Сәндік қолданбалы өнердің түрлері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ:
I. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. Сәндік қолданбалы өнердің шығу тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .
2. Сәндік қолданбалы өнердің түрлері: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
Батик
Бисер тоқу өнері
Кесте тігу өнері
Тоқу өнері
Макраме
Кілем тоқу өнері
Керамика
Мозаика
Зергерлік өнер
Көркем ою
II. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
1. Ою-өрнек композициясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2. Ою-өрнек композициясының әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 0
3. Сәндік қолданбалы өнердегі ою-өрнек композициясының әдістері ... ... ... 20
ІV. Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
V. Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28

Кіріспе
1. Қай халықтың болса да тұрмыс-тіршілігіне қажетті әдемі бұйымдар мен заттарды дүниеге әкелген қолөнері болады. Солардың ішінде біздің қазақ халқы қолөнерінің дамуы өзінше ерекше.
Қазақ халқының қолөнері - халық тұрмысымен бірге жасасып келе жатқан, ұзақ тарихы бар ежелгі өнер. Қазақ халқының сәндік қолданбалы өнерінің көп ғасырлық тарихы бар. Қазақ қолөнері ғасырлар бойы көркем ой, халық талғамымен үздіксіз дамып келеді. Халық шеберлерінің тынымсыз еңбектерінің нәтижесінде өз жалғасын тауып келеді. Пішіндердің ықшам да мәнді үйлесімі, түстердің жоғары талғамы, өрнектердің әсемдігі, композициялық шешімі, көздің мүлтіксіздігін, колдың дәлдігін және қиял ұшқырлығын ұштастырып, шебердің өзіне тән тәсілдермен орындауына жеткізеді. Халықтың мәдени дәрежесі өскен сайын ұлттық қолөнердің озық үлгілері әлемдік мәдениеттен де өз орнын алды. Бқл саланы ұзақ уақыт бойы зерттеген ғалымдар баршылық. Атап айтқанда: академик Ә.Марғұлан, зерттеуші этнографтар С.Қасиманов, Ө.Жәнібеков, Х.Арғынбаев, т.б.
Халық қолөнерінің бай мұралары бүгінгі күннің алтын қорына айналып отыр.
Сәндік қолданбалы өнер деп тек қана практикалық жағынан емес, эстетикалық мәні жағынан да маңызды дайындалған және көркем жасалған өндірістік немесе қолөнер арқылы өмірге келген көркем туынды жасауды айтады.
Қазақ халқының сәндік қолданбалы өнерінің ежелгі ұлттық үлгілері мен дәстүрі ғасырлар бойы сақталып, ұрпақтан-ұрпаққа жалғасуда. Қазақтың ежелден келе жатқан киіз үйі мен күнделікті тұрмыста пайдаланатын барлық жиһаздары мен заттары ұлттық ою-өрнекпен көркемделіп отырады. Ою-өрнектері қайталанбалы әрі ашық түсті болып келетін алаша, текшелі өрнекті тықыр кілем, әшекей оюлы кебеже сияқты киіз үйдін ішіне тұтынатын сәндік жиһаздармен қатар ағаш ұқсату өнері және жібек жіптермен кестелей тоқу, ағаш пен сүйекті жымдастыру арқылы көркемдеу, тері ұксату (бедерлі инкрустациялы), оймыш, шекіме, бұрама, қалыптама, қаптырма, көз салу секілді зергерлік өнерінің түрлері де өркен жайды.
Шеберлінің қолы-алтын - деп дана халқымыз айтқандай қайта жаңғырып, жастар тәрбиесіне арқау болып отырған халық қолөнері бұл күнде қоғамымыздың ортақ әлеуметтік қозғалысы болып отыр. Кешегі ата-баба мұралары қазіргі кезде қолға алынып, халықпен қайта қауышып, жүректерден орын алуда.
Қазақ қолөнерінің тамаша туындыларын жасаудың қарапайым технологиясын осы күнде тұрмысқа қайта ендіріп, өсіп келе жатқан жасөспірімге қазақ халқының қолөнеріне қызығушылығын арттырып, шеберлігін дамытуға осы курстық жұмыстың әсері болар деген сенімдемін. Бұл курстық жұмыста сәндік қолданбалы өнердің шығу даму тарихы, ою-өрнектердің түрлері, олардың композициясының әдістері, қажетті құрал-жабдықтары жазылып көрсетілген.
Қазіргі таңда жалпы білім беретін мектептерде Сәндік Қолданбалы өнер бағытында сабақ жүргізіліп келеді. Онда оқушыларды қазақ халқының төл өнерінің тарихымен таныстырып, олардың өзіндік өнеге үлгісін, бейнелеу ісін орындаудың технологиясын, бұйымдарды көркем өңдеу тәсілдері арқылы орындау мәселелері қарастырылады. Осы мұраларды қоғамдық өмірде тиімді пайдалана білу үшін оны тереңірек оқып үйреніп, толық дәрежеде игеру қажет.
Қазіргі кезде біздің елімізде жаппай ұлттық өнерді оқушыларға үйретуге көп көңіл бөлініп отыр. Осыған орай елбасымыздың халыққа жолдаған жолдауында еліміз дамыған 50 мемлекеттің қатарына енуі, экономика, мәдениет, білім, өнер салаларының дамуы басты мақсатқа қойылып отыр. Ата-бабамыздан сыр шертіп келе жатқан бенелеу өнерінің шығармаларын, қолөнер туындыларын, олардың тарихтарын жас ұрпақтың бойына сіңдіру, қазақ халқының өнерімен шет елдерді таныстыру менің де басты міндетім деп білемін. Мен дипломдық жұмысымда Сәндік қолданбалы өнердің бір турі кестелеу өнерін оқушыларға үйретіп,тігу жолдарын,әдістерін қарастырдым. Ерте заманнан келе жатқан кесте тігу өнерін осы күнде мектеп қабырғасында сыныптан тыс үйірме жұмыстарында үйретудің жүйелі жоспарын құру арқылы жасап шығару, сонымен бірге осындай жұмыстар арқылы балаларға эстетикалық тәрбие бере отырып,оқушының ой-өрісін дамыту және патриоттық сезімін ояту болып табылады.
Көркем қол өнер - көшпелі қазақ халқына көне дәуірден белгілі. Қол өнер - халық шығармашылық туындыларының бір түрі бола оырып, еліміздің рухани игілігі ғана емес, сонымен қатар материалды заттарды жиынтығы.
Адам баласы ежелгі тас дәуірден тасты, ағашты және сүйекті өміріне пайдалана, олардың бетіне сызықтар, фигуралар жүргізуге ұмылған. Соның ішінде кейбір бұйымдардың бетінде тас, сүйек кесіндерінде фигуралар табыну құралы ретінде қызмет еткен. Бұл шикізат материалдарына қосымша қыштан, теріден, жүннен және металдан көркемделіп әшекейленген бұйымдарды скиф, сақ тайпаларының тарихы мен мәдениетінде кездестірілген. Бұдан дерек ретінде археологиялық қорлардағы бұйымдар бола алады. Бұл бұйымдар Алтай және Шығыс Қазақстандағы (Пазырық, Қотанды, Шібе, Берелі, Ыстық және т.б.) атақты адамдар жерленген төбелерді қазуда табылған. Ғалымдардың айтуы бойынша жоғарғы айтылған тайпалардың дәуіріне шығады, яғни біздің жыл санауымызға дейінгі ҮІІ-ҮІ ғасырлар. Алтай өңірінде табылған бұйымдардың кейбір ұқсастықтары қазіргі қазақ қол өнеріндегі бұйымдарында және ою-өрнектерінде кездестіруге болады. Бұл қазақ жерінде сақ тайпаларының Алтай өңірінде тайпалармен тығыз байланыста болғанын айқындайды.төбелерден табылған бұйымдар материалдың қасиетіне байланысты, көркемдік техникалары мен технологиясы әр алуан. Бұл көркемдік техникаларды қазіргі қол өнер бұйымын жасауда сирек кездеседі. Яғни, ағашты кесіп ою, бояу, басқа материалдармен өткермелеп безендіру, күйдіру, металды штамптау, граверлеу, кұйма, нақыштау, селдір, зергерлік іс, тоқыма, былғарыға қысып өрмек салу, қыш құмыра жасау, сүйекті әшекейлеу және т.б.
Қол өнер өзінің даму шынын Орта ғасырда көрсетуде монғол шапқыншыларының әсерінен үлкен күйзеліске ұшырап, қазақ халқы көптеген өнер туындыларын, шеьер тұлғаларын мәңгі жоғаотып алды. Бұл дағдарыс отырықшы және жартылай отырықшы көшпенді қазақтарға ауыр соқты. Соның әсерінен Орта ғасырдың алғашқы кездерінде архитектуралық мәдени орындар, мавзолей, мешіттер, Отырар, Тараз, Құлан, Мерке, т.б. сияқты жүздеген қалалар жойылып қаңырап қалды. Дүние жүзіне әйгілі "Ұлы жібек жолы " сол кезеңдерде шығыс пен батысты біріктіріп, экономикалық қатынастарды, рухани мәдениетті байланыстарды дамыту барысын шектетіп жіберген осы шапқыншылардың әсері.
ХҮІІІ - ХХ ғасырдың басында қол өнер қайта көтеріліп өзінің бұрынғы шабытын қолға алып көтеріле бастаған. Бірақ, көптеген қол өнердің шеберлері мен бұйымды әсемдеу техникаларыф, тәсілдері жоқ болғандықтан Орта ғасыр және одан бұрынғы дәірлерде дамыған өнер деңгейіне жету өте қиын болды. Сонымен қатар, атақты қол өнер шеберлері озінің өнер құпиясын халыққа таратпай, тек от басы мүшелеріне немесе жақын туыстарына үйретумен шектелген. Осының салдары да өнердің дамуына бірден -бір септігі тиіп отыр.
ХҮІІІ - ХХ ғасырлар киіз үйдің көркемделіп әшекейленуінің шегі жеткеникезі. Киіз үйдің сыртын да, ішін де шеберлікпен әр үй-жиһаздар жасауда, оның қасындағы ыдыс-аяқ, ер-тоқым сияқты бұйымдарды да әшекейлеп шеберлер бір-бірімен үйлесімді түрде орналастыра білген.
ХХ ғасырдың бірінші жартысында үй тұрмысына өнеркәсіптерде жасалған жеңіл қыштан, пластмассадан және т.б. бұйымдар орын алып, біртіндеп қол өнер бұйымдарын ығыстыра бастады. Сөйтіп, бұл бұйымдар күнделікті өмірдің қажетінен шыға атырып, сонымен бірге қол өнердің техникалары, тәсілдері жетілдірілмей тоқтап қалған.
Қазіргі заманда әшекейлекнген қол өнер бұйымдарын өнеркәсіп орындары да қолға алуда. Бірақ бұйым шығаратын бұл өндіріс формасының заттары халық көңілінен шықпай отыр. Әсіресе, оның сапасының төмендеуі және көркемдік әсемдігінің сұйық көрініс беруі. Сондықтан, тұтынушы халықтар көбінесе жоғарғы кемшіліктер кездеспейтін жеке ұсталар, кішігірім бірлестіктер жасайтын бұйымдарды алуға ұмтылады.
Қазақ халқының сәндік қолданбалы өнерінің ежелгі ұлттық үлгілері мен дәстүрі ғасырлар бойы сақталып, ұрпақтан-ұрпаққа жалғасуда. Қазақтың ежелден келе жатқан киіз үйі мен күнделікті тұрмыста пайдаланатын барлық жиһаздары мен заттары ұлттық ою-өрнекпен көркемделіп отырады. Ою-өрнектері қайталанбалы әрі ашық түсті болып келетін алаша, текшелі өрнекті тықыр кілем, әшекей оюлы кебеже сияқты киіз үйдін ішіне тұтынатын сәндік жиһаздармен қатар ағаш ұқсату өнері және жібек жіптермен кестелей тоқу, ағаш пен сүйекті жымдастыру арқылы көркемдеу, тері ұқсату (бедерлі инкрустациялы), оймыш, шекіме, бұрама, қалыптама, қаптырма, көз салу секілді зергерлік өнерінің түрлері де өркен жайды.
Қазақтың бейнелеу өнері ерлер мен әйелдердің, жануарлардың тастан қашалған бейнелері, сондай-ақ қыз-келіншектердің қола мүсіншелері түрінде өз өрісін тапты. Жаңа қоғамның рухани тәжірибесін образ түрінде бейнелейтін көркемдік туындылар жастарға тәрбие беріп, ұрпаққа ықпал жасау арқылы дәуірді жалғастырады. Сондықтан бейнелеу өнерінің мазмұны аса мәнді өзгеше жас ұрпаққа көркем ой туғызатындай болуға тиіс. Дүниенің сан алуан тіршілік тынысы мен адам сезімінің байлығын бейнелеу өнері кең ауқымды, көркемдік тұрғыдан көрсетеді. Азаматтық нысандылық, мүсіндік сомдау өнерінің игі дәстүрлерін игеру, елуінші, алпысыншы жылдардағы Қарағанды суретшілер шығармашылығының басты сипаттары болды. Олардың туындыларын көшелер алаңдары мен гүл бақтарының кеңістігінде тұлғаның жарасымды, келісті пішінделуіне, мәнділігіне қарай жазбай тануға болады. Мысалға, А. Билыктың қаламыздың сәулеттік-кеңістік ортасымен әдемі үйлескен, сымбатты шешімін тапқан кенші тұлғасы. Соңғы жылдарды Қарағанды қаласының көркеюіне байланысты ескерткіштердің символдық мәні көп жағдайларда мүсін мен сәулет формаларының өзара белсенді байланысы, сәндік бастаудың, көркем тұлғалық пен шығармашылықтың ұштасуы арқылы ашылды.
Алып ауқымды қала құрылысы, халық әл-ауқатының артуы, өскелең рухани талаптар, жастарға идеялық және адамгершілік тәрбие беру жөніндегі жұмыс ұлттық бейнелеу өнерін өрге бастыруға, оның осы тіршілік кезеңінің талаптарын қажет ететін көркемдік түрлерінің туына пәрменді серпін берді. Түрлі шығармашылық көркемдік құралдарды жандандыру көкейкесті мәселеге айналып, өнердің қоршаған ортада өзгеше эстетикалық әсер қалыптастыратын тәсілдері: мүсін бедерлері; сұңғаттық паннолар, қабырға өрнектері дамыды. 20 ғасырдың 40-жылдардың аяқ шенінде Қарағандыда суретшілер серіктестігінің (КазИЗО) қалалық бөлімшесі ашылды. Көркемөндіріс шеберханасы ұйымдастырылып (1957 ж.), онда суретшілер П.К. Антоненко, П.С. Андриюк, Р. Есіркеев, П.И. Реченский, Ю.В. Гуммель т.б. жұмыс істеді. Қарағандыдағы кейінгі кездегі белгілі суретшілер А.П. Билык, В.И. Крылов, А. Бегалин, С.М. Саносян және т.б. Қарағанды қаласында Қазақстан суретшілер одағының облыстық ұйымы құрылды.
60-жылдары кескіндеме-сызба сурет, мүсін, монументті-бейнелеу өнері жедел дамыған кезең болды. Қарағанды суретшілерінін шығармалары тақырып, жанр, стильдік бағыт жағынан алуан сипат алды. Монументті мүсін саласында Қарағандыда Н. Әбдіров (1958 ж.), Шахтер даңқы (1974 ж.) ескерткіштері, Мәңгілік от (1978 ж.), Қарқаралылық (1970 ж.) және Теміртаулық (1974 ж.) жауынгерлерге арналған мемориалдық ескерткіштер, Абай қаласында Абай (1974 ж.), Егіндібұлақ ауылында Тәттімбет (1984 ж.) ескерткіштері бой көтерді. Тәуелсіздік жылдары Қарағандының сәулетшілері мен мүсіншілері Астана қаласындағы Үш би ескерткішін (1999 ж.), Отан корғаушылар архитектуралық-көркемдік композициясын (2001 ж.) салуға, Бұқар жырау кесенесін (1993 ж.), Қарағандыда Бұқар жырау (1993), Егіндібұлақта Қаз дауысты Қазыбек би (1995 ж.) ескерткішін орнатуға ат салысты. Жезқазғанда Қ. Сәтбаевтың (1999 ж.), Балқашта М. Русаковтың ескерткіші, Ұлытауда Қазақстан мемлекеттігінің тұтастығы мен халықтар бірлігі монументі (2005 ж.) бой көтерді. Өнер зерттеу саласыңда Орталық Қазақстаңда Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ-дің бейнелеу өнері және дизайн кафедрасы ғылыми орталық болып саналады. Кафедрада Суретшілер одағының 8 мүшесі, Дизайнерлер одағының 7 мүшесі жұмыс істейді. Сарыарканың қолданбалы қолөнері мен Қарағанды суретшілерінің шығармаларының өркендеуіне жүйелі ғылыми пікір айтып, концепция қалыптастырып жүрген кәсіби өнертанушы мамандар, ғалым-зерттеушілер, ғылыми монографиялардың, сыни-шығармашылық басылымдардың, макалалар мен очерктердің, каталогтар мен буклеттердің авторы: профессор, педагогика ғылымдарының докторы, ҚР СО мүшесі Ж.Ш. Балкенов (Халық мұрасындағы ұлттық өрнек және рең, 1994 ж.; Әдіптеу 1998 ж.; Өрнек өнері арқылы болашақ мұғалімдерді көркем шығармашылыққа дайындау, 2001;); педагогика ғылымдарының кандидаты, профессор, ҚР СО, мүшесі Л.Р. Золотарева (Қазақстан бейнелеу өнері, 2000 ж.; Қала тарихы Қарағанды суретшілерінін шығармашылығында, 2004 ж.; А.К. Бегалин шығармасы халықаралық жобада, 2005 ж.; Мұражайтану, 2006 ж.), философия ғылымдарының кандидаты, доцент, ҚР Дизайнерлер одағының мүшесі Ж.Ш. Резин, (Ұлттық өнердегі ұлттық идея, Қазіргі дизайн және этномәдениет, 2006 ж.), Ж.К. Қомытов, С.Ж. Бодықов (Орталық Қазакстандағы кәсіптік бейнелеу өнері) т.б., ҚР СО және ҚР ДО мүшелері И.М. Баграмов, А.П. Кұрымбаев, М.С. Қалмаханов, т.б. қолданбалы өнерден түрлі халықаралық, республикалық және аймақтық конкурстарға қатысып, халыққа кең танылды. Облыста Мәдени мұра бағдарламасын жүзеге асыру мақсатында көне ескерткіштерді есепке алу, қорғау, Ұлы Жібек жолы тарихи орталықтарын қалпына келтіру, түркі тілдес мемлекеттердің мәдени мұрасын сақтау және дәстүрін жалғастыру, солардың негізінде туризм инфрақұрылымын құру бағытында кең көлемді жұмыстар жүргізілуде.
Қолөнермен айналысатын адамдарды төрт топқа бөлуге болады. Олар:
1. Ұста
2. Зергер
3. Ісмер
4.Шебер.

2. Сәндік қолданбалы өнердің түрлері
Батик өнері өте ертеде дамыған. Индонезияның Ява аралында алғаш рет дүниеге келді. Алғашқы маталардың өндірісіне дейін малайзиялықтар заттарын алып келіп аралда, ағаштың қабығына, өрнектерді жабайы аралардың балқытылған балауызы арқасында, өсімдік бояғыш заттармен қалған орындарды содан соң бояп отырған. Маталар пайда болған соң бұл әдістің негізі - балқытылған балауызбен сурет түсіру - сол жұмыстың сәндеуге де қолдана бастады. Матаға жағылған балауыз бояу түстерін өткізбейді яғни механикалық түрде резерв жасайды. Содан соң матаға түрлі түсті бояуды жаға беруге болады. Балауыздың осы бір қасиеті арқасында - ежелгі әдістердің бірі матаны әрлеудің негізі қаланды. Ежелгі матаны әрдеудің әдісінің тәсілі - Батик. "Батик" сөзі Яван тілінен аударғанда "ыстық балауызбен сурет салу" деген мағынаны білдіреді. Осы сөздің арқасында Ыстық батик техникасының атауы шығады. Ыстық батик техникасы жеткілікті күрделі және көп еңбекті қажет етеді, сондықтан да қысқа тоқталып жатырмын. Рамаға керілген матаға балауызды пайдалана отырып, әртүрлі өрнек элементтерін саламыз. Балауыздың толық кебуінен кейін ашық қалған жерлерді түрлі түсті бояулармен бояп шығамыз. Осы әдісті бірнеше рет қайталауға болады түстердің қалай шығуына байланысты. Соңғы рет матаны кептіргеннен кейін үтіктің көмегімен балауызды алып тастаймыз. Бүгінде балауыздың жағылуына пайда болған жаңа тәсілдердің арқасында Ыстық батик көп еңбекті кемірек қажет ететін болды. Сонда да бұрынғысынша жоғары көркемдік түрінде қалды.
Көп ғасырлар бұрын Қытай суретшілері жібек маталарда әуедегі пейзаждарды таң қалатын сұлулықтарды жасау, ерекше гүлдердің суретін салды, бамбук, ағаштар, тұрмыс сахнасының суретін салды. Кейбір суретшілер өз жұмыстарында тек қана тушьты қолданды. IX ғасырда жаңа көркем стилі пайда болды. Оны сыншылар бояу декоративтігі деп атады. Азат көркем стилі Қытайда кең тарады және сондай биік белесті бағындырды. ХII соңында академиялық стиль атағына ие болды. Шебер қолындағы қылқалам жібек бетімен азат сырғанады немесе қағаздың бетінде. Мүмкін сондықтан болар қазіргі заманғы жазу қандай да бір резервтің қолдануынсыз еркін жазу деп аталады. XX ғасырдың басында Ресейде жылытуды қажет етпейтін резерв құрамын ойлап тапты. Осының арқасында біздің еліміз Суық батиктің отаны болды.
Бүгінгі дәстүрлі классикалық батиктің маңызы оңайлатылған өрнектің арнайы құралдарының әр алуандығының арқасында, қолы жеңілдеп, тіпті киім әртүрлі бөлшектерді, ішкі көрініс заттарын тіркеп жазуды рұқсат етіп жатыр.
Ява аралында әлі күнге дейін ескілікті дәстүрлерді көзінің қарашығындай сақтап жатыр, осы күнге дейін балауыздың ежелгі формалары сақталған. Резервтің бұл жердегі қызметі арнайы салынған паста бамбуктік шыбықтың арқасында жағады. Матаның тек қана қолдан жасалғанын алады,бояу жергілікті өсімдік түбірінен әзірленіп алынады. Осы жолмен бояу тәсілі -- өте ұзақ уақытты және көп еңбекті қажет етеді. Пастаны алып тастағаннан кейін көбінесе жай геометриялық фигуралар және сирек фигуралық бейнелеулер қалады. Явалық батик қасиетті мата болып есептеледі.
Индияда орта ғасырларда матаға сурет салуды немесе қолдық тәсілмен (қылқаламмен), немесе ағаш штампыларымен жасап отырған. Үнді технологияларының қазіргі кезеңінде бандхана техникасы (бандхей, бандхни , бандан , бандхини , бандхари), кең таралған. Адамдарды киімде бейнелеулеуде ұсақ тегіс өрнектерді салғанда ежедгі үнді храмдарын көруге болады.
Ең танымал батиктің түрлері - ыстық және суық батик.
Бисер тоқу өнері - ертеден таралып, танылып келе жатқан, әшекей бұйымдар дайындаудың бір түрі. Бисермен жай суреттерден бастап өте күрделі түрлі-түсті жұмыстар жасауға болады. Қолдан жасалған бисер моншақтары Ресейде, шет елдерде өте жоғары бағаланады. Қазіргі кезде халық шығармашылығының осы түрі жаңа өрлеу үстінде, дамудың сатысында.
Бисер өнері өте нәзіктікті, әдемілікті, шыдамдылықты және фантазия мен шеберлікті талап етеді. Барлық қолөнер сияқты бисердің де тарихы бар. Бисердің шығу тарихы әйнектің пайда болуымен тікелей байланысты. Әйнектің қашан пайда болғанынан әлі күнге дейін дерек жоқ. Дегенмен әйнекті пайдаланудың ең алғаш құпиясын Финикия елі ашқан деген аңыз бар. Бұл аңызда Финикиялық көпестер әлемді кезіп жүріп, Сирияға тоқталады. Өздеріне азық дайындау мақсатымен отқа қазан қою үшін аралдан үлкен тас іздейді. Ешнәрсе таппаған олар кемедегі селитраның (натрий қосындыларының) үлкен бөлігін пайдаланады. Жалынның ыстық температурасынан селитра еріп, өзен құмына араласып, сұйық әйнек болып аққан екен. Осылай ма, жоқ әлде басқа тәсілмен бе, әйтеуір әйнек дүниеге келген. Бірақ Финикиялық көпестердің бүкіл Жерорта теңізінің бойындағы халыққа әйнектен жасалған бұйымдар сатқандығы белгілі. Кейбір деректер бойынша әйнектің Отаны ежелгі Египет болған. Әйнектен жасалған моншақтар, амулет, ыдыс-аяқтар біздің заманымызға дейін VI ғасыр ескерткіштерінен табылған. Әйнекті массаға кобальт, мыс, марганец қосу арқылы египеттіктер көгілдір, жасыл, алқызыл түсті әйнек алған, мұндай әшекейлерді еркектер де, әйелдер де ақ түсті киімдеріне таққан деседі. Ең алғашқы бисер атауы дәл осы Египет елімен байланысты. Оның атауы арабтың Буера немесе Бусер деген сөзінен шыққан (жалған маржан). Рим империясы Египет елін басып алғанда, әйнек өнімдері Рим еліне өтіп, империя құлағаннан кейін Византияға өтеді. Ал Константинопольды түрік жауынгерлері жаулап алған соң, әйнек өндіруші шеберлер жан-жаққа тарап, әлемге бисер атауы мәлім бола бастайды. Нақ осы кезде бисерді бұйымдар жасау, әйелдерге арналған сәндік киімдерге жапсырылған немесе түрлі оюлармен әшекейленген киімдер пайда бола бастайды. Бұйымды ұзақ пайдалану үшін оны мықты жіппен тоқыған. Бисермен қазақтың ою-өрнектері негізінде сәнді әшекейлер де жасауға болады.
Бисермен тоқу жұмысы қызықты, әрі тез жүру үшін тек құрал-саймандардың түгел болуы ғана емес, жұмыс орныңды ыңғайлап алу да маңызды. Әсіресе, ол жер бисерді орналастыруға ыңғайлы болуы шарт. Ол үшін (бисерді орналастыру) бір бедерлі фланельді матаға, түрлі-түсті бисерлерді үйіп қою керек. Кей жағдайларда өте терең емес (5-10 мм) тәрелкеге салған да ыңғайлы, бірақ әр түсті жеке тәрелкеге салған жөн, не болса жақтаулары биік емес қорапшалар пайдалануға болады. Бисермен жұмыс істегенде, сонымен қатар, жұмыс істейтін орын жарықпен жақсы қамтамасыз етілу керек. Болмаса көзді ауыртып, жиі шаршауға әкеліп соғады. Көзге демалыс беру үшін әр сағат сайын 10-15 минут үзіліс жасау қажет.
Кесте тігу өнері - сәндік қол өнерінің бір түрі. Мата, тері, киіз, т.б. материалдар бетіне әр түрлі боялған жіптермен, жібек зерлермен сурет, өрнек салып тігу арқылы жасалады. Ежелден халық арасына кең тараған. Кестенің алғашқы үлгілерін Пазырық және Ноин-ұлан (б.з.б. 5 ғ.) қорғандарынан табылған құрал-жабдықтардан (тұскиіз, тұскілем, киім-кешектер, жауынгерлердің сыртқы су қағарлары, шекпен, қамзол, желең) көруге болады. Кесте инемен, бізбен және кесте машинасымен тігіледі. Кейде Кестеге моншақ, інжу, маржан, т.б. асыл тастар тағылады. Кестені материалдың бетін түгел бастыра немесе гүл шоғырына ұқсатып та әшекейлейді. Бұйымды тұтастай бастыра әшекейлеу үшін шалыс, жатық, терме, жөрмеу тәсілін қолданады. Кестенің біз кесте, баспа жылтыр, тамбурлы кесте, албыр кесте (екі ізді), кенебе ине, т.б. түрлері белгілі. Біз кестенің шым кесте және әредік кесте деп аталатын екі түрі бар. Біз кесте дөңгелек немесе төрт бұрышты етіліп кергіш ағашқа керілген матаның бетіне түсірілген ою-өрнек бойынша қармақты бізбен өткермелеп шалу арқылы кестеленеді. Шым кесте - тігілетін матаның ашық жерін қалдырмай немесе ашық орынды өте аз қалдырып, тұтас кестелеген шымқай кесте. Әрәдік кестеде матаның әр жері әшекейленіп, бөлек-бөлек өрнек салынады. Шым кесте тұс киіз, сандыққап, мақпал шапан, орамалдың алақаны, жастық жапқыш, кежім, сәукеле, т.б. көптеген заттарға төгіледі немесе бөлек матаға төгіп қондырылады. Әрәдік кесте тақия, балақ, өңір, жаға, етекке және кең қоныш етіктердің бұрыш-бұрышы сияқты заттарға төгіледі немесе бөлек төгіп қондырылады. Геом. кескінді бейнелейтін Кесте жіп санап тігілсе, ирек өрнектер, әр түрлі суреттер алдын ала жүргізілген ізді қуалай тігіледі. Сонымен бірге матаның Кесте түсер тұстарының жібін суырып тастап немесе қалың мата бетін алдын ала ойып алып та тігеді. К. тігу өнері қазақ халқына өте ертеден таныс. Байырғы сақ, ғұн, үйсін өнерінде Кесте ні зерлеп, маржандап, торлап, түктеп тігу тәсілдері кездеседі. Қазақ салтында үй жиїаздарын (тұс киіз, киім жапқыш, төсек жапқыш және үзік-туырлықтар), киім-кешектерді (кимешек, тақия, қамзол, кеудеше, т.б.), аяқ киімдерін (кебіс, мәсі, биік өкше етіктер, т.б.), қол орамалдар мен ер-тұрмандарды, т.б. тұрмысқа қажетті заттарды безендіру үшін Кесте көп пайдаланылған. Алтындап, күмістеп тігу сән-салтанат бұйымдарына тән. Бұл үшін көбінесе барқыт, плюш, атлас, қырмызы сияқты бағалы маталар пайдаланылады. Мұндай тігістерге өзіне арналып жасалған алтын және күміс жіптер қолданылады. Кейде алтын, күміс түстес жіңішке жиек сулары (зер) пайдаланылады. Алтындап тігуде, көбінесе, бедерлі, бедерсіз басып тігу әдісін қолданады. Алтындап тігу кестесіне маржандап тігуді де аралас жүргізеді. Алтын жіппен тігу түркі халықтарының бәріне тән өнер. Алтын кестелі тон, шапан, айыр қалпақ, кемер белбеу, сал шалбар, қамзол, сәукеле әдемілік әшекейінің ең асылы және бағалысы болып есептеледі. Қазақстанда құрылған "Тұскиіз" (Алматыда), "Өнерпаз" (Таразда), "Өрнек" (Өскеменде) секілді фабрикалар қазақ халқының Кесте өнеріне тән стильдегі бұйымдар жасайды. Олар өмір талабына сай екшеліп, жаңа түр-мазмұнға ие болуда. Республикамызда 400-ден астам Кесте ілер есімі белгілі. 1926 ж. Парижде өткен дүниежүз. көрмеде Р.Барлыбаева кестелі тұскиізі үшін халықар. сыйлық алды. 1957 ж. Республикалық 1-көрмеде қарағандылық Баймағамбетова, зайсандық Құнақова, семейлік Абаеваның Кестелері көркемдік жағынан жоғары бағаланып, бірінші сыйлыққа ие болды.
Тоқу өнері - қазақ халқының ежелден келе жатқан, ең алғаш киімі мен үй жабдығының негізі болған қадірменді өнер. Бұл тамаша өнер қазіргі талап тілектер тұрғысынан жалғастырып, тұрмыспен бірге ұласа дамып, одан сайын жетіліп, адамдарды сұлулыққа, әсемділікке жетелеуде. Адамдардың тұрмыс хәлдері үнемі өрлеуіне сай олардың мәдени тұрмыстық тілектері өсе түсуде. Сондықтан да әр адам киген киімінің қазіргі сән үлгісіне сәйкес бола отырып, қайталанбас әсем ерекшелігін, даралығын таныта білуге тырысады. Міне, осыған орай бізге көмекке келген өнердің бірі - тоқыма. Тоқымамен айналысқанда адам жеке басына аса қажет нәрсені жасау үшін тоқымайды: осы тоқу үстіндегі түрлі түсті бояулар әлемінің үйлесімділігін, алуан түрлі сән үлгілерін таңдап, түрлі тоқу әдістерін меңгеруі адамның талғамын, шеберлігін, ой-өрісін жетілдіріп, көркемдікті сезіну қабілетін дамытады. Соған орай, тоқу өнері басқа да істер сияқты үйренуді, ізденуді қажет етеді. Қазақ қолөнершілері тоқу ісіне көбінесе жүннен иірілген жіптерді пайдаланған.
Іліп тоқуға арналған иірім жіп түрлері.
* Зығыр
* Мақта иірімжібі
* Мохер
* Жүн иірімжібі
* Ангор
* Кашемир
* Альпак
* Вискоза
* Фасонды иірім жіп
Тоқыма үшін қажетті құралдар:
1. Біз.
2. Жіп
Тоқыма тоқу үшін таза жүннен, мақтадан, вискозадан, синтетикадан, жүн мен синтетикадан аралас иірілген жіптер пайдаланылады. Сондай-ақ бұрын пайдаланылған жіптерді де тарқатып, қайта пайдалануға болады. Ілмекпен тоқу үшін кез келген жіпті пайдалануға болады, жүннен, мақтадан иірілген немесе жібек жіптер, т.б.
Тоқу түрлері: тура және кері қатарлармен тоқу.
Айналдырып шеңбер жасай тоқу.
Ілмек бізбен тоқу кең тарап, тоқу арқылы жасалған бұйымдар жоғары бағаланатындықтан әр түрлі басылым беттерінде шеберлер өзінің өнерін көрсету үшін ілмек бізбен тоқудың шартты белгілерін ойлап тауып, сол арқылы халыққа белгілі бір бұйымды тоқу әдісін көрсетеді.
Макраме - (фр. Macramé, арабша -- таспа, шашақ, шілтер немесе түрікше -- шәрпі немесе шашақты майлық) -- түйін арқылы тоқу техникасы.
Бұл түйін арқылы тоқу техникасы ежелгі заманнан белгілі. Кейбір деректерге сүйенсек Еуропаға макраме VIII -- IX ғасырларда Шығыстан келді. Бұл техниканы Мысырда, Ассирияда, Иранда, Перуде, Қытайда, Ежелгі Грецияда білген.
Макраменің дамуына желкенді флот зор үлес қосты. Ежелден теңізшілер ау тоқыған, түйіндердің көмегімен арқандарды ұластырған. Теңіз түйіндерінің төрт мыңға жуық түрі бар. Түйіндердің қиыстырулары жиі таңқаларлықтай күрделі болған. Көптеген теңіз түйіндері өзінің әсемдігі мен ерекшелігінің арқасында көркем қолөнер - макрамеге айналды. Алынған өрнектер өзінің әсемдігімен ғана емес, беріктігімен де ерекшеленеді.
Кілем тоқу өнері. Үй жасауы -- кілем дейді халық. Кілем -- жайсаң төсеніш, ілсең сән. Осындай ел аузына ілінген асыл қасиетін ол әлі де сақтап келе жатқан бағалы зат. Осындай қиын да қызықты өнер қазақтың топырағында бұдан мың жылдар бұрын, қарапайым халық өнерпаздарының ой қазынасынан шығып, шебер қолдарымен тоқылатын.
Қазақстан облыстарында кездесетін кілем түрлері де, атаулары да көп. Көне заман деректерінде де олар тап осы күнгі аттарымен аталады. Мысалы, бұқар кілем, жол кілем, жолаң кілем, жібек кілем, масаты кілем, мақта кілем, қалы кілем, қара кілем, құлпырма кілем, тақыр кілем, түкті кілем, ақ сирақ кілем, алаша кілем, андіжан кілемі, түрікмен кілемі сияқты көптеген атаулардың өзі-ақ қазақ халқының кілем тоқумен ертеден таныс екенін және кілемнің әр жерде әр түрлі мәнерде жасалғандығын аңғартады.
Кілем өрмегін аспалы өрмек немесе кілем өрмегі деп атайды. Соған қарай кілемнің бой жіптері де жоғарыдан төмен қарай кейде 3, кейде 4 бет болып тізіледі. Оның арқауы түйе жүні аралас (кейде шуда аралас) мақтадан, жібектен әрі мықты, әрі жуандау етіліп иіріледі. Бой жіптермен қатарлас тұратын түк және өрнек жасаушы жіптер қойдың биязы жүнінен, түйенің жүнінен өзге жіптерден көрі бостау иіріледі. Кейде бұл жіптер бой жіптердің үстінде арнаулы күзеулерде бос тұрады. Оны кілем тоқушы шебер өз керегіне қарай суыртпақтап ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.