Бюджет деңгейлері арасындағы қаржылық ағындарды ретке келтіру

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе

Кіріспе:

Кіріспе: 1 Қазақстан Республикасының бюджетаралық қатынастарының теориялық негіздері

Кіріспе: 1. 1 Бюджетаралық қатынастар түсінігі мен реттеу әдістері

3: 6

Кіріспе: 1. 2 Бюджеттің құрылу принцинтері мен бюджетаралық қатынастардың принциптері

3: 9

Кіріспе: 1. 3 Нарықтық экономика жағдайында бюджетаралық қатынастарды дамыту

3: 13

Кіріспе:

2 Ақмола облысының Жақсы ауданы 2010-2012 ж. ж. аралығы бойынша жергілікті бюджеттің орындалуын және бюджетаралық қатынастарын талдау

2. 1 «Жақсы ауданының экономика және бюджетті жоспарлау» (ЭЖБЖ) басқармасының қызметін 2010 - 2012 ж. ж. аралығында талдау

3: 25

Кіріспе:

2. 2 Жақсы ауданы бойынша бюджеттің орындалуы мен мемлекеттік мекемелерді қаржыландыруын талдау

2. 3 Жақсы ауданының бюджеттік шығындары мен бюджетаралық қатынастарын талдау

Кіріспе:

3 Ақмола облысының Жақсы ауданының қаржысын басқару тиімділігін арттыру жолдары

3. 1 Нарықтық экономика жағдайларында бюджеттік өзара қатынастардың проблемалары

3: 42

Кіріспе: 3. 2 Бюджетаралық қатынастар мәселесін шешу жолдары мен механизмдері

3: 47

Кіріспе: Қорытынды

3: 61

Кіріспе:

Кіріспе: Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

3: 64

Кіріспе

Дипломдық жұмыстың тақырыбының өзектілігі . Мемлекетке экономикалық және әлеуметтік реттеуді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін ең маңызды факторлардың біріне мемлекеттік бюджеттің басты звеносы болып саналатын қаржылық механизм - қаржылық жүйе жатады. Атап айтқанда мемлекет қаржылық жүйе арқылы орталықтандырылған қорлар құрады және мемлекеттік органдарға жүктелген міндеттерді орындауды қамтамасыз ете отырып, ақшалай қаражаттың бейорталық қорларын құруға әсер етеді. Әлеуметтік - экономикалық процестерді мемлекеттік реттеу жүйесінің негізін кірістерді қайта бөлу туралы қатынастар құрады.

Тоқсаныншы жылдардың басында Қазақстан Республикасында жүргізілген экономикалық және саяси реформалар мемлекеттік қаржы саласын, бірінші кезекте бюджеттік жүйені қозғай алмады. Мемлекеттік бюджет мемлекеттік ресурстарды жұмылдыру мен жұмсаудың басты құралы бола отырып, саяси үкіметке экономикаға ықпал етуге, оның құрылымдық қайта құрылуын қаржыландыруға, экономиканың басымды секторларын дамытуға ынталандыруға, аз қорғалатын халықты әлеуметтік қолдауды қамтамасыз етуге нақты мүмкіндіктер береді.

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру - мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» жолдауында әдеттегідей жетістіктерімізді саралап, келешегімізді бағдарлауға, ең бастысы - баршамызға ортақ ұлы мақсатқа жетудің дұрыс жолын бірлесе айқындауымызға бағытталып келеді.

Өткен жыл Қазақстан үшін жан-жақты экономикалық, әлеуметтік және саяси жаңару жолында тағы бір сенімді ілгері қадам жасаған жыл болды. Орталықта нәтижелілікке бағытталған бюджетті өмірге енгізу жөніндегі жұмыс қазірдің өзінде жүзеге асырылып жатыр. Бұл жұмысты жергілікті жердегі деңгейде де дамыту қажет. Тұрғындар өңірлік биліктің нақты қамқорлығын сезінуге тиіс.

Жаңа әлеуметтік нысандар: медициналық мекемелер, мектептер, спорт ғимараттары тұрғындарға сапалы, озық және ең бастысы, бұқаралық қызмет көрсету орталығына айналуға тиіс деп көрсетілген.

Бюджет - ұдайы өндіріс процесін жүзеге асырудың маңызды алғы шарты және құралы болып табылады. Оның көмегімен әлеуметтік бағдарламаларды жүзеге асыру, қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету, ғылыми-техникалық прогресті ынталандыру, өзге мемлекеттік міндеттерді орындау үшін жағдайлар жасалады. Соған сәйкес бюджеттік қатынастарды жетілдірусіз, ғылыми түрде жасалған бюджеттік саясатты жүйелі жүргізусіз, бюджеттік процесті басқарудың тиімді жүйесінсіз шаруашылық механизмінің қалыпты жұмыс істеуі мүмкін емес. Нарықты, корпорациялар мен мемлекетті басқарып отырған экономикаға өту мемлекеттік бюджетті, кәсіпорындар мен салалардың қаржысын тереңдетілген түрде қайта жаңартуды, аймақтық және жергілікті деңгейдегі қаржылық қатынастардың, бюджеттен тыс қорлардың жаңа блоктарын секірмелі түрде дамытуды талап етеді.

Бюджеттің жаңа түрі мемлекеттің қоғам мүшелеріне, салық төлеушілерге берген қоғамдық игіліктердің санаттары негізінде бюджет пен салық ыңғайында негізделеді. Осындай тәсіл жаңа заманда бюджетке, оның міндеттеріне және нарықтық көзқарасқа тән болады. Мемлекет бюджетті бірлескен қажеттіліктерді қанағаттандыруға талап ететін ерекше игіліктерді, қоғамдық тауарларды ұсынуға мүмкіндікке ие болу үшін құрады (қорғаныс сипатындағы өнімдер, инфрақұрылым, ғылым игіліктері, мәдениет, білім беру, басқару) .

Сірә, біздің елде экономикалық қайта құрудың табысты болуы көп жағдайда қоғамның қаржылық жүйесін қайта ұйымдастырудың қандай бағытта болғанына, мемлекеттің бюджеттік саясаты қандай дәрежеде уақыт талаптарына жауап беретініне байланысты.

Тақырыпты зерттеудің дәрежесі. Қазақстан Республикасының бюджетаралық қатынастарын зерттеу және оның қазіргі жағдайы, жеткен жетістіктері, проблемалары отандық және шетелдік экономистердің еңбектерінде жан-жақты қарастырылған. Бюджетаралық қатынастар мәселесін зерттеу барысында Үмбетәлиев А. Д., Керімбек Ғ. Е., Мельников В. Д., Байдуйсенов А. Д., ІлиясовҚ. Қ., Құлпыбаев С., сияқты экономистер үлкен үлес қосқан.

Дипломдық жұмыстың мақсаты - бюджетаралық қатынастарды қоғамның қаржы жүйесінің маңызды элементі ретінде талдау, оның құрылуын, орындалуы мен ұйымдастырылуын және бюджеттік жүйе мен бюджеттік құрылымның нгізгі ерекшеліктерін талдау жатады.

Дипломдық жұмыстың мақсатын жүзеге асыру барысында мынадай міндеттер орындалды:

бюджетаралық қатынастар ұғымы және оның мәні мен мағынасын ашу;
бюджетаралық қатынастардың мәселелері және оларды жою жолдары;
жергілікті бюджетті қаржыландыру қорлары және нысандары;
бюджетаралық қатынастарды жетілдіру жолдары;

жергілікті бюджетті толтырудағы бюджетаралық қатынастардың атқаратын қызметтері.

Дипломдық жұмыстың объектісі - Ақмола облысының Жақсы ауданының бюджеті.

Дипломдық жұмыстың пәні - Қазақстан Республикасының бюджетаралық қатынастары.

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Экономикалық дамудың қазіргі талаптарына сай бюджетаралық қатынастарды қалыптастыру мен зерттеу және жетілдіру бойынша ғылыми негізделген ұсыныстар жасау болып табылады.

Негізгі ғылыми жаңалықтардан тұратын зерттеу жұмысының маңызды нәтижелері болып мыналар саналады:

- Қазақстан Республикасындағы бюджетаралық қатынастардың экономикада алатын орны анықталып, ғылыми негізделген тұжырым берілді;

- бюджетаралық қатынастардың әлемдік тәжірибесін сараптай отырып, оны ҚР-на енгізу қажеттілігінің негізгі және дәлелді белгілері анықталды;

- нарықтық қатынастарға өту кезеңінен бастап еліміздегі экономикалық байланыстардың қарқынды даму тұсындағы бюджетаралық қатынастардың жағдайы анықталып, басты ерекшеліктері айқындалды.

Дипломдық жұмыстың теориялық және методологиялық негізі ретінде құқықтық және ақпараттық материалдар, Қазақстан Республикасының нормативтік актілер және заңнамалар, ҚР статистикалық агентствосының ақпараты, Ақмола облысының Жақсы ауданы басқармасының мәліметтері қолданылды.

Зерттеу әдістері - дипломдық жұмысты зерттеу барысында келесі әдістер: салыстырмалы, аналитикалық, диалектикалық, тарихи, логикалық әдістер қолданылды.

Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттерден тұрады.

Бірінші бөлімде бюджетаралық қатынастардың теориялық негіздері қарастырылған.

Екінші бөлімде Ақмола облысының Жақсы ауданы мысалында бюджеттің кірістері мен шығыстарына және бюджетаралық қатынастарына талдау жасалынған.

Үшінші бөлімде бюджетаралық қатынастарды жетілдіру жолдары қарастырылған.

Дипломдық жұмысты зерттеудің нәтижелері қорытындыда жинақталған.

1 Қазақстан Республикасының бюджетаралық қатынастарының теориялық негіздері

Бюджетаралық қатынастар түсінігі мен реттеу әдістері

Бюджеттік процестегі жоғары тұрған және төмен тұрған бюджеттер деңгейлері арасындағы қатынастарды бюджетаралық қатынастар деп есептейді. ҚР Бюджеттік кодексіне сәйкес бюджетаралық қатынастар келесі дәйегілерге негізделеді:

облыстар, республикалық маңызы бар қалалар, астана бюджеттерінің республикалық бюджетпен, аудан бюджеттерінің облыс бюджетімен арақатынастарындағы теңбе-теңдік;
түсімдерді тиімді бөліп тарату;
ҚР әкімшілік-аумақтық бірліктерінің минималды бюджеттік қамтамасыз ету деңгейлерін теңестіру;
Жергілікті атқарушы органдарының мөлшерлес деңгейдегі мемлекеттік қызмет көрсетуін қамтамасыз ету;
Мемлекеттік қызметтерді неғұрлым тиімді және нәтижелі өндіру мен көрсетуді қамтамасыз ету мүмкіншілігі бар билік деңгейі бойынша бюджеттік қызметтерді бекіту арқылы оларды атқарудың максималды тиімділігі мен нәтижелігі;
Әрбір бюджет деңгейінің алынған ресми трнсферттер мен несиелерді тиімді және мақсатты пайдалануына жауапкершілігі [1, 12б. ] .

Негізінде бюджетаралық қатынастар - ол басқару субьектілерінің әрекеттесуін реттейтін бас механизмедерінің бірі, яғни республикалық пен облыстық, облыстық пен аудандық билік деңгейлері арасындағы өзара әрекеті. Бұл жүйе өз алды дәйегілер, әдіс-тәсілдер мен қаржылық құралдар жиынтығымен көрсетіледі.

Бюджетаралық қатынастар жүйесі келесі мақсаттарды шешуін қамтамасыз етуге тиісті:

Мемлекет көрсететін қызметтер минимумын елдің барлық аумағындағы барлық азаматтарға кепілдемелі қамтамасыз ету;
Бюджеттің барлық деңгейінің өзін-өзі қаржы жеткіліктігін қамтамасыз ету;
Бюджет деңгейлері арасындағы қаржылық ағындарды ретке келтіру;
Аумақтардың әлеуметті - экономикалық дамуының бірқалыпты деңгейін қамтамасыз ету.

Бюджеттік кодексте бюджетаралық қатынастарды реттеу формалар түрлері ретінде келесілер көрсетілген:

Республикалық бюджет пен облыс, республикалық маңызы бар қала мен астана бюджеттері арасында - ресми трансферттер мен бюджеттік несиелер;
Облыстық бюджет пен аудан, облыстық маңызы бар қала бюджеттері арасында - ресми трансферттер, бюджеттік несиелер мен кірістер бөлу нормативтер.

Төмен түсуші ағын қозғалысын реттеу әр түрлі бюджеттік субсидиялау әдістерін(субвенция, дотация, бюджеттік несие, ресми трансферттер) пайдалану арқылы іске асырылады.

Дотация - ақшалай қосымша көмек - ол жоғары тұрған бюджеттен төменгі тұрған бюджеттер тапшылығын теңгеру үшін мығым тағайындалған сомамен беріледі.

Субвенция - арнайы ақшалай көмек - ол жоғары тұрған бюджеттен төменгі тұрған бюджеттерге қатаң мақсатпен тағайындалған шараларды қаражаттандыруға берілетін ақша құралдары.

Несиелік бюджет ресурстары - ол жоғары тұрған бюджеттен төменгі тұрған бюджеттерге несие түрде пайызбен немесе пайызсыз міндетті қайтарылатын ақша құралдары. Бюджеттік несиелер заңнамалар мен бекітілген ережелерге сәйкес тек қана инвестициялық жобаларды іске асыруға беріледі.

Ресми трансферттер - ол гранттардан басқа ақысыз және қайтарылмайтын бюджет түсімдері немесе бюджет шығындары [1, 18б. ] .

2. Төмен тұрған бюджеттерге қаржылық жәрдем көрсетудің бірыңғай әдістерін қолдану арқылы елдің әр түрлі аймақ тұрғындары мемлекеттік қызмет тұтынуының стандарттық бірыңғай деңгейін қамтамасыз ету көлбеулі (горизанталды) бюджеттік теңестірудің маңызы болады. Сондықтан көлбеулі бюджеттік теңестіру механизмі аумақтар бойынша мемлекеттік қызмет тұтынудың деңгейі мен әрбір билік деңгейі үшін сол қызметтердің құнын теңеструі тиіс. Мұндай механизмнің әрекет әр түрлі әдістер пайдалануына негізделеді.

Ең көп тарлаған әдіс - ол ресми трансферттер механизімін пайдалану. Олар жалпы сипаттағы трансферттер, мақсатты ағымдағы трансферттер және дамуға арналған мақсатты трансферттерге бөлінеді.

Жалпы сипаттағы ресми трансферттер маңында бюджеттік субвенциялар мен бюджеттік алып тастау болады. Бюджеттік субвенциялар ретінде республикалық немесе облыстық бюджеттерде бекітілген сома көлемінде жоғары тұрған бюджеттен төменгі бюджетке берілетін қаржы құралдары табылады.

Жалпы сипаттағы ресми трансферттер көлемін есептеу әдісі, бюджеттік субвенциялар және бюджеттік алып тастаудың төлем тәртібі мен мерзімі үш жылға ҚР Үкіметі бекітеді.

Мақсаттағы ағымдағы трансферттер маңында жоғары тұрған бюджеттен төменгі бюджетке берілетін бюджеттік алып тастау немесе субвенциялардан басқа бөлек бір ағымдағы бюджеттік бағдарламаларды іске асыруға арналған бекітілген сома көлеміндегі ресми трансферттер қарастырылады.

Дамуға арналған мақсатты трансферттер болып жоғары тұрған бюджеттен төменгі бюджеттерге республикалық немесе облыстық инвестициялық жобалар мен бағдарламаларды іске асыруға берілетін бекітілген сомалар көлеміндегі ресми транферттер табылады.

Салықтық және бюджеттік заңнамалар бойынша болған өзгерістер арқылы бір бюджеттен басқа бюджетке қаражаттар беру, бюджет бекіткенде есептелмеген шығандарды қаражаттандыру өкіліктікті беру және бюджеттік өтемақы шарттар болуына байланысты операциялар өзара есептесу болады.

Бюджеттік өтемақы маңында билік органдарының шешімдері немесе әрекеттері нәтижесінде түсіп қалған кірістер мен қосымша пайда болған шығындарды өтеуге арналған бір бюджеттен басқа бюджетке беретін қаражаттар табылады.

Бюджет жүйесінің барлық деңгейлері бойынша қаржылық ағындардың қалыптасуы мен қозғалысының тәртібін және соған байланысты қатынастардың ұйымдастыруы мен өзара байланыстарын іске асыруының әдіс-тәсілдерін әр түрлі заңнамалы актілерде бекіту негізінде бюджеттік реттеу механизімін құрастырады және солар арқылы билік пен басқару органдары өздерінің өкілдік және атқарушы өкілеттіліктерін орындайды.

Мемлекеттік билік органдарының бюджетаралық қатынастар жүйесіндегі құзыреті мен сол қатнастарды реттейтін механизмдері келесі заңнамалық базаның нормалары анықтайды:

ҚР Конституциясының;
ҚР Бюджеттік кодексінің;
«Республикалық бюджет (тиісті жылға) жөнінде» Заңның;
«ҚР жергілікті мемлекеттік басқару жөнінде» Заңның;
«Салықтар және бюджетке басқа да міндетті төлемдер жөнінде (салықтық кодекс) » Заңның;
«Республикалық және жергілікті бюджеттерді атқаруын бақылау жөнінде» Заңның;
Жергілікті бюджеттер жөніндегі маслихаттар шешімдері;
Бюджеттік процесті реттейтін басқа да нормативті құқықтық актілерді.

Бюджеттік кодекске сәйкес бюджеттік қатынастарды реттеу аумағындағы мемлекеттік басқару құрылымына кіреді:

ҚР Президенті;
ҚР Парламенті;
Республикалық бюджетті атқаруын бақылау жөніндегі Есеп комитеті;
ҚР Үкіметі;
Экономикалық және бюджеттік жоспарлау жөніндегі Орталық өкілетті орган;
Бюджетті атқару жөніндегі Орталық өкілетті орган;
Ішкі бақылау жөніндегі Орталық өкілетті орган;
Маслихат;
Жергілікті атқарушы орган [2, 308б. ] .

Экономика және бюджеттік жоспарлау Министрлігі елдің әлеуметті-экономикалық дамуының ортамерзімді уақытқа болжамын жоспарлау мен тиісті қаржы жылға республикалық бюджеттің жобасын қалыптастыру жөніндегі функцияларды іске асыратын орталық атқарушы орган.

Қаржы Министрлігі бюджетті атқару, бюджеттік есеп пен есеп беру және мемлекеттік ішкі қаржыны бақылау жөніндегі функцияларды іске асыратын орталық атқарушы орган. Бюджет жүйесінің төменгі деңгейлері боыйнша тиісті функцияларды іске асыратын маслихаттар мен жергілікті атқарушы органдардың өкілетті құрылымдары.

1. 2 Бюджеттің құрылу принцинтері мен бюджетаралық қатынастардың принциптері

Мемлекеттік бюджет тұтастық, толықтық, нақтылық және жариялық принціпіне негізделеді.

1) Тұтастық принципі бюджеттік жүйенің ұйымдастыру-экономикалық орталықтандыру дәрежесін білдіреді. Тұтастық принципі КСРО-ның бюджеттік жүйесінде толық көрінген болатын. Қазіргі уақытта бұл принцип жергілікті үкімет органдарының дербестік алуына және олардың құқық бөлігін қаржылық ресурстар өкімі бойынша беруіне байланысты әлсіреп қалды. Тұтастық мемлекетте бірыңғай бюджеттік жүйенің, елдің аумағында әрекет ететін мемлекеттік кірістердің жалпы жүйесінің болуымен, бюджеттік жіктеменің қаржылық құжаттарының тұтастығымен көрінеді. Бұл принцип бюджеттік жоспарлаудың әдістемесі мен ұйымдастырудың тұтастығына, оның әлеуметтік-экономикалық болжаумен өзара байланысына кепілдік береді. Бюджет тұтастғы принципінің міндеттеріне бюджеттік қаражаттың қозғалысына парламент тарапынан тиімді бақылауды белгілеу жатады.

2) Толықтық принципі өкіметтің барлық қаржылық операцияларды, олардың жинаған барлық кірістерін және жасалатын шығыстарын бюджетте шоғырландыруды, әр баптар бойынша мемлекеттің барлық түсімдері мен шығындарын есепке алып отыратын осындай бюджетті жасауды білдіреді. Біздің тәжірибемізде, сондай-ақ қатаң функционалдық бағыттары бар бюджет шығындарына күш түсірмеу тиімді болып саналғандықтан осы принцип қазіргі уақытта қолданылмайды, сондықтан кейінгі уақыттарда мемлекеттік бюджеттен келесі бюджеттен тыс қорларға қаражат бөлінеді: зейнетақы, әлеуметтік сақтандыру, жол, халықты жұмыспен қамтуға көмек көрсету.

3) Нақтылық принципі бюджеттік қол қоюлардың жалғандығын болдырмау мен жою үшін қажет. Ол мемлекеттің қаржылық операциялары бюджетінде шын көріністі, бекітілген сомалардың бюджеттік бағытта орындалуына сәйкестігін көрсетеді. Нақтылық дамудың болжаулары мен бағдарламалары көрсеткіштерінде жиналған және бюджеттік резервтердің болуымен бекітілген барлық кіріс көздері мен шығыс бағыттарының есептерінің негізділігімен анықталады.

4) Жариялық принципі жұртшылықтың бюджеттің құрамы және құрылымымен, дефицит мөлшерімен және оны жабудың әдістерімен (шығындарды азайту, кірісті көбейту, ақша заемдары, эмиссиялары) танысуы үшін баспасөзде бюджеттің кірістері шығыстарын жария етуді талап етуді білдіреді. [2, 315б. ] .

Әр бюджетте кіріс және шығыс бөліктерін теңестіріп отырған, яғни баланс жасап отырған дұрыс болады. Баланс - бұл тепе-теңдік, бюджетті жасау кезінде негізгі мәселе мемлекеттің ақшалай түсімдері мен шығыстарының осындай жағдайына қол жеткізу болып саналады. Шығыс үстіне кірістерді арттыру бюджеттік артық шығуды (профицит) тудырады. Ол мемлекет қарызын жабуға жіберіледі немесе бюджеттік қаражаттың (республикалық және жергілікті бюджеттерде) бос қалдықтарын құрауы мүмкін. Аяқталған бюджеттік жыл бойынша бюджеттік мерзімнің аяғында жиналып қалған бюджеттік қаражаттың еркін қалдықтары республика үкіметінің және жергілікті атқарушы органдардың арнайы шотына аударылады және айналымдағы кассада болатын ақшаның өсуіне, сонан кейін өкіметтің тиісті органының мемлекеттік қарызын жабуға пайдаланылады. Осындай қажеттіліктер болмаған кезде осы қаражатты пайдалану туралы шешімді тиісті әкімшіліктер қабылдайды. Кіріс үстіне шығыстарды арттыру мемлекеттік бюджет дефицитін тудырады. Едәуір және тұрақты дефициттің болуы қаржының дағдарыс жағдайын сипаттайды. Мысалға, елдің жалпы ішкі өнімі шамасының 2-3% дефицит деңгейі деп есептеледі. Мұндай жағдайда, дефицит мемлекеттік заемдар немесе қағаз ақшалар эмиссиясы көмегімен жабылуы мүмкін. Едәуір және үнемі болып тұратын бюджет дефицитінде заемдар ақшаның қосымша (яғни тауар айналымының қажеттіліктерінен тыс) эмиссиясымен қамтамасыз етілетін мемлекет қажеттіліктерін жаппайды, бұл инфляцияның өсуіне, ақша айналымының заңдарын бұзуға, ақшаның құнсыздануына, нақты кірістердің азаюына және халықтың өмір сүру деңгейінің төмендеуіне әкеліп соғады.

Бюджеттік дефицит экономиканың күйін көрсетеді, ал оның болуы келесі себептерден туындайды:

1) елдің халық шаруашылығында өндірістің жалпы төмендеуі;

2) қоғамдық өндірістегі шығындардың өсуі;

3) тауарлық массалармен ақшаны айналысқа шамадан тыс шығару;

4) бюджет шыстарында экономиканы дамыту деңгейіне сәйкес келмейтін едәуір әлеуметтік шығындардың басым болуы;

5) әскери-өнеркәсіптік кешенді ұстауға, басқаруға әскери шығындарды қаржыландыру көлемінің көп болуы;

6) «көлеңкелі» экономиканың ірі масштабтағы айналымы;

7) халық шаруашылығында өндірілмейтін шығындар;

Бюджеттік дефицитті жабудың келесі әдістері бар:

а) мемлекеттік заемдар;

б) салық салуды көбейту;

в) ақша эмиссиясы. [2, 401б. ] .

Өз кезегінде ақша эмиссиясы ақша белгілерін айналымға тікелей шығарумен, сондай-ақ жанама түрде қазынашылық міндеттерді шығару жолымен және оларды Ұлттық банк арқылы коммерциялық банктерге өткізу жолымен жасалады, олар өз резервтерін көбейтеді және банктік мультипликатор арқылы айналымдағы ақша санын көбейтеді.

Бюджеттік дефицитке қатысты фискалдық саясат үш тұжырымдамада негізделеді.

1. Жыл сайын теңгерілетін бюджет.

Осындай бюджет соңғы кезге дейін фискалды саясаттың мақсаты болып саналды. Алайда, бюджеттің осындай жағдайы фискалды саясаттың тұрақты, антициклды бағытын азайтады. Бюджетті теңгерімдеу экономикалық циклдың тербелісін қиындатады. Жұмыссыздық болған кезде және халық табысының төмендеуі кезінде салық түсімдері автоматты түрде қысқартылады. Бұл жағдайда бюджетті теңгерімдеу үшін мемлекет салық мөлшерлемесін арттыру немесе мемлекеттік шығындарды қысқарту немесе осы екі әрекеттерді жүзеге асыру қажет. Нәтижесінде жиынтықталған сұранысты қысқарту және өндірістің одан әрі төмендеу жағдайлары болады.

Бюджетті теңгерімдеу саясаты сондай-ақ инфляцияны күшейту мүмкін. Инфляция болған кезде ақша кірістерін арттыру салық түсімдерін автоматты түрде көбейтіп жібереді. Бюджеттік шығындарды жою үшін мемлекет келесі шараларды қолдану тиіс: салық мөлшерлемесін азайту, немесе мемлекеттік шығындарды көбейту, немесе осы екі шаралардың үйлесімділігін пайдалану. Кез келген осы жағдайларда инфляция күшейеді.

2. Циклдық негізде теңгерілетін бюджет. Осы тұжырымдамаға сәйкес бюджет жыл сайын емес, экономикалық цикл барысында теңгеріледі. Өндірістің төмендеуін болдырмау үшін мемлекет әдейі тапшылықты жасай отырып, салықты азайтады және шығынды көбейтеді. Экономиканың келесі көтерілуінде мемлекет салықты көбейтеді және шығынды азайтады, ал пайда болған бюджеттік шығындар төмен түскен жылдардағы тапшылықты жабуға жібереді. Соныменен антициклды фискалды саясат және экономикалық цикл ішінде бюджетті теңгерімдеу жүргізіледі. Осы тұжырымдаманың әлсіз звеносына тереңдігі мен ұзақтығы бойынша бірдей болмайтын төмен түсулер мен көтерулер жатады, мұның өзі бюджетті циклды теңгерімдеуді бұзады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.