Табиғаты керемет таулы аймақта орналасқан және туристік маршрут бойындағы демалысқа ыңғайлы кішігірім қонақ үйлер
Кіріспе
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Қонақ үй-мейрамхана кешендерін бірқатар
зерттеушілер бизнестің өзгеше түрі деп қарастырған. Қонақ үй-мейрамхана
кешені - қарапайым анализ жасауға келмейтін әдістер мен технологиялардың
және жеке өнімдердің бизнесі.
Қонақ үй және мейрамхана бизнес ортасы туризмнің жетекші факторы мен
базасы болғандықтан, оны “алтын жұмыртқалы тауық” саласы деп атайды.
Бірақ біздің елімізде қонақ үй-мейрамханалық және туристік бизнес
көптеген себептерден шетелдегідей өріс алып жатқан жоқ, оның экономикалық
және басқару негіздерін оқу экономикалық ғылымның жеке саласына әлі
айналған жоқ, ал қонақжайлық қызмет көрсету маркетингі мен басқаруын тек
кейінгі кезден ғана университеттік деңгейде оқыта бастады.
Қонақ үй-мейрамхана кешенін дұрыс ұйымдастырып, дамыту үшін сапа
деңгейін жоғарылату керек. Алдымен бұл салада қызмет атқаратын қызметкерлер
бұл өнімнің ерекшелігін ескерулері керек. Бірінші, материалды тауарларға
қарағанда қызметтерді алдын-ала дәмін татып, ұстап көруге және естуге
болмайды. Екінші, қонақ үй индустриясында қызмет көрсету қызмет көрсететін
адамды да, қызмет көрсетілетін адамды да қажет етеді, яғни қызметтер көзі
мен объектісінен ажырамайды. Үшінші, қонақ үй-мейрамхана саласының
қызметтері құбылмалы, оның сапасы қызмет жағдайына және кіммен көрсетіліп
жатқандығына байланысты болады. Және төртінші, қызметтерді сақтауға
келмейді.
Қонақ үй-мейрамхана қызметтерінің сапасы өндірістік фирмалардың
сапасынан шұғыл ерекшелінеді. Оның ерекшелігі қонақ үй-мейрамхана
кәсіпорнының өнімі бір уақытта өндіріліп – тұтынылатындығында. Зерттеушілер
сапаны қонақ үміттерін қанағаттандырып, одан асу мүмкіндігі ретінде
анықтайды. Сапаға ұмтылу – шексіз үрдіс, бірақ бүгінгі күн қонақ үй-
мейрамхана бизнесіндегі барлық бірлестіктер онымен айналысатын уақыт.
Қызмет көрсету сапасының моделі танылған бес сатылы модель ретінде кең
қолданылады. Ол қызмет көрсетудің сапасын қонақтың үміттерін қанағаттандыру
көзқарасынан анықтайды.
Қонақ үй-мейрамхана қызметін ұйымдастыру формаларының бірқатар
басымдықтары ел экономикасының қонақ үй-мейрамхана секторына қолдануға
жарамды. Қазақстандық, сондай-ақ шетелдік қонақтарды туристік нысандар мен
еліміздің кәсіпорындарына тарту Отандық қонақ үй-мейрамхана саласын әрі
қарай дамыта түсуге мүмкіндік береді. Осы жағдайда қазақстандық туристік
өнімдердің халықаралық нарықтағы бәсекеге қабілеттілігі жөнінде айту
орынды. Алайда, аталған секторды ілгерілету сәл қиынға соғып тұр. Оған
кедергі болған – ұйымдастырушылық, құқықтық және экономикалық сипаттағы
мәселелер. Оның негізгісіне жататындар - қызмет көрсету сапасының
төмендігі, тиімсіз менеджмент, баға шығыны, өнімі мен қызметін өткізуге
шорқақтық.
Туризмді дамыту арқылы қонақ үй шаруашылығын ұйымдастырудың шетел
тәжірибесіне бейімделе отырып, келтірілген проблемалардан айығуға болады.
Отандық қонақжайлық индустрияның қызмет етуі мен ұйымдастыруындағы
шешілмеген мәселелер осы саладағы тақырыпты таңдау, зерттеу, мақсаты мен
міндетін анықтауға алып келді.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі оның ұлттық экономика үшін
приоритетті маңыздылығы бар қонақ үй-мейрамхана бизнесін ұйымдастырудың
маңызды аспектілері мәселелерін анықтауға арналған. Елімізде қонақ үй-
мейрамхана кешенін дамыту, қонақ үй және мейрамханалардағы сапа деңгейін
жоғарылату және қазіргі жағдайдағы бәсекелес ортада бәсекеге қабілетті
болу.
Мәселенің зерттелу деңгейі. Диплом жұмысына В.В.Богалдин-Малых, П.
Шматько, Н.И. Кабушкин, Г.А.Бондаренко, М.Н. Забаева, Дж. Р.Уокер, А.Д.
Чудновский, Ю.Ф.Волков, А.Л. Лесник тәрізді зерттеуші ғалымдардың ғылыми
еңбектері мен жекелеген мақалаларының негізгі теориялық тұжырымдары тірек
болды.
Диплодық жұмыс мақсаты - Қазақстан Республикасындағы қонақ үй-мейрамхана
кешенін ұйымдастыру, қонақ үй-мейрамхана кешенінің қызмет шаруашылығын
заманға сай бәсекеге қабілетті етіп жетілдіру жолдарын айқындау, оны
еліміздің экономикасының жоғары табысты секторына айналдыру, Қазақстан
қонақ үй-мейрамхана кешенінің имиджін тартымды туробъект ретінде
қалыптастыру.
Зерттеу жұмысының міндеттері.Алға қойған мақсатқа жету үшін келесі
міндеттер шешілуі керек:
- қонақ үй-мейрамхана кешенінің мәні мен жіктелуін анықтау;
- қонақ үй дамуы мен қалыптасуын зерттеу;
- мейрамхананың дамуы мен қалыптасу тарихын зерттеу және талдау;
- шетелдегі қонақ үй-мейрамхана кешендерінің даму жағдайын талдап,
өзімізге үлгі алу;
- Қазақстан Республикасындағы қонақ үй-мейрамхана кешендерінің даму
жағдайына анализ жасау;
- қонақ үй-мейрамхана кешенінің жалпы сипаты мен ұйымдастырушылық
құрылымын талдау;
- Достық қонақ үй-мейрамхана кешенінің қаржылық жағдайына талдау
жүргізу;
- Қазақстан Республикасындағы қонақ үй-мейрамхана кешендерінің
бәсекеге қабілеттілігін арттыру жолдарын анықтау;
- қонақ үй-мейрамхана кешені қызметінің сапалық тиімділігін көтеру
жолдарын көрсету;
- қонақ үй-мейрамхана кешенінде жаңа өнім өндіру жолдарын айқындау.
Зерттеу нысаны - Көкшетау қаласындағы Достық қонақ үй-мейрамхана
кешені
Зерттеу пәні - қазіргі экономикалық жағдайда қазақстандағы қонақ үй –
мейрамхана кешенін ұйымдастыру танылды.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негіздері.Жалпы зерттеудің
теориялық және әдістемелік негізі ретінде отандық және шетелдік ғалым-
экономистердің ғылыми жұмыстары, ҚР және туризм министрлігінің
статистикалық мәліметтері, газет-журнал мақалалары, кәсіпорынның жалпы
мәліметтері алынды.
Зерттеу әдістері. Зерттеу нәтижелері салыстырмалы талдау, сараптамалық,
есептік-құрылымдық, экономикалық-математикалық, болжамдау және түрлі
әдістерді қолдану көмегімен алынды.
Зерттеу жұмыстың ақпараттық базасы ретінде ҚР Үкіметінің және
Президентінің жарлықтары, ҚР заңдары мен нормативті актілері, ҚР статистика
агенттігінің мәліметтері, ҚР халықты әлеуметтік қорғау және еңбек
министрлігінің мәліметтері қолданылды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: Қонақ үй-мейрамхана кешен қызметін
ұйымдастыру бойынша берілген ұсыныстар жұмыстың ғылыми жаңалығын қамтиды.
Осы реттегі қол жеткізілген жаңалықтар:
- қонақ үй-мейрамхана кешенінің жұмысын жақсарту алғышарттары анықталды;
- теориялық сараптама негізінде қазақстандық қонақ үй-мейрамхана
ерекшеліктері талданып, қорытылды;
- шетелдік тәжірибе мысалға алынып қонақ үй-мейрамхана кешендерінің
жобалары жасалды;
- қонақ үй қызметін жетілдіру алға тартылып, оның даму перспективасына
болжам жасалды.
Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған
әдебиеттер тізімі мен қосымшадан тұрады.
Кіріспеде жалпы диплом жұмысына қысқаша шолу жазылған. Диплом жұмысының
мақсаты, міндеттері, теориялық әдістемелік негіздері айқындалған.
Диплом жұмысының бірінші бөлімінде қонақ үй-мейрамхана кешенінің
теориялық негізі, кешендердің мәні мен маңызы, жіктелуі, қонақ үй-
мейрамхана кешендерінің қалыптасуы мен даму тарихы, шетелдегі қонақ үй-
мейрамхана кешендерінің ерекшеліктері, ерекше қонақ үйлер маңызы, қонақ
үйлердің қызмет көрсету барысындағы мәселелер қарастырылды.
Диплом жұмысының екінші бөлімінде Қазақстан Республикасындағы қонақ үй-
мейрамхана кешендерінің даму жағдайы, отанымыздағы қонақ үйлердің
сатистикалық мәліметтері, Достық қонақ үйінің экономикалық қаржылық
жағдайына талдау жасалды. Бұдан бөлек, кәсіпорынға жалпы сипаттама беріліп,
барлық бөлімдегі қызметкерлердің лауазымдық міндеттеріне сай атқаратын
жұмыстары атап көрсетілді.
Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасындағы қонақ үй-мейрамханалық
кешеннің бәсекеге қабілеттілігі және оның бәсекеге қабілеттілігін көтеру
жолдары, қонақ үй-мейрамханалық кешен жұмысын жақсартуға бағытталған
шаралар бағдарламалары, сапа деңгейін жоғарылату және алға жылжыту жолдары
мен тәсілдері баяндалды, шетелдік тәжірибені мысалға ала отырып Қазақстан
Республикасында ұйымдастыруға болатын қонақ үй-мейрамханалық кешендер
жобалары сипатталынған және Қазақстан Республикасындағы қонақ үй-мейрамхана
кешендерінің даму перспективасының болжамы жасалған.
Диплом жұмысының қорытындысында жалпы диплом жобасын зерттеп,
талдағаннан кейін анықталған жағымды және жағымсыз жақтар, қонақ үй-
мейрамхана саласын дамыту жолдары, нәтижелер, қорытынды баяндалған.
Жалпы жұмыс көлемі – 86 бет. 17 – кесте мен 11- суреттен тұрады.
1 Қонақ үй – мейрамхана кешенінің теориялық негіздері
1. Қонақ үй – мейрамхана кешенінің мәні мен жіктелуі
Туристік қонақ үй – мейрамхана кешені – тұтынушыларға орналастыру,
тамақтандыру және қосымша қызметтер ұсынатын кәсіпорын. Бұл кәсіпорында
орналастыру және тамақтандыру қызметтері (кешен қалыптастырушы қызметтер)
тең дәрежеде маңызды болып табылады [2].
Қонақ үй-мейрамхана кешендерін бірқатар зерттеушілер бизнестің өзгеше
түрі деп қарастырған. Қонақ үй-мейрамханалық кешен - қарапайым анализ
жасауға келмейтін әдістер мен технологиялардың және жеке өнімдердің
бизнесі.
Қонақты жайғастыру, оған тағам өнімдерін ұсыну – қонақ үй-мейрамханалық
кешеннің ең басты қызметі. Бірақ қазіргі таңда қонақтар қызмет көрсетудің
басқа да түрлерін қажет етеді. Ыңғайлы бөлме, мейрамхана, барлардағы
сусындар мен тағамдардан бөлек, қонақ телефонға, киім тазалау мен жууға,
ойын-сауықтық қызметтер, сауна, монша, бассейн, жаттығу залына деген
сұраныс жасауға мүмкіндік алады. Осы замандық қонақ үйлерден газет-журнал,
сувенирлер сатып алып, шаштараз қызметін пайдаланып, саяхат жасау үшін
театр және ұшақ билетіне тіркелуге болады [3].
Сондықтан қонақ үй-мейрамханалық кешен қонақтардың барлық сұраныстары
мен талап, тілектерін орындау мақсатында жасалған. Қонақ үй-мейрамханалық
кешен имиджіне ішкі және сыртқы көрінісі, қонақтардың тамақтануына және
демалуына байланысты қолайлы атмосфераны жатқызамыз.
Ал қонақ үй-мейрамханалық кешендегі баға оның орналасқан жеріне,
жайлылығына, қызмет көрсетуіне, қонақтар сұранысын толықтай
қанағаттандыруына тікелей байланысты. Орналастыру қызметінің мазмұны:
біріншіден қолдануға тек арнайы қонақ үй бөлмелері беріледі, екіншіден
қызмет көрсетуді тек қана қонақ үй қызметкерлері атқарады; мысалы:
қонақтарды қабылдау мен тіркеуді портье, ал нөмірлерді жинау мен қалпына
келтіруді үй қызметшісі атқарады. Қонақ үй бөлмелері орналастыру қызметінің
негізгі элементі болып табылады. Олар келген қонақтардық ұйықтауына,
демалуына, жұмыс істеуіне арналған.
Қонақтарға тамақ беру қызметі түрлі процестерді өзіне қосады: өндірістік
(тамақ дайындау), саудалық (дайын тамақтарды, алкогольді және алкогольсіз
ішімдіктерді сату), сервистік (қонақ үй нөмірлерінде, бар, кафе,
мейрамханалада қонақтарға даяшылардың қызмет көсетуі) [2].
Туристік қонақ үй – мейрамханалық кешеніне алуан түрлі қосымша
қызметтерге ие болу тән:
дүкендер (сувенирлі, азық-түліктік), сауда автоматтары;
ойын-сауық инфрақұрылымы (дискотека, казино, түнгі клуб, ойын автоматтар
залы, бильярд);
экскурсиялық қызметтер, гид-аудармашылар қызметтері;
театр, цирк, концерттерге және тағы басқаларға билет сатуды ұйымдастыру;
көліктік қызметтер (барлық көлік түрлеріне билет брондау, қонақтардың
өтініші бойынша автокөлікке тапсырыс беру, такси шақырту, автоқөліктерді
жалға беру);
гүл сатып алу және жеткізу;
сувенирлер, ашық хат және тағы басқа баспа өнімдерін сату;
тұрмыстық қызмет (аяқ киімді жөндеу және тазалау; киімді үтіктеу және
жөндеу; киім жуу және химиялық тазарту қызметтері; бағалы және құнды
заттарды сақтау; жүкті шығару, салу, қарсы алу және нөмірге дейін жеткізіп
беру; мәдени-тұрмыстық заттарды жалға беру – теледидарлар, ыдыс-аяқ, спорт
жабдықтарын және тағы басқа; сағат, тұрмыстық техника, радиоаппаратураларды
жөндеу; шаштараз қызметі, маникюр және массаж кабинеті және тағы басқа
тұрмыстық қызметтер);
сән салоны қызметі;
сауна, монша, бассейн, жаттығу залы;
сөйлесу залын жалға алу, конференц-залдар;
бизнес орталық қызметтері;
басқа қызметтер.
Сервис сұраныс принципі (қонақ қалауы) бойынша ғана емес ұсыныс принципі
(қонақ үй кешені жаңа қызметтер ұсынып, тұтынушы олардан таңдауы) бойынша
да құрылады. Бірақ атқарушы тұтынушының келісімінсіз ақылы қосымша
қызметтерді ұсынуға құқылы емес. Тұтынушы келісім-шартта қарастырылмаған
қызметтерден бас тартуға құқылы. Сонымен қатар бір қызметтерді ұсынғанда
екінші қызметтерді ұсынуды міндетті етуге тыйым салынады.
Қызмет ұсынушы кәсіпорындар қол жетімді жерде, көбінесе кешеннің бірінші
қабатында орналасуы қажет. Қызметтерді қай жерде және қай уақытта алуға
болатындығы туралы ақпараттар вестибюлде, кешеннің әр қабатында, нөмірлерде
болуы керек және бұл уақыт қонақтарға ыңғайлы болуы қажет.
Қызмет көрсетуші персонал қандай да бір қызмет көрсеткенде сыпайылық,
әдептілік, биязылық көрсетуі керек. Қызмет көрсетілгенде оның саны ғана
емес, сонымен қатар сапасы да маңызды болып табылады. Сондықтан көптеген
туристік кешендерде кетіп бара жатқан қонақтардан кішігірім сұрау парағын
толтыруды сұрайды. Бұл парақтар кілтпен бірге қабылдау және орналастыру
бөліміне тапсырылады. Содан кейін оларды жарнама және маркетинг бөлімі
зерттейді [4].
Туристік қонақ үй – мейрамханалық кешенінің қызметіне деген сұраныс
маусымдық сипатта болады. Қонақ үй қызметінің нарығына сұраныс ауытқуы тән:
сұраныс жыл уақытына (туристердің көбі жаз айларында демалуды қалайды),
апта күндеріне (іскер туристер жұмыс күндері орналасады) байланысты болып
келеді. Бұл кешен жұмысына тікелей ықпал етеді.
Қонақ үй – мейрамханалық кешенінің ең басты екі қызметі бұл –
орналастыру және тамақтандыру болып табылады. Сонымен қатар олардың бір-
біріне деген қатынас дәрежесі әр түрлі болуы мүмкін. Бұл сурет 1.1-де
көрсетілген [2].
Сурет 1.1. Әр түрлі қонақ үйлердегі орналастыру және тамақтандыру
қызметтерінің қатынасы
Ескерту: сурет автормен құрастырылған
Сонымен, туристік қонақ үй – мейрамханалық кешені бірден орналастыру,
тамақтандыру және ойын-сауықтық қызметтерді ұсынады. Бұл, әрине,
тұтынушыларға өте ыңғайлы әрі жайлы. Сонымен қатар қосымша қызметтер тізімі
әрқашан айбатты болып келеді және бұл қонақ үй – мейрамханалық кешенінің
ерекшелігі болып табылады.
Туристік қонақ үй – мейрамханалық кешеніндегі мейрамханарға тоқтала
кетсек. Мейрамхана (орыс тілінде ресторан, француз тілінде restauer –
аударғанда көңіл-күйін қалпына келтіру, тамақтандыру деген мағынаны береді)
– қонақтарға түрлі тағамдарды, сусындарды, кондитерлік өнімдерді, сондай-ақ
фирмалық және даярлануы күрделі тағамдардың ауқымды мәзірін ұсынатын
тамақтандыру мекемесі болып табылады [4].
Қонақ үй – мейрамханалық кешенінде келесі үш тамақтандыру қызметтері
ұсынылады. Бұл сурет 1.2-де көрсетілген.
1. Толық пансион, яғни үш реттік тамақтандыру (таңғы ас, түскі ас
және кешкі ас) – Full Board (FB);
2. Жартылай пансион, яғни екі реттік тамақтандыру (таңғы ас
қосылған түскі ас немесе кешкі ас) – Half-Board (HB);
3. Тек таңғы ас, яғни бір реттік тамақтандыру – Bed and Breakfast
(BB);
Ерекше тамақтану жағдайлары клубтық демалыс жүйесінде қызмет жасайтын
қонақ үйлерде болады (үш мезгіл тамақтанудан бөлек, күні бойы тегін тіске
басарлар, алкоголь және басқа сусындар ұсынылады) - All inclusive (бәрі
қосылған).
Барлық мейрамханаларда таңғы астарға үлкен назар аударылады және де
келесі талаптар қойылады:
1. Таңғы ас берілетін орын таза және желдетілген болуы тиіс;
2. Ерте уақытқа қарамастан қызметкерлер сергек болып, белсенділік
көрсетуі тиіс;
3. Қызмет процесі үздіксіз болуы тиіс.
Таңғы астың келесі түрлері болады:
1. Континенталды таңғы ас;
2. Кеңейтілген таңғы ас;
3. Ағылшын таңғы асы;
4. Шампан қосылған таңғы ас;
5. Кеш таңғы ас.
Қонақ үй кешендерінің құрамында бірнеше мейрамханалар болуы мүмкін.
Көптеген таңдаулы қонақ үйлердің құрамында екі мейрамхана болады. Олардың
бірі жоғары дәрежедегі фирмалық болса, екіншісінің ұсынатын тағамдары мен
сусындарының бағасы төмендеу болады. Қонақ үйлердегі мейрамханалар қонақ үй
меймандарымен қатар қала тұрғындарына да қызмет етеді. Мейрамханалық бизнес
– қонақтарды арнайы орында тамақпен, сусынмен қамтамасыз ететін, гигиена
және заң талаптарына сай қызмет көрсетуді ұйымдастыру болып табылады [2].
Сурет 1.2. Тамақтандыру түрлері
Ескерту: сурет автормен құрастырылған
Мейрамхана дербес түрде немесе қонақ үй құрамында қонақтардың
гастрономиялық қажеттіліктерін қамтамасыз ету мақсатында тамақ түрлерін
дайындап ұсынады. Бұл қызмет түрінің экономикалық мақсаты пайда табу.
Қонақтардың демалысы мен көңіл-күйін көтеруді ұйымдастыру мейрамхананың
негізгі міндеттерінің бірі. Адам өмірінде демалу және көңіл көтеру маңызды
да қажетті. Қонақ мейрамханадағы көңіл-күйді табалдырықтан аттай сала
сезінеді. Қонақтың мейрамханада қалуы, тапсырыс беруі немесе отыру ұзақтығы
оны қалай қарсы алғанға байланысты. Алғашқы қонақтарды қарсы алу кезінде
қажетті көңіл-күйді орнату өте маңызды. Мейрамханаға бірінші рет келген
қонақтар бос қонақжайда отырғанды ұнатпайды. Бос қонақжай көбіне
көңілсіздік туғызады. Сондықтан кейбір шетелдік мейрамханалар бос
қонақжайда отыратын арнайы адамдар жалдайды. Көбіне көңіл-күй сипатын
қонақтарды күтетін даяшылар қамтамасыз етеді. Егер даяшылар қонақты көңілді
қарсы алып, дәмді тағамдар жеп, көңіл көтеріп, демалатындығына сендіре
алса, онда ол еш күмәнсіз шақыруды қабыл алады.
Тамақ өнеркәсіп жұмысының мақсаты-қонақтардың тамақтану процесінде жақсы
әсер қалдыру. Тамақтану процесі кезінде сөйлесу және тәрбие беру
процестермен қатар, жүріп тұруы жиі кездеседі. Тамақтану саласында қызмет
көрсету – қонақжайлылық түсінігінің басты құрастырушы элементі болып
табылады. Қонақты күту, сыйлау, оған қызмет көрсету, адамзат тарихындағы
әрбір қоғамдық формацияға тән, сонау ата-бабаларымыздың салт-дәстүрінен
келе жатыр.
Тұтынушылардың талғамдарын ескере отырып, дамыған елдерде мейрамханалық
қызмет көрсету концепциясын кеңінен қолдана бастады. Яғни, ол мынандай
формула: сапа + қалыпты баға + жайлы жер + мейрамханалық қызмет көрсету.
Бұл стратегияны қолдануда өте таң қаларлық дұрыс нәтижеге жетуге болады
[7].
Туристік қонақ үй – мейрамханалық кешенінің жіктелуі.
Қазіргі қонақ үй кешенін жіктеу жүйесі мемлекеттік немесе ұлттық қонақ
үйлер ассоциациясының үлгісі бойынша және сертификациялық ережелерінің
заңдастыру материалдық базасының сандық сипаты, сервистік жағдайға, қызмет
көрсету сапасының жоғарғы деңгейде болуы шарт.
Қонақ үй кешенін жіктеу әр елдерде әр түрлі категорияларға бөлініп,
отызға жуық атауға ие. Біртекті жіктеуге келуге көптеген себептер мүмкіндік
бермейді. Оларға мемлекеттердің тарихы, мәдени даму деңгейі, туристік
қызмет көрсетудегі ұлттық дәстүрлер ерекшелігі және сапалы қызмет
көрсетудегі бағалауы және сипаты әсер етеді [2].
Қонақ үй кәсіпорындары түрлі критериялары бойынша жіктелінеді. Олардың
ішінде ең көп қолданылатындары сурет 1.3-те бейнеленген.
Қонақ үйлердің орналасуы бойынша мынандай болуы мүмкін:
1) қалада орналасқан (орталықта, шет маңайында). Орталықтағы қонақ үйлер
болып іскерлік бағыттағы барлық қонақ үйлер, люкс отелдер, орта
классты қонақ үйлер саналады;
2) теңіз жағалауындағы орналасқан. Бұл жағдайда теңізге дейінгі аралық
маңызды болып есептеледі (100, 150, 200, 250, 300 метр);
3) тауда орналасқан. Табиғаты керемет таулы аймақта орналасқан және
туристік маршрут бойындағы демалысқа ыңғайлы кішігірім қонақ үйлер.
Бұл жерде қонақтардың жазғы және қысқы демалысына қажетті жабдықтар
бар, мысалы, альпинистік және тау шаңғылы инвентарь және т.б.
Қонақ үйдің жұмыс ұзақтығына байланысты келесіге бөлінеді:
1) тәулік бойы жұмыс істеушілер;
2) екі маусымда жұмыс істеушілер;
3) бір маусымдық.
Қонақтардың келу ұзақтығына байланысты қонақ үйлер келесідей бөлінеді:
- ұзақ мерзімге келу;
- қысқа мерзімге келу.
Баға сатысына қарай қонақ үйлер бөлінеді. Бұл кесте 1.1-де көрсетілген:
Кесте 1.1 Баға сатысына сәйкес қонақ үйлердің жіктелінуі
РсҚонақ үй түрі Сәйкес баға сатысы
1 Бюджетті 25-35 АҚШ $
2 Экономды 35-55 АҚШ $
3 Орта 55-95 АҚШ $
4 Бірінші класты 95-195 АҚШ $
5 Апартаменттер 65-125 АҚШ $
6 Фешенебельді 125-425 АҚШ $
Ескерту: кесте қолданылған әдебиеттер негізінде автормен құрастырылды
[2]
Кестеден көріп отырғанымыздай қонақ үйлер бағасына қарай бірнеше түрге
бөлінеді: бюджетті қонақ үйлер экономды қонақ үйлерге қарағанда арзандау
келеді, бірінші класты қонақ үй орта қласқа қарағанда сәл қымбаттырақ.
Сонымен бағасына қарай ең арзаны бұл бюджетті қонақ үй, ал ең қымбаты
фешенебельді қонақ үй.
Сурет 1.3. Қонақ үйдің критериялар бойынша жіктелуі
Ескерту: сурет автормен құрастырылған
Қонақ үй кешендері сыйымдылығы, ассортименті және деңгейі бойынша
бірнеше түрге бөлінеді: люкс-отель, қонақ үй ауласы, пансион, отель-гарни,
жеке қонақ үй, мотель, курорт-қонақ үй, эконом-кластағы қонақ үй, қонақ үй-
апартармент (апарт-отелъ), қонақ үй (орта санаттағы) және тағы басқалары
(кесте 1.2) [2].
Қонақ үй кәсіпорындарын ерекше қозғалыс құралдарына (көлік), жеке иелік
түріне және т.б. қарай жіктеуге болады. Бірақ, қонақ үйді жіктеген кезде
бірінші орынға жайлылық сатысына қарау керек.
Қонақ үй кәсіпорындарының жайлылық сатысына қарай классификациясы
басқару сапасының мәселелерін шешуде үлкен роль атқарады. Жайлылық сатысы –
ол комплексті критерийлер:
- нөмірлік қордың жағдайы: нөмірдің көлемі (м²), бір орынды (бір
бөлмелі), көп бөлмелі нөмірлер, апартаментті нөмірлер, комуналды
ыңғайлы нөмір және т.б.
- жиһаздың, құрал-жабдықтардың, санитарлы-гигиеналық заттардың
жағдайы;
- ғимараттың, жолдың, қонақ үй территориялардың жағдайлары;
- техникалық жабдықтау мен информациялық қамтамасыздандыру, соның
ішінде сымтетік, спутник байланыстары, теледидар, мұздатқыш, мини
бар, мини-сейф және т.б.
- бір қатар қосымша қызметтерді ұсыну мүмкіншілігі.
Көрсетілген қосымша бағалауы қонақ үй жүйесін жіктелуінде қолданады.
Бұдан басқа, бір қатар талаптар персоналдың біліміне, мамандануына, жасына,
денсаулық жағдайына, тіл біліміне, сырт пішініне және жүріс-тұрысын талап
етеді.
Кесте 1.2 Қонақ үй түрлері
РсҚонақ үй түріСипаттамасы
1 2 3
2 Люкс-отель Өзінің сыйымдылығы жағынан бұл қонақ үйлер шағын немесе
орта мекемелерге жатады. Әдетте олар қаланың
орталығында орналасады. Жақсы дайындалған персонал ең
кербез мейманның да көңілін таба біледі. Мұндағы
бағалар жоғары болып келеді, бірақ ол қызметтердің көп
түрлілігімен түсіндіріледі.
3 Қонақ үй Өзінің сыйымдылығы жағынан люкс-отельдерден үлкен
(орта болады (400-2000 орын). Қала орталығында немесе оның
санаттағы) маңында орналасады. Онда көрсетілетін қызмет түрлерінің
кең ауқымы болады, бағасы сол аймақтың деңгейіне
шамалас немесе бір қатар жоғары болады. Қонақ үй
бизнесмендерді, туристерді, конгреске қатысушыларды
қабылдауға есептелген.
4 Қонақ үй Сыйымдылығы жағынан бұл мекеме шағын және орта болып
-апартармент келеді (400 орын). Тұрақсыз тұрғындары бар үлкен
(апарт-отелъ)қалаларға тән. Пәтер түріндегі номерлерден тұрады.
Бұндай қонақ үйдегі номер бағалары жалға алудың
ұзақтығына байланысты болады.
5 Эконом- Шағын және орта сыйымдылықтағы мекеме (150 және одан
кластағы жоғары). Жол тараптарына жақын орналасады. Тұтынушылары
қонақ үй – бизнесмендер, жеке туристер.
6 Курорт-қонақ Өзінің көлемінің сыйымдылығымен, ұсынылатын қызмет
үй түрелірінің ауқымдылығымен ерекшеленеді. Сонымен қатар,
арнайы медициналық қызметтер, диеталық тағамдар
ұсынады. Курортты аймақтарда орналасады.
1 2 3
7 Мотель Бір немесе екі қабатты мекеме, әдетте қаладан шыға
берісте орналасады. Бұл шағын және орта мекеме (400
орынға дейін). Келушілер әр түрлі санаттағы адамдар
болады.
8 Жеке қонақ үйБұл типтегі қонақ үйлер АҚШ-та кеңінен тараған. Бұл
шағын және орта сыйымдылықтағы қонақ үй . Қала сыртында
немесе ауылды жерлерде орналасады. Қызмет аясына таңғы
ас пен жеңіл кешкі ас кіреді. Мұндай қонақ ұйдің
қонақтары сатушылар мен жолдан шаршаған жүргізушілер.
9 Отель-гарни Қонақтарға аз мөлшерде қызмет көрсетеді: орналастыру
және континентальды таңғы ас.
10 Пансион Бұл стандартты және шектеулі қызмет көрсететін
мекеме.Отель-гарниден айырмашылығы, мұнда таңғы ас,
түстік және кешкі ас беріледі. Алайда мұндай
тамақтануды тек осында тұратын қонақтар ғана қолдана
алады.
11 Қонақ үй Мекеме, стандартты қызмет көрсететін мейманханалардан
ауласы айырмашылығы оның сыйымдылығының аздығында, бірқатар
қоғамдық бөлмелердің болмауында.мұның басты ерекшелігі
оның ауласында мейрамхана мен барлардың болуында.
Ескерту: кесте автормен қолданылған әдебиеттер негізінде құрастырылды [12]
Кесте 1.2 жалғасы
Қонақ үй кәсіпорындарын ерекше қозғалыс құралдарына (көлік), жеке иелік
түріне және т.б. қарай жіктеуге болады. Бірақ, қонақ үйді жіктеген кезде
бірінші орынға жайлылық сатысына қарау керек.
Қонақ үй кәсіпорындарының жайлылық сатысына қарай классификациясы
басқару сапасының мәселелерін шешуде үлкен роль атқарады. Жайлылық сатысы –
ол комплексті критерийлер:
- нөмірлік қордың жағдайы: нөмірдің көлемі (м²), бір орынды (бір
бөлмелі), көп бөлмелі нөмірлер, апартаментті нөмірлер, комуналды
ыңғайлы нөмір және т.б.
- жиһаздың, құрал-жабдықтардың, санитарлы-гигиеналық заттардың
жағдайы;
- ғимараттың, жолдың, қонақ үй территориялардың жағдайлары;
- техникалық жабдықтау мен информациялық қамтамасыздандыру, соның
ішінде сымтетік, спутник байланыстары, теледидар, мұздатқыш, мини
бар, мини-сейф және т.б.
- бір қатар қосымша қызметтерді ұсыну мүмкіншілігі.
Көрсетілген қосымша бағалауы қонақ үй жүйесін жіктелуінде қолданады.
Бұдан басқа, бір қатар талаптар персоналдың біліміне, мамандануына, жасына,
денсаулық жағдайына, тіл біліміне, сырт пішініне және жүріс-тұрысын талап
етеді [6].
Қазіргі уақытта жайлылық сатысын отыздан астам квалификацияланады, оның
ішінде ең көп тараған:
- жұлдыздар жүйесі, Француз жүйесімен жіктеледі, оның негізінде
қонақ үйлерді категориялар бойынша бірден бес жұлдызға дейін
бөлінеді. Бұндай жүйе Франция, Австрия, Венгрия, Египет, Қытай,
Ресей және т.б. елдерінде қолданылады;
- әріптер жүйесі (А,В,С,Д) Грецияда, Германияда қолданылады;
- Тәж жүйесі немесе кілт жүйесі Ұлыбританияда қолданылады;
Британ турагенттер Ассоциациясымен - British Travel Authority (ВТА)
ұсынылған жіктеулер:
- бюджеттік қонақ үйлер (*) – қаланың орталығында орналасқан және
минимум ыңғайлы жайлылық жасалған;
- туристік класс қонақ үйлері (**) – құрамында міндетті түрде
мейрамханалар мен бар болады;
- орта класс қонақ үйлері (***) – қызмет денгейі жеткілікті жоғары;
- бірінші класс қонақ үйлері (****) – жайлылықтың өте жоғары сапасы
және қызмет денгейінің жоғарылығы;
- жоғары категориялы қонақ үйлер (*****) – қызмет көрсету және экстра-
класстың орналасу денгейі.
Жіктеу жүйесінің ең көп таралғаны, ол ұлттық Француз жіктелінуі. Олар
туристік отельдерге алты категория беріп, оның ішінде бесеуі жұлдызды,
біреуі жұлдызсыз (1*, 2*, 3*, 4*, 5*). Бұндай жүйе қонақ үй нарығын
толығымен жаулап ала алады [12].
Сыйымдылығы бойынша қонақ үйлер жіктелуін көп елдер келесідей бөледі:
- кіші – 150 орынға дейіңгіні (100 нөмірден артық емес);
- орта- 150-400 (300 нөмірге дейін);
- ірі – 400 орыннан артық (300 нөмірден артық).
Қонақ үй кәсіпорындарын функционалдық бағытына қарай былайша
жіктейміз:
1) Арнаулы қонақ үйлер, оған жататындар:
Іскерлік мақсаттағы қонақ үйлер – бұл туристерге арналған,
саяхатшылардың басты мұраты – кәсіби іс-әрекет (бизнес, коммерция,
кездесулер, кеңестер, симпозиумдар, конференцилар, конгресстер, өзара
тәжірибе алмасу, оқу, көрмелер, тұсаукесерлер т.б.) орнату. Бұл категорияға
бизнес-отельдер (коммерциялық отельдер), конгресс-отельдер, конгресс-
орталықтары және басқалар жатады.
Демалуға арналған қонақ үйлер - бұл да негізінен туристерге арналған,
саяхатшылардың мүддесі – демалу және ем алу. Бұл категорияға қатыстылар:
курорттық қонақ үйлер, пансионаттар мен демалыс үйлері, туристік-
экскурсиялық қонақ үйлер, туристік-спорттық қонақ үйлер, казино-отельдер.
2) Транзитті қонақ үйлер, бұлар қысқа мерзімге келген туристерге қызмет
көрсетуді жүзеге асырады. Мұндай қонақ үйлер авиатрассалардың,
автотрассалардың, темір жол трассаларының және сулы трассаларының жанына
орналастырылған.
3) Барлық уақытта тұруға арналған қонақ үйлер. Бұл типтес қонақ үйлер
Қазақстанда жоқ.
Қонақ үйлер мен мотельдердің Американдық ассоциациасының мәліметтері
бойынша, АҚШ қонақ үй индустриясы 44700 қонақ үйлер мен мотельдерден
тұрады. Басқа елдерден ерекше АҚШ-та лауазымды, үкіметпен белгіленген қонақ
үй классификациясы жоқ.
Неміс жіктелу ерекшелігі, ол пансион, қонақ үй сарайы, отель-гарни
сияқты туристік кәсіпорындар типтеріне де категориялар қарастырған. Жұлдыз
жүйесімен қатар, кейбір кезде бірнеше басқа жүйе жүреді: әріпті, тәждік,
категориялы. Мысалы, Грецияда А категориялы қонақ үйге төрт жұлдыз сатысы
сай келеді, В-ға үш жұлдызды, С-ға екі жұлдызды, Д-ға бір жұлдызды.
Италияда бірінші категорияға төрт жұлдыз, екіншіге – үш, үшіншіге – екі сай
келеді. Жүйені үйлестіру үшін жұлдыздар жүйесі мен Тәж жүйесінің жалпы
санынан бір жұлдызды алып тастау керек (Мысалы, тәж жүйесінің төртінші
сатысы үш жұлдыз сатысына сай) .
Туристік класстағы қонақ үйлер – ең арзан қонақ үйлердің бірі. Бұл
ақшасын үнемдеуге тырысатын турист үшін ең ыңғайлы шешім. Туристік
класстағы қонақ үйлер жататын орыннан басқа ешқандай қызмет көрсетпейді,
кейде таңғы ас береді. Бөлмелер бөлінбейді, қарапайым жөндеуден өткен,
қажетті жихаздары ғана бар болуы мүмкін.
Бизнес классты отелдер көбірек сұранысқа ие, себебі іскер адамдарға
барлық жағдай жасалған. Үлкен кездесулер мен мәжілістерге арналған арналған
конференц-залдар. Бөлмелерде компьютерлер орнатылған, интернетке қол
жеткізу қамтамасыз етілген. Сервистің өте қажет элементі – ақшаны, маңызды
қағаздарды, басқа да құндылықтарды сақтау мүмкіндігін қамтамасыз ететін
сейфтер. Мұндай мейрамханалар қаланың іскер орталығында ғана емес, қала
сыртындағы күтімі жақсы жерлерде де орналасуы мүмкін [6].
Бір жұлдыз
Бір жұлдызды қонақ үй қызметтерінің сапасы төмен және қарапайым болады.
Қонақ үй ғимараты ескі, барлығында ортақ дәліз, дәретханасы мен душы бірге
орналасқан немесе әр қабатта бір-бірден не сыртта болады. Барлық жағдай
жасалмаған, бөлменің көлемі 8 шаршы метрден аспайды. Ережеге сәйкес түнде
жабылады.
Екі жұлдыз
Екі жұлдызды қонақ үйлер бөлмелеріндегі жайлылықтарға кепілдік береді.
Ережеге сәйкес көпшілік тамақтанатын орын – ресторан немесе бар болады.
Қонақ үй ғимаратында болмаса да, қонақ үй жанында орналасқан болуы мүмкін.
Бұл міндетті жағдай.
Үш жұлдыз
Үш жұлдызды қонақ үйлерде толық демалу үшін қажетті жағдайдың бәрі
жасалған: хауыз (душ), телефон, телевизор, радио, шағын бар. Сізге салқын
немесе ыстық болмауы қажет (яғни бөлмедегі температура 18-25 градус
аралығында болады). Температурасы жоғары, ыстық елдер үшін бұл мәселе
проблемалы болып табылады Сондықтан, Түркия, Греция, Египет елдеріндегі
отелдердің жұлдызды класстағы санаты нөмірлердегі ауа баптағыштарға
тікелей байланысты.
Төрт жұлдыз
Төрт жұлдызды қонақ үйлердің деңгейі жоғары. Оларда жақсы жабдықталған
бөлмелер, ауа баптағыштар, дәретхана, сапалы және жаңа сантехника, әдемі
және қолайлы жихаз, телевизор, қалаға тікелей шығатын телефон,
бейнемагнитофон, тоңазытқыш, фен секілді қызметтері бар. Әрбір тұрғын үшін
орамал, сабын, сусабын және басқа да дәретхана қажеттіліктері
қарастырылған. Бұдан басқа, келген қонақтар үшін денсаулықты сауықтыру
орталықтары, хауыз, жасанды су қоймасы, мейремхана қызметтері бар.
Тамақтану жүйесі жақсы ұйымдастырылған. Қызметкерлердің жоғары
біліктілігіне кепілдік беріліп, қызметтердің кеңейтілген түрі көрсетіледі.
Бөлме күн сайын жиналып, көрпе-жастық және орамал ауыстырылады. Сонымен
қатар, мәзір бойынша таңғы асқа тапсырыс беруге болады.
Бес жұлдыз
Бес жұлдызды қонақ үйлер ең қымбат және ең қолайлысы. Олар жайлылығы,
қызмет көрсету сапасы, қызметкерлердің біліктілігі жағынан жоғары деңгейде
болады, сонымен қатар, бес жұлдызды қонақ үйлер географиялық тұрғыдан
ыңғайлы жерлерде орналасқан – бұл тарихи жерлер немесе қаланың іскер
орталығы болуы мүмкін. Бес жұлдызды қонақ үйлер тарихи ғимараттарға
орналасады, олардың сырты да, іші де бірдей сапалы жөндеуден өтіп, қазіргі
заманға сай қажетті заттармен қамтамасыз етілген.
Қонақ үйлердегі қызмет көрсету сапасы жоғары деңгейде. Ұсынылатын
сервистердің саны сізге жағымды әсер сыйлайды. Салтанатты мейрамханалардағы
түрлі тағамдарға толы ас үй қызметтерін пайдалана аласыз. Бес жұлдызды
қонақ үйлердегі таңғы астар молдығымен және мәзірдің сан алуандығымен
ерекшеленеді. Азық-түліктер әрдайым жоғары сапалы.
Мұндай қонақ үйлердегі ең қымбат және ең мәртебелі бөлмелер Люкс немесе
Президенттік апартаменттер болып табылады. Әдетте мұндай бөлме қонақ үйде
жалғыз болады [3].
Сонымен, туристік қонақ үй – мейрамхана кешені бірден орналастыру,
тамақтандыру және ойын-сауықтық қызметтерді ұсынады. Кешен қонақтардың
барлық сұраныстары мен талап, тілектерін орындап, қонақтарға қолайлы
атмосфераны ұйымдастырады. Сонымен қатар қосымша қызметтер тізімі әрқашан
айбатты болып келеді және бұл қонақ үй – мейрамхана кешенінің ерекшелігі
болып табылады.
2. Қонақ үй-мейрамхана кешендерінің дамуы мен қалыптасу тарихы
Қонақжайлылық ұғымы адамзат өркениеттілігі сияқты ескі ұғым. Оның
өркендеуі, ел кезушілермен бір түйір нанды бөліп жеудің ертедегі дәстүрінен
бастап қонақжайлылық индустриясының қазіргі көпфункционалды конгломераттар
қызметімен аяқталады.
Қонақжайлық индустрия кәсіпорындарының даму эволюциясын қарастыра
отырып, олардың тарихи жоспарда адамзат қоғамының даму периодтарына сәйкес
келетін периодтарын атап көрсетуге болады [9]:
1) ерте заманғы;
2) орта ғасырлық;
3) жаңа заман;
4) қазіргі период.
Қонақжайлық түсінігі адам қоғамы сияқты өте көне. Оның бастауы, сонау
ертедегі жолаушымен бірге нанды бөлісіп жеу салтынан басталып, қазіргі
таңдағы қонақжайлық индустриясының көпқырлы конгломераттарымен аяқталады.
Ағылшын сөзі hospitality (қонақжайлық) көне француздық hospice (оспис)
сөзінен шыққан. Осындай мекеменің ең ертедегісінің бірі - Hospise de Beaune
(Оспис-де-Бон) Бугундиядағы, сонымен қатар Hotel Dieu (Отель Дье) атымен де
белгілі, ол Құдай үйі деген мағынаны білдіреді. Оның негізін 1443 жылы
Бургундияның қазыналық канцлері Николя Ролен қалаған болатын. Бұл мекеме
қайырымдылық аурухана және кедейлердің уақытша баспанасы ретінде болды.
Николя Ролен өз уақытында, Бургундия бұрын-сонды көрмеген, ең атақты салық
жинаушысы болған деседі [10].
Николя Ролен негізін қалаған аурухана қазірде жұмыс істеп тұрған жайы
бар. Оның ескірген қабырғаларын ең соңғы үлгіде жабдықталған рентген
кабинеті мен операциялық бөлімдер жауып тұр.
Әлемдік қонақ үй индустриясының дамуының негізгі кезеңдеріне шолу
жасайтын болсақ, саяхатта жүрген адамдарға қызмет көрсету алғашқы қонақ
үйлер (керуен сарайлар) б.з.д. 2000 жыл бұрын көне шығыс елдерінде кең
таралған.
Қонақжайлық индустриясының Греция мен Римдегі дамуы.
Ежелгі Греция, Ертедегі Рим кезеңінен бастап әртістерге, кубелерге,
саяхатшыларға арналған ертедегі қонақ үй түрлері: хаинны, инны, пошта
бекекттері т.б. болып саналған. Жоғарыдағы қонақ үйлер қазіргі қонақ үй
функцияларына ұқсас қызмет түрлерін көрсеткен [6].
Адамзат дамуының бұл кезеңіне тарихшылардың көбі алғашқы қонақжай
мекемелерінің, яғни қазіргі мейманхана мен мейрамханалардың алғашқы
формаларын, пайда болуын жаткызады. Қонақжайлық индустриясының алғашқы
мекемелері – таверналар туралы жазуларды антикалық дәуірге жататын
манускриптардан көруге болады. Осындай жазбалардың бірі вавилон патшасы
Хамурапийдің кодексі болып табылады (шамамен б.з.д. 1700ж.). бұл жазулардан
біз сол кездердегі таверналардың өте нашар абыройға ие болғандығын көре
аламыз.
Б.з.д. І мың жылдықта Ежелгі Грецияда таверналар әлеуметтік және діни
өмірдің ажырамас бөлігі болса керек. Таверналарда меймандарды жайғастыруға
арналған бөлмелердің болғандығына қарамастан, олар көбінде меймандарды
тамақтандыру қызметін көрсететін болған. Сауданың қарыштап дамуына және
сонын салдарынан пайда болған ұзақ сапарларға байланысты таверналарда тек
қана тамақтандыруды ғана емес, сонымен қатар түнеп шығатын жатар орындардың
да қарастырылуын талап етті. Осы жайттар келесі бір кәсіпкерліктің түрі –
жатақхана үйлерінің пайда болуына ықпал жасады.
Рим империясы тұсында жатақхана үйлері мен таверналар жан-жақты пайда
бола бастады. Жанақхана үйлері, әсіресе барлық үлкен жолдардағы, өте
білгірлікпен соғылды және өз уақытының талабына сай бола білді. Кейін Марко
Поло былай деген, бұл үйлерде патшаға да аялдауға болады екен. Олар бір
бірінен 25 миль қашықтықта орналасатын болған, себебі оларда мемлекеттік
шенеуніктер мен шабармандар аялдайтын болған. Осы уақытта Марко Поло қиыр
Шығысқа бет алған болатын, онда осындау жатақханалардың 10 мыңнан астамы
бар болатын [10].
Біздің заманымызға дейінгі ІІ-І мыңжылдық аралығында Ассирия кезінде
керуен сарайлар мен алғашқы адамдар демалатын үйлердің саяхатшыларға
уақытша тұруына арналып салына бастады. Осы уақытта Шығыс елдерінде, көне
Грецияда, Крит араларында да керуен сарайлардың ашылғандағы белгілі. Біздің
заманымызға дейінгі І мыңжылдықтың Ежелгі Грек жерінде қонақ үйлердің үш
типі қалыптасқан; жеке меншік аулалар (кататоталар), мемлекет құзырындағы
аулалар (пандокен), ұйықтайтын бөлмелері бар таверналар (тамақ ішетін
орындар) [6].
Қоғамның төменгі қабаттарына арналған таверналар мен жатақханалар түндік
пен демалысқа арналған жағдайлардың ең қарапайымын ұсынатын болған.
Іскер адамның түстігі ойын ең алғаш римдік трактирші Секвей Локат
ұсынған болатын (шамамен б.з.д. 40ж). Оның бұл жаңалығы галерлі жағалаудағы
маклерлердің өмірін айтарлықтай жеңілдетті [10].
Аспазшылар көптеген азаматтық құқықтардан айрылған болатын, әскерге
баруға, біреуге қарсы шағымдануға, ант қабылдауға және қамқоршы болу
құқықтарын қоса алғанда. Бірақта олар өздерін элита деп санады және бір-
бірлеріне жоғары дәрежелі атақтар сыйлайтын болған. Адриан императордың
тұсында (б.д. 117-138ж.) римдік бас-аспаздар Палатиндік төбеде өздерінің
жеке Аспаздық өнердің академиясын ашқан болатын.
Қонақжайлық мекемелерінің пайда болуына айтарлықтай үлесін Таяу
Шығыстағы, Азиядағы және Кавказдағы сауда қатынастарының дамуы тигізді. Осы
аумақтардың территориясы арқылы ең ірі сауда жолдары өтетін болған. Керуен
сатушыларына түнеп шығатын жатар орындар дайындау мақсатында, жол бойында
арнайы орналастыру пунктелері – керуен-сарайлар орналасатын болған. Онда
адамдар демалатын және жылқылар мен түйелерді орналастыратын орындар
болған. Керуен-сарайдың сыртын, табиғи апаттардан және де керуен тонаушылар
мен қарақшылардан қорғау мақсатында, биік қабырғалармен қоршаған.
Ежелгі Азияда үлкен керуендермен, түйелермен сапар шегетін болған. Түнгі
керуен жолының маңына шатыр тігіп түнейтін болған. Кейде саудагерлер керуен-
сарай дейтін – қонақ үй комплекстерінде аялдаған. Сол уақыттағы Азияда
жолаушыларға көрсететін ыңғайлықтар, Еуропадағылардан әлде қайда артығырақ
болған. Шығыста сауда батыстағыға қарағанда өте қызу жүрді, сондықтан да
адамдар да жиі сапарға шыққан.
Қазақстанның аумағы арқылы да Ұлы Жібек Жолының керуен жолдары өткен.
Халық арасында, қонақ пен үй иесі арасындағы қатынас ережелері де болған
екен.
Біздің заманымыздың 476 жылы Рим империясының жойылуынан кейін,
қонақжайлық мекемелері дамуының жаңа сатысы басталды.
Орта ғасырлардағы қонақжайлық.
Орта ғасырлардағы қонақжай мекемелерінің дамуына сол кездердегі діни
дәстүрлер өте күшті ықпалын тигізді. Осы кездері әулие жерлерге тағзым
жасаушылар саны артты. Шіркеулер монастірлерге тағзым жасаушыларға түнеп
шығатын жатар орын мен тамақтандыруды қамтамассыз етуін жүктеп отырған.
Осындай үйлердің бірі, Ронсельван шатқалындағы аббаттықта орналасқан,
жолаушыларды жылы қарсалып, тегін нан, емші, етікші қызметтерін ұсынған.
Монастырлік ас әдетте қарапайым болатын, бірақ жол бойындағы басқа да
мекемелердің тамақтарына қарағанда сапасы әлде-қайда жоғары болды. Жеміс-
жидекті, малды монахтар өздері өсіретін. Ас бөлмесінде қатаң тазалық
сақталатын. Сонымен қатар, монахтар азық-түлік есебін жүргізіп отырған,
соның арқасында тамақтың бағасы арзан болған.
ХІІ-ХІІІ ғасырларда Русьте алғашқы тұрғын үйлер пайда болды, қазіргі
қонақ үйлердің ертедегі түрі. Оларды яма деп атаған және осындай
ямалардың ара қашықтығы ат көшім жердей болған.
ХІІІ ғасырда қонақ үйлер Витебскте, Гроднода, Бресте, Слонимде және
тағыда басқа белорусь қалаларында пайда болды.
Орта ғасырлардағы қонақжайлық мекемелері қызметтерінің прогрессивті
бағыттарының бірі ол – алғашқы кәсіби ассоциациялардың құрылуы болып
табылады. Мәселен, 1282 жылы Италияның Флоренция қаласының трактиршілері
өздерінің жеке гильдиясын, ассоциациясын құрды. Трактирлер қала меншігіне
тиесілі болды және әр үш жыл сайын трактирді жалға беру аукционы өткізіліп
тұрған. Гильдияға мүше болу өте тиімді болған секілді, себебі 1290 жылы
оның құрамына 86-ға жеткен екен.
Англияда ең жақсы көлік құралы болып пошта арбасы болды. Олар жол-
жөнекей бірнеше жол бойындағы таверналарға немесе қонақ үйлерге тоқтайтын
болған, кейіннен бұл мекемелер пошта станцияларының атауы болып кетті [9].
Орта ғасырларда адамдар көп сапар шегетін болған, осыған байланысты жол
бойындағы қонақ үйлер саны да артты. Қазіргі стандарттармен алсақ олар өте
тұрпайы болып келген. Меймандар бөлме ортасында, еденге төселген үлкен
матрацта жатқан, ал тамақтануға келетін болсақ, олар өздері алып келген
тағамдарын немесе сол қонақ үй иесінен сатып алатын болған.
XVI жүз жылдықта Англияда қарапайым халыққа арналған таверналар –
ординарлар ашылды. Онда ортақ дастарқан басында қатаң ақыға кезекші
тағамдарды ұсынған. Жақсы ет онда сирек кездесетін, көбінде тұрып қалған
еттер пайдаланылды. Дәмдеуіштер етті сақтап қана қоймай, сонымен қатар
еттің жағымсыз иістерін жасырып тұрған.
Орта ғасыр (V-VІІІ ғ.) заманында Еуропа мен Шығыс елдерінде сауда мен
саяхаттың қайта жандауына орай орналастыру мен тамақтану қызмет көрсету
саласы дамудың жаңа жолдарына бағытталды. Европалық монастырларында арнайы
қонақжайлық орындар пайда болды. Бұл кешендердің бірінші қабатында ас
ішетін орын және атқора, шаруашылық, қызметшілерге арналған бөлмелермен
жабдықталса, ол жоғарғы қабатында жататын бөлмелер төбесі жабық арнайы
театрлық көріністерге арналған орындар болған [6].
Жаңа заман (XVIғ.- ХХғ. басы). Кофейнялар.
XVI жүз жылдықта экспорттың екі экзотикалық заты Батыс Еуропаның
дастархан басындағы әдеттеріне ықпалын тигізді ол: шай және кофе болды.
Константинопльде (Турциядағы қала, Стамбул деген атпен белгілі) болған
саяхатшылар кофеге әуестеніп, отанына қайтқанда осы кофені өздерімен бірге
алып кететін болған. XVI ғасырдың соңына қарай кофе өзіне айтарлықтай назар
аударды, бұл жәйт шіркеу назарынан тыс қалмады. Олар кофені ислам шарабы
және хрестиян еместердің сусыны деп атады.
Келесі ғасырларда кофейнялар Еуропада, жаңбырдан кейінгі саңырау
құлақтай ашыла бастады. 1675 жылы бір ғана Венецияның өзінде 100-ден аса
кофейнялар болды. Мәселен, Сан-Марко алаңындағы Café Florian атты кофейня
әлі күнге дейін жұмыс істеп келеді. Алғашқы ағылшындық кофейня 1652 жылы
Лондонның Сент-Майкл Алей көшесінде ашылды. Оны армениялық қалаған болатын.
Кейінірек 1683 жылы Венада ашылды. Венада алғашқы рет кофені бал қосып,
сүтпен араластырып ұсыну пайда болды.
Кофейнялар қазіргі кафелердің арғы тегі болды, бертін келе олар өз
уақытының мәдени және әдеби өмірінің орталығы болды, сонымен қоса тағы бір
пайдалы рөл ойнады – ол бүкіл Еуропаның арақтан есін жинауына ықпал етті.
ХVІІ – ХVІІІ ғ. Америка контингентіне Еуропалықтардың келуіне орай
Европалық типтегі қонақ үйлер Сити-Отель Нью-Йорк қаласында 1794 жылы
салынған. ХVІІІ – ХІХ ғ. бас кезеңінде тек саяхатшыларға арналған орта және
үлкен қонақ үйлер пайда болды. Оның ең ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Қонақ үй-мейрамхана кешендерін бірқатар
зерттеушілер бизнестің өзгеше түрі деп қарастырған. Қонақ үй-мейрамхана
кешені - қарапайым анализ жасауға келмейтін әдістер мен технологиялардың
және жеке өнімдердің бизнесі.
Қонақ үй және мейрамхана бизнес ортасы туризмнің жетекші факторы мен
базасы болғандықтан, оны “алтын жұмыртқалы тауық” саласы деп атайды.
Бірақ біздің елімізде қонақ үй-мейрамханалық және туристік бизнес
көптеген себептерден шетелдегідей өріс алып жатқан жоқ, оның экономикалық
және басқару негіздерін оқу экономикалық ғылымның жеке саласына әлі
айналған жоқ, ал қонақжайлық қызмет көрсету маркетингі мен басқаруын тек
кейінгі кезден ғана университеттік деңгейде оқыта бастады.
Қонақ үй-мейрамхана кешенін дұрыс ұйымдастырып, дамыту үшін сапа
деңгейін жоғарылату керек. Алдымен бұл салада қызмет атқаратын қызметкерлер
бұл өнімнің ерекшелігін ескерулері керек. Бірінші, материалды тауарларға
қарағанда қызметтерді алдын-ала дәмін татып, ұстап көруге және естуге
болмайды. Екінші, қонақ үй индустриясында қызмет көрсету қызмет көрсететін
адамды да, қызмет көрсетілетін адамды да қажет етеді, яғни қызметтер көзі
мен объектісінен ажырамайды. Үшінші, қонақ үй-мейрамхана саласының
қызметтері құбылмалы, оның сапасы қызмет жағдайына және кіммен көрсетіліп
жатқандығына байланысты болады. Және төртінші, қызметтерді сақтауға
келмейді.
Қонақ үй-мейрамхана қызметтерінің сапасы өндірістік фирмалардың
сапасынан шұғыл ерекшелінеді. Оның ерекшелігі қонақ үй-мейрамхана
кәсіпорнының өнімі бір уақытта өндіріліп – тұтынылатындығында. Зерттеушілер
сапаны қонақ үміттерін қанағаттандырып, одан асу мүмкіндігі ретінде
анықтайды. Сапаға ұмтылу – шексіз үрдіс, бірақ бүгінгі күн қонақ үй-
мейрамхана бизнесіндегі барлық бірлестіктер онымен айналысатын уақыт.
Қызмет көрсету сапасының моделі танылған бес сатылы модель ретінде кең
қолданылады. Ол қызмет көрсетудің сапасын қонақтың үміттерін қанағаттандыру
көзқарасынан анықтайды.
Қонақ үй-мейрамхана қызметін ұйымдастыру формаларының бірқатар
басымдықтары ел экономикасының қонақ үй-мейрамхана секторына қолдануға
жарамды. Қазақстандық, сондай-ақ шетелдік қонақтарды туристік нысандар мен
еліміздің кәсіпорындарына тарту Отандық қонақ үй-мейрамхана саласын әрі
қарай дамыта түсуге мүмкіндік береді. Осы жағдайда қазақстандық туристік
өнімдердің халықаралық нарықтағы бәсекеге қабілеттілігі жөнінде айту
орынды. Алайда, аталған секторды ілгерілету сәл қиынға соғып тұр. Оған
кедергі болған – ұйымдастырушылық, құқықтық және экономикалық сипаттағы
мәселелер. Оның негізгісіне жататындар - қызмет көрсету сапасының
төмендігі, тиімсіз менеджмент, баға шығыны, өнімі мен қызметін өткізуге
шорқақтық.
Туризмді дамыту арқылы қонақ үй шаруашылығын ұйымдастырудың шетел
тәжірибесіне бейімделе отырып, келтірілген проблемалардан айығуға болады.
Отандық қонақжайлық индустрияның қызмет етуі мен ұйымдастыруындағы
шешілмеген мәселелер осы саладағы тақырыпты таңдау, зерттеу, мақсаты мен
міндетін анықтауға алып келді.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі оның ұлттық экономика үшін
приоритетті маңыздылығы бар қонақ үй-мейрамхана бизнесін ұйымдастырудың
маңызды аспектілері мәселелерін анықтауға арналған. Елімізде қонақ үй-
мейрамхана кешенін дамыту, қонақ үй және мейрамханалардағы сапа деңгейін
жоғарылату және қазіргі жағдайдағы бәсекелес ортада бәсекеге қабілетті
болу.
Мәселенің зерттелу деңгейі. Диплом жұмысына В.В.Богалдин-Малых, П.
Шматько, Н.И. Кабушкин, Г.А.Бондаренко, М.Н. Забаева, Дж. Р.Уокер, А.Д.
Чудновский, Ю.Ф.Волков, А.Л. Лесник тәрізді зерттеуші ғалымдардың ғылыми
еңбектері мен жекелеген мақалаларының негізгі теориялық тұжырымдары тірек
болды.
Диплодық жұмыс мақсаты - Қазақстан Республикасындағы қонақ үй-мейрамхана
кешенін ұйымдастыру, қонақ үй-мейрамхана кешенінің қызмет шаруашылығын
заманға сай бәсекеге қабілетті етіп жетілдіру жолдарын айқындау, оны
еліміздің экономикасының жоғары табысты секторына айналдыру, Қазақстан
қонақ үй-мейрамхана кешенінің имиджін тартымды туробъект ретінде
қалыптастыру.
Зерттеу жұмысының міндеттері.Алға қойған мақсатқа жету үшін келесі
міндеттер шешілуі керек:
- қонақ үй-мейрамхана кешенінің мәні мен жіктелуін анықтау;
- қонақ үй дамуы мен қалыптасуын зерттеу;
- мейрамхананың дамуы мен қалыптасу тарихын зерттеу және талдау;
- шетелдегі қонақ үй-мейрамхана кешендерінің даму жағдайын талдап,
өзімізге үлгі алу;
- Қазақстан Республикасындағы қонақ үй-мейрамхана кешендерінің даму
жағдайына анализ жасау;
- қонақ үй-мейрамхана кешенінің жалпы сипаты мен ұйымдастырушылық
құрылымын талдау;
- Достық қонақ үй-мейрамхана кешенінің қаржылық жағдайына талдау
жүргізу;
- Қазақстан Республикасындағы қонақ үй-мейрамхана кешендерінің
бәсекеге қабілеттілігін арттыру жолдарын анықтау;
- қонақ үй-мейрамхана кешені қызметінің сапалық тиімділігін көтеру
жолдарын көрсету;
- қонақ үй-мейрамхана кешенінде жаңа өнім өндіру жолдарын айқындау.
Зерттеу нысаны - Көкшетау қаласындағы Достық қонақ үй-мейрамхана
кешені
Зерттеу пәні - қазіргі экономикалық жағдайда қазақстандағы қонақ үй –
мейрамхана кешенін ұйымдастыру танылды.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негіздері.Жалпы зерттеудің
теориялық және әдістемелік негізі ретінде отандық және шетелдік ғалым-
экономистердің ғылыми жұмыстары, ҚР және туризм министрлігінің
статистикалық мәліметтері, газет-журнал мақалалары, кәсіпорынның жалпы
мәліметтері алынды.
Зерттеу әдістері. Зерттеу нәтижелері салыстырмалы талдау, сараптамалық,
есептік-құрылымдық, экономикалық-математикалық, болжамдау және түрлі
әдістерді қолдану көмегімен алынды.
Зерттеу жұмыстың ақпараттық базасы ретінде ҚР Үкіметінің және
Президентінің жарлықтары, ҚР заңдары мен нормативті актілері, ҚР статистика
агенттігінің мәліметтері, ҚР халықты әлеуметтік қорғау және еңбек
министрлігінің мәліметтері қолданылды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: Қонақ үй-мейрамхана кешен қызметін
ұйымдастыру бойынша берілген ұсыныстар жұмыстың ғылыми жаңалығын қамтиды.
Осы реттегі қол жеткізілген жаңалықтар:
- қонақ үй-мейрамхана кешенінің жұмысын жақсарту алғышарттары анықталды;
- теориялық сараптама негізінде қазақстандық қонақ үй-мейрамхана
ерекшеліктері талданып, қорытылды;
- шетелдік тәжірибе мысалға алынып қонақ үй-мейрамхана кешендерінің
жобалары жасалды;
- қонақ үй қызметін жетілдіру алға тартылып, оның даму перспективасына
болжам жасалды.
Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған
әдебиеттер тізімі мен қосымшадан тұрады.
Кіріспеде жалпы диплом жұмысына қысқаша шолу жазылған. Диплом жұмысының
мақсаты, міндеттері, теориялық әдістемелік негіздері айқындалған.
Диплом жұмысының бірінші бөлімінде қонақ үй-мейрамхана кешенінің
теориялық негізі, кешендердің мәні мен маңызы, жіктелуі, қонақ үй-
мейрамхана кешендерінің қалыптасуы мен даму тарихы, шетелдегі қонақ үй-
мейрамхана кешендерінің ерекшеліктері, ерекше қонақ үйлер маңызы, қонақ
үйлердің қызмет көрсету барысындағы мәселелер қарастырылды.
Диплом жұмысының екінші бөлімінде Қазақстан Республикасындағы қонақ үй-
мейрамхана кешендерінің даму жағдайы, отанымыздағы қонақ үйлердің
сатистикалық мәліметтері, Достық қонақ үйінің экономикалық қаржылық
жағдайына талдау жасалды. Бұдан бөлек, кәсіпорынға жалпы сипаттама беріліп,
барлық бөлімдегі қызметкерлердің лауазымдық міндеттеріне сай атқаратын
жұмыстары атап көрсетілді.
Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасындағы қонақ үй-мейрамханалық
кешеннің бәсекеге қабілеттілігі және оның бәсекеге қабілеттілігін көтеру
жолдары, қонақ үй-мейрамханалық кешен жұмысын жақсартуға бағытталған
шаралар бағдарламалары, сапа деңгейін жоғарылату және алға жылжыту жолдары
мен тәсілдері баяндалды, шетелдік тәжірибені мысалға ала отырып Қазақстан
Республикасында ұйымдастыруға болатын қонақ үй-мейрамханалық кешендер
жобалары сипатталынған және Қазақстан Республикасындағы қонақ үй-мейрамхана
кешендерінің даму перспективасының болжамы жасалған.
Диплом жұмысының қорытындысында жалпы диплом жобасын зерттеп,
талдағаннан кейін анықталған жағымды және жағымсыз жақтар, қонақ үй-
мейрамхана саласын дамыту жолдары, нәтижелер, қорытынды баяндалған.
Жалпы жұмыс көлемі – 86 бет. 17 – кесте мен 11- суреттен тұрады.
1 Қонақ үй – мейрамхана кешенінің теориялық негіздері
1. Қонақ үй – мейрамхана кешенінің мәні мен жіктелуі
Туристік қонақ үй – мейрамхана кешені – тұтынушыларға орналастыру,
тамақтандыру және қосымша қызметтер ұсынатын кәсіпорын. Бұл кәсіпорында
орналастыру және тамақтандыру қызметтері (кешен қалыптастырушы қызметтер)
тең дәрежеде маңызды болып табылады [2].
Қонақ үй-мейрамхана кешендерін бірқатар зерттеушілер бизнестің өзгеше
түрі деп қарастырған. Қонақ үй-мейрамханалық кешен - қарапайым анализ
жасауға келмейтін әдістер мен технологиялардың және жеке өнімдердің
бизнесі.
Қонақты жайғастыру, оған тағам өнімдерін ұсыну – қонақ үй-мейрамханалық
кешеннің ең басты қызметі. Бірақ қазіргі таңда қонақтар қызмет көрсетудің
басқа да түрлерін қажет етеді. Ыңғайлы бөлме, мейрамхана, барлардағы
сусындар мен тағамдардан бөлек, қонақ телефонға, киім тазалау мен жууға,
ойын-сауықтық қызметтер, сауна, монша, бассейн, жаттығу залына деген
сұраныс жасауға мүмкіндік алады. Осы замандық қонақ үйлерден газет-журнал,
сувенирлер сатып алып, шаштараз қызметін пайдаланып, саяхат жасау үшін
театр және ұшақ билетіне тіркелуге болады [3].
Сондықтан қонақ үй-мейрамханалық кешен қонақтардың барлық сұраныстары
мен талап, тілектерін орындау мақсатында жасалған. Қонақ үй-мейрамханалық
кешен имиджіне ішкі және сыртқы көрінісі, қонақтардың тамақтануына және
демалуына байланысты қолайлы атмосфераны жатқызамыз.
Ал қонақ үй-мейрамханалық кешендегі баға оның орналасқан жеріне,
жайлылығына, қызмет көрсетуіне, қонақтар сұранысын толықтай
қанағаттандыруына тікелей байланысты. Орналастыру қызметінің мазмұны:
біріншіден қолдануға тек арнайы қонақ үй бөлмелері беріледі, екіншіден
қызмет көрсетуді тек қана қонақ үй қызметкерлері атқарады; мысалы:
қонақтарды қабылдау мен тіркеуді портье, ал нөмірлерді жинау мен қалпына
келтіруді үй қызметшісі атқарады. Қонақ үй бөлмелері орналастыру қызметінің
негізгі элементі болып табылады. Олар келген қонақтардық ұйықтауына,
демалуына, жұмыс істеуіне арналған.
Қонақтарға тамақ беру қызметі түрлі процестерді өзіне қосады: өндірістік
(тамақ дайындау), саудалық (дайын тамақтарды, алкогольді және алкогольсіз
ішімдіктерді сату), сервистік (қонақ үй нөмірлерінде, бар, кафе,
мейрамханалада қонақтарға даяшылардың қызмет көсетуі) [2].
Туристік қонақ үй – мейрамханалық кешеніне алуан түрлі қосымша
қызметтерге ие болу тән:
дүкендер (сувенирлі, азық-түліктік), сауда автоматтары;
ойын-сауық инфрақұрылымы (дискотека, казино, түнгі клуб, ойын автоматтар
залы, бильярд);
экскурсиялық қызметтер, гид-аудармашылар қызметтері;
театр, цирк, концерттерге және тағы басқаларға билет сатуды ұйымдастыру;
көліктік қызметтер (барлық көлік түрлеріне билет брондау, қонақтардың
өтініші бойынша автокөлікке тапсырыс беру, такси шақырту, автоқөліктерді
жалға беру);
гүл сатып алу және жеткізу;
сувенирлер, ашық хат және тағы басқа баспа өнімдерін сату;
тұрмыстық қызмет (аяқ киімді жөндеу және тазалау; киімді үтіктеу және
жөндеу; киім жуу және химиялық тазарту қызметтері; бағалы және құнды
заттарды сақтау; жүкті шығару, салу, қарсы алу және нөмірге дейін жеткізіп
беру; мәдени-тұрмыстық заттарды жалға беру – теледидарлар, ыдыс-аяқ, спорт
жабдықтарын және тағы басқа; сағат, тұрмыстық техника, радиоаппаратураларды
жөндеу; шаштараз қызметі, маникюр және массаж кабинеті және тағы басқа
тұрмыстық қызметтер);
сән салоны қызметі;
сауна, монша, бассейн, жаттығу залы;
сөйлесу залын жалға алу, конференц-залдар;
бизнес орталық қызметтері;
басқа қызметтер.
Сервис сұраныс принципі (қонақ қалауы) бойынша ғана емес ұсыныс принципі
(қонақ үй кешені жаңа қызметтер ұсынып, тұтынушы олардан таңдауы) бойынша
да құрылады. Бірақ атқарушы тұтынушының келісімінсіз ақылы қосымша
қызметтерді ұсынуға құқылы емес. Тұтынушы келісім-шартта қарастырылмаған
қызметтерден бас тартуға құқылы. Сонымен қатар бір қызметтерді ұсынғанда
екінші қызметтерді ұсынуды міндетті етуге тыйым салынады.
Қызмет ұсынушы кәсіпорындар қол жетімді жерде, көбінесе кешеннің бірінші
қабатында орналасуы қажет. Қызметтерді қай жерде және қай уақытта алуға
болатындығы туралы ақпараттар вестибюлде, кешеннің әр қабатында, нөмірлерде
болуы керек және бұл уақыт қонақтарға ыңғайлы болуы қажет.
Қызмет көрсетуші персонал қандай да бір қызмет көрсеткенде сыпайылық,
әдептілік, биязылық көрсетуі керек. Қызмет көрсетілгенде оның саны ғана
емес, сонымен қатар сапасы да маңызды болып табылады. Сондықтан көптеген
туристік кешендерде кетіп бара жатқан қонақтардан кішігірім сұрау парағын
толтыруды сұрайды. Бұл парақтар кілтпен бірге қабылдау және орналастыру
бөліміне тапсырылады. Содан кейін оларды жарнама және маркетинг бөлімі
зерттейді [4].
Туристік қонақ үй – мейрамханалық кешенінің қызметіне деген сұраныс
маусымдық сипатта болады. Қонақ үй қызметінің нарығына сұраныс ауытқуы тән:
сұраныс жыл уақытына (туристердің көбі жаз айларында демалуды қалайды),
апта күндеріне (іскер туристер жұмыс күндері орналасады) байланысты болып
келеді. Бұл кешен жұмысына тікелей ықпал етеді.
Қонақ үй – мейрамханалық кешенінің ең басты екі қызметі бұл –
орналастыру және тамақтандыру болып табылады. Сонымен қатар олардың бір-
біріне деген қатынас дәрежесі әр түрлі болуы мүмкін. Бұл сурет 1.1-де
көрсетілген [2].
Сурет 1.1. Әр түрлі қонақ үйлердегі орналастыру және тамақтандыру
қызметтерінің қатынасы
Ескерту: сурет автормен құрастырылған
Сонымен, туристік қонақ үй – мейрамханалық кешені бірден орналастыру,
тамақтандыру және ойын-сауықтық қызметтерді ұсынады. Бұл, әрине,
тұтынушыларға өте ыңғайлы әрі жайлы. Сонымен қатар қосымша қызметтер тізімі
әрқашан айбатты болып келеді және бұл қонақ үй – мейрамханалық кешенінің
ерекшелігі болып табылады.
Туристік қонақ үй – мейрамханалық кешеніндегі мейрамханарға тоқтала
кетсек. Мейрамхана (орыс тілінде ресторан, француз тілінде restauer –
аударғанда көңіл-күйін қалпына келтіру, тамақтандыру деген мағынаны береді)
– қонақтарға түрлі тағамдарды, сусындарды, кондитерлік өнімдерді, сондай-ақ
фирмалық және даярлануы күрделі тағамдардың ауқымды мәзірін ұсынатын
тамақтандыру мекемесі болып табылады [4].
Қонақ үй – мейрамханалық кешенінде келесі үш тамақтандыру қызметтері
ұсынылады. Бұл сурет 1.2-де көрсетілген.
1. Толық пансион, яғни үш реттік тамақтандыру (таңғы ас, түскі ас
және кешкі ас) – Full Board (FB);
2. Жартылай пансион, яғни екі реттік тамақтандыру (таңғы ас
қосылған түскі ас немесе кешкі ас) – Half-Board (HB);
3. Тек таңғы ас, яғни бір реттік тамақтандыру – Bed and Breakfast
(BB);
Ерекше тамақтану жағдайлары клубтық демалыс жүйесінде қызмет жасайтын
қонақ үйлерде болады (үш мезгіл тамақтанудан бөлек, күні бойы тегін тіске
басарлар, алкоголь және басқа сусындар ұсынылады) - All inclusive (бәрі
қосылған).
Барлық мейрамханаларда таңғы астарға үлкен назар аударылады және де
келесі талаптар қойылады:
1. Таңғы ас берілетін орын таза және желдетілген болуы тиіс;
2. Ерте уақытқа қарамастан қызметкерлер сергек болып, белсенділік
көрсетуі тиіс;
3. Қызмет процесі үздіксіз болуы тиіс.
Таңғы астың келесі түрлері болады:
1. Континенталды таңғы ас;
2. Кеңейтілген таңғы ас;
3. Ағылшын таңғы асы;
4. Шампан қосылған таңғы ас;
5. Кеш таңғы ас.
Қонақ үй кешендерінің құрамында бірнеше мейрамханалар болуы мүмкін.
Көптеген таңдаулы қонақ үйлердің құрамында екі мейрамхана болады. Олардың
бірі жоғары дәрежедегі фирмалық болса, екіншісінің ұсынатын тағамдары мен
сусындарының бағасы төмендеу болады. Қонақ үйлердегі мейрамханалар қонақ үй
меймандарымен қатар қала тұрғындарына да қызмет етеді. Мейрамханалық бизнес
– қонақтарды арнайы орында тамақпен, сусынмен қамтамасыз ететін, гигиена
және заң талаптарына сай қызмет көрсетуді ұйымдастыру болып табылады [2].
Сурет 1.2. Тамақтандыру түрлері
Ескерту: сурет автормен құрастырылған
Мейрамхана дербес түрде немесе қонақ үй құрамында қонақтардың
гастрономиялық қажеттіліктерін қамтамасыз ету мақсатында тамақ түрлерін
дайындап ұсынады. Бұл қызмет түрінің экономикалық мақсаты пайда табу.
Қонақтардың демалысы мен көңіл-күйін көтеруді ұйымдастыру мейрамхананың
негізгі міндеттерінің бірі. Адам өмірінде демалу және көңіл көтеру маңызды
да қажетті. Қонақ мейрамханадағы көңіл-күйді табалдырықтан аттай сала
сезінеді. Қонақтың мейрамханада қалуы, тапсырыс беруі немесе отыру ұзақтығы
оны қалай қарсы алғанға байланысты. Алғашқы қонақтарды қарсы алу кезінде
қажетті көңіл-күйді орнату өте маңызды. Мейрамханаға бірінші рет келген
қонақтар бос қонақжайда отырғанды ұнатпайды. Бос қонақжай көбіне
көңілсіздік туғызады. Сондықтан кейбір шетелдік мейрамханалар бос
қонақжайда отыратын арнайы адамдар жалдайды. Көбіне көңіл-күй сипатын
қонақтарды күтетін даяшылар қамтамасыз етеді. Егер даяшылар қонақты көңілді
қарсы алып, дәмді тағамдар жеп, көңіл көтеріп, демалатындығына сендіре
алса, онда ол еш күмәнсіз шақыруды қабыл алады.
Тамақ өнеркәсіп жұмысының мақсаты-қонақтардың тамақтану процесінде жақсы
әсер қалдыру. Тамақтану процесі кезінде сөйлесу және тәрбие беру
процестермен қатар, жүріп тұруы жиі кездеседі. Тамақтану саласында қызмет
көрсету – қонақжайлылық түсінігінің басты құрастырушы элементі болып
табылады. Қонақты күту, сыйлау, оған қызмет көрсету, адамзат тарихындағы
әрбір қоғамдық формацияға тән, сонау ата-бабаларымыздың салт-дәстүрінен
келе жатыр.
Тұтынушылардың талғамдарын ескере отырып, дамыған елдерде мейрамханалық
қызмет көрсету концепциясын кеңінен қолдана бастады. Яғни, ол мынандай
формула: сапа + қалыпты баға + жайлы жер + мейрамханалық қызмет көрсету.
Бұл стратегияны қолдануда өте таң қаларлық дұрыс нәтижеге жетуге болады
[7].
Туристік қонақ үй – мейрамханалық кешенінің жіктелуі.
Қазіргі қонақ үй кешенін жіктеу жүйесі мемлекеттік немесе ұлттық қонақ
үйлер ассоциациясының үлгісі бойынша және сертификациялық ережелерінің
заңдастыру материалдық базасының сандық сипаты, сервистік жағдайға, қызмет
көрсету сапасының жоғарғы деңгейде болуы шарт.
Қонақ үй кешенін жіктеу әр елдерде әр түрлі категорияларға бөлініп,
отызға жуық атауға ие. Біртекті жіктеуге келуге көптеген себептер мүмкіндік
бермейді. Оларға мемлекеттердің тарихы, мәдени даму деңгейі, туристік
қызмет көрсетудегі ұлттық дәстүрлер ерекшелігі және сапалы қызмет
көрсетудегі бағалауы және сипаты әсер етеді [2].
Қонақ үй кәсіпорындары түрлі критериялары бойынша жіктелінеді. Олардың
ішінде ең көп қолданылатындары сурет 1.3-те бейнеленген.
Қонақ үйлердің орналасуы бойынша мынандай болуы мүмкін:
1) қалада орналасқан (орталықта, шет маңайында). Орталықтағы қонақ үйлер
болып іскерлік бағыттағы барлық қонақ үйлер, люкс отелдер, орта
классты қонақ үйлер саналады;
2) теңіз жағалауындағы орналасқан. Бұл жағдайда теңізге дейінгі аралық
маңызды болып есептеледі (100, 150, 200, 250, 300 метр);
3) тауда орналасқан. Табиғаты керемет таулы аймақта орналасқан және
туристік маршрут бойындағы демалысқа ыңғайлы кішігірім қонақ үйлер.
Бұл жерде қонақтардың жазғы және қысқы демалысына қажетті жабдықтар
бар, мысалы, альпинистік және тау шаңғылы инвентарь және т.б.
Қонақ үйдің жұмыс ұзақтығына байланысты келесіге бөлінеді:
1) тәулік бойы жұмыс істеушілер;
2) екі маусымда жұмыс істеушілер;
3) бір маусымдық.
Қонақтардың келу ұзақтығына байланысты қонақ үйлер келесідей бөлінеді:
- ұзақ мерзімге келу;
- қысқа мерзімге келу.
Баға сатысына қарай қонақ үйлер бөлінеді. Бұл кесте 1.1-де көрсетілген:
Кесте 1.1 Баға сатысына сәйкес қонақ үйлердің жіктелінуі
РсҚонақ үй түрі Сәйкес баға сатысы
1 Бюджетті 25-35 АҚШ $
2 Экономды 35-55 АҚШ $
3 Орта 55-95 АҚШ $
4 Бірінші класты 95-195 АҚШ $
5 Апартаменттер 65-125 АҚШ $
6 Фешенебельді 125-425 АҚШ $
Ескерту: кесте қолданылған әдебиеттер негізінде автормен құрастырылды
[2]
Кестеден көріп отырғанымыздай қонақ үйлер бағасына қарай бірнеше түрге
бөлінеді: бюджетті қонақ үйлер экономды қонақ үйлерге қарағанда арзандау
келеді, бірінші класты қонақ үй орта қласқа қарағанда сәл қымбаттырақ.
Сонымен бағасына қарай ең арзаны бұл бюджетті қонақ үй, ал ең қымбаты
фешенебельді қонақ үй.
Сурет 1.3. Қонақ үйдің критериялар бойынша жіктелуі
Ескерту: сурет автормен құрастырылған
Қонақ үй кешендері сыйымдылығы, ассортименті және деңгейі бойынша
бірнеше түрге бөлінеді: люкс-отель, қонақ үй ауласы, пансион, отель-гарни,
жеке қонақ үй, мотель, курорт-қонақ үй, эконом-кластағы қонақ үй, қонақ үй-
апартармент (апарт-отелъ), қонақ үй (орта санаттағы) және тағы басқалары
(кесте 1.2) [2].
Қонақ үй кәсіпорындарын ерекше қозғалыс құралдарына (көлік), жеке иелік
түріне және т.б. қарай жіктеуге болады. Бірақ, қонақ үйді жіктеген кезде
бірінші орынға жайлылық сатысына қарау керек.
Қонақ үй кәсіпорындарының жайлылық сатысына қарай классификациясы
басқару сапасының мәселелерін шешуде үлкен роль атқарады. Жайлылық сатысы –
ол комплексті критерийлер:
- нөмірлік қордың жағдайы: нөмірдің көлемі (м²), бір орынды (бір
бөлмелі), көп бөлмелі нөмірлер, апартаментті нөмірлер, комуналды
ыңғайлы нөмір және т.б.
- жиһаздың, құрал-жабдықтардың, санитарлы-гигиеналық заттардың
жағдайы;
- ғимараттың, жолдың, қонақ үй территориялардың жағдайлары;
- техникалық жабдықтау мен информациялық қамтамасыздандыру, соның
ішінде сымтетік, спутник байланыстары, теледидар, мұздатқыш, мини
бар, мини-сейф және т.б.
- бір қатар қосымша қызметтерді ұсыну мүмкіншілігі.
Көрсетілген қосымша бағалауы қонақ үй жүйесін жіктелуінде қолданады.
Бұдан басқа, бір қатар талаптар персоналдың біліміне, мамандануына, жасына,
денсаулық жағдайына, тіл біліміне, сырт пішініне және жүріс-тұрысын талап
етеді.
Кесте 1.2 Қонақ үй түрлері
РсҚонақ үй түріСипаттамасы
1 2 3
2 Люкс-отель Өзінің сыйымдылығы жағынан бұл қонақ үйлер шағын немесе
орта мекемелерге жатады. Әдетте олар қаланың
орталығында орналасады. Жақсы дайындалған персонал ең
кербез мейманның да көңілін таба біледі. Мұндағы
бағалар жоғары болып келеді, бірақ ол қызметтердің көп
түрлілігімен түсіндіріледі.
3 Қонақ үй Өзінің сыйымдылығы жағынан люкс-отельдерден үлкен
(орта болады (400-2000 орын). Қала орталығында немесе оның
санаттағы) маңында орналасады. Онда көрсетілетін қызмет түрлерінің
кең ауқымы болады, бағасы сол аймақтың деңгейіне
шамалас немесе бір қатар жоғары болады. Қонақ үй
бизнесмендерді, туристерді, конгреске қатысушыларды
қабылдауға есептелген.
4 Қонақ үй Сыйымдылығы жағынан бұл мекеме шағын және орта болып
-апартармент келеді (400 орын). Тұрақсыз тұрғындары бар үлкен
(апарт-отелъ)қалаларға тән. Пәтер түріндегі номерлерден тұрады.
Бұндай қонақ үйдегі номер бағалары жалға алудың
ұзақтығына байланысты болады.
5 Эконом- Шағын және орта сыйымдылықтағы мекеме (150 және одан
кластағы жоғары). Жол тараптарына жақын орналасады. Тұтынушылары
қонақ үй – бизнесмендер, жеке туристер.
6 Курорт-қонақ Өзінің көлемінің сыйымдылығымен, ұсынылатын қызмет
үй түрелірінің ауқымдылығымен ерекшеленеді. Сонымен қатар,
арнайы медициналық қызметтер, диеталық тағамдар
ұсынады. Курортты аймақтарда орналасады.
1 2 3
7 Мотель Бір немесе екі қабатты мекеме, әдетте қаладан шыға
берісте орналасады. Бұл шағын және орта мекеме (400
орынға дейін). Келушілер әр түрлі санаттағы адамдар
болады.
8 Жеке қонақ үйБұл типтегі қонақ үйлер АҚШ-та кеңінен тараған. Бұл
шағын және орта сыйымдылықтағы қонақ үй . Қала сыртында
немесе ауылды жерлерде орналасады. Қызмет аясына таңғы
ас пен жеңіл кешкі ас кіреді. Мұндай қонақ ұйдің
қонақтары сатушылар мен жолдан шаршаған жүргізушілер.
9 Отель-гарни Қонақтарға аз мөлшерде қызмет көрсетеді: орналастыру
және континентальды таңғы ас.
10 Пансион Бұл стандартты және шектеулі қызмет көрсететін
мекеме.Отель-гарниден айырмашылығы, мұнда таңғы ас,
түстік және кешкі ас беріледі. Алайда мұндай
тамақтануды тек осында тұратын қонақтар ғана қолдана
алады.
11 Қонақ үй Мекеме, стандартты қызмет көрсететін мейманханалардан
ауласы айырмашылығы оның сыйымдылығының аздығында, бірқатар
қоғамдық бөлмелердің болмауында.мұның басты ерекшелігі
оның ауласында мейрамхана мен барлардың болуында.
Ескерту: кесте автормен қолданылған әдебиеттер негізінде құрастырылды [12]
Кесте 1.2 жалғасы
Қонақ үй кәсіпорындарын ерекше қозғалыс құралдарына (көлік), жеке иелік
түріне және т.б. қарай жіктеуге болады. Бірақ, қонақ үйді жіктеген кезде
бірінші орынға жайлылық сатысына қарау керек.
Қонақ үй кәсіпорындарының жайлылық сатысына қарай классификациясы
басқару сапасының мәселелерін шешуде үлкен роль атқарады. Жайлылық сатысы –
ол комплексті критерийлер:
- нөмірлік қордың жағдайы: нөмірдің көлемі (м²), бір орынды (бір
бөлмелі), көп бөлмелі нөмірлер, апартаментті нөмірлер, комуналды
ыңғайлы нөмір және т.б.
- жиһаздың, құрал-жабдықтардың, санитарлы-гигиеналық заттардың
жағдайы;
- ғимараттың, жолдың, қонақ үй территориялардың жағдайлары;
- техникалық жабдықтау мен информациялық қамтамасыздандыру, соның
ішінде сымтетік, спутник байланыстары, теледидар, мұздатқыш, мини
бар, мини-сейф және т.б.
- бір қатар қосымша қызметтерді ұсыну мүмкіншілігі.
Көрсетілген қосымша бағалауы қонақ үй жүйесін жіктелуінде қолданады.
Бұдан басқа, бір қатар талаптар персоналдың біліміне, мамандануына, жасына,
денсаулық жағдайына, тіл біліміне, сырт пішініне және жүріс-тұрысын талап
етеді [6].
Қазіргі уақытта жайлылық сатысын отыздан астам квалификацияланады, оның
ішінде ең көп тараған:
- жұлдыздар жүйесі, Француз жүйесімен жіктеледі, оның негізінде
қонақ үйлерді категориялар бойынша бірден бес жұлдызға дейін
бөлінеді. Бұндай жүйе Франция, Австрия, Венгрия, Египет, Қытай,
Ресей және т.б. елдерінде қолданылады;
- әріптер жүйесі (А,В,С,Д) Грецияда, Германияда қолданылады;
- Тәж жүйесі немесе кілт жүйесі Ұлыбританияда қолданылады;
Британ турагенттер Ассоциациясымен - British Travel Authority (ВТА)
ұсынылған жіктеулер:
- бюджеттік қонақ үйлер (*) – қаланың орталығында орналасқан және
минимум ыңғайлы жайлылық жасалған;
- туристік класс қонақ үйлері (**) – құрамында міндетті түрде
мейрамханалар мен бар болады;
- орта класс қонақ үйлері (***) – қызмет денгейі жеткілікті жоғары;
- бірінші класс қонақ үйлері (****) – жайлылықтың өте жоғары сапасы
және қызмет денгейінің жоғарылығы;
- жоғары категориялы қонақ үйлер (*****) – қызмет көрсету және экстра-
класстың орналасу денгейі.
Жіктеу жүйесінің ең көп таралғаны, ол ұлттық Француз жіктелінуі. Олар
туристік отельдерге алты категория беріп, оның ішінде бесеуі жұлдызды,
біреуі жұлдызсыз (1*, 2*, 3*, 4*, 5*). Бұндай жүйе қонақ үй нарығын
толығымен жаулап ала алады [12].
Сыйымдылығы бойынша қонақ үйлер жіктелуін көп елдер келесідей бөледі:
- кіші – 150 орынға дейіңгіні (100 нөмірден артық емес);
- орта- 150-400 (300 нөмірге дейін);
- ірі – 400 орыннан артық (300 нөмірден артық).
Қонақ үй кәсіпорындарын функционалдық бағытына қарай былайша
жіктейміз:
1) Арнаулы қонақ үйлер, оған жататындар:
Іскерлік мақсаттағы қонақ үйлер – бұл туристерге арналған,
саяхатшылардың басты мұраты – кәсіби іс-әрекет (бизнес, коммерция,
кездесулер, кеңестер, симпозиумдар, конференцилар, конгресстер, өзара
тәжірибе алмасу, оқу, көрмелер, тұсаукесерлер т.б.) орнату. Бұл категорияға
бизнес-отельдер (коммерциялық отельдер), конгресс-отельдер, конгресс-
орталықтары және басқалар жатады.
Демалуға арналған қонақ үйлер - бұл да негізінен туристерге арналған,
саяхатшылардың мүддесі – демалу және ем алу. Бұл категорияға қатыстылар:
курорттық қонақ үйлер, пансионаттар мен демалыс үйлері, туристік-
экскурсиялық қонақ үйлер, туристік-спорттық қонақ үйлер, казино-отельдер.
2) Транзитті қонақ үйлер, бұлар қысқа мерзімге келген туристерге қызмет
көрсетуді жүзеге асырады. Мұндай қонақ үйлер авиатрассалардың,
автотрассалардың, темір жол трассаларының және сулы трассаларының жанына
орналастырылған.
3) Барлық уақытта тұруға арналған қонақ үйлер. Бұл типтес қонақ үйлер
Қазақстанда жоқ.
Қонақ үйлер мен мотельдердің Американдық ассоциациасының мәліметтері
бойынша, АҚШ қонақ үй индустриясы 44700 қонақ үйлер мен мотельдерден
тұрады. Басқа елдерден ерекше АҚШ-та лауазымды, үкіметпен белгіленген қонақ
үй классификациясы жоқ.
Неміс жіктелу ерекшелігі, ол пансион, қонақ үй сарайы, отель-гарни
сияқты туристік кәсіпорындар типтеріне де категориялар қарастырған. Жұлдыз
жүйесімен қатар, кейбір кезде бірнеше басқа жүйе жүреді: әріпті, тәждік,
категориялы. Мысалы, Грецияда А категориялы қонақ үйге төрт жұлдыз сатысы
сай келеді, В-ға үш жұлдызды, С-ға екі жұлдызды, Д-ға бір жұлдызды.
Италияда бірінші категорияға төрт жұлдыз, екіншіге – үш, үшіншіге – екі сай
келеді. Жүйені үйлестіру үшін жұлдыздар жүйесі мен Тәж жүйесінің жалпы
санынан бір жұлдызды алып тастау керек (Мысалы, тәж жүйесінің төртінші
сатысы үш жұлдыз сатысына сай) .
Туристік класстағы қонақ үйлер – ең арзан қонақ үйлердің бірі. Бұл
ақшасын үнемдеуге тырысатын турист үшін ең ыңғайлы шешім. Туристік
класстағы қонақ үйлер жататын орыннан басқа ешқандай қызмет көрсетпейді,
кейде таңғы ас береді. Бөлмелер бөлінбейді, қарапайым жөндеуден өткен,
қажетті жихаздары ғана бар болуы мүмкін.
Бизнес классты отелдер көбірек сұранысқа ие, себебі іскер адамдарға
барлық жағдай жасалған. Үлкен кездесулер мен мәжілістерге арналған арналған
конференц-залдар. Бөлмелерде компьютерлер орнатылған, интернетке қол
жеткізу қамтамасыз етілген. Сервистің өте қажет элементі – ақшаны, маңызды
қағаздарды, басқа да құндылықтарды сақтау мүмкіндігін қамтамасыз ететін
сейфтер. Мұндай мейрамханалар қаланың іскер орталығында ғана емес, қала
сыртындағы күтімі жақсы жерлерде де орналасуы мүмкін [6].
Бір жұлдыз
Бір жұлдызды қонақ үй қызметтерінің сапасы төмен және қарапайым болады.
Қонақ үй ғимараты ескі, барлығында ортақ дәліз, дәретханасы мен душы бірге
орналасқан немесе әр қабатта бір-бірден не сыртта болады. Барлық жағдай
жасалмаған, бөлменің көлемі 8 шаршы метрден аспайды. Ережеге сәйкес түнде
жабылады.
Екі жұлдыз
Екі жұлдызды қонақ үйлер бөлмелеріндегі жайлылықтарға кепілдік береді.
Ережеге сәйкес көпшілік тамақтанатын орын – ресторан немесе бар болады.
Қонақ үй ғимаратында болмаса да, қонақ үй жанында орналасқан болуы мүмкін.
Бұл міндетті жағдай.
Үш жұлдыз
Үш жұлдызды қонақ үйлерде толық демалу үшін қажетті жағдайдың бәрі
жасалған: хауыз (душ), телефон, телевизор, радио, шағын бар. Сізге салқын
немесе ыстық болмауы қажет (яғни бөлмедегі температура 18-25 градус
аралығында болады). Температурасы жоғары, ыстық елдер үшін бұл мәселе
проблемалы болып табылады Сондықтан, Түркия, Греция, Египет елдеріндегі
отелдердің жұлдызды класстағы санаты нөмірлердегі ауа баптағыштарға
тікелей байланысты.
Төрт жұлдыз
Төрт жұлдызды қонақ үйлердің деңгейі жоғары. Оларда жақсы жабдықталған
бөлмелер, ауа баптағыштар, дәретхана, сапалы және жаңа сантехника, әдемі
және қолайлы жихаз, телевизор, қалаға тікелей шығатын телефон,
бейнемагнитофон, тоңазытқыш, фен секілді қызметтері бар. Әрбір тұрғын үшін
орамал, сабын, сусабын және басқа да дәретхана қажеттіліктері
қарастырылған. Бұдан басқа, келген қонақтар үшін денсаулықты сауықтыру
орталықтары, хауыз, жасанды су қоймасы, мейремхана қызметтері бар.
Тамақтану жүйесі жақсы ұйымдастырылған. Қызметкерлердің жоғары
біліктілігіне кепілдік беріліп, қызметтердің кеңейтілген түрі көрсетіледі.
Бөлме күн сайын жиналып, көрпе-жастық және орамал ауыстырылады. Сонымен
қатар, мәзір бойынша таңғы асқа тапсырыс беруге болады.
Бес жұлдыз
Бес жұлдызды қонақ үйлер ең қымбат және ең қолайлысы. Олар жайлылығы,
қызмет көрсету сапасы, қызметкерлердің біліктілігі жағынан жоғары деңгейде
болады, сонымен қатар, бес жұлдызды қонақ үйлер географиялық тұрғыдан
ыңғайлы жерлерде орналасқан – бұл тарихи жерлер немесе қаланың іскер
орталығы болуы мүмкін. Бес жұлдызды қонақ үйлер тарихи ғимараттарға
орналасады, олардың сырты да, іші де бірдей сапалы жөндеуден өтіп, қазіргі
заманға сай қажетті заттармен қамтамасыз етілген.
Қонақ үйлердегі қызмет көрсету сапасы жоғары деңгейде. Ұсынылатын
сервистердің саны сізге жағымды әсер сыйлайды. Салтанатты мейрамханалардағы
түрлі тағамдарға толы ас үй қызметтерін пайдалана аласыз. Бес жұлдызды
қонақ үйлердегі таңғы астар молдығымен және мәзірдің сан алуандығымен
ерекшеленеді. Азық-түліктер әрдайым жоғары сапалы.
Мұндай қонақ үйлердегі ең қымбат және ең мәртебелі бөлмелер Люкс немесе
Президенттік апартаменттер болып табылады. Әдетте мұндай бөлме қонақ үйде
жалғыз болады [3].
Сонымен, туристік қонақ үй – мейрамхана кешені бірден орналастыру,
тамақтандыру және ойын-сауықтық қызметтерді ұсынады. Кешен қонақтардың
барлық сұраныстары мен талап, тілектерін орындап, қонақтарға қолайлы
атмосфераны ұйымдастырады. Сонымен қатар қосымша қызметтер тізімі әрқашан
айбатты болып келеді және бұл қонақ үй – мейрамхана кешенінің ерекшелігі
болып табылады.
2. Қонақ үй-мейрамхана кешендерінің дамуы мен қалыптасу тарихы
Қонақжайлылық ұғымы адамзат өркениеттілігі сияқты ескі ұғым. Оның
өркендеуі, ел кезушілермен бір түйір нанды бөліп жеудің ертедегі дәстүрінен
бастап қонақжайлылық индустриясының қазіргі көпфункционалды конгломераттар
қызметімен аяқталады.
Қонақжайлық индустрия кәсіпорындарының даму эволюциясын қарастыра
отырып, олардың тарихи жоспарда адамзат қоғамының даму периодтарына сәйкес
келетін периодтарын атап көрсетуге болады [9]:
1) ерте заманғы;
2) орта ғасырлық;
3) жаңа заман;
4) қазіргі период.
Қонақжайлық түсінігі адам қоғамы сияқты өте көне. Оның бастауы, сонау
ертедегі жолаушымен бірге нанды бөлісіп жеу салтынан басталып, қазіргі
таңдағы қонақжайлық индустриясының көпқырлы конгломераттарымен аяқталады.
Ағылшын сөзі hospitality (қонақжайлық) көне француздық hospice (оспис)
сөзінен шыққан. Осындай мекеменің ең ертедегісінің бірі - Hospise de Beaune
(Оспис-де-Бон) Бугундиядағы, сонымен қатар Hotel Dieu (Отель Дье) атымен де
белгілі, ол Құдай үйі деген мағынаны білдіреді. Оның негізін 1443 жылы
Бургундияның қазыналық канцлері Николя Ролен қалаған болатын. Бұл мекеме
қайырымдылық аурухана және кедейлердің уақытша баспанасы ретінде болды.
Николя Ролен өз уақытында, Бургундия бұрын-сонды көрмеген, ең атақты салық
жинаушысы болған деседі [10].
Николя Ролен негізін қалаған аурухана қазірде жұмыс істеп тұрған жайы
бар. Оның ескірген қабырғаларын ең соңғы үлгіде жабдықталған рентген
кабинеті мен операциялық бөлімдер жауып тұр.
Әлемдік қонақ үй индустриясының дамуының негізгі кезеңдеріне шолу
жасайтын болсақ, саяхатта жүрген адамдарға қызмет көрсету алғашқы қонақ
үйлер (керуен сарайлар) б.з.д. 2000 жыл бұрын көне шығыс елдерінде кең
таралған.
Қонақжайлық индустриясының Греция мен Римдегі дамуы.
Ежелгі Греция, Ертедегі Рим кезеңінен бастап әртістерге, кубелерге,
саяхатшыларға арналған ертедегі қонақ үй түрлері: хаинны, инны, пошта
бекекттері т.б. болып саналған. Жоғарыдағы қонақ үйлер қазіргі қонақ үй
функцияларына ұқсас қызмет түрлерін көрсеткен [6].
Адамзат дамуының бұл кезеңіне тарихшылардың көбі алғашқы қонақжай
мекемелерінің, яғни қазіргі мейманхана мен мейрамханалардың алғашқы
формаларын, пайда болуын жаткызады. Қонақжайлық индустриясының алғашқы
мекемелері – таверналар туралы жазуларды антикалық дәуірге жататын
манускриптардан көруге болады. Осындай жазбалардың бірі вавилон патшасы
Хамурапийдің кодексі болып табылады (шамамен б.з.д. 1700ж.). бұл жазулардан
біз сол кездердегі таверналардың өте нашар абыройға ие болғандығын көре
аламыз.
Б.з.д. І мың жылдықта Ежелгі Грецияда таверналар әлеуметтік және діни
өмірдің ажырамас бөлігі болса керек. Таверналарда меймандарды жайғастыруға
арналған бөлмелердің болғандығына қарамастан, олар көбінде меймандарды
тамақтандыру қызметін көрсететін болған. Сауданың қарыштап дамуына және
сонын салдарынан пайда болған ұзақ сапарларға байланысты таверналарда тек
қана тамақтандыруды ғана емес, сонымен қатар түнеп шығатын жатар орындардың
да қарастырылуын талап етті. Осы жайттар келесі бір кәсіпкерліктің түрі –
жатақхана үйлерінің пайда болуына ықпал жасады.
Рим империясы тұсында жатақхана үйлері мен таверналар жан-жақты пайда
бола бастады. Жанақхана үйлері, әсіресе барлық үлкен жолдардағы, өте
білгірлікпен соғылды және өз уақытының талабына сай бола білді. Кейін Марко
Поло былай деген, бұл үйлерде патшаға да аялдауға болады екен. Олар бір
бірінен 25 миль қашықтықта орналасатын болған, себебі оларда мемлекеттік
шенеуніктер мен шабармандар аялдайтын болған. Осы уақытта Марко Поло қиыр
Шығысқа бет алған болатын, онда осындау жатақханалардың 10 мыңнан астамы
бар болатын [10].
Біздің заманымызға дейінгі ІІ-І мыңжылдық аралығында Ассирия кезінде
керуен сарайлар мен алғашқы адамдар демалатын үйлердің саяхатшыларға
уақытша тұруына арналып салына бастады. Осы уақытта Шығыс елдерінде, көне
Грецияда, Крит араларында да керуен сарайлардың ашылғандағы белгілі. Біздің
заманымызға дейінгі І мыңжылдықтың Ежелгі Грек жерінде қонақ үйлердің үш
типі қалыптасқан; жеке меншік аулалар (кататоталар), мемлекет құзырындағы
аулалар (пандокен), ұйықтайтын бөлмелері бар таверналар (тамақ ішетін
орындар) [6].
Қоғамның төменгі қабаттарына арналған таверналар мен жатақханалар түндік
пен демалысқа арналған жағдайлардың ең қарапайымын ұсынатын болған.
Іскер адамның түстігі ойын ең алғаш римдік трактирші Секвей Локат
ұсынған болатын (шамамен б.з.д. 40ж). Оның бұл жаңалығы галерлі жағалаудағы
маклерлердің өмірін айтарлықтай жеңілдетті [10].
Аспазшылар көптеген азаматтық құқықтардан айрылған болатын, әскерге
баруға, біреуге қарсы шағымдануға, ант қабылдауға және қамқоршы болу
құқықтарын қоса алғанда. Бірақта олар өздерін элита деп санады және бір-
бірлеріне жоғары дәрежелі атақтар сыйлайтын болған. Адриан императордың
тұсында (б.д. 117-138ж.) римдік бас-аспаздар Палатиндік төбеде өздерінің
жеке Аспаздық өнердің академиясын ашқан болатын.
Қонақжайлық мекемелерінің пайда болуына айтарлықтай үлесін Таяу
Шығыстағы, Азиядағы және Кавказдағы сауда қатынастарының дамуы тигізді. Осы
аумақтардың территориясы арқылы ең ірі сауда жолдары өтетін болған. Керуен
сатушыларына түнеп шығатын жатар орындар дайындау мақсатында, жол бойында
арнайы орналастыру пунктелері – керуен-сарайлар орналасатын болған. Онда
адамдар демалатын және жылқылар мен түйелерді орналастыратын орындар
болған. Керуен-сарайдың сыртын, табиғи апаттардан және де керуен тонаушылар
мен қарақшылардан қорғау мақсатында, биік қабырғалармен қоршаған.
Ежелгі Азияда үлкен керуендермен, түйелермен сапар шегетін болған. Түнгі
керуен жолының маңына шатыр тігіп түнейтін болған. Кейде саудагерлер керуен-
сарай дейтін – қонақ үй комплекстерінде аялдаған. Сол уақыттағы Азияда
жолаушыларға көрсететін ыңғайлықтар, Еуропадағылардан әлде қайда артығырақ
болған. Шығыста сауда батыстағыға қарағанда өте қызу жүрді, сондықтан да
адамдар да жиі сапарға шыққан.
Қазақстанның аумағы арқылы да Ұлы Жібек Жолының керуен жолдары өткен.
Халық арасында, қонақ пен үй иесі арасындағы қатынас ережелері де болған
екен.
Біздің заманымыздың 476 жылы Рим империясының жойылуынан кейін,
қонақжайлық мекемелері дамуының жаңа сатысы басталды.
Орта ғасырлардағы қонақжайлық.
Орта ғасырлардағы қонақжай мекемелерінің дамуына сол кездердегі діни
дәстүрлер өте күшті ықпалын тигізді. Осы кездері әулие жерлерге тағзым
жасаушылар саны артты. Шіркеулер монастірлерге тағзым жасаушыларға түнеп
шығатын жатар орын мен тамақтандыруды қамтамассыз етуін жүктеп отырған.
Осындай үйлердің бірі, Ронсельван шатқалындағы аббаттықта орналасқан,
жолаушыларды жылы қарсалып, тегін нан, емші, етікші қызметтерін ұсынған.
Монастырлік ас әдетте қарапайым болатын, бірақ жол бойындағы басқа да
мекемелердің тамақтарына қарағанда сапасы әлде-қайда жоғары болды. Жеміс-
жидекті, малды монахтар өздері өсіретін. Ас бөлмесінде қатаң тазалық
сақталатын. Сонымен қатар, монахтар азық-түлік есебін жүргізіп отырған,
соның арқасында тамақтың бағасы арзан болған.
ХІІ-ХІІІ ғасырларда Русьте алғашқы тұрғын үйлер пайда болды, қазіргі
қонақ үйлердің ертедегі түрі. Оларды яма деп атаған және осындай
ямалардың ара қашықтығы ат көшім жердей болған.
ХІІІ ғасырда қонақ үйлер Витебскте, Гроднода, Бресте, Слонимде және
тағыда басқа белорусь қалаларында пайда болды.
Орта ғасырлардағы қонақжайлық мекемелері қызметтерінің прогрессивті
бағыттарының бірі ол – алғашқы кәсіби ассоциациялардың құрылуы болып
табылады. Мәселен, 1282 жылы Италияның Флоренция қаласының трактиршілері
өздерінің жеке гильдиясын, ассоциациясын құрды. Трактирлер қала меншігіне
тиесілі болды және әр үш жыл сайын трактирді жалға беру аукционы өткізіліп
тұрған. Гильдияға мүше болу өте тиімді болған секілді, себебі 1290 жылы
оның құрамына 86-ға жеткен екен.
Англияда ең жақсы көлік құралы болып пошта арбасы болды. Олар жол-
жөнекей бірнеше жол бойындағы таверналарға немесе қонақ үйлерге тоқтайтын
болған, кейіннен бұл мекемелер пошта станцияларының атауы болып кетті [9].
Орта ғасырларда адамдар көп сапар шегетін болған, осыған байланысты жол
бойындағы қонақ үйлер саны да артты. Қазіргі стандарттармен алсақ олар өте
тұрпайы болып келген. Меймандар бөлме ортасында, еденге төселген үлкен
матрацта жатқан, ал тамақтануға келетін болсақ, олар өздері алып келген
тағамдарын немесе сол қонақ үй иесінен сатып алатын болған.
XVI жүз жылдықта Англияда қарапайым халыққа арналған таверналар –
ординарлар ашылды. Онда ортақ дастарқан басында қатаң ақыға кезекші
тағамдарды ұсынған. Жақсы ет онда сирек кездесетін, көбінде тұрып қалған
еттер пайдаланылды. Дәмдеуіштер етті сақтап қана қоймай, сонымен қатар
еттің жағымсыз иістерін жасырып тұрған.
Орта ғасыр (V-VІІІ ғ.) заманында Еуропа мен Шығыс елдерінде сауда мен
саяхаттың қайта жандауына орай орналастыру мен тамақтану қызмет көрсету
саласы дамудың жаңа жолдарына бағытталды. Европалық монастырларында арнайы
қонақжайлық орындар пайда болды. Бұл кешендердің бірінші қабатында ас
ішетін орын және атқора, шаруашылық, қызметшілерге арналған бөлмелермен
жабдықталса, ол жоғарғы қабатында жататын бөлмелер төбесі жабық арнайы
театрлық көріністерге арналған орындар болған [6].
Жаңа заман (XVIғ.- ХХғ. басы). Кофейнялар.
XVI жүз жылдықта экспорттың екі экзотикалық заты Батыс Еуропаның
дастархан басындағы әдеттеріне ықпалын тигізді ол: шай және кофе болды.
Константинопльде (Турциядағы қала, Стамбул деген атпен белгілі) болған
саяхатшылар кофеге әуестеніп, отанына қайтқанда осы кофені өздерімен бірге
алып кететін болған. XVI ғасырдың соңына қарай кофе өзіне айтарлықтай назар
аударды, бұл жәйт шіркеу назарынан тыс қалмады. Олар кофені ислам шарабы
және хрестиян еместердің сусыны деп атады.
Келесі ғасырларда кофейнялар Еуропада, жаңбырдан кейінгі саңырау
құлақтай ашыла бастады. 1675 жылы бір ғана Венецияның өзінде 100-ден аса
кофейнялар болды. Мәселен, Сан-Марко алаңындағы Café Florian атты кофейня
әлі күнге дейін жұмыс істеп келеді. Алғашқы ағылшындық кофейня 1652 жылы
Лондонның Сент-Майкл Алей көшесінде ашылды. Оны армениялық қалаған болатын.
Кейінірек 1683 жылы Венада ашылды. Венада алғашқы рет кофені бал қосып,
сүтпен араластырып ұсыну пайда болды.
Кофейнялар қазіргі кафелердің арғы тегі болды, бертін келе олар өз
уақытының мәдени және әдеби өмірінің орталығы болды, сонымен қоса тағы бір
пайдалы рөл ойнады – ол бүкіл Еуропаның арақтан есін жинауына ықпал етті.
ХVІІ – ХVІІІ ғ. Америка контингентіне Еуропалықтардың келуіне орай
Европалық типтегі қонақ үйлер Сити-Отель Нью-Йорк қаласында 1794 жылы
салынған. ХVІІІ – ХІХ ғ. бас кезеңінде тек саяхатшыларға арналған орта және
үлкен қонақ үйлер пайда болды. Оның ең ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz