Ресейдегі велосипед туризмі
КІРІСПЕ
Дипломдық жобаның өзектілігі.
Соңғы жылдары велосипед туризмі аса танымал демалыс түріне айналып барады. Қазіргі таңда жалпы әлемде салауатты өмір салтына қызығушылықтың артуымен, рекреациялық туризмге, велотуризмге сұраныс өсуде. Велотуризм тақырыбы түрлі авторлар тарапынан көптеген басылымдарда сарапталғанымен Қазақстанда бұл тақырып толығымен жүйелі қарастырылмаған, сонымен қатар республикамызда, Алматы қаласы ішінде жан-жақты қамтитын велосипед маршруттары құрылмаған. Велотуризм ең экологиялық таза және денсаулыққа пайдалы туризм түрі, ол жылдамдықты, еркіндікті сезіндіруімен катар, қызықты саяхаттарымен және де табиғатта толықтай демалу мүмкіндігімен қызықтырады. Бүгінгі таңда елімізде велотуризм тек қана туризм индустриясы субъектілерімен ғана дамытылып қоймай, сонымен қатар мемлекеттік саясатта бағытты қолдау алып отыр. Қазақстанда велосипед туризмінің дамуына рекреациялық мүмкіндіктер бар, соңғы жылдары елімізде велотурлар, велосайыс пен жарыстар көп өткізілуде. Аумақтың үлкендігі, тұрғындары аз шоғырланған аудандардың көптігі, ландшафт пен климат зонасының сан алуандығы, табиғат және тарихи-мәдени әсем жерлердің көптігі Қазақстанда велосипед туризмінің дамуына ықпал етеді. Жоғарыда аталғанның барлығы - Қазақстандағы велотуризмнің мәселелері мен даму болашығын анықтау тақырыбының өзектілігін көрсетеді.
Зерттеу мақсаты: Қазақстандағы велотуризмінің даму мәселелері мен даму болашағын анықтау.
Зерттеу болжамы. Қазақстандағы велотуризмінің даму мәселелері мен даму болашағын анықтау
Дипломдық жоба міндеттері:
* Қазақстанда велосипед туризмінің дамуы үшін рекреациялық мүмкіндіктерін талдау.
* Қазақстанда велотур ұйымдастырудың ерекшеліктерін айқындау.
* Велосипед туризмінің Қазақстандағы маңызын анықтау.
* Алматы қаласында велосипед туризмінің дамуын қарастыру.
* Қазақстан бойынша велосипед маршруттарын әзірлеу
* Қазақстанда велотуризмнің даму мәселесі мен болашағын анықтау
Тақырыптың зерттеу деңгейі.
- қарастырылатын тақырып бойынша дерекнамалық қорды талдау (ғылыми талдау әдісі);
- дерекнамалық қорда келтірілген көзқарастарды жалпылау және жинақтау (ғылыми синтез бен жалпылау әдісі);
- алға қойылған тақырыпты ашу кезінде авторлық көзқарастың негізінде алынған мәліметтерді модельдеу (модельдеу тәсілі).
Велосипед туризмі мәселесінің ғылыми зерттелу деңгейін сипаттай келе, бұл тақырып Булгаков А.А., Лебедев В.И., Антипов В.В., Тарас А.Е. мен Сельченок К.В., Пельцман Л.А., Онучин А. мен Попов Ю., Тим Постон мен Иэн Стюарт, тағы басқа авторлар тарапынан түрлі басылымдарда: оқулықтарда, монографияларда, мерзімді басылымдарда және ғаламторда қарастырылғанын ескере кету керек. Дегенмен, әдебиеттер мен дерекнамаларды зерттей келе аталмыш тақырыпта толық және айқын зертеммелердің жеткілікті жүргізілмегендігі анықталды.
Дипломдық жобаның деректік көзі,
Дипломдық жобаның теориялық-әдістемелік негіздерін
Зерттеудің теориялық-әдіснамалық қорын дерекнаманың төрт тобы құрайды. Алғашқы топқа - зерттеу тақырыбы бойынша авторлық басылымдар кіреді, екіншісіне - оқу әдебиеті (оқулықтар және оқу құралдары, анықтамалық және энциклопедиялық әдебиет, заңнамаға берілген түсініктемелер), үшіншісіне - мерзімді басылымдардағы зерттеу тақырыбына жазылған ғылыми мақалалар, төртіншісіне - ғаламтордағы арнайы мамандандырылған сайттары жатады. Еңбегіміздің ғылыми маңызы зерттелетін тақырыптың ғылыми-әдіснамалық қорын оңтайландыру мен реттеуден құралады. Эмпирикалық қорды Қазақстандағы велосипед туризмін дамытуға қатысты практикалық мәліметтер құрайды.
Диплом жобаның зерттеу әдістері.
Дипломдық жобаның практикалық маңызы және жаңалығы. Велосипедтік туризмді Қазақстанда дамыту мәселесін сараптау. Қарастырылып отырған тақырып бойынша жасалған жұмыстың нәтижелері келешектегі зерттеулер үшін пайдаланылып және тәжірибе жүзінде қолданыла алады, біздің Қазақстан бойынша әзірлеген велосипед маршруттарымыз туризм саласында, турфирмалар қызметінде қолданылуы мүмкін.
Жобаның сыннан өтуі.
Дипломдық жоба құрылымы мен көлемі. 2 тараудан, 76 беттен, 3 кесте, 2 диаграммадан және 15 суреттен тұрады. Бірінші тарауда велосипед туризмінің теориялық негіздері, мәні және ерекшеліктері, оның даму тарихы, велотуризмнің дамуы үшін материалдық-техникалық жабдықтаулары, сонымен қатар әлемдік велотуризм орталықтары қарастырылған. Екінші тарауда Қазақстан туризмі, оның ішінде велосипед туризмі даму үшін рекреациялық мүмкіндіктері, велотур ұйымдастырудың ерекшеліктері мен велосипед туризмінің маңызы анықталған.
.
1 ВЕЛОТУРИЗМ ТАРИХЫ. ӘЛЕМДІК ВЕЛОТУРИЗМНІҢ ДАМУЫ
1.1 Велосипедтің пайда болуы мен қазіргі түрлері
Тарихы. Велосипедтің көлік түріндегі дамуы ХІХ ғасырда ғана басталды. Людвиг Драйс өзінің өздігінен сырғанайтын көлігіне басқарылатын алдыңғы дөңгелекті жасады. Ол онымен 7 сағатта 100 шақырым жүріп өтті.
1860 жылы - Пьер Мишо өздігінен сырғанайтын көліктің алдыңғы дөңгелегіне екі тепкі (педаль) қондырып, 2 жылдан кейін велосипед деген атаумен сериямен шығара бастады.
1888 жылы - ішіне ауа толтырылған шиналардың шығуымен оның гүлдену кезеңі басталды.
1950 жылы - италяндық атақты велосипедші Туллио Кампаньоло қазіргі велосипедтердің көбінде қолданылып жүрген жылдамдықты ауыстырғышты ойлап тапты.
1874 жылы - титаннан, 1975 жылы- көмірталшығынан велосипед шығарылды.
1983 жылы - велокомпьютер пайда болды.
1990-шы жылдардың басында - жылдамдықтың ауыстырылуының индексті жүйесінің кең таралуы жүрді. Велосипедтің атасы - неміс бароны Карл фон Дрез. Ол 1817 жылы жылдам жүретін машина жасауды қолға алады. Сондағы жасап шыққаны осы велосипед екен. Көлік Париж бен Лондонға тез тарайды. Бірақ, Дрездің көлігі біраз уақыттан кейін ұмыт болып кетеді. Тек 1839 жылы шотландтық шебер Крикпатрик Макмиллан оны қайта құрастырып, педаль мен отырғышын қосады. Ал 1863 жылы франциялық өнертапқыш Пьер Лалман оны одан бетер жетілдіреді, көлікке велосипед деген ат береді. Сондықтан да, велосипедтің шыққан елі - Франция.
Қазіргі заманғы тұрғын үшін велосипед нағыз сыйлық болар еді:бұл адамзат ойлап тапқан ең сенімді көлік құралы болып табылады. Бар болғаны адамның денесінің 20-25 пайызға салмағын өсіре отыра, қозғалыстың жылдамдығын бірқалыппен екі есе арттыруға болады.
Велосипед физикалық тұлғаны қалыпты ұстауға мүмкіндік береді,ол ыңғайлы, керек кезінде арықтан өтерде қолмен көтеріп алуға, үрленететін қайыққа мінгізіп алуға, тиісінше қайықты қайта жинап,жолқапшыққа салып алуға болады.Мұнан басқа оны арқаға артып алып, жарқабақтардан және тасты сусымаларды өтуге болады.Осы артықшылықтардың бәрі велосипед туризмінің тек ғана демалыс құралы ғана емес, кейбіреулер үшін өмір сүру салтына айналған болатын. Велосипед туризмі уақыт өткізудің тиімді түрі болып табылатыны соншалықты отбасымен қалалық саябақтар да демалыс күнін өткізу үшін де, артынан санатты түрдегі велосипедші болып шығатындай бірнеше күндік жорықтарға қатысуға да мүмкіндік береді.
Ресей Федерациясы көп жағдайда экономикасы дамыған елдерден қалып келеді. Бірақ оған әлемде тең келмейтіні ол табиғат байлығының сұлулығы, олар барлық құрлықтың жетіден бір бөлігін алып жатыр.Ресейде пальмалар мен магнолиялар астында өтетін аса ыстық күндер де және бір мезетте - Поляр шеңберінің түнгі қарлы бораны да жүріп отырады.Сондықтан да велосипед туризмі сияқты құбылысқа, аса назар аудару қажеттілігі туындайды, себебі бұл ермектің көптеген түрі кездеседі.
Классикалық велотуризм - бәрін негізіне осыдан бастаған дұрыс. Әдетте бұл достарыңмен асығысы жоқ қала сыртындағы серуенге шығу, алау жанында кәуап, жиналмалы үй, көбіне 2-3 күннен әріге бармайды.Мұндай маршрутты демалыс күннің түнемелікпен екі үш еселеген түрі ретінде есептеуге болады.
Экстремалды велотуризм - ол анау айтқандай қорқынышы жоқ. Экстремалды сөзі бұл жерде адамдар өте көп жүрмеген жерлерде болу деп түсіну қажет.Мұндай туризм үшін таулы велосипедтерді қолдану қажет, Merida және GT. Кейде мұндай жұмыстың мақсаты кедергілермен күрес болып табылады, сондықтан да кейде әбден балшыққа былғанған олар көптеген күшін жоғалтып, байкер-экстермалдар қону үшін жақсы қонақүйге аялдайды. Ал екінші бөлігі тұтасымен табиғатпен үндесу үшін тыста қалады, мұндайда олардың таңлап алған жерлері компьютердің жұмыс үстелінің бетіндегі адамның аса қызығатын суреттері секілді жерлерде болады.
Өркениетті туризмде түнеу үшін қонақүйлер жоспарланады,ал күнұзақ жүріп отыру 50-60 шақырымнан аспайды.
oo Артықшылықтар көрініп тұр: палатканы сүйретпеуге,отын дайындау үшін балта немесе шапқы, котелок, кілемшелерді алып жүрмеуге болады. Жүк салмағы кәдімгідей жеңілдейді.Азық-түлік қоры да үлкен емес. Мұнан басқа әр кеш сайын- таза төсек, жақсы кешкі ас, әрі ол өркениетті жерде одан сайын дәмдірек болып көрінуі мүмкін.
oo Кемшіліктері қонақүйден орын табылуына деген ұдайы сенімсіздік, және палаткада түнегенге қарағанда шығынның көп болуы.
Байсалды туризм: күрделілік деңгейін бағындырамыз
Велотуризм бұл өте байыпты зат деп түсінгендерге ешқайдай кедергі жоқ. Қазіргі заманғы велосипед бағыттарын деңгейлеу жүйесі жеткілікті түрде жұмсақ әрі саналуан.Күрделіліктің санаты бар, олар тәуліктік және жиынтықтық жүрісті бөледі, тәуліктік биіктікті алу, жолдағы күндер санына, сонымен қосаерекше кедергілерден өту: сулы өткел, тасты шөгінділер,дауыл құлатқан ағаштар алаңы және т.б..Бірінші санаттағы бағытты өтіп шығуға арнайы өткізу қажет емес, онда барлық барғысы келген адам қатынаса алады.
Туризм үшін велосипедтер де ешқандай реттелмейді: қандаймен қыдырсаңыз да бәрібір. Бағытты жүріп өту үшін бір апта бойына тәулігіне 50 шақырымнан, тіпті тас жолмен жүріп өтуге болады.Бір күн (көбіне аптаның ортасында) әрбір тілек білдірген қатысушымен бірге радиалды бағытпен жүріп өтуге және демалуға беріледі. Ал жоғарғы санаттағы күрделілікке келсек жорық бойына 800 шақырымды еңсеру қажет, бірақ шақырым саны күніге аз болуы мүмкін.Ал бұл санның 500 шақырымы қиын өтетін жерлерден болады, мұнда тіпті қатқақ соқпақтың өзі үлкен сәттілік деп есептеуге болады.
Туризм үшін байкты қалай таңдауға болады? Туризм үшін велосипедті таңдау оңай емес. Егер кімде кім жолға ыңғайлы байкты ұсынып жатса, онда жол бойындағы лас ауамен тыныстауыңызға тура келеді,себебі мұндай велосипедтер рқаны тік ұстап қолға теңбе тең салмақ сала алмайтындай болып жасалады.Бұл дегеніңіз жергілікті жердегі еңіс жерлерде ол өте қолайсыз болады деген сөз.Мұнан басқа жол велосипеді саябақтағы серуен және саяжайдан сүт тасуға жара тұр, себебі Ашан байктер құсап оларда да қозғалтқыш саны аз.
Велоспортқа киім қалай таңдалады.? Велотуризм үшін велосипед мынадай сапада болуы керек: өте сенімді, техникалық қызмет көрсетілетін тұстарында әмбебап құрал сәйкес келуі тиіс, сомы мен бұрандасы нағыз болаттан болуы керек, ол майысқақ қытай сапасы болмауы керек.Онда далада рөліңіздің мүйіздері жоғары емес, төмен қарап келеңсіз жағдайда қалуыңыз мүмкін. Ал оны тіреуішінен бекіту мүмкін емес болып қалған себебі оның сомының алтықырлы қыры мүлдем жойылып цилиндрге айналып кеткен болады. Өзіңізге немесе достарыңызға велосипед алмас бұрын оны шығарушы туралы сайттан оқып танысыңыз.
Алюминийдан қатты әрі жеңіл раманың болуы керемет жақсы-ол өмірлік кепіл, мұндай GT велосипедінде кездеседі, ол өз қожайынынан басқа да біраз салмақ көтереді. Ол алдынан да артынан да бірдей салмақтағы заттарды көтере алатындай, үлкен жолқапшықты сала алатындай орны болуы керек. Оның салмақ көтеру дәрежесі 20-25кг.
Мұндай байк қатты алдыңғы ашасы жеңіл және айналмалы амортизатормен жабдықталуы керек.
Экспедициялық велосипед деген түсінік бар. Бұл Жол велосипеді мен тауға арналған велосипед екеуінің қосындысы секілді, мұнда ені үлкен дөңгелек, жүк көтерушілігі жақсы бола тұра, тау велосипеді секілді жүріске де ыңғайлы.Мұндай дәрежедегі велосипедті біздің елде таңдап алу мүмкіндігі аз. Олар негізінен Европа мен АҚШ та кішкене партиямен ғана шығарылады.
Қажетті жабдықтар мен киімдердің аз бөлігі.
Барлық туризмге арналған велосипедтер оның иесінің көтере алатынындай затты көтереді.Түптің түбінде байктың қозғалысы велосипедшінің бұлшық етінің күші болып табылады.Велотуризм үшін классикалық үлгідегі киім(жеке түнемелік зат бұл жалғыз жүргендегі ашық жерде қолданылады) мынадай жиынтықтан тұрады:
Шатыр. Қараңғы түскенде шатырдың болуы адамға сенімділік береді: не дегенмен өз үйің үнемі қасыңда болады.Жақсы бекітілетін, су өтпейтін және жеңіл шатыр алуға тырысыңыз.
Бұрыштары бар полиэтилен матасынан бірнеше метр, оның тігілген қалташалары болуы керек.Нөсер жаңбыр болғанда жаңағы қалташаларға тас салып қояр болса қолдан жасалған жамылғыны ұшырып әкетпейді.Егер сіздің шатырыңыз жеңіл болған жағдайда мұны міндетті түрде істеу қажет. Әйтпесе ол тез су болып қалуы мүмкін.
Ұйықтайтын қап. Жақсы ұйықтау қабы міндетті түрде төменгі температурамен белгіленеді, бұл ерлер мен әйелдердің ұрпақты болу жүйесінің түрлі құрылымына байланысты .
Көбік немесе каремат. Бұл жылуды ұстайтын жұмсақ көбіктелген пластмассадан жасалған полиуретанды кілемше.Оның ұйықтайтын қаптың астынан матрас есебінде қолданады.Бірақ кейбіреулері жақсылап ұйықтап алу үшін, жеңіл үрмелі матрасты алып жүреді.Мұнан басқа да егер велотуризмнің шатыры қателікпен төменге салынып кетсе, жоғары көтеріліп тұрған матрастың үстінде тынығу шатырға су кірген жағдайда дымқылдықтан сақтайды.
Гермитикалық қап. Мұнда примус, ақша, құжаттар,байланыс құралы және жылы төсек пен сіріңкені де сақтауға болады.
Егер де сіз ұзаққа шықсаңыз онда жергілікті жердің қағаз картасын, компас және механикалық немесе кварц сағатын алып жүріңіз. Мұндай жағдайда тез дұрыс бағытты таба аласыз, ал велотуризм жақсы жылдамдықтар мүмкіндігін қарастырады.
Жедел жәрдем жинағы. Мұнда міндетті түрде нитроглицерин жүрек аурын басу үшін, диареяны емдеу дәрісі, стерильді бинт және жарақатқа антисептиктер,тұмауға қарсы және препараттар әрқашан болу керек.Альбуцид тамшысын( көзге шаң түскендегі коньюктивит болмау үшін ), йод антипирин кене шаққан жағдайда(энцефалиттің алдын алу үшін), ауруды басатын (Но-Шпа) қосуға болады.
Аллергиядан да (Супрастин, Диазолин),дәке және стерильді майлықтар.Гемостатикалық қан тоқтатуға арналған сорғыш, сонымен қатар жараға себу үшін стрептоцид ұнтағы. Велотуризм кейде құлауы да көп болуы да мүмкін.
Уланудан белсендірілген көмірдің де қалтасы, регидрон(улану кезіндегі құсу мен іш өтуден адам бойындағы электролиттердің жоғалуынан сақтау үшін). Бұлардың бәріне қоса мұрынға арналған спрей, тамақ ауруынан соратын дәрілер. Тазалық заттарынан балалар ұнтағы немесе қажалудан тальк, күннен қоғайтын крем, еріннен гигиеналық ерін бояғыш. Ылғалды сүрткіштер мен сұйық сусабын.
Бұл тізімге күнде қолға алып жүретін насос, камера, жөндеу құралдары(жөндегіштер,велодәрілікжи ынтық,кілттер,шынжырды майлау үшін құралдар жне басқа да ұсақ түйектер).
Маңдайға киетін диотты қолшам, ешқандай жаңашылдығы жоқ қуаты бір аптаға жететін ұялы телефон дегендер олар бөлек тұрады. Жақсы ұялы телефондар үш күн бойына қосатын ток көзі болмаса пайдасыз болып қалады.Егер сізде динамо-дөңгелек болса қуат көзі USB-таратқыш түрінде сіздің рөліңізде болады.Мұндай велосипедтер сатылмайды, дегенмен қолдан жасап алуға болады.Сонымен қатар әжетхана қағазы мен қоқыс салатын қалта рулоны керек. Адамның шошқа емес екендігін ешқашан естен шығармау керек.
Киім және аяқ киім.
Туризмге арналған велосипедтер жоғарыда аталғаннан басқа қосымша киімдер тасиды.Жыл мезгіліне қарай киім мен аяқ киім келесідегідей жоспарланады:
Кроссовкалар, негізінен табиғи теріден, сүйретпелер, жүн шұлықтары және екі жұп мақта шұлықтар.
Велосипед дулыға және дулыға. Қиындау жүрісті ұнататындарға,сондай-ақ өрескел жерлерде ұзаққа созылған төмен құлдилаудың болуына арналған.Ересектер мен егде жастағы велосипедшілерге дулыға талап етілмейді. Бұл жастағы туризмге арналған велосипедтер, әдетте, секіруге арналмаған.
Гелді жапсырмалары бар велоқолғаптар өте қажет.
Термоішкиімнің жұбы,сулық.
Жеңіл тоқылған бас киім - менингитканың болғаны жақсы. Тіпті жаздың күні тауда құлақтың тоңуы, ал төмен қарай түсуінде құлақ ауруына тіпті менингитке ұшырауы да мүмкін.
Куртка - басты киім.Терді жақсы сіңіретін,жеңіл,жылы автокөлік жүргізушілеріне жақсы көрінетін куртканы таңдап алу керек. Оған жарыққа шағылысатын өрнекті тігіп қойған жақсы болады.
Асүйлік құралдардан: кружка, қасық,табақ,пышақ алыңыз.Пышақты сыртқы қабымен ұстаған жақсы, ал кружканы икемділік үшін екі қабатты алған жақсы.Олар жылуды жақсы ұстайды. Егер де топпен саяхаттасаңыз, газбен жанатын қыздырғыш алып жүрген ыңғайлы, себебі көп жерлерде от жағуға рұсат етілмейді.Ресейде пышақ немесе балта, котлок және сіріңке алған дұрыс.Сіріңкені еріген парафинге бір салып алсаңыз, олар ешқашанда ылғал тартпайды.Тез тұтану үшін құрғақ жанғыш заттың бірнеше таблеткасын алу керек.
Алюминий сымның жинағы.Бұлардың қажет болмайтын жері жоқ, бірақ көбіне ыдысты оттың үстіне ілу үшін қажет.
Суға арналған ыдысты да ұмытпаған жөн(5 литрлік пластмассалық бөтелке), сонымен қатар ыстық ыдысты ұстайтын қолғап және консерв пышағы. Егер де ашылған консерві ыдысы қалған болса, оны көміп тастамас бұрын отқа тастап алу керек. Сыртындағы қорғасын еріп, кейін жерде олардың тез ыдырауы жүреді.Біз осы шолуда велосипедшінің өзімен бірге алып жүретін заттарын айтып өттік. Велосипедтер жолға, қыдыруға (қалалық), тауға арналған болып бөлінеді. Одан басқа великтің ВМХ, уницикл, тандем, круизер деген түрлері бар.
Қазір велосипед тебудің сан түрі бар. Кедергілерден өту, секіру осылайша райдерлер жандарын рахаттандырады. Содан ләззат алады. Ол бүгінде экстремалды спорт түріне айналды. Түрлері де өте көп. Мәселен, норт-шор, слоупстайл, байкер-кросс (4Х) т.б.
Велотуризм де жылдан-жылға дамып келеді. Мұның да бірнеше түрі бар: спорттық, экспедициялық, танымдық, қыстық, т.б. болып бөлінеді. Әсіресе, велотуризмнің Еуропадағы қарқыны жақсы. Ол елдерде туристер қаланы машинамен емес, велосипедпен аралайды екен. Тауға шығады, өзен жағасына барады. Осылайша көрікті жерлерді көзбен көріп қайтады. Кәсіпқой велошабандоз деп атақты спортшы Александр Винокуровты атауға болады. Еліміздің даңқты спортшысы, Астана велокомандасының велошабандозы.Сидней Олимпиадасының күміс жүлдегері. Лондон Олимпиадасының чемпионы. Винокуровтың атын айдай әлемге әйгілі еткен осы велосипед.
Ал әуесқой велосипедшінің бірі - Алматының әкімі Ахметжан Есімов. Білетіндер әкімнің әкімдікке де велосипед мініп келетінін айтып жүр. Бұл жағынан лондондық әріптесі Борис Джонсоннан қалыспайды. Шаһар басшысының бастамасымен қалада велошеру өтіп тұрады. Ол кезде әкімнің өзі де атқа қонады. Әр шеруге 1000-ға жуық әуесқой велошерушілер қатысады.
Бұрындары велосипедті көбіне балалар тебетін. Содан ба үлкендер великке мінсе, көзге оғаш көрінетін. Ересектердің жұмысқа велик мініп баруы, тұрпайы ғана емес, ұят сияқты елестейтін. Ал шетелдіктердің бұған көзқарасы мүлдем басқа. Әсіресе, Еуропада бұл көлікті танымал тұлғалар көп мінеді екен. Велосипедті көп тепкендердің бірі - Альберт Эйнштейн. Өмір велосипед сияқты: тепе-теңдікті сақтау үшін, әрдайым қозғалыста болу керек. Артына осындай өсиет қалдырды. Бүгінде атақты ғалым мінген велосипедті Мадонна, Брэдд Питт пен Анджелина Джоли, Леонардо ди Каприо, Робин Уильямс, Дэвид Бэкхем, Джессика Альба, Дженнифер Лопес сияқты жұлдыздар жан серігіне айналдырды. Біздің елде де велосипед тебетін танымал тұлғалар аз емес. Мәселен, Төрегелді Шарманов, Тоқтар Әубәкіров, Ирак Елекеев, Нұрлан Абдулиннің велосипед тебетінін білеміз.
Велосипед тебу кейде апатты жағдайларға ұшыратуы мүмкін. Сондықтан оны жүргізудің ережелерін білген дұрыс. Өзім білетін бірнеше ережемен таныстырып өтейін.
:: ҚР Жолда жүру ережесіне сәйкес жолдарда тек 14 жасқа толған балалардың жүруіне рұқсат берілген.
:: Көлікке мінбей тұрып, оны тексеріп алған дұрыс. Әсіресе, рулін, тежегішін және дөңгелегін қадағалау керек.
:: Велосипедші машина жолы-ның оң жағымен жүруі керек. Себебі, көп жағдайда тротуармен жүруге тыйым салынған!
:: Велосипедшілер де бағдар-шамға бағынады.
:: Жаяу жүргіншілер жолымен өткен кезде, великтен түскен дұрыс.
:: Автокөлікпен жарысуға болмайды. Машина дереу тоқтай қалуы мүмкін!
:: Велосипедші қай кезде (автожолда, тұрғын үйлер маңында, дүкендер алдында т.б) қандай жылдамдықпен жүруін білу керек.
Велосипедтер елі - мұндайда ең алдымен көз алдымызға Қытай келеді. Алайда, көпшілік велосипедтер елі деп Дания мен Нидерландыны айтады. Бұл екі ел велосипедшілерінің көптігі жөнінен бір-бірінен қалыспай келе жатыр. Себебі, бұл елдердегі велосипед саны, халық санынан да көп болып шыққан. Великті бәрі тебеді: ерлер мен әйелдер де, балалар мен қарттар да. Амстердамның әрбір тұрғыны жылына велосипедпен 900 шақырым жолды жүріп өтеді екен. Голландияда велосипедшілерге барлық жағдай жасалған. Веложолдар, велотұрақтар, жалға беру бәрі-бәрі бар. Бұл жағынан біздің ел Голландиядан сабақ алса болғандай екен!
Орындықсыз велрсипед - мұндай да велосипед болады екен. Бірақ, мұнымен көп уақыт жүруге келмейді. Себебі, шаршайсың. Dreamslide bike деп аталады. Басқалардан айырмашылығы - мұның орындығы жоқ. Ерекше великті француз дизайнері Жан-Марк Гобиллар жасап шығарыпты. Велосипедті тепкен кезде жаяу қыдырғандай әсерде болады екенсің. Тағы бір артықшылығы - денсаулыққа өте пайдалы. Мұндайда, барлық буын қызмет жасайды. Ал кемшілігі - бағасы. Dreamslide bike-ні екінің-бірінің қалтасы көтере бермейді екен. Еуропадағы құны 1250 евродан басталады.
1.2 Велотуризм тарихы. Еуропа мен Америкадағы велотуризмнің дамуы. КСРО-дағы велотуризмнің дамуы.
Адам дөңгелекті ойлап табу бойына, онымен қалай атсыз немесе басқа да тарту күшінсіз қозғалыс жасауға болатынын ойлаған шығар(немесе әйтеуір дөңгелегі қосарланған қарапайым құрылғымен).Алдымен бұлар өздігінен тебілетін балалар ермегі, аяқпен өздерін жерден итеру арқылы сырғанау болды.
Біздің эрамыздың 190 жылы Ежелгі Римде император сарайында өзі жүретін дөңгелекті арбалар шықты, тісті тартпалармен жарақталған механимзді астына жасырылған құлдар іске асырып отыратын, бұлар қазіргі велорикшалардың бабасы деуге болады. Ол құлдардардың көзе түспей отыруына қарағанда демек аса үлкен болғаны.Мұндай өзі жүретін арбалар кейін де жасалып отырды. Мысалға, 1649 жылы Германияда күшті адамдар жүргізіп отыратын арба жасалды. Ағылшын ғалымы және философы Р.Бэкон ХІІІ ғасырда және Леонардо да Винчи адамдардың көмегімен қозғалысқа түсетін жеңіл арбалардың жобаларын жасаған болатын. XVI суретшісі Альбрехт Дюрердің гравюраларында өзі жүретін арбалар бейнесі сақталған. XVIII Леонтий Шамшуренков және Иван Кулибин Ресейде өзі жүретін жеңіл арбаларды жасап шығарды. Екі дөңгелекті велосипедке байланысты, қазіргі түсінікке қарай, төменгі тагильдік басыбайлы шаруа Е.Артамоновқа артықшылық беруге болады.Оның құрылысы толықтай темірден болды, алдыңғы үлкен дөңгелек және кіші артқы дөңгелек оның басқыштары алдыңғы дөңгелектің осіне салынған, онымен ол Төменгі Тагильден Петербургке, одан Мәскеуге саяхат жасады. Шындығын айтқанда, кейбір нақтылағыш зерттеушілер оның жасалғанына да саяхатына да күмәнмен қарады, дегенмен ол туралы аңыз туризмнің бастауы секілді әлі де өмір сүріп келеді.
Одан соң велосипед жасап шығару бастамасы көпке дейін европа елдерінде орнықты, Франция мен Германияда екі дөңгелекті велосипед-өздігінен сырғанайтын алдымен рөлдік басқарусыз, кейін рөлмен, мұнда олар өздерін жерден итере отырып, сол арқылы велосипед жылдамдығын жасап отырды.1817 жылдың баспасөзі неміс бароны Карл Драйз Карлсруэден Кельге дейін - 70 шақырымды бар болғаны 4 сағатта жүріп өткенін жазды. Өткен ғасырдың 50-ші жылдарында неміс Ф.М.Фишер мен француздар П.Мишо және Э.Мишоның тырысуымен велосипед алдыңғы дөңгелектерінде тепкіштері бар және тежегіші бар өзі қозғалатын жеңіл арбаға айналды. Бірақ бұл велосипед ағаш дөңгелектерімен және темір құрсауларымен амортизаторы болмағандықтан да сүйек шайқағыш атауына ие болды. Осындайлардың біреуі 1867 жылы Петр сарайының музейінен көруге болатын.
Өткен ғасырдың алпысыншы жылдарының соңынан велосипедшілер Ресей астанасының және басқа да ірі қалалардың көшелерінен көріне бастады, бұл біздің отандастарымыздың әртүрлі қобалжуын туғызды, ал баспасөзде көшедегі адамдарға мұндай жүргізушілердің қауіп төндіруі туралы да алаңдаушылық білдірді.
1869 жылы Парижде алғашқы велосипедтік жарыстар ағаш сүйек шайқағыштарда 120 шақырым қашықтыққа өткізілді, мұнда жеңімпаз орташа жылдамдықты сағатына 11 шақырымға жеткізген болатын.
Өткен ғасырдың 60-70 жылдары әр елдің шеберлері атап айтқанда велосипедті жасап шығаруды аяқтады деп айтуға болады, дегенмен жекелеген түйіндерін жетілдіру қажет болды. Өзіңіз қараңыз: осы жылдары велосипедтің дөңгелектері жеңіл әрі мықты металл шабақтармен, резина шиналармен,тепкіштің қозғалтқыштың білігімен жалғастыратын тетіктері дөңгелектер арасындағы арқауға бекітіліп, тізбекті тарату артқы дөңгелекті жетекші қылып, арқа тіреуі мен айыртығындары түтік бейімді болып, ал төлкесінде(втулка) алғашқы рет мойынтіректер пайда болды.
Шынын айтқанда, жіңішке металл шабақтар өнертапқыштардың алдыңғы дөңгелекті үлкейтіп артқы дөңгелекті кішірейту арқылы 70-ші және 80-ші жылдары әлемге өрмекші атауына ие болған қызық бір құрылысты тарту еткен болатын. Кейбір түрлерінде алдың дөңгелек екі немесе үш метрге жетті.Мұндай шомбалдармен тек ғана жүректілер жүретін. Велосипедтің өндірілуінде ағылшындар көшбасшылықта болды. Өрмекшілер шығарылымынан Премьер атауымен әлі күнге дейін сақталған велосипед Англиядан Александр ІІІ патша үшін шығарылды. Дегенмен өрмекшінің ирегі велоқұрылымда екі онжылдыққа кірістірілді, артқы дөңгелекке тізбекті жетектің болуы дөңгелектердің қайтадан екеуі де бірдей болуын қарастырды.
Англия, Германия, Францияның заводтарынан 80-ші жылдардың ортасынан бастап шыққан сыртқы түрі қазіргіге ұқсас олар тез арада ақ ыңғайсыз өрмекшілерді ығыстырып шығарды. ХХ ғасырда велосипед екеуі бірдей пневматикалық шинамен, еңкейтілген рөлмен, артқы дөңгелекке тізбекті тартпамен, жүріске ыңғайлы болып енді, және қозғалтқышты өзгерту механизімі де пайда болды. Велосипедтің таралуы 60-80-ші жылдарды Англияда веложүріс үйірмелері мен көптеген клубтардың құрылуына алып келді. Қазірде көптеген европа елдерінде велосипед- қозғалыстың кең таралған түрі. [1, 7-13б.]
Ресейдегі велосипед туризмі
Ресейде ХІХ ғасырдың жетпісінші және сексенінші жылдары велосипед иелерінің арасында өздерінің қауымдастығын құру туралы идея пайда болды, ол осы ыңғайсыз жеңіл көліктердің басын құрауы тиіс болатын.1880 жылдары Петербург қала басқармасы жүзге жуық велосипедті тіркеді. Сол жылы жарғысын жасап, билікке бекітуге беріп тастады. Санкт-Петербург қоғамы негізгі мақсаты етіп астана және оның айналасындағы әуесқой-велосипедшілердің жақындасатын ортасын құру, велосипедті жақсы әрі ыңғайлы қозғалыс құралы ретінде таратуды қойды.Осы мақсаттарға жету үшін астанада соған сәйкестендірілгенжайлар мен қоршауларда жналыстар,жаттығулар мен сайыстар өткізу, ал оның шет жағында экскурсиялар мен жарыстар ұйымдастыру қарастырылды. Қоғамға 21 жасқа жеткен және одан үлкен велосипедші-әуесқойлар қабылданды. Қоғамның қаржысы бір реттік және жыл сайынғы қоғам мүшелерінің жарнасынан және қайырымдылық пен көпшілікке оқылатын лекциядан түсетін түсімнен құралды.
1882 жылы Ресейде алғашқы рет велосипедші топтың үлкен саяхаты ұйымдастырылды: Петербург қоғамының жеті мүшесі Петербургтен 270 шақырым жердегі Иматра су құламасына жол тартты.Мүмкін осы саяхатты біздің еліміздегі алғашқы ұйымдастырылған велотуризм дейміз шығар. 1883 жылы 24 шілдеде Мәскеуде бірінші рет онда бар болғаны жеті қатысушы болсада Ресейдегі велосипед спортының туған күні саналатын жарыс өтті. Ол Ходын далалығында ат жарыс ипподромында өтті. Екі қашықтық болды 1,5 және 7,5 шақырымға, екеуін де Ұлыбританиядан шыққан, мәскеулік Ю.Блок жеңіп алды. Блок 80-ші жылдардың басында Ресейде велосипедті насихаттау үшін көп жұмыс жасады. Өзінің 1882 жылы Мәскеуден шыққан Велосипед деген кітабында жүзге жуық мәскеулік пен петербургтықты велосипед жүргізуге үйреткенін жазады. Бұл кітаптың велосипед тақырыбына жазылған алғашқы қарлығаш болуы да ғажап емес. Дегенмен өзінің алғашқы өмір сүру жылдарында Петербург және Мәскеу қоғамы да ерекше жетістігімен мақтана алған емес. Қала көшелерінде велосипед жүрісіне тиым салынуы олардың қайраткерлігіне қатты тежеу қойды, сондықтан да 1887 жылы Петербургтегі бірнеше мыңдаған велосипедшілерден 40 адам, ал Мәскеуде қоғамында 33 велосипедші ғана мүше болып тұрды. Велосипедке деген қызығушылық өсе берді. 1886 жылы Ригалық, Екатеринбургтық және Варшавалық, 1887 жылы Севастопольдік және Харковтік, одан кейін Одессалық, 1889 жылы - Лодзиндік және Ревельдік, 1890 жылы - Воронеж қоғамы, велосипед клубтары мен үйірмелері, көптеген губерниялар мен уездік қалаларда құрыла бастады. Воронеж қоғамының жарғыда жазылған міндеттері астаналық қоғамнан айырмашылығы шамалы болды, ең бастысы-бүкіл Ресей империясы бойынша тас жол және фунтты жолдармен велосипедші-әуесқойлардың жүрістерін кең көлемде дамыту.
90-шы жылдардан бастап велосипед қоғамы мен үйірмелерінің санының тез өсуі жалғасын тапты, 1892 жылы қоғам мен клубтар 28 қалада жұмыс жасады: аталғандардан бөлек Киевте, Юрьевте, Тифлисте, Смоленскде, Төменгі Новгородта, Костромада, Орлода, Астраханьда, Саратовта және басқа қалаларда, ғасырдың соңына қарай қоғамдар мен клубтардың саны сексеннен асты.Арнайы иллюстрацияланған журналдар велосипед, Самокат, Велосипедист, Циклист шыға бастады. Велосипед спортымен айналысу мен велосипед жүрісін насихаттай отыра, журналдар велосипедті құр ермек деген жалған пікірді жоққа шығарып, орыс велосипедшілер қоғамы және барлық орыс велосипедшілері үшін жалғаушы орта болуды мақсат етіп қойды. Журналдар бетінде Ресейдегі велосипед қоғамдарының дамуы мен қайраткерлерігі, велосипед техникасынң жаңалық, ұзақ саяхат бағыттарының суреттелуі, киім, тамақтану тәртібі,тазалық сұрақтары бойынша кеңестер беріліп отырды.
1895 жылы Мәскеу заводы велосипед шығара бастады, бірақ велосипедттің көптеген бөлшектері Ригада жасалатын болды, мысалға 1907 жылы олар он бес түрлі модельдің 3 мың велосипедін шығарды. 1901 жылы велосипедші туристердің қоғамы Ресей туристер қоғамы болып қайта құрылды. 1914 жылы негізгі өкілдері ауқатты адамдар болып келетін РТҚ мүшелері 5 мыңға жетті.
1917 жылы Ресей туристер Қоғамының мүшелер саны күрт қысқарды. Революциядан кейін және одан кейінгі жылдары адамдардың велотуризммен айналысатын мұршасы болмады. 1928 жылы РТҚ негізінде Пролетарлар қоғамының туризмі мен экскурсиялар (ПҚТЭ). Ол кезде қоғам мүшелерінің саны 170 мыңға жетті. 1936 жылы ПҚТЭ жойылып, туризм жөніндегі жұмыс, материалдық базасы кәсіподақтарға берілді. КОБОК (Кәсіподақтар одағының бүкілодақтық орталық кеңесі) жанынан туристік-экскурсиялық басқарма құрылды (ТЭБ). Нәтижесінде туризмнің бүкілодақтық секциясы құрылды, ал іс жүзіндегі туристік жұмыстар спорттық қоғамдарда жүргізіліп отырды. Негізгі топ - туристік (туристік-альпинистік) секция - спорт қоғамының ең төменгі кеңесінде кәсіпорында немесе оқу орнында орнықты.
1939 жылдың мамырында Денешынықтырудың бүкілодақтық комитеті Турист СССР төсбелгісі үшін ережені бекітті, өзінің орнын туризм 1940 жылдың 1 қаңтарынан бастап берілген Еңбек пен қорғанысқа дайын кешенінен тапты. Жекелеп алғанда велотурист мөлшерді орындау үшін 60-70 шақырым жорыққа шығуы керек. 1949 жылы өздігінен құрылған туризм Біртұтас бүкілодақтық спорттық санатқа енді. Алғашында барлық жорықтар күрделіліктің үш санатына бөлінді.
1962 жылы ТЭБ туризм бойынша кеңеске бөліп тастады, ал КОБОК туризм бойынша Орталық кеңес болып қайта құрылды (1969 жылдан бастап Туризм және экскурсия бойынша орталық кеңес). Өздігінен құрылған туризм толығымен кәсіподақтар қамқорлығына көшті. Веложорықтардың күрделілік санаты беске дейін өсті. 1966 жылы саяхатшылар, оның ішінде велотуристер өздерінің Турист журналын ала бастады.
Алғашқы рет соғыстан кейінгі жылдары Харковь және Рига велозаводтары қалпына келтірілді, 1947 жылы Минскдегі мотовелозавод тұрғызылды және пайдалануға берілді, ал кейінірек Шяуляйдағы велозавод. Бірақ велотуризм соғыстан кейінгі жылдары қиын әрі ұзақ қалпына келді. 60-шы жылдарға қарай Туристер клубы өздерінің жұмыстарын КСРО-ның 150 қаласында қалпына келтірді, дегенмен көбінде велосипед секциясы болмады. 1980 жылдары санатты жорықтарда 5,5 мыңнан аса адам қатысып, 1987 жылы олардың саны 10 мыңнан асты, 1989 жылы 11,5 велотуристке жетті. Өсуі әрине көрініп тұр, бірақ велосипеді бар адамдардың санын қарасақ (45-50милл) әрине өте аз.
Сексенінші жылдардың соңында еліміздің қалаларында әртүрлі өзіндік қоғамдар, одақтар, велотуристер клубы пайда бола бастады. Мәскеуде мысалға велосаяхатшылар Ассоциациясы пайда болды.Астанада және басқа да кейбір қалаларда 1988 жылы кең ауқымдағы - сауықтыру серуенінен бастап спорттық жарыстарға дейін бар Пелетон велоодағы құрылды. Кәсіподақтардың бүкілодақтық ерікті денешынықтыру-спорттық қоғамының жанындағы кеңестерден велоклубтар құрылды. Волгоградта велосипедті ұнатушылар арасынан велотуризм секциясымен, сауықтыру серуенімен, техникалық шығармашылығымен және басқаларымен велоклуб құрылды.
Республикамызда велосипедпен саяхаттау бұрыннан халық арасында кең таралған. Көп күндік велосаяхат алғаш рет 1934 жылы маусымның 18-нде өткізілді. Қазақстанның ішінде өткен бұл жорыққа 14 адам қатысты. Маршрут ұзақтығы 4134 километрге созылды, Семей, Петропавл, Қостанай қалаларында басталып Ақтөбе қаласында аяқталды. Бұл веложорықтың мақсаты Кеңес одағының Пенза маркасындағы алғашқы велосипедтерін сынақтан өткізу, шыдамдығын тексеру болды. Топты дене шынықтыру техникумының директоры В.Зимин басқарды. Топ құрамына А.Васильев, В.Васильев, К.Суханов, Г.Каймашников, К.Гусев, С.Мурсалимов, Ж.Қонақбаев, Д.Николаев, В.Дырдин, Н.Пустовой, Б.Лобанов, С.Киркин және Н.Бояркин кірді.
1936 жылы жаз айында Мантейфель басқарған Қарағанды шахтерлары велосипедпен Мәскеуге дейін жол жүріп өтті. 1937 жылы 9 мамырда Қарсақпай мыс - балқыту комбинатының бір топ велотуристері - Парфенов, Телеляев, Прокопьев, Провоторов, Цицельский - Қарсақпай - Атбасар - Ақмола - Қарағанды - Қарсақпай маршруты бойынша велосипедпен аралап шықты. Сол жылы маусымның 25-де Целиноград облысының Балкашино ауылының 9 мұғалімі Алматы қаласына қарай велосипедпен жүріп өтті. 1937 жылдың жазында Клаусевич, Ильин, Пастухов, Симанков, Поцелуев, Тоқбергенов және Тундыкпаевтың қатысуымен Балхаш - Алма-ата - Семипалатинск - Петропавловск - Қарағанды - Балхаш маршрутымен веложорық өтті [12]. Кеңес Одағында, Қазақстанда жаңарған туризм түрлері Ұлы Отан соғысы кезінде дамуы тоқталып, соның ішінде велотуризм соғыстан кейінгі жылдары қиын әрі ұзақ жанданды.
Велотуризмның жаңа тарихы 1958 жылы Ленинградтық туристтер клубының (ЛТК) құрылуынан бастау алады, мұнда велосипед туризмімен қатар сол кездегі туризм түрлерінің барлығы секция бойынша жинақталды. Велотуристік белсенділік шыңы 70-ші жылдардың екінші жартысы мен 80-ші жылдарға, ленинградттық велотуристтердің бір тобы аса қиын саяхаттарды Кавказ, Памир, Тянь-Шань, Алтай аймақтарына жасаған кезге тура келеді. Туристтер клубы 60-шы жылдары КСРО-ның шамамен 150 қаласында өз жұмысын қайта бастағанымен, бірақ барлығында велосипед секциясы бола қойған жоқ [11].
Алпысыншы жылдары велотуристтік секциялар мен клубтар Ростов-на Дону, Горький, Қарағанды, Харьков қалаларында, ал жетпісінші жылдары - Житомир облысында, Рязаньда, Қазанда, Владимирде, Донецкте, Запорожьеде, Таллинде, Уфада, Белоруссияда, Латвияда және басқа жерлерде де жұмыс істей бастады. Кейіннен осы қалалар мен аймақтар ұйымдасқан велотуризмнің негізгі орталықтарына айналды, осында ең көп слёт пен жарыстар өткізілді, велотуристік дайындық мектептері белсенді жұмыс жасады, ал ең бастысы бір күндік және көп күндік сапарлар ұйымдастырылды. Осы қалаларда бағыттық-біліктілік комиссиясының өкілеттілігі өзінің биігіне жетті, олар жоғарғы V санаттағы қиын маршруттарға шығаратын болды. Осы қала мен республика велотуристтері ең алғаш болып велотуристтер үшін жаңа аумақтарға аяқ басты, осында сапар шараларының жаңа түрлері ойлап табылды.
1965-1968 жылдар арасында Қарағанды қалалық клубының әуесқойлары Орталық Қазақстан арқылы 5000 километрден астам арақашықтықты велосипедпен жүріп өтті. Олар атақты адамдар жайлы мағлұматтар жинап, ардагерлермен кездесулер өткізді. Мазмұнды жорықтар ұйымдастырғаны үшін бұл клуб 5 құрмет дипломдарымен марапатталды. Бір жорықтың желісімен Ленинград - Қарағанды атты деректі кинофильм түсірілген. 1975 жылдан бастап ұзақ жылдар бойы 9 мамырда Қарағандылық велотуристер Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жауынгерлерге қойылған ескерткіштің жанында жиналып веложарыс өткізетін болған. Қазақстанның басқа да қалаларынан шыққан велотуристтер қызықты саяхаттарды ұйымдастырды. Сексенінші жылдары велосаяхаттарды ұйымдастырушылар Оралда - В.Шведов, Гурьевте - В.Афанасьев, Шаханда - В.Зобнева, Теміртауда - К.Крюченок, Петропавлда - В.Чеховской, А.Затай, А.Иванов, Сараньда - М.Асанович, Қарағандыда - В.Новиков, В.Трофимов, И.Пудовкин, А.Ганжула, Алматы облысында - А.Медведев, А.Лодин болған. Бұл саяхаттардың бағдарлары туралы есеп берілген құжаттар Республикалық туризм және экскурсия кеңесінде сақталған [12].
20 ғасырдың 80-жылдары Қазақстанда велосипед түрлері көп шығарылып, велоспорт пен велотуризммен көптеген жастар айналыса бастады. Көпшілік қатысатын велотурлар кеңінен таралды, мысалы 1978 жылдың маусым айында 7000 адам қатысуымен 150 км қашықтыққа созылған веложарысы өткізілді. 1982 жылы В.И. Лениннің туған күнінде Москва мен оның жанындағы қалалардан шыққан қатысушылар веломарафонды бастап, 12 мың км жол жүріп, барлық 15 республиканы аралап, Октябрьдің 65 жылдығын тойлаған күні Қазақстанның сол кездегі астанасы - Алматы қаласында аяқтады. Мұндай үлкен велотур бірінші рет өткізілді, ол веложорық 150 адамның қатысуымен, қиындығы бойынша екінші мен бесінші категория болып саналатын 19 этаптан құрылды. Осы жылдары КСРО елдерінде жоспарлы велотуризм пайда болды. 1979 жылы Краснодар өлкесінде бірінші рет арнайы жолдамамен көпкүндік веломаршруты жұмыс жасай бастады, 2 жылдан соң 1981 жылдан бастап жоспарлы велотуризм Қазақстанның Қарағанды қаласында пайда болды. Өкінішке орай, Қазақстандағы ұйымдасқан велотуризмнің дамуы кеңістік (облыстар) пен уақыт бойынша бірқалыпты емес. Бұл тіптен де облыстар мен аймақтардың жол және туристік мүмкіндіктерімен байланысты емес. Себеп көбіне субъективті, әлеуметтік сипатта, велотжорықтарды көбінесе энтузиаст - ұйымдастырушылар өткізуіне байланысты, облыс орталықтарының басшылары және туристік ұйымдардың қаншалықты бюрократтанғанына, өз бетінше ұйымдастырылған туризмге қызығушылық танытпауына байланысты болып келеді.
2013 жылы Алматыда Velo-tour.kz пен Veloholiday.com жобалары өкілдері арасында Қазақстанда велотуризмді дамыту қоғамдық қорын құру туралы меморандумға қол қойылды. Қазіргі күнге дейін Алматы маңында шамамен 10 туристік велосипед маршруттары жасалған және жаңаларын жасау жоспарлануда. Сонымен қатар велоқозғалыс қатысушыларына қолайлы жағдай жасау үшін қаланың инфрақұрылымы мен көлік коммуникациясын дамытуға атсалысу жоспарланып отыр. Velo-tour.kz жобасы әуесқой-энтузиасттар тобынан басталған болатын, олар үшін велосипед серуені қызығушылық, ермек секілді еді. Оларға достары, сонан соң достарының достары, таныстар мен бейтаныс жандар қосылып, ақырында осындай сапарлар кәсіби жолға қойылды [13].
Қазіргі таңда, бұл Қор кез келген қалаушыға, тіпті жаңадан үйреніп жүргендерге де велосеруеннің толық қызметін ұсынады. Мұндай толық циклды қызмет - маршрут басталатын орынға жеткізіп тастауды меңзейді, бұл қарбалас магистраль кезінде велосипедпен жүру қаупін азайту мақсатында жасалады. Сонан соң заттар көлікте велосипедшілердің соңынан еріп жүреді, және де шаршаған велосерунге қатысушылар дем ала алады, өйткені сапарға көбіне жанұямен шығады, ал әркімнің дайындығы әр қилы болып келеді. Сонымен қатар, жол бойы топты велогид алып жүреді, ол қозғалысты басқарып велосипедті тексеру мен қандай да бір ақауды реттеуді қолға алады. Алайда велотуризмді кәсіби түрде дамытатын мұндай энтузиаст топтар елімізде қазір көп емес.
Қазақстанда соңғы жылдары көп велотурлар мен веложарыстар өткізіліп жатыр, соның ішінде алғашқы Алматы Туры 2013 (ағылш. Tour of Almaty 2013) бір күндік тас жол веложарысын атап өту керек. Қазақстандық атақты велосипедшісі, 2012 жылғы тас жолдағы топтық жарыстың Олимпиада чемпионы, AstanaProTeam қазақстандық велокомандасының негізін құраушыларының бірі Александр Винокуров Қазақстанда Тур Алматы халықаралық жарысын өткізуде идеялық шабыттандырушысы болды. Александр Винокуров: Қазақстан территориясында халықаралық деңгейдегі жарысты өткізу - бұл менің соңғы бірнеше жылда ойымда жүрген арманым болатын - деді.
Велотуризмге белсенді түрде велоспорттың элементтері енгізілді. Жақын және алыс жорықтарға аттанатын туристер туралы (көбі бір ауыспалы жол велосипедін қаламауға айналды) немесе киім кию әдісінде емес сөз. Велотуристік шаралардың әралуандығына велоралли, марафон, сонымен қатар ешкімге әзірше аса танымал емес триал қосылды.
Туризмде 90-шы жылдары және велотуризмде орталықтандырылған жүйе бұзылып, бірақ жеке бастамалар қанатын жайды. Жаңаша құқықтық мүмкіндіктермен құлшынған белсенділер әртүрлі мекемелердің қол астында тәуелсіз велоклубтар, қоғамдар құрып, бюллетеньдер, газеттер, журналдар шығара бастады. [1, 13-25б.]
Халықаралық велосипедшілер одағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дипломдық жобаның өзектілігі.
Соңғы жылдары велосипед туризмі аса танымал демалыс түріне айналып барады. Қазіргі таңда жалпы әлемде салауатты өмір салтына қызығушылықтың артуымен, рекреациялық туризмге, велотуризмге сұраныс өсуде. Велотуризм тақырыбы түрлі авторлар тарапынан көптеген басылымдарда сарапталғанымен Қазақстанда бұл тақырып толығымен жүйелі қарастырылмаған, сонымен қатар республикамызда, Алматы қаласы ішінде жан-жақты қамтитын велосипед маршруттары құрылмаған. Велотуризм ең экологиялық таза және денсаулыққа пайдалы туризм түрі, ол жылдамдықты, еркіндікті сезіндіруімен катар, қызықты саяхаттарымен және де табиғатта толықтай демалу мүмкіндігімен қызықтырады. Бүгінгі таңда елімізде велотуризм тек қана туризм индустриясы субъектілерімен ғана дамытылып қоймай, сонымен қатар мемлекеттік саясатта бағытты қолдау алып отыр. Қазақстанда велосипед туризмінің дамуына рекреациялық мүмкіндіктер бар, соңғы жылдары елімізде велотурлар, велосайыс пен жарыстар көп өткізілуде. Аумақтың үлкендігі, тұрғындары аз шоғырланған аудандардың көптігі, ландшафт пен климат зонасының сан алуандығы, табиғат және тарихи-мәдени әсем жерлердің көптігі Қазақстанда велосипед туризмінің дамуына ықпал етеді. Жоғарыда аталғанның барлығы - Қазақстандағы велотуризмнің мәселелері мен даму болашығын анықтау тақырыбының өзектілігін көрсетеді.
Зерттеу мақсаты: Қазақстандағы велотуризмінің даму мәселелері мен даму болашағын анықтау.
Зерттеу болжамы. Қазақстандағы велотуризмінің даму мәселелері мен даму болашағын анықтау
Дипломдық жоба міндеттері:
* Қазақстанда велосипед туризмінің дамуы үшін рекреациялық мүмкіндіктерін талдау.
* Қазақстанда велотур ұйымдастырудың ерекшеліктерін айқындау.
* Велосипед туризмінің Қазақстандағы маңызын анықтау.
* Алматы қаласында велосипед туризмінің дамуын қарастыру.
* Қазақстан бойынша велосипед маршруттарын әзірлеу
* Қазақстанда велотуризмнің даму мәселесі мен болашағын анықтау
Тақырыптың зерттеу деңгейі.
- қарастырылатын тақырып бойынша дерекнамалық қорды талдау (ғылыми талдау әдісі);
- дерекнамалық қорда келтірілген көзқарастарды жалпылау және жинақтау (ғылыми синтез бен жалпылау әдісі);
- алға қойылған тақырыпты ашу кезінде авторлық көзқарастың негізінде алынған мәліметтерді модельдеу (модельдеу тәсілі).
Велосипед туризмі мәселесінің ғылыми зерттелу деңгейін сипаттай келе, бұл тақырып Булгаков А.А., Лебедев В.И., Антипов В.В., Тарас А.Е. мен Сельченок К.В., Пельцман Л.А., Онучин А. мен Попов Ю., Тим Постон мен Иэн Стюарт, тағы басқа авторлар тарапынан түрлі басылымдарда: оқулықтарда, монографияларда, мерзімді басылымдарда және ғаламторда қарастырылғанын ескере кету керек. Дегенмен, әдебиеттер мен дерекнамаларды зерттей келе аталмыш тақырыпта толық және айқын зертеммелердің жеткілікті жүргізілмегендігі анықталды.
Дипломдық жобаның деректік көзі,
Дипломдық жобаның теориялық-әдістемелік негіздерін
Зерттеудің теориялық-әдіснамалық қорын дерекнаманың төрт тобы құрайды. Алғашқы топқа - зерттеу тақырыбы бойынша авторлық басылымдар кіреді, екіншісіне - оқу әдебиеті (оқулықтар және оқу құралдары, анықтамалық және энциклопедиялық әдебиет, заңнамаға берілген түсініктемелер), үшіншісіне - мерзімді басылымдардағы зерттеу тақырыбына жазылған ғылыми мақалалар, төртіншісіне - ғаламтордағы арнайы мамандандырылған сайттары жатады. Еңбегіміздің ғылыми маңызы зерттелетін тақырыптың ғылыми-әдіснамалық қорын оңтайландыру мен реттеуден құралады. Эмпирикалық қорды Қазақстандағы велосипед туризмін дамытуға қатысты практикалық мәліметтер құрайды.
Диплом жобаның зерттеу әдістері.
Дипломдық жобаның практикалық маңызы және жаңалығы. Велосипедтік туризмді Қазақстанда дамыту мәселесін сараптау. Қарастырылып отырған тақырып бойынша жасалған жұмыстың нәтижелері келешектегі зерттеулер үшін пайдаланылып және тәжірибе жүзінде қолданыла алады, біздің Қазақстан бойынша әзірлеген велосипед маршруттарымыз туризм саласында, турфирмалар қызметінде қолданылуы мүмкін.
Жобаның сыннан өтуі.
Дипломдық жоба құрылымы мен көлемі. 2 тараудан, 76 беттен, 3 кесте, 2 диаграммадан және 15 суреттен тұрады. Бірінші тарауда велосипед туризмінің теориялық негіздері, мәні және ерекшеліктері, оның даму тарихы, велотуризмнің дамуы үшін материалдық-техникалық жабдықтаулары, сонымен қатар әлемдік велотуризм орталықтары қарастырылған. Екінші тарауда Қазақстан туризмі, оның ішінде велосипед туризмі даму үшін рекреациялық мүмкіндіктері, велотур ұйымдастырудың ерекшеліктері мен велосипед туризмінің маңызы анықталған.
.
1 ВЕЛОТУРИЗМ ТАРИХЫ. ӘЛЕМДІК ВЕЛОТУРИЗМНІҢ ДАМУЫ
1.1 Велосипедтің пайда болуы мен қазіргі түрлері
Тарихы. Велосипедтің көлік түріндегі дамуы ХІХ ғасырда ғана басталды. Людвиг Драйс өзінің өздігінен сырғанайтын көлігіне басқарылатын алдыңғы дөңгелекті жасады. Ол онымен 7 сағатта 100 шақырым жүріп өтті.
1860 жылы - Пьер Мишо өздігінен сырғанайтын көліктің алдыңғы дөңгелегіне екі тепкі (педаль) қондырып, 2 жылдан кейін велосипед деген атаумен сериямен шығара бастады.
1888 жылы - ішіне ауа толтырылған шиналардың шығуымен оның гүлдену кезеңі басталды.
1950 жылы - италяндық атақты велосипедші Туллио Кампаньоло қазіргі велосипедтердің көбінде қолданылып жүрген жылдамдықты ауыстырғышты ойлап тапты.
1874 жылы - титаннан, 1975 жылы- көмірталшығынан велосипед шығарылды.
1983 жылы - велокомпьютер пайда болды.
1990-шы жылдардың басында - жылдамдықтың ауыстырылуының индексті жүйесінің кең таралуы жүрді. Велосипедтің атасы - неміс бароны Карл фон Дрез. Ол 1817 жылы жылдам жүретін машина жасауды қолға алады. Сондағы жасап шыққаны осы велосипед екен. Көлік Париж бен Лондонға тез тарайды. Бірақ, Дрездің көлігі біраз уақыттан кейін ұмыт болып кетеді. Тек 1839 жылы шотландтық шебер Крикпатрик Макмиллан оны қайта құрастырып, педаль мен отырғышын қосады. Ал 1863 жылы франциялық өнертапқыш Пьер Лалман оны одан бетер жетілдіреді, көлікке велосипед деген ат береді. Сондықтан да, велосипедтің шыққан елі - Франция.
Қазіргі заманғы тұрғын үшін велосипед нағыз сыйлық болар еді:бұл адамзат ойлап тапқан ең сенімді көлік құралы болып табылады. Бар болғаны адамның денесінің 20-25 пайызға салмағын өсіре отыра, қозғалыстың жылдамдығын бірқалыппен екі есе арттыруға болады.
Велосипед физикалық тұлғаны қалыпты ұстауға мүмкіндік береді,ол ыңғайлы, керек кезінде арықтан өтерде қолмен көтеріп алуға, үрленететін қайыққа мінгізіп алуға, тиісінше қайықты қайта жинап,жолқапшыққа салып алуға болады.Мұнан басқа оны арқаға артып алып, жарқабақтардан және тасты сусымаларды өтуге болады.Осы артықшылықтардың бәрі велосипед туризмінің тек ғана демалыс құралы ғана емес, кейбіреулер үшін өмір сүру салтына айналған болатын. Велосипед туризмі уақыт өткізудің тиімді түрі болып табылатыны соншалықты отбасымен қалалық саябақтар да демалыс күнін өткізу үшін де, артынан санатты түрдегі велосипедші болып шығатындай бірнеше күндік жорықтарға қатысуға да мүмкіндік береді.
Ресей Федерациясы көп жағдайда экономикасы дамыған елдерден қалып келеді. Бірақ оған әлемде тең келмейтіні ол табиғат байлығының сұлулығы, олар барлық құрлықтың жетіден бір бөлігін алып жатыр.Ресейде пальмалар мен магнолиялар астында өтетін аса ыстық күндер де және бір мезетте - Поляр шеңберінің түнгі қарлы бораны да жүріп отырады.Сондықтан да велосипед туризмі сияқты құбылысқа, аса назар аудару қажеттілігі туындайды, себебі бұл ермектің көптеген түрі кездеседі.
Классикалық велотуризм - бәрін негізіне осыдан бастаған дұрыс. Әдетте бұл достарыңмен асығысы жоқ қала сыртындағы серуенге шығу, алау жанында кәуап, жиналмалы үй, көбіне 2-3 күннен әріге бармайды.Мұндай маршрутты демалыс күннің түнемелікпен екі үш еселеген түрі ретінде есептеуге болады.
Экстремалды велотуризм - ол анау айтқандай қорқынышы жоқ. Экстремалды сөзі бұл жерде адамдар өте көп жүрмеген жерлерде болу деп түсіну қажет.Мұндай туризм үшін таулы велосипедтерді қолдану қажет, Merida және GT. Кейде мұндай жұмыстың мақсаты кедергілермен күрес болып табылады, сондықтан да кейде әбден балшыққа былғанған олар көптеген күшін жоғалтып, байкер-экстермалдар қону үшін жақсы қонақүйге аялдайды. Ал екінші бөлігі тұтасымен табиғатпен үндесу үшін тыста қалады, мұндайда олардың таңлап алған жерлері компьютердің жұмыс үстелінің бетіндегі адамның аса қызығатын суреттері секілді жерлерде болады.
Өркениетті туризмде түнеу үшін қонақүйлер жоспарланады,ал күнұзақ жүріп отыру 50-60 шақырымнан аспайды.
oo Артықшылықтар көрініп тұр: палатканы сүйретпеуге,отын дайындау үшін балта немесе шапқы, котелок, кілемшелерді алып жүрмеуге болады. Жүк салмағы кәдімгідей жеңілдейді.Азық-түлік қоры да үлкен емес. Мұнан басқа әр кеш сайын- таза төсек, жақсы кешкі ас, әрі ол өркениетті жерде одан сайын дәмдірек болып көрінуі мүмкін.
oo Кемшіліктері қонақүйден орын табылуына деген ұдайы сенімсіздік, және палаткада түнегенге қарағанда шығынның көп болуы.
Байсалды туризм: күрделілік деңгейін бағындырамыз
Велотуризм бұл өте байыпты зат деп түсінгендерге ешқайдай кедергі жоқ. Қазіргі заманғы велосипед бағыттарын деңгейлеу жүйесі жеткілікті түрде жұмсақ әрі саналуан.Күрделіліктің санаты бар, олар тәуліктік және жиынтықтық жүрісті бөледі, тәуліктік биіктікті алу, жолдағы күндер санына, сонымен қосаерекше кедергілерден өту: сулы өткел, тасты шөгінділер,дауыл құлатқан ағаштар алаңы және т.б..Бірінші санаттағы бағытты өтіп шығуға арнайы өткізу қажет емес, онда барлық барғысы келген адам қатынаса алады.
Туризм үшін велосипедтер де ешқандай реттелмейді: қандаймен қыдырсаңыз да бәрібір. Бағытты жүріп өту үшін бір апта бойына тәулігіне 50 шақырымнан, тіпті тас жолмен жүріп өтуге болады.Бір күн (көбіне аптаның ортасында) әрбір тілек білдірген қатысушымен бірге радиалды бағытпен жүріп өтуге және демалуға беріледі. Ал жоғарғы санаттағы күрделілікке келсек жорық бойына 800 шақырымды еңсеру қажет, бірақ шақырым саны күніге аз болуы мүмкін.Ал бұл санның 500 шақырымы қиын өтетін жерлерден болады, мұнда тіпті қатқақ соқпақтың өзі үлкен сәттілік деп есептеуге болады.
Туризм үшін байкты қалай таңдауға болады? Туризм үшін велосипедті таңдау оңай емес. Егер кімде кім жолға ыңғайлы байкты ұсынып жатса, онда жол бойындағы лас ауамен тыныстауыңызға тура келеді,себебі мұндай велосипедтер рқаны тік ұстап қолға теңбе тең салмақ сала алмайтындай болып жасалады.Бұл дегеніңіз жергілікті жердегі еңіс жерлерде ол өте қолайсыз болады деген сөз.Мұнан басқа жол велосипеді саябақтағы серуен және саяжайдан сүт тасуға жара тұр, себебі Ашан байктер құсап оларда да қозғалтқыш саны аз.
Велоспортқа киім қалай таңдалады.? Велотуризм үшін велосипед мынадай сапада болуы керек: өте сенімді, техникалық қызмет көрсетілетін тұстарында әмбебап құрал сәйкес келуі тиіс, сомы мен бұрандасы нағыз болаттан болуы керек, ол майысқақ қытай сапасы болмауы керек.Онда далада рөліңіздің мүйіздері жоғары емес, төмен қарап келеңсіз жағдайда қалуыңыз мүмкін. Ал оны тіреуішінен бекіту мүмкін емес болып қалған себебі оның сомының алтықырлы қыры мүлдем жойылып цилиндрге айналып кеткен болады. Өзіңізге немесе достарыңызға велосипед алмас бұрын оны шығарушы туралы сайттан оқып танысыңыз.
Алюминийдан қатты әрі жеңіл раманың болуы керемет жақсы-ол өмірлік кепіл, мұндай GT велосипедінде кездеседі, ол өз қожайынынан басқа да біраз салмақ көтереді. Ол алдынан да артынан да бірдей салмақтағы заттарды көтере алатындай, үлкен жолқапшықты сала алатындай орны болуы керек. Оның салмақ көтеру дәрежесі 20-25кг.
Мұндай байк қатты алдыңғы ашасы жеңіл және айналмалы амортизатормен жабдықталуы керек.
Экспедициялық велосипед деген түсінік бар. Бұл Жол велосипеді мен тауға арналған велосипед екеуінің қосындысы секілді, мұнда ені үлкен дөңгелек, жүк көтерушілігі жақсы бола тұра, тау велосипеді секілді жүріске де ыңғайлы.Мұндай дәрежедегі велосипедті біздің елде таңдап алу мүмкіндігі аз. Олар негізінен Европа мен АҚШ та кішкене партиямен ғана шығарылады.
Қажетті жабдықтар мен киімдердің аз бөлігі.
Барлық туризмге арналған велосипедтер оның иесінің көтере алатынындай затты көтереді.Түптің түбінде байктың қозғалысы велосипедшінің бұлшық етінің күші болып табылады.Велотуризм үшін классикалық үлгідегі киім(жеке түнемелік зат бұл жалғыз жүргендегі ашық жерде қолданылады) мынадай жиынтықтан тұрады:
Шатыр. Қараңғы түскенде шатырдың болуы адамға сенімділік береді: не дегенмен өз үйің үнемі қасыңда болады.Жақсы бекітілетін, су өтпейтін және жеңіл шатыр алуға тырысыңыз.
Бұрыштары бар полиэтилен матасынан бірнеше метр, оның тігілген қалташалары болуы керек.Нөсер жаңбыр болғанда жаңағы қалташаларға тас салып қояр болса қолдан жасалған жамылғыны ұшырып әкетпейді.Егер сіздің шатырыңыз жеңіл болған жағдайда мұны міндетті түрде істеу қажет. Әйтпесе ол тез су болып қалуы мүмкін.
Ұйықтайтын қап. Жақсы ұйықтау қабы міндетті түрде төменгі температурамен белгіленеді, бұл ерлер мен әйелдердің ұрпақты болу жүйесінің түрлі құрылымына байланысты .
Көбік немесе каремат. Бұл жылуды ұстайтын жұмсақ көбіктелген пластмассадан жасалған полиуретанды кілемше.Оның ұйықтайтын қаптың астынан матрас есебінде қолданады.Бірақ кейбіреулері жақсылап ұйықтап алу үшін, жеңіл үрмелі матрасты алып жүреді.Мұнан басқа да егер велотуризмнің шатыры қателікпен төменге салынып кетсе, жоғары көтеріліп тұрған матрастың үстінде тынығу шатырға су кірген жағдайда дымқылдықтан сақтайды.
Гермитикалық қап. Мұнда примус, ақша, құжаттар,байланыс құралы және жылы төсек пен сіріңкені де сақтауға болады.
Егер де сіз ұзаққа шықсаңыз онда жергілікті жердің қағаз картасын, компас және механикалық немесе кварц сағатын алып жүріңіз. Мұндай жағдайда тез дұрыс бағытты таба аласыз, ал велотуризм жақсы жылдамдықтар мүмкіндігін қарастырады.
Жедел жәрдем жинағы. Мұнда міндетті түрде нитроглицерин жүрек аурын басу үшін, диареяны емдеу дәрісі, стерильді бинт және жарақатқа антисептиктер,тұмауға қарсы және препараттар әрқашан болу керек.Альбуцид тамшысын( көзге шаң түскендегі коньюктивит болмау үшін ), йод антипирин кене шаққан жағдайда(энцефалиттің алдын алу үшін), ауруды басатын (Но-Шпа) қосуға болады.
Аллергиядан да (Супрастин, Диазолин),дәке және стерильді майлықтар.Гемостатикалық қан тоқтатуға арналған сорғыш, сонымен қатар жараға себу үшін стрептоцид ұнтағы. Велотуризм кейде құлауы да көп болуы да мүмкін.
Уланудан белсендірілген көмірдің де қалтасы, регидрон(улану кезіндегі құсу мен іш өтуден адам бойындағы электролиттердің жоғалуынан сақтау үшін). Бұлардың бәріне қоса мұрынға арналған спрей, тамақ ауруынан соратын дәрілер. Тазалық заттарынан балалар ұнтағы немесе қажалудан тальк, күннен қоғайтын крем, еріннен гигиеналық ерін бояғыш. Ылғалды сүрткіштер мен сұйық сусабын.
Бұл тізімге күнде қолға алып жүретін насос, камера, жөндеу құралдары(жөндегіштер,велодәрілікжи ынтық,кілттер,шынжырды майлау үшін құралдар жне басқа да ұсақ түйектер).
Маңдайға киетін диотты қолшам, ешқандай жаңашылдығы жоқ қуаты бір аптаға жететін ұялы телефон дегендер олар бөлек тұрады. Жақсы ұялы телефондар үш күн бойына қосатын ток көзі болмаса пайдасыз болып қалады.Егер сізде динамо-дөңгелек болса қуат көзі USB-таратқыш түрінде сіздің рөліңізде болады.Мұндай велосипедтер сатылмайды, дегенмен қолдан жасап алуға болады.Сонымен қатар әжетхана қағазы мен қоқыс салатын қалта рулоны керек. Адамның шошқа емес екендігін ешқашан естен шығармау керек.
Киім және аяқ киім.
Туризмге арналған велосипедтер жоғарыда аталғаннан басқа қосымша киімдер тасиды.Жыл мезгіліне қарай киім мен аяқ киім келесідегідей жоспарланады:
Кроссовкалар, негізінен табиғи теріден, сүйретпелер, жүн шұлықтары және екі жұп мақта шұлықтар.
Велосипед дулыға және дулыға. Қиындау жүрісті ұнататындарға,сондай-ақ өрескел жерлерде ұзаққа созылған төмен құлдилаудың болуына арналған.Ересектер мен егде жастағы велосипедшілерге дулыға талап етілмейді. Бұл жастағы туризмге арналған велосипедтер, әдетте, секіруге арналмаған.
Гелді жапсырмалары бар велоқолғаптар өте қажет.
Термоішкиімнің жұбы,сулық.
Жеңіл тоқылған бас киім - менингитканың болғаны жақсы. Тіпті жаздың күні тауда құлақтың тоңуы, ал төмен қарай түсуінде құлақ ауруына тіпті менингитке ұшырауы да мүмкін.
Куртка - басты киім.Терді жақсы сіңіретін,жеңіл,жылы автокөлік жүргізушілеріне жақсы көрінетін куртканы таңдап алу керек. Оған жарыққа шағылысатын өрнекті тігіп қойған жақсы болады.
Асүйлік құралдардан: кружка, қасық,табақ,пышақ алыңыз.Пышақты сыртқы қабымен ұстаған жақсы, ал кружканы икемділік үшін екі қабатты алған жақсы.Олар жылуды жақсы ұстайды. Егер де топпен саяхаттасаңыз, газбен жанатын қыздырғыш алып жүрген ыңғайлы, себебі көп жерлерде от жағуға рұсат етілмейді.Ресейде пышақ немесе балта, котлок және сіріңке алған дұрыс.Сіріңкені еріген парафинге бір салып алсаңыз, олар ешқашанда ылғал тартпайды.Тез тұтану үшін құрғақ жанғыш заттың бірнеше таблеткасын алу керек.
Алюминий сымның жинағы.Бұлардың қажет болмайтын жері жоқ, бірақ көбіне ыдысты оттың үстіне ілу үшін қажет.
Суға арналған ыдысты да ұмытпаған жөн(5 литрлік пластмассалық бөтелке), сонымен қатар ыстық ыдысты ұстайтын қолғап және консерв пышағы. Егер де ашылған консерві ыдысы қалған болса, оны көміп тастамас бұрын отқа тастап алу керек. Сыртындағы қорғасын еріп, кейін жерде олардың тез ыдырауы жүреді.Біз осы шолуда велосипедшінің өзімен бірге алып жүретін заттарын айтып өттік. Велосипедтер жолға, қыдыруға (қалалық), тауға арналған болып бөлінеді. Одан басқа великтің ВМХ, уницикл, тандем, круизер деген түрлері бар.
Қазір велосипед тебудің сан түрі бар. Кедергілерден өту, секіру осылайша райдерлер жандарын рахаттандырады. Содан ләззат алады. Ол бүгінде экстремалды спорт түріне айналды. Түрлері де өте көп. Мәселен, норт-шор, слоупстайл, байкер-кросс (4Х) т.б.
Велотуризм де жылдан-жылға дамып келеді. Мұның да бірнеше түрі бар: спорттық, экспедициялық, танымдық, қыстық, т.б. болып бөлінеді. Әсіресе, велотуризмнің Еуропадағы қарқыны жақсы. Ол елдерде туристер қаланы машинамен емес, велосипедпен аралайды екен. Тауға шығады, өзен жағасына барады. Осылайша көрікті жерлерді көзбен көріп қайтады. Кәсіпқой велошабандоз деп атақты спортшы Александр Винокуровты атауға болады. Еліміздің даңқты спортшысы, Астана велокомандасының велошабандозы.Сидней Олимпиадасының күміс жүлдегері. Лондон Олимпиадасының чемпионы. Винокуровтың атын айдай әлемге әйгілі еткен осы велосипед.
Ал әуесқой велосипедшінің бірі - Алматының әкімі Ахметжан Есімов. Білетіндер әкімнің әкімдікке де велосипед мініп келетінін айтып жүр. Бұл жағынан лондондық әріптесі Борис Джонсоннан қалыспайды. Шаһар басшысының бастамасымен қалада велошеру өтіп тұрады. Ол кезде әкімнің өзі де атқа қонады. Әр шеруге 1000-ға жуық әуесқой велошерушілер қатысады.
Бұрындары велосипедті көбіне балалар тебетін. Содан ба үлкендер великке мінсе, көзге оғаш көрінетін. Ересектердің жұмысқа велик мініп баруы, тұрпайы ғана емес, ұят сияқты елестейтін. Ал шетелдіктердің бұған көзқарасы мүлдем басқа. Әсіресе, Еуропада бұл көлікті танымал тұлғалар көп мінеді екен. Велосипедті көп тепкендердің бірі - Альберт Эйнштейн. Өмір велосипед сияқты: тепе-теңдікті сақтау үшін, әрдайым қозғалыста болу керек. Артына осындай өсиет қалдырды. Бүгінде атақты ғалым мінген велосипедті Мадонна, Брэдд Питт пен Анджелина Джоли, Леонардо ди Каприо, Робин Уильямс, Дэвид Бэкхем, Джессика Альба, Дженнифер Лопес сияқты жұлдыздар жан серігіне айналдырды. Біздің елде де велосипед тебетін танымал тұлғалар аз емес. Мәселен, Төрегелді Шарманов, Тоқтар Әубәкіров, Ирак Елекеев, Нұрлан Абдулиннің велосипед тебетінін білеміз.
Велосипед тебу кейде апатты жағдайларға ұшыратуы мүмкін. Сондықтан оны жүргізудің ережелерін білген дұрыс. Өзім білетін бірнеше ережемен таныстырып өтейін.
:: ҚР Жолда жүру ережесіне сәйкес жолдарда тек 14 жасқа толған балалардың жүруіне рұқсат берілген.
:: Көлікке мінбей тұрып, оны тексеріп алған дұрыс. Әсіресе, рулін, тежегішін және дөңгелегін қадағалау керек.
:: Велосипедші машина жолы-ның оң жағымен жүруі керек. Себебі, көп жағдайда тротуармен жүруге тыйым салынған!
:: Велосипедшілер де бағдар-шамға бағынады.
:: Жаяу жүргіншілер жолымен өткен кезде, великтен түскен дұрыс.
:: Автокөлікпен жарысуға болмайды. Машина дереу тоқтай қалуы мүмкін!
:: Велосипедші қай кезде (автожолда, тұрғын үйлер маңында, дүкендер алдында т.б) қандай жылдамдықпен жүруін білу керек.
Велосипедтер елі - мұндайда ең алдымен көз алдымызға Қытай келеді. Алайда, көпшілік велосипедтер елі деп Дания мен Нидерландыны айтады. Бұл екі ел велосипедшілерінің көптігі жөнінен бір-бірінен қалыспай келе жатыр. Себебі, бұл елдердегі велосипед саны, халық санынан да көп болып шыққан. Великті бәрі тебеді: ерлер мен әйелдер де, балалар мен қарттар да. Амстердамның әрбір тұрғыны жылына велосипедпен 900 шақырым жолды жүріп өтеді екен. Голландияда велосипедшілерге барлық жағдай жасалған. Веложолдар, велотұрақтар, жалға беру бәрі-бәрі бар. Бұл жағынан біздің ел Голландиядан сабақ алса болғандай екен!
Орындықсыз велрсипед - мұндай да велосипед болады екен. Бірақ, мұнымен көп уақыт жүруге келмейді. Себебі, шаршайсың. Dreamslide bike деп аталады. Басқалардан айырмашылығы - мұның орындығы жоқ. Ерекше великті француз дизайнері Жан-Марк Гобиллар жасап шығарыпты. Велосипедті тепкен кезде жаяу қыдырғандай әсерде болады екенсің. Тағы бір артықшылығы - денсаулыққа өте пайдалы. Мұндайда, барлық буын қызмет жасайды. Ал кемшілігі - бағасы. Dreamslide bike-ні екінің-бірінің қалтасы көтере бермейді екен. Еуропадағы құны 1250 евродан басталады.
1.2 Велотуризм тарихы. Еуропа мен Америкадағы велотуризмнің дамуы. КСРО-дағы велотуризмнің дамуы.
Адам дөңгелекті ойлап табу бойына, онымен қалай атсыз немесе басқа да тарту күшінсіз қозғалыс жасауға болатынын ойлаған шығар(немесе әйтеуір дөңгелегі қосарланған қарапайым құрылғымен).Алдымен бұлар өздігінен тебілетін балалар ермегі, аяқпен өздерін жерден итеру арқылы сырғанау болды.
Біздің эрамыздың 190 жылы Ежелгі Римде император сарайында өзі жүретін дөңгелекті арбалар шықты, тісті тартпалармен жарақталған механимзді астына жасырылған құлдар іске асырып отыратын, бұлар қазіргі велорикшалардың бабасы деуге болады. Ол құлдардардың көзе түспей отыруына қарағанда демек аса үлкен болғаны.Мұндай өзі жүретін арбалар кейін де жасалып отырды. Мысалға, 1649 жылы Германияда күшті адамдар жүргізіп отыратын арба жасалды. Ағылшын ғалымы және философы Р.Бэкон ХІІІ ғасырда және Леонардо да Винчи адамдардың көмегімен қозғалысқа түсетін жеңіл арбалардың жобаларын жасаған болатын. XVI суретшісі Альбрехт Дюрердің гравюраларында өзі жүретін арбалар бейнесі сақталған. XVIII Леонтий Шамшуренков және Иван Кулибин Ресейде өзі жүретін жеңіл арбаларды жасап шығарды. Екі дөңгелекті велосипедке байланысты, қазіргі түсінікке қарай, төменгі тагильдік басыбайлы шаруа Е.Артамоновқа артықшылық беруге болады.Оның құрылысы толықтай темірден болды, алдыңғы үлкен дөңгелек және кіші артқы дөңгелек оның басқыштары алдыңғы дөңгелектің осіне салынған, онымен ол Төменгі Тагильден Петербургке, одан Мәскеуге саяхат жасады. Шындығын айтқанда, кейбір нақтылағыш зерттеушілер оның жасалғанына да саяхатына да күмәнмен қарады, дегенмен ол туралы аңыз туризмнің бастауы секілді әлі де өмір сүріп келеді.
Одан соң велосипед жасап шығару бастамасы көпке дейін европа елдерінде орнықты, Франция мен Германияда екі дөңгелекті велосипед-өздігінен сырғанайтын алдымен рөлдік басқарусыз, кейін рөлмен, мұнда олар өздерін жерден итере отырып, сол арқылы велосипед жылдамдығын жасап отырды.1817 жылдың баспасөзі неміс бароны Карл Драйз Карлсруэден Кельге дейін - 70 шақырымды бар болғаны 4 сағатта жүріп өткенін жазды. Өткен ғасырдың 50-ші жылдарында неміс Ф.М.Фишер мен француздар П.Мишо және Э.Мишоның тырысуымен велосипед алдыңғы дөңгелектерінде тепкіштері бар және тежегіші бар өзі қозғалатын жеңіл арбаға айналды. Бірақ бұл велосипед ағаш дөңгелектерімен және темір құрсауларымен амортизаторы болмағандықтан да сүйек шайқағыш атауына ие болды. Осындайлардың біреуі 1867 жылы Петр сарайының музейінен көруге болатын.
Өткен ғасырдың алпысыншы жылдарының соңынан велосипедшілер Ресей астанасының және басқа да ірі қалалардың көшелерінен көріне бастады, бұл біздің отандастарымыздың әртүрлі қобалжуын туғызды, ал баспасөзде көшедегі адамдарға мұндай жүргізушілердің қауіп төндіруі туралы да алаңдаушылық білдірді.
1869 жылы Парижде алғашқы велосипедтік жарыстар ағаш сүйек шайқағыштарда 120 шақырым қашықтыққа өткізілді, мұнда жеңімпаз орташа жылдамдықты сағатына 11 шақырымға жеткізген болатын.
Өткен ғасырдың 60-70 жылдары әр елдің шеберлері атап айтқанда велосипедті жасап шығаруды аяқтады деп айтуға болады, дегенмен жекелеген түйіндерін жетілдіру қажет болды. Өзіңіз қараңыз: осы жылдары велосипедтің дөңгелектері жеңіл әрі мықты металл шабақтармен, резина шиналармен,тепкіштің қозғалтқыштың білігімен жалғастыратын тетіктері дөңгелектер арасындағы арқауға бекітіліп, тізбекті тарату артқы дөңгелекті жетекші қылып, арқа тіреуі мен айыртығындары түтік бейімді болып, ал төлкесінде(втулка) алғашқы рет мойынтіректер пайда болды.
Шынын айтқанда, жіңішке металл шабақтар өнертапқыштардың алдыңғы дөңгелекті үлкейтіп артқы дөңгелекті кішірейту арқылы 70-ші және 80-ші жылдары әлемге өрмекші атауына ие болған қызық бір құрылысты тарту еткен болатын. Кейбір түрлерінде алдың дөңгелек екі немесе үш метрге жетті.Мұндай шомбалдармен тек ғана жүректілер жүретін. Велосипедтің өндірілуінде ағылшындар көшбасшылықта болды. Өрмекшілер шығарылымынан Премьер атауымен әлі күнге дейін сақталған велосипед Англиядан Александр ІІІ патша үшін шығарылды. Дегенмен өрмекшінің ирегі велоқұрылымда екі онжылдыққа кірістірілді, артқы дөңгелекке тізбекті жетектің болуы дөңгелектердің қайтадан екеуі де бірдей болуын қарастырды.
Англия, Германия, Францияның заводтарынан 80-ші жылдардың ортасынан бастап шыққан сыртқы түрі қазіргіге ұқсас олар тез арада ақ ыңғайсыз өрмекшілерді ығыстырып шығарды. ХХ ғасырда велосипед екеуі бірдей пневматикалық шинамен, еңкейтілген рөлмен, артқы дөңгелекке тізбекті тартпамен, жүріске ыңғайлы болып енді, және қозғалтқышты өзгерту механизімі де пайда болды. Велосипедтің таралуы 60-80-ші жылдарды Англияда веложүріс үйірмелері мен көптеген клубтардың құрылуына алып келді. Қазірде көптеген европа елдерінде велосипед- қозғалыстың кең таралған түрі. [1, 7-13б.]
Ресейдегі велосипед туризмі
Ресейде ХІХ ғасырдың жетпісінші және сексенінші жылдары велосипед иелерінің арасында өздерінің қауымдастығын құру туралы идея пайда болды, ол осы ыңғайсыз жеңіл көліктердің басын құрауы тиіс болатын.1880 жылдары Петербург қала басқармасы жүзге жуық велосипедті тіркеді. Сол жылы жарғысын жасап, билікке бекітуге беріп тастады. Санкт-Петербург қоғамы негізгі мақсаты етіп астана және оның айналасындағы әуесқой-велосипедшілердің жақындасатын ортасын құру, велосипедті жақсы әрі ыңғайлы қозғалыс құралы ретінде таратуды қойды.Осы мақсаттарға жету үшін астанада соған сәйкестендірілгенжайлар мен қоршауларда жналыстар,жаттығулар мен сайыстар өткізу, ал оның шет жағында экскурсиялар мен жарыстар ұйымдастыру қарастырылды. Қоғамға 21 жасқа жеткен және одан үлкен велосипедші-әуесқойлар қабылданды. Қоғамның қаржысы бір реттік және жыл сайынғы қоғам мүшелерінің жарнасынан және қайырымдылық пен көпшілікке оқылатын лекциядан түсетін түсімнен құралды.
1882 жылы Ресейде алғашқы рет велосипедші топтың үлкен саяхаты ұйымдастырылды: Петербург қоғамының жеті мүшесі Петербургтен 270 шақырым жердегі Иматра су құламасына жол тартты.Мүмкін осы саяхатты біздің еліміздегі алғашқы ұйымдастырылған велотуризм дейміз шығар. 1883 жылы 24 шілдеде Мәскеуде бірінші рет онда бар болғаны жеті қатысушы болсада Ресейдегі велосипед спортының туған күні саналатын жарыс өтті. Ол Ходын далалығында ат жарыс ипподромында өтті. Екі қашықтық болды 1,5 және 7,5 шақырымға, екеуін де Ұлыбританиядан шыққан, мәскеулік Ю.Блок жеңіп алды. Блок 80-ші жылдардың басында Ресейде велосипедті насихаттау үшін көп жұмыс жасады. Өзінің 1882 жылы Мәскеуден шыққан Велосипед деген кітабында жүзге жуық мәскеулік пен петербургтықты велосипед жүргізуге үйреткенін жазады. Бұл кітаптың велосипед тақырыбына жазылған алғашқы қарлығаш болуы да ғажап емес. Дегенмен өзінің алғашқы өмір сүру жылдарында Петербург және Мәскеу қоғамы да ерекше жетістігімен мақтана алған емес. Қала көшелерінде велосипед жүрісіне тиым салынуы олардың қайраткерлігіне қатты тежеу қойды, сондықтан да 1887 жылы Петербургтегі бірнеше мыңдаған велосипедшілерден 40 адам, ал Мәскеуде қоғамында 33 велосипедші ғана мүше болып тұрды. Велосипедке деген қызығушылық өсе берді. 1886 жылы Ригалық, Екатеринбургтық және Варшавалық, 1887 жылы Севастопольдік және Харковтік, одан кейін Одессалық, 1889 жылы - Лодзиндік және Ревельдік, 1890 жылы - Воронеж қоғамы, велосипед клубтары мен үйірмелері, көптеген губерниялар мен уездік қалаларда құрыла бастады. Воронеж қоғамының жарғыда жазылған міндеттері астаналық қоғамнан айырмашылығы шамалы болды, ең бастысы-бүкіл Ресей империясы бойынша тас жол және фунтты жолдармен велосипедші-әуесқойлардың жүрістерін кең көлемде дамыту.
90-шы жылдардан бастап велосипед қоғамы мен үйірмелерінің санының тез өсуі жалғасын тапты, 1892 жылы қоғам мен клубтар 28 қалада жұмыс жасады: аталғандардан бөлек Киевте, Юрьевте, Тифлисте, Смоленскде, Төменгі Новгородта, Костромада, Орлода, Астраханьда, Саратовта және басқа қалаларда, ғасырдың соңына қарай қоғамдар мен клубтардың саны сексеннен асты.Арнайы иллюстрацияланған журналдар велосипед, Самокат, Велосипедист, Циклист шыға бастады. Велосипед спортымен айналысу мен велосипед жүрісін насихаттай отыра, журналдар велосипедті құр ермек деген жалған пікірді жоққа шығарып, орыс велосипедшілер қоғамы және барлық орыс велосипедшілері үшін жалғаушы орта болуды мақсат етіп қойды. Журналдар бетінде Ресейдегі велосипед қоғамдарының дамуы мен қайраткерлерігі, велосипед техникасынң жаңалық, ұзақ саяхат бағыттарының суреттелуі, киім, тамақтану тәртібі,тазалық сұрақтары бойынша кеңестер беріліп отырды.
1895 жылы Мәскеу заводы велосипед шығара бастады, бірақ велосипедттің көптеген бөлшектері Ригада жасалатын болды, мысалға 1907 жылы олар он бес түрлі модельдің 3 мың велосипедін шығарды. 1901 жылы велосипедші туристердің қоғамы Ресей туристер қоғамы болып қайта құрылды. 1914 жылы негізгі өкілдері ауқатты адамдар болып келетін РТҚ мүшелері 5 мыңға жетті.
1917 жылы Ресей туристер Қоғамының мүшелер саны күрт қысқарды. Революциядан кейін және одан кейінгі жылдары адамдардың велотуризммен айналысатын мұршасы болмады. 1928 жылы РТҚ негізінде Пролетарлар қоғамының туризмі мен экскурсиялар (ПҚТЭ). Ол кезде қоғам мүшелерінің саны 170 мыңға жетті. 1936 жылы ПҚТЭ жойылып, туризм жөніндегі жұмыс, материалдық базасы кәсіподақтарға берілді. КОБОК (Кәсіподақтар одағының бүкілодақтық орталық кеңесі) жанынан туристік-экскурсиялық басқарма құрылды (ТЭБ). Нәтижесінде туризмнің бүкілодақтық секциясы құрылды, ал іс жүзіндегі туристік жұмыстар спорттық қоғамдарда жүргізіліп отырды. Негізгі топ - туристік (туристік-альпинистік) секция - спорт қоғамының ең төменгі кеңесінде кәсіпорында немесе оқу орнында орнықты.
1939 жылдың мамырында Денешынықтырудың бүкілодақтық комитеті Турист СССР төсбелгісі үшін ережені бекітті, өзінің орнын туризм 1940 жылдың 1 қаңтарынан бастап берілген Еңбек пен қорғанысқа дайын кешенінен тапты. Жекелеп алғанда велотурист мөлшерді орындау үшін 60-70 шақырым жорыққа шығуы керек. 1949 жылы өздігінен құрылған туризм Біртұтас бүкілодақтық спорттық санатқа енді. Алғашында барлық жорықтар күрделіліктің үш санатына бөлінді.
1962 жылы ТЭБ туризм бойынша кеңеске бөліп тастады, ал КОБОК туризм бойынша Орталық кеңес болып қайта құрылды (1969 жылдан бастап Туризм және экскурсия бойынша орталық кеңес). Өздігінен құрылған туризм толығымен кәсіподақтар қамқорлығына көшті. Веложорықтардың күрделілік санаты беске дейін өсті. 1966 жылы саяхатшылар, оның ішінде велотуристер өздерінің Турист журналын ала бастады.
Алғашқы рет соғыстан кейінгі жылдары Харковь және Рига велозаводтары қалпына келтірілді, 1947 жылы Минскдегі мотовелозавод тұрғызылды және пайдалануға берілді, ал кейінірек Шяуляйдағы велозавод. Бірақ велотуризм соғыстан кейінгі жылдары қиын әрі ұзақ қалпына келді. 60-шы жылдарға қарай Туристер клубы өздерінің жұмыстарын КСРО-ның 150 қаласында қалпына келтірді, дегенмен көбінде велосипед секциясы болмады. 1980 жылдары санатты жорықтарда 5,5 мыңнан аса адам қатысып, 1987 жылы олардың саны 10 мыңнан асты, 1989 жылы 11,5 велотуристке жетті. Өсуі әрине көрініп тұр, бірақ велосипеді бар адамдардың санын қарасақ (45-50милл) әрине өте аз.
Сексенінші жылдардың соңында еліміздің қалаларында әртүрлі өзіндік қоғамдар, одақтар, велотуристер клубы пайда бола бастады. Мәскеуде мысалға велосаяхатшылар Ассоциациясы пайда болды.Астанада және басқа да кейбір қалаларда 1988 жылы кең ауқымдағы - сауықтыру серуенінен бастап спорттық жарыстарға дейін бар Пелетон велоодағы құрылды. Кәсіподақтардың бүкілодақтық ерікті денешынықтыру-спорттық қоғамының жанындағы кеңестерден велоклубтар құрылды. Волгоградта велосипедті ұнатушылар арасынан велотуризм секциясымен, сауықтыру серуенімен, техникалық шығармашылығымен және басқаларымен велоклуб құрылды.
Республикамызда велосипедпен саяхаттау бұрыннан халық арасында кең таралған. Көп күндік велосаяхат алғаш рет 1934 жылы маусымның 18-нде өткізілді. Қазақстанның ішінде өткен бұл жорыққа 14 адам қатысты. Маршрут ұзақтығы 4134 километрге созылды, Семей, Петропавл, Қостанай қалаларында басталып Ақтөбе қаласында аяқталды. Бұл веложорықтың мақсаты Кеңес одағының Пенза маркасындағы алғашқы велосипедтерін сынақтан өткізу, шыдамдығын тексеру болды. Топты дене шынықтыру техникумының директоры В.Зимин басқарды. Топ құрамына А.Васильев, В.Васильев, К.Суханов, Г.Каймашников, К.Гусев, С.Мурсалимов, Ж.Қонақбаев, Д.Николаев, В.Дырдин, Н.Пустовой, Б.Лобанов, С.Киркин және Н.Бояркин кірді.
1936 жылы жаз айында Мантейфель басқарған Қарағанды шахтерлары велосипедпен Мәскеуге дейін жол жүріп өтті. 1937 жылы 9 мамырда Қарсақпай мыс - балқыту комбинатының бір топ велотуристері - Парфенов, Телеляев, Прокопьев, Провоторов, Цицельский - Қарсақпай - Атбасар - Ақмола - Қарағанды - Қарсақпай маршруты бойынша велосипедпен аралап шықты. Сол жылы маусымның 25-де Целиноград облысының Балкашино ауылының 9 мұғалімі Алматы қаласына қарай велосипедпен жүріп өтті. 1937 жылдың жазында Клаусевич, Ильин, Пастухов, Симанков, Поцелуев, Тоқбергенов және Тундыкпаевтың қатысуымен Балхаш - Алма-ата - Семипалатинск - Петропавловск - Қарағанды - Балхаш маршрутымен веложорық өтті [12]. Кеңес Одағында, Қазақстанда жаңарған туризм түрлері Ұлы Отан соғысы кезінде дамуы тоқталып, соның ішінде велотуризм соғыстан кейінгі жылдары қиын әрі ұзақ жанданды.
Велотуризмның жаңа тарихы 1958 жылы Ленинградтық туристтер клубының (ЛТК) құрылуынан бастау алады, мұнда велосипед туризмімен қатар сол кездегі туризм түрлерінің барлығы секция бойынша жинақталды. Велотуристік белсенділік шыңы 70-ші жылдардың екінші жартысы мен 80-ші жылдарға, ленинградттық велотуристтердің бір тобы аса қиын саяхаттарды Кавказ, Памир, Тянь-Шань, Алтай аймақтарына жасаған кезге тура келеді. Туристтер клубы 60-шы жылдары КСРО-ның шамамен 150 қаласында өз жұмысын қайта бастағанымен, бірақ барлығында велосипед секциясы бола қойған жоқ [11].
Алпысыншы жылдары велотуристтік секциялар мен клубтар Ростов-на Дону, Горький, Қарағанды, Харьков қалаларында, ал жетпісінші жылдары - Житомир облысында, Рязаньда, Қазанда, Владимирде, Донецкте, Запорожьеде, Таллинде, Уфада, Белоруссияда, Латвияда және басқа жерлерде де жұмыс істей бастады. Кейіннен осы қалалар мен аймақтар ұйымдасқан велотуризмнің негізгі орталықтарына айналды, осында ең көп слёт пен жарыстар өткізілді, велотуристік дайындық мектептері белсенді жұмыс жасады, ал ең бастысы бір күндік және көп күндік сапарлар ұйымдастырылды. Осы қалаларда бағыттық-біліктілік комиссиясының өкілеттілігі өзінің биігіне жетті, олар жоғарғы V санаттағы қиын маршруттарға шығаратын болды. Осы қала мен республика велотуристтері ең алғаш болып велотуристтер үшін жаңа аумақтарға аяқ басты, осында сапар шараларының жаңа түрлері ойлап табылды.
1965-1968 жылдар арасында Қарағанды қалалық клубының әуесқойлары Орталық Қазақстан арқылы 5000 километрден астам арақашықтықты велосипедпен жүріп өтті. Олар атақты адамдар жайлы мағлұматтар жинап, ардагерлермен кездесулер өткізді. Мазмұнды жорықтар ұйымдастырғаны үшін бұл клуб 5 құрмет дипломдарымен марапатталды. Бір жорықтың желісімен Ленинград - Қарағанды атты деректі кинофильм түсірілген. 1975 жылдан бастап ұзақ жылдар бойы 9 мамырда Қарағандылық велотуристер Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жауынгерлерге қойылған ескерткіштің жанында жиналып веложарыс өткізетін болған. Қазақстанның басқа да қалаларынан шыққан велотуристтер қызықты саяхаттарды ұйымдастырды. Сексенінші жылдары велосаяхаттарды ұйымдастырушылар Оралда - В.Шведов, Гурьевте - В.Афанасьев, Шаханда - В.Зобнева, Теміртауда - К.Крюченок, Петропавлда - В.Чеховской, А.Затай, А.Иванов, Сараньда - М.Асанович, Қарағандыда - В.Новиков, В.Трофимов, И.Пудовкин, А.Ганжула, Алматы облысында - А.Медведев, А.Лодин болған. Бұл саяхаттардың бағдарлары туралы есеп берілген құжаттар Республикалық туризм және экскурсия кеңесінде сақталған [12].
20 ғасырдың 80-жылдары Қазақстанда велосипед түрлері көп шығарылып, велоспорт пен велотуризммен көптеген жастар айналыса бастады. Көпшілік қатысатын велотурлар кеңінен таралды, мысалы 1978 жылдың маусым айында 7000 адам қатысуымен 150 км қашықтыққа созылған веложарысы өткізілді. 1982 жылы В.И. Лениннің туған күнінде Москва мен оның жанындағы қалалардан шыққан қатысушылар веломарафонды бастап, 12 мың км жол жүріп, барлық 15 республиканы аралап, Октябрьдің 65 жылдығын тойлаған күні Қазақстанның сол кездегі астанасы - Алматы қаласында аяқтады. Мұндай үлкен велотур бірінші рет өткізілді, ол веложорық 150 адамның қатысуымен, қиындығы бойынша екінші мен бесінші категория болып саналатын 19 этаптан құрылды. Осы жылдары КСРО елдерінде жоспарлы велотуризм пайда болды. 1979 жылы Краснодар өлкесінде бірінші рет арнайы жолдамамен көпкүндік веломаршруты жұмыс жасай бастады, 2 жылдан соң 1981 жылдан бастап жоспарлы велотуризм Қазақстанның Қарағанды қаласында пайда болды. Өкінішке орай, Қазақстандағы ұйымдасқан велотуризмнің дамуы кеңістік (облыстар) пен уақыт бойынша бірқалыпты емес. Бұл тіптен де облыстар мен аймақтардың жол және туристік мүмкіндіктерімен байланысты емес. Себеп көбіне субъективті, әлеуметтік сипатта, велотжорықтарды көбінесе энтузиаст - ұйымдастырушылар өткізуіне байланысты, облыс орталықтарының басшылары және туристік ұйымдардың қаншалықты бюрократтанғанына, өз бетінше ұйымдастырылған туризмге қызығушылық танытпауына байланысты болып келеді.
2013 жылы Алматыда Velo-tour.kz пен Veloholiday.com жобалары өкілдері арасында Қазақстанда велотуризмді дамыту қоғамдық қорын құру туралы меморандумға қол қойылды. Қазіргі күнге дейін Алматы маңында шамамен 10 туристік велосипед маршруттары жасалған және жаңаларын жасау жоспарлануда. Сонымен қатар велоқозғалыс қатысушыларына қолайлы жағдай жасау үшін қаланың инфрақұрылымы мен көлік коммуникациясын дамытуға атсалысу жоспарланып отыр. Velo-tour.kz жобасы әуесқой-энтузиасттар тобынан басталған болатын, олар үшін велосипед серуені қызығушылық, ермек секілді еді. Оларға достары, сонан соң достарының достары, таныстар мен бейтаныс жандар қосылып, ақырында осындай сапарлар кәсіби жолға қойылды [13].
Қазіргі таңда, бұл Қор кез келген қалаушыға, тіпті жаңадан үйреніп жүргендерге де велосеруеннің толық қызметін ұсынады. Мұндай толық циклды қызмет - маршрут басталатын орынға жеткізіп тастауды меңзейді, бұл қарбалас магистраль кезінде велосипедпен жүру қаупін азайту мақсатында жасалады. Сонан соң заттар көлікте велосипедшілердің соңынан еріп жүреді, және де шаршаған велосерунге қатысушылар дем ала алады, өйткені сапарға көбіне жанұямен шығады, ал әркімнің дайындығы әр қилы болып келеді. Сонымен қатар, жол бойы топты велогид алып жүреді, ол қозғалысты басқарып велосипедті тексеру мен қандай да бір ақауды реттеуді қолға алады. Алайда велотуризмді кәсіби түрде дамытатын мұндай энтузиаст топтар елімізде қазір көп емес.
Қазақстанда соңғы жылдары көп велотурлар мен веложарыстар өткізіліп жатыр, соның ішінде алғашқы Алматы Туры 2013 (ағылш. Tour of Almaty 2013) бір күндік тас жол веложарысын атап өту керек. Қазақстандық атақты велосипедшісі, 2012 жылғы тас жолдағы топтық жарыстың Олимпиада чемпионы, AstanaProTeam қазақстандық велокомандасының негізін құраушыларының бірі Александр Винокуров Қазақстанда Тур Алматы халықаралық жарысын өткізуде идеялық шабыттандырушысы болды. Александр Винокуров: Қазақстан территориясында халықаралық деңгейдегі жарысты өткізу - бұл менің соңғы бірнеше жылда ойымда жүрген арманым болатын - деді.
Велотуризмге белсенді түрде велоспорттың элементтері енгізілді. Жақын және алыс жорықтарға аттанатын туристер туралы (көбі бір ауыспалы жол велосипедін қаламауға айналды) немесе киім кию әдісінде емес сөз. Велотуристік шаралардың әралуандығына велоралли, марафон, сонымен қатар ешкімге әзірше аса танымал емес триал қосылды.
Туризмде 90-шы жылдары және велотуризмде орталықтандырылған жүйе бұзылып, бірақ жеке бастамалар қанатын жайды. Жаңаша құқықтық мүмкіндіктермен құлшынған белсенділер әртүрлі мекемелердің қол астында тәуелсіз велоклубтар, қоғамдар құрып, бюллетеньдер, газеттер, журналдар шығара бастады. [1, 13-25б.]
Халықаралық велосипедшілер одағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz