Инновациялық қызмет әсерлерінің түрлері
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Инновацияның жалпы мазмұны және классификациясы.
1.1. Инновацияның мәні, белгілері және
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.2.Инновациялық қызметтің шетелдік озық тәжірибесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
1.3. Қазақстан Республикасында инновациялық қызметті дамыту
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
2. Казпочта АҚ-ң инновациялық қызметі.
2.1. Казпочта АҚ-ң қысқаша сипаттамасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..34
2.2. Казпочта АҚ-ң қызметінің экономикалық-қаржылық
талдауы ... ... ... ... ...36
2.3. Казпочта АҚ-ң инновациялық қызметін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .50
3. Қазақстанның инновациялық қызметін жетілдіру жолдары.
3.1. Қазақстандағы инновациялық белсенділікті арттыру
жолдары ... ... ... ... ... 54
3.2. Казпочта АҚ-ң ииновациялық қызметін жетілдіру шаралары
... ... ... ... ... 67
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...76
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .79
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..80
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі экономикадағы инновациялық басқаруды
жетілдіруді ғылыми зерттеу процестері заманға сай дамып келеді. Әсіресе
мемлекетіміздегі өндіріс салаларында жаңа индустриалды инновациялық
экономиканы ендіру процестеріне ықпал жасау мәселелерін зерттеу өте өзекті.
Қазіргі таңда кез-келген бір кәсіпорынның немесе фирманың
инновацияға деген көзқарасы өте маңызды болып табылады. Сондықтан да
нарықтық экономика жағдайындағы бәсекелестік көптеген жағдайда инновациялық
қызметтерді талап етеді. Жалпы инновациялық қызмет ролінің маңыздылығын
талдау мақсатында инвестицияның берген анықтамасы мен оның механизмін
зерттеу болып табылады. Мұның ішінде келесі талдау бағыттары қарастырылады:
- мәселелердің негізделген құрылымдық идеясын талдау;
- ұйымның рационалды құрылымын талдау;
- ұйым басшысының инновациялық жоба басшылығын, олардың
командаларының кәсіби шеберлігін талдау;
- ұйымның ақпараттық қамтамасыз сапасын талдау;
- ғылыми тұрғыда келу және қазіргі менеджмент әдістерін жобалауда
қолданылатын сәйкестікті талдау;
- ұйымның бәсекелестік мүмкіндігін қолдануды талдау;
- инновация және жаңалық портфелі құрылымын талдау (сатып алынатын
жаңалық, ұйымға ендіруге арналған жаңалық, жинақтауға арналған жаңалық,
жеке жасалған жаңалық, сатуға арналған жаңалық);
- жоба экспертизасының сапасын талдау;
- ұйымның инновациялық қызмет тиімділігінің есеп көрсеткішінің
сапсаын талдау;
- инновациялық қызметтің ынталандыру жүйесін талдау;
Ұйымның инновациялық қызмет тиімділігін, рөлін талдауды келесі принциптерді
сақтай отырып іс-жүзіне асыру керек:
- талдау мен жинақтау бірлігі;
- ранжирлеу;
- баламалы нұсқаулардың сәйкестігін қамтамасыз ету;
- оперативтілік;
- сандық анықтамалылығы және т.б.
Инновациялық факторларды кәсіпорынға енгізу арқылы жалпы ішкі
экономикасын ынталандырып, тез қарқынмен дамыту мүмкіндігі пайда болады
және бұл факторлар ел экономикасының дамуын экстенсивті бағыттан,
интенсивті бағытқа бет бұруға жағдай жасайды.
Өңір экономикасының сипаттамалық ерекшелiгi оның технологиялық даму
және инновациялық әлеуеттер салалары деңгейлерiнiң өзара едәуір алшақтығы
болып отыр. Инновациялық даму Бағдарламасы ғылым мен техниканың үздік
жетiстiктерiн пайдалану негізінде экономика салаларын әртараптандыру арқылы
және дамудың шикiзаттық бағытынан шегiну арқылы облыстың ұзақ мерзiмдi
әлеуметтiк-экономикалық дамуына бiрегей аймақтық саясат жүргiзуге және
қалыптастыруға бағытталған.
Инновациялық жобалардың жүзеге асырылуы кәсіпорынның жалпы көлеміндегі
экономикалық үлесінің артуына әсер етеді.
Зерттеу объектісі. Қазпочта акционерлік қоғамы. 2003 жылы 8
ақпандағы Қазақстан Республикасының Почта туралы Заңына және басқа да
нормативтік құқықтық актілерге сәйкес республикада пошта-жинақ жүйесін
дамыту жөнінде мемлекеттік саясаттың жол басшысы болып Ұлттық пошта
операторы - Қазпочта акционерлік қоғамы белгіленді. АҚ Самұрық-Қазына
ұлттық әл-ауқат қоры 2006 жылғы 7 маусымнан бастап Қазпочта АҚ жалғыз
акционері болып табылады.
Зерттеу дәжірибесі. Инновация ұғымын экономикалық теорияға өткен
ғасырдың 30-жылдарында И. Шумпетер енгізді. Шет елдік зерттеушілер
Э.Дж.Долан, Я.Корани, П.Хейне, П.Ф.Друкер, Н.Г.Менкью,Г.Хоскинг,
Й.Шумпетер, В.Леонтьев және т.б. өндірістік сферадағы кәсіпкерліктің
инновациялық сипатын бейнелейтін экономикалық қатынастардың қазіргі заманғы
теориясын дамытты .
Атақты экономист Г.Менш инновациялардың 4 категориясын көрсетеді:
1) Базистік инновациялар.Мұндай инновациялар көмегімен нарыққа бұрын
болмаған жаңа тауарлар, қызметтер,машиналар, технологиялар келеді.Олар
күрделі ғылыми зерттеулерді қажет етеді және аса ірі сомадағы капитал
салымдарын қажет етеді.
2) Жақсартылған инновациялар. Мұндай инновациялар нарықта бір тауарлар мен
қызметтердің белгілі бір қасиеттерін немесе параметрлерін жетілдіруге
бағытталған.
3) Кешенді инновациялар. Мұндай инновациялар әлемдік тәжірибеден өткен
және екі немесе одан да көп саланың жиынтығынан немесе бірлесуінен
қалыптасатын өнімдер мен қызметтерден құралады.
4) Радикалды инновация. Мұндай инновациялар қоғамда жаңа салалардың немесе
ғылыми бағыттардың қалыптасуына алып келеді [6].
Доул-Бейлидің Федералды патенттік саясат туралы, С.Уайлдердің
Технологияларды жіберу туралы(1980,1986), Бәсекеқабілеттілік пен
технологияларды жіберу туралы(1988), Критикалық технологиялар туралы,
Американдық технологияның артықшылықтары туралы, Технологияларды
мемлекеттік жіберу туралы(1995). АҚШ-та инновациялық қызметтегі
мемлекеттік саясатты анықтайтын 20-ға жуық федералды заң мен актілері бар.
Диплом жұмысының мақсаты. Зерттеудің мақсаты –-инновациялық
қызметтің аясында мемлекеттік саясаттың ролін анықтау, кәсіпкерліктің
қалыптасуы мен даму үрдісін ғылыми, әдістемелік және тәжірибелік тұржыдан
негіздеп зерттеу және индустриялық-инновациялық бағдарламалармен,
басымдылықтарын, нарықтық тетіктерін, стратегиясын саралап ұсыныстар беру.
Диплом жұмысының міндеті. Көзделген мақсатқа орай, дипломдық жұмыста
келесі міндеттер қойылған:
- Индустриялық-инновациялық қызметтің экономикалық мазмұнын
теориялық тұрғыдан зерделеу;
- индустриялық-инновациялық бағыттағы қызметтердің қалыптасуы мен
ерекшеліктерін, бұл қызметті қаржыландыру тетіктерінің жаңару және
даму мәселелерін қарастыру;
- инновацияларды басқаруға қатысты мәселелерді нақтылау,
инновациялық қызмет жүйесіне қойылатын талаптарды үйлестіру;
- инновациялық қызметті басқару үшін қазіргі заманғы ақпараттық
технологияларды қолдану қажеттілігін негіздеу;
- инновациялық жобаларды дайындауда кәсіпкерлік қызметті белсенді
жүргізу мүмкіндіктерін айқындау.
Жұмыстың ғылыми-тәжірибелік маңызы. инновациялық қызметті кәсіпорында
жетілдіруге жағдай жасау мақсатында аймақтық бағдарламаларда дайындау
кезінде қолдануға ұсынылады. Ұсынылып отырған индустриалды инновациялық
өндірістерді басқаруды жетілдірудің бағыттары көрсетілген шаралар Қазақстан
Республикасының инновациялық экономиканың даму процесстеріне ықпал етеді.
Индустриалды инновациялық өндірістерді басқаруды жетілдірудің бағыттарын
дамытуды жүзеге асырудың дүрыс жолдарын іздестіре отырып, олардың
экономикалық тиімділігін артыруға ықпалын тигізеді.
Зерттеудің ғылыми жаңалықтары. Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде
диплом жұмысының ғылыми жаңалығын айқындайтын келесі ғылыми әдістемелік
және тәжірибелік нәтижелер алынды:
- Кәсіпорында инновациялық технологияның жаңаша қалыптасуы мен
инновациялық технологияны басқаруды қамтамасыз етудің
жағдайларын анықтау;
- ғылыми-тәжірибелік негізінде инновациялық өндірістерді басқаруды
жетілдіруду арқылы иновациялық экономиканы дамытудың жолдары
жасалынды;
- Қазақстан Республикасында инновациялық өндірістерді басқаруды
жетілдірудудің экономикадағы тиімділігін анықталынып енгізілді.
- инновациялық қызметтің теориялық мазмұны мен ғылыми негіздері,
қазіргі экономикалық жағдайдағы факторлары мен алғы шарттары
айқындалды;
- Қазпочта акционерлік қоғамының инновациялық даму жағдайына талдау
жасалып, өзекті мәселелерді шешудің нақты бағыттары қарастырылды;
- инновациялық қызметті жетілдірудегі негізгі бағыттар мен
басымдылықтары, іске асыру жолдары ұсынылды;
1. Инновацияның жалпы мазмұны және классификациясы
1. Инновацияның мәні, белгілері және түрлері
Инновация сөзі 1440 жылдары француз тіліндегі жаңғыру немесе жаңару
әлде зат жасаудың жаңа жолы деген мағыналарды білдіретін, innovacyon
сөзінен пайда болған.
Инновация дегеніміз ─ ғылыми техникалық прогресс жетістіктерінің
нәтижесі болып табылатын жаңа технология. Бұл процесс негізгі капиталдың
(өндірістік қорлардың) жаңаруын қамтиды.
Кәсіпорындағы инновациялық стратегияның қалыптасуы мынадай жағдайларға
байланысты:
- жаңа техниканы жасап іске енгізудің тиімділігін арттырудағы
ғылымның айрықша рөлі;
- өндірістің техникалық деңгейінің өсуі;
- жаңа техниканы жасап және іске асыру мерзімдерін қысқартудың
қажеттілігі;
- өндіріс дамуының интенсивті факторларының артуы, олардың ғылыми
техникалық прогресті экономиканың барлық саласында қолданылуына
ықпал жасауы;
- ойлап тапқыштар мен рационализаторлардың творчествосын дамыту;
- жаңа өнімді шығаруда, кәсіпорындардың шығындарының көбейіп,
экономикалық көрсеткіштерінің нашарлауы;
- техника мен технологияның тез арада моральдық тозуы;
- жаңа техника мен технологияны жылдам енгізудің қажеттілігі және
т.б.
Инновациялық қызмет кәсіпорынның жұмыстары мен кезеңдерінің орындалуын
қарастырады. Осы жұмыстардың көлемі мен мазмұны инновацияның түрлеріне және
кәсіпорынның бар әлеуетіне байланысты. Инновацияның негізгі белгілерін
қарастырайық:
Жаңалық (новизна). Бұл белгі негізінен өзгеру процесін сипаттайды.
Жаңалық деңгейі жоғары болған сайын, материалды-заттай және адам
ресурстарына инвестициялар көлемі үлкен болады.
Белгісіздік және теуекелділіктер. Сонымен қатар жаңалық деңгейі
белгісіздік дәрежесін анықтайды, бұл жеткіліксіз тәжірибе мен жаңа
идеяларды жүзеге асырудағы сәтсіздікпен түсіндіріледі. Тәуекелділік ең
алдымен мынадан тұрады: нәтижелер тіпті жүзеге аспайды немесе кеш жүзеге
асады және бұл бірінші кезекте кәсіпорынның имиджне әсер етеді.
Нәтижелердің жүзеге асурылуы кезінде нақты шығандар елеулі түрде жоспардан
артуы мүмкін, соңында бұл өнімнің бәсеке қабілеттілік деңгейін төмендетеді
және нарықтағы орнын жоғалтады.
Жиынтылық. Инновацияларды жекеленген шаралар ретінде қарастыруға
болмайды. Әр түрлі қатысушылардың жұмысын басқарушы қажеттілігі және
инновациялық процестің бөлек кезеңдері жиынтылықтың белгісі болып табылады
және бұл инновациялық процесстерді басқару бойынша дербес ұйымдық құрылымын
қажет етеді.
Инновацияның мынадай түрлері болады:
1. Жаңалығына байланысты:
- базистік инновациялар, олар ірі зерттеулерді жүзеге асырады;
- жақсарту инновациялары, кіші және орташа зерттеулерді іске
асырады;
- жалған инновация, техника мен технологияның ескірген бөліктерін
біртіндеп жақсартуға қолданылады.
2. Қолданылуына байланысты:
- өнімдік инновациялар ─ жаңа өнімдерді шығарып, қолдануға
бағытталған;
- технологиялық инновациялар ─ жаңа технологияларды шығарып,
қолдануға бағытталған;
- әлеуметтік инновациялар, жаңа құрылымдарды құруға бағытталған;
- нарықтық инновациялар, жаңа нарықтардағы өнімдер мен қызмет етуді
тұтынуды іске асыруға бағытталған.
3. Шығу көздеріне байланысты.
- ғылым мен техниканың дамуынан пайда болған инновациялар;
- өндірістің қажеттілігінен пайда болған инновациялар;
- нарықтың қажеттілігінен пайда болған инновациялар.
4. Қайта өндіру процесіндегі рөліне байланысты:
- тұтыну инновациялары;
- инвестициялық инновациялар.
5. Масштабына байланысты:
- күрделі инновациялар;
- жай инновациялар.
Инновациялардың классификациясына қарай отырып, жаңа енгізілімдердің
көп түрлі болатынын байқаймыз.
Инновациялық процестің негізгі кезеңдері.
Инновациялық процесті идеяның тауарға айналу реттілік процесі ретінде
қарастыруға болады және іргелі, қолданбалы зерттеулер, конструкторлық
өңдеулер, маркетинг, өндіріс, өтім кезеңдерінен өтудегі ─ технологияларды
коммерциализациялау процесі.
Инновациялық процесс әр түрлі жағдайлардан және әр түрлі дәрежедегі
нақтылаудан қарастырылуы мүмкін.
Біріншіден, ғылыми-зерттеудің, ғылыми-техникалықтың, инновациялықтың,
өндірістік қызметтің және маркетингтің параллельді-реттілік түрдегі жүзеге
асырылуы.
Екіншіден, жаңалықтың өмірлік циклның идеяның пайда болуынан бастап
оның өңдеуі мен таратуындағы уақытша кезеңдері ретінде.
Үшіншіден, жаңа өнім түрі мен қызмет көрсетуді өңдеу мен таратудағы
қаржыландыру мен инвестициялау процесі ретінде.
Жалпы инновациялық процесс жаңа табыстарын алудан және
коммерциализациялаудан, жаңа технологиялардан, өнім және қызмет түрлерінен,
өндірістік, қаржылық, әкімшілділік немесе басқа сипаттағы және басқа
интеллектуалдық қызметтің нәтижелерінен тұрады.
Изменение характера инновационного процесса атты еңбегінің авторы Рой
Росвелл инновациялық процестің бірнеше модель буынын ұсынды.
Инновациялық процестің мәнінің желілік жолын ол 1950 және 1960
жылдардың ортасына жатқызады, яғни инновациялық процестің бірінші буынына,
бұл технологиялардың әсерлерінен алға жылжып отырады.
1-сурет. Инновациялық процестің бірінші буыны
Росвелл бойынша, инновациялық процестің екінші буыны 1960 жылдардың
аяғы мен 1970 жылдардың басына жатады деген. Бұл да желілік-тізбектілік
модель, бірақ нарық маңыздылығына тіреледі және қажеттіліктерге ҒЗТКЖ
әрекет етуді. (2-сурет).
2-сурет. Инновациялық процестің екінші буыны
Үшінші буын: 1970 жылдардың басы ─ 1980 жылдардың ортасы. Түйіндес
модель. Маңызды түрде бірінші мен екінші буындардың қиыстырылуы
технологиялық қабілеттер мен нарық қажеттіліктері мен мүмкіндігіне
байланысты. (3-сурет).
3-сурет. Инновациялық процестің үшінші буыны. Инновациялық процестің
интерактивті моделі
Төртінші буын: 1980 жылдардың ортасы ─ қазіргі уақыт. Бұл алдыңғы
қатарлы жапондық модель. Интегралданған топтың параллельді қызметіне және
сыртқы көлденең және тік байланыстарға назар аударуымен ерекшеленеді.
Мұнда параллельді қызмет маңызды. Әр түрлі бағыттардағы іс-әрекетті орындау
негізінде бірнеше топ мамандары бойынша бір уақытта жұмыс жасау
қарастырылады. Бұл тапсырмаларды шешуді тездетеді.
Бесінші буын: қазіргі уақыт ─ болашақ. Бұл стратегиялық тораптар,
стратегиялық интеграция, байланысты орнату моделі. Бұның басқалардан
ерекшелігі, параллельді процеске жаңа функциялардың қосылуында. Бұл есептеу
техника жүйесін, информатиканы қолданудағы ҒЗТКЖ-нің енгізу процесі және
солардың көмегімен стратегиялық байланыстар орнатылады.
Инновациялық идеялардың пайда болуы жаңа ғылыми нәтижелерді пайдалану
мүмкіндігі фундаментальды кезеңде және іздестірушілік зерттеулерінде,
қолданбалы зерттеулерде, өңдеулерде жүзеге асады. [6]
Жаңа техниканы жасау және меңгеру процесі жаңа ғылыми білімдерді
алуға бағытталған фундаментальды зерттеулерден (ФЗ) басталады. ФЗ-ның
мақсаты ─ құбылыстар арасындағы жаңа байланыстарды ашу, табиғаттың даму
заңдылықтарын түсіну. ФЗ теоретикалыққа және іздестірушілікке бөлінеді.
Теоретикалық зерттеулердің нәтижелері ғылыми жаңалықтарда , жаңа
түсініктерді ұсыну мен дәлелдеуде, жаңа теорияларды жасауда көрініс табады.
Іздестірушілікке негізгі міндетті қамтитын идеялар мен технологиялардың
жаңа прициптерін ашудағы зерттеулер жатады. Іздестірушілік ФЗ қоғамдық
қажеттіліктерді қанағаттандырудың жаңа әдістерін экспериментальдік
тексерумен және дәлелдеумен аяқталады. Барлық іздестірушілік ФЗ академиялық
мекемелерде, ЖОО-да, сонымен қатар ірі ғылыми-техникалық өнеркәсіптік
ұйымдардағы жоғары ғылыми білікті персоналдарында жүргізіледі.
Инновациялық процестің келесі кезеңі ─ қолданбалы ғылыми-зерттеушілік
жұмыстар. Олардың орындалуы теріс нәтижелерді алумен байланысты болып
келеді. Қолданбалы ғылыми-зерттеушілік жұмыстарды жүргізуге құралдарды салу
кезінде тәуекелділік пайда болады. Егер инвестициялар инновацияда
тәуекелділік сипатта болғанда, олар тәуекелді инвестициялар деп аталады.
Тәжірибелі-конструкторлық және конструкторлы-жобалау жұмыс кезеңдері
жаңа өнім түрін өңдеумен байланысты. Ол эскизді-техникалық жобалауды,
жұмыстық конструкторлық құжаттамалауды шығаруды, тәжірибелі нұсқаларды
сынауды және жасауды қарастырады.
Тәжірибелі-конструкторлық жұмыстар (ТКЖ) техникалардың,
материалдардың, технологиялардың жаңа нұсқаларын жасау үшін қолданбалы
зерттеулердің нәтижелерін қолдануда көрініс табады. ТКЖ ─ бұл ғылыми
зерттеулердің қорытынды сатысы және зертханалық жағдайлар мен
экспериментальдық өндірістерден өнеркәсіптік өндіріске өзгеше түрде өтуі.
ТКЖ-ға мыналар жатады: инженерлік объектінің белгілі конструкциясын өңдеу,
жаңа объектінің нұсқаларын және идеяларды өңдеу, технологиялық процестерді
өңдеу.
Инновациялық жобаның күрделілігіне байланысты (жаңа өнім түрін меңгеру
және өңдеу) инновациялық қызметтің бастапқы кезеңінде шешілетін міндеттер
әр түрлі болуы мүмкін. Көбінесе, ірі инновациялық жобаларды меңгеру және
өңдеу кезінде ғылыми-зерттеулер жұмыс нәтижелерінің жүйелік интеграциясы
жүзеге асады.
Бастапқы кезеңдегі жұмысты атқарушылары болып ғалымдардың шығармашылық
ұжымдары, ЖОО-дың, университеттердің, институттардың, мемлекеттік және
ғылыми-техникалық орталықтардың (ҒТО) инженерлі-техникалық жұмысшылары
табылады.
Инновациялық қызметтің нәтижесінің тәжірибелік жұмысын жасау нарықтық
кезеңде жүзеге асады, бұл нарыққа енгізуді, нарықты кеңейтуді, өнімнің
жетілуін және төмендеуін қамтиды.
Өндірістің алдын алу сатысында тәжірибелі және экспериментальды
жұмыстар жүргізіледі. Ғылыми зерттеулер мен өңдеулерді жүргізуге қажетті
экспериментальдық жұмыстар арнайы құрал-жабдықтарды қамтамасыз етуге,
жасауға, жөндеуге бағытталған.
Өнеркәсіптік өндіріс сатысы екі кезеңнен тұрады: жаңа өнім өндірісі
және оны тұтынушыларға жеткізу. Біріншісі ─ бұл тұтынушылардың сұранысымен
анықталатын, материалданған жетістіктердің ғылыми-техникалық өңдеудегі
тікелей қоғамдық өндірісі. Екіншісі ─ жаңа өнімді тұтынушыға жеткізу.
Инновациялық процестің ҒТП-тен айырмашылығы, ол енгізумен аяқталмайды,
яғни жаңа өнімнің нарықта бірінші пайда болуы және қызмет көрсетуі. Бұл
процесс енгізуден кейін де тоқтамайды, өйткені тарату (диффузия) шаралары
бойынша жаңалық әбден жетіледі, тиімдірек болады, бұрын белгілі болмаған
тұтынушылық қасиетті иемденеді. Бұл оған жаңа нарық пен қолдану саласына
және жаңа тұтынушыларға жол ашады. Осылайша, бұл процесс нарық талап ететін
өнімдерді жасауға, қызмет көрсетулерге бағытталған және тығыз біртұтас
ортада жүзеге асатын: оның бағыттылығы, қарқындылығы, мақсаттары әлеуметтік-
экономикалық жағдайларға байланысты және онда ол қызмет атқарады, дамиды.
Инновациялық ортаның әр түрлі деңгейлерінде пайда болатын диффузды
процестердің мәні жаңалықтар мен жаңалық енгізудің тепе-теңдік күйде
таралуының ғылыми-техникалық, өндірістік, ұйымдық-экономикалық қызметтердің
іскерлік циклмен және қызмет көрсету сферасымен анықталады. Соңында
диффузды процестер қоғамдық өндірістегі жаңа технологиялық тәртіптерге
басымдылық жағдайды алуға мүмкіндік береді.
Сонымен бірге экономиканың құрылымдық
қайта құрылуы жүзеге асады.
Инновация әсерлерін бағалау және өлшеу.
Инновацияның әсерлеріне техникалық, экономикалық, әлеуметтік,
экологиялық және инновациялық процестің басқа нәтижелері жатады.
Инновация әсерлері мен инновациялық процестің тиімділігін бағалау
келесі шектеулер мен рұқсаттамаларға негізделген:
- инновация әсерлері бөлек кәсіпорын деңгейлерінде бағаланады және
өлшенеді;
- өлшеуде экономикалық, техникалық, әлеуметтік, экологиялық және
т.б. әсер түрлері қарастырылады;
- кәсіпорын инновациялық жобаға инвестицияланған құралдарды қайтарып
алуға сенеді, яғни қаржылық нәтиже инновация табыстылығының соңғы
белгісі болып табылады;
- әсерлерді өлшеу үшін сапалық және мөлшерлік әдістер қолданылады;
- әсерлер инновациялық процестің барлық кезеңдері бойынша өлшенеді
және бағаланады, инновация идеяларынан бастап коммерциялық іске
асырудың бастапқы кезеңімен аяқталады;
- инновациялық процестің барлық қатысушылары жағынан кезең бойынша
әсерлерді өлшеу мен бағалау жүзеге асады;
- алынған инновация нәтижелерін салыстыру үшін өлшенетін көлемдердің
барлығы қарастырылады.
Инновацияны жүзеге асыру кезінде пайда болатын нәтижелер әр түрлі
деңгейлер мен бағыттарда өлшенуі мүмкін. Жалпы екі негізгі деңгейді
қарастыруға болады: микро және макродеңгейде. Микродеңгейде, яғни кәсіпорын
деңгейінде, бөлек инновациялық жоба бағаланады, бұл жаңа өнім жасауды,
енгізуді немесе қызмет көрсетуді, технологияларды, жоспарлау жүйелерін,
есептеуді және т.б. қарастырады. Бір кәсіпорын деңгейінде жүзеге асатын
кешенді жобалар сериялары бағаланатын болса, онда макродеңгейлік бағалауды
айтуға болады. Бұл жерде, саладағы лидердер болып табылатын ірі
кәсіпорындар туралы айтылған. Макродеңгейге әр түрлі саладағы кәсіпорындар
мен кооперация шеңберінде іске асатын инновациялық жобалардың кешендерін
жүзеге асыру нәтижелері жатады. Салалық немесе халықшаруашылық бағытындағы
инновациялардың іске асуы кезінде пайда болатын әсерлер макродеңгейде
бағалануы және өлшенуі керек.
Макро және микродеңгейлер арасындағы аралық кәсіпорын деңгейінде
бірнеше техникалық тектес және өзара байланысты синергетикалық әсерлердің
жетістіктерін қамтамасыз ететін инновациялық жобалардың өңделу нәтижелері
болып табылады.
Тікелей Тікелей емесТікелей Тікелей емесЖүйеліктер Индивидуалд
ы
Объект жаңа айналысты бәсекелестерэкологиялықғылыми
бірліктертехнологиялажоғарлату дегі сату қабылдау
і үшін рды меңгеру, көлемінің
ерекше оқу төмендеуі
түрде
анықталад
ы
ноу-хау табысты әсекелестердәлеуметтік өзін таныту
көбейту егі
шығындардың
көбеюі
патенттер,аршығындарды басқарушылы
тықшылықтар төмендету қ
әлсіз нарықтың
орындарды өсім үлесі
табу
4-сурет. Инновациялық қызмет әсерлерінің түрлері
Жоғарыда айтылғандай, инновация процесінің барлық нәтижелер түрлері
бағалану және өлшену қажет.
Техникалық әсерлер. Инновациялық жобалардың әр қайсысына техникалық
әсерлердің өзіндік ерекше өлшеуіштері анықталуы керек. Мысалы, техникалық
инновация процесі кезінде сенімділік, беріктілік, тезқозғалғыштық, уақыт
мерзімдік және т.б. берілген сипаттамалар жүзеге асуы мүмкін. [28]
Басқарушылық инновация сферасындағы техникалық әсерлерге, мысалы,
шығындардың пайда болу орындарына байланысты олардың дәл есептеулерін
көтеру, құжат айналым уақыттарын қысқарту және т.б. жатқызуға болады.
Тікелей техникалық әсерлерді объективті бағалау зерттеушілердің,
инженерлердің, технологтардың және инновацияның объектісі бойынша басқа
мамандардың көмегі арқылы алынуы мүмкін.
Тікелей әсерлермен қатар тікелей емес әсерлер болады. Тіпті егер
инновация жоспарланған техникалық әсерлерге жетпесе, жаңа өнім, қызмет,
әдістер мен амалдарды меңгеру аймағында оқытулық әсерлер пайда болады.
Сонымен қатар, бөлек ноу-хау және артықшылықтарды тіркеуді патенттеу жүзеге
асуы мүмкін, сонымен бірге техникадағы әлсіз орындарды, технологияларды,
кәсіпорын ұйымдарын білу қарастырылады.
Экономикалық әсерлер. Шешім қабылдау сатысында инновацияның
экономикалық тиімділігін бағалау есептемелерін және инновацияның жүзеге
асудағы коммерцияның бастапқы фазасында бағаланатын экономикалық әсерлерден
айырып білу керек. Біріншілері ─ инновацияның ең қолайлы баламаларын
таңдауда қолданылады, екіншілері ─ кәсіпорын қызметтерінің нақты
жағдайларын қоса алғанда, таңдалған баламаларды жүзеге асырудағы
нәтижелерді бағалау үшін қолданылады.
Экономикалық әсерлерді техникалық әсерлер сияқты тікелей және тікелей
емес деп бөлуге болады. Тікелей әсерлерге пайда өсімін, айналыстың
жоғарлауын, нарық өсімін, шығындардың төмендеуін және т.б. жатқызуға
болады. Қарастырылған экономикалық әсерлер түрлерін белгілі уақыт
аралығында және де өнім бірлігінде де өлшеуге болады. Өлшеу әдісін таңдау
инновацияның түріне байланысты.
Тікелей емес экономикалық әсерлер ең алдымен бәсеке аймағында көрініс
табады: бәсекелестердегі сату көлемінің төмендеуі, бәсекелестердегі
шығындардың жоғарлауы және т.б.
Басқа әсерлер. Жүйелік және индивидуалды аймақтағы әсерлерді бағалай
және тани білу керек. Инноваторлардың сәттілігінің индивидуалды
аспектілерінде маңызды орынды жариялауда қабылдау, беделді премия алу және
т.б. алады. Қазіргі кезде жаңа өнімдерді және технологияларды жасау
саласында қоршаған ортаға зиянды әсер етудің төмендеуі инновацияның
сәттілік көрсеткіші болып табылады.
Инновацияның жүзеге асырудың әлеуметтік нәтижелері ретінде жаңа жұмыс
орындарын жасауды, жұмыс жағдайын жақсартуды, жаңа басқару әдістерін енгізу
арқылы ұжым арасында адамдық қатынастарды жасауды айтуға болады.
Инновация табысты ма немесе табысты емес пе? деген қорытындының
дұрыстығы табыс көрсеткішінің қандай уақытта өлшенгендігіне байланысты.
Мысалы, инновациялық процестің жүзеге асырылуындағы тікелей экономикалық
әсерлер өлшенетін болса, онда өнімді шығарғаннан кейін өлшеуді жүргізу
керек. Бұл жерде жыл ішінде белгілі бір сату көлеміне жеткеннен кейін
өлшеуді бір жылдан, екі жылдан кейін жүргізу керек.
Инновациялық әсерлерді өлшеу мен бағалауда маңызды орынды бағалау
субъектісін таңдау алады. Оның сайма-сайлығы, толықтылығы, аспектілері,
әділдік деңгейін бағалауды кім жүргізгеніне байланысты. Инновацияның
табыстылығын бағалау субъектілерінің түрлері 5-суретте көрсетілген.
5-сурет
Инновацияның табыстылығын бағалау субъектілерінің түрлері
Инновация әсерлерін өлшеу концепциясы инновациялық процестің барлық
кезеңдерін реттілік түрде қамтуына негізделген. Осы концепцияға сай өлшеуді
процесс алып жүреді, ал нәтижелер басқарушылық шешім қабылдау үшін
қолданылады. Кезеңнің аты, аралық нәтижелердің түрлері, сандық өлшеуіш,
бағалау субъектілері 1-кестеде көрсетілген.
Инновацияның экономикалық мәні, түрлері, инфрақұрылымы
Инновация ұғымын экономикалық теорияға өткен ғасырдың 30-жылдарында
И. Шумпетер енгізді. Қазіргі кезде көптеген әдебиеттерде инновацияға
әртүрлі анықтамалар берілген:
- инновация дегеніміз- жаңаға идеяларды түрлендіруге байланысты қызмет
түрі немесе рынокқа енгізілген жетілдірілген өнім;
-инновация- практикалық қызметте пайдаланылған жаңа немесе жетілдірілген
технологиялық процесс;
-инновация-әлеуметтік қызметтерге жаңа тәсіл.
Жалпы алғанда инновация дегеніміз- әкелетін ғылыми-техникалық,
ұйымдастырушылық, қаржылық және коммерциялық іс-шаралар кешенін болжайды.
[29]
Шет елдік зерттеушілер Э.Дж.Долан, Я.Корани, П.Хейне, П.Ф.Друкер,
Н.Г.Менкью,Г.Хоскинг, Й.Шумпетер, В.Леонтьев және т.б. өндірістік сферадағы
кәсіпкерліктің инновациялық сипатын бейнелейтін экономикалық қатынастардың
қазіргі заманғы теориясын дамытты .
Алайда бұл ғалымдардың еңбектерінің басым бөлігі жалпы ғылымдық
сипатта жазылған немесе мәселенің жеке тұстарын ғана шешуге
арналған.Қазіргі уақытта инновациялық өнім ді тиімді жасап, ұтымды
пайдалану қатынастарын сапалы түрде қарастырылмайынша елдегі аса маңызды
әлеуметтік-экономикалық міндеттерді шешу мүмкін еместігін түсіну енді
жеткілікті емес. Ал, бұл өзіне тән арнайы мамандырылған қызмет
субъектілері,инфрақұрылым институтттары,өзіндік нарықтық қатынастары бар
елдің барлық инновациялық потенциалының дамуын талап етеді.Индустриалды-
инновациялық қызметтердің өндірістің тиімділігі мен өнімнің бәсеке
қабілеттілігін арттырудың пәрменді тәсіліне айналуы инновация сферасындағы
меншік қатынастарын жүзеге асыру, инновациялық үрдістерді мемлекеттік
реттеуде жетілдіру мәселелеріне дұрыс қарауды талап етеді.Қазақстан
Республикасының индустриалды-инновациялық потенциалының орнын
,рөлін,қызметін ғылыми-тәжірибелік тұрғыдан талдау инновациялық қызметттің
сан қырлы мәселелерін зерттеудің танымдық маңызын арттырып қана қоймайды,
сондай-ақ дәстүрлі салалық талдауды жалпыұлттық және аймақтық тұрғыдан
толықтыра түседі.
Шағын инновациялық бизнес мәселелері жақсы зерттелген шет елдерде оны
қолдаудың бірқатар тиімді бағдарламалары бар.Алайда шетелдік тәжірибені
қазақстандық болмысқа дәлме-дәл тікелей көшіру мүмкін емес және ол шет
елдегідей тез және оң нәтиже бере алмайды.Осы мақсатта экономикалық
құралдарды отандық жағдайға бейімдеу үшін өтпелі ғылыми-зерттеу жүйесінің
қалыптасу кезеңінде шағын инновациялық кәсіпкерліктің
айрықша секторын жан-жақты зерттеу қажет.
Экономикалық әдебиеттерде инновацияның көптеген түрлерінен
технологиялық және технологиялық емес инновацияларға айрықша көңіл
бөлінеді. Әлеуметтік жаңалықтар, басқару формалары мен әдістерінде болатын
өзгерістер мен тағы басқаларды техникалық емес инновацияға жатқызамыз.Ал
технологиялық инновация- жаңа немесе жақсартылған тауарлар мен техникалық
процестерді әзірлеу мен енгізу болып табылады. Инновацияны жаңалықтардан
айыра білу тиіс, өйткені бұл екеуі мүлдем әртүрлі ұғым. Жаңалық- бұл тек
идея немесе жаңа технологиялық процесс пен жаңа өнімнің жобасы.Алайда ол
нарыққа жетпегенше инновация болмайды.Нарықтық экономиакда ғылыми
зерттеулердің тек 6-8%-ы жаңа тауарға немесе процеске айналады.
Сонымен қатар инновациялар өнімнің маңыздылығы мен қызмет ету
сфераларына байланысты: салааралық, салаішілік, кәсіпорын ішіндегі
инновация деп бөлінеді.
Салаарлық ішіндегі инновация- екі немесе одан да көп сала арасындағы
байланыстың нәтижесінен пайда болған инновация.
Салаішілік инновация- белгілі бір сала ішінде ашылған жаңалық.
Кәсіпорын ішіндегі инновация- кәсіпорын ішіндегі инновациялық
жаңалық, яғни кәсіпорын жұмысының сапасына тиімді әсер ететін фактор.
Атақты экономист Г.Менш инновациялардың 4 категориясын көрсетеді:
1) Базистік инновациялар.Мұндай инновациялар көмегімен нарыққа бұрын
болмаған жаңа тауарлар, қызметтер,машиналар, технологиялар келеді.Олар
күрделі ғылыми зерттеулерді қажет етеді және аса ірі сомадағы капитал
салымдарын қажет етеді.
2) Жақсартылған инновациялар. Мұндай инновациялар нарықта бір тауарлар мен
қызметтердің белгілі бір қасиеттерін немесе параметрлерін жетілдіруге
бағытталған.
3) Кешенді инновациялар. Мұндай инновациялар әлемдік тәжірибеден өткен
және екі немесе одан да көп саланың жиынтығынан немесе бірлесуінен
қалыптасатын өнімдер мен қызметтерден құралады.
4) Радикалды инновация. Мұндай инновациялар қоғамда жаңа салалардың немесе
ғылыми бағыттардың қалыптасуына алып келеді [6].
Инновацияның дамуына қозғаушы күш нарықтық бәсекелестік болып
табылады.Бұл жердегі инновациялық өнім дегеніміз-түрлі дәрежеде
технологялық өзгерістерге ұшыраған өнім.Ол мына бұйымдарды қамтиды:
1)жаңа (қайта енгізілген)- радикалдық өнімдік инновация;
2) жетілдірілген бұйымдар;
3)жаңа немесе өндірістің елеулі жетілдірілген әдістерінде құрылған
бұйымдар- өзге де инновациялық өнімдер [1].
Инновацияны зерттеушілер жаңа өнімнің өмірге келу процесін 7
элементке жіктеп көрсетеді:
1. Инновациялық идеяның тууы.
2. Жаңа өнімді шығару.
3. Өнімді өткізу нарығын анықтау.
4. Сұранысты анықтау.
5. Өнімді жарнамалау.
6. Сату процесін ұйымдастыру.
7. Өнімді өткізу.
Сонымен қатар, инновациялық өнімді нарықтық жағдайда өткізу
көлемін арттыру, оған деген сұранысты жоғарылату мақсатында тауарлардың
бағасын төмендету, тұтынушыларға қосымша сыйлықтар ұсыну сияқты жанама
тәсілдерді қолданылады. Белгілі бір мерзімді аяқтап, өзін-өзі өтеген
инновациялық өнім ескіріп кетпеу үшін оны келесі нарыққа немесе аймаққа
ауыстыру қажеттілігі туындайды.
Инновацияның құрылымы келесідей: технопарктер, технологиялық
инкубаторлар және инновациялық орталықтар.
Технопарктер дегеніміз – ғылымды, білімді және өндірісті территориялық
жағынан біріктірудің капиталистік елдердегі жаңа, бірақ қазірдің өзінде
кеңінен таралған тиімді нысаны, ол ғылыми-техникалық талдамалардың және
жаңа технологияның өндірісіне жедел енгізілуіне септігін тигізеді.Жақсы
жарақтандырылған ақпараттық- экспериментттік базасы құрылған және білікті
кадрлар жоғары дәрежеде шоғырланған жағдайда жұмыс істейтін ғылыми,
конструкторлық және өндірістік бөлімшелердің бірлестігі болып табылады.
Технологиялық инкубатор- ғылыми ұйымдардың, инновациялық
кәсіпорындардың, жоғары оқу орындары және шағын кәсіпкерлік субъектілерінің
әлеуетін бір ортағабіріктіруге мүмкіндік береді.
Инновациялық орталық-конструкторлық- технологиялық жаңалықтарды
жетілдіру мен өндірістерді дайындауға , бәсекеге қабілетті ғылымды
қажетсінетін өнімдерді және жоғары технологияларды әзірлеу кезінде
инновациялық кәсіпорындарды өндірістік- технологиялық қолдауға және бұл
құрылымдардың ғылыми- техникалық әзірленімдерді және маркетингті,
жарнамалық және көрме қызметін, патенттік- лицензиялық жұмысты және
интеллектуалдық меншікті қорғауды қоса алғанда, жергілікті және шетелдік
нарықтарға ғылымды қажетсінетін өнімдерді жылжыту үшін құрылған
инфрақұрылымдар[5] .
Сонымен инновация – инновациялық үрдістерді ғана емес, тауарларды
өткізу нарықтарын маркетингтік зерттеу, сонымен қатар ақпараттық,
консалтингтік, әлеуметтік және басқа қызметтерге деген жаңа зерттеудің
нәтижелерін енгізетін техникалық, технологиялық және ұйымдық жаңалықтарды
құрастыру мен тәжірибелік меңгеру сферасы.
Инновациялар бірігіп инновациялық жүйені құрайды.Инновациялық жүйе әр
алуан қатынастардың- фирмалардың, жаңа білім жасаушылардың технологиялық
және аналитикалық орталықтардың кешенді үлгісі.
Осы орайда зерттеудің негізін қалаушы ретінде өткен ғасырдың 80-ші
жылдарының соңында жаңа заманға сай білімдерді жасауға, сақтауға, таратуға,
оларды халық тұтынатын жаңа технологияларға, өнімдерге, қызметтерге
түрлендіруге қатысушы экономикалық субъектілер мен қоғамдық ұйымдардың
күрделі жүйесі ретінде инновациялық жүйе ұғымын енгізуші ретінде
К.Фридманды айтуға болады.Лундвал мен Нельсонның классикалық анықтамаларына
сәйкес инновациялар дегеніміз- бір-бірімен көптеген күрделі байланыстар
арқылы біріккен жүйе болып табылады.
Инновациялық қызметті басқару жүйелерін, тиімді құрылымдар мен
институционалдық формаларды әзірлеу мен дамыту, оларды мемлекеттік қолдау
Қазақстанның әлемдік нарыққа өту, ғылымды қажетсінетін тауарларды өндіру
мен өткізудің негізгі шарты болып табылады. Алайда ҚР-ның Индустриялық-
инновациялық дамуының 2003-2015 жырдарға арналған стратегиясында [3]
қазіргі кезде инновациялық инфрақұрылым субъектілері қажетті деңгейде
жұмыстарын атқармайтыны және Ұлттық инновациялық жүйенің (ҰИЖ) қатысушылары
үшін керекті қызметті көрсетпейтініне баса назар аударылып отыр.
Бұл жерде ең негізгі кемшілік- инновациялық инфрақұрылымда
жүйеліліктің және негізгі элементтерінің құрылымдығының болмауы. Отандық
ғылымда инновациялық инфрақұрылымның экономиканың дамуына әсер ету
деңгейін зерттеу жөніндегі материалдар тапшы.
№135-ІІІ-ҚР3 Инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау туралы Заңының 15
бабына сәйкес инновациялық инфрақұрылым дегеніміз- ҚР инновациялық
қызметінің маманданған субъектілерінің өзара іс-әрекет жүйесі [4].
Инфрақұрылым ұғымын [латынның infra- асты,structura -құрылым] ғалымдар
өткен ғасырдың 40-шы жылдарында қалданыла бастады,яғни ол нарық
субъектілерінің тиімді жұмыс жасауына қолайлы орта туғызу дегенді
білдіреді.
1.2. Инновациялық қызметтің шетелдік озық тәжірибелері
Инновациялық қызметтегі мемлекеттің орны оның ғылымға бөлген
қаражаттарымен анықталады.Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, дамыған елдерде
ғылымға бөлген қаражаттары жыл сайын өсіп, ЖҰӨ-нің 2,5-3,8%-ын құрап
отыр.Бұл қаражаттың 25-34%-ы мемлекет үлесіне тиесілі.Бұндай мемлекеттерге
Оңтүстік Корея, Израиль,Швейцария, Жапония,Швеция,Финляндия кіреді. 90-шы
жылдардың соңында Жапония ЖІӨ-нің 3,04%-ын,Америка 2,64%-ын,Еуропа Одағы
1,92%-ын ғылымға бөлді.
Ғылыми зерттеулерді қаржыландыруда мемлекеттің және коммерциялық
құрылымдардың қатысу деңгейі Еуропа мен одан тыс жерлерде әптүрлі: егер
Жапония мен АҚШ-та ғылымдағы коммерциялық құрылымдардардың үлестері
сәйкесінше 75 және 77%-ы құраса, Еуропада 66%-ды құрайды.Еуропа елдерінің
ішінен ҒЗТ КЖ-ларды мемлекеттік қазынадан қаржыландырудан келесілер
алдынғы орындарды алып отыр: Португалия (70%), Италия ен Греция (50%-ға
жуық), Польша (58%), Венгрия (53%),Словакия (48%) және Чехия (42%).Әлемдік
нарыққа ғылыми өнімді шығарудан көшбасшы тұрған елдер ЖІӨ есебінен ғылымға
бөлінген қаражаттарға қатаң бақылау орнатады. Ол үшін мемлекет тарапынан
салықтық жеңілдіктер, бюджеттік қолдау,инвестициялар тарту, құрал-жабдықтар
лизингі сияқты экономикалық механизмдер қолданылады. Әдетте әлсіз дамыған
елдерде ЖІӨ есебінен ғылымға бөлінетін үлес- 0,5%-ды құрайды. Қазақстан да
осындай елдердің құрамына кіреді.2005 жылы Қазақстан зерттеулер мен
әзірлемелерге ЖІӨ-нің 0,29%-ын бөлді,соның ішінде бюджеттің қатысуы 51,2%-
ды құрап огыр.Осындай шектеулі қаржыландырудың арқасында Қазақстанның
әлемдік нарыққа ғылыми өнімді шығару деңгейі нөлге тең болады.Басқа
елдермен салыстырсақ, ғылыми өнімді шығару жағынан әлемдік нарықтағы Ресей
үлесі 0,3-0,5%,Еуропа Одақ елдері-35%,АҚШ-25%,Жапония-11%,Синг апур-
7%,Оңтүстік Корея-4%,Қытай-2%. Ғылыми өнімді шығару жағынан әлемдік
нарықтағы мемлекеттер үлесі ғылыми-техникалық және инновациялық қызмет
тиімділігінің көрсеткіші болып табылады.Инновациялық қызметті дамыту
жолында жетістіктерге жеткен мемлекеттердегі басқарудың мемлекеттік
институттары жаңа техниканы енгізудің тәуекелдіктерді төмендету,ақпаратқа
қол жеткізуді қамтамасыз ету,нарық субъектілерінің ғылыми-зерттеу
әзірлемелер бағытындағы басымдықтарды анықтайды.Ғылыми-техникалық
прогреспен байланысты қауіп-қатерлерді төмендету үшін мемлекет дамыту
субъектісі ретінде үлкен қаражаттар жұмсайды. Еуропа мен Солтүстік
Американың дамыған елдерінде инновациялық қызмет экономиканы дамытудың
негізгі факторы болып табылады. Еуропаның түрлі елдерінде ірі және шағын
инновациялық кәсіпорындардың үлесі 60-тан 90%-ға дейін жетеді.Қазақстан
Республикасы инновациялық қызметті мемлекеттік
баспалдақтарында тұр. Қазақстан үшін инновациялық қызметті қолдаудың
экономикалық жағынан дамыған мемлекеттердің тәжірибесімен танысу өте
маңызды болып келеді.Мысалы АҚШ-тың мол тәжірибесімен танысу инновациялық
қызметті мемлекеттік қолдаудың күрделі жүйесінің құрылымы туралы көптеген
қорытындылар жасауға көмек береді.АҚШ-тың инновациялық инновациялық
қызметінің заңнамалық негізі 1980-1990 жылдары Конгреспен қабылданған
мемлекеттік актілері болып табылады. Олардың ішіндегі маңыздылары: Доул-
Бейлидің Федералды патенттік саясат туралы, С.Уайлдердің Технологияларды
жіберу туралы(1980,1986), Бәсекеқабілеттілік пен технологияларды жіберу
туралы(1988), Критикалық технологиялар туралы, Американдық
технологияның артықшылықтары туралы, Технологияларды мемлекеттік жіберу
туралы(1995). АҚШ-та инновациялық қызметтегі мемлекеттік саясатты
анықтайтын 20-ға жуық федералды заң мен актілері бар. [31]
АҚШ-та инновациялық қызметті басқаратын әртүрлі мемлекеттік органдар
мен мекемелер бар.Алайда мемлекетте инновациялық қызмет үшін жауапты
бірегей орган жоқ.Федералды деңгейде инновациялық қызметке қатысы бар
енгізгі органдар: Президент әкімшілігі жанынан құрылған ғылыми-техникалық
саясат басқармасы, Конгресстің ғылыми комитеттері,оның зерттеу қызметтері,
бюджеттік басқарма.Ғылыми-техникалық саясатты құруда маңызды рөлді
мемлекеттік емес органдар атқарады: Ұлттық зерттеу одағы, ғылымды дамытудың
Американдық ассоциациясы,РЭНД корпорациясы және т.б.Өндіріске жаңалықтарды
енгізу процесін тездету мен технологиялық прогресті үйлестіру жұмыстарын
бақылауға жауапты мемлекеттік орган-Сауда Министрлігі. Оның құрамында
стандарттар мен технологиялардың ұлттық институты,технологиялық ақпараттың
ұлттық мекемесі және технологиялық саясат басқармасы сияқты үш құрылымды
біріктіретін технологиялар әкімшілігі құрылды.
Технологиялық саясат басқармасы- федералды үкіметте ұлттық
инновациялық саясатты жүзеге асыруда бірден бір маңызды орган. Яғни бұл
орган өндіріс салаларының даму ерекшеліктері мен қажеттіліктерін зерттейді,
отандық және әлемдік нарықтарға инновациялық технологияларды өндірістік
компаниялардың тездетіп шығаруы мен әзірлемелер жасауына әсер ететін
факторларды анықтайды.Қазіргі кезде АҚШ-тың инновациялық дамыту облысындағы
мемлекеттік саясат келесі міндеттерді атқаруға бағытталған:
- жеке сектордың бәсекеқабілеттілігін арттыратын,инновация саласындағы
қызметін белсенді жүргізу үшін қолайлы климат жасау;
- инновациялық әзірлемелерді іске асыру және ғылыми зерттеулерді
қаржыландыру;
- АҚШ өндірісінің бәсекеқабілеттілігін арттыру үшін ХХІ ғасыр
инфрақұрылымын құру;
- азаматтық және қауіпсіздік ҒЗТКЖ-лардың интеграциясы, яғни алда
қойылған міндеттердің орындалуын қамтамасыз ету;
- ғылымға негізделген және үнемі өзгермелі экономика жағдайына белсенді
маманданған жұмыс күшін даярлау.
АҚШ-тың ғылыми-техникалық және инновациялық дамуын мемлекеттік
басқарудың негізгі механизмі бюджеттен тікелей қаржыландыру болып
табылады.Бұдан басқа ғылыми-техникалық зерттеулер мен әзірлемелерді
қолдаудың маңызды принциптерінің бірі инновациялық қызметті жанама
бақылаудың түрлі әдістері қолданылады.Олар:
- салықтық жеңілдіктер.Жеке кәсіпкерлік сектордың инновациялық қызметі
үшін қолайлы жағдайларды құру үшін:
1) ҒЗТКЖ-ларға кеткен шығындарды өнімнің өзіндік құнына кіргізу;
2) ғылыми құрал-жабдықтарды шығару кезінде амортизацияның тездетілген
нормаларын қолдану:
3) ғылыми-техникалық жобаларды несиелеуде жеңілдіктер беру;
4) инновациялық кәсіпорындарды ұйымдастыру үшін жеңілдік шарттармен не
ақысыз түрде мемлекеттің меншігіндегі мүліктерді немесе жер
учаскелерін беру.
- сыртқы сауда саясаты.Яғни, жоғары технологиялы қызметтер мен өнімдер
экспортын бақылау мен жетілдіру және ғылыми-техникалық сала мен
өндірістің негізгі факторы болып табылатын тікелей шетелдік
инвестицияларды тарту.
- инновациялық қызметті заңнамалық қамтамасыздандыру.Патент саясаты мен
авторлық құқықтарды қорғау саясатын мемлекеттік инновациялық қызметтің
ажырамас бөлігі ретінде қарастыру;
- инновациялық қызметті басқарудың маңызды механизмі болып табылатын
федералды келісім-шарттық жүйені ауқымды қолдану;
- антимонопольді заңдарға өзгертулер енгізу- ғылыми зерттеулер мен
әзірлемелерді бірлесіп жүргізу үшін консорциумдар мен жеке
кәсіпорындардың бірлестігін құру кезіндегі кейбір шектеулерді алып
тастауға бағытталған.
АҚШ-тағы шағын иновациялық кәсіпкерлікті қолдау үкіметтік деңгейде 5,5
млрд. долларды құрап отыр, алайда жеке қолдау бұл соманың 17%-нан аспай
отыр.АҚШ-та шағын инновациялық кәсіпкерлікті қолдаудың арнайы
бағдарламасы бар, оның ішінде шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамытуға
қарыздар беру- 0,8 млрд. доллар, мемлекеттік инвестициялар-3,1
млрд.доллар, шағын кәсіпоындардың шығындарын бірлесіп жабу-0,6
млрд.доллар бөлініп отыр.Осы шараларды үкімет іске асырады.Қолдаудың жеке
формадлары да бар. Оларға тәуекелді венчурлық қорлар(0,75 млрд.доллар)
және жеке инвесторлар жатады .
Экономикасы дамыған мемлекеттердің тәжірибесі көрсеткендей, әлемдік
нарықтағы жоғары бәсекеқабілеттілік жағдайында тек дамыған инфрақұрылымы
бар мемлекеттер озады.Оларға жоғарыда аталып өткен бизнес-
инкубаторлар,телекоммуникациялық және сауда желілері,
технопарктер,инновациялық-технологи ялық орталықтар,консалтингтік
фирмалармен қаржы құрылымдары жатады.
Инновациялық инфрақұрылым ұлттық инновациялық жүйенің маңызды бөлігі
ретінде қарастырылады. Инновациялық инфрақұрылымды құру өте ұзақ уақытты
қажет етеді.Оларды құру үшін АҚШ,Жапогия,Германия сияқты озық елдерде 10-
15 жыл кетті.
АҚШ-тың инновациялық дамуының жетістіктері ең алдымен инновациялық
инфрақұрылымды құрумен байланысты.Оларға технопарктер,бизнес-
инкубаторлар,технополистер кіреді.Мемлекеттегі жалпы саны 700-ге жетіп
отыр.Осылардың ішіндегісі ең маңыздысы-технопарк. Оның қызметі- ғылыми-
технологиялық ашулар мен жаңалықтарды,зерттеулер мен әзірлемелерді
қаржыландыру,инновациялық қызметпен айналысуға бел буған кәсіпорындарға
қолайлы жағдайлар туғызу және т.б.Әлемдегі алғашқы технопарктің негізін
қалаушы АҚШ-тағы Стенфорд университеті болып табылады(50- жылдардың
басында).1997 жылы АҚШ-та 160-қа жуық технопарк болды және олар әлемдегі
технопарктердің 30%-ын құрады.Ал Еуропада технопарктер тек өткен ғасырдың
70-жылдарында пайда болды. [24]
Ал Қытайда түрлі инновациялық орталықтармен бірігіп, ұлттық ғылыми-
технологиялық парктердің негізі қаланды.Олардың қызметтерінің мақсаттары
келесідей:
- ғылыми және технологиялық жетістіктерді пайдаланып, өнімдер шығару мен
қызметтерді жүзеге асыру;
- шағын инновациялық кәсіпкерлікті дамыту;
- ҒЗТКЖ-ларды жүргізуде шағын инновациялық кәсіпорындарға қолдау
көрсету;
- қажетті ақпаратпен қамтамасыз ету;
- несиелерге кепілдіктер беру;
- технологияларды бағалау, халықаралық қатынастарды қалпына келтіруде
қызметтер көрсету;
- зияткерлік меншікті қорғау.
Қытайдағы инновациялық орталықтар жоғары және жаңа технологиялар
сферасын қаржыландырудың негізі болып табылады, яғни оларды кәсіпкерлер
мен жоғары оқу орындарын байланыстыратын көпір ретінде қарастыруға
болады.
Жапонияға келетін болсақ, бұл ел жоғары технологияларды дамытудан
алдыңғы орындарға ие болып отыр.Жапонияның ЖІӨ құрамындағы шағын
инновациялық кәсіпорындар үлесі 52%-ды (3 трлн.доллар шамасында), капитал
салымдарында-40% шамасында, ал барлық жапон өнімінің экспортында 15%-ды
құрап отыр.Осы жағдайда мемлекеттің рөлі өте маңызды. Жапонияның
кәсіпкерлік жүйесі мемлекеттің негізгі екі жүйесін қолданады. Біріншіден,
бұл мамандандырылған мемлекеттік мекемелер- бұл шағын инновациялық
кәсіпорындардағы жиналыс комиссиялары,оларды қолдайтын басқарма, аймақтық
қызметтер,кіші префектуралық органдар, дамытудың мемлекеттік
корпорациясы,шағын
Инновациялық кәсіпорындар Академиясы және т.б. Екіншіден,
қаржылық кепілдіктер мен қаржылық көмек.Оны мемлекеттік қаржылық
корпорация жүзеге асырады.Оның құрамында 59 филиал,ұлттық қаржылық
корпорациялар,сауда және өндірістік корпорациялардың орталық банкі,шағын
инновациялық кәсіпорындардың несиелерін сақтандыратын корпорация,
инновациялық кәсіпорындар кіреді. Сонымен қатар Жапонияда шағын
инновациялық кәсіпорынды несиелендірудің арнайы механизмі қолданылады
және оны жұмсақ займдар деп атайды.Яғни егер жай несие жылына 4-8%-ға
берілсе, жұмсақ займ инновациялық қызметпен айналысатын кәсіпорындар
үшін несиені 2-4%-ға беріледі.
Осымен қатар инновациялық кәсіпорындарды корпоративке біріктіру
саясаты да белсенді жүзеге асырылуда. Бұл шағын инновациялық кәсіпорындар
үшін тиімді, өйткені оларға жаңа технологияларды жүзеге асыру үшін жер,
жеңілдікті шарттармен несиелер,транспорттық құрал-жабдықтарды сатып алу
үшін қаражаттар беріледі. Көршілес елдер, соның ішінде Ресейдің
мемлекеттік инновациялық қызметті қолдаудың тәжірибесіне де баса назар
аудару өте маңызды. Ресейде инновациялық қызметті дамытуға өнеркәсіп,
ғылым және технология Министрлігі және РФ-сының білім Министрлігі
жауапты.
Сонымен қатар Ресейде мемлекеттік деңгейде өткен ғасырдың 90-
жылдардың басынан технологиялық дамыту қоры, ғылыми-техникалық салада
шағын кәсіпорындарды дамыту қоры, Санкт-Петербургтегі ғылыми-техникалық
дамытудың аймақтық қоры жұмыс жасап отыр. 1997 жылдан бастап Ғылыми-
техникалық сферада инновациялық қызметті ынталандыру мемлекеттік
бағдарламасы жүзеге асырылып отыр.Оны білім Министрлігі, ғылым
Министрлігі, Ресейдің технологиялық дамыту қоры және жәрдемдесу қоры
бірігіп жүзеге асырады, сондықтан оны төрттіктің бағдарламасы деп те
атайды.Оның мақсаты- инновациялық қызметтің жаңа заманғы инфрақұрылымы
болып табылатын инновациялық технологиялық орталықтарды (ИТО) құру.
ИТО - бұл бір жерде орналасқан көптеген шағын кәсіпорындар
конгломераты. Оған шағын кәсіпорындарды қолдау үшін күрделі қаржы
салымдары бөлінеді.Осы бағдарламаның нәтижесінде 18 ИТО құрылды және
алдағы жылдары мемлекет олардың санын екі есеге өсірмек болып отыр. 1999
жылы инновациялық инфрақұрылымның тағы да бір жаңа элементі- ғылым мен
жоғары технологиялардың федералды орталықтары (ҒЖТФО) пайда болды. 1999
жылғы Үкіметтің Ғылым мен жоғары технологиялардың федералды орталықтарын
құру туралы қаулысына сәйкес, ҒЖТФО мәртебесі экономика саласындағы
жоғары технологиялы салалардың маңызды мәселелерін шешетін ғылыми
кәсіпорындарға берілуі тиіс.ҒЖТФО статусын иеленген кәсіпорындар мемлекет
тарапынан кепілді қаржыландыру мен әртүрлі жеңілдіктерге ие болады.
Ресейде қазіргі кезде 40 мыңға жуық шағын инновациялық кәсіпорындар
жұмыс істеуде. Аймақтарда 70-ке жуық технологиялық парктер мен 40-қа
жуық инновациялық-технологиялық орталықтар орналасқан.Олардың құрамына
әзірлемелермен айналысатын және ғылыми,бәсекеге қабілетті өнімді
шығаратын жүздеген шағын кәсіпорындар кіреді.Яғни Ресейдегі инновациялық
саясаттың мақсаты- тұрақты экономикалық өсу үшін жағдайларды
жасау,инновациялық өнімді сыртқы және ішкі нарықтарға шығару, импорттық
өнімдерді жоғары технологиялы және бәсекеге қабілетті отандық өнімдермен
алмастыру.
Инновациялық қызметтің шетелдік тәжірибесін жалпыласақ,
мемлекеттің инновациялық саясат шаралары инновациялар үшін қолайлы
әлеуметтік-экономикалық ортаны қамтамасыз ететін және инновациялық
процестерді тікелей реттейтін болып екіге бөлінеді.Инновацияларды
таратудың маңызды жалпыэкономикалық шарттары бәсекеқабілеттілікті
ынталандыру, монополияларды шектеу болып табылады. [26]
Сонымен қатар мемлекет ғылым кадарларының атьтестациясын
ұйымдастырады және олардың біліктілігінің үнемі өсіп отыруына септігін
тигізеді, іргелі ғылыми зерттеулер мен жалпымемлекеттік, салааралық және
әлеуметтік тұрғыдан ҒЗТКЖ-ларды қаржыландырады. Оған қоса, мемлекет ҒЗТКЖ-
ларға мемлекеттік емес секторладың инвесторларын тартуға тырысады.
Әзірлемелер мен зерттеулерге де мемлекеттік бюджеттен қаражаттар
бөлінеді.Мысалы, бюджеттен ғылыми кітапханалар, мұражайлар мен көрмелерді
ұйымдастыру сияқты ғылыми білімдерді тарату орталықтары
қаржыландырылады.Мемлекеттің экономикалық саясаты тұрғысынан тиімді
жобалар мен әзірлемелер мемлекеттік қолдауға ие
болады.Инновациялықжобаларды тәуелсіз сараптауды қамтамасыз ету де
мемлекеттің міндеттерінің біріне жатады.Мемлекет деңгейінде инновациялық
басымдықтарды анықтау келесі критерийлер бойынша жүргізіледі:
- жобаның коммерциялық тиімділігі;
- жаңалықты енгізудің жалпымемлекеттік, әлеуметтік маңызы;
- тиісті салада өзекті техникалық немесе технологиялық міндетті шешуге
бағыттылық;
- салааралық бағыттылық, яғни инновацияның аралас саладағы жаңа
технологиялар спектрінде қозғаушы күш болуы;
- халықаралық деңгейде,әлемдік нарықтарда тауарлар мен қызметтер бойынша
мемлекеттің орнығуына септігін тигізу;
- кадрлармен қамтамасыз ету, интеллегнциялық әлеуеттің өсуін
ынталандыру;
- ақпаратпен және патенттік-лицензиялық қамтамасыз етудің дәрежесі;
- әртүрлі қаржыландыру көздерін тарту мүмкіндігі;
- жобаларды іске асыру үшін ұйымдастырушылық- басқарушылық
механизмдердің болуы;
- сыртқы ортаға әсер ету жағдайы.
Инновациялық саясатың субъектілері ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Инновацияның жалпы мазмұны және классификациясы.
1.1. Инновацияның мәні, белгілері және
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.2.Инновациялық қызметтің шетелдік озық тәжірибесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
1.3. Қазақстан Республикасында инновациялық қызметті дамыту
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
2. Казпочта АҚ-ң инновациялық қызметі.
2.1. Казпочта АҚ-ң қысқаша сипаттамасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..34
2.2. Казпочта АҚ-ң қызметінің экономикалық-қаржылық
талдауы ... ... ... ... ...36
2.3. Казпочта АҚ-ң инновациялық қызметін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .50
3. Қазақстанның инновациялық қызметін жетілдіру жолдары.
3.1. Қазақстандағы инновациялық белсенділікті арттыру
жолдары ... ... ... ... ... 54
3.2. Казпочта АҚ-ң ииновациялық қызметін жетілдіру шаралары
... ... ... ... ... 67
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...76
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .79
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..80
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі экономикадағы инновациялық басқаруды
жетілдіруді ғылыми зерттеу процестері заманға сай дамып келеді. Әсіресе
мемлекетіміздегі өндіріс салаларында жаңа индустриалды инновациялық
экономиканы ендіру процестеріне ықпал жасау мәселелерін зерттеу өте өзекті.
Қазіргі таңда кез-келген бір кәсіпорынның немесе фирманың
инновацияға деген көзқарасы өте маңызды болып табылады. Сондықтан да
нарықтық экономика жағдайындағы бәсекелестік көптеген жағдайда инновациялық
қызметтерді талап етеді. Жалпы инновациялық қызмет ролінің маңыздылығын
талдау мақсатында инвестицияның берген анықтамасы мен оның механизмін
зерттеу болып табылады. Мұның ішінде келесі талдау бағыттары қарастырылады:
- мәселелердің негізделген құрылымдық идеясын талдау;
- ұйымның рационалды құрылымын талдау;
- ұйым басшысының инновациялық жоба басшылығын, олардың
командаларының кәсіби шеберлігін талдау;
- ұйымның ақпараттық қамтамасыз сапасын талдау;
- ғылыми тұрғыда келу және қазіргі менеджмент әдістерін жобалауда
қолданылатын сәйкестікті талдау;
- ұйымның бәсекелестік мүмкіндігін қолдануды талдау;
- инновация және жаңалық портфелі құрылымын талдау (сатып алынатын
жаңалық, ұйымға ендіруге арналған жаңалық, жинақтауға арналған жаңалық,
жеке жасалған жаңалық, сатуға арналған жаңалық);
- жоба экспертизасының сапасын талдау;
- ұйымның инновациялық қызмет тиімділігінің есеп көрсеткішінің
сапсаын талдау;
- инновациялық қызметтің ынталандыру жүйесін талдау;
Ұйымның инновациялық қызмет тиімділігін, рөлін талдауды келесі принциптерді
сақтай отырып іс-жүзіне асыру керек:
- талдау мен жинақтау бірлігі;
- ранжирлеу;
- баламалы нұсқаулардың сәйкестігін қамтамасыз ету;
- оперативтілік;
- сандық анықтамалылығы және т.б.
Инновациялық факторларды кәсіпорынға енгізу арқылы жалпы ішкі
экономикасын ынталандырып, тез қарқынмен дамыту мүмкіндігі пайда болады
және бұл факторлар ел экономикасының дамуын экстенсивті бағыттан,
интенсивті бағытқа бет бұруға жағдай жасайды.
Өңір экономикасының сипаттамалық ерекшелiгi оның технологиялық даму
және инновациялық әлеуеттер салалары деңгейлерiнiң өзара едәуір алшақтығы
болып отыр. Инновациялық даму Бағдарламасы ғылым мен техниканың үздік
жетiстiктерiн пайдалану негізінде экономика салаларын әртараптандыру арқылы
және дамудың шикiзаттық бағытынан шегiну арқылы облыстың ұзақ мерзiмдi
әлеуметтiк-экономикалық дамуына бiрегей аймақтық саясат жүргiзуге және
қалыптастыруға бағытталған.
Инновациялық жобалардың жүзеге асырылуы кәсіпорынның жалпы көлеміндегі
экономикалық үлесінің артуына әсер етеді.
Зерттеу объектісі. Қазпочта акционерлік қоғамы. 2003 жылы 8
ақпандағы Қазақстан Республикасының Почта туралы Заңына және басқа да
нормативтік құқықтық актілерге сәйкес республикада пошта-жинақ жүйесін
дамыту жөнінде мемлекеттік саясаттың жол басшысы болып Ұлттық пошта
операторы - Қазпочта акционерлік қоғамы белгіленді. АҚ Самұрық-Қазына
ұлттық әл-ауқат қоры 2006 жылғы 7 маусымнан бастап Қазпочта АҚ жалғыз
акционері болып табылады.
Зерттеу дәжірибесі. Инновация ұғымын экономикалық теорияға өткен
ғасырдың 30-жылдарында И. Шумпетер енгізді. Шет елдік зерттеушілер
Э.Дж.Долан, Я.Корани, П.Хейне, П.Ф.Друкер, Н.Г.Менкью,Г.Хоскинг,
Й.Шумпетер, В.Леонтьев және т.б. өндірістік сферадағы кәсіпкерліктің
инновациялық сипатын бейнелейтін экономикалық қатынастардың қазіргі заманғы
теориясын дамытты .
Атақты экономист Г.Менш инновациялардың 4 категориясын көрсетеді:
1) Базистік инновациялар.Мұндай инновациялар көмегімен нарыққа бұрын
болмаған жаңа тауарлар, қызметтер,машиналар, технологиялар келеді.Олар
күрделі ғылыми зерттеулерді қажет етеді және аса ірі сомадағы капитал
салымдарын қажет етеді.
2) Жақсартылған инновациялар. Мұндай инновациялар нарықта бір тауарлар мен
қызметтердің белгілі бір қасиеттерін немесе параметрлерін жетілдіруге
бағытталған.
3) Кешенді инновациялар. Мұндай инновациялар әлемдік тәжірибеден өткен
және екі немесе одан да көп саланың жиынтығынан немесе бірлесуінен
қалыптасатын өнімдер мен қызметтерден құралады.
4) Радикалды инновация. Мұндай инновациялар қоғамда жаңа салалардың немесе
ғылыми бағыттардың қалыптасуына алып келеді [6].
Доул-Бейлидің Федералды патенттік саясат туралы, С.Уайлдердің
Технологияларды жіберу туралы(1980,1986), Бәсекеқабілеттілік пен
технологияларды жіберу туралы(1988), Критикалық технологиялар туралы,
Американдық технологияның артықшылықтары туралы, Технологияларды
мемлекеттік жіберу туралы(1995). АҚШ-та инновациялық қызметтегі
мемлекеттік саясатты анықтайтын 20-ға жуық федералды заң мен актілері бар.
Диплом жұмысының мақсаты. Зерттеудің мақсаты –-инновациялық
қызметтің аясында мемлекеттік саясаттың ролін анықтау, кәсіпкерліктің
қалыптасуы мен даму үрдісін ғылыми, әдістемелік және тәжірибелік тұржыдан
негіздеп зерттеу және индустриялық-инновациялық бағдарламалармен,
басымдылықтарын, нарықтық тетіктерін, стратегиясын саралап ұсыныстар беру.
Диплом жұмысының міндеті. Көзделген мақсатқа орай, дипломдық жұмыста
келесі міндеттер қойылған:
- Индустриялық-инновациялық қызметтің экономикалық мазмұнын
теориялық тұрғыдан зерделеу;
- индустриялық-инновациялық бағыттағы қызметтердің қалыптасуы мен
ерекшеліктерін, бұл қызметті қаржыландыру тетіктерінің жаңару және
даму мәселелерін қарастыру;
- инновацияларды басқаруға қатысты мәселелерді нақтылау,
инновациялық қызмет жүйесіне қойылатын талаптарды үйлестіру;
- инновациялық қызметті басқару үшін қазіргі заманғы ақпараттық
технологияларды қолдану қажеттілігін негіздеу;
- инновациялық жобаларды дайындауда кәсіпкерлік қызметті белсенді
жүргізу мүмкіндіктерін айқындау.
Жұмыстың ғылыми-тәжірибелік маңызы. инновациялық қызметті кәсіпорында
жетілдіруге жағдай жасау мақсатында аймақтық бағдарламаларда дайындау
кезінде қолдануға ұсынылады. Ұсынылып отырған индустриалды инновациялық
өндірістерді басқаруды жетілдірудің бағыттары көрсетілген шаралар Қазақстан
Республикасының инновациялық экономиканың даму процесстеріне ықпал етеді.
Индустриалды инновациялық өндірістерді басқаруды жетілдірудің бағыттарын
дамытуды жүзеге асырудың дүрыс жолдарын іздестіре отырып, олардың
экономикалық тиімділігін артыруға ықпалын тигізеді.
Зерттеудің ғылыми жаңалықтары. Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде
диплом жұмысының ғылыми жаңалығын айқындайтын келесі ғылыми әдістемелік
және тәжірибелік нәтижелер алынды:
- Кәсіпорында инновациялық технологияның жаңаша қалыптасуы мен
инновациялық технологияны басқаруды қамтамасыз етудің
жағдайларын анықтау;
- ғылыми-тәжірибелік негізінде инновациялық өндірістерді басқаруды
жетілдіруду арқылы иновациялық экономиканы дамытудың жолдары
жасалынды;
- Қазақстан Республикасында инновациялық өндірістерді басқаруды
жетілдірудудің экономикадағы тиімділігін анықталынып енгізілді.
- инновациялық қызметтің теориялық мазмұны мен ғылыми негіздері,
қазіргі экономикалық жағдайдағы факторлары мен алғы шарттары
айқындалды;
- Қазпочта акционерлік қоғамының инновациялық даму жағдайына талдау
жасалып, өзекті мәселелерді шешудің нақты бағыттары қарастырылды;
- инновациялық қызметті жетілдірудегі негізгі бағыттар мен
басымдылықтары, іске асыру жолдары ұсынылды;
1. Инновацияның жалпы мазмұны және классификациясы
1. Инновацияның мәні, белгілері және түрлері
Инновация сөзі 1440 жылдары француз тіліндегі жаңғыру немесе жаңару
әлде зат жасаудың жаңа жолы деген мағыналарды білдіретін, innovacyon
сөзінен пайда болған.
Инновация дегеніміз ─ ғылыми техникалық прогресс жетістіктерінің
нәтижесі болып табылатын жаңа технология. Бұл процесс негізгі капиталдың
(өндірістік қорлардың) жаңаруын қамтиды.
Кәсіпорындағы инновациялық стратегияның қалыптасуы мынадай жағдайларға
байланысты:
- жаңа техниканы жасап іске енгізудің тиімділігін арттырудағы
ғылымның айрықша рөлі;
- өндірістің техникалық деңгейінің өсуі;
- жаңа техниканы жасап және іске асыру мерзімдерін қысқартудың
қажеттілігі;
- өндіріс дамуының интенсивті факторларының артуы, олардың ғылыми
техникалық прогресті экономиканың барлық саласында қолданылуына
ықпал жасауы;
- ойлап тапқыштар мен рационализаторлардың творчествосын дамыту;
- жаңа өнімді шығаруда, кәсіпорындардың шығындарының көбейіп,
экономикалық көрсеткіштерінің нашарлауы;
- техника мен технологияның тез арада моральдық тозуы;
- жаңа техника мен технологияны жылдам енгізудің қажеттілігі және
т.б.
Инновациялық қызмет кәсіпорынның жұмыстары мен кезеңдерінің орындалуын
қарастырады. Осы жұмыстардың көлемі мен мазмұны инновацияның түрлеріне және
кәсіпорынның бар әлеуетіне байланысты. Инновацияның негізгі белгілерін
қарастырайық:
Жаңалық (новизна). Бұл белгі негізінен өзгеру процесін сипаттайды.
Жаңалық деңгейі жоғары болған сайын, материалды-заттай және адам
ресурстарына инвестициялар көлемі үлкен болады.
Белгісіздік және теуекелділіктер. Сонымен қатар жаңалық деңгейі
белгісіздік дәрежесін анықтайды, бұл жеткіліксіз тәжірибе мен жаңа
идеяларды жүзеге асырудағы сәтсіздікпен түсіндіріледі. Тәуекелділік ең
алдымен мынадан тұрады: нәтижелер тіпті жүзеге аспайды немесе кеш жүзеге
асады және бұл бірінші кезекте кәсіпорынның имиджне әсер етеді.
Нәтижелердің жүзеге асурылуы кезінде нақты шығандар елеулі түрде жоспардан
артуы мүмкін, соңында бұл өнімнің бәсеке қабілеттілік деңгейін төмендетеді
және нарықтағы орнын жоғалтады.
Жиынтылық. Инновацияларды жекеленген шаралар ретінде қарастыруға
болмайды. Әр түрлі қатысушылардың жұмысын басқарушы қажеттілігі және
инновациялық процестің бөлек кезеңдері жиынтылықтың белгісі болып табылады
және бұл инновациялық процесстерді басқару бойынша дербес ұйымдық құрылымын
қажет етеді.
Инновацияның мынадай түрлері болады:
1. Жаңалығына байланысты:
- базистік инновациялар, олар ірі зерттеулерді жүзеге асырады;
- жақсарту инновациялары, кіші және орташа зерттеулерді іске
асырады;
- жалған инновация, техника мен технологияның ескірген бөліктерін
біртіндеп жақсартуға қолданылады.
2. Қолданылуына байланысты:
- өнімдік инновациялар ─ жаңа өнімдерді шығарып, қолдануға
бағытталған;
- технологиялық инновациялар ─ жаңа технологияларды шығарып,
қолдануға бағытталған;
- әлеуметтік инновациялар, жаңа құрылымдарды құруға бағытталған;
- нарықтық инновациялар, жаңа нарықтардағы өнімдер мен қызмет етуді
тұтынуды іске асыруға бағытталған.
3. Шығу көздеріне байланысты.
- ғылым мен техниканың дамуынан пайда болған инновациялар;
- өндірістің қажеттілігінен пайда болған инновациялар;
- нарықтың қажеттілігінен пайда болған инновациялар.
4. Қайта өндіру процесіндегі рөліне байланысты:
- тұтыну инновациялары;
- инвестициялық инновациялар.
5. Масштабына байланысты:
- күрделі инновациялар;
- жай инновациялар.
Инновациялардың классификациясына қарай отырып, жаңа енгізілімдердің
көп түрлі болатынын байқаймыз.
Инновациялық процестің негізгі кезеңдері.
Инновациялық процесті идеяның тауарға айналу реттілік процесі ретінде
қарастыруға болады және іргелі, қолданбалы зерттеулер, конструкторлық
өңдеулер, маркетинг, өндіріс, өтім кезеңдерінен өтудегі ─ технологияларды
коммерциализациялау процесі.
Инновациялық процесс әр түрлі жағдайлардан және әр түрлі дәрежедегі
нақтылаудан қарастырылуы мүмкін.
Біріншіден, ғылыми-зерттеудің, ғылыми-техникалықтың, инновациялықтың,
өндірістік қызметтің және маркетингтің параллельді-реттілік түрдегі жүзеге
асырылуы.
Екіншіден, жаңалықтың өмірлік циклның идеяның пайда болуынан бастап
оның өңдеуі мен таратуындағы уақытша кезеңдері ретінде.
Үшіншіден, жаңа өнім түрі мен қызмет көрсетуді өңдеу мен таратудағы
қаржыландыру мен инвестициялау процесі ретінде.
Жалпы инновациялық процесс жаңа табыстарын алудан және
коммерциализациялаудан, жаңа технологиялардан, өнім және қызмет түрлерінен,
өндірістік, қаржылық, әкімшілділік немесе басқа сипаттағы және басқа
интеллектуалдық қызметтің нәтижелерінен тұрады.
Изменение характера инновационного процесса атты еңбегінің авторы Рой
Росвелл инновациялық процестің бірнеше модель буынын ұсынды.
Инновациялық процестің мәнінің желілік жолын ол 1950 және 1960
жылдардың ортасына жатқызады, яғни инновациялық процестің бірінші буынына,
бұл технологиялардың әсерлерінен алға жылжып отырады.
1-сурет. Инновациялық процестің бірінші буыны
Росвелл бойынша, инновациялық процестің екінші буыны 1960 жылдардың
аяғы мен 1970 жылдардың басына жатады деген. Бұл да желілік-тізбектілік
модель, бірақ нарық маңыздылығына тіреледі және қажеттіліктерге ҒЗТКЖ
әрекет етуді. (2-сурет).
2-сурет. Инновациялық процестің екінші буыны
Үшінші буын: 1970 жылдардың басы ─ 1980 жылдардың ортасы. Түйіндес
модель. Маңызды түрде бірінші мен екінші буындардың қиыстырылуы
технологиялық қабілеттер мен нарық қажеттіліктері мен мүмкіндігіне
байланысты. (3-сурет).
3-сурет. Инновациялық процестің үшінші буыны. Инновациялық процестің
интерактивті моделі
Төртінші буын: 1980 жылдардың ортасы ─ қазіргі уақыт. Бұл алдыңғы
қатарлы жапондық модель. Интегралданған топтың параллельді қызметіне және
сыртқы көлденең және тік байланыстарға назар аударуымен ерекшеленеді.
Мұнда параллельді қызмет маңызды. Әр түрлі бағыттардағы іс-әрекетті орындау
негізінде бірнеше топ мамандары бойынша бір уақытта жұмыс жасау
қарастырылады. Бұл тапсырмаларды шешуді тездетеді.
Бесінші буын: қазіргі уақыт ─ болашақ. Бұл стратегиялық тораптар,
стратегиялық интеграция, байланысты орнату моделі. Бұның басқалардан
ерекшелігі, параллельді процеске жаңа функциялардың қосылуында. Бұл есептеу
техника жүйесін, информатиканы қолданудағы ҒЗТКЖ-нің енгізу процесі және
солардың көмегімен стратегиялық байланыстар орнатылады.
Инновациялық идеялардың пайда болуы жаңа ғылыми нәтижелерді пайдалану
мүмкіндігі фундаментальды кезеңде және іздестірушілік зерттеулерінде,
қолданбалы зерттеулерде, өңдеулерде жүзеге асады. [6]
Жаңа техниканы жасау және меңгеру процесі жаңа ғылыми білімдерді
алуға бағытталған фундаментальды зерттеулерден (ФЗ) басталады. ФЗ-ның
мақсаты ─ құбылыстар арасындағы жаңа байланыстарды ашу, табиғаттың даму
заңдылықтарын түсіну. ФЗ теоретикалыққа және іздестірушілікке бөлінеді.
Теоретикалық зерттеулердің нәтижелері ғылыми жаңалықтарда , жаңа
түсініктерді ұсыну мен дәлелдеуде, жаңа теорияларды жасауда көрініс табады.
Іздестірушілікке негізгі міндетті қамтитын идеялар мен технологиялардың
жаңа прициптерін ашудағы зерттеулер жатады. Іздестірушілік ФЗ қоғамдық
қажеттіліктерді қанағаттандырудың жаңа әдістерін экспериментальдік
тексерумен және дәлелдеумен аяқталады. Барлық іздестірушілік ФЗ академиялық
мекемелерде, ЖОО-да, сонымен қатар ірі ғылыми-техникалық өнеркәсіптік
ұйымдардағы жоғары ғылыми білікті персоналдарында жүргізіледі.
Инновациялық процестің келесі кезеңі ─ қолданбалы ғылыми-зерттеушілік
жұмыстар. Олардың орындалуы теріс нәтижелерді алумен байланысты болып
келеді. Қолданбалы ғылыми-зерттеушілік жұмыстарды жүргізуге құралдарды салу
кезінде тәуекелділік пайда болады. Егер инвестициялар инновацияда
тәуекелділік сипатта болғанда, олар тәуекелді инвестициялар деп аталады.
Тәжірибелі-конструкторлық және конструкторлы-жобалау жұмыс кезеңдері
жаңа өнім түрін өңдеумен байланысты. Ол эскизді-техникалық жобалауды,
жұмыстық конструкторлық құжаттамалауды шығаруды, тәжірибелі нұсқаларды
сынауды және жасауды қарастырады.
Тәжірибелі-конструкторлық жұмыстар (ТКЖ) техникалардың,
материалдардың, технологиялардың жаңа нұсқаларын жасау үшін қолданбалы
зерттеулердің нәтижелерін қолдануда көрініс табады. ТКЖ ─ бұл ғылыми
зерттеулердің қорытынды сатысы және зертханалық жағдайлар мен
экспериментальдық өндірістерден өнеркәсіптік өндіріске өзгеше түрде өтуі.
ТКЖ-ға мыналар жатады: инженерлік объектінің белгілі конструкциясын өңдеу,
жаңа объектінің нұсқаларын және идеяларды өңдеу, технологиялық процестерді
өңдеу.
Инновациялық жобаның күрделілігіне байланысты (жаңа өнім түрін меңгеру
және өңдеу) инновациялық қызметтің бастапқы кезеңінде шешілетін міндеттер
әр түрлі болуы мүмкін. Көбінесе, ірі инновациялық жобаларды меңгеру және
өңдеу кезінде ғылыми-зерттеулер жұмыс нәтижелерінің жүйелік интеграциясы
жүзеге асады.
Бастапқы кезеңдегі жұмысты атқарушылары болып ғалымдардың шығармашылық
ұжымдары, ЖОО-дың, университеттердің, институттардың, мемлекеттік және
ғылыми-техникалық орталықтардың (ҒТО) инженерлі-техникалық жұмысшылары
табылады.
Инновациялық қызметтің нәтижесінің тәжірибелік жұмысын жасау нарықтық
кезеңде жүзеге асады, бұл нарыққа енгізуді, нарықты кеңейтуді, өнімнің
жетілуін және төмендеуін қамтиды.
Өндірістің алдын алу сатысында тәжірибелі және экспериментальды
жұмыстар жүргізіледі. Ғылыми зерттеулер мен өңдеулерді жүргізуге қажетті
экспериментальдық жұмыстар арнайы құрал-жабдықтарды қамтамасыз етуге,
жасауға, жөндеуге бағытталған.
Өнеркәсіптік өндіріс сатысы екі кезеңнен тұрады: жаңа өнім өндірісі
және оны тұтынушыларға жеткізу. Біріншісі ─ бұл тұтынушылардың сұранысымен
анықталатын, материалданған жетістіктердің ғылыми-техникалық өңдеудегі
тікелей қоғамдық өндірісі. Екіншісі ─ жаңа өнімді тұтынушыға жеткізу.
Инновациялық процестің ҒТП-тен айырмашылығы, ол енгізумен аяқталмайды,
яғни жаңа өнімнің нарықта бірінші пайда болуы және қызмет көрсетуі. Бұл
процесс енгізуден кейін де тоқтамайды, өйткені тарату (диффузия) шаралары
бойынша жаңалық әбден жетіледі, тиімдірек болады, бұрын белгілі болмаған
тұтынушылық қасиетті иемденеді. Бұл оған жаңа нарық пен қолдану саласына
және жаңа тұтынушыларға жол ашады. Осылайша, бұл процесс нарық талап ететін
өнімдерді жасауға, қызмет көрсетулерге бағытталған және тығыз біртұтас
ортада жүзеге асатын: оның бағыттылығы, қарқындылығы, мақсаттары әлеуметтік-
экономикалық жағдайларға байланысты және онда ол қызмет атқарады, дамиды.
Инновациялық ортаның әр түрлі деңгейлерінде пайда болатын диффузды
процестердің мәні жаңалықтар мен жаңалық енгізудің тепе-теңдік күйде
таралуының ғылыми-техникалық, өндірістік, ұйымдық-экономикалық қызметтердің
іскерлік циклмен және қызмет көрсету сферасымен анықталады. Соңында
диффузды процестер қоғамдық өндірістегі жаңа технологиялық тәртіптерге
басымдылық жағдайды алуға мүмкіндік береді.
Сонымен бірге экономиканың құрылымдық
қайта құрылуы жүзеге асады.
Инновация әсерлерін бағалау және өлшеу.
Инновацияның әсерлеріне техникалық, экономикалық, әлеуметтік,
экологиялық және инновациялық процестің басқа нәтижелері жатады.
Инновация әсерлері мен инновациялық процестің тиімділігін бағалау
келесі шектеулер мен рұқсаттамаларға негізделген:
- инновация әсерлері бөлек кәсіпорын деңгейлерінде бағаланады және
өлшенеді;
- өлшеуде экономикалық, техникалық, әлеуметтік, экологиялық және
т.б. әсер түрлері қарастырылады;
- кәсіпорын инновациялық жобаға инвестицияланған құралдарды қайтарып
алуға сенеді, яғни қаржылық нәтиже инновация табыстылығының соңғы
белгісі болып табылады;
- әсерлерді өлшеу үшін сапалық және мөлшерлік әдістер қолданылады;
- әсерлер инновациялық процестің барлық кезеңдері бойынша өлшенеді
және бағаланады, инновация идеяларынан бастап коммерциялық іске
асырудың бастапқы кезеңімен аяқталады;
- инновациялық процестің барлық қатысушылары жағынан кезең бойынша
әсерлерді өлшеу мен бағалау жүзеге асады;
- алынған инновация нәтижелерін салыстыру үшін өлшенетін көлемдердің
барлығы қарастырылады.
Инновацияны жүзеге асыру кезінде пайда болатын нәтижелер әр түрлі
деңгейлер мен бағыттарда өлшенуі мүмкін. Жалпы екі негізгі деңгейді
қарастыруға болады: микро және макродеңгейде. Микродеңгейде, яғни кәсіпорын
деңгейінде, бөлек инновациялық жоба бағаланады, бұл жаңа өнім жасауды,
енгізуді немесе қызмет көрсетуді, технологияларды, жоспарлау жүйелерін,
есептеуді және т.б. қарастырады. Бір кәсіпорын деңгейінде жүзеге асатын
кешенді жобалар сериялары бағаланатын болса, онда макродеңгейлік бағалауды
айтуға болады. Бұл жерде, саладағы лидердер болып табылатын ірі
кәсіпорындар туралы айтылған. Макродеңгейге әр түрлі саладағы кәсіпорындар
мен кооперация шеңберінде іске асатын инновациялық жобалардың кешендерін
жүзеге асыру нәтижелері жатады. Салалық немесе халықшаруашылық бағытындағы
инновациялардың іске асуы кезінде пайда болатын әсерлер макродеңгейде
бағалануы және өлшенуі керек.
Макро және микродеңгейлер арасындағы аралық кәсіпорын деңгейінде
бірнеше техникалық тектес және өзара байланысты синергетикалық әсерлердің
жетістіктерін қамтамасыз ететін инновациялық жобалардың өңделу нәтижелері
болып табылады.
Тікелей Тікелей емесТікелей Тікелей емесЖүйеліктер Индивидуалд
ы
Объект жаңа айналысты бәсекелестерэкологиялықғылыми
бірліктертехнологиялажоғарлату дегі сату қабылдау
і үшін рды меңгеру, көлемінің
ерекше оқу төмендеуі
түрде
анықталад
ы
ноу-хау табысты әсекелестердәлеуметтік өзін таныту
көбейту егі
шығындардың
көбеюі
патенттер,аршығындарды басқарушылы
тықшылықтар төмендету қ
әлсіз нарықтың
орындарды өсім үлесі
табу
4-сурет. Инновациялық қызмет әсерлерінің түрлері
Жоғарыда айтылғандай, инновация процесінің барлық нәтижелер түрлері
бағалану және өлшену қажет.
Техникалық әсерлер. Инновациялық жобалардың әр қайсысына техникалық
әсерлердің өзіндік ерекше өлшеуіштері анықталуы керек. Мысалы, техникалық
инновация процесі кезінде сенімділік, беріктілік, тезқозғалғыштық, уақыт
мерзімдік және т.б. берілген сипаттамалар жүзеге асуы мүмкін. [28]
Басқарушылық инновация сферасындағы техникалық әсерлерге, мысалы,
шығындардың пайда болу орындарына байланысты олардың дәл есептеулерін
көтеру, құжат айналым уақыттарын қысқарту және т.б. жатқызуға болады.
Тікелей техникалық әсерлерді объективті бағалау зерттеушілердің,
инженерлердің, технологтардың және инновацияның объектісі бойынша басқа
мамандардың көмегі арқылы алынуы мүмкін.
Тікелей әсерлермен қатар тікелей емес әсерлер болады. Тіпті егер
инновация жоспарланған техникалық әсерлерге жетпесе, жаңа өнім, қызмет,
әдістер мен амалдарды меңгеру аймағында оқытулық әсерлер пайда болады.
Сонымен қатар, бөлек ноу-хау және артықшылықтарды тіркеуді патенттеу жүзеге
асуы мүмкін, сонымен бірге техникадағы әлсіз орындарды, технологияларды,
кәсіпорын ұйымдарын білу қарастырылады.
Экономикалық әсерлер. Шешім қабылдау сатысында инновацияның
экономикалық тиімділігін бағалау есептемелерін және инновацияның жүзеге
асудағы коммерцияның бастапқы фазасында бағаланатын экономикалық әсерлерден
айырып білу керек. Біріншілері ─ инновацияның ең қолайлы баламаларын
таңдауда қолданылады, екіншілері ─ кәсіпорын қызметтерінің нақты
жағдайларын қоса алғанда, таңдалған баламаларды жүзеге асырудағы
нәтижелерді бағалау үшін қолданылады.
Экономикалық әсерлерді техникалық әсерлер сияқты тікелей және тікелей
емес деп бөлуге болады. Тікелей әсерлерге пайда өсімін, айналыстың
жоғарлауын, нарық өсімін, шығындардың төмендеуін және т.б. жатқызуға
болады. Қарастырылған экономикалық әсерлер түрлерін белгілі уақыт
аралығында және де өнім бірлігінде де өлшеуге болады. Өлшеу әдісін таңдау
инновацияның түріне байланысты.
Тікелей емес экономикалық әсерлер ең алдымен бәсеке аймағында көрініс
табады: бәсекелестердегі сату көлемінің төмендеуі, бәсекелестердегі
шығындардың жоғарлауы және т.б.
Басқа әсерлер. Жүйелік және индивидуалды аймақтағы әсерлерді бағалай
және тани білу керек. Инноваторлардың сәттілігінің индивидуалды
аспектілерінде маңызды орынды жариялауда қабылдау, беделді премия алу және
т.б. алады. Қазіргі кезде жаңа өнімдерді және технологияларды жасау
саласында қоршаған ортаға зиянды әсер етудің төмендеуі инновацияның
сәттілік көрсеткіші болып табылады.
Инновацияның жүзеге асырудың әлеуметтік нәтижелері ретінде жаңа жұмыс
орындарын жасауды, жұмыс жағдайын жақсартуды, жаңа басқару әдістерін енгізу
арқылы ұжым арасында адамдық қатынастарды жасауды айтуға болады.
Инновация табысты ма немесе табысты емес пе? деген қорытындының
дұрыстығы табыс көрсеткішінің қандай уақытта өлшенгендігіне байланысты.
Мысалы, инновациялық процестің жүзеге асырылуындағы тікелей экономикалық
әсерлер өлшенетін болса, онда өнімді шығарғаннан кейін өлшеуді жүргізу
керек. Бұл жерде жыл ішінде белгілі бір сату көлеміне жеткеннен кейін
өлшеуді бір жылдан, екі жылдан кейін жүргізу керек.
Инновациялық әсерлерді өлшеу мен бағалауда маңызды орынды бағалау
субъектісін таңдау алады. Оның сайма-сайлығы, толықтылығы, аспектілері,
әділдік деңгейін бағалауды кім жүргізгеніне байланысты. Инновацияның
табыстылығын бағалау субъектілерінің түрлері 5-суретте көрсетілген.
5-сурет
Инновацияның табыстылығын бағалау субъектілерінің түрлері
Инновация әсерлерін өлшеу концепциясы инновациялық процестің барлық
кезеңдерін реттілік түрде қамтуына негізделген. Осы концепцияға сай өлшеуді
процесс алып жүреді, ал нәтижелер басқарушылық шешім қабылдау үшін
қолданылады. Кезеңнің аты, аралық нәтижелердің түрлері, сандық өлшеуіш,
бағалау субъектілері 1-кестеде көрсетілген.
Инновацияның экономикалық мәні, түрлері, инфрақұрылымы
Инновация ұғымын экономикалық теорияға өткен ғасырдың 30-жылдарында
И. Шумпетер енгізді. Қазіргі кезде көптеген әдебиеттерде инновацияға
әртүрлі анықтамалар берілген:
- инновация дегеніміз- жаңаға идеяларды түрлендіруге байланысты қызмет
түрі немесе рынокқа енгізілген жетілдірілген өнім;
-инновация- практикалық қызметте пайдаланылған жаңа немесе жетілдірілген
технологиялық процесс;
-инновация-әлеуметтік қызметтерге жаңа тәсіл.
Жалпы алғанда инновация дегеніміз- әкелетін ғылыми-техникалық,
ұйымдастырушылық, қаржылық және коммерциялық іс-шаралар кешенін болжайды.
[29]
Шет елдік зерттеушілер Э.Дж.Долан, Я.Корани, П.Хейне, П.Ф.Друкер,
Н.Г.Менкью,Г.Хоскинг, Й.Шумпетер, В.Леонтьев және т.б. өндірістік сферадағы
кәсіпкерліктің инновациялық сипатын бейнелейтін экономикалық қатынастардың
қазіргі заманғы теориясын дамытты .
Алайда бұл ғалымдардың еңбектерінің басым бөлігі жалпы ғылымдық
сипатта жазылған немесе мәселенің жеке тұстарын ғана шешуге
арналған.Қазіргі уақытта инновациялық өнім ді тиімді жасап, ұтымды
пайдалану қатынастарын сапалы түрде қарастырылмайынша елдегі аса маңызды
әлеуметтік-экономикалық міндеттерді шешу мүмкін еместігін түсіну енді
жеткілікті емес. Ал, бұл өзіне тән арнайы мамандырылған қызмет
субъектілері,инфрақұрылым институтттары,өзіндік нарықтық қатынастары бар
елдің барлық инновациялық потенциалының дамуын талап етеді.Индустриалды-
инновациялық қызметтердің өндірістің тиімділігі мен өнімнің бәсеке
қабілеттілігін арттырудың пәрменді тәсіліне айналуы инновация сферасындағы
меншік қатынастарын жүзеге асыру, инновациялық үрдістерді мемлекеттік
реттеуде жетілдіру мәселелеріне дұрыс қарауды талап етеді.Қазақстан
Республикасының индустриалды-инновациялық потенциалының орнын
,рөлін,қызметін ғылыми-тәжірибелік тұрғыдан талдау инновациялық қызметттің
сан қырлы мәселелерін зерттеудің танымдық маңызын арттырып қана қоймайды,
сондай-ақ дәстүрлі салалық талдауды жалпыұлттық және аймақтық тұрғыдан
толықтыра түседі.
Шағын инновациялық бизнес мәселелері жақсы зерттелген шет елдерде оны
қолдаудың бірқатар тиімді бағдарламалары бар.Алайда шетелдік тәжірибені
қазақстандық болмысқа дәлме-дәл тікелей көшіру мүмкін емес және ол шет
елдегідей тез және оң нәтиже бере алмайды.Осы мақсатта экономикалық
құралдарды отандық жағдайға бейімдеу үшін өтпелі ғылыми-зерттеу жүйесінің
қалыптасу кезеңінде шағын инновациялық кәсіпкерліктің
айрықша секторын жан-жақты зерттеу қажет.
Экономикалық әдебиеттерде инновацияның көптеген түрлерінен
технологиялық және технологиялық емес инновацияларға айрықша көңіл
бөлінеді. Әлеуметтік жаңалықтар, басқару формалары мен әдістерінде болатын
өзгерістер мен тағы басқаларды техникалық емес инновацияға жатқызамыз.Ал
технологиялық инновация- жаңа немесе жақсартылған тауарлар мен техникалық
процестерді әзірлеу мен енгізу болып табылады. Инновацияны жаңалықтардан
айыра білу тиіс, өйткені бұл екеуі мүлдем әртүрлі ұғым. Жаңалық- бұл тек
идея немесе жаңа технологиялық процесс пен жаңа өнімнің жобасы.Алайда ол
нарыққа жетпегенше инновация болмайды.Нарықтық экономиакда ғылыми
зерттеулердің тек 6-8%-ы жаңа тауарға немесе процеске айналады.
Сонымен қатар инновациялар өнімнің маңыздылығы мен қызмет ету
сфераларына байланысты: салааралық, салаішілік, кәсіпорын ішіндегі
инновация деп бөлінеді.
Салаарлық ішіндегі инновация- екі немесе одан да көп сала арасындағы
байланыстың нәтижесінен пайда болған инновация.
Салаішілік инновация- белгілі бір сала ішінде ашылған жаңалық.
Кәсіпорын ішіндегі инновация- кәсіпорын ішіндегі инновациялық
жаңалық, яғни кәсіпорын жұмысының сапасына тиімді әсер ететін фактор.
Атақты экономист Г.Менш инновациялардың 4 категориясын көрсетеді:
1) Базистік инновациялар.Мұндай инновациялар көмегімен нарыққа бұрын
болмаған жаңа тауарлар, қызметтер,машиналар, технологиялар келеді.Олар
күрделі ғылыми зерттеулерді қажет етеді және аса ірі сомадағы капитал
салымдарын қажет етеді.
2) Жақсартылған инновациялар. Мұндай инновациялар нарықта бір тауарлар мен
қызметтердің белгілі бір қасиеттерін немесе параметрлерін жетілдіруге
бағытталған.
3) Кешенді инновациялар. Мұндай инновациялар әлемдік тәжірибеден өткен
және екі немесе одан да көп саланың жиынтығынан немесе бірлесуінен
қалыптасатын өнімдер мен қызметтерден құралады.
4) Радикалды инновация. Мұндай инновациялар қоғамда жаңа салалардың немесе
ғылыми бағыттардың қалыптасуына алып келеді [6].
Инновацияның дамуына қозғаушы күш нарықтық бәсекелестік болып
табылады.Бұл жердегі инновациялық өнім дегеніміз-түрлі дәрежеде
технологялық өзгерістерге ұшыраған өнім.Ол мына бұйымдарды қамтиды:
1)жаңа (қайта енгізілген)- радикалдық өнімдік инновация;
2) жетілдірілген бұйымдар;
3)жаңа немесе өндірістің елеулі жетілдірілген әдістерінде құрылған
бұйымдар- өзге де инновациялық өнімдер [1].
Инновацияны зерттеушілер жаңа өнімнің өмірге келу процесін 7
элементке жіктеп көрсетеді:
1. Инновациялық идеяның тууы.
2. Жаңа өнімді шығару.
3. Өнімді өткізу нарығын анықтау.
4. Сұранысты анықтау.
5. Өнімді жарнамалау.
6. Сату процесін ұйымдастыру.
7. Өнімді өткізу.
Сонымен қатар, инновациялық өнімді нарықтық жағдайда өткізу
көлемін арттыру, оған деген сұранысты жоғарылату мақсатында тауарлардың
бағасын төмендету, тұтынушыларға қосымша сыйлықтар ұсыну сияқты жанама
тәсілдерді қолданылады. Белгілі бір мерзімді аяқтап, өзін-өзі өтеген
инновациялық өнім ескіріп кетпеу үшін оны келесі нарыққа немесе аймаққа
ауыстыру қажеттілігі туындайды.
Инновацияның құрылымы келесідей: технопарктер, технологиялық
инкубаторлар және инновациялық орталықтар.
Технопарктер дегеніміз – ғылымды, білімді және өндірісті территориялық
жағынан біріктірудің капиталистік елдердегі жаңа, бірақ қазірдің өзінде
кеңінен таралған тиімді нысаны, ол ғылыми-техникалық талдамалардың және
жаңа технологияның өндірісіне жедел енгізілуіне септігін тигізеді.Жақсы
жарақтандырылған ақпараттық- экспериментттік базасы құрылған және білікті
кадрлар жоғары дәрежеде шоғырланған жағдайда жұмыс істейтін ғылыми,
конструкторлық және өндірістік бөлімшелердің бірлестігі болып табылады.
Технологиялық инкубатор- ғылыми ұйымдардың, инновациялық
кәсіпорындардың, жоғары оқу орындары және шағын кәсіпкерлік субъектілерінің
әлеуетін бір ортағабіріктіруге мүмкіндік береді.
Инновациялық орталық-конструкторлық- технологиялық жаңалықтарды
жетілдіру мен өндірістерді дайындауға , бәсекеге қабілетті ғылымды
қажетсінетін өнімдерді және жоғары технологияларды әзірлеу кезінде
инновациялық кәсіпорындарды өндірістік- технологиялық қолдауға және бұл
құрылымдардың ғылыми- техникалық әзірленімдерді және маркетингті,
жарнамалық және көрме қызметін, патенттік- лицензиялық жұмысты және
интеллектуалдық меншікті қорғауды қоса алғанда, жергілікті және шетелдік
нарықтарға ғылымды қажетсінетін өнімдерді жылжыту үшін құрылған
инфрақұрылымдар[5] .
Сонымен инновация – инновациялық үрдістерді ғана емес, тауарларды
өткізу нарықтарын маркетингтік зерттеу, сонымен қатар ақпараттық,
консалтингтік, әлеуметтік және басқа қызметтерге деген жаңа зерттеудің
нәтижелерін енгізетін техникалық, технологиялық және ұйымдық жаңалықтарды
құрастыру мен тәжірибелік меңгеру сферасы.
Инновациялар бірігіп инновациялық жүйені құрайды.Инновациялық жүйе әр
алуан қатынастардың- фирмалардың, жаңа білім жасаушылардың технологиялық
және аналитикалық орталықтардың кешенді үлгісі.
Осы орайда зерттеудің негізін қалаушы ретінде өткен ғасырдың 80-ші
жылдарының соңында жаңа заманға сай білімдерді жасауға, сақтауға, таратуға,
оларды халық тұтынатын жаңа технологияларға, өнімдерге, қызметтерге
түрлендіруге қатысушы экономикалық субъектілер мен қоғамдық ұйымдардың
күрделі жүйесі ретінде инновациялық жүйе ұғымын енгізуші ретінде
К.Фридманды айтуға болады.Лундвал мен Нельсонның классикалық анықтамаларына
сәйкес инновациялар дегеніміз- бір-бірімен көптеген күрделі байланыстар
арқылы біріккен жүйе болып табылады.
Инновациялық қызметті басқару жүйелерін, тиімді құрылымдар мен
институционалдық формаларды әзірлеу мен дамыту, оларды мемлекеттік қолдау
Қазақстанның әлемдік нарыққа өту, ғылымды қажетсінетін тауарларды өндіру
мен өткізудің негізгі шарты болып табылады. Алайда ҚР-ның Индустриялық-
инновациялық дамуының 2003-2015 жырдарға арналған стратегиясында [3]
қазіргі кезде инновациялық инфрақұрылым субъектілері қажетті деңгейде
жұмыстарын атқармайтыны және Ұлттық инновациялық жүйенің (ҰИЖ) қатысушылары
үшін керекті қызметті көрсетпейтініне баса назар аударылып отыр.
Бұл жерде ең негізгі кемшілік- инновациялық инфрақұрылымда
жүйеліліктің және негізгі элементтерінің құрылымдығының болмауы. Отандық
ғылымда инновациялық инфрақұрылымның экономиканың дамуына әсер ету
деңгейін зерттеу жөніндегі материалдар тапшы.
№135-ІІІ-ҚР3 Инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау туралы Заңының 15
бабына сәйкес инновациялық инфрақұрылым дегеніміз- ҚР инновациялық
қызметінің маманданған субъектілерінің өзара іс-әрекет жүйесі [4].
Инфрақұрылым ұғымын [латынның infra- асты,structura -құрылым] ғалымдар
өткен ғасырдың 40-шы жылдарында қалданыла бастады,яғни ол нарық
субъектілерінің тиімді жұмыс жасауына қолайлы орта туғызу дегенді
білдіреді.
1.2. Инновациялық қызметтің шетелдік озық тәжірибелері
Инновациялық қызметтегі мемлекеттің орны оның ғылымға бөлген
қаражаттарымен анықталады.Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, дамыған елдерде
ғылымға бөлген қаражаттары жыл сайын өсіп, ЖҰӨ-нің 2,5-3,8%-ын құрап
отыр.Бұл қаражаттың 25-34%-ы мемлекет үлесіне тиесілі.Бұндай мемлекеттерге
Оңтүстік Корея, Израиль,Швейцария, Жапония,Швеция,Финляндия кіреді. 90-шы
жылдардың соңында Жапония ЖІӨ-нің 3,04%-ын,Америка 2,64%-ын,Еуропа Одағы
1,92%-ын ғылымға бөлді.
Ғылыми зерттеулерді қаржыландыруда мемлекеттің және коммерциялық
құрылымдардың қатысу деңгейі Еуропа мен одан тыс жерлерде әптүрлі: егер
Жапония мен АҚШ-та ғылымдағы коммерциялық құрылымдардардың үлестері
сәйкесінше 75 және 77%-ы құраса, Еуропада 66%-ды құрайды.Еуропа елдерінің
ішінен ҒЗТ КЖ-ларды мемлекеттік қазынадан қаржыландырудан келесілер
алдынғы орындарды алып отыр: Португалия (70%), Италия ен Греция (50%-ға
жуық), Польша (58%), Венгрия (53%),Словакия (48%) және Чехия (42%).Әлемдік
нарыққа ғылыми өнімді шығарудан көшбасшы тұрған елдер ЖІӨ есебінен ғылымға
бөлінген қаражаттарға қатаң бақылау орнатады. Ол үшін мемлекет тарапынан
салықтық жеңілдіктер, бюджеттік қолдау,инвестициялар тарту, құрал-жабдықтар
лизингі сияқты экономикалық механизмдер қолданылады. Әдетте әлсіз дамыған
елдерде ЖІӨ есебінен ғылымға бөлінетін үлес- 0,5%-ды құрайды. Қазақстан да
осындай елдердің құрамына кіреді.2005 жылы Қазақстан зерттеулер мен
әзірлемелерге ЖІӨ-нің 0,29%-ын бөлді,соның ішінде бюджеттің қатысуы 51,2%-
ды құрап огыр.Осындай шектеулі қаржыландырудың арқасында Қазақстанның
әлемдік нарыққа ғылыми өнімді шығару деңгейі нөлге тең болады.Басқа
елдермен салыстырсақ, ғылыми өнімді шығару жағынан әлемдік нарықтағы Ресей
үлесі 0,3-0,5%,Еуропа Одақ елдері-35%,АҚШ-25%,Жапония-11%,Синг апур-
7%,Оңтүстік Корея-4%,Қытай-2%. Ғылыми өнімді шығару жағынан әлемдік
нарықтағы мемлекеттер үлесі ғылыми-техникалық және инновациялық қызмет
тиімділігінің көрсеткіші болып табылады.Инновациялық қызметті дамыту
жолында жетістіктерге жеткен мемлекеттердегі басқарудың мемлекеттік
институттары жаңа техниканы енгізудің тәуекелдіктерді төмендету,ақпаратқа
қол жеткізуді қамтамасыз ету,нарық субъектілерінің ғылыми-зерттеу
әзірлемелер бағытындағы басымдықтарды анықтайды.Ғылыми-техникалық
прогреспен байланысты қауіп-қатерлерді төмендету үшін мемлекет дамыту
субъектісі ретінде үлкен қаражаттар жұмсайды. Еуропа мен Солтүстік
Американың дамыған елдерінде инновациялық қызмет экономиканы дамытудың
негізгі факторы болып табылады. Еуропаның түрлі елдерінде ірі және шағын
инновациялық кәсіпорындардың үлесі 60-тан 90%-ға дейін жетеді.Қазақстан
Республикасы инновациялық қызметті мемлекеттік
баспалдақтарында тұр. Қазақстан үшін инновациялық қызметті қолдаудың
экономикалық жағынан дамыған мемлекеттердің тәжірибесімен танысу өте
маңызды болып келеді.Мысалы АҚШ-тың мол тәжірибесімен танысу инновациялық
қызметті мемлекеттік қолдаудың күрделі жүйесінің құрылымы туралы көптеген
қорытындылар жасауға көмек береді.АҚШ-тың инновациялық инновациялық
қызметінің заңнамалық негізі 1980-1990 жылдары Конгреспен қабылданған
мемлекеттік актілері болып табылады. Олардың ішіндегі маңыздылары: Доул-
Бейлидің Федералды патенттік саясат туралы, С.Уайлдердің Технологияларды
жіберу туралы(1980,1986), Бәсекеқабілеттілік пен технологияларды жіберу
туралы(1988), Критикалық технологиялар туралы, Американдық
технологияның артықшылықтары туралы, Технологияларды мемлекеттік жіберу
туралы(1995). АҚШ-та инновациялық қызметтегі мемлекеттік саясатты
анықтайтын 20-ға жуық федералды заң мен актілері бар. [31]
АҚШ-та инновациялық қызметті басқаратын әртүрлі мемлекеттік органдар
мен мекемелер бар.Алайда мемлекетте инновациялық қызмет үшін жауапты
бірегей орган жоқ.Федералды деңгейде инновациялық қызметке қатысы бар
енгізгі органдар: Президент әкімшілігі жанынан құрылған ғылыми-техникалық
саясат басқармасы, Конгресстің ғылыми комитеттері,оның зерттеу қызметтері,
бюджеттік басқарма.Ғылыми-техникалық саясатты құруда маңызды рөлді
мемлекеттік емес органдар атқарады: Ұлттық зерттеу одағы, ғылымды дамытудың
Американдық ассоциациясы,РЭНД корпорациясы және т.б.Өндіріске жаңалықтарды
енгізу процесін тездету мен технологиялық прогресті үйлестіру жұмыстарын
бақылауға жауапты мемлекеттік орган-Сауда Министрлігі. Оның құрамында
стандарттар мен технологиялардың ұлттық институты,технологиялық ақпараттың
ұлттық мекемесі және технологиялық саясат басқармасы сияқты үш құрылымды
біріктіретін технологиялар әкімшілігі құрылды.
Технологиялық саясат басқармасы- федералды үкіметте ұлттық
инновациялық саясатты жүзеге асыруда бірден бір маңызды орган. Яғни бұл
орган өндіріс салаларының даму ерекшеліктері мен қажеттіліктерін зерттейді,
отандық және әлемдік нарықтарға инновациялық технологияларды өндірістік
компаниялардың тездетіп шығаруы мен әзірлемелер жасауына әсер ететін
факторларды анықтайды.Қазіргі кезде АҚШ-тың инновациялық дамыту облысындағы
мемлекеттік саясат келесі міндеттерді атқаруға бағытталған:
- жеке сектордың бәсекеқабілеттілігін арттыратын,инновация саласындағы
қызметін белсенді жүргізу үшін қолайлы климат жасау;
- инновациялық әзірлемелерді іске асыру және ғылыми зерттеулерді
қаржыландыру;
- АҚШ өндірісінің бәсекеқабілеттілігін арттыру үшін ХХІ ғасыр
инфрақұрылымын құру;
- азаматтық және қауіпсіздік ҒЗТКЖ-лардың интеграциясы, яғни алда
қойылған міндеттердің орындалуын қамтамасыз ету;
- ғылымға негізделген және үнемі өзгермелі экономика жағдайына белсенді
маманданған жұмыс күшін даярлау.
АҚШ-тың ғылыми-техникалық және инновациялық дамуын мемлекеттік
басқарудың негізгі механизмі бюджеттен тікелей қаржыландыру болып
табылады.Бұдан басқа ғылыми-техникалық зерттеулер мен әзірлемелерді
қолдаудың маңызды принциптерінің бірі инновациялық қызметті жанама
бақылаудың түрлі әдістері қолданылады.Олар:
- салықтық жеңілдіктер.Жеке кәсіпкерлік сектордың инновациялық қызметі
үшін қолайлы жағдайларды құру үшін:
1) ҒЗТКЖ-ларға кеткен шығындарды өнімнің өзіндік құнына кіргізу;
2) ғылыми құрал-жабдықтарды шығару кезінде амортизацияның тездетілген
нормаларын қолдану:
3) ғылыми-техникалық жобаларды несиелеуде жеңілдіктер беру;
4) инновациялық кәсіпорындарды ұйымдастыру үшін жеңілдік шарттармен не
ақысыз түрде мемлекеттің меншігіндегі мүліктерді немесе жер
учаскелерін беру.
- сыртқы сауда саясаты.Яғни, жоғары технологиялы қызметтер мен өнімдер
экспортын бақылау мен жетілдіру және ғылыми-техникалық сала мен
өндірістің негізгі факторы болып табылатын тікелей шетелдік
инвестицияларды тарту.
- инновациялық қызметті заңнамалық қамтамасыздандыру.Патент саясаты мен
авторлық құқықтарды қорғау саясатын мемлекеттік инновациялық қызметтің
ажырамас бөлігі ретінде қарастыру;
- инновациялық қызметті басқарудың маңызды механизмі болып табылатын
федералды келісім-шарттық жүйені ауқымды қолдану;
- антимонопольді заңдарға өзгертулер енгізу- ғылыми зерттеулер мен
әзірлемелерді бірлесіп жүргізу үшін консорциумдар мен жеке
кәсіпорындардың бірлестігін құру кезіндегі кейбір шектеулерді алып
тастауға бағытталған.
АҚШ-тағы шағын иновациялық кәсіпкерлікті қолдау үкіметтік деңгейде 5,5
млрд. долларды құрап отыр, алайда жеке қолдау бұл соманың 17%-нан аспай
отыр.АҚШ-та шағын инновациялық кәсіпкерлікті қолдаудың арнайы
бағдарламасы бар, оның ішінде шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамытуға
қарыздар беру- 0,8 млрд. доллар, мемлекеттік инвестициялар-3,1
млрд.доллар, шағын кәсіпоындардың шығындарын бірлесіп жабу-0,6
млрд.доллар бөлініп отыр.Осы шараларды үкімет іске асырады.Қолдаудың жеке
формадлары да бар. Оларға тәуекелді венчурлық қорлар(0,75 млрд.доллар)
және жеке инвесторлар жатады .
Экономикасы дамыған мемлекеттердің тәжірибесі көрсеткендей, әлемдік
нарықтағы жоғары бәсекеқабілеттілік жағдайында тек дамыған инфрақұрылымы
бар мемлекеттер озады.Оларға жоғарыда аталып өткен бизнес-
инкубаторлар,телекоммуникациялық және сауда желілері,
технопарктер,инновациялық-технологи ялық орталықтар,консалтингтік
фирмалармен қаржы құрылымдары жатады.
Инновациялық инфрақұрылым ұлттық инновациялық жүйенің маңызды бөлігі
ретінде қарастырылады. Инновациялық инфрақұрылымды құру өте ұзақ уақытты
қажет етеді.Оларды құру үшін АҚШ,Жапогия,Германия сияқты озық елдерде 10-
15 жыл кетті.
АҚШ-тың инновациялық дамуының жетістіктері ең алдымен инновациялық
инфрақұрылымды құрумен байланысты.Оларға технопарктер,бизнес-
инкубаторлар,технополистер кіреді.Мемлекеттегі жалпы саны 700-ге жетіп
отыр.Осылардың ішіндегісі ең маңыздысы-технопарк. Оның қызметі- ғылыми-
технологиялық ашулар мен жаңалықтарды,зерттеулер мен әзірлемелерді
қаржыландыру,инновациялық қызметпен айналысуға бел буған кәсіпорындарға
қолайлы жағдайлар туғызу және т.б.Әлемдегі алғашқы технопарктің негізін
қалаушы АҚШ-тағы Стенфорд университеті болып табылады(50- жылдардың
басында).1997 жылы АҚШ-та 160-қа жуық технопарк болды және олар әлемдегі
технопарктердің 30%-ын құрады.Ал Еуропада технопарктер тек өткен ғасырдың
70-жылдарында пайда болды. [24]
Ал Қытайда түрлі инновациялық орталықтармен бірігіп, ұлттық ғылыми-
технологиялық парктердің негізі қаланды.Олардың қызметтерінің мақсаттары
келесідей:
- ғылыми және технологиялық жетістіктерді пайдаланып, өнімдер шығару мен
қызметтерді жүзеге асыру;
- шағын инновациялық кәсіпкерлікті дамыту;
- ҒЗТКЖ-ларды жүргізуде шағын инновациялық кәсіпорындарға қолдау
көрсету;
- қажетті ақпаратпен қамтамасыз ету;
- несиелерге кепілдіктер беру;
- технологияларды бағалау, халықаралық қатынастарды қалпына келтіруде
қызметтер көрсету;
- зияткерлік меншікті қорғау.
Қытайдағы инновациялық орталықтар жоғары және жаңа технологиялар
сферасын қаржыландырудың негізі болып табылады, яғни оларды кәсіпкерлер
мен жоғары оқу орындарын байланыстыратын көпір ретінде қарастыруға
болады.
Жапонияға келетін болсақ, бұл ел жоғары технологияларды дамытудан
алдыңғы орындарға ие болып отыр.Жапонияның ЖІӨ құрамындағы шағын
инновациялық кәсіпорындар үлесі 52%-ды (3 трлн.доллар шамасында), капитал
салымдарында-40% шамасында, ал барлық жапон өнімінің экспортында 15%-ды
құрап отыр.Осы жағдайда мемлекеттің рөлі өте маңызды. Жапонияның
кәсіпкерлік жүйесі мемлекеттің негізгі екі жүйесін қолданады. Біріншіден,
бұл мамандандырылған мемлекеттік мекемелер- бұл шағын инновациялық
кәсіпорындардағы жиналыс комиссиялары,оларды қолдайтын басқарма, аймақтық
қызметтер,кіші префектуралық органдар, дамытудың мемлекеттік
корпорациясы,шағын
Инновациялық кәсіпорындар Академиясы және т.б. Екіншіден,
қаржылық кепілдіктер мен қаржылық көмек.Оны мемлекеттік қаржылық
корпорация жүзеге асырады.Оның құрамында 59 филиал,ұлттық қаржылық
корпорациялар,сауда және өндірістік корпорациялардың орталық банкі,шағын
инновациялық кәсіпорындардың несиелерін сақтандыратын корпорация,
инновациялық кәсіпорындар кіреді. Сонымен қатар Жапонияда шағын
инновациялық кәсіпорынды несиелендірудің арнайы механизмі қолданылады
және оны жұмсақ займдар деп атайды.Яғни егер жай несие жылына 4-8%-ға
берілсе, жұмсақ займ инновациялық қызметпен айналысатын кәсіпорындар
үшін несиені 2-4%-ға беріледі.
Осымен қатар инновациялық кәсіпорындарды корпоративке біріктіру
саясаты да белсенді жүзеге асырылуда. Бұл шағын инновациялық кәсіпорындар
үшін тиімді, өйткені оларға жаңа технологияларды жүзеге асыру үшін жер,
жеңілдікті шарттармен несиелер,транспорттық құрал-жабдықтарды сатып алу
үшін қаражаттар беріледі. Көршілес елдер, соның ішінде Ресейдің
мемлекеттік инновациялық қызметті қолдаудың тәжірибесіне де баса назар
аудару өте маңызды. Ресейде инновациялық қызметті дамытуға өнеркәсіп,
ғылым және технология Министрлігі және РФ-сының білім Министрлігі
жауапты.
Сонымен қатар Ресейде мемлекеттік деңгейде өткен ғасырдың 90-
жылдардың басынан технологиялық дамыту қоры, ғылыми-техникалық салада
шағын кәсіпорындарды дамыту қоры, Санкт-Петербургтегі ғылыми-техникалық
дамытудың аймақтық қоры жұмыс жасап отыр. 1997 жылдан бастап Ғылыми-
техникалық сферада инновациялық қызметті ынталандыру мемлекеттік
бағдарламасы жүзеге асырылып отыр.Оны білім Министрлігі, ғылым
Министрлігі, Ресейдің технологиялық дамыту қоры және жәрдемдесу қоры
бірігіп жүзеге асырады, сондықтан оны төрттіктің бағдарламасы деп те
атайды.Оның мақсаты- инновациялық қызметтің жаңа заманғы инфрақұрылымы
болып табылатын инновациялық технологиялық орталықтарды (ИТО) құру.
ИТО - бұл бір жерде орналасқан көптеген шағын кәсіпорындар
конгломераты. Оған шағын кәсіпорындарды қолдау үшін күрделі қаржы
салымдары бөлінеді.Осы бағдарламаның нәтижесінде 18 ИТО құрылды және
алдағы жылдары мемлекет олардың санын екі есеге өсірмек болып отыр. 1999
жылы инновациялық инфрақұрылымның тағы да бір жаңа элементі- ғылым мен
жоғары технологиялардың федералды орталықтары (ҒЖТФО) пайда болды. 1999
жылғы Үкіметтің Ғылым мен жоғары технологиялардың федералды орталықтарын
құру туралы қаулысына сәйкес, ҒЖТФО мәртебесі экономика саласындағы
жоғары технологиялы салалардың маңызды мәселелерін шешетін ғылыми
кәсіпорындарға берілуі тиіс.ҒЖТФО статусын иеленген кәсіпорындар мемлекет
тарапынан кепілді қаржыландыру мен әртүрлі жеңілдіктерге ие болады.
Ресейде қазіргі кезде 40 мыңға жуық шағын инновациялық кәсіпорындар
жұмыс істеуде. Аймақтарда 70-ке жуық технологиялық парктер мен 40-қа
жуық инновациялық-технологиялық орталықтар орналасқан.Олардың құрамына
әзірлемелермен айналысатын және ғылыми,бәсекеге қабілетті өнімді
шығаратын жүздеген шағын кәсіпорындар кіреді.Яғни Ресейдегі инновациялық
саясаттың мақсаты- тұрақты экономикалық өсу үшін жағдайларды
жасау,инновациялық өнімді сыртқы және ішкі нарықтарға шығару, импорттық
өнімдерді жоғары технологиялы және бәсекеге қабілетті отандық өнімдермен
алмастыру.
Инновациялық қызметтің шетелдік тәжірибесін жалпыласақ,
мемлекеттің инновациялық саясат шаралары инновациялар үшін қолайлы
әлеуметтік-экономикалық ортаны қамтамасыз ететін және инновациялық
процестерді тікелей реттейтін болып екіге бөлінеді.Инновацияларды
таратудың маңызды жалпыэкономикалық шарттары бәсекеқабілеттілікті
ынталандыру, монополияларды шектеу болып табылады. [26]
Сонымен қатар мемлекет ғылым кадарларының атьтестациясын
ұйымдастырады және олардың біліктілігінің үнемі өсіп отыруына септігін
тигізеді, іргелі ғылыми зерттеулер мен жалпымемлекеттік, салааралық және
әлеуметтік тұрғыдан ҒЗТКЖ-ларды қаржыландырады. Оған қоса, мемлекет ҒЗТКЖ-
ларға мемлекеттік емес секторладың инвесторларын тартуға тырысады.
Әзірлемелер мен зерттеулерге де мемлекеттік бюджеттен қаражаттар
бөлінеді.Мысалы, бюджеттен ғылыми кітапханалар, мұражайлар мен көрмелерді
ұйымдастыру сияқты ғылыми білімдерді тарату орталықтары
қаржыландырылады.Мемлекеттің экономикалық саясаты тұрғысынан тиімді
жобалар мен әзірлемелер мемлекеттік қолдауға ие
болады.Инновациялықжобаларды тәуелсіз сараптауды қамтамасыз ету де
мемлекеттің міндеттерінің біріне жатады.Мемлекет деңгейінде инновациялық
басымдықтарды анықтау келесі критерийлер бойынша жүргізіледі:
- жобаның коммерциялық тиімділігі;
- жаңалықты енгізудің жалпымемлекеттік, әлеуметтік маңызы;
- тиісті салада өзекті техникалық немесе технологиялық міндетті шешуге
бағыттылық;
- салааралық бағыттылық, яғни инновацияның аралас саладағы жаңа
технологиялар спектрінде қозғаушы күш болуы;
- халықаралық деңгейде,әлемдік нарықтарда тауарлар мен қызметтер бойынша
мемлекеттің орнығуына септігін тигізу;
- кадрлармен қамтамасыз ету, интеллегнциялық әлеуеттің өсуін
ынталандыру;
- ақпаратпен және патенттік-лицензиялық қамтамасыз етудің дәрежесі;
- әртүрлі қаржыландыру көздерін тарту мүмкіндігі;
- жобаларды іске асыру үшін ұйымдастырушылық- басқарушылық
механизмдердің болуы;
- сыртқы ортаға әсер ету жағдайы.
Инновациялық саясатың субъектілері ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz