар (лифтттер, т.б.). төлемдер көбінесе тікелей регрессивті немесе аралас тәсілмен жүзеге асырылады. Франция - арнайы лизингтік заңнамасы бар көп емес елдердің бірі. Оның негізгі мағынасы Франция экономикасына неғұрлым тиімді лизинг түрлерін анықтау және сипаттау болып табылады. Оларға: −несиелік жалға алу (қаржы лизингінің бір түрі); −жай жеткізу (басқаша айтқанда, сатып алу опционы қарастырылмаған оперативті лизинг келісімшарты); −сатып алу опционды жеткізу. Ең алдымен тұрмыстық қолдану аясындағы операциялармен байланысты; лизингтік қатынастардың объектісіне көбінесе автомобильдер жатады; −қозғалмайтын мүлік лизингі. Француз лизинг бизнесінің ерекшелігіне жарық үнемдеуші технологиялармен, жарық берудің жаңа көздерін дамытумен, қазба байлықтары қорларын жаңғыртумен айналысатын лизинг берушілерді ерекше қолдау жатады. Мұндай лизинг берушілер амортизация және салық есептеумен байланысты жеңілдіктерді иемденеді (жергілікті салықтарға байланысты). Бұл жүйе елге маңыздылығы жоғары салаларға инвестициялардың құйылуын қамтамасыз етеді. Германиядағы лизинг бизнесімен айналысқан ең алғашқы компания жарғылық қоры 1 миллион маркаға тең Бас кеңсесі Дюссельдорфта орналасқан Locallease Mietfinanzierung GmbH болып табылады. Бүгінгі күнде Германияда лизинг бизнесінде 1300-ден астам компаниялар жұмыс істеуде. Лизингтік компаниялардың саны жағынан Германия АҚШ-тан кейінгі екінші, ал операциялар көлемі жағынан едәуір төменде орналасқан мемлекет. Мұнда да Франциядағыдай тұрмыстық лизинг дамуда. 76 Лизингтік қатынастардың негізгі объектілеріне автомобилдер (35 %), компьютерлер мен кеңселік жабдықтар (25 %), көлік құралдары (16 %), өндірістік құралдар (15 %), кемелер, ұшақтар, темір жол жабдықтары (5 %), басқа да тауарлар (4 %) жатады. Лизингті нормативтік реттеу лизингті операция түрінде қарастыратын Азаматтық Кодекс негізінде жүзеге асырылады [4, 76-78 б.]. Лизингтік мәмілелерді жүргізу тәртібі 19.04.1971 ж. және 22.12.1975 ж. Федералдық қаржы министрінің хаттарында көрсетілген. Талаптарға сай жасалған контрактілер салықтық жеңілдіктерге ие бола алады. Түрлі қателіктер мен ауытқушылықтарды жібермеу мақсатында Германиядағы лизингтің нақты түрлерін анықтайтын құжаттар баспа бетінде үнемі шығарылып тұрады. Қытайдағы лизингтік қатынастардың дамуы ерекше. Лизингтік операциялар 1980 жылдардың басынан бері қарай қолдануда. 1978 жылдан бері жүргізіліп келе жатқан шаруашылық реформа лизинг қызметіне деген сұранысты қалыптастырды. Лизингтік қатынастардың дамуы барысында 30 000 астам қазіргі заманғы жабдықтар импортталып, капитал салуды қажет ететін көздер айқындалды. 1990 жылдың соңында ҚХР-да 51 лизинг компаниясы қызмет ететін. Соның ішінде 25 - мемлекет меншігіндегі, 26 - шетел компанияларымен біріккен акционерлік қоғамдар. Қытайдағы шетелдік инвесторларға АҚШ, Франция, Сингапур, Гонконг банктері жатады. Қытайдың лизинг нарығына Жапон банктері мен компаниялары ерекше көңіл аударуда. Әдетте лизинг компанияларының капиталы бірнеше ел мүшелері арасында бөлінеді. Оған мысал ретінде АҚШ, Жапония, Франция және басқа да мемлекеттерінен құрал-жабдық әкелуге бағытталған China International Non Ferrous Metals Leasing компаниясын келтіруге болады. Саны 300-ден астам мекеме, соның ішінде банктік мекемелер де қызметін диверсификациялау мақсатында лизингті қолданады [5, 23-27 б.]. Қытай лизингтік компанияларға әдетте, тауарлық мамандану бағыты тән. China Orient Leasing компаниясының операцияларын жүргізу барысында жеңіл өнеркәсіп пен тұрмыстық электр құралдарымен байланысты операциялар көбірек кездеседі. Қытайлықтардың ойы бойынша алдыңғы қатарлы кәсіпорындардың моралдық тозған машиналары мен жабдықтары технологиялық жабдықталу деңгейі төмендеу кәсіпорындарда тиімді қолдануы мүмкін. Қытайдағы ең ірі лизинг бизнесінің өкілі China Leasing Co. LTD болып табылады, 1985 жылы оның қызметінің көлемі 167 миллион долларды құрады, бүкіл Қытай лизинг нарығындағы операциялардың 20 %. Ресей Федерациясындағы лизинг бизнесі кеңес дәуірінде пайда болды. Ол тек кемелер мен ұшақтарды сатып алу үшін қолданды. Дегенмен лизингтік мәмілелер саны көп болған жоқ және онымен тек ірі ішкі сауда ұйымдары айналысты. Бұл кезең лизинг туралы арнайы заңның, мәміле қатысушыларының құқықтық жаңдайы туралы түсініктің жоқ болуымен сипатталады. 1990 жылдардың басында нарықтық реформалардың алуы мен көпдеңгейлі экономикаға өту барысында Ресей нарығында коммерциялық банктер тарапынан ашылған алғашқы лизингтік компаниялар пайда болды. Бірақ бұл кезеңде лизингтік заң әлі қабылданған жоқ болатын, сондықтан лизинг бизнесі аренда туралы заңдар бойынша нормалар негізінде қызмет етті. Бұл этап Ресейдегі қаржы лизингі бизнесінің қатысушылары үшін аса үлкен тәуекелмен сипатталып, лизинг қызметінің дамуын тежеуші факторға айналды. 77 1990 ж. ортасында Ресей өкіметі ел экономикасына тигізетін лизингтің әлеуетін және артықшылықтарын бағалай отырып, лизинг секторын қолдауға бағытталған біршама қаулылар қабылдады. 1994 жылдың 17 қыркүйек айында шыққан бірінші нормативтік құжат - Инвестициялық қызметтегі қаржы лизингінің дамуы № 1929 Қаулы лизингті бөлек мәміле ретінде қарастыратын, лизингке және оның объектілеріне нақты анықтама берді. 1995 жылдың мамыр айында Ресей Өкіметі лизинг туралы уақытша Қаулы қабылдады, онда: −лизингтік операцияларды жүзеге асырудың жалпы принциптері; −лизингтік келісімшарт қатысушыларының құқықтары мен міндеттері; −лизингтік төлемдердің құрылымы мен төлеу тәртібі. Бүгінгі күнде лизинг туралы уақытша Қаулы өз күшін толық жойды. Көптеген елдерде лизингтік компаниялар өздерінің құқықтарын қорғау және бизнесін дамыту үшін Ұлттық лизингтік ассоциацияларын құрды. Еуропада "Leaseurope" (Лиз Европ) - Euponean Federation of Equipment Leasing Compani Associations деп аталады. Ол 1972 ж құрылған. Штап пәтері Брюссельде . Азияда "Asialease" (Азия лизинг) - Asia leasing Associations, Штаб пәтері Сенгапурде, 1982 құрылды. Оңтүстік Америкада "Felaleas" (Филализнг) - Latin-American Leasing Federation. Хатшылығы (секретариат) Мексикада, 1983 ж. құрылды. 1984 ж. осы 3 федерация және АҚШ лизингтік компанияларының ассоциясы Дүние жүзілік лизинг кеңесін құрды.
Сурет 4. Дүниежүзілік лизингтік бизнестегі құрлықтардың үлесі (%) 2015ж.
Ескерту - [6] әдебиет негізінде автормен құрастырылды
Кесте 3. Әлемдік экономикада лизингтің даму тарихын, әсіресе, индустриалды дамыған мемлекеттерде үш ккезеңге бөліп қарастыруға болады:
I кезең
II кезең
III кезең
(1952- 1970 жж)
Лизингтің алдыңғы қатарлы индустриалды мемлекеттерде қалыптасуы
(1971-1990 жж)
Лизингтік бум кезеңі, оның қарқынды дамуы
(1991-2000 жж)
Дамыған мемлекеттерде лизингтік нарықтың тұрақталу кезеңі
Ескерту
Солтүстік Америка заманауи лизингке ие. Әлемдік лизингтік бизнесте бірінші орында тұр. Бұл концессиялық лизингтік келісімдердің 41,5% -ы [6]. Ресей қаржы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Белгілер мен қысқартулар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1
Лизингтік қызметті ұйымдастырудың теориялық негіздері ... ... ... ... .
1.1
Лизингтік қызметтің пайда болу алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2
Лизингтік қызметті ұйымдастырудың құқықтық негіздері ... ... ... ... ...
1.3
Шет ел тәжірибесіндегі лизингтік қызмет ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ...
2
Қазақстандағы лизингтік қызмет жағдайын талдау және бағалау
2.1
ҚР-дағы лизингтік қызмметтің институционалдық дамуының жағдайын талдау
2.2
Қазақстанның лизинг нарығына ҚазАгроҚаржы АҚ-ның мысалында талдау жасау
2.3
ҚазАгроҚаржы АҚ-ның қаржы есептілігіне талдау жасау
3
Қазақстан Республикасындағы лизингттік қызметті жетілдіру перспективалары
3.1
Қазақстан Республикасындағы лизингтің дамуының стратегиялық аспектілері
3.2
Лизинг инфрақұрылымын дамыту
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Белгілер мен қысқартулар
ҚР - Қазақстан Республикасы
ҰБ - Ұлттық Банк
ЕДБ - Екінші деңгейлі банктер
АДБ - Азия Даму Банкі
ЕҚҚДБ - Еуропалық Қайта Құру және Даму Банкі
АҚ - акционерлік қоғам
ТМД - Тәуелсіз мемлекеттер достығы
USAID - Халықаралық дамудың АҚШ Агенттігі
ТАСИС - ТМД елдеріне техникалық көмек көрсету Комиссиясы
ИДБ - Ислам Даму Банкі
АӨК - Агро өнеркәсіптік кешен
ШОБ - Шағын және орта бизнес
ШОБС - Шағын және орта бизнес субъектілері
КС- кредиттік серіктестік
Кіріспе
Практикалық және теориялық маңызы:
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негізіне, экономикалық теория бойынша іргелі жұмыстар негіз болды. Бұл жұмыстар лизинг саласындағы іргелі және қолданбалы зерттеулер нәтижелері, логистика, инвестициялық сала, қазіргі зерттеу тақырыбына қатысты түрлендірулер, жетекші отандық және шетелдік ғалымдардың ғылыми жарияланымдары мен монографиялары, ғылыми-практикалық конференциялар мен семинарлардың материалдары, осы салалардағы шетелдік және отандық тәжірибе мәліметтерінен тұрады. Сонымен қатар, диссертациялық зерттеу математикалық талдау, статистика, маркетинг, менеджмент пен системологияның әдістері мен ережелерiне сәйкес жүргізілді
Жұмыстың практикалық маңыздылығы мынада: зерттеу нәтижелерін практикаға енгізу Қазақстандағы лизингтік компаниялардың және олардың контрагенттерінің инвестициялық тауар нарығының, ұсынылатын лизингтік қызмет сапасының, өндірісті жандандырудың, экономиканы тұрақтандырудың тиімділігін арттыруға ықпал ететін болады. Логистикалық концепцияларды лизингттік қызметке қатысты пайдаланар болсақ, онда ол, оны оңтайландыруға, тиімділігін арттыруға, лизингтің сыртқы ортаның өзгеруіне байланысты бейімделуіне мүмкіндік береді.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Лизинг әлемде экономиканы ынталандырудың маңызды тетігі болып табылады. Қазіргі таңда Қазақстанда және шетелде нарықтық экономикалық жүйенің тиімді жұмыс істеуінің ажырамас бөлігі - лизинг механизмінің инвестициялануы болып табылады. Біздің елімізде, лизинг қалыптасу сатысында болып табылады, және де, лизинг қызметінің жаңа өндірістерді, облыстарды, экономикалық секторларды қамту аясы жеткілікті дәрежеде тез кеңейіп келеді.
Ұлттық экономиканы қуаттандыратын, инвестициялық процестің өндірісін іске қосу тетігі ретінде лизинг Қазақстан үшін аса өзекті орынды иемденеді. Логистика саласындағы ғылыми зерттеулердің нәтижелерін лизинг субъектілерінің қызметінде кеңінен қолданған жағдайда, лизингтік қарым- қатынасқа тән, әр түрлі ағымдарды оңтайландыру мүмкін болады. Бастапқы мәні лизингтік қызметтің процесін, жалпы басқаруды жүзеге асыратын лизингтік компанияға тиесілі. Ағымдағы ахуалдың ерекшелігі лизинг мәселелерінің үлкен қызығушылық тудыруында, соның нәтижиесінде, соңғы жылдары лизинг қызметінің түрлі аспектілерін талдауға арналған жұмыстардың санының айтарлықтай көбеюіне әкелді. Дегенмен, Қазақстанда лизингтік қызметтің проблемалары әлі де болса жеткілікті, ол көбінесе институционалдық жетілмеумен, салық ауыртпалығының жоғары болумен байланысты. Осыған орай, Қазақстанда лизингтік қызметтің проблемалары және даму перспективаларына бағытталған зерттеулер әлі де болса өзекті болып отыр.
Жаңалығы:
Қазақстан Республикасындағы лизингтік қызметтің теориялық және практикалық мәселелерін кешенді зерттеу негізінде ғылыми негізделген ұсыныстар мен нұсқауларды әзірлеу диссертациялық жұмыстың ғылыми жаңалығы болып табылады. Лизингтік мәмілелердің экономикалық тиімділігін бағалау (амортизацияны есептеудің әртүрлі әдістеріне байланысты), лизингтік төлемдердің мөлшерін айқындау әдістері жасалынған
Зерттеу мақсаты және негізгі міндеттері:
Ғылыми жұмыстың негізгі мақсаты еліміздегі лизингтік операцияларды дамытуды теориялық және әдістемелік жағынан зерттеу, оның жетілдіру жолдарын ұсыну.
Қойылған мақсаттарға сәйкес төмендегі міндеттерді шешу көзделеді:
oo негізгі теориялық көзқарастар мен ұғымдар, Лизинг және лизингтік қатынастар ұғымын зерттеу;
oo ҚР экономикасындағы лизингтің орны мен маңыздылығын ашу;
oo ҚР лизинг және оның нысандарын дамыту, тарихи және экономикалық және құқықтық зерттеу жүргізу;
oo елдегі макроэкономикалық ахуал аясында ҚР лизингтің дамуын талдау;
oo лизингті стратегиялық дамыту бойынша мемлекеттік бағдарламаларды қарастырып бағалау және нақты ұсыныстар жасау.
Күтілетін нәтижелер:
Зерттеу үдерісінде, ғылыми жаңалығы бар, мынадай ғылыми нәтижелер алу көзделген:
oo лизингті алудағы кепілдік мүмкіндіктерді кеңейту бойынша өңделген шаралар кешені;
oo Лизинг қызметінің тиімділігін арттыруға мүмкіндік беретін логистикалық концепцияларды қолданудың орындылығы;
oo лизинг арқылы өндірістің одан әрі өсуін қамтамасыз ету үшін инвестициялық зерттеулер;
oo елдегі лизинг дамуының стратегиялық аспектілерін жетілдіруге бағытталған мемлекеттік бағдарламалар бойынша нақты ұсыныстар
1. Лизингтік қызметті ұйымдастырудың теориялық негіздері
0.1 Лизингттік қызметтіің пайда болу алғышарттары
Қазақстандағы лизингттікқызметтер нарығы 2000 жылдары дами бастағанымен, лизингтіңидеясы жас емес. Кейбіркелтірілген деректер бойынша адамзатқа лизингтің ертеден таныс болғаны белгілі. Көптеген тарихшылар мен экономистердіңпікірінше, алғашқы лизингтіккелісім-шарттар б.э.д. Шумермемлекетінде жасалған. Аристотельдің (б.э.д. 384 383 -- 322 ж.ж.) "Риторика" трактатының бірбөлімінде: "Богатство состоит в пользовании, а не в праве собственности", яғни, пайда алу мақсатында мүліктің иесі болуы міндетті емес, осы мүлікті пайдалану құқығыболукерек, соның нәтижесінде пайдаалу мүмкін болады деп лизинг идеясын келтірген.
Алайда, В. Хойердің айтуы бойынша, негізгі қызмет түрі лизингтік операциялар болып саналатын алғашқы Акционерлік қоғам 1952 жылы Санфранцискода "United States Leasing Corparationс атты белгілі америкалық компания құрылған. Компанияның негізін қалаушы Генри Шонфельд. Лизингтік операциялар АҚШ шекарасын аз уақыт аралығында басып өтті. Сәйкесінше лизинг үшін маңызды түсінік "Халықаралық лизинг" қалыптасты.
60 жылдарылизингтік бизнес Азия континентінде дами бастады.
Қазіргі таңда лизингтік қызметтерің негізгі бөлігі "АҚШ - Батыс Еуропа -- Жапония" мемлекеттерінде шоғырланғаан. Батыс Еуропада лизинг берушілер ретінде, көбінесе, арнайы лизингтік компаниялар қызмет көрсетеді. Осы лизингтік компаниялардың 75-80%-ға жуығын банктер немесе оларды еншілес қоғамдар бақылайды.
Қазақстан Республикадағы лизингтікқызмет көрсетулердің нарығы өте жас және игерілмеген. Сондықтан Қазақстандық экономиканың еңмұқтаж буындарына лизинг арқылы қажетті инвестициялардың бағытталумүмкіндігі айқын көрініп тұр.
Халықшаруашылығының құрылымын тұтастай қайта құру, Қазақстан Республикасының экономикасы дамуының негізгішарты болыптабылады, бірақ бұл инвестициялардың және оларды қолдану тиімділігінің жоғарлау шегінің өсіуінсіз мүмкін емес, яғни кез-келген өндірісте экономикалық қатынастардың нақты негізі қаржылыққатынастар болыптабылады. [1]
Қазақстанның әлемнің 30 бәсекелестік елдерінің қатарына кіруі Стратегиясы туралы ҚР Президентінің жолдауындағы негізгі міндеттердің бірі - Қазақстан экономикасын әрі қарай жаңарту және диверсификациялаудың тұрақты экономикалық өсудің негізгі ірге тасы ретінде көзделуі де жай емес. Бұл стратегия Қазақстан экономикасының тек шикізат бағытында дамуының жеткіліксіздігін, яғни шикізат емес сектордың дамуына көңіл бөлу қажеттігін айқындады.
Қазақстан экономикасының шикізаттық бағытта дамып отырғандығын ескеріп, ҚР Үкіметі оның бағытын өзгерту жолында республикамыздың 2010-2015 жылдарға арналған индустриалды-инновациялық стратегиясында еліміздің өндірістік секторындағы қызмет ететін негізгі құралдарды жаңарту міндетін белгілеген болатын.
Өндірістік сектордағы құрал-жабдықтарды жаңартудың негізгі қаржыландыру түрі лизинг екендігін әлемдік тәжірибе дәлелдеп берді.
Сонымен қатар Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев ұлттық экономиканы көтерудің басымды шаралардың біріне инвестицияларды пайдалану жатады және бұл орайда экономиканы құрылымды өзгертуде сонымен қатар көп жылдық дағдарыстан шығуда лизинг алдыңғы қатарлы және тиімді қаржыландыру түріне айналады деген болатын. [2]
Осы жерде кәсіпорындарды орта және ұзақ мерзімді қаржыландырудың қазіргідей тиімді формасы лизинг бола алады. Лизинг қазіргі кезде қызмет жасайтын және жаңадан құрылатын лизинг алушылардың активтерін ұлғайтудың ең тиімді құралы болып саналады.
Әлемдік тәжірибеде бұл құрал шағын және орта бизнестің қолжетімді қаржыландыру көзіне айналған. Бастапқы кезде лизингтің дамуы үшін мемлекеттің қолдауы қажет екендігі белгілі. Мемлекет лизингтің дамуы үшін жасайтын қадамдарына салықтық жеңілдіктер және кеден бажынан босату сияқты шаралары бәсекеге қабілетті өндірісті дамытуға ықпал етері сөзсіз.
Лизингтің дамуы үшін қолайлы макроэкономикалық және нормативтік ахуалдың болуы қажет. Экономикалық қатынастар тұрғысынан алғанда лизинг бұл өндіріске капитал инвестициялауға байланысты банктің қаржылық қызметтерінің біріне жатады.
Қазақстандағы лизинг өзінің алғашқы қадамдарын 1989 жылдан бастады. Смагулов А.С атап өткендей, Қазақстанда лизингтің дамуы 4 канал бойынша жүреді, 1- суретте көрсетілген:
Сурет 1- Қазақстандағы лизингтің дамуы
Ескерту- 3 әдебиет негізінде автормен өңделген.
Қазақстандағы әзірше ұзақ емес лизинг бизнесінің даму тарихын келесі кестеден көруге болады:
Кесте 1 - Қазақстандағы лизингтің даму кезеңдері
кезең
жылдары
түсініктеме
І
1989-1994 жж
120 банк пен 20 лизингтік компанияның дүниеге келуі және коммерциялық банктердің көлемі бойынша үлкен емес лизингтік операцияларды жүзеге асыруы. (Крамдс-лизинг (1989), Техника-лизинг (1991), Алма-ата лизинг, Туран-лизинг және т.б)
ІІ
1995-2000 жж
Лизингтік бизнесті мемлекеттік қолдау және ынталандыру
ІІІ
2000-2003 жж
Жеке кәсіпкерлік және коммерциялық лизингтің қалыптасуы
ІV
2003 ж бүгінгі күнгеn дейін
лизингтің нормативті-құқықтық базаны қабылдауы
[3]
Бірінші этап, қаржылықаренданың артықшылықтарымен байланысты, екінші этап оперативтік лизингтің белсенді дамуы, үшінші этап лизингтікбизнестің субъектілері арасындағы бәсекелестің қызуы, төртінші этап лизингтік қызметтер нарығының көркеюі.
Келесіқадамы ретінде лизингқызметіне байланысты қабылданған заңдар, айталық: "Қаржы лизингі туралы" ҚР заңының (5.07.2000) ұзақ мерзімді лизингтің дамуына ықпал еткендігін айтуға болады.
Қазақстандағы лизингтікқызметтер нарығы 2000 жылдан бастап қана белсенді дами бастады. Бұл жерде лизингтікмәмілелердің басым бөлігі Қазақстандағы ауылдағы әлеуметтікмәселелерді шешуге арналған агроазық-түлік бағдарламасы төңірегінде үкіметтің бастамасымен 100 пайыз мемлекеттіңқатысуымен құрылған лизингтіккомпанияларға тиесілі. Қазіргі кезде Қазақстанда қаржылықлизинг сияқты қаржынарығының бірсекторы қалыптасып дамып отыр десе болады.
Лизинг бүгінгі әлемдік экономикалықдағдарыс жағдайында маңызы бар инвестициялық саясаттың құралы болыптабылады. Лизингті дамытудың өзектілігі қазіргі кезде отандықкәсіпорындарды қаржыландырудың балама көзіне айналуыменсипатталады. Сондықтан да бұл қызмет түрі өзінің экономикалықтабиғаты жағынан ұлттықэкономикамыздың сауығуына және әрі қарай өркендеуіне үлкен үлес қосатын, ал екінші жағынан халықаралық деңгейде отандықөндірушілердің шетелдік серіктестермен жаңа байланыстар орнатуға, оны нығайтуға ықпал ететін қаржылыққызмет түріне жатады.
Лизинг - шетелден елімізге жоғарғытехнологияларға ие құрал-жабдықтардың келуіне жол ашатын және кәсіпорынға қаржылық өтімділігін сақтай отырып, негізгі капиталға инвестиция жұмсаудың баламакөзі.
Біздің ойымызша, отандықбанктердің лизингтіккомпаниялары арқылы лизингті қаржыландырумен қатар банктер өздерінің де лизингтік операцияларын дамытуға көңіл аудару қажет.
Мұндай мәселелерді шешуде қазақстандық коммерциялықбанктердің лизингтікқызметін дамыту және жетілдірудің маңыздылығы теориялық және тәжірибелік тұрғыдан арта түседі.
Лизинг инвестициялыққызметтің біртүріболып табылатындықтан, негізінен ол республиканың ірі банктері мен өзге қаржылық ұйымдарында дамыды. Мұндай дамудың көлемдері түсінікті, өйткені лизингтің несиеге қарағанда, біршама артықшылықтары бар: бастысы - лизинг шарты бойынша міндеттемелерді орындауды қамтамассыз етудің жеңілдікті шарты, яғни, лизинг беруші ретіндегі қаржылық ұйымдар міндеттемелердің орындалуын қамтамассыз етуді қабылдау кезінде лизинг заты болып табылатын мүлікке деген өздерінің меншік құқығына бағдарланады.
Ауыл шаруашылығы кәсіпорындары келісім-шарт жасаса отырып өзін бір мезгілде бірден ірі қаржылық шығын жұмсаудан босата алады. Жалға алушы банктің лизингтік қызметін пайдалана отырып, жаңа техника алумен бірге ақпараттық, экономикалық, конъюктуралық, болжамдық қызметтерін де пайдалана алады. Сонымен бірге банк ауыл шаруашылығы кәсіпорындарына нарықты бағалаумен бірге өнім өндіру, оны өндіруді ұйымдастыру мен өткізу процестерінде басқа да қосымша қызметтер көрсетеді.
Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында банктің ұзақ мерзімді несиесіне қарағанда лизинг артықшылығы мына жағдайлардан көрінеді:
* жалға алған мүлікті пайдаланудан түскен пайда сомасынан есептелетін лизингтік төлем және оған аренда ақысы болғандықтан салық салынбайды;
* жалға алушыға жалға алу ақысын төлеу мерзімін таңдауда жеңілдіктер қаралған.
Лизинг бойынша лизингтіккомпания немесе коммерциялықбанк қазіргі заманға сай жабдықтар, машиналар мен механизмдерді сатып ала отырып, оны әр түрлі мерзімге ауыл шаруашылығы кәсіпорындарына жалға береді. Олар өз кезегінде мүлікті пайдалануына қарай берешегін біртіндеп өтейді.
Жалпы, лизингтік саланың дамуы экономикалық дамуға бірнеше бағыттар бойынша әсер етеді. Ол шағын және орта кәсіпорындарда өз өндірісін құру және жетілдіруге мүмкіндік бере отырып, шағын және орта бизнестің одан әрі дамуына көмектеседі. Лизинг ұзақ мерзімді қаржыландырудың қосымша формасы болып табылатындықтан күрделі салымдар көлемін ұлғайтады, сол сияқты қосымша қаржы ресурстарын тарта отырып, негізгі құралдардың жаңартылуын тездетеді. Лизинг қаржылық қызметтер нарығында қосымша бәсекелестік туғызады. Лизинг пайда болысымен қаржыландыру құны төмендеп, қаржылық қызметтер нарығы кеңейеді. Ол кәсіпорындардың банкке қарыздарының жоғарылауына жол бермей, негізгі құралдарды иемденуде банктік несиеге балама болып табылады. [4]
Елдегі лизингтік компаниялардың саны біртіндеп өсті. Олардың арасында бәсекелестік болды. Лизинг келісімшарттары тұтынушы үшін қолайлы болды. Бұл дегеніміз, бізде лизинг нарығында көп ақша бар. Авторландырылған тартыстың және көгалдандырудың нашарлауы - бұл үлкен нұр.
Қолданыстағы заңнама лизинг қызметін лицензиялауды талап етпейді. Ең ірі көп тілді лизингтік компания Sony, ақшасы жоқ мыңдаған клиенттерге және банкроттықтың техногендік клиенттеріне ие.
Sony компаниясының лизингтік компаниялары, сондай-ақ дисплейлері әртүрлі техникалық, техникалық тұрғыда күрделі серіктерге жаңартылды. Ауыл Шароашилиские автомобильдер көп ауыстырылды автомобильдер, олар аталды жабдықтар Tauari, олар шағын лизингтік компания болып өзгертілді.
Лизинг - бұл бизнес, коммерциялық оқиға, іскерлік көрме, жаңа формалар және Damudia үшін үнемді экономиканың әлемдік дәстүрі. Тәуелсіз Лизингтік Достастықта көлік, көлік, көлік және көлік, сондай-ақ Дүниежүзілік азық-түлік нарығына тәуелді. Мысалы, елдің астанасы жаңа лизингтік компанияларды дамытуға белсенді қатысады. Егер белгілі бір жалдау мерзімі шарттық негізде пайдаланылса, Жұмысқа кіріскенде, Foundation Tauari Generations Esepteuge Boladi Dep. Saudasyna balamaly bolatyn parka zabdytytardy nesieleu Сіз жалға formasyna zhatady сатып аласыз. Ақшамен кез-келген транзакция, зарядталып жатқанда, төленуі мүмкін. Мүліктің иесі пайдаланушыға, жалға алушыға қаржылық қызмет көрсетеді. Әрине, Жәкен меншігі болу керек Алди иә, лизинг Алуш мерекесі Сайын оны Жарнау шайыкин, ондықтың бәрін нақышқа айналдыру. [5]
1.2. Лизингтік қызметті ұйымдастырудың құқықтық негіздері
1994 жыл елімізде лизинг инфракұрылымы кеңінен бастау алуының басы болды. Мемлекетте лизингтік компаниялар қарқынды түрде құрыла бастады. Бұл үкімет тарапынан ҚР лизинг саясатының дамуына мүмкіндік берді. Лизинг қатынастарының субъектілеріне отандық рынокта экономикалық ортада лизингтің кең дамуына жеңілдік беруге байланысты құқықтық нормативті актілер қабылданды. Осындай құжаттың біреуі 1994 ж. желтоқсанда шетел инвестициялар туралы қабылданған ҚР заңы.
Жалпы алғанда ҚР дағы лизинг нарығы Қаржы лизингі туралы Қазақстан Республикасының заңдары қабылданғаннан кейін қарқынды дами бастады. Қазақстан Республикасыныңми Қаржы лизингі туралы заңы ҚРның Конституциясына негiзделедi және Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексi мен Қазақстан Республикасының өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнен тұрады. Қазақстан Республикасының Қаржы лизингі туралы N 78 Заңы 2000 жылы 5 шілдеде қабылданды. Заң қаржы лизингi процесiнде туындайтын қатынастарды реттейдi және лизинг қызметi негiзiнде инвестициялар тартуға бағытталған. Бұл заңда қаржы лизингінің құқықтық жағдайының, құрылуының, қызметiнiң ерекшелiктерiн белгiлейдi.
Осы заңда Қаржы лизингiне келесідей анықтама берілген: "- лизинг беруші сатушыдан өз меншiгіне сатып алған және лизинг шартымен келiсiлген лизинг нысанасын лизинг алушыға белгiлi бiр төлемақысына және белгiлi бiр талаптармен уақытша иеленуге және кәсiпкерлiк мақсаттар үшiн кемiнде үш жыл мерзiмге пайдалануға беруге мiндеттенетiн инвестициялық қызметтiң түрi." Сонымен қатар, лизинг шарты бойынша лизинг нысанасын беру мына келтірілген талаптардың біреуіне ннемесе бірнешеуіне сай келуі қажет:
1) Мүлікті лизинг алушының жеке меншiгіне беру немесе тiркелген баға бойынша мүлікті сатып алу құқығын беру лизинг шартында көрсетіледі;
2) лизинг мерзiмi лизинг мүлкінің пайдалы жұмыс істеу уақытының 75 пайызынан асады;
3) лизинг төлемдерiнiң лизингтің бар уақыт аралығындағы ағымдық бағасы лизингтiң мүлкінің бағасынан 90 пайызынан жоғары;
Осы нормативті құқықтық актіге 10 наурыз 2004 ж. толықтырулар мен өзгертулер енгізілді.
Осы заң бойынша лизингтің нысандары:
1. Ішкі лизинг, ішкі лизингті жүзеге асырған кезде лизинг беруші меен лизинг алушы ҚР ның резиденттері болып табылады
2. Халыықаралық лизинг, халықаралық лизингті жүзеге асыру барысында лизинг беруші және алушы ҚР ның резиденттері болыптабылмайды.
Сурет 2 де Қаржы лизингі туралы заңында көрсетілген лизингтiң түрлерi:
1) банк лизингi - мұнда лизинг берушi банк болып табылады;
2) таза лизинг - ол бойынша лизинг мүлкіне техникалық қызмет көрсетудi және оның ағымдағы жөндеу жұмыстарын лизинг алушы іске асырады;
3) ислам лизингі - ислам банктері ҚРсы ҰБнің лицензиясы негізінде, сондай-ақ акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған және банктер болып табылмайтын өзге де заңды тұлғалар жүзеге асыратын лизинг.
Сурет 2 - Лизингтің түрлері
4) қайтару лизингi - сатушы лизинг мүлкін лизинг берушiге осы лизинг мүлкін лизинг алушы ретiнде лизингке алу талабымен сатады;
4-1) қайталама лизинг - лизинг берушiнiң өз меншiгiнде қалған лизинг нысанасы, лизинг шарты тоқтатылған немесе бұзылған жағдайда, осы Заңның 2-бабына сәйкес басқа лизинг алушыға лизингке берiлетiн лизингтiң бiр түрi;
5) толық лизинг - ол бойынша лизинг мүлкіне техникалық қызмет көрсетудi және оның ағымдағы жөндеуiн лизинг берушi іске асырады;
5-1) сублизинг - лизинг алушы (сублизинг берушi) осы Заңның 2-бабына сәйкес, бұрын лизинг шарты бойынша лизинг берушiден алынған және лизинг нысанасын құрайтын мүлiктi төлемақысына және сублизинг шартының талаптарына сәйкес мерзiмге уақытша иеленуге және кәсiпкерлiк мақсаттар үшiн үшiншi тұлғаларға (сублизинг берушiлерге) пайдалануға беретiн лизингтiң бiр түрi; [6]
Лизингтік қатынастарды басқаруды реттеу жолдарын қарастырмас бұрын, ең алдымен, лизингтік қатынастарды басқару жүйесін құрайтын элементтерге талдау жасайық. Себебі қазіргі уақытта лизингтік қатынастар жүйесі әртүрлі елдерде сол елдердің сәйкес заңнамалық базаларына, экономикалық жағдай- ларына және т.б. аспектілеріне байланысты әртүрлі ерекшеліктерімен сипатталады. Осы жағдайлардың барлығы белгілі бір лизингтік келісімдерді бекіту және оларды басқару кезінде көрініс табады.
Біз лизингтік қатынастарды басқару жүйесінің негізгі элементтерін екі үлкен топқа бөліп қарастырамыз. Өйткені қандай да болмасын ерекше жағдайларға байланыссыз кез келген лизингтік қатынастарды іске асыру кезіндегі маңызды мәселелердің бірі, оның объектілері мен субъектілерін анықтау болып табылады. Себебі осыларсыз лизингтік қатынастардың жүзеге асуы мүмкін емес. Соған байланысты лизингтік қатынастарды басқару кезіндегі негізгі сұрақтардың бірі лизинг объектілерін анықтау болып табылатындығы белгілі. Лизинг объектісі бұл онсыз келісім жарамсыз болып табылатын маңызды шарт деген түсінікті білдіреді. ҚР-ның Азаматтық кодексінің ерекше бөлімінің 29-тарау, 2-бөлім 566-бабында және ҚР-ның 2000 жылы 5 шілдеде қабылданған
Қаржы лизингі туралы Заңының 4-бабында лизинг объектісі ретінде үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар, құрал-саймандар, көлік құралдары, жер уческелері және кез келген тұтынылмайтын заттар бола алады, ал бағалы қағаздар мен табиғи ресурстар лизинг объектісі бола алмайды деп көрсетілген [7, 2-б.].
Егер осы көрсетілген нормаларды қолданбалы экономика тіліне аударсақ, онда лизинг объектісі ретінде кәсіпкерлік қызметке арналған, яғни өндірістің негізгі қорларын құрайтын мүлік түрлері мен мүліктік кешендер болып табылатын кез келген жылжымалы және жылжымайтын мүліктер бола алады.
Лизингтік келісімдерді іске асырудың барлық жағдайларда лизинг объектісі неғұрлым нақты анықталуы керек. Егер аттары бірдей лизинг объектілерінің белгілері әртүрлі бол- са, онда келісім объектісінің нақты сипаттамасы көрсетілуі керек. Егер лизинг объектісі техникалық сипаттамалары күрделі мүліктер болса, онда оларға бөлшектелінген, нақтыланған жазба жасалу қажет. Яғни жалпы ереже бойынша объектілер барлық сәйкес құжаттарымен бірге лизингке берілуі тиіс.
Лизингтік қатынастардың субъектілері бұл лизингтік келісім объектісіне тікелей қатысы бар лизингтік келісімшартқа қатысушы жақтар.
Лизингтің классикалық үлгісіне сәйкес қарым-қатынастың үш өлшемді сипаты тән. Лизингтік қатынастар - бұл лизинг келісіміне қатысатын үш тарап арасындағы нарықтық қатынас. Бұл лизинг шарты жеке кәсіпкер, жалдаушы, жалдаушы және жалға берілген активтің сатушысы болып табылатын кез келген жеке немесе заңды тұлға болуы мүмкін. Компанияда әртүрлі экономикалық жағдайларға байланысты лизингке қатысушылардың саны артуы немесе азаюы мүмкін. Жоғарыда аталған үш ұйымдан басқа, лизингтік операциялар кейбір жағдайларда банктік емес қаржы мекемелері, брокерлік, консалтингтік, сақтандыру компаниялары және басқалар болуы мүмкін. адамдар қатыса алады. Бұл ұйымдар лизингтік қатынастарға тікелей қатыспайды, сонымен қатар қатысушыларға брокерлік және ақпараттық қызметтер көрсетуге қатысады. Осыған байланысты лизингке тартылған субъектілерді екі ірі топқа бөлуге болады:
- жалдау шартының тікелей қатысушылары;
- лизинг шартының жанама қатысушылары. Осылайша, лизингілік келісім-шартқа тікелей қатысатын кәсіпорындардың бірі лизинг зат сататын тұлға болып табылады. Лизингтік қызметтер нарығында саудагерлер, көбінесе коммерциялық компаниялар, көтерме сауда немесе көтерме сатушылар бар. Жалға алынған активтің субъектісі болып табылатын тұлғаның құқықтары, міндеттері және жауапкершілігі мүлікті сатып алу және лизинг келісімшарттарында көрсетіледі және бұл мәселелер лизингілік мәмілеге қатысушы тараптар арасында шешіледі. Сатушы лизинг алушыға немесе лизинг алушыға жалға алынған активті сату туралы келісімге сәйкес және жалдаушыға лизингке берілген сәтте жалға алынған активтің сапасына толық жауапты болады.Лизингтік келісімге тікелей қатысушы субъектілердің тағы бірі - лизингке берушілер. Лизингке беруші ретінде қаржыландыру үшін ақша қаражаттары бар үкімет органдары, ком- мерциялық ұйымдар және банктік құрылым- дар бола алады. Яғни, лизингтік қызметпен, ең алдымен, әртүрлі заңды және жеке тұлға- лардан құрылған (банктермен, сақтандыру ком- панияларымен, өндірістік кәсіпорындармен, қоғамдық ұйымдармен, жеке тұлғалармен) арнайы лизингтік компаниялар айналысады.
Лизингтік нарықтағы сұранысты, ең алды- мен, лизингке алушылар, яғни халық шаруа- шылығының барлық салаларындағы заңды тұлғалар және кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалар қамтамасыз етеді. Соған байланысты лизингтік қызметті тұтынушылар өздеріне қажетті мүліктерді лизингке алу үшін келесідей негізгі талаптарға жауап беруі қажет:
oo пайданың жоғарғы мөлшерін қамтамасыз етуі керек;
oo жеткілікті деңгейде кәсіпкерлік және экономикалық дайындығы болуы қажет;
oo төлем қабілеттілігінің сенімді кепілін көрсету керек.
Қазіргі Қазақстандық жағдайда лизингке алушылардың көптеген себептерге байланысты өздеріне қажетті мүліктерді сатып алу үшін тұтынушылық қабілеттіліктері төмен екендігі белгілі. Бірақ бүгінгі күні көптеген жеке және заңды тұлғалар үшін өз өндірістерін заман талабына сай, өте аз уақыт аралығында техникалық жағынан жаңарту қажеттіліктері бірінші кезектегі міндеттердің бірі болып саналады. Сондықтан да, лизинг біздің ойымызша, құрылғыларды сатып алудың немесе уақытша пайдаланудың икемді құралдарының бірі болып табылады.
Әр түрлі экономикалық жағдайларда лизинг алушыларын талдау оларды екі түрге бөлуге мүмкіндік береді:
- лизинг алушыларының бірінші түрі лизинг арқылы жоғары кіріс алуға ұмтылатын кәсіпкерлер;
- Лизингтің екінші түрі бенефициар - белгілі бір кәсіпкерлік қызметке қатысу үшін жеткілікті бастапқы капиталы жоқ тұлғалар. Олар өнімді көбейту арқылы пайда табуға тырысады.
Лизингтік қатынастарда ауқымды мүмкіндіктерді қаржыландыру кезінде әр түрлі жанама қатысушылар, яғни делдалдар қатыса алады. Жанама қатысушылары лизингтік мәмілеге кәсіпқой қатысушылар немесе лизингтік қатынастарға қатысушылардың өкілдері ретінде қатыса алады. Медиаторлар - өндірушілердің, жалға алушылардың немесе тұтынушылардың мүдделерін қанағаттандыратын және олардың атынан әрекет ететін, бірақ тұтынушы, жалдаушы немесе трейдер емес адамдар. Лизингтік қатынастардың жанама қатысушылары көбінесе өндірушілердің қызметтерінің тиімділігіне әсер етеді, өйткені делдалдар тауарды өздері (сатумен) айналысады, өндірушілер тек өндіріс процесіне қатысуға мүмкіндік береді. Сонымен бірге, лизингтік қатынастардың делдалдығы айналым мерзімін қысқартады және, демек, өндірістің табыстылығын арттырады. Брокерлік лизингтік компаниялар лизингтік операцияларға жанама қатысушылардың бірі болып табылады. Олар жалдауға тікелей қатыспайды, олар тек брокерлік қызметтерді ұсынады: олар лизингілік биржа қатысушыларын - лизинг алушыларын немесе лизингілік компаниялар мен лизинг алушыларын кездестіреді. Брокерлер жалдауға қатысатын тұлғалардың біреуін жалға алған агенттер ретінде қатыса алады. Ол осы қызмет үшін комиссия алады. Яғни, олар лизинг шартына тартылған заңды тұлғалар есебінен және брокерлік қызметтермен айналысады. Әдетте, брокерлік фирмалар жалдау шартын орындамағаны немесе тиісінше орындамағаны үшін жауапты емес. Бұдан басқа, брокерлік-лизингтік компаниялардың негізгі мақсаты лизингілік нарық қатысушыларына ақпараттық қолдау көрсету, серіктестер іздеу және түрлі брокерлік қызметтерді ұсыну болып табылады.
Сондай-ақ, лизингтік қатынастарға маманданған консалтингтік фирмалар қатыса алады. Олар лизинг нарығының барлық қатысушыларына, ең алдымен лизинг алушыларына кеңес беру қызметтерімен айналысады.
Сақтандыру компаниялары жанама түрде лизингтік қатынастарда маңызды рөл атқарады. Лизингке қатысушылардың тәуекелдерін лизинг шартын мақұлдау арқылы азайту үшін, лизингтік нысан сақтандыру компанияларымен қамтамасыз етілуі тиіс. Жалдау шартында лизинг нысанасы жалға алушы немесе жалға алушы болып табылатынын көрсетуі тиіс. Алайда, Қаржы лизингі туралы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес, егер лизинг шарты бойынша өзгеше көрсетілмесе, жалға алынған активтің жоғалуы немесе бүлінуі тәуекелдігі жалдаушыға беріледі. Сондықтан, осы тәуекелді азайту үшін, жалға алушы лизинг нысандарын сақтандыруға тиіс.Лизингтік келісімге қатысатын, т.б. жанама қатысушы тұлғалардың атқаратын қызметтері мен міндеттерін келесі кестеден көруге болады.
Кесте 2 - Лизингтік келісімдегі жанама қатысушылардың орындайтын қызметтері
Жанама қатысушылар
Атқаратын қызметтері мен міндеттеріне сипаттама
Дилерлер
Өз қаражаттары есебінен қажетті құрал-жабдықтарды сатып алу және сатумен айналысытын тәуелсіз шағын кәсіпкерлер. Олар лизинг объектілерін жарнамалау және оларға сервистік қызметтер көрсетуге қатыса алады
Маклерлер
Лизингтік келісімге қатысушы тұлғаларды іздестіреді, таңдайды және оларды кездестіреді. Лизингтік келісімге қатысушылар ресми түрде келіскен жағдайларда ғана келісім жүргізуі мүмкін
Агенттер
Өндірушілердің немесе тұтынушылардың өздерінің агенттері болуы мүмкін. Олар белгілі бір аймақта өз клиенттерінің атынан және солардың есебінен қызметтер атқарады. Агенттердің құзыреттері белгілі бір мерзімге анықталады (нақты бір келісімдерге емес)
Дистрибьютерлер
Лизингтік қатынастарға қатысушы субъектілермен тәуелсіз қатынастар орната отырып, толығымен өз атынан іс-әрекеттер жасайды. Лизингтік нарықты зерттейді, бағаларды белгілейді және сервистік қызметтер көрсетеді
Сенімді өкілдері
Өз фирмасының атынан және соның тапсыруы бойынша келісімдерді жүргізеді және келісімшартта көрсетілген өкілеттіліктер көлемінде ғана қызметтер атқарады
Комиссионерлер
Келісімдерді өз атынан, бірақ клиент есебінен жүргізеді. Өз өкілеттіліктерін жоғарылатудан келген зияндарға өздері жауап береді
Консигнаторлар
Өндірушілерден құрылғыларды комиссия төлеу шарттарымен алды және оларды сатушы белгілеген бағадан төмен емес бағаға сатуды ұйымдастырады. Мүлікке деген меншік құқығы ол сатылғанға дейін жеткізушіде болады
Кеңесшілер
Лизингтік келісімдерге зерттеулер жүргізеді және келісім сомасынан өсімақы түрінде төлем алады. Тапсырыс берушіге ешқандай кепілдеме бермейді және олардың табыстарына қатыспайды
Ескертпе - кесте зерттелген [7, 44-45-б.] әдебиет негізінде жасалынған
Лизинг ік мәміленің барлық элементтері өте тығыз байланысты, себебі бір шарттың орындалғаны, келесі келісімнің пайда болуына әкеледі, алайда бұл лизинг беруші мен алушының арасындағы қатынас. Сол себбептіде олар әрқилы кезеңдерде өзара тығыз байланыста болады.
Сурет 3. Қаражаттар ағымы мен лизингтік мәмілелер сызбасы
Қаржылық компаниялар да лизингтік келісімге қатысуы мүмкін жанама қатысушылардың бірі болып саналады. Олар, негізінен, өздерінің функционалдық міндеттеріне сәйкес лизингтік жобаларды несиелеумен және лизингке алушыларға алғашқы жарналар жасау үшін жетіспей қалған ақша қаражаттарымен қаржыландыруды жүзеге асырады. Қаржылық компаниялардың лизингтік жобаның жетістікпен іске асырылуына және берілген ақша қаражаттарының өсім ақысымен қоса қайтарып алуға қызы- ғушылықтары бар.[8]
Лизинг инвестициялық қызметтің бір түрі болғандықтан, Инвестициялар туралы заң мен Салық кодексінің 138 - 140-баптарына сәйкес лизинг алушының корпоративті салығы және мүлікке салық бойынша нвестициялық салықтық преференциялар алу мүмкіндігі сақталады.[4, 184-185]
Осылайша, республикада 2004 жылдың қаңтарынан лизинг бойынша заңдылық нақты әрекет ете бастады. Қазіргі кезде лизингтің негізгі капиталға инвестицияның жалпы көлеміндегі үлесі 0,68 пайыз ғана болғандықтан, бұл заңдылықтың өзі Қазақстанға жаңа мүмкіндіктер ашады. Ресейде бұл көрсеткіш 4-5 пайыздан жоғары.[5, 35-42]
Егер республикада лизинг жалпы инвестициялар көлемінде 4 пайыз деңгейіне жетсе, лизингтік нарық көлемі 320 млн АҚШ долларын құрайды. Егер Еуропалық даму және қайта құру банкі болжамдарына жүгінсек, бұл көрсеткіш 10 пайыз құраса, лизинг саланы 1,4 млрд. АҚШ доллары көлемімен дамытады.
Жалпы елдегі лизинг дамуы үшін жағымды заңды базаны құру барлық өндіріс сектор дамуына серпін болады, ал қосымша жұмыс орындарын ашу мен бюджетке салықтың түсімдерінің жоғарылауы Қазақстан экономикасының шикізаттық экспортқа тәуелділігін төмендетуге жағдай жасайды. Сонымен қатар біздің өндірушілер мен жеке кәсіпкерлерге бұл қызметті дамытуы үшін қолайлы жағдайлар жасау қажет.
1.3 Шетел тәжірибиесінде лизингтік қызмет ерекшелігі
Шетел тәжірибесіндегі лизингтік қызметті жүргізу практикасын қарастырған кезде, ең алдымен, Ұлыбритания тәжірибесінқарастырғанымыз дұрыс. Себебі бұл ел лизинг алғаш дами бастаған елдердің бірі болып табылады. Оған қоса, біз Франция мен Германиядағы лизинг бизнесінде қатар қарастырғанымыз жөн. [1, 34-38 б.]. Ұлыбританиядағы лизингтік қатынастар Англия жерінде ортағасырлар заманында пайда болды. 1284 жылы Уэльсте лизинг туралы арнайы заң қабылданды. Сол уақытта келісімдердің объектілеріне шаруашылық жабдықтар мен аттар болды. Лизинг бизнесінің бүгінгі түрдегі көрінісінде алғашқы рет 1960 жылы Mercantile Credit Company мен United States Leasing Corporation бірлескен кәсіпорны жұмыс істей бастады. Алайда, лизингтік қатынастардың дамуы тек салық жеңілдіктері енгізілгеннен кейін ғана орын тапты, яғни 1970 жылы. Бұл жеңілдіктер тікелей тек табысы жоғары компаниялар үшін пайдалы болды және жалға алушылар үшін жанама түрде көмегін тигізді.
Компания есеп беру жылының соңында ғана салықтық жеңілдіктерді пайдалана алды. Сол себепті де инвестицияларды құю жыл басында орын алар болса, компания салықтық жеңілдіктерді жыл бойы күтуге тиіс болды. Ал егер компания жабдықты лизинг компаниясына сатып, оны жалға алатын болса (егер лизинг компаниясының есеп беру жылы ерте аяқталса), онда жанама жеңілдіктер едәуір ерте орын алған еді. Сол себептен лизингтік компаниялар филиалдарын ашқан кезде, есеп беру жылдарын әр түрлі мерзім етіп қойды. Инвестициялық салық жеңілдіктері ақысыз болған жоқ, ол жал төлемдері арқылы қайтарылып отырылды, бірақ мұндай саясат мүлік құнының 52 % шамасында пайызсыз қарыз ретінде тиімді болды. 1984 жылы Ұлыбритания өкіметі корпоративтік салықты 52 %-дан 35 %-ға дейін төмендетуді, ал 1986 жылы бір жылғы 100 пайыздық салықтық жеңілдік регрессивті пайыздық қойылыммен (бірінші жылы 25 %, екінші жылы 25 %, және т.б.) өзгертуді ұйғарды. Өзгертулер біртіндеп жүзеге асырылды [2, 144 б.]. Франциядағы алғашқы лизингтік компания 1957 жылы пайда болды. Ол SEPAFITES (1962 жылдан бастап - Locafrance)өндірістік жабдықтар лизингімен айналысты. Алғашқы келісімшартты компания 1961 жылы жасады, ал 1966 жылы Францияда лизинг туралы бірінші заң қабылданды [3, 10-14 б.]. Лизингтік қатынастар Францияда өте тез дамыды, жергілікті халық лизингті креди-бай (несиеге сатып алу) терминімен атайды. Бүгінгі таңда елде ұшақтар мен вертолеттер, кемелер мен баржалар, көлік-тасымал жабдықтары, контейнерлер, есептеу техникасы, медициналық жабдықтар, баспа, ірі өндірістік жабдықтар лизингке беріледі. Қозғалмайтын мүлік лизингі 1966 жылғы заңмен реттеледі. 1967 жылы Францияда Өнеркәсіп пен сауда саласындағы қозғалмайтын мүлік операцияларымен айналысатын қоғам (СИКОМИ) пайда болды. СИКОМИ мүшелеріне капиталы 10 млн. франктен кем емес акционерлік компаниялар кіреді. СИКОМИ лизингтік компанияларына келесідей салықтық жеңілдіктер ұсынылады: табыстың 85%-ы салықтан босатылады, тездетілген амортизация және т.б. Қозғалмайтын мүлікті лизингке беру мерзімі көбінесе 15-20 жылға созылады. Оның объектілеріне: жер, құрылыстар, байланыс жолдар жүйесі, қозғалмайтын жабдықтар (лифтттер, т.б.). төлемдер көбінесе тікелей регрессивті немесе аралас тәсілмен жүзеге асырылады. Франция - арнайы лизингтік заңнамасы бар көп емес елдердің бірі. Оның негізгі мағынасы Франция экономикасына неғұрлым тиімді лизинг түрлерін анықтау және сипаттау болып табылады. Оларға: −несиелік жалға алу (қаржы лизингінің бір түрі); −жай жеткізу (басқаша айтқанда, сатып алу опционы қарастырылмаған оперативті лизинг келісімшарты); −сатып алу опционды жеткізу. Ең алдымен тұрмыстық қолдану аясындағы операциялармен байланысты; лизингтік қатынастардың объектісіне көбінесе автомобильдер жатады; −қозғалмайтын мүлік лизингі. Француз лизинг бизнесінің ерекшелігіне жарық үнемдеуші технологиялармен, жарық берудің жаңа көздерін дамытумен, қазба байлықтары қорларын жаңғыртумен айналысатын лизинг берушілерді ерекше қолдау жатады. Мұндай лизинг берушілер амортизация және салық есептеумен байланысты жеңілдіктерді иемденеді (жергілікті салықтарға байланысты). Бұл жүйе елге маңыздылығы жоғары салаларға инвестициялардың құйылуын қамтамасыз етеді. Германиядағы лизинг бизнесімен айналысқан ең алғашқы компания жарғылық қоры 1 миллион маркаға тең Бас кеңсесі Дюссельдорфта орналасқан Locallease Mietfinanzierung GmbH болып табылады. Бүгінгі күнде Германияда лизинг бизнесінде 1300-ден астам компаниялар жұмыс істеуде. Лизингтік компаниялардың саны жағынан Германия АҚШ-тан кейінгі екінші, ал операциялар көлемі жағынан едәуір төменде орналасқан мемлекет. Мұнда да Франциядағыдай тұрмыстық лизинг дамуда. 76 Лизингтік қатынастардың негізгі объектілеріне автомобилдер (35 %), компьютерлер мен кеңселік жабдықтар (25 %), көлік құралдары (16 %), өндірістік құралдар (15 %), кемелер, ұшақтар, темір жол жабдықтары (5 %), басқа да тауарлар (4 %) жатады. Лизингті нормативтік реттеу лизингті операция түрінде қарастыратын Азаматтық Кодекс негізінде жүзеге асырылады [4, 76-78 б.]. Лизингтік мәмілелерді жүргізу тәртібі 19.04.1971 ж. және 22.12.1975 ж. Федералдық қаржы министрінің хаттарында көрсетілген. Талаптарға сай жасалған контрактілер салықтық жеңілдіктерге ие бола алады. Түрлі қателіктер мен ауытқушылықтарды жібермеу мақсатында Германиядағы лизингтің нақты түрлерін анықтайтын құжаттар баспа бетінде үнемі шығарылып тұрады. Қытайдағы лизингтік қатынастардың дамуы ерекше. Лизингтік операциялар 1980 жылдардың басынан бері қарай қолдануда. 1978 жылдан бері жүргізіліп келе жатқан шаруашылық реформа лизинг қызметіне деген сұранысты қалыптастырды. Лизингтік қатынастардың дамуы барысында 30 000 астам қазіргі заманғы жабдықтар импортталып, капитал салуды қажет ететін көздер айқындалды. 1990 жылдың соңында ҚХР-да 51 лизинг компаниясы қызмет ететін. Соның ішінде 25 - мемлекет меншігіндегі, 26 - шетел компанияларымен біріккен акционерлік қоғамдар. Қытайдағы шетелдік инвесторларға АҚШ, Франция, Сингапур, Гонконг банктері жатады. Қытайдың лизинг нарығына Жапон банктері мен компаниялары ерекше көңіл аударуда. Әдетте лизинг компанияларының капиталы бірнеше ел мүшелері арасында бөлінеді. Оған мысал ретінде АҚШ, Жапония, Франция және басқа да мемлекеттерінен құрал-жабдық әкелуге бағытталған China International Non Ferrous Metals Leasing компаниясын келтіруге болады. Саны 300-ден астам мекеме, соның ішінде банктік мекемелер де қызметін диверсификациялау мақсатында лизингті қолданады [5, 23-27 б.]. Қытай лизингтік компанияларға әдетте, тауарлық мамандану бағыты тән. China Orient Leasing компаниясының операцияларын жүргізу барысында жеңіл өнеркәсіп пен тұрмыстық электр құралдарымен байланысты операциялар көбірек кездеседі. Қытайлықтардың ойы бойынша алдыңғы қатарлы кәсіпорындардың моралдық тозған машиналары мен жабдықтары технологиялық жабдықталу деңгейі төмендеу кәсіпорындарда тиімді қолдануы мүмкін. Қытайдағы ең ірі лизинг бизнесінің өкілі China Leasing Co. LTD болып табылады, 1985 жылы оның қызметінің көлемі 167 миллион долларды құрады, бүкіл Қытай лизинг нарығындағы операциялардың 20 %. Ресей Федерациясындағы лизинг бизнесі кеңес дәуірінде пайда болды. Ол тек кемелер мен ұшақтарды сатып алу үшін қолданды. Дегенмен лизингтік мәмілелер саны көп болған жоқ және онымен тек ірі ішкі сауда ұйымдары айналысты. Бұл кезең лизинг туралы арнайы заңның, мәміле қатысушыларының құқықтық жаңдайы туралы түсініктің жоқ болуымен сипатталады. 1990 жылдардың басында нарықтық реформалардың алуы мен көпдеңгейлі экономикаға өту барысында Ресей нарығында коммерциялық банктер тарапынан ашылған алғашқы лизингтік компаниялар пайда болды. Бірақ бұл кезеңде лизингтік заң әлі қабылданған жоқ болатын, сондықтан лизинг бизнесі аренда туралы заңдар бойынша нормалар негізінде қызмет етті. Бұл этап Ресейдегі қаржы лизингі бизнесінің қатысушылары үшін аса үлкен тәуекелмен сипатталып, лизинг қызметінің дамуын тежеуші факторға айналды. 77 1990 ж. ортасында Ресей өкіметі ел экономикасына тигізетін лизингтің әлеуетін және артықшылықтарын бағалай отырып, лизинг секторын қолдауға бағытталған біршама қаулылар қабылдады. 1994 жылдың 17 қыркүйек айында шыққан бірінші нормативтік құжат - Инвестициялық қызметтегі қаржы лизингінің дамуы № 1929 Қаулы лизингті бөлек мәміле ретінде қарастыратын, лизингке және оның объектілеріне нақты анықтама берді. 1995 жылдың мамыр айында Ресей Өкіметі лизинг туралы уақытша Қаулы қабылдады, онда: −лизингтік операцияларды жүзеге асырудың жалпы принциптері; −лизингтік келісімшарт қатысушыларының құқықтары мен міндеттері; −лизингтік төлемдердің құрылымы мен төлеу тәртібі. Бүгінгі күнде лизинг туралы уақытша Қаулы өз күшін толық жойды. Көптеген елдерде лизингтік компаниялар өздерінің құқықтарын қорғау және бизнесін дамыту үшін Ұлттық лизингтік ассоциацияларын құрды. Еуропада "Leaseurope" (Лиз Европ) - Euponean Federation of Equipment Leasing Compani Associations деп аталады. Ол 1972 ж құрылған. Штап пәтері Брюссельде . Азияда "Asialease" (Азия лизинг) - Asia leasing Associations, Штаб пәтері Сенгапурде, 1982 құрылды. Оңтүстік Америкада "Felaleas" (Филализнг) - Latin-American Leasing Federation. Хатшылығы (секретариат) Мексикада, 1983 ж. құрылды. 1984 ж. осы 3 федерация және АҚШ лизингтік компанияларының ассоциясы Дүние жүзілік лизинг кеңесін құрды.
Сурет 4. Дүниежүзілік лизингтік бизнестегі құрлықтардың үлесі (%) 2015ж.
Ескерту - [6] әдебиет негізінде автормен құрастырылды
Кесте 3. Әлемдік экономикада лизингтің даму тарихын, әсіресе, индустриалды дамыған мемлекеттерде үш ккезеңге бөліп қарастыруға болады:
I кезең
II кезең
III кезең
(1952- 1970 жж)
Лизингтің алдыңғы қатарлы индустриалды мемлекеттерде қалыптасуы
(1971-1990 жж)
Лизингтік бум кезеңі, оның қарқынды дамуы
(1991-2000 жж)
Дамыған мемлекеттерде лизингтік нарықтың тұрақталу кезеңі
Ескерту
Солтүстік Америка заманауи лизингке ие. Әлемдік лизингтік бизнесте бірінші орында тұр. Бұл концессиялық лизингтік келісімдердің 41,5% -ы [6]. Ресей қаржы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz