Мәңгілік өмір мен өмірдің мәні туралы Қорқыт Ата толғаныстары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті
Жаратылыстану факультеті

БАОӨЖ

Тақырыбы: Мәңгілік өмір мен өмірдің мәні туралы Қорқыт Ата толғаныстары
Оқу тобы:
Орындаған: Қаратай Е.
Қабылдаған:

Қызылорда қаласы 2018 жыл
Мәңгілік өмір мен өмірдің мәні туралы Қорқыт Ата толғаныстары
Қорқыт ата... Қорқыт атаны танымайтын қазақ кемде-кем шығар. Халық Қорқыттың өмірде кім болғанын, қай дәуірде, қай өңірде өмір сүргенін шамалай алмаса да, оны ең кемі өлімнен қашқан, ажалмен арпалысқан абыз деп таниды.
Елден елге, ауыздан ауызға жеткен әңгімелерде Қорқыт ата жайындағы аңыз-әпсаналар әртүрлі болып келеді. Бізге жеткен деректерге сүйенсек, Қорқыт - өз заманының данышпаны, ақылгөйі, әулиесі, көрегені болған. Ғалымдардың шамалауынша,Қорқыт 9-10-шы ғасырларда (Ә.Марғұланның еңбектерінде 7-8 ғасырларда) өмір сүріп, Сыр өңірін мекендеген. Кейбір деректерде оның қай рудан шыққаны, қай руға жиен болғаны, әкесінің аты кім екені бәрі жазылады.
Бізге жеткен аңыздарға сүйенсек, Қорқыт ата мәңгілік өмірді, бақытты ғұмырды көксеп, желмаяға мініп дүниенің төрт бұрышын кезеді екен. Алайда, қайда барса да алдынан көр қазып жатқан көпшілік шығады. Қорқыт Кімнің көрін қазып жатырсыңдар? деп сұраса, көр қазушылар Қорқыттың көрі! деп жауап береді екен. Осыдан бастап мәңгілік өмірді көксеген Қорқыттың ажалмен арпалысы басталады. Қай жақты бетке алса да алдынан Қорқыттың көрін қазушылар шығады. Бірақ, не керек, қанша қашса да, Әзірейілдің құрығы бәрібір ұзын, Қорқыт ажалын дарияның ортасында әбжыланнан табады. Міне, бәрімізге жақсы таныс аңыздың желісі қысқаша осылай.
Қорқыт ата жайлы аңызды осылай естігендіктен де біз оны өліммен күресуші, ажалдан қашушы деп танимыз. Ал ақиқатында Қорқыт өлімнен қашқан ба? Ажалмен арпалысқан ба? Әулие, данышпан, ақылгөй, абыз адамның өлімнен қашуы, мәңгілік өмір сүремін деп ажалмен арпалысуы ақылға қонымды ма? Қарт абызға бұл жараса ма? Бұған дейін ешкімнің мәңгі өмір сүрмегенін біліп, көріп келген қарт Қорқыттың көрге жақындағанда ажалдан аласұрып қашуы абыздығына сын емес пе? Міне, бізді осындай сұрақтар мазалайды. Мұнда, біз білмейтін, бізге жете қоймаған басқа да хикметтер жатқан секілді. Бізге Қорқыттың аңызы жетсе де, аңызының аңысы жетпей қалған секілді. Ендеше сол хикметтің сырын өзімізше іздеп көрейік дедік...
Қорқыт ата Исламға қатысы бар тұлға...
Қорқыт атаның өмір сүрген кезеңіне қатысты түрлі деректер бар. Кейбір ғалымдар оны ислам дініне еш қатысы жоқ тұлға деп жорамалдайды. Алайда, Қорқыт атаның өмір сүрген кезеңі тура қазақ даласына ислам діні кең етек жайып келе кезеңмен тұспа-тұс келеді. Тарихшы Әлкей Марғұлан өзінің жазбаларында А.Н.Самойловичтің мұрағатынан бір дерек келтіреді. Онда: Қорқыт - арабтардың Аббас халифасы заманында шыққан кісі. Оның әкесі Қара-Қожа - Әңкеш ханның бірі. Қорқыт 95 жыл жасаған, үш ханның уәзірі болған. Солар Қағанның замандасы, оның халық ортасындағы беделі, ықпалы орасан күшті болған, - делінген. Түркі жұртына ортақ болған Қорқыт атаның Аббас халифасы заманында өмір сүргендігін түрікмен әдебиетшілері де тегісімен жақтайды, - дейді Әлкей Марғұлан. Егер Аббас халифалығының 8-13 ғасырларда салтанат құрғандығын ескерер болсақ, Қорқыт ата да Ислам дінінің түрік даласына еніп, кең етек жайып жатқан шақта өмір сүргенін аңғарамыз. Оның үстіне Қорқыт ата жайлы жақсы зерттеген түрік ғалымы Орхан-Шайқ Гокяй Қорқыт туралы араб, парсы, түрік тілдерінде де мәліметтер тапқан екен. Демек, араб деректерінде кездесетін Қорқыт ата Ислам дініне де қатысы бар тұлға деген сөз.
Қорқыт - Пайғамбар үмбеті!..
Қорқыт атаға қатысты көп ғалымдардың сүйенетін еңбегі - Қорқыт ата кітабы. Бұл жазбаға Әлкей Марғұлан: Қорқыт әфсанасының ең таңғаларлық ғажайып нұсқасы 14 ғасырда ақ қойынлы оғыздар жырлаған, қағазға түсірілген жазба түрі, - деп баға береді. Бұл нұсқалар бүгінде Еуропаның екі үлкен қаласында сақталып келеді. Оның бірі Германияда Дрезден кітапханасында. Мұны академик В.В.Бартольд орыс тіліне аударған. Екіншісі Италияда, Ватиканда Аростолика кітапханасында. Оның араб тілінде жазылған мәтінін Италия түркологі Этторе Росси бастырып шығарған екен.
Кітапқа үңілсеңіз, Қорқыт ата жайлы тың деректерге кезігесіз. Оны Ислам дініне қатысы бар тұлға болғанын да осы кітап айғақтайды. Академик В.В.Бартольд бұл кітаптағы Қорқыттың қазақ аңызындағы Қорқыт екенін айтады. Ол: Деде Коркут кітабы туралы бұрын жазған ойларымда аңызда, поэмада жырланатын Қорқытты қазақтың қария сөзінде айтылатын әулие Қорқытпен бір кісі деп білдім. Демек, Қорқыттың бейіті Сырдарияның жағасында оғыздардың бұрынғы астанасының қасында әлі күнге дейін сақталып келген. Қорқыт Сыр бойындағы тым атақты, әрі жырау, әрі кемеңгер қарт, - дейді. Тарихшы-зерттеушілер тарихта бірнеше Қорқыттың болғандығын айтады. В.В.Бартольдтың Қорқыт ата кітабындағы Қорқытты қазақтың Қорқыты деуі де сол себепті.
Түріктердің Мұхаррем Ергин есімді ғалымы Қорқыт ата кітабының Ватикан мен Дрезден нұсқаларын бірдей қамтып бір кітап қылып бастырып шығарады. Кітап 1964 жылы Түрік мәдениетін зерттеу институты тарапынан жарияланады. Кітапқа назар аударсаңыз тамаша дүниелер кездестіресіз. Кітап Бисмилләһир рахманир рахим деп Алланың есімімен басталады. Сөйтеді де кітап кіріспесі: Пайғамбар (с.а.у.) заманына жақын Баят руынан Қорқыт ата дейтін ер өткен. Ол кісі Оғыздың кемеңгері еді. Айтқаны айдай келетін көрегені еді. Хақ Тағала көкейіне салған соң ғайыптан хабар айтатын, - деп жалғасады. Оның халықтың мұңың мұңдар, жоғын жоқтар жан болғанын, қай істе де халық онымен ақылдасатынын, не бұйырса, екі етпейтінін, сөзін жерге тастамайтынын жазады. Сол кітапта Қорқыт ата былай депті деп Қорқыт атаның аузынан шыққан нақыл сөздері келтіріледі. Маржандай-маржандай нақылдарына зер салып оқысаңыз, барлығының негізінде Ислам дінінің қағидалары, дініміздің үгіт-насихаттары жатқанын көресіз. Бұл да бізге Қорқыт атаның Ислам дінінің көрнекті өкілі, насихатшысы болғандығын дәлелдейді.
Кітаптағы нақыл сөздердің кейбіреуін :
Алла, Алла демейінше іс оңалмас, Құдіретті Тәңір бермейінше, ер байымас.
Пешенесіне жазылмаса құлға қаза келмес, ажал келіп жетпейінше ешкім өлмес.
Өлген адам тірілмейді, шыққан жан қайта кірмейді.
Жігіт тірісінде Қаратаудай қылып, күні-түні тыным көрмей дүние жияды, байиды. Бірақ тиесілі нәсібінен артық жемейді.
Менмен, тәкаппар адамды Тәңірі сүймейді, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.