Телехабар - теледидар бағдарламаларын құру және оларды эфирге тарату

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны.

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2-3
I-Тарау. Телехабар, жаңалықтар жасау технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4-13
0.1. Ғалымдардың телевидение жайлы зерттеулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4-7
0.2. Телестудия комплексі және телехабар жасау ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . .7-13
II-Тарау. Телеарнадағы жаңалықтарды талдау ерекшеліктері ... ... ... ... ...14- 21
2.1. Ұлттық телеарналардағы тікелей эфирдегі жаңалықтардың ерекшелігі..14-16
2.2. Отандық телеарналардағы жаңалықтар және тікелеу эфир ерекшелігі..16-21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22-23
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23-24

Кіріспе.

Курстық жұмыстың өзектілігі. Теледидар бүгінде жер шарында болып жатқан сан саладағы оқиғалар мен жаңалықтарды көрермендерге көрсете отырып, адам қолымен жасалған құндылықтарды насихаттаудың қуатты құралына айналып отыр. Жарты ғасырға жуық тарихында Қазақ теледидары қарышты қадам жасап, мәдениетіміз бен әдебиетіміздің, өнеріміз бен ақыл-ойымыздың дамуына елеулі үлес қосуда. Адам, ғылым, техника дамыған сайын, сол жаңалықтарды елге бірінші болып жеткізетін әрине БАҚ өкілдері, олар жаңалықтарды жарыса жазып, көрсету барысында бәсекеге ұшырайды, сондықтан да, жаңалықтын ақиқатқа айналуын түрлі зерттеулер анықтау арқылы көз жеткіземіз. Осы салада курстық жұмысмның өзектілігі арқасында теледидардағы жаңалықтарды талдау ерекшеліктеріне кең тоқталып өтеміз.
Теледидар - ақпарат пен насихат құралы. Ол БАҚ құралдарына тән жылдамдық пен байқампаздықты, ауқымдылық пен жан-жақтылықты бойына сіңірген өнердің биік түрі. Оның ғажаптылығы, газет секілді баяндап, радио сияқты үн, дыбыс, тынысты естірту мен ғана шектелмей, кинодағыдай өткен оқиғалар елесін пленка арқылы ғана жаңғыртып көрсетпей, бір мезгілде олардың бәрін қатыстыра отырып, көрерменге өтіп жатқан өмір құбылысын сол сәтінде, оқиға болып жатқан ортадан көрсетуінде.
Ақпарат құралдарының ішінде теледидар көрсемдік бейнелеу құралдарының ауқымдылығы жағынан өлшеушіз мүмкінджікке ие. Ол адамды, адамзатпен жүздестіретін, әлемнің бір қырынан оқиғаларды үйінің төрінен көре алатын ғажайып құрал. Көгілдір экрандағы фильмдер, театр спектакльдері, концерттер, сұхбаттар мен тікелей эфир, жаңалықтар, той-думан, жарнама т.б. сан миллиондаған көрермендердің рухани дүниесін байытуға қызмет жасауда. Теледидар жұртшылыққа күнбе-күн саяси, мәдени, эстетикалық тәрбие беруде жаңа мүмкіндіктерді іздестіруде.
Курстық жұмыстың мақсаты. Бүгінгі таңда қазақ елінде саң түрлі ақпарат таратушы телеарналар көптеп кездеседі, сол телеарналардың жаңалықтарды жариялау барысына тоқталық, ақпараттарды талдауға тоқталамыз.
Ел мен елді байланыстыратын халыққа ақпарат таратудың көзі болып отырған теледидардың пайда болуы және қалыптасуы көп жылдарды қажет етті. Ғалымдардың телевидение жайлы зерттеулері 30 жылдардан астам уақытты алды. Телевизияның пайда болуы ХХ ғасырдың бірінші жартысына жатады. Электротехниканың дамуы мен қолданысқа енуі телевидениеге тікелей қатысты болған еді.
Электронды сигналдардың арқасында бағдарлама, хабарлар алыс қашықтықтарға жетті. Телевиденияда хабарды эфирге шығару өте күрделі жұмыс болды. Ең алғаш телевидениеде қазіргі замандағыдай бейне мен дыбыс қатар келген жоқ, керісінше, алдымен фототелеграфия дамып,эфирге қозғалмайтын суреттер, сызбалар шыққан болатын. Суреттер мен бейнелер токтың химиялық әрекеті мен әртүрлі мехзаникалық қондырғылардың күшімен жүзеге асты.
Алғаш фототелеграфияның дамуы А.Бейна (1842 ж.), А. Бэйкуелла (1847ж.) ашқан ғылыми құралдармен байланысты.
Фототелеграфия мен телевидениенгнің айырмашылығы фото мен киноны салыстырумен пара-пар деуге әдбен болады. Қозғалмайтын бейнелердің байланыс аралығында сәтті шыңғуы ғалымдарды телевидение туралы ойға шомылдырады. Бірақ фототелеграфиядан телевидениеге көшу көп жұмысты қажет етеді. Яғни жаңа технологиямен қатар техниканың қыр-сырын біліп, тосын жаңалықтар ашу болды. Бұл үлкен қажырлы еңбекті талап етті.
Курстық жұмыстың құрылымы. Жалпы курстық жұмыс кіріспе бөлімнен, екі тараудан, қорытынды және пайдаланған деректер тізімінен тұрады.

I-Тарау. Телехабар, жаңалықтар жасау технологиясы.

0.1. Ғалымдардың телевидение жайлы зерттеулері.

Телехабар - теледидар бағдарламаларын құру және оларды эфирге тарату; коммуникациялық құралдардың бірі. Алғашқы жүйелі телекөрсетілімдер 1936 жылы Ұлыбритания мен Германияда басталды. Телехабар теледидарлық орталық, радиохабар таратушы стансалар және оларды жалғастыратын байланыс жолдары, радиорелелік байланыс жолдары кіретін желі бойынша іске асырылады.
Телехабар жасау жаңа технология негізінде жүзеге асырылады. Сценарии бойынша телефильм, жаңалықтар, телесұхбат, теле репортаж тағы басқа жасау. Практикалық тұрғыда цифрлы бейнекамерамен, бейнемагнитафонмен компьютермен және телеманитормен өңдеу жұмыстарын үйрене отырып эфирлік өнімге дейінгі талапқа жету. Талаптанушы барлық хабарды талдай отырып өзіндік пікірін білдіреді. Тақырып таңдап, өз бетінше телеөнім әзірлейді. Техникалық құралдарды пайдалана отырып өздері түсіреді[1].
Теледидардың даму кезеңдері.
1 кезең (1900-1930жж.) - орыс ғалымдарының ғылыми тәжірибедег ашқан құралдарын іске қосу. Әлемде алғаш рет электр сәулелі трубканы Петербург университетінің профессоры Б.Л.Розинг ойлап шығарды.
2 кезең. Бұл кезең тәжірибелі бағдарламалармен 1931 жылдан басталады. Бүкілкеңестік электромеханикалық институттың Мәскеу радоибайланыс серіктестігімен. Бұл құрылғы соншалықты тиімді болмағандықтан ғалымдар 3 жылдан кейін өзге бағдарламаны эфирге шығарды. Бұл 30 минутқа созылды. Ал 1938 жылы алғаш телевизиялық орталықтар Мәскеу мен Ленинградта салынды. Телевидениенің дамуын соғыс жылдары тоқтатты.
3 кезең. (1960 ж.соңы мен 1990ж). Телевидение үлкен қарқынмен дамыды: кабельдік ТВ, телетекст ТВ мен баспасөздің бірігі, коммуникацмяның өзгеше аумағы компьютермен бірігу, жекелей трансляция жасады.
4 кезең (1990 ж.бастап) бәсекелестік пайд болды. КСРО-ның ыдырауынан телеканал мемлекеттік, қоғамдық, коммерциялық телеарналар хабар таратуда.
Телевизиялық техникамен жұмыс істеу үшін алдымен студенттер техникалық тетіктермен, жалпы технологиялық сұраныстың бүгінгі заман талабы мен ортақтасуы да телевизияның сипатын басқа қырынан тануға итермеледі. Сондықтан, теориялық ұғым мен машықтану жұмыстарын ұштастыру барысында студенттердің ынтасын арттыру басшылыққа алынады.
Жалпы, телетехниканы игеру, студиялық хабар мен жылжымалы хабар жасаудағы қойылатын талаптарды білу.
Телеорталықтың алға қойған мақсаты мен журналистің негізгі іс-міндетінің бір арнадыа тоғысуы. Яғни, шығармашылық топтың атқарар қызметі хабар әзірлеуде қандай функцияларға бөлінеді. Осы талапты жекелей орындау.
Хабардың мазмұны, тақырыптың сұранысын ашу, редакторлық, диктор, режиссер, оператор тағы басқа міндеттердің атқарылуы-студенттердің еркін шығармашылықтарының негізінде іске асырылады[2].
Хабарды түсіру, оны компьютермен өңдеу, кадр таңдау, жинақтау, музыкамен көркемдеу тәсілдері лабороториялық сабақта атқарылады.
Теориялық тұрғыдан қосымша әдебиеттерді пайдалана отырып, ой, ұғым, түсінік, идея жетілдіру дәрістің негізгі алғышарттары болып есептеледі.
Жалпы, телехабар таратудың әлемдік тәжірибесіне сүйенер болсақ- бұл үлкен технологиялық ұғым екені әлдеқашан дәлнлденді. Хабарды телекүш арқылы қабылдау, тарату әр түрлі қондырғы - құралдар мен бейнелік дәрежеге жетті. Сурет, сызу, макеттеу, графикалау, ұқсас бейне мен картотұжырым жасау - бұл телевизияның бастапқы көрсету құралы болса, бүгінде дамыған компьютерлік дәуірде ең әрекетшіл де айшықты, нанымды да бейнелі дүниеге сіңісті[4].
Тележурналист телебейне арқылы қоғамның барлық саласына ат салысып, оны кадрлер жиынтығы арқылы мазмұндық сипатын береді. Ол үшін қоғам қай бағытта дамуда, өзгерістерге ықпал етуде, ғылым мен білімнің ұштастырылуы қалай? Деген сияқты сауалдар жауабын іздестіріп отынрады. Көрерменге тура жол көрсетіп, олардың қатысуымен сұрыптау-саралау әңгіме - сұхбаттарын жүргізеді. Яғни, журналист алдымен өз көзқарасын қалыптастырады.
Қазіргі таңда бүгінгі ертеңгі бейнекөріністің сапасы деген таңдау туады. Әртүрлі форматтағы бейнекамералар, компьютерлік монтаждау бағдарламалар қозғалысқа енді. Телеөнімнің жөғары сапасын айшықтайтын өндірістік тұжырымдамалар өмірге келді. Бейнеформат пен эфирлік сұраныстың сәйкестендірілуі тұрақтандырылды, телевидение әлеміне цифрлы электронды жүие орнықты. Мұны студенттер Интернет арқылы тануда. Телеқұралдардың жаңа стандарттағы құрамы кәсіби деңгейге жетті. Осыдан барып, ВХС телекамералары тұрмыстық жүйеге ауысты. Осыған сәйкес телефорумдар өткізіліп телемаркетинг деген шебер ұйымдастырушы мамандық тіркелді. Бұл телевизияның жалпы өркендеуіне атсалысатын маман. Жаңа дәуір - теледәуір, өте сапалы әрі жедел хабар тарату заманы. Бұл мәселемен студенттер танысып, лабораториялық сабақпен ұштастырады[5].
Телевизияның жаппай өрістей бастағанда, 1962 жылы американдық ғалым Маршал Маклюен оның мүмкіндігін бағалай келе, енді кітап және өзге де баспасөз құралдарын басу ісі келмеске кетті, оның орнын визуалдық ақпарат құралы - телевизия басты деген екен. Маклюеннің пікірінде әсіреқызбалық бар деп айыптағанымызбен, өзге ақпарат құралдарына қарағанда теледидар аудиториясының әлдеқайда көп екенін мойындаймыз. Бейне мен дыбыстық қатарды үйлесімде бере алатындығымен, кинематографияның, әсіресе техника мен технологияның жаңа мүмкіндіктерін барынша пайдаланып, өмірдің шынайы кескінін сол қалпында, сол бояуымен бере алатын теледидар қай жанрда көсілсе де, жетімділік тұрғысынан өзге ақпарат құралдарынан біртабан артық, жұртшылықтың зейінін арбап, назарын еріксіз өзіне өзіне аударады.
Телевизияның спецификалық артықшылықтарын санамалай келе өз зерттеу жұмысымыздың мақсаты мен идеясына ойысалық. Жалпы тележурналистика жанрлары: ақпараттық, сараптамалық және көркем - публицистикалық деген үш үлкен топқа жіктеледі. Қоғам өміріндегі күнделікті жаңалықтар, өмірге жаңа енген құбылыстармен таныстыратын ақпараттық блок, белгілі-бір мерзім ішінде қордаланған мәселелер мен оқиғалар легін талдап, сараптайтын сараптамалық жанрдағы хабарлардың өзіндік практикалық функциялары (аудиторияны құлағдар ету, нақты бір оқиғаға баға беру) мен берілу мәнерінде жанрлық ерекшелігі (шапшаңдық, ресми сипат) бар. Ал енді көркем-публицистикалық жанрдағы телехабарлардың практикалық функциясы - эстетикалық тәрбие беру, көрерменді әсемдік болмыспен қауыштыру, рухани қажеттілігін сусындату, бір сөзбен айтқанда, рухани ләззатқа бөлеу. Көркем хабарды тамашалауға беттеген көрерменнің психологиялық күйі босаңсып, экран бетіндегі көріністі бар ынта-ықыласымен түйсіну, соған бой алдырып, сондағы шындықпен біте қайнасып, бірге жасасу, эстетикалық нәр алуға әзірленеді. Демек, көркем хабарлар жасауда, оның жанрлық табиғатынан туындайтын эстетикалық ерекшелігі мен мүмкіндігін іс жүзінде бір сәт те назардан шығармастан, барлық процестерді сол факторға бағындырған кәміл. Бұл - көркем телехабарларға қойылатын жалпылама талап. Көркем хабарлардың әрбірінің өзіндік тақырыптық айшығы мен формаларына қарай, олардың әрбіріне қатысты жеке-дара туындайтын міндеттер мен шарттар легі қалыптасады.
Қазіргі қазақ эфиріндегі көркем хабарларды талдау, оларды жасау мәселелеріне көшпес бұрын, қазір телеарналардан беріліп жатқан көркем хабарларды жасалу орнына қатысты екіге бөліп қарау керектігін айтуымыз керек. Бірі - әр телеарна редакциясының өз студиясында жасалатын немесе редакция алқасының ықпалымен, сондағы тележурналистердің басшылығымен, ұйымдастыру, қатысуымен студиядан тыс жерде (мәселен, табиғат аясында) жасалатын көркем хабарлар. Екіншісі - концерттік сахнада немесе театр сахнасында қойылған, бір айта кетерлігі, журналистердің емес, әртістердің басымдығымен, телекөрермендерге ғана емес, залда отырған бұқараға арналып, көрерменнің көз алдында жасалатын көркем хабарлар. Айталық, әртістер қатысымен жасалатын көркем хабар деп отырғанымызға Бауыржан-шоу, Шымкент шоу, Күлкі керуені, Терісқақпай, Ән мен әнші, Сағыныш, Інжу-маржан, Айтыс сынды концерттік және театрлық қойылымдар мен театр спектакльдері жатады. Концерттік бағдарлама, я сахналандырылған қойылым студиялық телехабардан жасалу технологиясы, режиссурасы тұрғысынан түбегейлі ерекшеленеді.
Хабар телеарнасынан беріліп жүрген Таң қалмаңыз хабарының жасалу ерешелігіне үңілсек, ол хабарда көркемдік редактордың шеберлігі, онда қолданылатын сұхбат жанрының мүмкіндіктерінің қолданыс деңгейі мен тележүргізушінің кәсіби өресі хабар барысында бәрібір актив элемент ретінде сезіліп, хабардың бүтін болмысын айшықтап тұрады. Осы ретте, концерттік сахналар мен театр сахнасында қойылған бағдарламаларды теледидардан беру де теледидардың кинематографиядан еншілеген мүмкіндігін көрсетеді. Ән мен әнші, я болмаса Сағыныш концерттік бағдарламалар теледидардан берілетін кинофильмдер мен мультфильдер секілді трансляциялық жолмен берілетін хабарлар. Олар - дайын телеөнім, тек монтаждық, режиссуралық сүзгіден өткізсе болғаны, телеарнадан беруге болатын телехабарға айналады; ал тележурналистер мұнда мүлде қатыстырылмайды[12].
Телеарна редакциясы ұжымының қолынан шыққан көркем телехабар болсын, концерттік сахнада жасалған бағдарлама болсын, көрермен үшін берер әсері мен теориялық функциялары ортақ болғасын, біз жұмысымыз барысында екеуін де қарастырамыз. Екеуінің де жасалу мәселелерін, онда туындайтын проблемаларды көрсетіп, ол хабарлардың ішкі құрлымына үңіліп - жүргізуші, режиссер, редактор шеберлігін бағамдап, пішіні мен формасын, идеялық-тақырыптық болмысын ашамыз. Бірнеше хабар санына детальдық сараптама жасаймыз. Қазақстан телеарналарындағы көркем хабарларға қатысты айтылып жүрген сындар мен БАҚ материалдарын нысанаға ала отырып, қазақ телеарналарындағы көркемдік хабарлардың көкжиегін кеңейтудің, олардың мазмұндық болмысын көркейте, ілгерілете түсудің жолдары мен жаңа әдістерін ұсынуға тырысамыз.
1958 жылдың 8-наурызы - қазақ телевизиясының туған күні деп саналады. Дәл осы сәттен бастап, қазақ телевизиясымен бірге телеарналардағы көркемдік хабарлардың да тарихы басталып кетті. Арадағы жарты ғасырға жуық уақытта көрермен қауым телевизиялық көркем хабарлардың эстетикалық қуатынан нәр алып, заман жылжыған сайын бет-бейнесі мен тақырыптық сипаты жаңғырып, түрленіп, қоғамдағы саяси, мәдени өзгерістермен бірге, өмір шындығының көркем образын беруге талпынып келе жатқан телевизиялық көркем хабарлардың жеңісіне де, жеңілісіне де куә болып, олардың оза шапқан жүйрігі мен осалмойын әлсізіне әділ алдияр болып келеді.
Кешегі кеңестік дәуірден кейін еліміз ғасырлар бойы аңсап жеткен тәуелсіз ғұмырының шындық шежіресі де телевизиялық көркем хабарлардың мақсат-мүддесін айқындап, қазақ тележурналистикасының алдына жаңа міндеттер туғызды[7].
Егемендік дәуірде бағдарламаларға ұлттық түр мен пішін, мазмұн мен мән беріп, рухани келбетін таныту қажеттігі туындады - деген қазақ тележурналистикасының тарихы мен тоериясын зерттеуші ғалым Құдайберген Тұрсынның тұжырымы өте әділ.

0.2. Телестудия комплексі және телехабар жасау ерекшелігі.

Жалпы телестудия комплексі, Студия 2 бөлімнен тұрады:
а) Режиссерлік аппарат
ә) Дикторлық съемка және аппаратты бөлім.
1-ші бөлімде - Бейнережиссерлік пульт болады. қызметі студияда қанша кадр болса, сонша кадр байланысқан сол кадрді басқарып отыратын режиссерлер, бейнесигналдар, телефондық бөлімдер арқылы байланысады. Байланыстың 2 түрі болады:
1. Телефон арқылы, 2. Бейне съемка (громкая связь). Эфирге дейін 8 камера жұмыс істейді. 8 кадр жұмысын режиссер атқарады. Жұмыс кезінде эфирге дейін жұмысты бөлім-е айқайлап сөйлей беруге болады. ал эфир басталған кезде бәрі тоқтатылады да, телефон байланысы арқылы жұмыс істейді. Бұл пультта бірнеше кадр болады. орысша шторы деп аталады. ТВ маниторлар болады. оны телевизордың бір түрі деп атайды. Бірақ эфирді қабылдай алмайды. Студияға арналған оны орысша ВКГ деп аталады. ВКГ - бейне суреттерді бақылайтын теле-р. Студияда қанша режиссер болса, сонша монитор болады. дыбыс режиссерлік пульт - бұл ақпараттық бөлімде тұр. Микша - әр микша микрофон болып есептеледі. Студияда 24 микша болса, концерт жазуға болады. бейне инженерлік пульт - камерамен түсіріп бақылап отырады, камерада жұмыс істеп тұрған адам. Эфирлік монитор - бұдан көрінген бейне сурет эфирге кетеді.
К1, К2, К3 Э - 8 фотоның дайын еместігін білу үшін керек. Киносюжет көрсету үшін тағы бір ман-р қою қажет. Алыс обл. алу үшін тағы бір м. қою керек.
Телекино аппараты - ВМЗ жазып алатын бейнеқұрал. Көрсетіліп жатқан съемканың барлығы ВМЗ-ға келеді. ВМЗ - видео магнитофондық запись. Ең бастысы студиядағы бейнережиссерлік пульт.
Дикторлық студия - 2 камера немесе 3. 2-3 мик-н болуға тиіс, бейнережиссерлік байланысы бар студияда жарық түсіретін мастер жұмыс істейді. Микрофон қоятын жұмыс істейді. Дикторлық студияның айырмашылығы үлкен концерттік оркестр жазуға болады. онда камералар 8 немесе одан да көп болады. Микрофондар да көбейеді, ең кем дегенде 2, көп дегенде 2-24 ке дейін[13].
Күнделікті жаңалықтар тарату мен апталық, айлық хабар ұйымдастырудың айырмашылықтары үлкен. Белгіленген тақырыпқа сай телеайдармен нақтыланған хабардың сценариялық жоспары жасалынып арнайы нысандарға зерттеу жүргізіледі. Соның негізінде сценарии дүниеге келеді. Ол үлгі бойынша бірнеше мәрте түсірілімге тапсырыс беріледі де кадрлер жиынтығы әзірленеді. Редактор бейнетаспадағы кадрлердің тақырыпты ашудағы санасын анықтайды, Бәлкім, қосымша түсірілім керек не деген түйін болуы мүмкін, себебі: Мақсат тележурнал хабарын дайындау болса, ол, хабардың көлеміне қарамастан бір неше тақырыптан тұруы мүмкін, және әрқайсысыәрбөлек мәселені қарастырады. Алтеле публицистика болса, кадрлер жиынтығы қоғамдық құбылыс пен шынайы тіршіліктің бір тұтқасындай болуы тиіс.Осы жәйттерді айықтап, саралау жөнінде студенттер дәрістеліп, ол лабораториялықмашықтану тәжірибесімен ұштасады.
Телехабарды ұйымдастырудағы биік кәсіби денгейде атқарылмаған хабар-тікелей эфир. Мүнда жалпы телевизиалық құрылым қызметкерлері бір мезгілде тікелей байланыс арқылы телеөнім шығарады, яғни, шығармашылық топтың башысы мен бірнеше оператор, режисерлік апараттар мен дыбыс режиссерлары, тағы да басқа инжинерлер, кардинаторлар жұмылдырылады.Тікелей эфир оқиғаға байланысты әрқилы нысандардан берілуі мүмкін. Біздің бастапқы айтқанымыздай студиалық жылжымалы, нысанды болуы ықтимал[12].
Теледидар ірі әлеуметтік мәселе қозғайды. Журналист көп ретте осы жәйға орай лайықты адам тапса оның тұрақты көрермендері де болады, алайда мұнымен шектелу дәстүрлі жиын тәрізді сипат береді. Сондықтан, хабардың негізгі тұлғалары болып есептелетін редактор, режиссер, оператор ұжымдасып шешетін түйіндер жетерлік. Бәлкім телесайыс түрінде, оған бүгіндегі "Қазақстан-1"-арнасынан берілетін Жұбан Имнғалидің "Бар мен жоқ" телепікір хабарын алуға болады. Жүргізуші қатысушылардың әлеуметтік тобына қарамайды. Әрқайсысынан жаңа дерек, тасқынды ой күтеді. Соған өзі жетелеп отырады. Студиядан тыс оның көрермендері де бірқауым. Немесе Иманғали қатысушыны шымшыма сөзбен, мысқылмен мысын баспайды, керісінше күтпеген құбылыс тауып елеулі көңіл бөледі. Әрине, шеберлік деп тануға болады. Хабардың сценариін жасап, әрі жүргізуші болу журналист-редакторға ауыр шарт. Соңында оны қорытындылау, төрелік айту турашылдық пен астасып жатуы және тиіс. Студиялықтан жоғары аудиториялық экранға көшу деген осы.
Қандай хабар болмасын ұлттық реңін беруі тиіс десек оның айшықты реформалары берілуде. Өйткені, тамыры тағдырлас., өмірі өзектес тақырыптар халықтың қоғамдық саяси-мәдени, әлеуметтік сұранысынан туады. Мәселен, Ресейлік телеарнадан берілетін окноны алайық. Бәлкім орыс көрермендері үшін жаңалық емес, өмірдегі күнделікті кикілжің, табыстырудан, таныстырудан гөрі таяқтастарын тастайды. Бұл этикалық көрініс емес, телехабардан алшақтау театралдық ойынға ұқсайды[8].
Студенттерге осы мәндес дәріс беріліп лабораториялық сабақта мұны іс-тәжірибе жүзінде қарастырады.
Журналистикада ең алдымен телехабар әзірлеу оңай болғанымен оның ұсақ-түйегі болмайды. Телехабар ең алдымен көрермен үшін қызмет етеді. Телехабардың да өзіндік аудиториясы бар екендігін бүгінгі сараптай материалдары дәлелдеп отыр.
Тележурналисттің құралы - сөз,сурет,музыка,табиғи дыбыстар,сан реңктегі көріністер.Телередактор осының бәрән бейнелік,көркемдік әрекетке келтіре,кейіпкер ой-түйсік тұрады.Адамның ең басты қабылеті-ой,ойлану.Ойлану,ой туғызу-жаңадан жиналған білімі өткен өмір тәжірибесінің отымен,қызуымен қорыту.Ой- лекциятың тууына себепші болады.Ойдың өрбуінің қайнар көздері.
Ой дүниесінде міндет пен сезімталдықтың атқаратын ролі зор.Міндеттің ұланғайыр істердің басталуымен аяқталуында атқаратын қызметі ауқымды.Ал, интуиция сол зертпен не айналысып жүрген мәселеңді айқын көру.
Журналисттің творчествалық қызметі лекция таңдаудан басталады.Ал лекция қайдан туады?Бізді қоршаған күнделікті ортада қызғылықты,маңызды лекциятар көп.Тек соларды байқап ,бақылап байыбына барып,мән беріп,тани білу керек.Міндет-лекцияты терең зерттеп,қыры мен сырын тану,ашу,анықтау,талдау,көрерменге түсінікті жеткізу.
Тапқырлық. Журналистің өмірді зерттеу әдістерінің бірі - бақылау әдісі.Бұл тәсіл журналистикда - тікелей,іштей,ұзақ уақыт бақылау болып үшке бөлінеді.Бақылау жұмсы екі кезеңнен тұрады.Біріншіден,қойылған мақсатқа байланысты мәселелердің түйінін табуға талпынып оны іздеу кезеңі;екіншіден,табылған заттың нақ сол екенін біліп оны басқа соған ұқсас заттардан ажырата білу кезеңі.Бақылау прцесі деп әдетте адамның алдына мақсат қойып,жоспар жасап,белгілі нысандарда кездесетін құбылыстарды толық байқап,оларды тексеріп білу жұмысын айтады.Бақылау барысында есте қалдыру, есте сақтау және есте қалғандарды қайтадан есек түсірудің маңызы да орасан.
Зерттеу әдістерінің тағы бірі - сұрау салу.Мұның кең тараған түрі - интервью,анкета тарату.
Журналисттің кейіпкеріне қоятын сұрақтары:танысу-табысу-байланыс жасау;проггрмалық;бақылау;адрестік сұрақтар болып төртке бөлінеді.
Сөз өнерінің теориялық және әдістемелік мәселері жағынан аз зерттеліп, толық бағасын ала алмай келе жатқан бір саласы - публицистика. Ол туралы отандық және шетел ғалымдарының пікірлері алуан түрлі. Бүгінге дейін ортақ бір шешімге тоқтай алмай келеді.
Публицистика терминінің төркіні латынның publicus деген сөзіне барып тіреледі. Қазақша мағынасы қоғамдық дегенді білдіреді. Төл тіліміздегі баламасын алғаш ғылыми айналымға енгізген - ардақты алаш арысы Ахмет Байтұрсынұлы. Ол өзінің Әдебиет танытқыш атты атақты еңбегінде көсем сөз ұғымын публицистика баламасы ретінде қолданады: Көсем сөз әлеумет ісіне басшылық пікір жүргізетін сөз болғандықтан да көсем сөз деп аталдады. Ұлттық рух ұстыны Ахмет Байтұрсынұлы ұйғарымын тарата талдамас бұрын көсемсөз туралы тағы қай ғалымның қандай көзқарасы бар екеніне тоқталмай өтуге болмайды[14].
Өткен ғасырдың 70 жылдарында Кеңес елінде көсемсөз туралы пікірталас қызу өрбіді. Вопросы литературы журналының 1970 жылғы жетінші санында Публицистика - әдебиеттің алғы шебі деген тақырыпта пікірталасқа қатысушылар ой-тұжырымдары оқырман талқысына салынды. Бұл мәселеге аталған басылым 1973 жылғы 10-санында Публицистика және қазіргі заман деген тақырыппен қайта айналып соқты. Екі санында да, тоқ етерін айтсақ, басылым жарияланымдарының ортақ тұжырымы публицистика әдебиеттің жауынгер жанры дегенге келіп саяды. Орыс зерттеушілерінің осы тұжырымы әсер еткен болуы керек 1976 жылы жарық көрген Қазақ совет энциклопедиясының 9-томында ұлттық журналистика ұстазы Т.Амандосов пен белгілі ғалым Ә.Жұмабаев көсем сөзге мынадай анықтама берген: Публицистика - өмірдің әлеуметтік, экономикалық, өндірістік, ғылыми және басқа да рухани құбылыстарын, өмірдің фактілерн өзіне арқау ететін әдеби жанр.
Көсемсөзді жанр ретінде қарастырушы зерттеушілер пікірімен белгілі ғалым Т.Қожакеевтің де көзқарасы сәйкес келеді: Публицистика нақтылы өмірден орын алып отырған мәнді оқиға - фактілер төңірегіндегі пікірді қозғап, сол туралы дұрыс ұғым қалыптастыруға ықпал жасайды,- деп жазды профессор. Яғни, публицистика - фактінің, нақты оқиғаның жанры.
Зерттеуші Т.Ыдырысов көсемсөз жайлы мынадай пікір білдіреді: Публицистика - жазушы мен журналистің әлеуметтік пікір айтуы, күнделікті өмірге, әр қилы қоғамдық шабытпен терең ой топтап, жұртшылықты белгілі бір оқиғаға, құбылысқа ерте, еліктіре білуі. Екінші сөзбен айтқанда, публицистика дегеніміз - саяси-көркем прозы, қаламгердің әлеуметтік мәселелерді толғауы.с
Публицистиканы әдебиетпен қоса журналистиканың саласы ретінде қарастырушылар да бар. Әдебиеттану терминдерінің сөздігінде орын тапқан мақаласында С.Байменов мынандай пікір білдіреді: Көсемсөз - әдебиет пен журналистиканың қоғамдағы көкейкесті, өткір мәселелерді қозғайтын саласы,- деп жазды ол.
Ал, Қазақ публицистикасының қалыптасу, даму жолдары деген тақырыпта зерттеу жүргізген ғалым Бауыржан Жақып дәл осы аттас кітабында публицистика мен журналистиканың аражігін бірнеше қырынан аша келе, нақты мынадай тұжырымға тоқталады: Журналистика - белгілі бір қызмет саласы және әсер ету сферасы, түрлі бұқаралық ақпарат құралдарын, ұйымдар мен мекемелердің басын құрайтын белгілі бір аппарат, әлеуметтік институт. Ал публицистика - белгілі бір нысаны, орны, функциясы, мазмұны, құрылымы мен пішіні бар, белгілі бір жанрлар жүйесі бар және қоғам мүшелеріне әсер ету тәсілдері бар тұтас шығармашылық түрі.
Байқап отырғандығымыздай, публицистика туралы осындай алуан түрлі түсінік бар. Оның олай болатын себебі де жоқ емес. Публицистика қоғамдық ойдың қозғаушы күші және қоғамдық өмір шындығының сырлы шежіресі болғандықтан ол туралы толыққанды зерртеу жүргізу кешегі кеңестік тоталитарлық қоғамда мүмкін болмады. Олай еткен күнде қоғам шындығы ашылып қалатын болды. Сол себепті публицистика зерттеушілеріне қатаң партиялық бақылау аясынан шықпай ой түйіндеулеріне тура келді. Публицистикатану ғылымының кенже дамып келе жатқанының негізгі себебі де содан деп білеміз[17].
Еліміздің егемендік алып, нарықтық экономикаға негізделген демократиялық қоғам орнату бағытындағы даму жолымызды айқындаған бүгінгі заманда публицистикаға объективті тұрғыдан толыққанды зерттеу жүргізуге мүмкіндік тууда.
Публицистиканың бір саласы саналатын телепублицистиканың қоғамдағы рөлі орасан зор. Ол кез келген мәселеге қоғамдық пікір қалыптастыру арқылы қоғамдық санаға ықпал жасайды. Әрине, қоғамдық санаға публицистикадан өзге де өнер түрлері, атап айтқанда, театр өнері, кино өнері, айтыс өнері, сонымен бірге тәлім-тәрбие ошақтары, әлеуметтік орта, табиғат құбылыстары әсер ететнін жоққа шығармаймыз. Дегенмен қалың бұқараға қаратып айтылатын, көтерілген мәселе туралы пікірді иландырып, ұйытып, әсерлі жеткізетін телепублицистиканың орны ерекше екенін айрықша еске саламыз. Ал өз кезегінде қоғамдық сана сол замандағы қоғам субъектілерін ырқында ұстайтынын өмір дәлелдеумен келеді.
Телепублицистика өз тұсындағы әлеуметтік, қоғамдық, саяси мәні бар, өзекті мәселелерді көтереді. Ол бұқараға сол күнгі, сол кезеңдегі басты міндеттерді аңғартады. Өмір-тіршіліктегі болмыс-құбылыстардың сыр-сипат, мән-жайын түсіндіріп, сол жөнінде телехабарлар не болмаса телебағдарламалар арқылы жұртшылық пікірін қалыптастырады.
Телепублицистиканың қоғамдағы рөлі орасан зор. Ол кез-келген мәселеге қоғамдық пікір қалыптастыру арқылы қоғамдық санаға ықпал жасайды. Әрине, қоғамдық санаға телепублицистикадан өзге де өнер түрлері, атап айтқанда, театр өнері, кино өнері, айтыс өнері т.б., сонымен бірге тәлім-тәрбие ошақтары, әлеуметтік орта, табиғат құбылыстары т.б. әсер ететінін жоққа шығармаймыз. Дегенмен, қалың бұқараға қаратып айтылатын, көтерілген мәселе туралы пікірді иландырып, ұйытып, әсерлі жеткізетін телепублицистиканың орны ерекше екені даусыз.
Алғашқыда телеэкрандағы хабарларды журнал, лекция, хабар, әдеби хабар, әңгіме, сөз, концерт, мультфильм, фото және кинорепортаж, киноочерк, киножурнал, мақала, деректі, ғылми фильм, спектакль, телеқойылым, концерттік трансляция бағытындағы пішіндер мен жанрлар құрады. Келе-келе бұл пішіндер мен жанрлар көрермендер арасында танымалдыққа ие болды. Егер радиожурналистиканың алғашқы кеңестік әрі қазақстандық жанрлары радиогазет шеңберінде дамыса,, ал тележурналистиканың отандық урнал түрінде дамығаның ғылыми тұрығдан айқындалды.
Кеңестік тележурналистиканың басты міндеті - қоғамдық пікірді партияның саясатында белгіленген мақсаттар мен міндеттерге сәйкес қалыптасытур арқылы аудиторияға тұрақты ықпал ету болды. Сонымен бірге марксизм-ленинизм тұрғысынан қоғамдық өмірдің көкейтесті құбылыстарын түсіндіретін, бағалайтын шығармаларды жасау және тарату, сол заманның жанды тарихын жасау, қоғамдық сананы қалыптастыруға қатысу, көпшіліктің және жекелеген тұлғалардың тәжірибелік қызметін жандандыру, халыққа қоғамдық, экономикалық және мәдени өмірдің маңызды оқиғалары туралы хабарлап отру, тәрбие, ойын-сауық, оқыту құралы ретінде көпшілікке қызмет көрсетудің мәні дәйекетлді[18].
Ақапарат қызметінің пайда болу үрдісі барлық жергілікті студияларда бір үлгіде өтті. Ол республиканың қоғамдық өміріндегі жаңалықты қамтудан басталып, облыстар мен қалалардың актуальді оқиғалармен аяқталды. Жаңалықтар спорт жарыстарынан шағын сюжеттер ғана беріліп тұрды. Экраннан жастар аудиториясын толғантқан проблемалар, жұмысшылар өмірі, комсомол ұйымның жұмыстары сирек көрсетілді. Өмірдің сан-саласындағы көкейтесті тақырытарға теледидар әлі шынайы түрде тереңдеп бара алмады. Көрермендерді көп ұлтты кеңес әдебиетімен, өнерімен, класиктер шығармаларымен таныстыру, өнер адамдарының мерейтойлық шығармашылық портреттері, өмірбаяндық хабарлар, өнер шеберлерінің концерттері - көркемдік бағыттағы хабарлардың негізгі мазмұнын құрады. Балалар хабарлары жолындағы алғашқы ізденістер басталды. Сөйтіп, Алматы телестудиясының шығармашылық тобы сан бағыттағы беймәлім пішінермен бетпе-бет келіп, газет пен радионың бар мүмкіндігін экранға ыңғайлау жолындағы ізденістерін жылдар бедерінде ұштап отырды.
Хабарлар құрылымын түрлендіру, мазмұынын байыту, идеялық дәрежесін көтеру бағытындағы кейбір ізденістер тиімділікке қол жеткізсе де, телехабарлардың қалыптасу кезеңінде қиындықтар:а) теледидар жүйесі құрылымндағы ізденістердің баяу жүруі; ә) телеөндіріс табиғаты мен ерекшеліктерін ескермеу; б) кадрлар даярлаудағы босаңдық; в) шығармашылық құрамды қайта даярлауға мән берушілік; г) республика аумағында курстық жүйені өркендетуге көңіл бөлмеуден орын алды. Алайда партия қоғам өміріндегі қуатты қаруға бей-жай қарамыд. Кеңестік кезеңдегі теледидарға партиялық басшылық мынаны көрсетті: идеологиядағы жаңа, маңызды жүйе - теледидардың қалыптасу мен дамуына партия ұйымдарының жан-жақты көмек көрсетулері, күн тәртібіндегі мәселелерді теледидар қызметкерінің дкр кезінде айқындауларында жоғарыдан бағыт-бағдардың үнемі беріліп отыруы, теледидар кадрларын жасақтауға партия ұйымдарының қамқорлығы мен олардың кәсіби шеберлігін ұштауларында қажетті шараларды жүзеге асырулары, радиотелевизиялық өндірісті дамыту мен телевизиялық хабарлар таратудың материалдық-техникалық базасын нығайту, теледидардың программаларды қабылдау жүйесін ұлайтуға үнемі қамқорлық жасағаны, зор ықпал еткені көрсетілді.
Телевизия - уақытпен бірге дамып, елмен бірге өзгеріп, қоғаммен тығыз бірлікте қанатын жая түсті. Жастық жалынды хабарлар тобы да экранға шықты. Қазақ телевизиясының көркемдік жағын басқарған С. Шәріпов Қазақ телевизиясының он жылдық табысын тарзылай отыры, оның негізгі қызметін дә де айқын көрсетті.
Тележурналистер кезеңге сай өз хабарларында экономика мен өндіріске ғылыми басшылық жасауға батылдық әрі тереңірек үңіле бастады. Себебі уақыт сұранысына ора Еңбек экраны, Алматы және алматылықтар, Уақыт және стиль, Жаныңда жүр жақсы адам т.б. хабарлар көрермендер тарапынан жыл қабылданды. Хабарларда заттық игілікті өз қолдарымен жсаушы еңбек адамдарының сан алуан бейнелері, өндірістік процестермен бірлікте жан-жақты ашылды. Жетпісінші жылдары экранда өндірісті басқаруды жетілдіру жөніндегі телевизиялық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.