Отбасының мәдениетін ұйымдастырушы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 83 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министірлігі

Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті

Абильмажинова Гульнара Жанахметовна

(Студенттің аты-жөні)

Оқушылардың қарым-қатынас мәдениетін

қалыптастырудағы отбасының рөлі

(Тақырыбы)

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Мамандығы 050103 Педагогика және психология

(мамандық коды және атауы)

Көкшетау 2012

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі

Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Оқушылардың қарым-қатынас мәдениетін қалыптастырудағы отбасының рөлі

Мамандығы 050103 Педагогика және психология

Орындады: Абильмажинова Г. Ж

(қолы) (аты-жөні)

Жетекші Оразбаева. К. О

(қолы) (аты-жөні)

«Қорғауға жіберілді»

Кафедра

меңгерушісі м. а. Молдабекова С. К.

(қолы) (аты-жөні)

Көкшетау 2012

МАЗМҰНЫ

Нормативтік сілтемелер

Анықтамалар

Қысқартулар мен белгілеулер

КІРІСПЕ 3

1. ОҚУШЫЛАРДЫҢ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС МӘДЕНИЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Оқушыларда қарым-қатынас мәдениетін қалыптастырудың теориялық мәселелері 8

1. 2 Оқушыларға қарым-қатынас мәдениетін қалыптастырудағы отбасының рөлі мен қызметі 20

2. ОҚУШЫЛАРДЫҢ ОТБАСЫНДАҒЫ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС МӘДЕНИЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСТАРЫ

Оқушылардың отбасында қарым-қатынас мәдениетін қалыптастырудың бүгінгі әдіс-тәсілдері 39
Оқушылардың отбасындағы қарым-қатынас мәдениетін қалыптастырудағы тәжірбиелік эксперименттік жұмыс нәтижесі 51

ҚОРЫТЫНДЫ 64

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 66

ҚОСЫМША 68

КІРІСПЕ

Зерттеудің көкейтестілігі. Қай заманда да, қай елде болса да отбасының адамзат ұрпағына тигізетін ықпалы мен әсерін өмірдегі басқа ешнәрсенің күшімен салыстыруға болмайды.

Отбасы - адам баласының өсіп-өнер алтын ұясы. Адамның өміріндегі ең қуанышты, қызық дәурені осы отбасында өтеді. Бала өмірінің алғашқы күнінен бастап, ата-ана өздерінің негізгі борыштарын - тәрбие жұмысын атқаруға кіріседі.

Алайда, қазіргі кездегі елдегі экономикалық әлеуметтік жағдайлардың қиындығы, жұмыссыздық, материалдық-рухани қажеттіліктердің тапшылығы осының бәрі отбасындағы ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынасты күрделендіріп отыр. Бала тәрбиесінің негізі - бұл оның отбасы. Осы шағын әлеуметтік топ - бала үшін өмір мектебі. Отбасындағы ата-ана - баланың өмірлік ұстазы және тәрбиешісі. Баланың болашағы, білімі, мәдениеті отбасындағы ата-ананың сіңірген еңбегіне, тәлім-тәрбиесіне байланысты. Сондықтан, әрбір ата-ана өзінің баласын білімді, мәдениетті, жан-жақты етіп тәрбиелеуге міндетті. Қазіргі кезде отбасы тәрбиесі мәселесі әлемдік деңгейде қарастырылуда. Қазақстан Республикасының Конституциясына көрсетілгендей«Балаларына қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу - ата-ананың табиғи құқығы әрі парызы» деп отбасының міндеті ашық көрсетілген. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев өзінің «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты жолдауында: «Біз бүгінгі кезеңнің міндеттерінен өзге қазіргі жанұяның әлеуметтік, мәдени, қоғамдық білім қызметі белсенділігінің маңызын жоғары бағалаған. [1] Сонымен қатар мемлекетімізде отбасы, балаға байланысты 45-тен астам нормативтік құжаттар қабылданған.

Қазақстан Республикасының тұңғыш президенті Н. Ә. Назарбаевтың «Қазақстандықтардың өсіп- өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы» атты халыққа жолдауында: «Біз бүгінгі кезеңнің міндеттерінен өзге қазіргі ұрпақтың келер ұрпақтар алдында орасан зор жауапкершілік жүгін арқалайтынын, әкелер мен аналардың, аталар мен әжелердің өз балалары мен немерелері алдындағы жауапкершілігін күнделікті есте сақтауға тиіспіз»- деп қазіргі жанұяның әлеуметтік, мәдени, қоғамдық қызметі белсенділігінің маңызын жоғары бағалап, Республикадағы жанұялардың алдына қомақты міндеттер жүктеді. Олар:1989жылы қабылданған « Балалар құқығы» туралы Конвенция, отбасы құқықтары[2. ]

Қазақ елінің тәуелсіздігі мен егемендігін сақтап қалу әрбір сапалы азаматтың ісі. Сондықтан жас ұрпаққа азаматтық, патриоттық тәрбие беру үлкен де абыройлы іс. Отансүйгіштікке тәрбиелеу ұлттық қарым-қатынас мәдениетіне тәрбиелеу мен тығыз байланысты. Ол туралы Президент «Қазақстанның болашағы - қоғамның идеялық бірлігінде» деген еңбегінде тағыда басқа жолдауларында сөзге тиек етеді.

2004 жылы ақпан айында Үкіметтен қолдау тапқан «Білім тұжырымдамасы» үздіксіз білім беру жүйесінің алғашкы сатысы балабақшадан бастап, мектеп аяқтағанға дейінгі балаларды оқыту, тәрбиелеу мәселесін жоспарлы түрде шешіп, отбасына педагогикалық көмек беруді мақсат етеді. Ал ата-ананың педагогикалық білімінің неғұрлым жоғары болуы олардың қоғам алдында өз балаларының тәлім-тәрбиесі үшін жауапкершілігін арттырады. Сондықтан да баланы жағымды ортада тәрбиелеу мен оқыту қазіргі таңдағы ең өзекті мәселелердің бірі болып табылады. [3] Отбасы және отбасындағы қатынастар психологиясы саласында ата-аналар мен балалардың қатынасы мәселесі ерекше зерттеу нысанына айналды. Аталмыш мәселелер бойынша зерттеулер, олардың қорытындылары жеке концепцияларды құрайды. Шетелдік психологияда ананың балаға қатынасы түрлерін зерттеген С. Броди және Л. Ковар еңбектерін; ата-ананың тәрбиелеу стильдерін сипаттарын жіктеген Д. Боумрин зерттеулерін атап өтуге болады. Поляк зерттеушісі М. Земсканың әке - шешенің балаларға қатынасы мен оның баланың тұлғалық сипаттарының қалыптасуына ықпалын зерттеуі ерекше мәнге ие болады. алыптасуына ықпалын зерттеуі ерекше мәнге ие болады[55. ]

Ресейдегі отбасы психологиясына қатысты зерттеулерді бірнеше негізгі бағыуттарға жіктеуге болады:

1. Ата - ана бағдарларын (А. С. Спиваковская, Т. В. Архиреева, В. В. Столин, А. Я. Варга, Е. А. Савина, О. Б. Чарова, Г. Г. Филиппова) және отбасындағы тәрбиелеу стильдерін зерттеу (С. В. Ковалев, В. В. Воронов, Е. А. Костицина, Е. Т. Соколова, Э. Вильданова) ; [31]

2. Дұрыс емес тәрбиелеу түрлерін зерттеу (В. И. Гарбузов, А. С. Спикаковская, А. Е. Личко, Э. Г. Эльдемиллер) ; [32]

3. Ата - аналар мен балалардың өзара қатынасының әр түрлі аспектілерін зерттеу (О. В. Илларионова, В. В. Столин, А. В. Петровский, М. В. Полевая) ;

4. Ата - аналар мен балалардың өзра қатынасындағы бұзылуларды және олардың тұлғалық дамуына әсерін зерттеу А. Захар А. С. Спикаковская, Е. О. Смирнова, Т. А. Кошкарова, Н. Штирман, Э. Г. Эйдемиллер ) . [32]

Қазақстандық ғалымдардың еңбектері отбасындағы қатынастар педагогикасы мәселелерін, балалар мен ата - аналардың дау - жанжал жағдайларындағы мінез - құлқы, өртүрлі отбасындағы қарым - қатынас ерекшеліктерін қамтиды. С. М. Илюсизова, У. И. Ауталипова, М. Габдуллин, С. Кубеноев, Х. Т. ШерьяздановаА. [12]

Көрініп тұрғандай, отбасындвғы қатынас мәселелеріне ғылыми зерттеу қызығушылығы өсіп келеді, сонымен қатар, отбасы өміріне көптеген сыртқы, әлеуметтік - экономикалық факторлар орасан зор ықпалын тигізеді. Отбасы қай кезде болмасын жан-жанты қызығушылықты тудырған құбылыс. Қоғам үшін осы әлеуметтік институттың ерекшеліктерін, зерттеу мәлеметтерін іс жүзінде қолдану аса маңызды мәселе болып табылады. Жеке адамдардың өміріндегі маңызымен қатар, отбасы елеулі қоғамдық рөлі де орындайды. Жанұя бала дамуындағы, әлеуметтік ортасына сәйкес өмірге балаларды дайындаудағы өте маңызды орынға ие; баланың қалыпты тұлғалық дамуына негіз болатын білімдерді, іскерліктерді және дағдыларды алғашқы меңгеру ортасы. Ал, қоғамның алдында, өз кезегнде, жанұялық тәрбие, леудің маңызын өсіре отыра қоғамдық тәрбиелеуді байланыстыру міндеті тұр. Тәрбиелеу және жанұядағы үйлесімді қатынастар қоғам мақсаттарына үндес болуы керек, сондықтан әр түрлқажеттілігі туады.

Шетелдік психологиясында жағымды және жағымсыз ата-аналық позицияларды белгілейді. Поляк зерттеушісі М. Земска осыған орай ата-ананың жағымды позициялары мен баланың қалыпты тұлғалық дамуымен және мінез- құлығының қалыптасуы арасындағы байланыс механизмдерін және жағымсыз ата-аналық позициялар мен балалардағы мінез- құлықтың бұзулары арындағы байлныстарды қарастырады. Осы проблеманы зерттеу барысында ғалым ата-ананың балаға жағымсыз және жағымды бағдарларынан тұратын күрделі позицияларды жіктейді. Негізгі үлгілері ретінде М. Земска белгіледі:

1) Ата - ана мен балалар арасындағы эмоционалды алшақтық, яғни жақындықтың болмауы - бала мен ата - анасы арасындағы эмоционалды қалыпты қатынас ата - ана зейіннің тек балаға шоғырлануы;

2) Ата - ананың балаға қатысты басымдылығы, үстемділігі - ата - ана мен баланың ішкі өзаратәуелсіздігі - ата - ананың балаға қатысты шектен тыс көнгіштігі;

М. Земски көрсеткен ата - аналық бағдарларды талдау келесі ерекшліктерді көрсетті. Ата - ана мен балалар арасындағы эмоционалды алшақтық, яғни жақындыұтың болмау кезінде ата - ананың баламен қарым - қатынасы жеткілікті мөлшерде болмайды, демек, баладан әке - шешелердің психикалық қашықтығы байқалды. Әдетте, эмоционалды жақындығы жоқ ата - аналар баланы қолдау тәсілін емес, балаға қарсы қатынасты ұсынады [3] .

Қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру мәселесімен де бірқатар ғалымдар айналысқан, атап айтсақ, ресей ғалымдары Урунтаева Г. А., Афонькина Ю. А., Петерина С. В., Лисина М. И. және т. б. қарым-қатынас мәдениетін қалыптастырудың жолдарын ұсынса, қазақ педагог-ғалымдары Шериазданова Қ. Т., Ауталипова Ұ. И., Елеусізова С. М., Оразбекова К. К. және т. б. қарым-қатынас мәселелерін сөз етеді. Отбасындағы ата-ана мен бала арасындағы қарым-катынасты, оның өзіндік ерекшеліктерін қарастырған еңбектердің өте аздығы анықталды. Сонымен, балалардың қарым-қатынас мәдениетін бүгінгі өмір талабына сай, ұлттық сипатта қалыптастыруды жүзеге асырудың қажеттілігі мен оны отбасы тәрбиесі жағдайында ғылыми-әдістемелік бағыттарының жеткіліксіздігі аралығында қарама-қайшылықтар байқалады [11] .

Қазіргі ғылыми мәселелердің шешілу ахуалы . Отбасын мәселерін зерттеуге келсек, жанұя мәселерін зерттеген ТМД елдерінің ғалымдары Ю. А. Ковалев, Э. Г. Эйдемиллер, Ю. П. Азаров, В. Сатир, И. В. Гребенников, Ю. И. Семенов, А. Е. Личко, С. Д. Лаптенюк, А. М. Нечаева т. б. Ж. Б. Қоянбаев, Қ. Жарықбаев, С. Бабаев, К. Бейсенбаева, М. Тажин, Б. Аяғанова, Л. Лысенко, Ж. Әбиев, Р. Төлеубекова секілді ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған. Баланың отбасынан қашықтап, оның ықпалынан сырт қалуының психикасына әсеріТ. ВЛодкина, А. И. Захаров, В. С. Мухина, З. Матейчик, Е. О. Смирновалар атап көрсеткен. А. Н. Леоньтев, С. А. Козлов балаға отбасы жылулығының ықпалын атап өткен. Жақын адамдардың ықпалын баланың алдымен сезіп, түйсінуі және сөз түрінде бейнеленуінің маңызын А. В. Запорожец, А. Д. Кошелева, Е. И. Негнивицкая және т. б белгіленген. Отбасы тәрбиесінің терең эмоциялы сипатын, қаны бір адамдар арасындағы сүйіспеншілік қарым-қатынасын, ата-ана мен баланы жақындатуының маңызын Ю. П. Азарова, И. В. Гребенников, Т. А. Маркова, А. Г. Харчев т. белгілеген. Баланың тәрбиесінде байқалатын қазіргі заман деффектілерін М. И. Буянов ажырасудың бала психикасына ықпалын З. Матейчик, Х. Фигдор т. б белгілеген. Екінші некенің бала тәрбиесіне, жалғыз бала тәрбиесі туралы А. П. Усова, егіздер тәрбиесін Р. Скиннер, К. Витек т. б зерттеген. Ғалымдар ерлі-зайыптылықтың қарым-қатынасын қаншалықты терең зерттесе де, соншалықты дау-жанжалсыз отбасының жоқтығына нақты көз жеткізген. Әсіресе жас ерлі-зайыптылар кез-келген айтыс-тартыс жағдайларын драмастылып және сол жағдайдан шығудың бірден-бір жолы ажырасу деп ойлады. Қазіргі уақытта өкінішке орай, жағдайсыз отбасылардың саны артуда. Мұндай отбасылардың пайда болу себептері:әлеуметтік жағдайлар, жұмыссыздық, ажырасудың көбеюі, ішімдікке салыну, нашақорлық, тастанды балалардың көбеюі, толық емес отбасылардың санының артуы, жезөкшелік, түрлі ауруларға шалдығу, қаңғырып кету, халықтың жақсы тәрбиесінде дәстүрдің азаюы - бұлардың барлығы тек отбасының ғана емес, қоғамның, мемлекетіміздің толғандыратын мәселелері.

Бүгінгі таңда Республикамызда жастардың тәрбиесі осалдап барады. Бұның негізгі себептері төмендегідей болып отыр:

- ерлі-зайыптылардың арасындағы ар тазалығы мен тән тазалығының бұзылуы;

- жастарға ата - аналардың, үлкендердің дұрыс кеңес бере алмауы;

- жыныс жолдарымен берілетін жұқпалы аурулар ЖҚТБ (СПИД), АҚТҚ (ВИЧ) санының күрт өсуі;

-ерлі-зайыптылар арасындағы түсінбеушілік пен дау-дамайлардың туындауы;

- жастардың нашақорлық пен маскүнемдікке салынуы;

- кәмелетке толмағандар арасында, тұрмысқа шықпай жүкті болуы;

- жастар арасында аборт санының өсуі;

- ерлі-зайыптылар арасындағы бір-біріне деген сенімсіздік;

- кәмелетке толмаған жастардың арасында жезөкшеліктің артуы, және т. б. осындай проблемаларды назардан тыс қалдырмай, тез арада шешімін табуды қажет етіп отыр. Жоғарыда атап өтілген проблемалардың алдын алу мен болдырмау жолдарындағы жыныстық тәрбие беру мәселесін дұрыс жолға қоюды талап етеді.

Сонымен, балалардың қарым-қатынас мәдениетін бүгінгі өмір талабына сай, ұлттық сипатта қалыптастыруды жүзеге асырудың қажеттілігі мен оны отбасы тәрбиесі жағдайында ғылыми-әдістемелік бағыттарының жеткіліксіздігі аралығында қарама-қайшылықтар байқалады.

Бұл қарама-қайшылыктардың шешімін табу бізге диплом жұмысымыздың тақырыбын « Оқушылардың қарым-қатынас мәдениетін қалыптастырудағы отбасының рөлі » деп айкындауға мүмкіндік берді. Зерттеудің мақсаты . Оқушылардың қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыруда отбасының рөлі мен қызметін теориялық тұрғыда негіздеп, әдістемесін, отбасымен жүргізілетін жұмыстарды талдау, жүргізілетін жұмыстың жетілу жолдарын көрсету.

Зерттеудің міндеттері :

1. «Қарым-қатынас мәдениеті» ұғымының мәнін ашу.

2. Оқушылардың қарым-қатынас мәдениетінің отбасындағы тәрбиелік ықпалын айқындау, қызмет сапасын көтеру арқылы оқушының өмір сүру ортасын жақсарту. Отбасындағы басты мәселелердің бірі-баланың тіршілік әрекетін ұйымдастыру. Бұған баланың күн ырғағы, міндеттері, қойылатын, оның үй еңбегіне қатысуы, оқу әрекеті бос уақытын ұйымдастыру жатады

3. Оқушылардың қарым-қатынас мәдениетін қалыптастырудағы педагогикалық психологиялық тұстарына сипаттама беру. 4. Оқушылардың қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыруда отбасы рөлінің тәрбиелік ықпалын арттырудың педагогикалық шарттарын айқындап, әдіс тәсілдерін ұсыну.

Зерттеудің пәні. Оқушылардың қарым-қатынас мәдениетінің қалыптастырудың жолдары.

Зерттеу нысаны. Оқушылардың қарым-қатынас мәдениетін қалыптастырудағы отбасының рөлі.

Зерттеу болжамы .
Егер:

- отбасы тәрбиесі жағдайында қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру
теориялық тұрғыда негізделсе;

- қарым-қатынас мәдениетінің өлшемдері мен көрсеткіштері нақты
айқындалса;

- ата-аналарды отбасы тәрбиесі жағдайында оқушылардың қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру мазмұны мен әдістемесімен қамтамасыз етілсе;

-отбасы тәрбиесі жағдайында оқушыларда қарым-қатынас мәдениетін
қалыптастыруды жетілдіру үшін мектеп тарапынан бірлескен әрекеттер жүйелі
ұйымдастырылса.

Зерттеу әдістері . Зерттеу барысында сұрақ-жауап, тест, сұхбат т. б. әдістердегі қарым-қатынас мәдениетіне қатысты мәліметтерге жүйелі теориялық талдау жасау, салыстыру, өңдеу, жүйелеу, эксперимент әдістері пайдаланылды.

Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі екі тараудан, қорытындыдан және әдебиеттер тізімі мен қосымшадан тұрады.

Диплом алды тәжірибе . Солтүстік Қазақстан облысы. Айыртау ауданы. Саумалкөл №3 қазақ орта мектебі.

Кіріспе бөлімде жұмыстың өзектілігі, зерттеудің мақсаты мен міндеттері және басқа да ғылыми аппарат айқындалады.

Қорытынды бөлімде жұмыс бойынша айтылған ой-пікірлер тұжырымдалып, негізгі түйіндер жасалады. Зерттеу нәтижелеріне сүйеніп ұсыныстар беріледі.

1 ОҚУШЫЛАРДЫҢ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС МӘДЕНИЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Оқушылардың қарым-қатынас мәдениетін калыптастырудың теориялық мәселелері

Қазіргі ғалымдар отбасындағы қарым-қатынасты ерлі зайыптылар арасындағы қарым-қатынас, орта буын мен аға буын арасындағы қарым-қатынас, әке-шеше мен бала арасындағы қарым-қатынас деп қарастырады. Зерттеуіміздің негізгі мәселесі болып отырған «қарым-қатынас мәдениеті» ұғымына тоқталмас бұрын, «мәдениет» сөзінің мағынасын ашып өтейік.

«Философиялык сөздікте» мәдениет - адамзаттың болмыс пен сананың барлық салаларындагы әлеуметтік-прогрестік шығармашылығының қызметі. Мәдениет - қоғамдық-экономикалық формациялардың алмасуына байланысты дамитын тарихи құбылыс, - делінген[9] .

Ал Р. Қоянбаевтың «Қысқаша педагогикалық сөздігінде» «мәдениет» ұғымына мынадай анықтама берілген: Мәдениет - адамды жасампаз, белсенді тұлға ретінде қалы птастыруға ықпал жасайтын қоғамдық-тарихи барыстың мазмұны, адамзат тарихында жасалған және дамытылған материалдық және рухани құндылықтар жиынтығы. Мәдениеттің шын болмысы - адамдардың тікелей іс-әрекеттік қарым-қатынасында қалыптасатын және көрінетін, іс-әрекетінің тәсілдерінде, құрал-саймандарында және еңбек нәтижелерінде жүзеге асатын олардың қайталанбас жасампаз өзіндік қабілеттерінде[5] . Ал енді қарым-қатынас мәдениеті ұғымына тоқталсақ, қарым-қатынас мәдениеті адамзаттың ғасырлар бойы қалыптастырған белгілі ережелерін сақтауға негізделеді. Ондай ережелерді әдеп деп атаймыз. Әдеп - бұл адамдар арасындагы сыпайы болу, олқы қылыктардан аулақ болу, осы аталган әдептілік белгілерін бала бойында дарытатын ең бірінші кезектегі адам - ата-ана екендігі белгілі.

Адам өзінің материалды және рухани қажеттіліктерін өтеу мақсатында еңбек әрекетімен айналысып, өзін қоршаған адамдармен жеткілікті дәрежеде қарым-қатынас жасамайынша дұрыс өмір сүре алмайды. Қоғам, жеке адам, қарым-қатынас және әрекет әр уақытта бірлікте. Бұл тіршіліктің заңды белгілері.

Сәби жарық дүниеге келген алғашқы сәттерінен бастап-ақ отбасының мейірімді, парасатты жаны - анасы, баска да өзінің айналасындағы адамдармен түрлі қарым-қатынасқа түсе бастайды. Ал, қарым-қатынас адам баласының тіршілік етуінің негізгі шарты ғана емес, оның психикасының дұрыс қалыптасып дамуының факторы және аса қажетті кұралы болып табылады. Өйткені, қарым-қатынас дегеніміз - өзара пікір алмасу, келісім не өзара түсіністік, не болмаса қақтығыс, қарама-қайшылық тұрғысындағы мәміле үрдісі болып табылады.

Отбасындағы қарым-қатынас арқылы ата-ана баласын өмірге бейімдеп, өзінің де өзгелердің де дербестігін түсінуге үйретеді. Кез-келген отбасындағы ең негізгі мәселелердің бірі - үйдегі тәртіп. Тәртіп ата-ана мен баланың күнделікті қарым-қатынасының тұтастай бөлшегі. Ата-ана баласының ақыл-ойын, қабілетін дұрыс тәрбиелеу үшін ең алдымен баласын жақсы, толық түсіне білуі керек.

Жеке адам қалыптасуының негізгі факторы болып табылатын қарым-қатынас баланың интеллектісінің дұрыс, жеткілікті дамуына өте үлкен әсер етеді. Көптеген педагогикалық, психологиялық ғылыми деректер бізге қарым-қатынас әр кезде әрекетпен тікелей байланыста жүретінін көрсетеді. Қарым-

қатынас адамзат тарихымен адамдардың күнделікті байланысының қажетті әріптесі. Ал психологиялық сөздікте «Қарым-қатынас - біріккен іс-әрекет қажеттілігін туғызатын, адамдар арасындағы байланыстың дамуын орнататын күрделі көп жоспарлы үрдіс. Адамдардың танымдық хабарлар алмасуы, өзара түсінісуі, бір-бірін қабылдауы. Адамдар арасындағы қарым-қатынас жасауда аса қажетті шарттардың бірі - сөйлеушілердің өз ой-пікірлерін өзгелерге, тыңдаушыларға қалайда жеткізіп, оларға әсер етуді көздесе, ал тыңдаушылардың қарым-қатынас орнатудағы сөйлеуші жақтың ой-пікірін дұрыс ұғынып, оны іс жүзіне асыра білу мәдениеттілігіне байланысты. Бұдан қарым-қатынас жасаудың үнемі екі жақты үрдіс екенін түсінеміз. Қатынас орнатудың нәтижесінде өзара ықпал етіп, адамдардың өмір тәжірибесі, іс-әрекеті, ой-пайымдары дамиды. Адамның өзгелермен тілдесіп, қарым-қатынас жасай білуі - жалпы адами қасиеттердің аса қажет түрінің бірі деп есептейміз. []

Зерттеуші С. Елеусізова «Қарым-қатынас психологиясы» деген еңбегінде қарым-қатынас үғымына мынадай анықтама берген: Қарым-қатынас - адамның тіршілік бейнесі мен мәдени өмірінде, тұрмыс-салтында күнделікті қажеттіліктерін қанағаттандыратын тұрақты шарт. Қарым-қатынас дегеніміз -ғылым, әрі өнер. Бұл шығармашылық процесс. Қатынас жасау, өзгелермен тіл табысу - әрбір адамның өмір тәжірибесіне, біліміне, тапқырлығы мен ақыл-ойына байланысты жүзеге асып отыратын тіршілік мүқтаждығы .

Қарым-қатынас нәтижесінде адамның кісілік қасиеті, өзгелерге деген қамқорлыгы мен жанашырлық сезімі, мәдени көзқарасы қалыптасады[7, 9] . Қарым-қатынас мәдениеті адамның бойындағы кісілік қасиеттерге жатады. Ал кісілік қасиеттердің бүгінгі қазақстандық философтар еңбектерінде де көрініс тапқан. Солардың бірі Д. Кішібеков өзінің философиялық зертеуінде кісілік қасиеттердің үш дәрежеде болатынын айтады:

1. Әрбір адам ең алдымен адамзат қауымының мүшесі. Шыққан нәсілінен, ұлтынан, табынан, жынысынан, туған жерінен тәуелсіз есті адамның барлық өкілдеріне ортақ, жалпы адамзаттық қасиеттер тән. Олардың қатарына қуану, қайғыру, балажандық, ананы сүю, арамдык-зұлымдықтарға, әділетсіздікке теріс қараушылық, махаббат, жек көрушілік, әділдікті жақтау т. б. жатады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.