Мемлелеттік мекемелер қаржыларының ерекшеліктері
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Мемлекеттік мекемелерді қаржымен қамтамасыз етудің теориялық негізі
1.1 Мемлекеттік бюджет мемлекеттік мекемелерді қаржыландырудың құралы
ретінде 6
1.2 Мемлелеттік мекемелер қаржыларының ерекшеліктері
1.3 Мемлекеттік мекемелерді қайта құру және оны қаржыландыру көздері
13
18
2 Мемлекеттік мекемелерді қаржыландыру жүйесін талдау (Бурабай ауданы
Щучинск қаласының қаржы бөлімі мысалында)
2.1 Ақмола облысы және Щучинск қаласы бойынша кірістер мен салық 25
түсімдерін талдау
2.2 Щучинск қаласының қаржы бөлімі басқармасының мемлекеттік 33
мекемелерді қаржыландыруын және оны бақылауды талдау
3 Мемлекеттік мекемелерді қаржыландыру жүйесін бақылау және оны
жетілдіру жолдары
3.1 Мемлекеттік мекемелерде қаржылық бақылауды ұйымдастырудың шетелдік46
тәжірибесі
3.2 Бюджет процесінде мемлекеттік мекемелерді қаржыландыруды
жетілдіру және ондағы қаржылық есептің автоматты жүйесінің рөлі 50
3.3 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік мекемелерді
қаржыландырудағы қаржылық бақылауды жүргізу тәртібі мен ерекшеліктері 53
Қорытынды 58
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 60
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Әр аймақтың экономикалық - әлеуметтік
жағдайы жіті көзқараспен, байыпты бағдар ұстап қарауды қажет ететін дүние.
Оны өзгерту, көтеру жолында талпынған сол аймақ ерекшеліктеріне қарап
шешім қабылдамаса болмайды. Өйткені, республика былай тұрсын, облыс
аудандарының, тіпті аудан ішіндегі әр шаруашылықтың өзіне тән ерекшелігі,
қалыптасқан еңбек ету дәстүрі болады.
Қазақстан Республикасының егемен мемлекет болып қалыптасып, нарықтық
экономиканың даму мен құрылу жолын қабылдауы оның әлеуметтік-экономикалық
дамудағы жаңа деңгейін анықтайды. Ондағы басты орын мемлекеттік бюджетке
тиесілі.
Мемлекеттік бюджет – бұл мемлекеттік аппаратты, қарулы күштерді
қаржыландыруға, қажетті әлеуметтік-экономикалық қызметтер атқаруға
бағытталған ел үкіметінің қарамағында болатын ақша ресурстарының
орталықтанған қоры болып табылады. Бюджет сонымен қатар, экономиканы
мемлекеттік реттеудің, шаруашылық конъюнктураға ықпал етудің, дағдарысқа
қарсы шараларды жүзеге асырудың қуатты құралы болып табылады.
Мемлекеттік активтер – бұл бюджеттiк ұйымға жататын, оның iшiнде жалға
берiлген, барлық активтердiң қолдағы саны және жылжуы есептелiнедi.
Мемлекеттік активтердiң бухгалтерлiк есебi есептiк тiркемелерде
активтер түсiмiнiң, олардың бюджеттiк ұйым iшiнде ауыстырылуының және
шығарылуының дұрыс құжаттық рәсiмделуiн және уақытында көрсетiлуiн, сондай-
ақ әрбiр объектiнiң (заттың, заттар тобының) сақталуына және дұрыс
пайдаланылуын бақылауды қамтамасыз етуi тиiс.
Мемлекеттік активтерге мыналар жатады: жылжымайтын мүлiктер (жер
бөлiктерi, ғимараттар, құрылыстар, көпжылдық ағаштар және жермен тығыз
байланысты, жылжытқанда олардың мақсатына зиян келтiрiлмеуi мүмкiн емес,
басқа объектiлер), көлiк құралдары, жабдықтар, өндiрiстiк және шаруашылық
құрал-саймандары, ересек жұмыстық және өнiм беретiн мал, арнаулы құрал-
саймандар, өзге активтер.
Қазақстанның қаржы органдарының тарихы 1920 жылдың қазан айынан
басталады, ал бақылау – тексеру қызметі 1923 жылдың соңында қаржы халық
комиссариаты жанынан ұйымдастырылды.
Бақылау басқармасының негізгі қызметтеріне бюджетті толықтыру және
мемлекеттік қаражаттың шығыс есебіне тексерулер жүргізу кірді. Қаржы
бақылау органдарының құзіреті бүгінгі күні өзгерген жоқ.
Органдардың әр кездегі әртүрлі дәрежесі тек қана қаржы – экономикалық
жағдайының нақты қажеттілігінен ғана туындаған жоқ, бақылау жұмысының
көлеміне және сипатына шектен тыс қарама – қайшы көзқарастардан туындайды.
Экономиканың ырықтандырылуы, нарық қатынастарының дамуы мемлекет үшін
ақшалай ресурстардың ағымына қатаң бақылау жүргізу қажеттілігін нақты
көрсетеді.
Қаржының айқындылығы – нақты демократияның бірден бір мәнді
көрсеткіші. Бюджет, қаржы саласындағы заң, тәртіп бұзушылықтар мен
зиянкестіктер небір хронологиялық байланысқа, ұлттық тамырларға ие емес,
себебі:
- біріншіден, әр мемлекеттің қажеттілігі оның қаржылық
мүмкіндіктерінен асады, сондықтан шенеуніктер тез арада,
заңды және Парламентті айналып өтіп, қаржыны тығыз
қажеттіліктерге бөлістіруге ұмтылады;
- екіншіден, әр қоғамда әртүрлі дәрежедегі түрлі компаниялардың
, топтардың саяси және коммерциялық мүдделері айқындалады,
аталған мүдделерді экономика саласында қорғау, түрлі
жеңілдіктер алу көзделеді.
Адамзат өзін - өзі ұйымдастырылған қоғам ретінде тани бастағаннан
бастап қазіргі күнге дейін әр мемлекет үшін мемлекет қалтасы жағдайына
жалпы, ашық бақылау жүргізу, бюджет қаражатының пайдалануына бақылау
жүйесін құру және жетілдіру мәселесі маңызды.
Тақырыпты зерттеу дәрежесі – мемлекеттік мекемелерді қаржымен
қамтамасыз етудің теориялық және тәжірибелік сұрақтары А.Д. Үмбеталиев,
Т.Н. Крамаренко, В.Д. Мельникова, К.К. Ильясова, М.Т. Оспанова, Т.Ф.
Юткина, В.Т. Черника, А.С. Дарибекова еңбектерінде қарастырылды.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – мемлекеттік мекемелерді қаржымен
қамтамасыз етудің жолдарын анықтау.
Дипломдық жұмыстың мақсатын жүзеге асыру барысында мынадай міндеттер
орындалды:
- мемлекеттік мекемелерді қаржымен қамтамасыз етудің экономидағы
алатын орны;
- мемлекеттік мекемелерді қаржымен қамтамасыз етудің құрамы және
құрылымы;
- мемлекеттік мекемелерді қаржымен қамтамасыз етудегі мемлекеттік
бюджет шығыстары;
- мемлекеттік мекемелерді қаржыландыру қорлары және нысандары.
Дипломдық жұмыстың объектісі – Ақмола обылысы, Бурабай ауданы Щучинск
қаласының аудандық қаржы бөлімі.
Практикалық маңыздылығы – дипломдық жұмысты жазған кезде құрастырылған
аналитикалық кестелер мен талдау болашақта мемлекеттік мекемелерде Қаржы
бөлімінің қызметкерлерімен аналитикалық жұмыста қолдана алады.
Дипломдық жұмыстың теориялық және методологиялық негізі ретінде
құқықтық және ақпараттық материалдар, Қазақстан Республикасының нормативтік
актілер және заңнамалар, ҚР статистикалық агентствосының ақпараты, Щучинск
қаласының қаржы басқармасының мәліметтері қолданылды.
Зерттеу әдістері. Дипломдық жұмыстың тақырыбын зерттеуде жалпы
диалектикалық, салыстырмалы, аналитикалық, тарихи, логикалық, жүйелік,
функционалды талдау әдістері қолданылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспе, үш тарау,
қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде тақырыптың өзектілігі, мақсаты мен міндеттері, объектісі мен
пәні, зерттеу әдістері қарастырылды.
Бірінші бөлімде мемлекеттік мекемелерді қаржымен қамтамасыз етудің
теориялық негізі жайында жазылған.
Жұмыстың екінші бөлімінде Бурабай ауданы Щучинск қаласының қаржы
бөлімі мысалында мемлекеттік мекемелерді қаржыландыру жүйесін талдау
қарастырылған.
Үшінші бөлімде мемлекеттік мекемелерді қаржыландыру жүйесін бақылау
және оны жетілдіру жолдары ұсынылған.
Дипломдық жұмысты зерттеудің нәтижелері қорытындыда жинақталған.
1 Мемлекеттік мекемелерді қаржымен қамтамасыз етудің теориялық негізі
1.1 Мемлекеттік бюджет мемлекеттік мекемелерді қаржыландырудың құралы
ретінде
Бюджет – мемлекеттің міндеттері мен функцияларын іске асыруды қаржылық
қамтамасыз ету үшін арналған оның орталықтандырылған ақшалай қоры [1,24
бет].
Мемлекеттік бюджет экономикалық қатынастардың жиынтығы ретінде
объективтік сипатқа ие. Оны бөлудің дербес саласы ретінде өмір сүруін
қоғамдық өндірістің өзі айқындайды. Оны жоспарлы дамыту орталықтандырылған
ресурстарды қажет етеді. Қаражатты орталықтандыру бүкіл халық шаруашылығы
ауқымында қорлардың үздіксіз айналымын ұйымдастыру үшін, жалпы экономика
жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін қажет. Арнайы бюджет саласының құндық
бөлінісі мемлекеттің табиғаты мен қызметінен туындайды. Мемлекет
қаржыландыруға бүкіл қоғам ауқымында әлеуметтік-мәдени шаралар өткізуге,
қорғаныс міндеттерін шешуге, мемлекеттік басқарудың жалпы шығындарын жабуға
орталықтандырылған қаржыны қажет етеді.
Сөйтіп мемлекеттік бюджет ұдайы өндірістің қажеттіліктерінен,
мемлекеттің табиғатынан объективті қажеттілік туындайтын болып табылады.
Экономика қазіргі жағдайда орталықтандырылған қаржы ресурстары
мемлекетке қоғамдық өндіріс қарқынын қамтамасыз ететін салалық және
аумақтық құрылымдар құрып, ірі әлеуметтік өзгерістер жүргізуге мүмкіндік
береді. Орталықтан бөлінетін қаржының көмегімен қаражат экономиканың
басты учаскелерінде шоғырландырылып, мемлекеттің экономикалық және
әлеуметтік саясатын жүзеге асыруға жағдай жасайды. Сөйтіп құндық бөліністің
айрықша бөлігі ретінде мемлекеттік бюджет айрықша қоғамдық арналымды жалпы
мемлекеттік қажеттерді қанағаттандыруға қызмет етеді.
Нақты объективті бөліс қатынастардың формасы болғандықтан айрықша
қоғамдық арналымды орындай отырып, мемлекеттік бюджет экономикалық
категория ретінде көрінеді.
Қаржы қатынастарының жиынтығы ретінде мемлекеттік бюджетте қаржы
категориясына тән сипаттар бар: бюджет қатынастары бөлістік сипатта
мақсатты ақша қорларын құрып, пайдалану арқылы жүреді.Сонымен қатар
бюджеттік қатынастардың белгілі бір ерекшелігі болады. Бірақ ол ерекшелік
қаржыға тән сипат шегінен шықпайды. Мемлекеттік бюджет құн бөлінісінің
айрықша саласы ретінде мыналармен сипатталады:
жиынтық қоғамдық өнімнің мемлекеттің қолында жинақталып, қоғамдық
қажеттерді өтеумен байланысты бөліс қатынастарының айрықша экономикалық
формасы болып табылады;
құнды жасап, оны тұтыну процесін бедерлейтін материалдық өндіріс
қаржысы мен құнды тұтынуға қызмет ететін өндірістен тыс сала қаржысынан
айырмашылығы бюджет халық шаруашылығы салалары, аумақтар, экономика
секторлары, қоғамдық қызмет салалары арасында құнды қайта бөліске салуға
арналған;
қоғамдық өнімнің тауар формасындағы қозғалысымен тікелей байланысы жоқ
құнды бөлісіп, одан алшақтау жүзеге асырылады, ал материалдық өндірістен
тыс салаларда қаржы қатынастары тауар-ақша қатынастарымен астасып жатады
[2,124 бет].
Кез келген басқа экономикалық категория сияқты мемлекеттік бюджет
өндірістік қатынастарды бейнелеп, соған лайықты материалдық-заттай көрініс
табады. Бюджет қатынастары мемлекеттің ақшалай қатынастарының
орталықтандырылған қорында – бюджет қорында заттанады. Нәтижесінде қоғамда
жүріп жатқан нақты экономикалық бөліс процестері мемлекет жұмылдырып,
пайдаланатын қаражат тасқынынан көрінеді. Бюджет қоры- қоғамдық өнім мен
ұлттық табыстың құндық бөлінісінің тиісті кезеңдерінен өтіп, ұдайы
өндірісті ұлғайту, халыққа әлеуметтік-мәдени қызмет көрсету, қорғаныс,
басқару жөнінде қажеттерді қанағаттандыру үшін мемлекет қарамағына түскен
бөлігінің объективті алғышарты бар экономикалық формасы. Бюджет қорын
қалыптастыру мен пайдалану, бөлу және қайта бөлуге байланысты болатын құн
қозғалысының процесін білдіреді.
Экономикалық категория ретінде мемлекеттік бюджет қоғамдық өнім
құнының мемлекеттің орталықтандырылған қаражат қорын құру жолымен жоспарлы
түрде бөлу, қайта бөлу процесінде және оны ұдайы өндірісті ұлғайту,
қоғамдық қажеттерді қанағаттандыруға пайдалану барысында мемлекет пен
қоғамдық өндіріске басқа да қатысушылардың арасында қалыптасқан ақша
қатынастарын бейнелейді.
Бюджет экономикаға бюджет механизмі арқылы ықпал етеді. Мұнда
бюджеттің бүкіл экономикаға ықпал құралы ретіндегі рөлі көрінеді. Бюджет
механизмі- мемлекеттің ақшалай қаражаттарының орталықтандырылған қорын құру
және пайдалану формалары мен әдістерінің жиынтығы. Экономиканы реттеу
орталықтандырылған қаражат қорының көлемін белгілеу, оны құру, пайдалану
формалары мен әдістерін реттеу, бюджетті құру және орындау процесінде қаржы
ресурстарын қайта бөліске салу жолымен жүзеге асырылады.
Өндіріс құрал-жабдықтарына мемлекеттік меншіктің әзірше, басым болуы
шаруашылықты үйлестіре жүргізуді қажет етеді. Мұның өзі бюджет
қатынастарының жұмыс істеуінің жоспарлы мақсатын алдын ала айқындайды.
Бюджет байланыстарының мақсатты сипаты, мемлекеттің ақшалай қаражаттарының
орталықтандырылған қоры қозғалысының осыған ұқсас формасы бюджет
байланыстарын тиісті қаржы құжаты- елдің негізгі қаржы жоспарында
бейнеленетіндігіне жеткізеді. Онда бюджеттің экономикалық мазмұнын құрайтын
бөліс процестері қарастырылады. Кірістер мен шығыстардың баптары
мемлекеттің ақшалай қатынастарының орталықтандырылған қорын қалыптастыру
көздері мен жұмсалу бағыттарын көрсетеді. Негізгі қаржы жоспары-
мемлекеттің жоспарлы қызметінің нәтижесі; онда қоғамның барлық мүшелерінің
мүдделерін бейнелейтін мемлекет еркі көрінеді. Мемлекеттің негізгі қаржы
жоспарының көрсеткіштері республика үкіметінің Мемлекеттік бюджет туралы
заңына сәйкес міндетті түрде орындалуы тиіс [3,102 бет].
Қоғамдық ұдайы өндірістегі мемлекеттік бюджеттің рөлі ең алдымен,
өндірілген ұлттық табыстың, жалпы қоғамдық өнімнің бөлу және қайта бөлуінен
көрінеді. Ол қаражатты елдің халық шаруашылығы салалары, қоғамдық қызмет
саласы, өндіріс секторлары, экономикалық аудандары мен аумақтары арасында
бөледі. Бүкіл халық шаруашылығының бюджеті болғандықтан, мемлекеттік бюджет
экономикаға тұтас ықпал жасайды.
Мемлекеттік бюджет материалдық өндіріс саласында оның өсуінің
стимуляторы ретінде зор рөл атқарады. Бюджет қаржысы жеке жеке
кәсіпорындар шеңберінде және қоғамдық бүкіл халық шаруашылығы ауқымында
қорлар қозғалысын қамтамасыз ету үшін пайдаланылады. Кәсіпорындардағы
күрделі жұмсалымдар мен айналым қаржысын бюджеттен қаржыландыру,
операциялық және басқа шығындарын жабу бюджетке жеке кәсіпорындардың
өзіндік айналым қорларына қосылып, оның іркіліссіз бірқалыпты жүруіне
мүмкіндік береді.
Өндірістен тыс салалардағы бюджет қаржысы олардың қызметінің одан әрі
дамуының басты көзі. Бұл салалардағы мекемелер мен ұйымдардың басым
көпшілігі өздерінің табыс көздері жоқ болғандықтан, мемлекеттік бюджеттен
қаржыландырылады. Білім беру, денсаулық сақтау, әлеуметтік сақтандыру,
әлеуметтік қамсыздандыру, ғылым, мәдениет, әдебиет және өнер салаларындағы
мемлекеттің шығындары- жалпы мемлекеттік ауқымдағы әлеуметтік-мәдени
шараларды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін қаржы базасы. Өндірістік емес
салалар құрылымын ұтымды құрауда бюджеттің маңызы орасан зор. Өндірістік
емес салалардың қызметін қаржы ресурстары мен қамтамасыз ете отырып,
мемлекет бюджет арқылы тұтыну қорының нақты көлемін қалыптастыруға, оны
пайдалануда аумақтық пропорцияға әсер етуі мүмкін.
Мемлекеттік бюджет –бұл мемлекеттік аппаратты, қарулы күштерді
қаржыландыруға, қажетті әлеуметтік-экономикалық қызметтер атқаруға
бағытталған ел үкіметінің қарамағында болатын ақша ресурстарының
орталықтанған қоры болып табылады. Бюджет сонымен қатар, экономиканы
мемлекеттік реттеудің, шаруашылық конъюнктураға ықпал етудің, дағдарысқа
қарсы шараларды жүзеге асырудың қуатты құралы болып табылады [4,64 бет].
Бүгінгі мемлекеттердің бюджеттері олардың көпсалалы қызметтерін
бейнелейтін құжат деуге болады. Ол мемлекеттік шығындардың және оларды
өтейтін қаржы көздерінің жылдық жоспары. Бюджеттің жобасы жыл сайын заң
шығаратын органда талқыланады және елдің, штаттың парламентінде немесе
муниципалдық жиналыста қабылданады. Қаржылық жыл біткеннен кейін атқару
үкіметінің өкілетті өкілдері, алдыңғы жылғы бюджет туралы қабылданған заң
бойынша өздерінің табыстарын жинақтау туралы және жасалған шығындар туралы
есеп береді
Орталық үкіметтің бюджеті мен жергілікті бюджеттердің арасында бюджет
табыстарының көзін бөлу туралы, ел масштабында қаражаттарды қайта бөлу
арқылы, орталық үкімет жағынан жергілікті бюджеттерді қаржыландыру туралы
жеңіл емес қатынастар пайда болады. Сондықтан мемлекеттік бюджет тек
орталық үкіметтің бюджеті емес, ол мемлекеттік әкімшілдік-территориялық
үкіметтердің барлық дәрежедегі бюджеттерінің жиынтығы болып табылады.
Бюджеттен тыс қорлар мақсатты міндет атқаратын және мемлекеттік
бюджетке жатқызылмаған бюджетпен тығыз ұштасып жатады. Бюджеттен тыс
қаражаттар орталық және жергілікті үкімет қарамағында болады және олар,
әрқайсысы белгілі қажеттер үшін құрылған арнаулы қорларда жинақталады.
Мысал ретінде ҚР зейнетақы қорын атап өтуге болады. Бюджеттен тыс қорлар
арнаулы (мақсатты) салықтар, заемдар, бюджеттік субсидиялар есебінен
құрылады.
Бюджеттен тыс қорлар бюджетті, сондықтан парламенттік бақылауды
айналып үкіметтің экономикаға кірісуінің мүмкіндігін кеңейтеді.
Мемлекеттік бюджет біртұтастық, толықтық, нақтылық, жариялылық
принциптеріне негізделеді.
Біртұтастық принципі бюджет жүйесінің ұйымдық-экономикалық
орталықтандырылу дәрежесін білдіреді. Бұл принцип бұрынғы КСРО-ның бюджет
жүйесінде неғұрлым айқын аңғарылатын. Қазіргі уақытта жергілікті
органдардың дербестік алып, оларға қаржы ресурстарын пайдалану жөнінде
біршама құқықтар берілуіне байланысты әлсіреп отыр.
Біртұтастық мемлекетте біріңғай бюджет жүйесінің, елдің аумағында
әрекет ететін мемлекеттік табыстардың жалпы жүйесінің өмір сүруінде,
мемлекеттік шығындардың біркелкілігінде, қаржы құжаттарының, бюджет
жіктемесінің бірлігінде көрінеді. Бұл принцип бюджетті жоспарлаудың
әдістері мен ұйымдастырылуының бірыңғайлығын, оның әлеуметтік экономикалық
болжаммен өзара байланысын қамтамасыз етеді. Бюджеттің біртұтастығы
принципінің міндеті парламент тарапынан бюджет қаржысы қозғалысына пәрменді
бақылау орнату.
Толықтық принципі үкіметтің барлық қаржы операцияларының, барлық
жиналатын кірістер мен жұмсалатын шығындардың бюджетте шоғырландырылып,
мемлекеттің барлық түсімдері мен шығындарын әрбір бапта ескерілетінін
білдіреді. Қазіргі уақытта бұл принцип іс жүзінде қолданылмайды. Өйткені
бюджетті арнайы шығыстармен былықтыру жөнсіз деп саналады, сондықтан соңғы
кезде мемлекеттік бюджеттен мемлекеттік әлеуметтік сақтандырудың дербес
бюджеті бөліп шығарылады.
Қаржының едәуір бөлігі арнайы бюджеттен тыс қорлар бойынша жүреді
зейнетақы, жұмыспен қамтуға жәрдемдесу, жол, әлеуметтік сақтандыру және
т.б.. Бұдан басқа ҚР бюджет жүйесі туралы заңына сәйкес бюджетте
қарастырылмаған аса маңызды шараларды қаржыландыру үшін немесе белгілі бір
мақсаттарға қаржы жетпесе, ағымдағы бюджеттің орындалуы ескеріліп, қосымша
бюджет құрылады. Оны мемлекеттік үкімет пен басқарудың жоғары органдары
қарап, бекітеді.
Нақтылық принципі бюджет жазбаларының жалғандығын болдырмау үшін
қажет, ол бюджетте мемлекеттің қаржы операцияларының нақты көрінуін,
бекітілген сомалардың сәйкес келуін қарастырады. Мұнда нақты болу
болжамдары, бағдарламалары көрсеткіштеріне негізделіп, бюджет резервтерімен
нығайтылған барлық кірістер көздері мен шығыстар бағыттары есептеулерінің
негіздемелеріне қарай анықталады.
Жариялылық принципі бюджеттің кірістері мен шығыстары туралы
мәліметтерді жұртшылыққа бюджеттің құрамы және құрылымы мен, тапшылық
көлемімен және жабудың әдістерімен шығындарды қысқарту, кірістерді
көбейту, заемдар және басқалар таныстыру үшін баспасөзде жариялау талабын
білдіреді [14,92 бет].
Мемлекеттік бюджет экономиканы реттеудің ең маңызды құралы деуге
болады және тиімді де икемді жұмсай білу экономикадағы көптеген мәселелерді
шешуге көмектеседі. Ол арқылы жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді
қанағаттандыруға болады. Сонымен қатар бюджет, шаруашылық конъюнктураға
ықпал етудің, дағдарысқа қарсы шараларды жүзеге асырудың қуатты құралы
болып табылады.
Бюджеттік құрылыс деп экономикалық та, сондай-ақ ұйымдастырушылық-
құқықтық та тұрғыдан алғанда, мемлекеттік бюджетті ұйымдастыру ұғынылады.
Бұған мемлекеттік бюджеттің ішкі бөлімшелерінің құрамы мен құрылымы, оларды
пайдалану саласының функционалдық ара жігінің ажыратылуы, тең бағыныстылық,
өзара іс-қимыл, сондай-ақ бюджетті ұйымдастырудың құқықтық және рәсімдік
жағы енгізіледі. Басқа сөзбен айтқанда, бюджеттік құрылыс – бұл бюджет
жүйесін ұйымдастыру, оны құру қағидаттары.
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі республикалық және жергілікті
бюджеттер мен Ұлттық қордың, сондай-ақ бюджет үдерісінің жиынтығын
білдіреді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры елдің тұрақты әлеуметтік-
экономикалық дамуын қамтамасыз ету, болашақ ұрпақтар үшін қаржы қаражатын
жинақтау, экономиканың қолайсыз сыртқы факторлардың әсеріне тәуелділігін
азайту үшін құрылды.
Мемлекеттік бюджет олардың арасындағы өзара өтеу операцияларын
ескермегенде, республикалық және жергілікті бюджеттердің жиынтығын
білдіреді.
Республикалық бюджет – бұл Бюджет кодексінде белгіленген салық және
басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын орталықтандырылған ақшалай
қор. Республикалық бюджет орталық мемлекеттік органдардың, олардың
бағынысындағы мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржылық
қамтамасыз ету және мемлекеттік саясаттың жалпы республикалық бағыттарын
іске асыру үшін арналған [5,54 бет].
Қазақстан Республикасы бюджет жүйесінің құрылымы (сурет 1) ұсынылған.
Сурет 1 Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі [1]
Облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қаланың, астананың бюджеті
де Бюджет кодексінде белгіленген салық және басқа да түсімдер есебінен
қалыптастырылатын орталықтандырылған ақшалай қорды білдіреді. Ол облыстық
деңгейдегі жергілікті атқарушы органдардың, республикалық маңызы бар
қаланың, астананың, олардың бағынысындағы мемлекеттік мекемелердің
міндеттері мен функцияларын қаржылық қамтамасыз ету және тиісті әкімшілік-
аумақтық бірліктегі мемлекеттік саясатты іске асыру үшін арналады. Тиісті
қаржы жылына арналған облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қаланың,
астананың бюджеті облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың
мәслихатының шешімімен бекітіледі.
Ерекше жағдайларда төтенше мемелекеттік бюджет әрекет етеді –
Қазақстан Республикасында төтенше немесе әскери жағдай болған кезде
республикалық және жергілікті бюджеттердің негізінде құрылатын төтенше
мемлекеттік бюджет енгізіледі. Төтенше мемлекеттік бюджетті енгізу және оны
тоқтату үшін негіздеме Қазақстан Республикасы Президентінің республиканың
бүкіл аумағында төтенше немесе әскери жағдай енгізу немесе оның күшін жою
туралы Жарлығы болып табылады.
Елдің мемлекеттік құрылысында аумақтық құрылымдардың болуы оларда
тіршілік ету қызметін қамтамасыз ету үшін оларға белгілі бір өкілеттіктер
мен қаржы ресурстарының көлемін беру қажеттілігін негіздейді. Осыған
байланысты қаржылық жүйенің құрылымында жергілікті бюджеттер ерекше буын
ретінде бөлінеді.
Жергілікті бюджет тиісті мәслихаттың шешімімен бекітілетін,
түсімдердің және жергілікті атқарушы орган өзіне жүктелген функцияларды
жүзеге асыру үшін айқындайтын жергілікті бюджеттік бағдарламаларды
қаржыландыруға арналған бюджеттің тапшылығын (профицитті пайдалану)
қаржыландырудың есебінен қалыптастырылатын әкімшілік аумақтық бірліктің
ақшалай қорын білдіреді.
Жергілікті бюджеттердің рөлі, олардың құрамы мен құрылымы жергілікті
мемлекеттік органдарға жүктелген функциялар мен міндеттердің мазмұнымен
және сипатымен, сондай-ақ мемлекеттің әкімшілік-аумақтық құрылысымен және
саяси-экономикалық бағыттылығымен толықтай айқындалады.
Жергілікті бюджеттердің жай-күйі әр түрлі факторларға тәуелді болады.
Оларға мыналар жатады:
- елдің жалпы экономикалық жағдайы;
- тиісті аумақтың экономикалық әлеуеті;
- жергілікті билік және басқару органдарының құқықтары мен міндеттерін
реттейтін мемлекеттік заңнаманың деңгейі;
- жергілікті билік және басқару органдарының өздеріне берілген
құқықтарды іске асырудағы құзыреттілік дәрежесі.
Жергілікті бюджеттер тұрақтылығының басты шарты нақты қаржы кезеңі мен
нақты аумақтың шеңберінде жергілікті мемлекеттік органдардың келіп түсетін
кірістер мен жүзеге асырылатын қажетті шығыстардың арасындағы тиісті тепе-
теңдікті қамтамасыз ете білу шеберлігі болып табылады [6,27 бет].
Қазақстан Республикасында жергілікті бюджеттер (әкімшілік-аумақтық
бірліктердің бюджеттері) облыстық бюджеттермен, республикалық маңызы бар
қаланың және астананың бюджеттерімен және аудандық бюджеттермен ұсынылған.
Облыстың бюджеті олардың арасындағы өзара өтемелі операцияларды
ескерместен облыстық, қалалық және аудандық бюджеттердің жиынтығы болып
табылады.
Қазіргі кезде Қазақстандағы жергілікті бюджеттер мемлекеттік бюджет
қаражатының жалпы көлемінің кірістер бойынша шамамен 30%-ын және шығыстар
бойынша – шамамен 48%-ын алады.
Жергілікті бюджеттерді қалыптастырудың олардың өз бетімен жұмыс
істеуінің үш деңгейі бойынша өз ерекшеліктері бар: облыстық бюджет
деңгейінде, республикалық маңызы бар қала мен астананың бюджеті деңгейінде
және аудан бюджеті деңгейінде. Жергілікті бюджеттердің кірістері
республикалық бюджеттің кірістері сияқты салықтық және салықтық емес
түсімдерден қалыптастырылады. Бұл ретте жергілікті бюджетке түсетін салық
түсімдері Бюджет және Салық кодекстерінің регламенттеуші ережелеріне сәйкес
республикалық бюджетке түсетін салық түсімдері түрлерінен ерекшеленеді.
Жергілікті бюджетке түсетін салықтық емес түсімдер коммуналдық
меншіктен; облыстық бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелердің
тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатуынан түскен түсімдерден; облыстық
бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер ұйымдастыратын
мемлекеттік сатып алу өткізуден ақша түсімдерінен; облыстық бюджеттен
қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер салатын айыппұлдардан,
өсімақылардан, санкциялардан, алымдардан түсетін кірістерді; облыстық
бюджетке түсетін басқа да салықтық емес түсімдерді білдіреді.
Мыналар:
- аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) бюджеттерінен облыстық
бюджетке трансферттер;
- республикалық бюджеттен трансферттер жергілікті бюджетке трансферт
түсімдері болып табылады.
Республикалық маңызы бар қаланың, астананың бюджетіне республикалық
маңызы бар қаланың, астананың бюджетінен берілген кредиттерді өтеуден,
республикалық маңызы бар қаланың, астананың коммуналдық меншігінде тұрған
мемлекеттің қаржы активтерін сатудан, республикалық маңызы бар қаланың,
астананың жергілікті атқарушы органының қарыздарынан түскен түсімдер
есептеледі.
Мыналардың:
- облыстың;
- республикалық маңызы бар қаланың;
- астананың,
- ауданның (қаланың),
- қаладағы ауданның,
- аудандық маңызы бар қаланың,
- кенттің, ауылдың (селоның),
- ауылдық (селолық) округтің бюджеттік бағдарламалары жергілікті болып
табылады [7,184 бет].
Облыстық бюджеттің шығыстары облыстық деңгейдегі билік органдарының
функцияларына сәйкес шығыстардың бағыттары бойынша жүзеге асырылады.
Облыстық деңгейдегі жергілікті өкілдік және атқарушы органдардың жұмыс
істеуіне; облыстың әлеуметтік-экономикалық дамуын стратегиялық жоспарлауға;
облыстың деңгейінде бюджеттік жоспарлауға; облыстық бюджеттің орындалуын
ұйымдастыруға; облыстық коммуналдық меншікті басқаруға жұмсалатын шығындар
жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтерді қамтамасыз ететін шығыстарға
жатады.
1.2 Мемлелеттік мекемелер қаржыларының ерекшеліктері
Бюджеттің атқарылуы үшін қаржыландыру жоспарларының мынадай түрлері
бар:
- мемлекеттік мекемелер – мемлекеттік мекеменің міндеттемелер бойынша
қаржыландырудың жеке жоспарын (бұдан әрі – міндеттемелер бойынша жеке
жоспар) және мемлекеттік мекеменің төлемдер бойынша қаржыландырудың жеке
жоспарын (бұдан әрі – төлемдер бойынша жеке жоспар);
- бюджеттік бағдарламалар әкімшісі – міндеттемелер бойынша
қаржыландыру жоспарын және төлемдер бойынша қаржыландыру жоспарын (бұдан
әрі – бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің қаржыландыру жоспары);
- бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган – түсімдердің және
төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарын, міндеттемелер бойынша
қаржыландырудың жиынтық жоспарын әзірлейді.
Қаржыландырудың жеке жоспарлары, бюджеттік бағдарламалар әкімшілерін
қаржыландыру жоспарлары, түсімдердің және төлемдер бойынша қаржыландырудың
жиынтық жоспары, міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары
кезекті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңға және
жергілікті бюджеттер туралы мәслихаттардың шешімдеріне, кезекті қаржы
жылына арналған республикалық және жергілікті бюджеттерді іске асыру туралы
Қазақстан Республикасы Үкіметінің және жергілікті атқарушы органдардың
қаулыларына, жергілікті бюджеттік бағдарламалардың бекітілген
паспорттарына, бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің бюджеттік өтініміне,
Қазақстан Республикасының Бірыңғай бюджеттік сыныптамасына (бұдан әрі - ҚР
ББС), Республикалық және жергілікті бюджеттерден қаржыландырылатын
мемлекеттік мекемелердің анықтамалығына (бұдан әрі – Мемлекеттік
мекемелердің анықтамалығы) сәйкес және осы Ережеде белгіленген тәртіппен
әзірленеді [8,154 бет]..
Қаржыландырудың жеке жоспарлары бөлшек қалдықтары бар, үтірден кейін
бір белгісі бар сандармен мың теңгемен қалыптастырылады, бюджеттік
бағдарламалардың әкімшілерін қаржыландыру жоспарлары, бюджетке түсетін
түсімдердің жиынтық жоспары, түсімдердің және төлемдер бойынша
қаржыландырудың жиынтық жоспары, міндеттемелер бойынша қаржыландырудың
жиынтық жоспары бөлшек қалдықсыз бүтін сандармен мың теңгемен
қалыптастырылады.
1. Республикалық жәненемесе мемлекеттік бюджеттерден
қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелерге республикалық
жәненемесе жергілікті бюджеттерден шығыстарды жүргізу
үшін бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган
жеті мәнді кодтар беріледі. Мұнда бірінші үш белгі ҚР
ББС-қа сәйкес бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің кодын
білдіреді, келесі төрт белгі әр мемлекеттік мекеме үшін
жеке болып табылады.
2. Республикалық бюджеттік бағдарламалар әкімшілері
республикалық бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік
мекемелерге кодтар беру үшін бюджетті атқару жөніндегі
орталық уәкілетті органға заңды тұлғаны тіркеу туралы
куәліктің, салық төлеуші куәлігінің (бұдан әрі – СТН)
көшірмелерін қоса бере отырып, осы Ереженің 32-
қосымшасына сәйкес нысан бойынша мемлекеттік
мекемелерге кодтар беруге өтінім береді.
Жергілікті бюджеттерден қаржыландырылатын мемлекеттік
мекемелерге кодтар беру үшін жергілікті бюджеттік бағдарламалар әкімшілері
аумақтық қазынашылық бөлімшесіне осы Ереженің 10-тарауында көзделген
құжаттар жинағын қалыптастыру үшін қажетті құжаттарды қоса бере отырып, осы
Ереженің 32-қосымшасына сәйкес нысан бойынша мемлекеттік мекемелерге кодтар
беруге өтінім береді.
Аумақтық қазынашылық бөлімшесі осы Ереженің 32-қосымшасына сәйкес
нысан бойынша мемлекеттік мекемелерге кодтар беруге өтінім алған күннен
бастап келесі жұмыс күнінен кешіктірмей бюджетті атқару жөніндегі орталық
уәкілетті органға осы Ереженің 32-қосымшасына сәйкес нысан бойынша
мемлекеттік мекемелерге кодтар беруге арналған өтінім жібереді.
Республикалық және жергілікті бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері
мемлекеттік мекемелерге кодтар беруге арналған өтінімде көрсетілген
деректемелердің шынайылығын қамтамасыз етеді.
3. Бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті органға
республикалық бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінен
және аумақтық қазынашылық бөлімшелерінен осы Ереженің
32-қосымшасына сәйкес нысан бойынша мемлекеттік
мекемелерге кодтар беруге арналған өтінім алған күннен
бастап келесі жұмыс күнінен кешіктірмей кодтар
беріледі.
4. Бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган
республикалық және жергілікті бюджеттерден
қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер кодтар берген
күннен бастап келесі жұмыс күнінен кешіктірмей
электрондық түрдегі хат арқылы берілген кодтар туралы
республикалық бюджеттік бағдарламалар әкімшілеріне және
аумақтық қазынашылық бөлімшелесіне хабарлайды.
Аумақтық қазынашылық бөлімшесі жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын
мемлекеттік мекемелердің кодтарын беру туралы бюджетті атқару жөніндегі
орталық уәкілетті органнан хат алған күннен бастап келесі жұмыс күнінен
кешіктірмей берілген кодтар туралы жерлікті бюджеттік бағдарламалардың
әкімшілеріне хабарлайды.
5. Мемлекеттік мекемелердің берілген кодтарын тіркеу
қаржылық бақылау агенттігі жөнінде қалыптастырылатын
мемлекеттік мекемелер анықтамалығында жазылады.
6. Аумақтық қазынашылық бөлімшелері мемлекеттік
мекемелердің кодтарын ашқаны туралы тиісті салық
органына салық қызметінің тиісті органдарына бюджетті
атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган оларды
ашқаннан кейінгі үш жұмыс күні ішінде жазбаша
хабарлайды [9,54 бет].
Мемлекеттік мекемелердің мынадай қолма-қол ақшаны бақылау шоттары және
шоттары болуы мүмкін:
1) мемлекеттік мекемелер өздерінің билігінде қалған тауарларды
(жұмыстарды, қызметтерді) сатудан қалған қолма-қол ақшаны бақылау шоты
(бұдан әрі – ақылы қызмет ҚБШ);
2) демеушілік, қайырымдылық көмектің қолма-қол ақшасын бақылау шоты
(бұдан әрі – демеушілік, қайырымдылық көмек ҚБШ);
3) ақшаны уақытша орналастырудың қолма-қол ақшасын бақылау шоты (бұдан
әрі – ақшаны уақытша орналастыру ҚБШ);
4) нысаналы қаржыландырудың қолма-қол ақшасын бақылау шоты (бұдан әрі
– нысаналы қаржыландыру ҚБШ);
5) шетел валютасындағы шоттар.
Республикалық және жергілікті бюджеттерден қаржыландырылатын
мемлекеттік мекемелерге демеушілік, қайырымдылық көмек, ақшаны уақытша
орналастыру ҚБШ-ны ашу үшін бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті
орган және жергілікті уәкілетті орган осы Ереженің 33-қосымшасына сәйкес
нысан бойынша рұқсат береді;
Демеушілік, қайырымдылық көмек, ақшаны уақытша орналастыру ҚБШ-сын
ашуға рұқсат тиісті бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің қолдаухатының
негізінде беріледі.
Бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің қолдаухаты мынаны қамтуы тиіс:
- ҚБШ ашылатын мемлекеттік мекеменің атауы мен коды;
- ашу талап етілетін ҚБШ-ның атауы;
- мемлекеттік мекеме қаржыландырылатын бюджет түрі;
- мемлекеттік мекеменің заңды және іс жүзіндегі мекен-жайы;
- қаржыландыру көздері;
- баптың, тармақтың, тармақшаның нөмірлерін көрсете отырып, бюджет
қаражатынан басқа өзге қаржыландыру көздеріне жол беретін
заңнамалық актінің атауы және күні.
Мемлекеттік мекемелерге демеушілік, қайырымдылық көмек, ақшаны уақытша
орналастыру ҚБШ-сын ашуға рұқсат бір рет беріледі және осы Ереженің 12-
тарауында көзделген жағдайлардағы олар жабылғанға дейін әрекет етеді.
Республикалық және жергілікті бюджеттерден қаржыландырылатын
мемлекеттік мекемелерге шетел валютасындағы шоттарды ашу үшін бюджетті
атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган осы Ереженің 34-қосымшасына сәйкес
нысан бойынша рұқсат береді.
Шетел валютасындағы шотты ашуға рұқсат валюта түрлері және шығыстар
түрлері бойынша рұқсаттың әрекет ету мерзімі көрсетіліп, тиісті бюджеттік
бағдарламалар әкімшісінің қолдаухаты негізінде валюта түрлері және шығыстар
түрлері бойынша беріледі.
Бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің қолдаухаты мынаны қамтуы тиіс:
- шот ашылатын мемлекеттік мекеменің атауы мен коды;
- СТН;
- шоттың атауы;
- валюта түрі;
- қаржыландыру көздері;
- шығыстарды бағыттау мақсаттары;
- шетел валютасында шотты ашу үшін негіз [10,94 бет].
Халықаралық ынтымақтастықты және сыртқы экономикалық қызметті жүзеге
асыру көзделген Қазақстан Республикасының заңнамалық актісі, Қазақстан
Республикасы ратификациялаған шарттар, сондай-ақ мемлекеттік сатып алу
туралы заңнамаға сәйкес жасасқан резидент емес берушілермен тауарларды
(жұмыстарды, қызметтерді) сатып алуға арналған шарттар шетел валютасындағы
шоттарды ашу үшін негіз болып табылады. Демеушілік, қайырымдылық көмек,
ақшаны уақытша орналастыру ҚБШ, шетел валютасындағы шоттарды ашуға жазбаша
рұқсат үш данада ресімделеді, олардың екеуі кейіннен мемлекеттік мекемеге
және мемлекеттік мекемеге қызмет көрсетілетін аумақтық қазынашылық
бөлімшесіне берілу үшін бағдарламалар әкімшісіне беріледі, үшінші данасы
бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті органда қалады. Республикалық бюджеттен
қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелерге ақылы қызмет ҚБШ-сын ашу үшін
мемлекеттік мекеме аумақтық қазынашылық бөлімшесіне осы Ереженің 35-
қосымшасына сәйкес нысан бойынша ақылы қызметтің қолма-қол ақшасын бақылау
шотын ашуға өтінім береді.
Аумақтық қазынашылық бөлімшесі республикалық бюджеттен
қаржыландырылатын мемлекеттік мекемеден алынған қолма-қол ақшаның бақылау
шотын ашуға арналған өтінімнің негізінде осы Ереженің 35-қосымшасына сәйкес
нысан бойынша ақылы қызметтің қолма-қол ақшасын ашуға өтінімді
қалыптастырады және бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті органға
жібереді. Жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелерге
ақылы қызмет, демеушілік, қайырымдылық көмек, ақшаны уақытша орналастыру
ҚБШ-сын ашу үшін бюджетті атқару жөніндегі жергілікті уәкілетті орган
аумақтық қазынашылық бөлімшесіне осы Ереженің 36-қосымшасына сәйкес нысан
бойынша қолма-қол ақшаны бақылау шоттарын ашуға өтінім береді, ол
мемлекеттік мекемелердің тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) өткізуден
түскен түсімдер мен шығыстар жоспарының және бюджетті атқару жөніндегі
жергілікті уәкілетті орган берген рұқсаттардың негізінде жасалады. Бюджетті
атқару жөніндегі аумақтық қазынашылық бөлімшесі жергілікті уәкілетті
органнан алған қолма-қол ақшаны бақылау шотын ашуға арналған өтінімнің
негізінде осы Ереженің 36-қосымшасына сәйкес нысан бойынша қолма-қол ақшаны
бақылау шотын ашуға ашуға арналған өтінімді қалыптастырады және бюджетті
атқару жөніндегі орталық уәкілетті органға жібереді. Бюджетті атқару
жөніндегі орталық уәкілетті орган:
- бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті органның демеушілік,
қайырымдылық көмек, ақшаны уақытша орналастыру ҚБШ-сын ашуға рұқсатының
және рұқсат берілген күні аумақтық қазынашылық бөлімшесінің ақылы қызметтер
ҚБШ ашуға арналған өтінімдердің және аумақтық қазынышалық бөлімшесінен
ақылы қызметтің ҚБШ ашуға өтінімдер түсуі негізінде республикалық
бюджеттен;
- аумақтық қазынашылық бөлімшелерінен ҚБШ ашуға өтінім түскеннен
кейінгі жұмыс күнінен кешіктірмей және бюджетті атқару жөніндегі орталық
уәкілетті органның шетел валютасындағы шотын ашуға рұқсаттың берілген күні,
аталған рұқсаттың және аумақтық бөлімшелерінің ҚБШ ашуға арналған
өтінімдерінің негізінде жергілікті бюджеттерден қаржыландырылатын
мемлекеттік мекемелерге ҚБШ және шетел валютасындағы шоттар ашуды жүзеге
асырады.
1.3 Мемлекеттік мекемелерді қайта құру және оны қаржыландыру көздері
Мемлекеттік мекеменің атауы өзгерген жағдайда республикалық бюджеттік
бағдарламалар әкімшісі бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті органға
мемлекеттік қайта тіркелу туралы куәліктің көшірмесін қоса бере отырып, осы
Ереженің 37-қосымшасына сәйкес нысан бойынша мемлекеттік мекеменің атауын
өзгертуге өтінім береді. Мемлекеттік мекеменің атауы өзгерген жағдайда
жергілікті уәкілетті орган бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті
органға мемлекеттік қайта тіркелу туралы куәліктің көшірмесін қоса бере
отырып, осы Ереженің 37-қосымшасына сәйкес нысан бойынша мемлекеттік
мекеменің атауын өзгертуге өтінім береді.
Аумақтық қазынашылық бөлімшесі өз кезегінде жергілікті уәкілетті
органнан мемлекеттік мекеменің атауын өзгертуге өтінімдер алған күннен
бастап келесі жұмыс күнінен кешіктірмей бюджетті атқару жөніндегі орталық
уәкілетті органға осы Ереженің 37-қосымшасына сәйкес нысан бойынша
мемлекеттік мекеменің атауын өзгертуге өтінім жібереді. Бюджетті атқару
жөніндегі орталық уәкілетті орган республикалық бюджеттік бағдарламалар
әкімшілерінен және аумақтық қазынашылық бөлімшесінен осы Ереженің 37-
қосымшасына сәйкес нысан бойынша мемлекеттік мекеменің атауын өзгертуге
өтінім алған күннен бастап келесі жұмыс күнінен кешіктірмей мемлекеттік
мекеменің атауын өзгертуді жүзеге асырады. Мемлекеттік мекеменің атауын
өзгерткеннен кейін оған жаңа рұқсат беріледі, бұл ретте бұрын берілген
ақылы қызметтердің, демеушілік, қайырымдылық көмек, ақшаны уақытша
орналастыру ҚБШ немесе шетел валютасындағы шот өзгеріссіз қалдырылады.
Нысаналы қаржыландыру шотын ашу және жүргізу тәртібі Қазақстан
Республикасының кейбір заңдарының ерекшеліктерін ескере отырып, анықталады.
Ашылған тиісті бюджеттер, ақылы қызмет, қайырымдылық көмек, уақытша ақша
орналастыру ҚБШ тіркеу осы Ереженің 38-қосымшасына сәйкес 5-19 Тиісті
бюджеттер, ақылы қызмет, қайырымдылық көмек, уақытша ақша орналастыру қолма-
қол ақшасын бақылау шоттарының тізбесі нысанының бюджетті атқару жөніндегі
орталық уәкілетті органының аумақтық қазынашылық бөлімшесінің ішкі есебінде
көрсетіледі [11,254 бет].
Ашылған шетел валютасындағы шоттарды тіркеу осы Ереженің
39-қосымшасына сәйкес 8-08 Шетел валютасындағы шоттардың тізбесі
нысанының бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті органының аумақтық
қазынашылық бөлімшесінің есебінде көрсетіледі. Бюджетті атқару жөніндегі
орталық уәкілетті органының аумақтық қазынашылық бөлімшелері салық
қызметінің тиісті органдарына оларды бюджетті атқару жөніндегі орталық
уәкілетті орган ашқаннан кейін үш жұмыс күні ішінде мемлекеттік
мекемелердің ақылы қызмет, қайырымдылық көмек ҚБШ ашқаны туралы хабарлайды.
Мемлекеттік мекеменің құжаттар жинағы мынадай құжаттарды қамтиды:
- мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің нотариалды
расталған көшірмесі;
- мемлекеттік мекеменің ережесінің (жарғысының)көшірмесі;
- СТН көшірмесі;
- қолдардың және мөр бедерінің үлгісі;
- мемлекеттік мекеменің бірінші басшысын тағайындау туралы
бұйрықтардың және көшірмелері және қаржылық құжаттардағы бірінші және
екінші қолдардың құқығын жүктеу туралы бұйрықтардың көшірмелері;
- демеушілік, қайырымдылық көмек, уақытша ақша орналастыру ҚБШ және
шетел валютасындағы шоттарды ашуға рұқсаттар.
Мемлекеттік мекеменің атауын өзгерткен кезде ол бойынша мемлекеттік
мекеменің атауы өзгертілген нормативтік құқықтық актінің көшірмелерін бір
уақытта бере отырып, жоғарыда санамаланғанға ұқсас жаңа құжаттар беріледі.
Бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті органының аумақтық қазынашылық
бөлімшелері әр мемлекеттік мекемеге бір құжаттар жинағын қалыптастырады.
Мемлекеттік мекеменің құжаттар жинағын қалыптастырған кезде бюджетті атқару
жөніндегі орталық уәкілетті органының аумақтық қазынашылық бөлімшелері
мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктегі, ережедегі (жарғыдағы),
СТН және елтаңбалы мөр бедеріндегі мемлекеттік мекеменің атауының
сәйкестігін тексереді. Айырмашылықтар болған жағдайда, сәйкестендіру үшін
мемлекеттік мекемге қайтарады. Қолдардың және мөр бедерінің үлгілері
бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті органының аумақтық қазынашылық
бөлімшесіне осы Ереженің 40-қосымшасына сәйкес нысан бойынша екі данада
беріледі. Бір данасы мемлекеттік мекеменің құжаттар жинағында сақталады,
екіншісі қаржылық құжаттардағы қолдар мен елтаңбалы мөр бедерінің
шынайылығын тексеру үшін бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті
органының аумақтық қазынашылық бөлімшесінде пайдаланылады. Бірінші қол
құқығы мемлекеттік мекеменің басшысында жәненемесе оларға уәкілетті тұлға
ие болады. Екінші қол қою құқығы бухгалтерлік есеп жүргізу жөніндегі
функцияларды жүзеге асыратын мемлекеттік мекеменің құрылымдық бөлімшесінің
басшысына жәненемесе мемлекеттік мекеменің басқа уәкілетті басшысы
бухгалтерлік есепті жүргізу жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын тұлғаға
береді. Мемлекеттік мекеменің қолдарының және мөр бедерінің үлгілері
бюджеттік бағдарламалар әкімшісі басшысының немесе олар өкілет берген
тұлғаның қолымен расталады және бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің
елтаңбалы мөр бедерімен нықталады не нотариалды куәландырылады.
Бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің қолдарының және мөр бедерінің
үлгілері нотариалды куәландырылады. Қолдардың және мөр бедерінің үлгілері
өшпейтін төзімді сиялармен орындалуы тиіс, елтаңбалы мөрдің бедері дәл және
анық болуы тиіс. Ұшып кететін сиялар құйылған фломастер және автоқаламмен
қол қоюға және қолды факсимильді көшіру құралдарын пайдалануға жол
берілмейді. Елтаңбалы мөрді қойған кезде (Қазақстан Республикасы
Президентінің әкімшілігі мемлекеттік мекемесін қоспағанда), қызыл, қара
және жасыл түсті мастиканы пайдалануға тыйым салынады.
Арнайы мақсаттарға арналған мөрлерді қолдануға жол берілмейді. Қайта
құрылған мемлекеттік мекемеде мөр уақытша болмаған, мөрдің атауы өзгерген,
ескірген немесе жоғалған жағдайда, бюджетті атқару жөніндегі орталық
уәкілетті органының аумақтық қазынашылық бөлімшесінің басшысы мемлекеттік
мекемеге оның өтінішінің негізінде жаңа мөр дайындауға мерзім (10
күнтізбелік күннен аспайтын) береді және сол жағдайға қарай құжаттарды сол
елді мекенде орналасқан бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің мөр бедерімен
нықтауға немесе құжаттарды бедерсіз беруге рұқсат бере отырып, мөр болмаған
уақытта қаржылық құжаттарды ресімдеу тәртібін анықтайды. Қолдардың және мөр
бедерінің үлгілері елтаңбалы мөрдің дайындалу уақытында оның әрекет ету
мерзімі көрсетіліп, елтаңбалы мөрдің бедерінсіз ресімделеді. Қойылатын
қолдың біреуі айырбасталған немесе толықтырылған немесе мөр айырбасталған
жағдайдың өзінде, аумақтық қазынашылық бөлімшесіне осы тараудың 96-
тармағында белгіленген тәртіппен куәландырылған қолдар қою және мөр
бедерінің үлгілерімен жаңа құжат беріледі.
Бірінші немесе екінші қол қою құқығы бар тұлғалардың біреуінің қолы
уақытша алмастырлған кезде оның қолданыс мерзімі көрсетіле отырып, тиісті
қол қою үлгілері бар уақытша құжат ресімделеді. Қайта ұсынылған қол қою мен
мөр бедері үлгілерінің құжаттары мемлекеттік мекеменің құжаттар жинағына
тігінделеді.
Екінші қол қою құқығы бар тұлға уақытша болмаған (демалыс немесе
науқастанған) кезде төлем құжаттарына қол қою мен мөр бедерінің үлгілері
бар құжатта көрсетілген екінші қол қою құқығы бар тұлғалар қол қояды. Бұл
жағдайда қол қою мен мөр бедерінің үлгілері бар уақытша құжат толтыру талап
етілмейді. Бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган, бюджетті
атқару жөніндегі жергілікті уәкілетті органдар, бюджеттік бағдарламалар
әкімшілері және мемлекеттік мекемелер аумақтық қазынашылық бөлімшесіне
берілетін құжаттар жинағын қалыптастыру үшін қажетті құжаттарда көрсетілген
деректердің шынайылығы үшін жауап береді [12,85 бет].
Аумақтық қазынашылық бөлімшесі ұсынылған құжаттардың толықтығын және
осы тарауда белгіленген талаптарға сәйкестігін тексергеннен кейін құжаттау
туралы заңнамаға сәйкес тексерілген құжаттарды құжат жиынына тігіндейді
және сақтайды. Екінші деңгейдегі банктерде немесе банктік операциялардың
жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдарда мемлекеттік мекемелерге
бюджеттік инвестициялық жобаның арнайы шотын, бюджеттік инвестициялық
жобасының арнайы шотына шоттар, бюджеттік инвестициялық жобаның жаңартылған
шотын ашу тәртібі банктік заңнамада белгіленеді. Бюджетті атқару жөніндегі
орталық уәкілетті орган республикалық бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің
қолдаухатының негізінде осы Ереженің 52-қосымшасына сәйкес нысан бойынша
бюджеттік инвестициялық жобаның арнайы шотын, бюджеттік инвестициялық
жобасының арнайы шотына шоттар, бюджеттік инвестициялық жобаның жаңартылған
шотын ашуға үш данада рұқсат қалыптастырады, олардың екеуін республикалық
бюджет бағдарламаларының әкімшісіне, ол өз кезегінде бір данасын
мемлекеттік мекемеге, екіншісін екінші деңгейдегі банкке немесе банктік
операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымға беру үшін
беріледі. Бюджеттік инвестициялық жобаның арнайы шотын, бюджеттік
инвестициялық жобасының арнайы шотына шоттар ашуға рұқсат Қазақстан
Республикасының Парламенті ратификациялаған мемлекеттік қарыз туралы немесе
байланысты гранттар жөніндегі халықаралық шарттың (бұдан әрі – қарызгрант
туралы келісім) қолданылу мерзіміне беріледі. Бюджеттік инвестициялық
жобаның жаңартылған шотын ашуға рұқсат бюджеттік инвестициялық жобаны іске
асыру кезеңіне беріледі. Бюджеттік инвестициялық жобаның арнайы шоты
қарызгрант туралы келісімде айтылған шетел валютасында беріледі.
Бюджеттік инвестициялық жобаның арнайы шотына шот қарызгрант туралы
келісімде аталған шетел валютасында беріледі.
Бюджеттік инвестициялық жобаның жаңартылған шоты қарызгрант туралы
келісімде және кредиттік шарттар аталған шетел валютасында беріледі.
Бюджеттік инвестициялық жобаның жаңартылған шотына қарыздар бойынша негізгі
борышты өтеу есебінен төлем сомалары есептеледі. Бюджеттік инвестициялық
жобаның арнайы шотынан төлемдерді жүзеге асыру қарызгрант беру туралы
келісімде айтылған шарттар мен мақсаттарға сәйкес жүргізіледі. Бюджеттік
инвестициялық жобаның жаңартылған шотынан қаражат алу кредит шартының
ережелерінде көзделген кредиттік қаражатты беруге жүргізіледі. Бюджеттік
инвестициялық жобаның арнайы шоты, бюджеттік инвестициялық жобаның арнайы
шотына шот, бюджеттік инвестициялық жобаның жаңартылған шоты бойынша шығыс
операцияларын тоқтата тұру және оларды жаңарту Қазақстан Республикасының
заңнамалық актілеріне сәйкес жүргізіледі. Екінші деңгейдегі банк немесе
банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйым үш күндік
мерзімде шығыс операцияларын тоқтату туралы Бюджетті атқару жөніндегі
орталық уәкілетті органға хабарлайды. Мемлекеттік мекемелердің екінші
деңгейдегі банктерде немесе банктік операциялардың жекелеген түрлерін
жүзеге асыратын ұйымдарда ашылған шоттарын жабу шотты ашуға және рұқсаттың
қолданылу мерзімі аяқталуына байланысты жүргізіледі. Бюджетті атқару
жөніндегі орталық уәкілетті органның рұқсатын қайтарып алу осы Ереженің 53-
қосымшасына сәйкес нысан бойынша жүргізіледі.
Шоттарды жабу Қазақстан Республикасының банктік заңнамасында және
екінші деңгейдегі банк немесе банктік операциялардың жекелеген түрлерін
жүзеге асыратын ұйымдар және мемлекеттік мекеме арасындағы банктік шот
шартында көзделген тәртіппен жүзеге асырылады. Бюджетті атқару орталық
(жергілікті) уәкілетті орган мемлекеттік мекемелердің екінші деңгейдегі
банктерде немесе банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
ұйымдарда шот ашуына рұқсатын қайтарып алуы:
1) мемлекеттік мекемені таратқан немесе қайта ұйымдастырған;
2) қарызгрант туралы келісімнің қолданылу мерзімі аяқталған.
Мемлекеттік мекеме келісімде көзделген рәсімдерге сәйкес бюджеттік
инвестициялық жобаның арнайы шотынан үкіметтік сыртқы қарыздыгрантты
аванстау қаражатын жұмсау туралы шетелдік кредит берушігедонорға есеп
жібереді, ал бюджеттік инвестициялық жобаның арнайы шотында, бюджеттік
инвестициялық жобаның арнайы шотына шотта пайдаланылмаған қалдықты
үкіметтік сыртқы қарыздыгрант шотына аударады;
3) төлемдерді жүзеге асыру тәртібі бұзылған;
4) есеп айырысу кезінде корпоративтік төлем карточкаларын пайдалануды
регламенттейтін Қазақстан Республикасының бюджеттік заңнамасына өзгерістер
енгізілген;
5) ағымдағы қаржы жылының міндеттемелер мен төлемдер бойынша
қаржыландырудың жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
1 Мемлекеттік мекемелерді қаржымен қамтамасыз етудің теориялық негізі
1.1 Мемлекеттік бюджет мемлекеттік мекемелерді қаржыландырудың құралы
ретінде 6
1.2 Мемлелеттік мекемелер қаржыларының ерекшеліктері
1.3 Мемлекеттік мекемелерді қайта құру және оны қаржыландыру көздері
13
18
2 Мемлекеттік мекемелерді қаржыландыру жүйесін талдау (Бурабай ауданы
Щучинск қаласының қаржы бөлімі мысалында)
2.1 Ақмола облысы және Щучинск қаласы бойынша кірістер мен салық 25
түсімдерін талдау
2.2 Щучинск қаласының қаржы бөлімі басқармасының мемлекеттік 33
мекемелерді қаржыландыруын және оны бақылауды талдау
3 Мемлекеттік мекемелерді қаржыландыру жүйесін бақылау және оны
жетілдіру жолдары
3.1 Мемлекеттік мекемелерде қаржылық бақылауды ұйымдастырудың шетелдік46
тәжірибесі
3.2 Бюджет процесінде мемлекеттік мекемелерді қаржыландыруды
жетілдіру және ондағы қаржылық есептің автоматты жүйесінің рөлі 50
3.3 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік мекемелерді
қаржыландырудағы қаржылық бақылауды жүргізу тәртібі мен ерекшеліктері 53
Қорытынды 58
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 60
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Әр аймақтың экономикалық - әлеуметтік
жағдайы жіті көзқараспен, байыпты бағдар ұстап қарауды қажет ететін дүние.
Оны өзгерту, көтеру жолында талпынған сол аймақ ерекшеліктеріне қарап
шешім қабылдамаса болмайды. Өйткені, республика былай тұрсын, облыс
аудандарының, тіпті аудан ішіндегі әр шаруашылықтың өзіне тән ерекшелігі,
қалыптасқан еңбек ету дәстүрі болады.
Қазақстан Республикасының егемен мемлекет болып қалыптасып, нарықтық
экономиканың даму мен құрылу жолын қабылдауы оның әлеуметтік-экономикалық
дамудағы жаңа деңгейін анықтайды. Ондағы басты орын мемлекеттік бюджетке
тиесілі.
Мемлекеттік бюджет – бұл мемлекеттік аппаратты, қарулы күштерді
қаржыландыруға, қажетті әлеуметтік-экономикалық қызметтер атқаруға
бағытталған ел үкіметінің қарамағында болатын ақша ресурстарының
орталықтанған қоры болып табылады. Бюджет сонымен қатар, экономиканы
мемлекеттік реттеудің, шаруашылық конъюнктураға ықпал етудің, дағдарысқа
қарсы шараларды жүзеге асырудың қуатты құралы болып табылады.
Мемлекеттік активтер – бұл бюджеттiк ұйымға жататын, оның iшiнде жалға
берiлген, барлық активтердiң қолдағы саны және жылжуы есептелiнедi.
Мемлекеттік активтердiң бухгалтерлiк есебi есептiк тiркемелерде
активтер түсiмiнiң, олардың бюджеттiк ұйым iшiнде ауыстырылуының және
шығарылуының дұрыс құжаттық рәсiмделуiн және уақытында көрсетiлуiн, сондай-
ақ әрбiр объектiнiң (заттың, заттар тобының) сақталуына және дұрыс
пайдаланылуын бақылауды қамтамасыз етуi тиiс.
Мемлекеттік активтерге мыналар жатады: жылжымайтын мүлiктер (жер
бөлiктерi, ғимараттар, құрылыстар, көпжылдық ағаштар және жермен тығыз
байланысты, жылжытқанда олардың мақсатына зиян келтiрiлмеуi мүмкiн емес,
басқа объектiлер), көлiк құралдары, жабдықтар, өндiрiстiк және шаруашылық
құрал-саймандары, ересек жұмыстық және өнiм беретiн мал, арнаулы құрал-
саймандар, өзге активтер.
Қазақстанның қаржы органдарының тарихы 1920 жылдың қазан айынан
басталады, ал бақылау – тексеру қызметі 1923 жылдың соңында қаржы халық
комиссариаты жанынан ұйымдастырылды.
Бақылау басқармасының негізгі қызметтеріне бюджетті толықтыру және
мемлекеттік қаражаттың шығыс есебіне тексерулер жүргізу кірді. Қаржы
бақылау органдарының құзіреті бүгінгі күні өзгерген жоқ.
Органдардың әр кездегі әртүрлі дәрежесі тек қана қаржы – экономикалық
жағдайының нақты қажеттілігінен ғана туындаған жоқ, бақылау жұмысының
көлеміне және сипатына шектен тыс қарама – қайшы көзқарастардан туындайды.
Экономиканың ырықтандырылуы, нарық қатынастарының дамуы мемлекет үшін
ақшалай ресурстардың ағымына қатаң бақылау жүргізу қажеттілігін нақты
көрсетеді.
Қаржының айқындылығы – нақты демократияның бірден бір мәнді
көрсеткіші. Бюджет, қаржы саласындағы заң, тәртіп бұзушылықтар мен
зиянкестіктер небір хронологиялық байланысқа, ұлттық тамырларға ие емес,
себебі:
- біріншіден, әр мемлекеттің қажеттілігі оның қаржылық
мүмкіндіктерінен асады, сондықтан шенеуніктер тез арада,
заңды және Парламентті айналып өтіп, қаржыны тығыз
қажеттіліктерге бөлістіруге ұмтылады;
- екіншіден, әр қоғамда әртүрлі дәрежедегі түрлі компаниялардың
, топтардың саяси және коммерциялық мүдделері айқындалады,
аталған мүдделерді экономика саласында қорғау, түрлі
жеңілдіктер алу көзделеді.
Адамзат өзін - өзі ұйымдастырылған қоғам ретінде тани бастағаннан
бастап қазіргі күнге дейін әр мемлекет үшін мемлекет қалтасы жағдайына
жалпы, ашық бақылау жүргізу, бюджет қаражатының пайдалануына бақылау
жүйесін құру және жетілдіру мәселесі маңызды.
Тақырыпты зерттеу дәрежесі – мемлекеттік мекемелерді қаржымен
қамтамасыз етудің теориялық және тәжірибелік сұрақтары А.Д. Үмбеталиев,
Т.Н. Крамаренко, В.Д. Мельникова, К.К. Ильясова, М.Т. Оспанова, Т.Ф.
Юткина, В.Т. Черника, А.С. Дарибекова еңбектерінде қарастырылды.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – мемлекеттік мекемелерді қаржымен
қамтамасыз етудің жолдарын анықтау.
Дипломдық жұмыстың мақсатын жүзеге асыру барысында мынадай міндеттер
орындалды:
- мемлекеттік мекемелерді қаржымен қамтамасыз етудің экономидағы
алатын орны;
- мемлекеттік мекемелерді қаржымен қамтамасыз етудің құрамы және
құрылымы;
- мемлекеттік мекемелерді қаржымен қамтамасыз етудегі мемлекеттік
бюджет шығыстары;
- мемлекеттік мекемелерді қаржыландыру қорлары және нысандары.
Дипломдық жұмыстың объектісі – Ақмола обылысы, Бурабай ауданы Щучинск
қаласының аудандық қаржы бөлімі.
Практикалық маңыздылығы – дипломдық жұмысты жазған кезде құрастырылған
аналитикалық кестелер мен талдау болашақта мемлекеттік мекемелерде Қаржы
бөлімінің қызметкерлерімен аналитикалық жұмыста қолдана алады.
Дипломдық жұмыстың теориялық және методологиялық негізі ретінде
құқықтық және ақпараттық материалдар, Қазақстан Республикасының нормативтік
актілер және заңнамалар, ҚР статистикалық агентствосының ақпараты, Щучинск
қаласының қаржы басқармасының мәліметтері қолданылды.
Зерттеу әдістері. Дипломдық жұмыстың тақырыбын зерттеуде жалпы
диалектикалық, салыстырмалы, аналитикалық, тарихи, логикалық, жүйелік,
функционалды талдау әдістері қолданылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспе, үш тарау,
қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде тақырыптың өзектілігі, мақсаты мен міндеттері, объектісі мен
пәні, зерттеу әдістері қарастырылды.
Бірінші бөлімде мемлекеттік мекемелерді қаржымен қамтамасыз етудің
теориялық негізі жайында жазылған.
Жұмыстың екінші бөлімінде Бурабай ауданы Щучинск қаласының қаржы
бөлімі мысалында мемлекеттік мекемелерді қаржыландыру жүйесін талдау
қарастырылған.
Үшінші бөлімде мемлекеттік мекемелерді қаржыландыру жүйесін бақылау
және оны жетілдіру жолдары ұсынылған.
Дипломдық жұмысты зерттеудің нәтижелері қорытындыда жинақталған.
1 Мемлекеттік мекемелерді қаржымен қамтамасыз етудің теориялық негізі
1.1 Мемлекеттік бюджет мемлекеттік мекемелерді қаржыландырудың құралы
ретінде
Бюджет – мемлекеттің міндеттері мен функцияларын іске асыруды қаржылық
қамтамасыз ету үшін арналған оның орталықтандырылған ақшалай қоры [1,24
бет].
Мемлекеттік бюджет экономикалық қатынастардың жиынтығы ретінде
объективтік сипатқа ие. Оны бөлудің дербес саласы ретінде өмір сүруін
қоғамдық өндірістің өзі айқындайды. Оны жоспарлы дамыту орталықтандырылған
ресурстарды қажет етеді. Қаражатты орталықтандыру бүкіл халық шаруашылығы
ауқымында қорлардың үздіксіз айналымын ұйымдастыру үшін, жалпы экономика
жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін қажет. Арнайы бюджет саласының құндық
бөлінісі мемлекеттің табиғаты мен қызметінен туындайды. Мемлекет
қаржыландыруға бүкіл қоғам ауқымында әлеуметтік-мәдени шаралар өткізуге,
қорғаныс міндеттерін шешуге, мемлекеттік басқарудың жалпы шығындарын жабуға
орталықтандырылған қаржыны қажет етеді.
Сөйтіп мемлекеттік бюджет ұдайы өндірістің қажеттіліктерінен,
мемлекеттің табиғатынан объективті қажеттілік туындайтын болып табылады.
Экономика қазіргі жағдайда орталықтандырылған қаржы ресурстары
мемлекетке қоғамдық өндіріс қарқынын қамтамасыз ететін салалық және
аумақтық құрылымдар құрып, ірі әлеуметтік өзгерістер жүргізуге мүмкіндік
береді. Орталықтан бөлінетін қаржының көмегімен қаражат экономиканың
басты учаскелерінде шоғырландырылып, мемлекеттің экономикалық және
әлеуметтік саясатын жүзеге асыруға жағдай жасайды. Сөйтіп құндық бөліністің
айрықша бөлігі ретінде мемлекеттік бюджет айрықша қоғамдық арналымды жалпы
мемлекеттік қажеттерді қанағаттандыруға қызмет етеді.
Нақты объективті бөліс қатынастардың формасы болғандықтан айрықша
қоғамдық арналымды орындай отырып, мемлекеттік бюджет экономикалық
категория ретінде көрінеді.
Қаржы қатынастарының жиынтығы ретінде мемлекеттік бюджетте қаржы
категориясына тән сипаттар бар: бюджет қатынастары бөлістік сипатта
мақсатты ақша қорларын құрып, пайдалану арқылы жүреді.Сонымен қатар
бюджеттік қатынастардың белгілі бір ерекшелігі болады. Бірақ ол ерекшелік
қаржыға тән сипат шегінен шықпайды. Мемлекеттік бюджет құн бөлінісінің
айрықша саласы ретінде мыналармен сипатталады:
жиынтық қоғамдық өнімнің мемлекеттің қолында жинақталып, қоғамдық
қажеттерді өтеумен байланысты бөліс қатынастарының айрықша экономикалық
формасы болып табылады;
құнды жасап, оны тұтыну процесін бедерлейтін материалдық өндіріс
қаржысы мен құнды тұтынуға қызмет ететін өндірістен тыс сала қаржысынан
айырмашылығы бюджет халық шаруашылығы салалары, аумақтар, экономика
секторлары, қоғамдық қызмет салалары арасында құнды қайта бөліске салуға
арналған;
қоғамдық өнімнің тауар формасындағы қозғалысымен тікелей байланысы жоқ
құнды бөлісіп, одан алшақтау жүзеге асырылады, ал материалдық өндірістен
тыс салаларда қаржы қатынастары тауар-ақша қатынастарымен астасып жатады
[2,124 бет].
Кез келген басқа экономикалық категория сияқты мемлекеттік бюджет
өндірістік қатынастарды бейнелеп, соған лайықты материалдық-заттай көрініс
табады. Бюджет қатынастары мемлекеттің ақшалай қатынастарының
орталықтандырылған қорында – бюджет қорында заттанады. Нәтижесінде қоғамда
жүріп жатқан нақты экономикалық бөліс процестері мемлекет жұмылдырып,
пайдаланатын қаражат тасқынынан көрінеді. Бюджет қоры- қоғамдық өнім мен
ұлттық табыстың құндық бөлінісінің тиісті кезеңдерінен өтіп, ұдайы
өндірісті ұлғайту, халыққа әлеуметтік-мәдени қызмет көрсету, қорғаныс,
басқару жөнінде қажеттерді қанағаттандыру үшін мемлекет қарамағына түскен
бөлігінің объективті алғышарты бар экономикалық формасы. Бюджет қорын
қалыптастыру мен пайдалану, бөлу және қайта бөлуге байланысты болатын құн
қозғалысының процесін білдіреді.
Экономикалық категория ретінде мемлекеттік бюджет қоғамдық өнім
құнының мемлекеттің орталықтандырылған қаражат қорын құру жолымен жоспарлы
түрде бөлу, қайта бөлу процесінде және оны ұдайы өндірісті ұлғайту,
қоғамдық қажеттерді қанағаттандыруға пайдалану барысында мемлекет пен
қоғамдық өндіріске басқа да қатысушылардың арасында қалыптасқан ақша
қатынастарын бейнелейді.
Бюджет экономикаға бюджет механизмі арқылы ықпал етеді. Мұнда
бюджеттің бүкіл экономикаға ықпал құралы ретіндегі рөлі көрінеді. Бюджет
механизмі- мемлекеттің ақшалай қаражаттарының орталықтандырылған қорын құру
және пайдалану формалары мен әдістерінің жиынтығы. Экономиканы реттеу
орталықтандырылған қаражат қорының көлемін белгілеу, оны құру, пайдалану
формалары мен әдістерін реттеу, бюджетті құру және орындау процесінде қаржы
ресурстарын қайта бөліске салу жолымен жүзеге асырылады.
Өндіріс құрал-жабдықтарына мемлекеттік меншіктің әзірше, басым болуы
шаруашылықты үйлестіре жүргізуді қажет етеді. Мұның өзі бюджет
қатынастарының жұмыс істеуінің жоспарлы мақсатын алдын ала айқындайды.
Бюджет байланыстарының мақсатты сипаты, мемлекеттің ақшалай қаражаттарының
орталықтандырылған қоры қозғалысының осыған ұқсас формасы бюджет
байланыстарын тиісті қаржы құжаты- елдің негізгі қаржы жоспарында
бейнеленетіндігіне жеткізеді. Онда бюджеттің экономикалық мазмұнын құрайтын
бөліс процестері қарастырылады. Кірістер мен шығыстардың баптары
мемлекеттің ақшалай қатынастарының орталықтандырылған қорын қалыптастыру
көздері мен жұмсалу бағыттарын көрсетеді. Негізгі қаржы жоспары-
мемлекеттің жоспарлы қызметінің нәтижесі; онда қоғамның барлық мүшелерінің
мүдделерін бейнелейтін мемлекет еркі көрінеді. Мемлекеттің негізгі қаржы
жоспарының көрсеткіштері республика үкіметінің Мемлекеттік бюджет туралы
заңына сәйкес міндетті түрде орындалуы тиіс [3,102 бет].
Қоғамдық ұдайы өндірістегі мемлекеттік бюджеттің рөлі ең алдымен,
өндірілген ұлттық табыстың, жалпы қоғамдық өнімнің бөлу және қайта бөлуінен
көрінеді. Ол қаражатты елдің халық шаруашылығы салалары, қоғамдық қызмет
саласы, өндіріс секторлары, экономикалық аудандары мен аумақтары арасында
бөледі. Бүкіл халық шаруашылығының бюджеті болғандықтан, мемлекеттік бюджет
экономикаға тұтас ықпал жасайды.
Мемлекеттік бюджет материалдық өндіріс саласында оның өсуінің
стимуляторы ретінде зор рөл атқарады. Бюджет қаржысы жеке жеке
кәсіпорындар шеңберінде және қоғамдық бүкіл халық шаруашылығы ауқымында
қорлар қозғалысын қамтамасыз ету үшін пайдаланылады. Кәсіпорындардағы
күрделі жұмсалымдар мен айналым қаржысын бюджеттен қаржыландыру,
операциялық және басқа шығындарын жабу бюджетке жеке кәсіпорындардың
өзіндік айналым қорларына қосылып, оның іркіліссіз бірқалыпты жүруіне
мүмкіндік береді.
Өндірістен тыс салалардағы бюджет қаржысы олардың қызметінің одан әрі
дамуының басты көзі. Бұл салалардағы мекемелер мен ұйымдардың басым
көпшілігі өздерінің табыс көздері жоқ болғандықтан, мемлекеттік бюджеттен
қаржыландырылады. Білім беру, денсаулық сақтау, әлеуметтік сақтандыру,
әлеуметтік қамсыздандыру, ғылым, мәдениет, әдебиет және өнер салаларындағы
мемлекеттің шығындары- жалпы мемлекеттік ауқымдағы әлеуметтік-мәдени
шараларды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін қаржы базасы. Өндірістік емес
салалар құрылымын ұтымды құрауда бюджеттің маңызы орасан зор. Өндірістік
емес салалардың қызметін қаржы ресурстары мен қамтамасыз ете отырып,
мемлекет бюджет арқылы тұтыну қорының нақты көлемін қалыптастыруға, оны
пайдалануда аумақтық пропорцияға әсер етуі мүмкін.
Мемлекеттік бюджет –бұл мемлекеттік аппаратты, қарулы күштерді
қаржыландыруға, қажетті әлеуметтік-экономикалық қызметтер атқаруға
бағытталған ел үкіметінің қарамағында болатын ақша ресурстарының
орталықтанған қоры болып табылады. Бюджет сонымен қатар, экономиканы
мемлекеттік реттеудің, шаруашылық конъюнктураға ықпал етудің, дағдарысқа
қарсы шараларды жүзеге асырудың қуатты құралы болып табылады [4,64 бет].
Бүгінгі мемлекеттердің бюджеттері олардың көпсалалы қызметтерін
бейнелейтін құжат деуге болады. Ол мемлекеттік шығындардың және оларды
өтейтін қаржы көздерінің жылдық жоспары. Бюджеттің жобасы жыл сайын заң
шығаратын органда талқыланады және елдің, штаттың парламентінде немесе
муниципалдық жиналыста қабылданады. Қаржылық жыл біткеннен кейін атқару
үкіметінің өкілетті өкілдері, алдыңғы жылғы бюджет туралы қабылданған заң
бойынша өздерінің табыстарын жинақтау туралы және жасалған шығындар туралы
есеп береді
Орталық үкіметтің бюджеті мен жергілікті бюджеттердің арасында бюджет
табыстарының көзін бөлу туралы, ел масштабында қаражаттарды қайта бөлу
арқылы, орталық үкімет жағынан жергілікті бюджеттерді қаржыландыру туралы
жеңіл емес қатынастар пайда болады. Сондықтан мемлекеттік бюджет тек
орталық үкіметтің бюджеті емес, ол мемлекеттік әкімшілдік-территориялық
үкіметтердің барлық дәрежедегі бюджеттерінің жиынтығы болып табылады.
Бюджеттен тыс қорлар мақсатты міндет атқаратын және мемлекеттік
бюджетке жатқызылмаған бюджетпен тығыз ұштасып жатады. Бюджеттен тыс
қаражаттар орталық және жергілікті үкімет қарамағында болады және олар,
әрқайсысы белгілі қажеттер үшін құрылған арнаулы қорларда жинақталады.
Мысал ретінде ҚР зейнетақы қорын атап өтуге болады. Бюджеттен тыс қорлар
арнаулы (мақсатты) салықтар, заемдар, бюджеттік субсидиялар есебінен
құрылады.
Бюджеттен тыс қорлар бюджетті, сондықтан парламенттік бақылауды
айналып үкіметтің экономикаға кірісуінің мүмкіндігін кеңейтеді.
Мемлекеттік бюджет біртұтастық, толықтық, нақтылық, жариялылық
принциптеріне негізделеді.
Біртұтастық принципі бюджет жүйесінің ұйымдық-экономикалық
орталықтандырылу дәрежесін білдіреді. Бұл принцип бұрынғы КСРО-ның бюджет
жүйесінде неғұрлым айқын аңғарылатын. Қазіргі уақытта жергілікті
органдардың дербестік алып, оларға қаржы ресурстарын пайдалану жөнінде
біршама құқықтар берілуіне байланысты әлсіреп отыр.
Біртұтастық мемлекетте біріңғай бюджет жүйесінің, елдің аумағында
әрекет ететін мемлекеттік табыстардың жалпы жүйесінің өмір сүруінде,
мемлекеттік шығындардың біркелкілігінде, қаржы құжаттарының, бюджет
жіктемесінің бірлігінде көрінеді. Бұл принцип бюджетті жоспарлаудың
әдістері мен ұйымдастырылуының бірыңғайлығын, оның әлеуметтік экономикалық
болжаммен өзара байланысын қамтамасыз етеді. Бюджеттің біртұтастығы
принципінің міндеті парламент тарапынан бюджет қаржысы қозғалысына пәрменді
бақылау орнату.
Толықтық принципі үкіметтің барлық қаржы операцияларының, барлық
жиналатын кірістер мен жұмсалатын шығындардың бюджетте шоғырландырылып,
мемлекеттің барлық түсімдері мен шығындарын әрбір бапта ескерілетінін
білдіреді. Қазіргі уақытта бұл принцип іс жүзінде қолданылмайды. Өйткені
бюджетті арнайы шығыстармен былықтыру жөнсіз деп саналады, сондықтан соңғы
кезде мемлекеттік бюджеттен мемлекеттік әлеуметтік сақтандырудың дербес
бюджеті бөліп шығарылады.
Қаржының едәуір бөлігі арнайы бюджеттен тыс қорлар бойынша жүреді
зейнетақы, жұмыспен қамтуға жәрдемдесу, жол, әлеуметтік сақтандыру және
т.б.. Бұдан басқа ҚР бюджет жүйесі туралы заңына сәйкес бюджетте
қарастырылмаған аса маңызды шараларды қаржыландыру үшін немесе белгілі бір
мақсаттарға қаржы жетпесе, ағымдағы бюджеттің орындалуы ескеріліп, қосымша
бюджет құрылады. Оны мемлекеттік үкімет пен басқарудың жоғары органдары
қарап, бекітеді.
Нақтылық принципі бюджет жазбаларының жалғандығын болдырмау үшін
қажет, ол бюджетте мемлекеттің қаржы операцияларының нақты көрінуін,
бекітілген сомалардың сәйкес келуін қарастырады. Мұнда нақты болу
болжамдары, бағдарламалары көрсеткіштеріне негізделіп, бюджет резервтерімен
нығайтылған барлық кірістер көздері мен шығыстар бағыттары есептеулерінің
негіздемелеріне қарай анықталады.
Жариялылық принципі бюджеттің кірістері мен шығыстары туралы
мәліметтерді жұртшылыққа бюджеттің құрамы және құрылымы мен, тапшылық
көлемімен және жабудың әдістерімен шығындарды қысқарту, кірістерді
көбейту, заемдар және басқалар таныстыру үшін баспасөзде жариялау талабын
білдіреді [14,92 бет].
Мемлекеттік бюджет экономиканы реттеудің ең маңызды құралы деуге
болады және тиімді де икемді жұмсай білу экономикадағы көптеген мәселелерді
шешуге көмектеседі. Ол арқылы жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді
қанағаттандыруға болады. Сонымен қатар бюджет, шаруашылық конъюнктураға
ықпал етудің, дағдарысқа қарсы шараларды жүзеге асырудың қуатты құралы
болып табылады.
Бюджеттік құрылыс деп экономикалық та, сондай-ақ ұйымдастырушылық-
құқықтық та тұрғыдан алғанда, мемлекеттік бюджетті ұйымдастыру ұғынылады.
Бұған мемлекеттік бюджеттің ішкі бөлімшелерінің құрамы мен құрылымы, оларды
пайдалану саласының функционалдық ара жігінің ажыратылуы, тең бағыныстылық,
өзара іс-қимыл, сондай-ақ бюджетті ұйымдастырудың құқықтық және рәсімдік
жағы енгізіледі. Басқа сөзбен айтқанда, бюджеттік құрылыс – бұл бюджет
жүйесін ұйымдастыру, оны құру қағидаттары.
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі республикалық және жергілікті
бюджеттер мен Ұлттық қордың, сондай-ақ бюджет үдерісінің жиынтығын
білдіреді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры елдің тұрақты әлеуметтік-
экономикалық дамуын қамтамасыз ету, болашақ ұрпақтар үшін қаржы қаражатын
жинақтау, экономиканың қолайсыз сыртқы факторлардың әсеріне тәуелділігін
азайту үшін құрылды.
Мемлекеттік бюджет олардың арасындағы өзара өтеу операцияларын
ескермегенде, республикалық және жергілікті бюджеттердің жиынтығын
білдіреді.
Республикалық бюджет – бұл Бюджет кодексінде белгіленген салық және
басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын орталықтандырылған ақшалай
қор. Республикалық бюджет орталық мемлекеттік органдардың, олардың
бағынысындағы мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржылық
қамтамасыз ету және мемлекеттік саясаттың жалпы республикалық бағыттарын
іске асыру үшін арналған [5,54 бет].
Қазақстан Республикасы бюджет жүйесінің құрылымы (сурет 1) ұсынылған.
Сурет 1 Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі [1]
Облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қаланың, астананың бюджеті
де Бюджет кодексінде белгіленген салық және басқа да түсімдер есебінен
қалыптастырылатын орталықтандырылған ақшалай қорды білдіреді. Ол облыстық
деңгейдегі жергілікті атқарушы органдардың, республикалық маңызы бар
қаланың, астананың, олардың бағынысындағы мемлекеттік мекемелердің
міндеттері мен функцияларын қаржылық қамтамасыз ету және тиісті әкімшілік-
аумақтық бірліктегі мемлекеттік саясатты іске асыру үшін арналады. Тиісті
қаржы жылына арналған облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қаланың,
астананың бюджеті облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың
мәслихатының шешімімен бекітіледі.
Ерекше жағдайларда төтенше мемелекеттік бюджет әрекет етеді –
Қазақстан Республикасында төтенше немесе әскери жағдай болған кезде
республикалық және жергілікті бюджеттердің негізінде құрылатын төтенше
мемлекеттік бюджет енгізіледі. Төтенше мемлекеттік бюджетті енгізу және оны
тоқтату үшін негіздеме Қазақстан Республикасы Президентінің республиканың
бүкіл аумағында төтенше немесе әскери жағдай енгізу немесе оның күшін жою
туралы Жарлығы болып табылады.
Елдің мемлекеттік құрылысында аумақтық құрылымдардың болуы оларда
тіршілік ету қызметін қамтамасыз ету үшін оларға белгілі бір өкілеттіктер
мен қаржы ресурстарының көлемін беру қажеттілігін негіздейді. Осыған
байланысты қаржылық жүйенің құрылымында жергілікті бюджеттер ерекше буын
ретінде бөлінеді.
Жергілікті бюджет тиісті мәслихаттың шешімімен бекітілетін,
түсімдердің және жергілікті атқарушы орган өзіне жүктелген функцияларды
жүзеге асыру үшін айқындайтын жергілікті бюджеттік бағдарламаларды
қаржыландыруға арналған бюджеттің тапшылығын (профицитті пайдалану)
қаржыландырудың есебінен қалыптастырылатын әкімшілік аумақтық бірліктің
ақшалай қорын білдіреді.
Жергілікті бюджеттердің рөлі, олардың құрамы мен құрылымы жергілікті
мемлекеттік органдарға жүктелген функциялар мен міндеттердің мазмұнымен
және сипатымен, сондай-ақ мемлекеттің әкімшілік-аумақтық құрылысымен және
саяси-экономикалық бағыттылығымен толықтай айқындалады.
Жергілікті бюджеттердің жай-күйі әр түрлі факторларға тәуелді болады.
Оларға мыналар жатады:
- елдің жалпы экономикалық жағдайы;
- тиісті аумақтың экономикалық әлеуеті;
- жергілікті билік және басқару органдарының құқықтары мен міндеттерін
реттейтін мемлекеттік заңнаманың деңгейі;
- жергілікті билік және басқару органдарының өздеріне берілген
құқықтарды іске асырудағы құзыреттілік дәрежесі.
Жергілікті бюджеттер тұрақтылығының басты шарты нақты қаржы кезеңі мен
нақты аумақтың шеңберінде жергілікті мемлекеттік органдардың келіп түсетін
кірістер мен жүзеге асырылатын қажетті шығыстардың арасындағы тиісті тепе-
теңдікті қамтамасыз ете білу шеберлігі болып табылады [6,27 бет].
Қазақстан Республикасында жергілікті бюджеттер (әкімшілік-аумақтық
бірліктердің бюджеттері) облыстық бюджеттермен, республикалық маңызы бар
қаланың және астананың бюджеттерімен және аудандық бюджеттермен ұсынылған.
Облыстың бюджеті олардың арасындағы өзара өтемелі операцияларды
ескерместен облыстық, қалалық және аудандық бюджеттердің жиынтығы болып
табылады.
Қазіргі кезде Қазақстандағы жергілікті бюджеттер мемлекеттік бюджет
қаражатының жалпы көлемінің кірістер бойынша шамамен 30%-ын және шығыстар
бойынша – шамамен 48%-ын алады.
Жергілікті бюджеттерді қалыптастырудың олардың өз бетімен жұмыс
істеуінің үш деңгейі бойынша өз ерекшеліктері бар: облыстық бюджет
деңгейінде, республикалық маңызы бар қала мен астананың бюджеті деңгейінде
және аудан бюджеті деңгейінде. Жергілікті бюджеттердің кірістері
республикалық бюджеттің кірістері сияқты салықтық және салықтық емес
түсімдерден қалыптастырылады. Бұл ретте жергілікті бюджетке түсетін салық
түсімдері Бюджет және Салық кодекстерінің регламенттеуші ережелеріне сәйкес
республикалық бюджетке түсетін салық түсімдері түрлерінен ерекшеленеді.
Жергілікті бюджетке түсетін салықтық емес түсімдер коммуналдық
меншіктен; облыстық бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелердің
тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатуынан түскен түсімдерден; облыстық
бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер ұйымдастыратын
мемлекеттік сатып алу өткізуден ақша түсімдерінен; облыстық бюджеттен
қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер салатын айыппұлдардан,
өсімақылардан, санкциялардан, алымдардан түсетін кірістерді; облыстық
бюджетке түсетін басқа да салықтық емес түсімдерді білдіреді.
Мыналар:
- аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) бюджеттерінен облыстық
бюджетке трансферттер;
- республикалық бюджеттен трансферттер жергілікті бюджетке трансферт
түсімдері болып табылады.
Республикалық маңызы бар қаланың, астананың бюджетіне республикалық
маңызы бар қаланың, астананың бюджетінен берілген кредиттерді өтеуден,
республикалық маңызы бар қаланың, астананың коммуналдық меншігінде тұрған
мемлекеттің қаржы активтерін сатудан, республикалық маңызы бар қаланың,
астананың жергілікті атқарушы органының қарыздарынан түскен түсімдер
есептеледі.
Мыналардың:
- облыстың;
- республикалық маңызы бар қаланың;
- астананың,
- ауданның (қаланың),
- қаладағы ауданның,
- аудандық маңызы бар қаланың,
- кенттің, ауылдың (селоның),
- ауылдық (селолық) округтің бюджеттік бағдарламалары жергілікті болып
табылады [7,184 бет].
Облыстық бюджеттің шығыстары облыстық деңгейдегі билік органдарының
функцияларына сәйкес шығыстардың бағыттары бойынша жүзеге асырылады.
Облыстық деңгейдегі жергілікті өкілдік және атқарушы органдардың жұмыс
істеуіне; облыстың әлеуметтік-экономикалық дамуын стратегиялық жоспарлауға;
облыстың деңгейінде бюджеттік жоспарлауға; облыстық бюджеттің орындалуын
ұйымдастыруға; облыстық коммуналдық меншікті басқаруға жұмсалатын шығындар
жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтерді қамтамасыз ететін шығыстарға
жатады.
1.2 Мемлелеттік мекемелер қаржыларының ерекшеліктері
Бюджеттің атқарылуы үшін қаржыландыру жоспарларының мынадай түрлері
бар:
- мемлекеттік мекемелер – мемлекеттік мекеменің міндеттемелер бойынша
қаржыландырудың жеке жоспарын (бұдан әрі – міндеттемелер бойынша жеке
жоспар) және мемлекеттік мекеменің төлемдер бойынша қаржыландырудың жеке
жоспарын (бұдан әрі – төлемдер бойынша жеке жоспар);
- бюджеттік бағдарламалар әкімшісі – міндеттемелер бойынша
қаржыландыру жоспарын және төлемдер бойынша қаржыландыру жоспарын (бұдан
әрі – бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің қаржыландыру жоспары);
- бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган – түсімдердің және
төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарын, міндеттемелер бойынша
қаржыландырудың жиынтық жоспарын әзірлейді.
Қаржыландырудың жеке жоспарлары, бюджеттік бағдарламалар әкімшілерін
қаржыландыру жоспарлары, түсімдердің және төлемдер бойынша қаржыландырудың
жиынтық жоспары, міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары
кезекті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңға және
жергілікті бюджеттер туралы мәслихаттардың шешімдеріне, кезекті қаржы
жылына арналған республикалық және жергілікті бюджеттерді іске асыру туралы
Қазақстан Республикасы Үкіметінің және жергілікті атқарушы органдардың
қаулыларына, жергілікті бюджеттік бағдарламалардың бекітілген
паспорттарына, бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің бюджеттік өтініміне,
Қазақстан Республикасының Бірыңғай бюджеттік сыныптамасына (бұдан әрі - ҚР
ББС), Республикалық және жергілікті бюджеттерден қаржыландырылатын
мемлекеттік мекемелердің анықтамалығына (бұдан әрі – Мемлекеттік
мекемелердің анықтамалығы) сәйкес және осы Ережеде белгіленген тәртіппен
әзірленеді [8,154 бет]..
Қаржыландырудың жеке жоспарлары бөлшек қалдықтары бар, үтірден кейін
бір белгісі бар сандармен мың теңгемен қалыптастырылады, бюджеттік
бағдарламалардың әкімшілерін қаржыландыру жоспарлары, бюджетке түсетін
түсімдердің жиынтық жоспары, түсімдердің және төлемдер бойынша
қаржыландырудың жиынтық жоспары, міндеттемелер бойынша қаржыландырудың
жиынтық жоспары бөлшек қалдықсыз бүтін сандармен мың теңгемен
қалыптастырылады.
1. Республикалық жәненемесе мемлекеттік бюджеттерден
қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелерге республикалық
жәненемесе жергілікті бюджеттерден шығыстарды жүргізу
үшін бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган
жеті мәнді кодтар беріледі. Мұнда бірінші үш белгі ҚР
ББС-қа сәйкес бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің кодын
білдіреді, келесі төрт белгі әр мемлекеттік мекеме үшін
жеке болып табылады.
2. Республикалық бюджеттік бағдарламалар әкімшілері
республикалық бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік
мекемелерге кодтар беру үшін бюджетті атқару жөніндегі
орталық уәкілетті органға заңды тұлғаны тіркеу туралы
куәліктің, салық төлеуші куәлігінің (бұдан әрі – СТН)
көшірмелерін қоса бере отырып, осы Ереженің 32-
қосымшасына сәйкес нысан бойынша мемлекеттік
мекемелерге кодтар беруге өтінім береді.
Жергілікті бюджеттерден қаржыландырылатын мемлекеттік
мекемелерге кодтар беру үшін жергілікті бюджеттік бағдарламалар әкімшілері
аумақтық қазынашылық бөлімшесіне осы Ереженің 10-тарауында көзделген
құжаттар жинағын қалыптастыру үшін қажетті құжаттарды қоса бере отырып, осы
Ереженің 32-қосымшасына сәйкес нысан бойынша мемлекеттік мекемелерге кодтар
беруге өтінім береді.
Аумақтық қазынашылық бөлімшесі осы Ереженің 32-қосымшасына сәйкес
нысан бойынша мемлекеттік мекемелерге кодтар беруге өтінім алған күннен
бастап келесі жұмыс күнінен кешіктірмей бюджетті атқару жөніндегі орталық
уәкілетті органға осы Ереженің 32-қосымшасына сәйкес нысан бойынша
мемлекеттік мекемелерге кодтар беруге арналған өтінім жібереді.
Республикалық және жергілікті бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері
мемлекеттік мекемелерге кодтар беруге арналған өтінімде көрсетілген
деректемелердің шынайылығын қамтамасыз етеді.
3. Бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті органға
республикалық бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінен
және аумақтық қазынашылық бөлімшелерінен осы Ереженің
32-қосымшасына сәйкес нысан бойынша мемлекеттік
мекемелерге кодтар беруге арналған өтінім алған күннен
бастап келесі жұмыс күнінен кешіктірмей кодтар
беріледі.
4. Бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган
республикалық және жергілікті бюджеттерден
қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер кодтар берген
күннен бастап келесі жұмыс күнінен кешіктірмей
электрондық түрдегі хат арқылы берілген кодтар туралы
республикалық бюджеттік бағдарламалар әкімшілеріне және
аумақтық қазынашылық бөлімшелесіне хабарлайды.
Аумақтық қазынашылық бөлімшесі жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын
мемлекеттік мекемелердің кодтарын беру туралы бюджетті атқару жөніндегі
орталық уәкілетті органнан хат алған күннен бастап келесі жұмыс күнінен
кешіктірмей берілген кодтар туралы жерлікті бюджеттік бағдарламалардың
әкімшілеріне хабарлайды.
5. Мемлекеттік мекемелердің берілген кодтарын тіркеу
қаржылық бақылау агенттігі жөнінде қалыптастырылатын
мемлекеттік мекемелер анықтамалығында жазылады.
6. Аумақтық қазынашылық бөлімшелері мемлекеттік
мекемелердің кодтарын ашқаны туралы тиісті салық
органына салық қызметінің тиісті органдарына бюджетті
атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган оларды
ашқаннан кейінгі үш жұмыс күні ішінде жазбаша
хабарлайды [9,54 бет].
Мемлекеттік мекемелердің мынадай қолма-қол ақшаны бақылау шоттары және
шоттары болуы мүмкін:
1) мемлекеттік мекемелер өздерінің билігінде қалған тауарларды
(жұмыстарды, қызметтерді) сатудан қалған қолма-қол ақшаны бақылау шоты
(бұдан әрі – ақылы қызмет ҚБШ);
2) демеушілік, қайырымдылық көмектің қолма-қол ақшасын бақылау шоты
(бұдан әрі – демеушілік, қайырымдылық көмек ҚБШ);
3) ақшаны уақытша орналастырудың қолма-қол ақшасын бақылау шоты (бұдан
әрі – ақшаны уақытша орналастыру ҚБШ);
4) нысаналы қаржыландырудың қолма-қол ақшасын бақылау шоты (бұдан әрі
– нысаналы қаржыландыру ҚБШ);
5) шетел валютасындағы шоттар.
Республикалық және жергілікті бюджеттерден қаржыландырылатын
мемлекеттік мекемелерге демеушілік, қайырымдылық көмек, ақшаны уақытша
орналастыру ҚБШ-ны ашу үшін бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті
орган және жергілікті уәкілетті орган осы Ереженің 33-қосымшасына сәйкес
нысан бойынша рұқсат береді;
Демеушілік, қайырымдылық көмек, ақшаны уақытша орналастыру ҚБШ-сын
ашуға рұқсат тиісті бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің қолдаухатының
негізінде беріледі.
Бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің қолдаухаты мынаны қамтуы тиіс:
- ҚБШ ашылатын мемлекеттік мекеменің атауы мен коды;
- ашу талап етілетін ҚБШ-ның атауы;
- мемлекеттік мекеме қаржыландырылатын бюджет түрі;
- мемлекеттік мекеменің заңды және іс жүзіндегі мекен-жайы;
- қаржыландыру көздері;
- баптың, тармақтың, тармақшаның нөмірлерін көрсете отырып, бюджет
қаражатынан басқа өзге қаржыландыру көздеріне жол беретін
заңнамалық актінің атауы және күні.
Мемлекеттік мекемелерге демеушілік, қайырымдылық көмек, ақшаны уақытша
орналастыру ҚБШ-сын ашуға рұқсат бір рет беріледі және осы Ереженің 12-
тарауында көзделген жағдайлардағы олар жабылғанға дейін әрекет етеді.
Республикалық және жергілікті бюджеттерден қаржыландырылатын
мемлекеттік мекемелерге шетел валютасындағы шоттарды ашу үшін бюджетті
атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган осы Ереженің 34-қосымшасына сәйкес
нысан бойынша рұқсат береді.
Шетел валютасындағы шотты ашуға рұқсат валюта түрлері және шығыстар
түрлері бойынша рұқсаттың әрекет ету мерзімі көрсетіліп, тиісті бюджеттік
бағдарламалар әкімшісінің қолдаухаты негізінде валюта түрлері және шығыстар
түрлері бойынша беріледі.
Бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің қолдаухаты мынаны қамтуы тиіс:
- шот ашылатын мемлекеттік мекеменің атауы мен коды;
- СТН;
- шоттың атауы;
- валюта түрі;
- қаржыландыру көздері;
- шығыстарды бағыттау мақсаттары;
- шетел валютасында шотты ашу үшін негіз [10,94 бет].
Халықаралық ынтымақтастықты және сыртқы экономикалық қызметті жүзеге
асыру көзделген Қазақстан Республикасының заңнамалық актісі, Қазақстан
Республикасы ратификациялаған шарттар, сондай-ақ мемлекеттік сатып алу
туралы заңнамаға сәйкес жасасқан резидент емес берушілермен тауарларды
(жұмыстарды, қызметтерді) сатып алуға арналған шарттар шетел валютасындағы
шоттарды ашу үшін негіз болып табылады. Демеушілік, қайырымдылық көмек,
ақшаны уақытша орналастыру ҚБШ, шетел валютасындағы шоттарды ашуға жазбаша
рұқсат үш данада ресімделеді, олардың екеуі кейіннен мемлекеттік мекемеге
және мемлекеттік мекемеге қызмет көрсетілетін аумақтық қазынашылық
бөлімшесіне берілу үшін бағдарламалар әкімшісіне беріледі, үшінші данасы
бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті органда қалады. Республикалық бюджеттен
қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелерге ақылы қызмет ҚБШ-сын ашу үшін
мемлекеттік мекеме аумақтық қазынашылық бөлімшесіне осы Ереженің 35-
қосымшасына сәйкес нысан бойынша ақылы қызметтің қолма-қол ақшасын бақылау
шотын ашуға өтінім береді.
Аумақтық қазынашылық бөлімшесі республикалық бюджеттен
қаржыландырылатын мемлекеттік мекемеден алынған қолма-қол ақшаның бақылау
шотын ашуға арналған өтінімнің негізінде осы Ереженің 35-қосымшасына сәйкес
нысан бойынша ақылы қызметтің қолма-қол ақшасын ашуға өтінімді
қалыптастырады және бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті органға
жібереді. Жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелерге
ақылы қызмет, демеушілік, қайырымдылық көмек, ақшаны уақытша орналастыру
ҚБШ-сын ашу үшін бюджетті атқару жөніндегі жергілікті уәкілетті орган
аумақтық қазынашылық бөлімшесіне осы Ереженің 36-қосымшасына сәйкес нысан
бойынша қолма-қол ақшаны бақылау шоттарын ашуға өтінім береді, ол
мемлекеттік мекемелердің тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) өткізуден
түскен түсімдер мен шығыстар жоспарының және бюджетті атқару жөніндегі
жергілікті уәкілетті орган берген рұқсаттардың негізінде жасалады. Бюджетті
атқару жөніндегі аумақтық қазынашылық бөлімшесі жергілікті уәкілетті
органнан алған қолма-қол ақшаны бақылау шотын ашуға арналған өтінімнің
негізінде осы Ереженің 36-қосымшасына сәйкес нысан бойынша қолма-қол ақшаны
бақылау шотын ашуға ашуға арналған өтінімді қалыптастырады және бюджетті
атқару жөніндегі орталық уәкілетті органға жібереді. Бюджетті атқару
жөніндегі орталық уәкілетті орган:
- бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті органның демеушілік,
қайырымдылық көмек, ақшаны уақытша орналастыру ҚБШ-сын ашуға рұқсатының
және рұқсат берілген күні аумақтық қазынашылық бөлімшесінің ақылы қызметтер
ҚБШ ашуға арналған өтінімдердің және аумақтық қазынышалық бөлімшесінен
ақылы қызметтің ҚБШ ашуға өтінімдер түсуі негізінде республикалық
бюджеттен;
- аумақтық қазынашылық бөлімшелерінен ҚБШ ашуға өтінім түскеннен
кейінгі жұмыс күнінен кешіктірмей және бюджетті атқару жөніндегі орталық
уәкілетті органның шетел валютасындағы шотын ашуға рұқсаттың берілген күні,
аталған рұқсаттың және аумақтық бөлімшелерінің ҚБШ ашуға арналған
өтінімдерінің негізінде жергілікті бюджеттерден қаржыландырылатын
мемлекеттік мекемелерге ҚБШ және шетел валютасындағы шоттар ашуды жүзеге
асырады.
1.3 Мемлекеттік мекемелерді қайта құру және оны қаржыландыру көздері
Мемлекеттік мекеменің атауы өзгерген жағдайда республикалық бюджеттік
бағдарламалар әкімшісі бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті органға
мемлекеттік қайта тіркелу туралы куәліктің көшірмесін қоса бере отырып, осы
Ереженің 37-қосымшасына сәйкес нысан бойынша мемлекеттік мекеменің атауын
өзгертуге өтінім береді. Мемлекеттік мекеменің атауы өзгерген жағдайда
жергілікті уәкілетті орган бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті
органға мемлекеттік қайта тіркелу туралы куәліктің көшірмесін қоса бере
отырып, осы Ереженің 37-қосымшасына сәйкес нысан бойынша мемлекеттік
мекеменің атауын өзгертуге өтінім береді.
Аумақтық қазынашылық бөлімшесі өз кезегінде жергілікті уәкілетті
органнан мемлекеттік мекеменің атауын өзгертуге өтінімдер алған күннен
бастап келесі жұмыс күнінен кешіктірмей бюджетті атқару жөніндегі орталық
уәкілетті органға осы Ереженің 37-қосымшасына сәйкес нысан бойынша
мемлекеттік мекеменің атауын өзгертуге өтінім жібереді. Бюджетті атқару
жөніндегі орталық уәкілетті орган республикалық бюджеттік бағдарламалар
әкімшілерінен және аумақтық қазынашылық бөлімшесінен осы Ереженің 37-
қосымшасына сәйкес нысан бойынша мемлекеттік мекеменің атауын өзгертуге
өтінім алған күннен бастап келесі жұмыс күнінен кешіктірмей мемлекеттік
мекеменің атауын өзгертуді жүзеге асырады. Мемлекеттік мекеменің атауын
өзгерткеннен кейін оған жаңа рұқсат беріледі, бұл ретте бұрын берілген
ақылы қызметтердің, демеушілік, қайырымдылық көмек, ақшаны уақытша
орналастыру ҚБШ немесе шетел валютасындағы шот өзгеріссіз қалдырылады.
Нысаналы қаржыландыру шотын ашу және жүргізу тәртібі Қазақстан
Республикасының кейбір заңдарының ерекшеліктерін ескере отырып, анықталады.
Ашылған тиісті бюджеттер, ақылы қызмет, қайырымдылық көмек, уақытша ақша
орналастыру ҚБШ тіркеу осы Ереженің 38-қосымшасына сәйкес 5-19 Тиісті
бюджеттер, ақылы қызмет, қайырымдылық көмек, уақытша ақша орналастыру қолма-
қол ақшасын бақылау шоттарының тізбесі нысанының бюджетті атқару жөніндегі
орталық уәкілетті органының аумақтық қазынашылық бөлімшесінің ішкі есебінде
көрсетіледі [11,254 бет].
Ашылған шетел валютасындағы шоттарды тіркеу осы Ереженің
39-қосымшасына сәйкес 8-08 Шетел валютасындағы шоттардың тізбесі
нысанының бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті органының аумақтық
қазынашылық бөлімшесінің есебінде көрсетіледі. Бюджетті атқару жөніндегі
орталық уәкілетті органының аумақтық қазынашылық бөлімшелері салық
қызметінің тиісті органдарына оларды бюджетті атқару жөніндегі орталық
уәкілетті орган ашқаннан кейін үш жұмыс күні ішінде мемлекеттік
мекемелердің ақылы қызмет, қайырымдылық көмек ҚБШ ашқаны туралы хабарлайды.
Мемлекеттік мекеменің құжаттар жинағы мынадай құжаттарды қамтиды:
- мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің нотариалды
расталған көшірмесі;
- мемлекеттік мекеменің ережесінің (жарғысының)көшірмесі;
- СТН көшірмесі;
- қолдардың және мөр бедерінің үлгісі;
- мемлекеттік мекеменің бірінші басшысын тағайындау туралы
бұйрықтардың және көшірмелері және қаржылық құжаттардағы бірінші және
екінші қолдардың құқығын жүктеу туралы бұйрықтардың көшірмелері;
- демеушілік, қайырымдылық көмек, уақытша ақша орналастыру ҚБШ және
шетел валютасындағы шоттарды ашуға рұқсаттар.
Мемлекеттік мекеменің атауын өзгерткен кезде ол бойынша мемлекеттік
мекеменің атауы өзгертілген нормативтік құқықтық актінің көшірмелерін бір
уақытта бере отырып, жоғарыда санамаланғанға ұқсас жаңа құжаттар беріледі.
Бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті органының аумақтық қазынашылық
бөлімшелері әр мемлекеттік мекемеге бір құжаттар жинағын қалыптастырады.
Мемлекеттік мекеменің құжаттар жинағын қалыптастырған кезде бюджетті атқару
жөніндегі орталық уәкілетті органының аумақтық қазынашылық бөлімшелері
мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктегі, ережедегі (жарғыдағы),
СТН және елтаңбалы мөр бедеріндегі мемлекеттік мекеменің атауының
сәйкестігін тексереді. Айырмашылықтар болған жағдайда, сәйкестендіру үшін
мемлекеттік мекемге қайтарады. Қолдардың және мөр бедерінің үлгілері
бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті органының аумақтық қазынашылық
бөлімшесіне осы Ереженің 40-қосымшасына сәйкес нысан бойынша екі данада
беріледі. Бір данасы мемлекеттік мекеменің құжаттар жинағында сақталады,
екіншісі қаржылық құжаттардағы қолдар мен елтаңбалы мөр бедерінің
шынайылығын тексеру үшін бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті
органының аумақтық қазынашылық бөлімшесінде пайдаланылады. Бірінші қол
құқығы мемлекеттік мекеменің басшысында жәненемесе оларға уәкілетті тұлға
ие болады. Екінші қол қою құқығы бухгалтерлік есеп жүргізу жөніндегі
функцияларды жүзеге асыратын мемлекеттік мекеменің құрылымдық бөлімшесінің
басшысына жәненемесе мемлекеттік мекеменің басқа уәкілетті басшысы
бухгалтерлік есепті жүргізу жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын тұлғаға
береді. Мемлекеттік мекеменің қолдарының және мөр бедерінің үлгілері
бюджеттік бағдарламалар әкімшісі басшысының немесе олар өкілет берген
тұлғаның қолымен расталады және бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің
елтаңбалы мөр бедерімен нықталады не нотариалды куәландырылады.
Бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің қолдарының және мөр бедерінің
үлгілері нотариалды куәландырылады. Қолдардың және мөр бедерінің үлгілері
өшпейтін төзімді сиялармен орындалуы тиіс, елтаңбалы мөрдің бедері дәл және
анық болуы тиіс. Ұшып кететін сиялар құйылған фломастер және автоқаламмен
қол қоюға және қолды факсимильді көшіру құралдарын пайдалануға жол
берілмейді. Елтаңбалы мөрді қойған кезде (Қазақстан Республикасы
Президентінің әкімшілігі мемлекеттік мекемесін қоспағанда), қызыл, қара
және жасыл түсті мастиканы пайдалануға тыйым салынады.
Арнайы мақсаттарға арналған мөрлерді қолдануға жол берілмейді. Қайта
құрылған мемлекеттік мекемеде мөр уақытша болмаған, мөрдің атауы өзгерген,
ескірген немесе жоғалған жағдайда, бюджетті атқару жөніндегі орталық
уәкілетті органының аумақтық қазынашылық бөлімшесінің басшысы мемлекеттік
мекемеге оның өтінішінің негізінде жаңа мөр дайындауға мерзім (10
күнтізбелік күннен аспайтын) береді және сол жағдайға қарай құжаттарды сол
елді мекенде орналасқан бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің мөр бедерімен
нықтауға немесе құжаттарды бедерсіз беруге рұқсат бере отырып, мөр болмаған
уақытта қаржылық құжаттарды ресімдеу тәртібін анықтайды. Қолдардың және мөр
бедерінің үлгілері елтаңбалы мөрдің дайындалу уақытында оның әрекет ету
мерзімі көрсетіліп, елтаңбалы мөрдің бедерінсіз ресімделеді. Қойылатын
қолдың біреуі айырбасталған немесе толықтырылған немесе мөр айырбасталған
жағдайдың өзінде, аумақтық қазынашылық бөлімшесіне осы тараудың 96-
тармағында белгіленген тәртіппен куәландырылған қолдар қою және мөр
бедерінің үлгілерімен жаңа құжат беріледі.
Бірінші немесе екінші қол қою құқығы бар тұлғалардың біреуінің қолы
уақытша алмастырлған кезде оның қолданыс мерзімі көрсетіле отырып, тиісті
қол қою үлгілері бар уақытша құжат ресімделеді. Қайта ұсынылған қол қою мен
мөр бедері үлгілерінің құжаттары мемлекеттік мекеменің құжаттар жинағына
тігінделеді.
Екінші қол қою құқығы бар тұлға уақытша болмаған (демалыс немесе
науқастанған) кезде төлем құжаттарына қол қою мен мөр бедерінің үлгілері
бар құжатта көрсетілген екінші қол қою құқығы бар тұлғалар қол қояды. Бұл
жағдайда қол қою мен мөр бедерінің үлгілері бар уақытша құжат толтыру талап
етілмейді. Бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган, бюджетті
атқару жөніндегі жергілікті уәкілетті органдар, бюджеттік бағдарламалар
әкімшілері және мемлекеттік мекемелер аумақтық қазынашылық бөлімшесіне
берілетін құжаттар жинағын қалыптастыру үшін қажетті құжаттарда көрсетілген
деректердің шынайылығы үшін жауап береді [12,85 бет].
Аумақтық қазынашылық бөлімшесі ұсынылған құжаттардың толықтығын және
осы тарауда белгіленген талаптарға сәйкестігін тексергеннен кейін құжаттау
туралы заңнамаға сәйкес тексерілген құжаттарды құжат жиынына тігіндейді
және сақтайды. Екінші деңгейдегі банктерде немесе банктік операциялардың
жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдарда мемлекеттік мекемелерге
бюджеттік инвестициялық жобаның арнайы шотын, бюджеттік инвестициялық
жобасының арнайы шотына шоттар, бюджеттік инвестициялық жобаның жаңартылған
шотын ашу тәртібі банктік заңнамада белгіленеді. Бюджетті атқару жөніндегі
орталық уәкілетті орган республикалық бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің
қолдаухатының негізінде осы Ереженің 52-қосымшасына сәйкес нысан бойынша
бюджеттік инвестициялық жобаның арнайы шотын, бюджеттік инвестициялық
жобасының арнайы шотына шоттар, бюджеттік инвестициялық жобаның жаңартылған
шотын ашуға үш данада рұқсат қалыптастырады, олардың екеуін республикалық
бюджет бағдарламаларының әкімшісіне, ол өз кезегінде бір данасын
мемлекеттік мекемеге, екіншісін екінші деңгейдегі банкке немесе банктік
операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымға беру үшін
беріледі. Бюджеттік инвестициялық жобаның арнайы шотын, бюджеттік
инвестициялық жобасының арнайы шотына шоттар ашуға рұқсат Қазақстан
Республикасының Парламенті ратификациялаған мемлекеттік қарыз туралы немесе
байланысты гранттар жөніндегі халықаралық шарттың (бұдан әрі – қарызгрант
туралы келісім) қолданылу мерзіміне беріледі. Бюджеттік инвестициялық
жобаның жаңартылған шотын ашуға рұқсат бюджеттік инвестициялық жобаны іске
асыру кезеңіне беріледі. Бюджеттік инвестициялық жобаның арнайы шоты
қарызгрант туралы келісімде айтылған шетел валютасында беріледі.
Бюджеттік инвестициялық жобаның арнайы шотына шот қарызгрант туралы
келісімде аталған шетел валютасында беріледі.
Бюджеттік инвестициялық жобаның жаңартылған шоты қарызгрант туралы
келісімде және кредиттік шарттар аталған шетел валютасында беріледі.
Бюджеттік инвестициялық жобаның жаңартылған шотына қарыздар бойынша негізгі
борышты өтеу есебінен төлем сомалары есептеледі. Бюджеттік инвестициялық
жобаның арнайы шотынан төлемдерді жүзеге асыру қарызгрант беру туралы
келісімде айтылған шарттар мен мақсаттарға сәйкес жүргізіледі. Бюджеттік
инвестициялық жобаның жаңартылған шотынан қаражат алу кредит шартының
ережелерінде көзделген кредиттік қаражатты беруге жүргізіледі. Бюджеттік
инвестициялық жобаның арнайы шоты, бюджеттік инвестициялық жобаның арнайы
шотына шот, бюджеттік инвестициялық жобаның жаңартылған шоты бойынша шығыс
операцияларын тоқтата тұру және оларды жаңарту Қазақстан Республикасының
заңнамалық актілеріне сәйкес жүргізіледі. Екінші деңгейдегі банк немесе
банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйым үш күндік
мерзімде шығыс операцияларын тоқтату туралы Бюджетті атқару жөніндегі
орталық уәкілетті органға хабарлайды. Мемлекеттік мекемелердің екінші
деңгейдегі банктерде немесе банктік операциялардың жекелеген түрлерін
жүзеге асыратын ұйымдарда ашылған шоттарын жабу шотты ашуға және рұқсаттың
қолданылу мерзімі аяқталуына байланысты жүргізіледі. Бюджетті атқару
жөніндегі орталық уәкілетті органның рұқсатын қайтарып алу осы Ереженің 53-
қосымшасына сәйкес нысан бойынша жүргізіледі.
Шоттарды жабу Қазақстан Республикасының банктік заңнамасында және
екінші деңгейдегі банк немесе банктік операциялардың жекелеген түрлерін
жүзеге асыратын ұйымдар және мемлекеттік мекеме арасындағы банктік шот
шартында көзделген тәртіппен жүзеге асырылады. Бюджетті атқару орталық
(жергілікті) уәкілетті орган мемлекеттік мекемелердің екінші деңгейдегі
банктерде немесе банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
ұйымдарда шот ашуына рұқсатын қайтарып алуы:
1) мемлекеттік мекемені таратқан немесе қайта ұйымдастырған;
2) қарызгрант туралы келісімнің қолданылу мерзімі аяқталған.
Мемлекеттік мекеме келісімде көзделген рәсімдерге сәйкес бюджеттік
инвестициялық жобаның арнайы шотынан үкіметтік сыртқы қарыздыгрантты
аванстау қаражатын жұмсау туралы шетелдік кредит берушігедонорға есеп
жібереді, ал бюджеттік инвестициялық жобаның арнайы шотында, бюджеттік
инвестициялық жобаның арнайы шотына шотта пайдаланылмаған қалдықты
үкіметтік сыртқы қарыздыгрант шотына аударады;
3) төлемдерді жүзеге асыру тәртібі бұзылған;
4) есеп айырысу кезінде корпоративтік төлем карточкаларын пайдалануды
регламенттейтін Қазақстан Республикасының бюджеттік заңнамасына өзгерістер
енгізілген;
5) ағымдағы қаржы жылының міндеттемелер мен төлемдер бойынша
қаржыландырудың жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz