Электронды ақпараттар қорын қалыптастыру
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 4
1 Қазақстан кітапханаларының ақпараттық қоғамдағы орны ... ... ... ... ... ... .. 6
1.1 Қазақсатан Республикасының көпшілік кітапханаларының қазіргі жай күйі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 6
1.2 Кітапханалардағы ақпараттық қажеттіліктер және олардың айқындалу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
1.3 Кітапханалардағы ақпараттандыру қызметінің жүзеге асулары ... ... ... .. 35
2 Қазақстан Республикасы Ұлттық Академиялық кітапханасының кітапханалық қызметтеріндегі жаңа техникаларды пайдалану жолдары ... .. 54
2.1 ҚР Ұлттық Академиялық кітапханасының қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... .. 54
2.2 Мемлекеттік электрондық кітапхана (КазНеб) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
2.3 Кітапхананың ақпараттық қоғамдағы орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 80
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 82
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 83
КІРІСПЕ
Кітапхана ғасырдан ғасырға адамзат тарихының керуенін сүріндірмей әкеле жатқан шырағы биік парасаттылық пен білімділіктің киелі ордасы. Қазіргі таңда кітапханаларда алға талпыну өзгерістері болып жатыр. Заман ағымына қарай, білім талабына сай оқырмандардың да сұранысы өзгеруде.
Қазіргі кезде адамдардың өскелең талабын қанағаттандыру, рухани байлығы мен жалпы қабілетін дамыту және жоғары эстетикалық талғамын қалыптастыру міндеттерін іске асыруда кітапханалардың алар орны ерекше, болашақ Қазақстанның азаматтарын тәрбиелеудің міндеттері, қоғамның адамгершілік ахуалы бүгінгі мұғалімдер, профессорлар, оқытушылар, кітапханашылар, мәдениет қызметкерлері қауымын рухани даму жолында үздіксіз еңбек етуге үндейді. Елбасы өз Жолдауында көрсеткендей әрбір азамат осы кезге дейін аталар қалдырып кеткен мұраны, еліміздегі барлык құндылықтарды, байлықтарды талмай меңгеруі керек.
XXI ғасырда кітапхананы ақпараттык мекеме ретінде қарай отырып, оның дамуын жаңа автоматтандырылған технологияларды пайдалануымен байланысты екенін көреміз. Компьтерлер мен Интернет ұсынатын жаңа ақпараттық технологиялар, электронды құжаттар ақпараттық құралдарды, уақыт пен кеңістік өлшемінсіз шексіз кең пайдалануына әкеледі.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Ақпараттандыру адам өмірінің барлық жағының интелектуалды-гуманистік құрылымы ретінде танылып, ақпаратты мейлінше толығымен пайдалану оның даму ресурсы ретінде адамның ақпараттық мәдениетінің қалыптасуының маңызын арттырды.
Уақыт өткен сайын пайдаланушылардың да ақпаратқа деген қажеттілігі тереңдеп, әр түрлі сипатқа ие бола бастады. Ал оны қанағаттандыруда кітапханалардың ақпаратын қызметі ұшан-теңіз. Пайдаланушылардың кітапханаға деген қызығушылығын ояту, ақпаратқа деген сұранысты жоғарылату, кітапханалық қызмет көрсетуді сапалы жүргізу, кітапхананың пайдасын, оның қажеттілігін дәлелдеу, міне осылардың барлығы кітапхананың ақпараттық қоғамда өмірге келуіне септігін тигізді. Осыған байланысты қазіргі заман талабына сай пайдаланушыларға жоғары деңгейде қызмет көрсету, оқырман қажеттіліктеріне сәйкес жұмыс жүргізу, кітапхана мәртебесін көтеру, кітапханалық технологияны оңтайландыруды теориялық тұрғыда ғана емес практика жүзінде дұрыс бағыт көрсетейік деген мақсатпен диплом жұмысының тақырыбын Ақпараттық қоғамда кіапхананың дамуы деп таңдап алуымызға себеп болды.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Қажетті ақпараттарды іздеуде көмек көрсету және ақпарат алуды бірнеше операциялар арқылы жүзеге асыру. Дипломдық жұмысыма Астана қаласындағы Қазақстан Республикасының Ұлттық академиялық кітапханасының жаңа ақпараттық технологиясы негізінде қызметтерінің дамуы қарастырылады. Кітапханада шығарылған мәліметтер қоры мен ресурстарын пайдаланушылардың сұраныстарын қанағаттандыру мақсатында жүргізуімен қатар перспективалык міндеттерді жүзеге асыру, кітапхананың оқырмандарға жылдам, толық қызмет көрсетуге мүмкіндік беретін қазіргі кезеңдегі жаңа сапалы орталыққа айналуына септігін тигізеді.
Зерттеу жұмысының міндетті. Қазіргі заман талабына сай дамып жатқан технологиялардың кітапхана тынысда тыс қалмауындағы жай күйін ашып көрсету. Болашақ ұрпақтың қажетті құжаттарын қанағаттандыралық кітапханалардың қызметін дамыту.
Зерттеу жұмысының объектісі. Бұған астана қаласындағы Қазақстан республикасының Ұлттық Академиялық кітапханасы қаралды.
Зерттеу жұмысының нысаны. Мемлекеттік электрондық кітапханасы (КазНеб).
Зерттеу жұмысының теориялық-методологиялық негізі. Бұл тақырыбып бойынша отандық зертеушілердің қалам тартып мақалалар жазып жүргендері мәлім, яғни атап айтсақ Балғожина Р.Г., Есиркепова Г.Ж., Бердигалиева Р.А., Таушова Г.З т.б., ал басқа шетелдерден бұл сала бойынша Т.В. Захарчук, Г.Б. Паршукова, Е.В. Иванова, Р.С. Гиляревский, П.Годвин, И.М. Суслов сынды авторлардың еңбектері жарыққа шыққан.
Диплом жұмысының зерттеу әдістері. Қоғам дамуымен қатар ақпараттық қоғамда кітапханалардыңда алып жатқан орындары ерекше деп айта аламыз себебі: қазақстан республикасы бойынша емес бүкіл әлем бойынша көптеген конференциялар өтуде.
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы. Бүгінгі таңдағы кітапханалардың стратегиялық басқарушылығы. Ақпараттандырылған заманда күн сайын жаңа ақпаратты тұтынушылар саны артуда. Ғалымдардың пікірінше, қызмет көрсету түрін зерттеу, бұл ортаның даму тенденциясын зерттеп білу. Сондықтан қоғамда күн сайын болып жатқан жаңашылдықты зерттеп отыру керек. Ақпаратты қызметті басқару кітапханалардың жұмыс ерекшеліктерін ескеруі тиіс.
Диплом жұмысының теориялық құндылығы. Бұнда өзімнің жұмысымда алған астана қаласындағы Ұлттық Академиялық кітапханасының пайдаланып жатқан жаңа техникаларды айтуға болады.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
1 Қазақстан кітапханаларының ақпараттық қоғамдағы орны
1.1 Қазақсатан Республикасының көпшілік кітапханаларының қазіргі жай күйі
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев айтқандай: Қазақстан қоғамы өмірінің ақпараттық кұрамдасын біршама жоғарылатып... және жергілікті деңгейде ақпараттық техиологияларды пайдалану мүмкіндіктерін ұлғайту керек. Бұл үрдісте адамдарға сапалы ақпараттық ресурстарды кәсіби деңгейде іздеп, сақтап, ұсынатын өңір кітапханаларының рөлі шексіз. Ақпарат пен білім - адамдардың үздіксіз білім алуы мен өмір сапасын жақсарту негізі.
Өздеріңізге де мәлім, XX ғасырдың аяғында ақпарат адамзаттың басты ресурстарының біріне айналды. Пайымдаулардың бірі XXI ғасыр -ақпарат ғасыры. Ақпараттық ресурстар қоғамның барлық саласындағы нәтижелі қызметтің қажетті шарты болып саналады. Ақпараттық ресурстардың саны мен сапасы, оларды XXI ғасыр шегіндегі қолдану денгейі елдің даму дәрежесі мен әлемдік қоғамдастықтағы мәртебесін айқындайтын факторлар болады. Сондықтан қазақстандық әрбір кітапханадағы ақпараттық ресурстарды, оның мөлшеріне қарамастан, құруға жіті назар аударылады. Кітапханалық қорды құру мәселелері қаншалықты сауатты шешілсе, кітапхананың барлық қызметі. оның ақпараттық және әлеуметтік мәдени міндеттерін іске асыру соған байланысты болады. Қазақстан кітапханаларының ақпараттық ресурстарын қалыптастыруда оны актуальдендіру мен кұнды топтамаларын кұруға барлық мүмкіндіктер пайдаланылады. Қазақстан кітапханаларының қорын толықтырудың негізгі көздері -- ҚР Мәдениет министрлігінің мемлекеттік тапсырысы, Мемлекеттік Мәдени мұра бағдарламасы аясында шығарылған басылымдар, бюджеттік қаражатқа сатып алу тәсілімен кітап сату орындарынан алу, мерзімді басылымдарға жазылу және мәліметтер базасына ену, жеке тұлғалар мен авторлар ұжымынан алынатын сыйлықтар. Еліміздің барлық аймағында шығарылған баспа өнімдерін сақтаудың негізгі орны ретінде еліміздегі Ұлттық кітанханаларға қатысты мемориальдық мүмкініеттерін орындауға талпыныс танытып, ҚР Ұлттық кітапханасы (Алматы) мен ҚР Ұлттық академиялық кітапханасының (Астана) қорларына міндетті дананы алуды зандастыру жөніндегі іс-қимыл басталды. Жүргізілген жұмыстар нәтижесінде 2006 жылғы 15 желтоқсандағы №207 Қазақстан Республикасының Мәдениет туралы Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізіліп, соған сәйкес 2011 жылдан бастап екі Ұлттық кітапхана басып шығарушылардың Қазақстан халқының мәдени мұрасын сақтау мақсатындағы редакциялық-баспа өңдеуінен өткен, шығарылым деректері бар басылымның (мәтіндік, ноталық, электрондьқ картографиялық, бейнелеу басылымының) міндетті тегін даналарын алады. Мұны да кітапханалық қоғамдастықтың жетістігіне жатқызуға болады. Бұл шешім еліміздегі әрбір аймақтық кітапханалардың тұрақты міндетті даналарын алуға мүмкіндік беретін құжатты жергілікті атқарушы органдардың қабылдауын талап етуде бізге күш береді. Қорды жинақтаудың жай-жапсары қаржыландыруға байланысты екені бәрімізге аян. Мәселен, 2010 жылы ҚР-дағы көпшілік кітапханалар қоры 1 338, 5 даңа кұжапен толықтырылды, бұл 2009 жылғыдан 87,5 данаға аз. Өкінішке орай, қазақстандық кітапханалар қорды жаңарту көрсеткіштерінің жақсы деңгейімен мақтана алмайды. ИФЛА стандарты бойынша бұл көрсеткіш жалпы қордың 10%-на тең болуы тиіс. Бізде бұл 2 %-ды ғана кұрайды. Жергілікті атқарушы органдар тарапынан бюджеттік қаржыландырудың болмаған кездері де болды (Солтүстік Қазақстан облысы, Батыс Қазақстан облысы). Мемлекеттік тапсырыс бағдарламасы соның аясында казақстандық авторлардың кітаптары мен әлемдік классиканың қазақ тіліне аударылған басылымдары жарық көруде, бұл кейбір кітапханалар үшін қорды толықтырудын жалғыз көзі болып саналады. Кітап тарту ету акциясы авторлар, баспагерлер, бизнес-бірлестіктері тарапынан кітапханаларға қолдау көрсетудің кең тараған түрлерінің біріне айналды [9,19]. Кітапханалар мұндай инновацияларды қолдайды. Тұрақты сыйлық берушілер қатарында Қазақстан халқы Ассамблеясы. Еуразия ғалымдары одағы қоғамдық қоры, Қазақстан халқының рухани даму қоры АҚ, Нұр Отан ХДП, Қазақстан Жазушылары одағының аймақтық бөлімдері, Шеврон компаниясы, Алматыдағы Гете Институты және тағы басқалар бар. Сыйлық қозғалысын жетілдіру мақсатында еліміздін кітапханалары Кітапханаға кітап сыйла акциясын жүргізе бастады, бұған қоғамдағы меценаттық дәстүрін дамыту да септеседі. Егер қазақстандық кітапханалар қорын салалық құрамы бойынша қарастырар болсақ, онда элі де көп жақсартуды керек етеді. Өзінің негізгі міндеті -- білімді тарату мен қамту, оқырмандарына өзекті ақпараттарды ұсынуды атқару барысында - бүгінде кітапханалардың көпшілігі үлкен қиындыққа кезікті. Қысқа ғана мысал: қазіргі уақытта қазақстандық қоғам биотехнологияны, нанотехнологияны, гендік инженерияны, атом энергетикасын қолданумен әрі дамытумен сипатталатын, яғни болашақтың экономикасы секторын дамыту кезеңіне көше бастағаны бәрімізге белгілі. Басқаша айтқанда, кітапханалар Мемлекеттік 2010-2014 жылдарға арналған Қазақстан Республикасын жеделдетілген индустриалды-имновациялық дамыту бағдарламасында белгіленген инновациялық бағытқа жан-жақты ақпараттық қолдау керсетуге дайын болуы тиіс. Өкініштісі, бүгінде біз бұл міндетті орындауға дайын емеспіз [3,25].
Заманауи ақпараттық технологиялар Қазақстан кітапханаларынын ақпараттық әлеуетін кеңейтуіне мүмкіндік берді. Осы мүмкіндіктің арқасында, кітапханалар Интернетке, қашықтағы каталогтар мен отандық және шетелдік ақпарат ұстаушылардың толық мәтінді мәліметтер базасына енуге жағдай жасады. Интернет платформасын, құжаттарды электронды жеткізу тәсілін пайдалана отырып. мыңдаған қазақстандық оқырман өздерінің ақпараттық мұқтаждығын қанағаттандыра алады. Оларға көмекке келетін отандық электронды ресурстар: заңнамалық Заң-Закон мәліметтер базасы мен Параг-раф АЖ, Ғылыми-техникалық ақпараттар орталығы АҚ порталы, Қазақстандық Ұлттык электронды кітапхананың порталы, ҚР Ұлттық кітапханасының каталогы (Алматы), ҚР Ұлттык кітапханасы базасындағы Қазақстандық корпоративтік каталогтеу орталығының қызметі аясындағы Казахстаника жиынтық каталогы және ғаламдык Интернет желісіне жайластырылған Қазақстанның аймактык ірі кітапханаларының каталогтары. Мемлекет тарапынан қаржылық қолдаудың және халықаралық серіктестердің гранттық қаражат бөлгенінің арқасында шетелдік мәліметтер базасына қол жеткізілді. Атап айтсақ, қазақстандық ғалымдар - зерттеушілер, экономиканын сан алуан саласындағы мамандар, студенттер мен магистранттар Ист-Вью, Интегрум (Ресей), ЕВSСО, Sprihger МеdLihe, Еbrаrу тәрізді беделді мәліметтер базасымен жұмыс жасау мүмкіндігіне ие болды. Қазақстандық қоғамның ғылыми жетістіктерге деген мүддесі ТМД елдеріне қатысты Халықаралық Гуманитарлық Ынтымақтастық Қорының қолдауымен Ресей Мемлекеттік Кітапханасы жанындағы Электронды Диссертациялар Кітапханасының Виртуалды оқу залын ашу арқылы қанағаттандырылуда. Олар еліміздің екі Ұлттық кітапханасында да жемісті жұмыс жасауда. Ғаламдық Интернет желісінің ресурстары кітапханалардың ақпарат берудегі мүмкіндіктерін де кеңейте түсті. Бүгінгі күннің міндеті -- Интернетке қосылған кітапханалардың, библиографиялық және толық мәтінді мәліметтер базасының қатарын көбейту, жергілікті (өлкетану) ақпараттарды сақтайтын меншікті электронды ресурстарды жасап шығару, сондай-ақ пайдаланушылар секілді кітапханашылардың да ақпараттық біліктілік деңгейін жетілдіру. Қашықтағы мәліметтер базасына тұрақты негізде, біз бүгін байқап отырғанымыздай жүйесіз емес, жүйелі түрде, енуге жазылуды жүзеге асыру үшін мемлекет тарапынан қаржыландыру қажет. Бұл жағдайдан шығудың тағы бір жолы -- меншікті электронды ресурстармен қатар қолда бар МБ-на ену мүмкіндігімен қамтамасыз етуге бағытталған инновациялық серіктестік жобаларын әзірлеу. Ақпараттық технологияларды дамыту еліміздің кітапханаларына қорды жинақтау саласында жаңа мүмкіндіктер ашты. ҚР Ұлттық кітапханасы қорды сақтау және консервациялау бойынша ИФЛА-ның Аймақтық Негһгі бағдарламалары іспетті тәжірибеге ие болды. ҚР ҰҚ жанындағы Қорды сақтау және консервациялау орталығы әзірлеген жобалар Қазақстанның жазба мұраларын құраушы ондаған құнды әрі сирек басылымдарды сақтауға сеп болды.Ақпараттық технологиялардың дамуы қорды сақтау ісінде кітапханаларынымызға жаңа мүмкіндіктер ашты. Осы бағыттағы инновациялык шешім Мемлекеттік электронды кітапханалық қор -- Қазақстандық Ұлттык электронды кітапхана порталының құрылуын атап өту керек. Жобаның жүзеге асырылуын Қазақстандық кітапханашы мамандардың жетістігіне жатқыза аламыз. Жобаға қатысушылар қатарында барлық аймақтық кітапханалар, кейбір ОКЖ, шағын қалалардың кітапханалары да бар. Тағы бір жемісті үлгі: ҚР Ұлттық кітапханасы (Алматы) Қазақстаннын қазіргі әдебиеті және Қазақ классикалык әдебиеті секілді екі электронды кітапхананың дайындады. АКТ енгізуіне қарай ҚР-ның бірқатар облыстарында сирек кітаптарды цифрлау, өлкетану бойынша сақтандыру қорларын құру жөніндегі жұмыстар жүргізілуде. Бұл бағытта Қарағанды, Қостанай, Ақмола, Солтүстік Қазақстан, Павлодар, Шығыс Қазақстан облыстарының кітапханалары табысқа қол жеткізді. Мәселен, С. Мұқанов атындағы Солтүстік Қазақстан облыстық кітапханасының ұжымы Мәденн мұра - компьютер мо-ниторында, Солтүстік Қазақстан облысының жазушылары электронды ақпараттық анықтамалығы, Мұқанов атымен, Певец степного простора (жергілікті жазушы И. Шуховтың 100 жылдығына арналған) компакт-дискілері, ұлы ғалым, философ әрі саяхаттанушы Ш. Уәлиханов туралы компакт-дискі тәрізді 60-қа жуық әмбебап басылымнан тұратын электронды кітапхананы құрды.
20 жылғы Тәуелсіздікте библиографиялық ақпараттық ресурстар кұруда зор тәжірибе жинақталды. Мәселен, бай ресурстар мен көп жылғы тәжірибеге ие бола отырып, ҚР Ұлттық кітапханасы (Алматы) Қазақстанның библиографиялық қорын толықтырған дереккөзді дүниеге келтірді. Бұл - Мемлекет басшысының 70 жылдык мерей-тойына арналған Нұрсұлтан Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті әдебиетінің екі томдық библиографиялық көрсеткіші мен Қазақстанның көрнекті қоғам, саясат және мәдениет қайраткерлерінің өмірі мен шығармашылығына арналған (Ш. Қалдаяқов, М. Қаратаев, Ш. Уәлиханов және т.б.) библиографиялық көрсеткіштер. Аймақтық кітапханалар да жергілікті қайраткерлер мен оқиғаларға арнап, библиографиялық басылымдар әзірлеп ақпараттық ресурстарын толықтырды. Қазақстанның барлық облысы ағымдағы жылға арналған Атаулы күндер күнтізбесін шығаруда. Алайда, уақыт керуені кідіріссіз көшіп барады. Біз өзгеруге тиіспіз, өйткені қоршаған ортамыз жаңарып жатыр. Ақпараттық ресурстарды кұруда да жаңа тенденция көрініс алуда:
* Бұл - электронды ақпарат, электронды ресурстар, электронды кітапхананы құру.
* Бұл - қорды жинақтаудың дәстүрлі технологияларының өзгеруі, толық мәтінді электронды басылымдар мен оларға енуді ұйымдастыруға барынша көп назар аударылады.
* Кітапханалар Интернет платформасындағы ақпараттардың алып орталығы бола отырып, оқырмандардың Интернет ресурстармен
жұмыс жасауына зор мүмкіндік береді.
* Сайып келгенде, барлық категориядағы пайдаланушыларға арналған кітапханалық қорларға теңдей қолжетімділікпен қамту ең
маңызды бағыт болып отыр.
Маңызды стратегиялық ресурс ретіндегі қорды қалыптастыруға айрықша мән бере отырып, Қазақстанның кітапханашылар қоғам дастығы іске нұсқама іспетті аталған тенденцияларды қабылдауға дайын. Бүгінде ақпараттандыру қазіргі әлемдегі өзгерістердің негізгі факторы болып саналады. Жаңа ақпараттық технологиялардың пайда болуымен электронды немесе цифрлы кітапханаларды құру мүмкіндігі туды. Интернет кітапханалар шекарасын алыс аумақтарға дейін ашуға мүмкіндік берді. Бүгінде оқу залдарына ноутбук пен пайдаланушының жеке компыотерлері қойылған. Әлемнің, көптеген жетекші кітапханалары бұл жолға осыдан 10-15 жыл бұрын түскен еді. Қазақстандық көпшілік кітапханалардың жұмыс тәжірибесіне ақпараттық-коммуникациялык технологиялардың енгізілуі 20 жылдағы басымдықтардың бірі болып көрінеді. Тәуелсіздік жылдарында осы міндеттерді іске асыру жөнінде ауқымды жұмыстар атқарылды. Қазіргі таңда бірқатар жетістіктерімізді қорытындылап, болашақтағы міндетімізді белгілеуімізге болады: Егер технологиялық жабдықтаудың (оргтехника, Интернетке ену), жай-күйіне қарасақ, көрініс келесіндей сипат алады: Павлодар облысында 39% кіталхана компьютермен жабдықталған бұл жалпы санның 27,6 %-зын құрайды; Қарағанды облысындағы 339 кітапхананың компьютерлендірілгені - 298 кітапхана (88% ). Бұл-ҚР ММ жүйесіндегі кітапханалар бойынша оң көрсеткіш. Қостанай облысындағы 116 кітапханада 396 компьютер бар (29%). Оңтүстік Қазақстан облысындағы 435 кітапханада - 220 компьютер, яғни 9,4% кітапханаға орнатылған. Жалпы алғанда, еліміздің барлық облысында да кітапханалардың техникамен жабдықталуы бірыңғай емес. Ал Оңтүстік Қазакстан, Қызылорда, Жамбыл, Атырау облыстарының кітапханалары кейінгі қатарда.
Ауыл кітапханаларын техникалық жаңарту әлі тиісті деңгейде емес. 2010 жылғы мәлімет бойынша Қызылорда (12,5%), Шығыс Қазақстан (15,5%), Оңтүстік Қазақстан (19,0%) облыстарындағы ауыл кітапханаларының компьютермен жабдықталуы ең төменгі көрсеткішті иелейді. Кітапханаларды технологизациялаудың жемісті үлгілері: Алматы облысында Кітапханалық-ақпараттық компьютерлік желі жобасы; Шығыс Қазақстан облысында Аудандық кітапханалардың бірегей компыотерлік желісі жобасы жүзеге асырылуда; Павлодар облысындағы кітапханаларды жаңарту бағдарламасы аймақтық Ауыл кітапханасы - 2004-2006 жобасының жалғасы іспетті; жергілікті жерлердегі заманауи ақпараттық орталық ретінде еліміздегі 275 модельді кітапхананың құрылуы.
Қазақстан кітапханаларына АКТ енгізілуімен оқырмандарға жаңа электронды қызмет түрлерін ұсыну әрі ақпараттық кеңістікті кеңейту мүмкіндіктері көрініс алды. Кітапханалар жергілікті қоғамдастыкқа танымал әрі қажет бола бастады. Осыған орай, кітапханалар АТ-ды оқытып-үйрету, Интернетке ену орталығы ретіндегі кітапханалар имиджін құруда позитивті өзгерістерге жетті. Кітапханашылар компыотерді пайдалануды оқып-үйреніп, барлық категориядағы тұрғындардың Интернетке енуіне мүмкіндік жасайды. Экономиканың әр алуан саласы мамандары жұмыстарына көмек ретінде өзекті ақпараттар алса, жастар онлайн тіліндегі режимді үйреніп, өз білімдерін сынау үшін тестілеуден өтіп, әлеуметтік желіде байланыс жасайды. Жұмыссыздар бос қызмет отырдары нарығында бәсекеге қабілетті болуы үшін электронды сауаттылыққа дағдыланады. Тіпті зейнеткерлер де шет елдердегі балаларымен хат алысу үшін Интернет пен компьютерді меңгеруде. Мәселен, Шығыс Қазақстан облысындағы Зырянов қаласының кітапханасында семинарлар, тақырыптық веб-ресурстар тұсаукесерлері ұйымдастырылса, Хатты өзім поштаға саламын тренингі, Интернетті пайдалана бастағандарға 10 кеңес кеңес сабағы, педагогтарға арналған Пайдалы веб-сайттар және Интернет-құқық семинары азаматтарға аса таныс. Осы Зыряновтағы кітапханашылар мүгедек балаларға арналған Библиотерапия бағдарламасын жалғастыруда, ол: электронды журналдарға шолу, белгілі суретшілердің сайтына ену, әлем музейлері бойынша веб-саяхат, т.б.. Кітапханалардағы осындай жұмыстардың арқасында халықтың электронды сауаттылығы көтеріліп, адамдар Интернет-технология жетістіктерімен танысып, оның мүмкіндіктерін өздерінің күнделікті мәселелерін шешу үшін пайдалануда. Мұндай мысалдарды көптеп келтіруге болады. Ақпараттандыру ғасырының жаңа мүмкіндіктерін Қарағанды, Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Қостанай, Павлодар, Жамбыл, Алматы облыстарының кітапханалары пайдаланып қалды. Дегенмен олар ақпарттық ойыста лайықты орын алса да, ұтылды.
Кітапханаға АКТ енгізу процесі кітапханалық бизнес-процесстерді автоматтандыруды іске асыруға мүмкіндік беретін бағдарламалық өнімді тандауға бастайды. Қазақстандық кітапханалар неге иелік етеді? Кітапханашылар арсеналында бірнеше бағдарламалық өнім бар. Бұл- Республикалық Автоматтандырылған Кітапханалық Ақпараттық Жүйе (РАБИС), КАБИС, ҚазҰЭК, ИРБИС. Кітапханалардың басым бөлігінде ҚР ҰК әзірлеген РАБИС өнімі орнатылған. Барлық кітапханалар бірдей электронды кітапханаларға қол жеткізілінбеген, ал оларды Интернетке қою туралы сөз де болуы мүмкін емес. Өкініштісі, отандық жабдықтаушылардың бірде бір бағдарламалық өнімі кітапханалардың талап-тілегін толық қанағаттандыра алмайды. Келешекте қолданыстағы бағдарламалар жетілдіріледі және түзетулер енгізіледі деп үміттенеміз.
Бүкіл әлемнің ғаламдық желісі Интернетке ену бүгінде отандастарымыздың өміріндегі үйреншікті құралға айналды. Кітапханалар үшін Интернет - оқырмандарына қызмет көрсетуге қосымша құрал. Интернет ресурстарды пайдаланып, қашық режимде оқырмандарға қызмет көрсету, электронды ресурстарды белсенді қолдану -- осы замандық кітапханашылардың кәдімгі күні. Біздін кітапханаларымыздағы Интернетке ену жағдайы калай? Өкінішке орай, ақпараттың заманауи көзіне қол жеткізуші кітапханалар саны тым аз. Төменде келтірілген мәліметтер мынаны дәлелдейді: Қарағанды (48 %), Павлодар (17%), Қостанай (13%), Ақтөбе (24,7%), Ақмола (14%), Шығыс Қазақстан (16%), Алматы (13%).
Әрбір көпшілік кітапхананың ресурстары мен қызметтерін жетілдірудегі инновациялық құрал ретінде қаралатын веб-сайттар - АКТ енгізудің тағы бір мүмкіндігі. Мұнда да, меншікті сайты бар кітапханалар саны көп емес. Сайттар саны бойынша алдыңғы қатардағылар -- Қарағанды (23), Шығыс Қазақстан (20), Павлодар (15), Солтүстік Қазақстан (10), Қостанай (7) және Ақмола (5) облыстары. Батыс Қазақстан, Қызылорда, Маңғыстау және Оңтүстік Қазақстан облыстарының кітапханалары әлемдік электронды кеністікте біреуден көрінді. Өздерінің негізгі міндеттерін орындай отырып, кітапханалар АТ тағы бір жетістігін пайдалануда. Бұл -- баспа құжаттарының электронды нұсқасы дайындау процесі немесе цифрлау. Инновациялық бұл бағытта Қазақстан кітапханаларының тәжірибесі көп емес. Бірақ, соған қарамастан, бүгінде кітапханалар қорындағы сирек басылымдар топтамасын цифрлау жұмыстары белсенді жүргізілуде, іс жүзінде барлық аймақтық кітапханалар сканер жабдықтарымен қамтылған. Цифрлау жөніндегі елеулі жетістікке Тәуелсіздік жылдарында еліміздің екі Ұлттык кітапханасы жетті, олар құжатты цифрлау бойынша басты орталық міндетін өздеріне алып, өз мәртебелеріне қарай міндетті болды. Өкініштісі, авторлық құқықты қорғау жөніндегі заңнамалық базаның жетілдірілмеуінен электронды кітапхананы құру және толықтыру бойынша жобаларды іске асырумен жан-жақты айналысуға мүмкіндік болмай отыр. Өлкентану ақпараттарының орталығы бола отырып, аймақтық кітапханалар локальді сипаттағы ақпараттардың библиографиялық және толық мәтінді мәліметтер базасын құру бойынша жақсы тәжірибе жинаған. Заманауи кітапханалар бүгінде өз оқырмандарына жаңа электронды қызмет түрлерін ұсыну мүмкіндігіне ие: қашықтағы каталогтар мен толық мәтінді мәліметтер базасына ену, құжаттарды электронды жеткізу, Кітапханашыдан сұра, Кітапханашыға сұрақ қою қызметтік форматындағы виртуалды анықтама қызметі, кітаптар мерзімін онлайн режимінде ұзарту. Кітапханашылар технологияларды пайдаланудың Веб 2.0 -- блогтар, твиттерлер, RSS, YouTube, ҒасеВоок тәрізді жаңа мүмкіндіктерін іздестіруде. Осылайша, облыстардағы кітапханалардың техникалық жабдықталу жағдайын талдау барысында бірқатар мәселелер анықталды, оларды кезек күттірмей шешу қажет. Компьютерлерлендірілген және телефондандырылған кітапханалар саны көбейгенмен, әлі де ауыл кітапханаларының басым бөлігінде компьютер, телефон жоқ, Интернетке қосылмаған. Бұл - Оңтүстік Қазақстан, Атырау, Маңғыстау. Жамбыл және Қызылорда облыстарына ортақ проблема. Сондықтан облыстардағы, әсіресе ауыл кітапханаларын техникалық құралдармен максаттық арнайы жабдықтау мәселесі өзекті болып қала береді. Тағы бір анығы, ауылдық жерлердегі кітапханаларды мемлекеттік қолдаусыз, арнайы бағдарлама әзірлемей, әрі қарай дамыту мүмкін емес.
Уақытты талабын сезіне отырып, Қазақстан кітапханашылары келешекте келесідей міндеттерді шешуге дайын:
* Интернет-технологияларын дамыту және жаңа мүмкіндіктердің
пайда болуы есебінен технологиялық және материалдық базаны жетілдіру;
* Ұлттық электронды ресурс ретіндегі ҚазҰЭК-сын жетілдіру;
* Кітапхана ресурстары мен қызметтерін жетілдіру кұралы ретіндегі веб-сайттарды құру;
* Кітапханашылардың ақпараттық біліктілігін көтеру.
90 жылдары ҚР Мәдениет министрлігі жүйесіне қарасты кітапханалар саны тоғыз мыңды кұраған. Мәдениет саласы мекемелерін оңтайландыру жылдарында (1994-1995жж.) кітапханалар саны екі мыңға дейін қысқартылды. 2000 жылы жарияланған Мәдениетті қолдау жылында тузетулер енгізілді. Нақ осы жылдан кітапханалар саны көбейе бастады, орташа алғанда 100 бірлікке. Республика халқыпа кітапханалық қызмет көрсетуді ұйымдастыруға да өмірдің өзі өзгеріс әкелуде. Жаңа формалар. Мәселен, жазғы уақытта жұмыс жасайтын қайырымдылык кітапханасы; көшедегі көшпелі кітапханалар мен мобильді кітапханалар, кітап тасушылық көрініс алды (Алматы, Ақтөбе. Павлодар, Қостанай, Батыс Қазақстан. Атырау облыстары). Қызмет көрсетудің осы тәрізді инновациялык түрлері ауыл тұрғындарының ақпараттық қолдаумен қамтылуына көмек болады. Ал ауылдағылар еліміздегі жалпы халық санының 45%-нан (пайызынан) асып түседі. Бүгінде мемлекеттік көпшілік кітапханалар желісін құру түбегейлі қайта қарауды талап етеді. Егер бірнеше жыл бұрын біз әрбір елдімекенде кітапхана болуы қажеттігін сөз еткен болсақ, казіргі таңда істің сапалылығы жайлы ойластырудамыз [27, 19]. Яғни, қазір ең соңғы үлгідегі цифрлы технологиялармен және оқу әрі жұмыс істеу үшін жайлы жағдаймен жабдықталған кітапхана қажет. Ауыл тұрғыны мен мүмкіндігі шектеулі немесе сенсорлық мүмкіндіктегі оқырман ақпараттан алыстамауы тиіс. Кітапханалық қызмет көрсету үшін транспорт құралдарын (библиобустар, автобустар) пайдалану кезіндегі жемісті үлгілерден бірқатарын келтіруге болады. Ауыл халқына ақпараттық-кітапханалық қызмет көрсетудің сапасын жақсарту мақсатында модельді (үлгілі) ауыл кітапханасын құру жөніндегі жаңа жоба жүзеге асырылды. Осы жобаны іске асырудың арқасында, Павлодар, Қарағанды, Ақмола, Ақтөбе және Солтүстік Қазақстан, Жамбыл облыстарындағы ауыл тұрғындары казіргі заманға сай жабдықталған кітапханалар қызметі мен ресурстарына толық қол жеткізу мүмкіндігіне ие болды. Аталған мәселелерді әрі карай шешуде, қазақстандық кітапханашылар шетелдік әріптестерінің тәжірибесін пайдалануға мүдделі осылайша Интернетке еніп, кітаппен, мультимедиамен қамтылатын қазіргі мобильді кітапханаларды құрып, жергілікті қоғамдастықтарға арналған мультисервистік орталық міндетін орындайтын болады.
Кесте 1 ҚР-дағы көпшілік кітапханалар желісі
№
Облыс атаулары
2010
1
Ақмола
395
2
Ақтөбе
234
3
Алматы
228
4
Атырау
144
5
Батыс Қазақстан
407
6
Жамбыл
282
7
Қарағанды
339
8
Қостанай
396
9
Қызылорда
209
10
Маңғыстау
65
11
Оңтүстік Қазакстаң
435
12
Павлодар
274
13
Солтүстік Қазакстан
310
14
Шығыс Қазақстан
312
15
Алматы ОКЖ
23
16
Астана ОКЖ
23
17
С. Бегалин атындағы МБК
1
18
Жамбыл атындағы МБК
1
19
РЗНКААК
1
20
ҚРYenК
1
21
ҚРҰАК
1
Барлығы:
4081
Кітапханалар желісінің көрінісін ұсына отырып, олардың материалдық-техникалық сипатын атап өтпеуге болмас. Тәуелсіздік жылдарындағы ел аймақтарының экономикалық жай-күйінің жақсаруы кітапханалардың материалдық-техникалық базасының жағдайына қарай нақты көрініс алады. Мемлекеттік Жол картасы бағдарламасы аясында соңғы үш жылда 246 кітапханаға күрделі жөндеу жүргізілді. Озық тұрған Қарағанды облысы (105 кітапхана), Шығыс Қазақстан.
Кесте 2 Мемлекеттік Жол картасы бағдарламасына қатысушы кітапханалар саны (2009-2011 жж.)
ҚР облыстары
2009
2010
2011
всего
Ақмола
3
-
-
3
Ақтөбе
3
5
8
Алматы
3
3
4
10
Атырау
27
1
-
28
ШҚО
33
-^
41
Жамбыл
_
4
8
12
БҚО
6
6
Қарағанды
58
47
-
105
Қостанай
_
3
-
Қызылорда
1
-
-
1
Маңғыстау
7
1
1
9
Шқо
4
1
-
5
Павлодар
7
3
-
10
Сқо
2
3
_
5
Барлығы:
148
82
16
246
Тәуелсіздік жетістігіне кітапханаларға арналған жаңа ғимараттар құрылысын да қоса аламыз. Атырау, Ақтөбе және Қызылорда қалаларындағы үш облыстық әмбебап кітапхана осы замандық, арнайы жобаланған ғимараттарында өз окырмандарын қабылдауда. Ы. Алтынсарин атындағы Қостанай облыстық балалар мен жасөсірімдер кітапханасының күрделі жөндеуден өткендігі де жақсы дәлел бола алады, жуықта осы кітапхананың базасында кітапханалық кеңістікті заманға сай ретке келтіру женінде конференция өтті.Қазіргі уақытта Шымкенттегі аймақтық кітапхана ғимаратының құрылысы бойынша жұмыстар жасалуда.
Кітапханаларды жиһазбен, техникалық кұралдармен, байланыс түрлерімен, көлікпен жабдықтау және материалдық жағдайын жақсарту мәселелері оң шешімін табуда. Мәселен, Қостанай облысының жергілікті атқарушы органдары 17 кітапханаға комфортты әрі кең орынжайларын ұсынса, Қарағанды облысы - 10 кітапханаға жайлы жағдай жасады. Типтік ғимаратқа көшірілген кітапханалар саны да біртіндеп көбейіп келеді, бұл халыққа кітапханалық қызмет көрсету үшін жағдайдың жақсартылып жатқанын аңғартады. Бірақ, солай бола тұра, Алматы және Атырау облыстарындағы (әрқайсысында 20-дан), Оңтүстік Қазақстан облысындағы (24) кітапханаларға күрделі жендеу жургізу; көлікпен қамтып, Интернетке қосу әрі телефонмен жабдықтау мәселелері күн тәртібінде қала береді.
Жалпы, соңғы жылдары кепшілік кітапханалардың басым бөлігі инновациалық дамуға деген ұмтылысын көрсетті. Ақпаратық-коммуникациялық технологияларды пайдалану жан-жақты ұлғайып, құқықгық және әлеуметтік-маңызды ақпараттар орталығы құрылуда, электронды үкімет технологиялары енгізіліп, бүкіләлемдік кәсіби қоғамдастыққа қазақстандық кітапханалардын да қатысатындығы бекітілді. Кітапханалар жергідікті қауымдастықтар арасында демалу, ақпарат және білім беру орталығы ретінде позитивтік имиджге ие.
Тәуелсіздік жылдарында кітапханалар қызметі мен ресурстарына деген сұраныстың өскендігі байқалады, мұны төменде келтірілген мәліметтер айғақтайды:
Кесте 3 Тәулесіз кезіндегі кітапхана қызметерінің өсу көрсеткіші
Көрсеткіштер атауы
2008
2009
2010 1
Кітапханшылардың жалпы саны
4004
4051
4081
Ақпараттық ресурс көлемі
70219,7
70 458,2
70444,11
Оқырмандар саны
4159,1
4192,5
4225,9 '
Кітап берілімінің саны
88 848,2
88 278,6
89 064,2
Қатысушылар саны
36 836,8
37 792,9
39 825,5
Осылайша, өткен жиырма жылдағы қазақстандық кітапханалардың қызметі мыналарға бағытталды:
* электронды технологияларды пайдалану арқылы көрсетілетін
ақпараттық-кітапханалық қызметті жаңарту;
* пайдаланушының тұрғылықты жеріне қарамастан, әлеуметтік
манызды ақпараттарға еркін колжетімділікпен қамту;
* меншікті қорларды құру және дайын ақпараттық өнімдерді сатып алу
жолымен ақпараттық элеуетті кеңейту;
* Мемлекеттік Мәдени мұра, Электронды Үкімет, Ақпараттық
теңсіздікті төмендету тәрізді жобаларды жүзеге асыруға ақпараттық
қолдау көрсету;
* жеке тұлғанын, дұрыс жетілуіне және жаңадан қажеттіліктердің туын-
дауына жайлы жағдай жасау;
* кітап пен оқу ісін ілгерілетуге сеп болу.
Бүгінгі күні біздін қоғам электронды технология заманына аяқ басты. Қала мен ауыл, акпараттық бай әрі кедей арасындағы сандық айырмашылықты жеңу - жаңа заманға жасалған батыл қадам. Осы мақсатта, кітапхана адамдардың ақпарат пен саңдық білімге еркін қол жеткізуін камтамасыз ету үшін барлык күш жігерін жұмылдыруы тиіс. Бұл кітапханалардың әлеуетті ұйым, ақпарат және білім, әлеуметтік тілектестік пен демократиялық кұндьлықтардың орталығы болып қалыптасуына ізгі әсерін тигізетіні сөзсіз [11,15]. XXI ғасыр - мәдениеттің, ғылым мен білімнің ғасыры. Бар білімнің қайнар көзі - кітапханада. Заман тез өзгеруде және күн сайын жаңа білімді қажет етеді. Акпаратты қажет еткен адам үшін ол басылым бар ма, жоқ па, қай кітапханада бар немесе ол жарыққа шықты ма, жоқ па - бұның бәрі де маңызды емес. Оның арнаулы бір тақырыпқа сұранысы бар және ол жауапты бүгін, қолма-қол алғысы келеді. Сондықтан да әр бір кітапхананың алдында тұрған міндеті - кез-келген ақпаратты пайдалануға жағдай жасау; жеке тұлғаны дамытуға, оның білім алуына, кәсіби жетілуіне бағытталған кез келген акпаратпен қамтамасыз ету. Уақыт ағымына сай кітапханалардың қызметін жаңартуда мынандай жағдайлар байқалады; оқырман талабының күшеюі. Олар небір көне және сирек кездесетін кітаптарды, сонымен қатар ең жаңа ғылыми - ақпараттық еңбектерді сұрайды, талап етеді. Демек, оқырмандардың саны ғана емес, сапалық деңгейі де өскен. Мұны егемендік алған еліміздің тәуелсіз ұл - қыздарының рухани түлеуінің белгісі ретінде қарауға әбден болады. Сонымен қатар, ғылымның әр саласынан әлемдік деңгейде ақпарат алып отырғысы келеді. Соған орай кітапханалардың кітап корларын жаңа әдебиеттермен толықтыруға басты назар аударылуда. XXI ғасырға мемлекеттік тілмен бағдарламасының орындалуына бағытталған стратегияны басшылыққа ала отырып кітапханалар қорын сөздіктер коллекцияларымен, казақ тілін үйренушілерге көмекші әдебиеттермен, мемлекеттік тілді оқып - үйренушілерге арналған әдістемелік құралдармен, сондай - ақ көркем әдебиеттермен толықтырылуда. Кітап корын толықтыру мынандай маңызды мәселелерді шешуді ескере отырып жүзеге асырылуы керек; республиканың тарихы мен мәдениетін оқып білуге көмек ретінде кітапханалық - ақпараттық қызмет көрсету, ұлттық сананы жандандыру бойынша әдебиеттер, оқырмандарды саяси этникалық жағдайда бірге өмір сүру мәдениетін қалыптастыру. Сонымен қатар кітапханалардың қорын қазіргі заманғы энциклопедиялармен, сөздіктермен, анықтамалармен, танымдық балалар әдебиеттерімен, тарих, экономика, құкық және т.б. басылымдармен қамтамасыз ету басты мәселе болып қала береді.
Қазіргі таңда мемлекеттік деңгейде келесі мәселелерді анықтап, нығыздау қажет;
* Кітапхананың кітап қорларын толықтыруға қаржы бөлу;
* Кітапхана қорын толықтыру нормативтері;
* Кітапхана құжаттарының қор ядросы.
Бүгінде кітапханалардың алдында тұрған басты тенденцияларды атап өтейік: кітапханалар өз ауылының мәдени саясатында маңызды рөл атқарады, жаңа әлеуметгі мәдени және экономикалық қарым - қатынас жүйесінде өз орнын тауып, қызмет артықшылығын өзгертіп отыруда.
Қазіргі таңда кітапханаларда кішігірім мұражайлар, ауданның, ауылдың тарихына, мәдениетіне байланысты құжаттар жинақтау атап айтқанда әдеби мұражай ауданның тарихи -географиялық мінездемесі, Ауыл шежіресі және фотоальбомдар безендіріліп, ескі фотографиялардың көшірмелері, ұлттық киімдер, қолданатын заттар, құжаттар, сондай - ақ туған жердің құрметті азаматтары мен Ұлы Отан соғысының батырлары жайлы бай материалдар жан - жақты жинақталады. Жаңа уақыт жұмысқа басқаша көзқараспен қарауды талап етеді. Кітапханаға жаңа ұрпақ оқырмандары өздерінің сұранымдарымен, қызығушылықтарымен және өзінің бос уақытын қызықты өткізу мақсатында келеді. Сондыктан дәстүрлі жұмыс іс - шаралары мен (дөңгелек үстелдер, әдеби кештер, окырмандар конференциясы) қатар жаңа стандартсыз әдістерді; бизнес - сабақтар, ақпараттық - танымдык сағаттар, интеллектуальды ойындар, әдеби вернисаждар, әдеби - танымдық ойындар, кітапхана - шолу, бенефис - кездесу, деректі - сұхбат кештері, талас - көрме, көрме - панорама, журнал -фестивальдары т.б. Кітапханаларда өткізілетін көпшілік іс -шаралар, оқырман көңілінен шығып, оның қабырғасында тағы да бас қосуларды кутеді. Атап айтқанда Ұлттық дәстүрлер әдебиет пен өнерде атгы тақырып жұмысы бойынша көркем картиналар, тірі гүлдер көмегімен әсемделіп Атамекен бұрышы безендіріледі, сондай - ак қазақ үлттық әдебиеттер қорын ұйымдастыруда қазақ киіз үйі үлгісінің стилін пайдалану, кітапханаға жылы леп беріп, оқырмандардың сүйікті дем алыс орнына айналады. Кітапханашылардың басты міндеттерінің бірі зейнеткерлер мен жарым - жан адамдардың үйіне барып қызмет көрсету болып қала береді. Кітапхана жұмысы жылдан - жылға белсенді жүргізілуде, олардың көбінде мүдделес клубтары, әдеби -- музыкалык немесе қызығушылық бірлестіктер жұмыс істеуде. Олардың мақсаты; кітапхананы рухани өзара қарым - қатынас, пікір алмасу орталығына айналдыру. Клуб қызметінің бағыттары әрқилы: рухани пікір алмасу, өлкетану, әдеби мұраны оқып үйрену, ұлттық мәдениетті жандандыру. Сондай - ақ, олар нақты бір оқырман тобына арналған: балаларға, жасөспірімдерге, ересек оқырмандарға. Біздің ұлттық мүдеміз - кітапханамыздың бет - бедерін жаңарту, жаңғырту жолында жұмыс жүргізу, оның міндеті мен қызмет түрлерін кеңейту. Дегенмен, осындай өзгерістерге қол жеткізу үшін жергілікті билік органдары мен кітапхана қызметкерлерінің бірлескен іс -- қимылы қажет. Өзара бірлесіп іс - қимыл жасалғанда ғана тиімді нәтижелерге қол жеткізуге болады. Аудан басшыларының ауыл кітапханашыларына деген ерекше көмегі мен ықыласы қажет. Жаңа, жақсы бастамаларға олар тарапынан қолдау көрсетіліп отыруы тиіс. Кітапханалардың жұмысын жаңғыртуға әсіресе, кітапханашылардың өздері белсенді араласады деген сеніміміз мол. Өздерінің жаңаша бағыттағы қызметімен олар билік орындарының, сол сияқты тұрғын халықтың кітапханаға деген көзқарасын өзгертеді және жергілікті қауымдастықта білім мен ақпараттың нағыз орталығы бола алады.
Ауыл тұрғындарын ғылыми және ақпараттық қамтамасыз ету мәселесі өзекті болып отыр. Осы ретте кітапхана - жалғыз акпараттық орталық ретінде маңызды роль атқарады. Бүгінгі таңда күшті, жұмыс қабілеті бар кітапханаларға деген қызығушылық артуда. Көптеген кітапханалар жаңалықтарды жұмыс практикасына қабылдап енгізуге дайын. Кітапхана қызметкерлерішлерінің кәсіби білімін жетілдіруде семинарлар, практикалық сабақтар, әр қилы акциялар; қайырымдылык акция аясында Қазақстан - бұл мемлекет аты. Қазақстан - бұл халық аты экспресс - хабарлама, Тіл тірегім шолу - саяхат, Туған жерге тағзым өлкетану сағаты т.б. өткізіледі. Уақыт талабына сай болуға ұмтылу кітапханаларда компьютерлік желісін кұру тәрізді маңызды жұмысты атқаруға жетелейді. Кітапханалардың білім мен ақпарат орталығы бола отырып, жергілікті қауымдастық өмірін әлеуметтік, мәдени, экономикалық дамуына ықпал жасау мүмкіндігі бар және жасауы тиіс те. Дегенмен де, қазіргі танда бір кітапханадан бәрін табу мумкін емес. Оған қажетті каржы жоқ, ол жаңа ақпарат болса тез ескереді және өзінің маңыздылығын жояды. Сондықтан да қазіргі кітапханалар ақпараттармен жұмыс істеуді үйреніп, ақпараттық ресурстарды корпоративті түрде пайдалануды меңгерген жағдайда ғана көпшілік қажеттілігіне айналатыны сөзсіз. Бұдан шығатын қорытынды біреу, ол - тез арада жаңа технологияны енгізу, жаңа техникалык жабдыктармен жабдықталған модельді кітапхана ашу. Модельді кітапхана - ауыл тұрғындарына кітапханалық қызмет көрсетуді жоғары сатыға көтеретін ауылдағы жаңа кітапхананың стандарты. Оның басты міндеті - компьютерлік технологияларды енгізудің арқасында мынандай функцияларды атқарады;
* Электронды ақпараттар қорын қалыптастыру;
* Кітапханалык қорларды дамыту;
* Материалдық - техникалық базаны нығайту және
кітапханалық жиһаздарды соңғы үлгіге сай жабдықтау;
* Ауыл тұрғындарының ақпараттар көзіне еркін қол жеткізуін
қамтамасыз ету;
* Жаңа кітапханалық - ақпараттық мәдениетті қалыптастыру;
* Ауылдың әлеуметтік - экономикалық және рухани дамуына
ықпал ету.
Ауылдық модельді кітапханаларды ашу үшін компьютерлер, түрлі -- түсті принтер, лазерлік принтер, факс - модем, сканер, теледидар, Интернет жүйесіне қосылу үшін міндетті түрде телефон, көшіру аппараты, үздіксіз қоректендіру көзі, барлық компьютерлерге лицензиялы бағдарламалар және электронды каталог кұру үшін кітапханалык РАБИС бағдарламасы сатып алынуы керек. Жалпы 1 ауылдық модельді кітапхананы жабдықтауға шамамен 700.000 мың теңгедей каржы жұмсалады. Модельді ауылдық кітапханаларынын іске асуы ауыл тұрғындарын мәдениет кұндылыктарына араластырудың тағы бір қадамы болып табылады, өйткені кітапхана ұрпактар сабақтастығын болжайды, ұлттык болашақ рухани және өнегелі мұратын қалыптастырады, өйткені - болашақ бастауы ауыл түкпірінде.
Заман уақыт ағымына қарай, қоғам талабына орай пайдаланушылардың сұраныстарын қанағаттандыруда кітапханалардың атқаратын қызметі үшін - теңіз. Санамызға қозғау салып, ой - өрісімізді кеңейтетін, бар білімді жйнақтайтын - кітап деп танимыз. Ал осы кітаптардың жиынтығы, рухани орталығы кітапхана емес пе. Ғаламдық ақпараттандыру,жаңа технологиялар біздің уақыт пен кеңістік туралы үйреншікті түсініктерімізді өзгертіп отыр. Қазақстаннын ақпараттық қоғамға енуі-бұл еліміздің болашағы үшін ерекше маңызды мәселе. Кітапхана мемлекегтің әлеуметтік инфрақұрылымының бір бөлігі, сондыктан оның қоғаммен бірге өзгеруі заңды құбылыс. Қоғамдық түрленулермен бірге оның әлеуметтік кызметтері де өзгеруде. Осыған байланысты жаңарған кітапхана ақпараттандыруға маңызды түрде әсер етуде. Кітапханадағы ақпараттандыру -- білімді ұйымдастырудың түбегейлі жаңа мазмұны мен нысаны. Ақпараттандыру - кітапхананы модернизациялаудың қуатты құралы. Коммуникация құралдарын, техниканы, технологияны меңгере отырып, кітапханашылар тұтынушылар мен қоғамға бүрынғыдан әлдеқайда қажетті бола түсуде. Кітапхана кеңістігінің саласы қызмет көрсетудің бірқатар жаңа түрлері есебінен кеңие түсуде. Адамның жаңа ақпарат және жаңа білім алу мүмкіндігі болған кезде жаңаша көзқарасы туындайды.
Қазіргі таңда анықтамалық-библиографиялық қызмет көрсету қызметтің кешенді түрі ретінде қарастырылады. Ол:
* сұраныс-жауап ретіндегі дәстүрлі кызмет көрсету,
* мәліметтер базасын онлайндық режимде қолдану,
* виртуальдық анықтамалық-библиографиялық қордықалыптастыру,
* қашықтағы тұтынушыларға телекоммуникациялық технологияның көмегімен қызмет көрсету сияқты бағыттарды қамтиды.
Кітапханалар жүйесінде осы заманға техникалық құралдарды пайдалану, кітапханлардың материалдық - техникалық базасын нығайту, оқырмандарға қызмет көрсетудің тиімділігін арттырып, кітапханашылардың еңбек өнімділігін жақсартуға мүмкіндік туғызады. Кітапханалар жүйесінде техникалық құралдар қызметі негізінде былай жүйеленеді:
* Ақпарат көздерін дайындайтын құралдар;
* Ақпарат көздерін кішігірім көшіру, көшіріп жазу құралдары:
* Ақпарат көздерін өңдеу құралдары;
* Ақпарат көздерін сақтау, іздеу және тасымалдау құралдары;
* Дыбысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 4
1 Қазақстан кітапханаларының ақпараттық қоғамдағы орны ... ... ... ... ... ... .. 6
1.1 Қазақсатан Республикасының көпшілік кітапханаларының қазіргі жай күйі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 6
1.2 Кітапханалардағы ақпараттық қажеттіліктер және олардың айқындалу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
1.3 Кітапханалардағы ақпараттандыру қызметінің жүзеге асулары ... ... ... .. 35
2 Қазақстан Республикасы Ұлттық Академиялық кітапханасының кітапханалық қызметтеріндегі жаңа техникаларды пайдалану жолдары ... .. 54
2.1 ҚР Ұлттық Академиялық кітапханасының қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... .. 54
2.2 Мемлекеттік электрондық кітапхана (КазНеб) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
2.3 Кітапхананың ақпараттық қоғамдағы орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 80
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 82
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 83
КІРІСПЕ
Кітапхана ғасырдан ғасырға адамзат тарихының керуенін сүріндірмей әкеле жатқан шырағы биік парасаттылық пен білімділіктің киелі ордасы. Қазіргі таңда кітапханаларда алға талпыну өзгерістері болып жатыр. Заман ағымына қарай, білім талабына сай оқырмандардың да сұранысы өзгеруде.
Қазіргі кезде адамдардың өскелең талабын қанағаттандыру, рухани байлығы мен жалпы қабілетін дамыту және жоғары эстетикалық талғамын қалыптастыру міндеттерін іске асыруда кітапханалардың алар орны ерекше, болашақ Қазақстанның азаматтарын тәрбиелеудің міндеттері, қоғамның адамгершілік ахуалы бүгінгі мұғалімдер, профессорлар, оқытушылар, кітапханашылар, мәдениет қызметкерлері қауымын рухани даму жолында үздіксіз еңбек етуге үндейді. Елбасы өз Жолдауында көрсеткендей әрбір азамат осы кезге дейін аталар қалдырып кеткен мұраны, еліміздегі барлык құндылықтарды, байлықтарды талмай меңгеруі керек.
XXI ғасырда кітапхананы ақпараттык мекеме ретінде қарай отырып, оның дамуын жаңа автоматтандырылған технологияларды пайдалануымен байланысты екенін көреміз. Компьтерлер мен Интернет ұсынатын жаңа ақпараттық технологиялар, электронды құжаттар ақпараттық құралдарды, уақыт пен кеңістік өлшемінсіз шексіз кең пайдалануына әкеледі.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Ақпараттандыру адам өмірінің барлық жағының интелектуалды-гуманистік құрылымы ретінде танылып, ақпаратты мейлінше толығымен пайдалану оның даму ресурсы ретінде адамның ақпараттық мәдениетінің қалыптасуының маңызын арттырды.
Уақыт өткен сайын пайдаланушылардың да ақпаратқа деген қажеттілігі тереңдеп, әр түрлі сипатқа ие бола бастады. Ал оны қанағаттандыруда кітапханалардың ақпаратын қызметі ұшан-теңіз. Пайдаланушылардың кітапханаға деген қызығушылығын ояту, ақпаратқа деген сұранысты жоғарылату, кітапханалық қызмет көрсетуді сапалы жүргізу, кітапхананың пайдасын, оның қажеттілігін дәлелдеу, міне осылардың барлығы кітапхананың ақпараттық қоғамда өмірге келуіне септігін тигізді. Осыған байланысты қазіргі заман талабына сай пайдаланушыларға жоғары деңгейде қызмет көрсету, оқырман қажеттіліктеріне сәйкес жұмыс жүргізу, кітапхана мәртебесін көтеру, кітапханалық технологияны оңтайландыруды теориялық тұрғыда ғана емес практика жүзінде дұрыс бағыт көрсетейік деген мақсатпен диплом жұмысының тақырыбын Ақпараттық қоғамда кіапхананың дамуы деп таңдап алуымызға себеп болды.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Қажетті ақпараттарды іздеуде көмек көрсету және ақпарат алуды бірнеше операциялар арқылы жүзеге асыру. Дипломдық жұмысыма Астана қаласындағы Қазақстан Республикасының Ұлттық академиялық кітапханасының жаңа ақпараттық технологиясы негізінде қызметтерінің дамуы қарастырылады. Кітапханада шығарылған мәліметтер қоры мен ресурстарын пайдаланушылардың сұраныстарын қанағаттандыру мақсатында жүргізуімен қатар перспективалык міндеттерді жүзеге асыру, кітапхананың оқырмандарға жылдам, толық қызмет көрсетуге мүмкіндік беретін қазіргі кезеңдегі жаңа сапалы орталыққа айналуына септігін тигізеді.
Зерттеу жұмысының міндетті. Қазіргі заман талабына сай дамып жатқан технологиялардың кітапхана тынысда тыс қалмауындағы жай күйін ашып көрсету. Болашақ ұрпақтың қажетті құжаттарын қанағаттандыралық кітапханалардың қызметін дамыту.
Зерттеу жұмысының объектісі. Бұған астана қаласындағы Қазақстан республикасының Ұлттық Академиялық кітапханасы қаралды.
Зерттеу жұмысының нысаны. Мемлекеттік электрондық кітапханасы (КазНеб).
Зерттеу жұмысының теориялық-методологиялық негізі. Бұл тақырыбып бойынша отандық зертеушілердің қалам тартып мақалалар жазып жүргендері мәлім, яғни атап айтсақ Балғожина Р.Г., Есиркепова Г.Ж., Бердигалиева Р.А., Таушова Г.З т.б., ал басқа шетелдерден бұл сала бойынша Т.В. Захарчук, Г.Б. Паршукова, Е.В. Иванова, Р.С. Гиляревский, П.Годвин, И.М. Суслов сынды авторлардың еңбектері жарыққа шыққан.
Диплом жұмысының зерттеу әдістері. Қоғам дамуымен қатар ақпараттық қоғамда кітапханалардыңда алып жатқан орындары ерекше деп айта аламыз себебі: қазақстан республикасы бойынша емес бүкіл әлем бойынша көптеген конференциялар өтуде.
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы. Бүгінгі таңдағы кітапханалардың стратегиялық басқарушылығы. Ақпараттандырылған заманда күн сайын жаңа ақпаратты тұтынушылар саны артуда. Ғалымдардың пікірінше, қызмет көрсету түрін зерттеу, бұл ортаның даму тенденциясын зерттеп білу. Сондықтан қоғамда күн сайын болып жатқан жаңашылдықты зерттеп отыру керек. Ақпаратты қызметті басқару кітапханалардың жұмыс ерекшеліктерін ескеруі тиіс.
Диплом жұмысының теориялық құндылығы. Бұнда өзімнің жұмысымда алған астана қаласындағы Ұлттық Академиялық кітапханасының пайдаланып жатқан жаңа техникаларды айтуға болады.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
1 Қазақстан кітапханаларының ақпараттық қоғамдағы орны
1.1 Қазақсатан Республикасының көпшілік кітапханаларының қазіргі жай күйі
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев айтқандай: Қазақстан қоғамы өмірінің ақпараттық кұрамдасын біршама жоғарылатып... және жергілікті деңгейде ақпараттық техиологияларды пайдалану мүмкіндіктерін ұлғайту керек. Бұл үрдісте адамдарға сапалы ақпараттық ресурстарды кәсіби деңгейде іздеп, сақтап, ұсынатын өңір кітапханаларының рөлі шексіз. Ақпарат пен білім - адамдардың үздіксіз білім алуы мен өмір сапасын жақсарту негізі.
Өздеріңізге де мәлім, XX ғасырдың аяғында ақпарат адамзаттың басты ресурстарының біріне айналды. Пайымдаулардың бірі XXI ғасыр -ақпарат ғасыры. Ақпараттық ресурстар қоғамның барлық саласындағы нәтижелі қызметтің қажетті шарты болып саналады. Ақпараттық ресурстардың саны мен сапасы, оларды XXI ғасыр шегіндегі қолдану денгейі елдің даму дәрежесі мен әлемдік қоғамдастықтағы мәртебесін айқындайтын факторлар болады. Сондықтан қазақстандық әрбір кітапханадағы ақпараттық ресурстарды, оның мөлшеріне қарамастан, құруға жіті назар аударылады. Кітапханалық қорды құру мәселелері қаншалықты сауатты шешілсе, кітапхананың барлық қызметі. оның ақпараттық және әлеуметтік мәдени міндеттерін іске асыру соған байланысты болады. Қазақстан кітапханаларының ақпараттық ресурстарын қалыптастыруда оны актуальдендіру мен кұнды топтамаларын кұруға барлық мүмкіндіктер пайдаланылады. Қазақстан кітапханаларының қорын толықтырудың негізгі көздері -- ҚР Мәдениет министрлігінің мемлекеттік тапсырысы, Мемлекеттік Мәдени мұра бағдарламасы аясында шығарылған басылымдар, бюджеттік қаражатқа сатып алу тәсілімен кітап сату орындарынан алу, мерзімді басылымдарға жазылу және мәліметтер базасына ену, жеке тұлғалар мен авторлар ұжымынан алынатын сыйлықтар. Еліміздің барлық аймағында шығарылған баспа өнімдерін сақтаудың негізгі орны ретінде еліміздегі Ұлттық кітанханаларға қатысты мемориальдық мүмкініеттерін орындауға талпыныс танытып, ҚР Ұлттық кітапханасы (Алматы) мен ҚР Ұлттық академиялық кітапханасының (Астана) қорларына міндетті дананы алуды зандастыру жөніндегі іс-қимыл басталды. Жүргізілген жұмыстар нәтижесінде 2006 жылғы 15 желтоқсандағы №207 Қазақстан Республикасының Мәдениет туралы Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізіліп, соған сәйкес 2011 жылдан бастап екі Ұлттық кітапхана басып шығарушылардың Қазақстан халқының мәдени мұрасын сақтау мақсатындағы редакциялық-баспа өңдеуінен өткен, шығарылым деректері бар басылымның (мәтіндік, ноталық, электрондьқ картографиялық, бейнелеу басылымының) міндетті тегін даналарын алады. Мұны да кітапханалық қоғамдастықтың жетістігіне жатқызуға болады. Бұл шешім еліміздегі әрбір аймақтық кітапханалардың тұрақты міндетті даналарын алуға мүмкіндік беретін құжатты жергілікті атқарушы органдардың қабылдауын талап етуде бізге күш береді. Қорды жинақтаудың жай-жапсары қаржыландыруға байланысты екені бәрімізге аян. Мәселен, 2010 жылы ҚР-дағы көпшілік кітапханалар қоры 1 338, 5 даңа кұжапен толықтырылды, бұл 2009 жылғыдан 87,5 данаға аз. Өкінішке орай, қазақстандық кітапханалар қорды жаңарту көрсеткіштерінің жақсы деңгейімен мақтана алмайды. ИФЛА стандарты бойынша бұл көрсеткіш жалпы қордың 10%-на тең болуы тиіс. Бізде бұл 2 %-ды ғана кұрайды. Жергілікті атқарушы органдар тарапынан бюджеттік қаржыландырудың болмаған кездері де болды (Солтүстік Қазақстан облысы, Батыс Қазақстан облысы). Мемлекеттік тапсырыс бағдарламасы соның аясында казақстандық авторлардың кітаптары мен әлемдік классиканың қазақ тіліне аударылған басылымдары жарық көруде, бұл кейбір кітапханалар үшін қорды толықтырудын жалғыз көзі болып саналады. Кітап тарту ету акциясы авторлар, баспагерлер, бизнес-бірлестіктері тарапынан кітапханаларға қолдау көрсетудің кең тараған түрлерінің біріне айналды [9,19]. Кітапханалар мұндай инновацияларды қолдайды. Тұрақты сыйлық берушілер қатарында Қазақстан халқы Ассамблеясы. Еуразия ғалымдары одағы қоғамдық қоры, Қазақстан халқының рухани даму қоры АҚ, Нұр Отан ХДП, Қазақстан Жазушылары одағының аймақтық бөлімдері, Шеврон компаниясы, Алматыдағы Гете Институты және тағы басқалар бар. Сыйлық қозғалысын жетілдіру мақсатында еліміздін кітапханалары Кітапханаға кітап сыйла акциясын жүргізе бастады, бұған қоғамдағы меценаттық дәстүрін дамыту да септеседі. Егер қазақстандық кітапханалар қорын салалық құрамы бойынша қарастырар болсақ, онда элі де көп жақсартуды керек етеді. Өзінің негізгі міндеті -- білімді тарату мен қамту, оқырмандарына өзекті ақпараттарды ұсынуды атқару барысында - бүгінде кітапханалардың көпшілігі үлкен қиындыққа кезікті. Қысқа ғана мысал: қазіргі уақытта қазақстандық қоғам биотехнологияны, нанотехнологияны, гендік инженерияны, атом энергетикасын қолданумен әрі дамытумен сипатталатын, яғни болашақтың экономикасы секторын дамыту кезеңіне көше бастағаны бәрімізге белгілі. Басқаша айтқанда, кітапханалар Мемлекеттік 2010-2014 жылдарға арналған Қазақстан Республикасын жеделдетілген индустриалды-имновациялық дамыту бағдарламасында белгіленген инновациялық бағытқа жан-жақты ақпараттық қолдау керсетуге дайын болуы тиіс. Өкініштісі, бүгінде біз бұл міндетті орындауға дайын емеспіз [3,25].
Заманауи ақпараттық технологиялар Қазақстан кітапханаларынын ақпараттық әлеуетін кеңейтуіне мүмкіндік берді. Осы мүмкіндіктің арқасында, кітапханалар Интернетке, қашықтағы каталогтар мен отандық және шетелдік ақпарат ұстаушылардың толық мәтінді мәліметтер базасына енуге жағдай жасады. Интернет платформасын, құжаттарды электронды жеткізу тәсілін пайдалана отырып. мыңдаған қазақстандық оқырман өздерінің ақпараттық мұқтаждығын қанағаттандыра алады. Оларға көмекке келетін отандық электронды ресурстар: заңнамалық Заң-Закон мәліметтер базасы мен Параг-раф АЖ, Ғылыми-техникалық ақпараттар орталығы АҚ порталы, Қазақстандық Ұлттык электронды кітапхананың порталы, ҚР Ұлттық кітапханасының каталогы (Алматы), ҚР Ұлттык кітапханасы базасындағы Қазақстандық корпоративтік каталогтеу орталығының қызметі аясындағы Казахстаника жиынтық каталогы және ғаламдык Интернет желісіне жайластырылған Қазақстанның аймактык ірі кітапханаларының каталогтары. Мемлекет тарапынан қаржылық қолдаудың және халықаралық серіктестердің гранттық қаражат бөлгенінің арқасында шетелдік мәліметтер базасына қол жеткізілді. Атап айтсақ, қазақстандық ғалымдар - зерттеушілер, экономиканын сан алуан саласындағы мамандар, студенттер мен магистранттар Ист-Вью, Интегрум (Ресей), ЕВSСО, Sprihger МеdLihe, Еbrаrу тәрізді беделді мәліметтер базасымен жұмыс жасау мүмкіндігіне ие болды. Қазақстандық қоғамның ғылыми жетістіктерге деген мүддесі ТМД елдеріне қатысты Халықаралық Гуманитарлық Ынтымақтастық Қорының қолдауымен Ресей Мемлекеттік Кітапханасы жанындағы Электронды Диссертациялар Кітапханасының Виртуалды оқу залын ашу арқылы қанағаттандырылуда. Олар еліміздің екі Ұлттық кітапханасында да жемісті жұмыс жасауда. Ғаламдық Интернет желісінің ресурстары кітапханалардың ақпарат берудегі мүмкіндіктерін де кеңейте түсті. Бүгінгі күннің міндеті -- Интернетке қосылған кітапханалардың, библиографиялық және толық мәтінді мәліметтер базасының қатарын көбейту, жергілікті (өлкетану) ақпараттарды сақтайтын меншікті электронды ресурстарды жасап шығару, сондай-ақ пайдаланушылар секілді кітапханашылардың да ақпараттық біліктілік деңгейін жетілдіру. Қашықтағы мәліметтер базасына тұрақты негізде, біз бүгін байқап отырғанымыздай жүйесіз емес, жүйелі түрде, енуге жазылуды жүзеге асыру үшін мемлекет тарапынан қаржыландыру қажет. Бұл жағдайдан шығудың тағы бір жолы -- меншікті электронды ресурстармен қатар қолда бар МБ-на ену мүмкіндігімен қамтамасыз етуге бағытталған инновациялық серіктестік жобаларын әзірлеу. Ақпараттық технологияларды дамыту еліміздің кітапханаларына қорды жинақтау саласында жаңа мүмкіндіктер ашты. ҚР Ұлттық кітапханасы қорды сақтау және консервациялау бойынша ИФЛА-ның Аймақтық Негһгі бағдарламалары іспетті тәжірибеге ие болды. ҚР ҰҚ жанындағы Қорды сақтау және консервациялау орталығы әзірлеген жобалар Қазақстанның жазба мұраларын құраушы ондаған құнды әрі сирек басылымдарды сақтауға сеп болды.Ақпараттық технологиялардың дамуы қорды сақтау ісінде кітапханаларынымызға жаңа мүмкіндіктер ашты. Осы бағыттағы инновациялык шешім Мемлекеттік электронды кітапханалық қор -- Қазақстандық Ұлттык электронды кітапхана порталының құрылуын атап өту керек. Жобаның жүзеге асырылуын Қазақстандық кітапханашы мамандардың жетістігіне жатқыза аламыз. Жобаға қатысушылар қатарында барлық аймақтық кітапханалар, кейбір ОКЖ, шағын қалалардың кітапханалары да бар. Тағы бір жемісті үлгі: ҚР Ұлттық кітапханасы (Алматы) Қазақстаннын қазіргі әдебиеті және Қазақ классикалык әдебиеті секілді екі электронды кітапхананың дайындады. АКТ енгізуіне қарай ҚР-ның бірқатар облыстарында сирек кітаптарды цифрлау, өлкетану бойынша сақтандыру қорларын құру жөніндегі жұмыстар жүргізілуде. Бұл бағытта Қарағанды, Қостанай, Ақмола, Солтүстік Қазақстан, Павлодар, Шығыс Қазақстан облыстарының кітапханалары табысқа қол жеткізді. Мәселен, С. Мұқанов атындағы Солтүстік Қазақстан облыстық кітапханасының ұжымы Мәденн мұра - компьютер мо-ниторында, Солтүстік Қазақстан облысының жазушылары электронды ақпараттық анықтамалығы, Мұқанов атымен, Певец степного простора (жергілікті жазушы И. Шуховтың 100 жылдығына арналған) компакт-дискілері, ұлы ғалым, философ әрі саяхаттанушы Ш. Уәлиханов туралы компакт-дискі тәрізді 60-қа жуық әмбебап басылымнан тұратын электронды кітапхананы құрды.
20 жылғы Тәуелсіздікте библиографиялық ақпараттық ресурстар кұруда зор тәжірибе жинақталды. Мәселен, бай ресурстар мен көп жылғы тәжірибеге ие бола отырып, ҚР Ұлттық кітапханасы (Алматы) Қазақстанның библиографиялық қорын толықтырған дереккөзді дүниеге келтірді. Бұл - Мемлекет басшысының 70 жылдык мерей-тойына арналған Нұрсұлтан Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті әдебиетінің екі томдық библиографиялық көрсеткіші мен Қазақстанның көрнекті қоғам, саясат және мәдениет қайраткерлерінің өмірі мен шығармашылығына арналған (Ш. Қалдаяқов, М. Қаратаев, Ш. Уәлиханов және т.б.) библиографиялық көрсеткіштер. Аймақтық кітапханалар да жергілікті қайраткерлер мен оқиғаларға арнап, библиографиялық басылымдар әзірлеп ақпараттық ресурстарын толықтырды. Қазақстанның барлық облысы ағымдағы жылға арналған Атаулы күндер күнтізбесін шығаруда. Алайда, уақыт керуені кідіріссіз көшіп барады. Біз өзгеруге тиіспіз, өйткені қоршаған ортамыз жаңарып жатыр. Ақпараттық ресурстарды кұруда да жаңа тенденция көрініс алуда:
* Бұл - электронды ақпарат, электронды ресурстар, электронды кітапхананы құру.
* Бұл - қорды жинақтаудың дәстүрлі технологияларының өзгеруі, толық мәтінді электронды басылымдар мен оларға енуді ұйымдастыруға барынша көп назар аударылады.
* Кітапханалар Интернет платформасындағы ақпараттардың алып орталығы бола отырып, оқырмандардың Интернет ресурстармен
жұмыс жасауына зор мүмкіндік береді.
* Сайып келгенде, барлық категориядағы пайдаланушыларға арналған кітапханалық қорларға теңдей қолжетімділікпен қамту ең
маңызды бағыт болып отыр.
Маңызды стратегиялық ресурс ретіндегі қорды қалыптастыруға айрықша мән бере отырып, Қазақстанның кітапханашылар қоғам дастығы іске нұсқама іспетті аталған тенденцияларды қабылдауға дайын. Бүгінде ақпараттандыру қазіргі әлемдегі өзгерістердің негізгі факторы болып саналады. Жаңа ақпараттық технологиялардың пайда болуымен электронды немесе цифрлы кітапханаларды құру мүмкіндігі туды. Интернет кітапханалар шекарасын алыс аумақтарға дейін ашуға мүмкіндік берді. Бүгінде оқу залдарына ноутбук пен пайдаланушының жеке компыотерлері қойылған. Әлемнің, көптеген жетекші кітапханалары бұл жолға осыдан 10-15 жыл бұрын түскен еді. Қазақстандық көпшілік кітапханалардың жұмыс тәжірибесіне ақпараттық-коммуникациялык технологиялардың енгізілуі 20 жылдағы басымдықтардың бірі болып көрінеді. Тәуелсіздік жылдарында осы міндеттерді іске асыру жөнінде ауқымды жұмыстар атқарылды. Қазіргі таңда бірқатар жетістіктерімізді қорытындылап, болашақтағы міндетімізді белгілеуімізге болады: Егер технологиялық жабдықтаудың (оргтехника, Интернетке ену), жай-күйіне қарасақ, көрініс келесіндей сипат алады: Павлодар облысында 39% кіталхана компьютермен жабдықталған бұл жалпы санның 27,6 %-зын құрайды; Қарағанды облысындағы 339 кітапхананың компьютерлендірілгені - 298 кітапхана (88% ). Бұл-ҚР ММ жүйесіндегі кітапханалар бойынша оң көрсеткіш. Қостанай облысындағы 116 кітапханада 396 компьютер бар (29%). Оңтүстік Қазақстан облысындағы 435 кітапханада - 220 компьютер, яғни 9,4% кітапханаға орнатылған. Жалпы алғанда, еліміздің барлық облысында да кітапханалардың техникамен жабдықталуы бірыңғай емес. Ал Оңтүстік Қазакстан, Қызылорда, Жамбыл, Атырау облыстарының кітапханалары кейінгі қатарда.
Ауыл кітапханаларын техникалық жаңарту әлі тиісті деңгейде емес. 2010 жылғы мәлімет бойынша Қызылорда (12,5%), Шығыс Қазақстан (15,5%), Оңтүстік Қазақстан (19,0%) облыстарындағы ауыл кітапханаларының компьютермен жабдықталуы ең төменгі көрсеткішті иелейді. Кітапханаларды технологизациялаудың жемісті үлгілері: Алматы облысында Кітапханалық-ақпараттық компьютерлік желі жобасы; Шығыс Қазақстан облысында Аудандық кітапханалардың бірегей компыотерлік желісі жобасы жүзеге асырылуда; Павлодар облысындағы кітапханаларды жаңарту бағдарламасы аймақтық Ауыл кітапханасы - 2004-2006 жобасының жалғасы іспетті; жергілікті жерлердегі заманауи ақпараттық орталық ретінде еліміздегі 275 модельді кітапхананың құрылуы.
Қазақстан кітапханаларына АКТ енгізілуімен оқырмандарға жаңа электронды қызмет түрлерін ұсыну әрі ақпараттық кеңістікті кеңейту мүмкіндіктері көрініс алды. Кітапханалар жергілікті қоғамдастыкқа танымал әрі қажет бола бастады. Осыған орай, кітапханалар АТ-ды оқытып-үйрету, Интернетке ену орталығы ретіндегі кітапханалар имиджін құруда позитивті өзгерістерге жетті. Кітапханашылар компыотерді пайдалануды оқып-үйреніп, барлық категориядағы тұрғындардың Интернетке енуіне мүмкіндік жасайды. Экономиканың әр алуан саласы мамандары жұмыстарына көмек ретінде өзекті ақпараттар алса, жастар онлайн тіліндегі режимді үйреніп, өз білімдерін сынау үшін тестілеуден өтіп, әлеуметтік желіде байланыс жасайды. Жұмыссыздар бос қызмет отырдары нарығында бәсекеге қабілетті болуы үшін электронды сауаттылыққа дағдыланады. Тіпті зейнеткерлер де шет елдердегі балаларымен хат алысу үшін Интернет пен компьютерді меңгеруде. Мәселен, Шығыс Қазақстан облысындағы Зырянов қаласының кітапханасында семинарлар, тақырыптық веб-ресурстар тұсаукесерлері ұйымдастырылса, Хатты өзім поштаға саламын тренингі, Интернетті пайдалана бастағандарға 10 кеңес кеңес сабағы, педагогтарға арналған Пайдалы веб-сайттар және Интернет-құқық семинары азаматтарға аса таныс. Осы Зыряновтағы кітапханашылар мүгедек балаларға арналған Библиотерапия бағдарламасын жалғастыруда, ол: электронды журналдарға шолу, белгілі суретшілердің сайтына ену, әлем музейлері бойынша веб-саяхат, т.б.. Кітапханалардағы осындай жұмыстардың арқасында халықтың электронды сауаттылығы көтеріліп, адамдар Интернет-технология жетістіктерімен танысып, оның мүмкіндіктерін өздерінің күнделікті мәселелерін шешу үшін пайдалануда. Мұндай мысалдарды көптеп келтіруге болады. Ақпараттандыру ғасырының жаңа мүмкіндіктерін Қарағанды, Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Қостанай, Павлодар, Жамбыл, Алматы облыстарының кітапханалары пайдаланып қалды. Дегенмен олар ақпарттық ойыста лайықты орын алса да, ұтылды.
Кітапханаға АКТ енгізу процесі кітапханалық бизнес-процесстерді автоматтандыруды іске асыруға мүмкіндік беретін бағдарламалық өнімді тандауға бастайды. Қазақстандық кітапханалар неге иелік етеді? Кітапханашылар арсеналында бірнеше бағдарламалық өнім бар. Бұл- Республикалық Автоматтандырылған Кітапханалық Ақпараттық Жүйе (РАБИС), КАБИС, ҚазҰЭК, ИРБИС. Кітапханалардың басым бөлігінде ҚР ҰК әзірлеген РАБИС өнімі орнатылған. Барлық кітапханалар бірдей электронды кітапханаларға қол жеткізілінбеген, ал оларды Интернетке қою туралы сөз де болуы мүмкін емес. Өкініштісі, отандық жабдықтаушылардың бірде бір бағдарламалық өнімі кітапханалардың талап-тілегін толық қанағаттандыра алмайды. Келешекте қолданыстағы бағдарламалар жетілдіріледі және түзетулер енгізіледі деп үміттенеміз.
Бүкіл әлемнің ғаламдық желісі Интернетке ену бүгінде отандастарымыздың өміріндегі үйреншікті құралға айналды. Кітапханалар үшін Интернет - оқырмандарына қызмет көрсетуге қосымша құрал. Интернет ресурстарды пайдаланып, қашық режимде оқырмандарға қызмет көрсету, электронды ресурстарды белсенді қолдану -- осы замандық кітапханашылардың кәдімгі күні. Біздін кітапханаларымыздағы Интернетке ену жағдайы калай? Өкінішке орай, ақпараттың заманауи көзіне қол жеткізуші кітапханалар саны тым аз. Төменде келтірілген мәліметтер мынаны дәлелдейді: Қарағанды (48 %), Павлодар (17%), Қостанай (13%), Ақтөбе (24,7%), Ақмола (14%), Шығыс Қазақстан (16%), Алматы (13%).
Әрбір көпшілік кітапхананың ресурстары мен қызметтерін жетілдірудегі инновациялық құрал ретінде қаралатын веб-сайттар - АКТ енгізудің тағы бір мүмкіндігі. Мұнда да, меншікті сайты бар кітапханалар саны көп емес. Сайттар саны бойынша алдыңғы қатардағылар -- Қарағанды (23), Шығыс Қазақстан (20), Павлодар (15), Солтүстік Қазақстан (10), Қостанай (7) және Ақмола (5) облыстары. Батыс Қазақстан, Қызылорда, Маңғыстау және Оңтүстік Қазақстан облыстарының кітапханалары әлемдік электронды кеністікте біреуден көрінді. Өздерінің негізгі міндеттерін орындай отырып, кітапханалар АТ тағы бір жетістігін пайдалануда. Бұл -- баспа құжаттарының электронды нұсқасы дайындау процесі немесе цифрлау. Инновациялық бұл бағытта Қазақстан кітапханаларының тәжірибесі көп емес. Бірақ, соған қарамастан, бүгінде кітапханалар қорындағы сирек басылымдар топтамасын цифрлау жұмыстары белсенді жүргізілуде, іс жүзінде барлық аймақтық кітапханалар сканер жабдықтарымен қамтылған. Цифрлау жөніндегі елеулі жетістікке Тәуелсіздік жылдарында еліміздің екі Ұлттык кітапханасы жетті, олар құжатты цифрлау бойынша басты орталық міндетін өздеріне алып, өз мәртебелеріне қарай міндетті болды. Өкініштісі, авторлық құқықты қорғау жөніндегі заңнамалық базаның жетілдірілмеуінен электронды кітапхананы құру және толықтыру бойынша жобаларды іске асырумен жан-жақты айналысуға мүмкіндік болмай отыр. Өлкентану ақпараттарының орталығы бола отырып, аймақтық кітапханалар локальді сипаттағы ақпараттардың библиографиялық және толық мәтінді мәліметтер базасын құру бойынша жақсы тәжірибе жинаған. Заманауи кітапханалар бүгінде өз оқырмандарына жаңа электронды қызмет түрлерін ұсыну мүмкіндігіне ие: қашықтағы каталогтар мен толық мәтінді мәліметтер базасына ену, құжаттарды электронды жеткізу, Кітапханашыдан сұра, Кітапханашыға сұрақ қою қызметтік форматындағы виртуалды анықтама қызметі, кітаптар мерзімін онлайн режимінде ұзарту. Кітапханашылар технологияларды пайдаланудың Веб 2.0 -- блогтар, твиттерлер, RSS, YouTube, ҒасеВоок тәрізді жаңа мүмкіндіктерін іздестіруде. Осылайша, облыстардағы кітапханалардың техникалық жабдықталу жағдайын талдау барысында бірқатар мәселелер анықталды, оларды кезек күттірмей шешу қажет. Компьютерлерлендірілген және телефондандырылған кітапханалар саны көбейгенмен, әлі де ауыл кітапханаларының басым бөлігінде компьютер, телефон жоқ, Интернетке қосылмаған. Бұл - Оңтүстік Қазақстан, Атырау, Маңғыстау. Жамбыл және Қызылорда облыстарына ортақ проблема. Сондықтан облыстардағы, әсіресе ауыл кітапханаларын техникалық құралдармен максаттық арнайы жабдықтау мәселесі өзекті болып қала береді. Тағы бір анығы, ауылдық жерлердегі кітапханаларды мемлекеттік қолдаусыз, арнайы бағдарлама әзірлемей, әрі қарай дамыту мүмкін емес.
Уақытты талабын сезіне отырып, Қазақстан кітапханашылары келешекте келесідей міндеттерді шешуге дайын:
* Интернет-технологияларын дамыту және жаңа мүмкіндіктердің
пайда болуы есебінен технологиялық және материалдық базаны жетілдіру;
* Ұлттық электронды ресурс ретіндегі ҚазҰЭК-сын жетілдіру;
* Кітапхана ресурстары мен қызметтерін жетілдіру кұралы ретіндегі веб-сайттарды құру;
* Кітапханашылардың ақпараттық біліктілігін көтеру.
90 жылдары ҚР Мәдениет министрлігі жүйесіне қарасты кітапханалар саны тоғыз мыңды кұраған. Мәдениет саласы мекемелерін оңтайландыру жылдарында (1994-1995жж.) кітапханалар саны екі мыңға дейін қысқартылды. 2000 жылы жарияланған Мәдениетті қолдау жылында тузетулер енгізілді. Нақ осы жылдан кітапханалар саны көбейе бастады, орташа алғанда 100 бірлікке. Республика халқыпа кітапханалық қызмет көрсетуді ұйымдастыруға да өмірдің өзі өзгеріс әкелуде. Жаңа формалар. Мәселен, жазғы уақытта жұмыс жасайтын қайырымдылык кітапханасы; көшедегі көшпелі кітапханалар мен мобильді кітапханалар, кітап тасушылық көрініс алды (Алматы, Ақтөбе. Павлодар, Қостанай, Батыс Қазақстан. Атырау облыстары). Қызмет көрсетудің осы тәрізді инновациялык түрлері ауыл тұрғындарының ақпараттық қолдаумен қамтылуына көмек болады. Ал ауылдағылар еліміздегі жалпы халық санының 45%-нан (пайызынан) асып түседі. Бүгінде мемлекеттік көпшілік кітапханалар желісін құру түбегейлі қайта қарауды талап етеді. Егер бірнеше жыл бұрын біз әрбір елдімекенде кітапхана болуы қажеттігін сөз еткен болсақ, казіргі таңда істің сапалылығы жайлы ойластырудамыз [27, 19]. Яғни, қазір ең соңғы үлгідегі цифрлы технологиялармен және оқу әрі жұмыс істеу үшін жайлы жағдаймен жабдықталған кітапхана қажет. Ауыл тұрғыны мен мүмкіндігі шектеулі немесе сенсорлық мүмкіндіктегі оқырман ақпараттан алыстамауы тиіс. Кітапханалық қызмет көрсету үшін транспорт құралдарын (библиобустар, автобустар) пайдалану кезіндегі жемісті үлгілерден бірқатарын келтіруге болады. Ауыл халқына ақпараттық-кітапханалық қызмет көрсетудің сапасын жақсарту мақсатында модельді (үлгілі) ауыл кітапханасын құру жөніндегі жаңа жоба жүзеге асырылды. Осы жобаны іске асырудың арқасында, Павлодар, Қарағанды, Ақмола, Ақтөбе және Солтүстік Қазақстан, Жамбыл облыстарындағы ауыл тұрғындары казіргі заманға сай жабдықталған кітапханалар қызметі мен ресурстарына толық қол жеткізу мүмкіндігіне ие болды. Аталған мәселелерді әрі карай шешуде, қазақстандық кітапханашылар шетелдік әріптестерінің тәжірибесін пайдалануға мүдделі осылайша Интернетке еніп, кітаппен, мультимедиамен қамтылатын қазіргі мобильді кітапханаларды құрып, жергілікті қоғамдастықтарға арналған мультисервистік орталық міндетін орындайтын болады.
Кесте 1 ҚР-дағы көпшілік кітапханалар желісі
№
Облыс атаулары
2010
1
Ақмола
395
2
Ақтөбе
234
3
Алматы
228
4
Атырау
144
5
Батыс Қазақстан
407
6
Жамбыл
282
7
Қарағанды
339
8
Қостанай
396
9
Қызылорда
209
10
Маңғыстау
65
11
Оңтүстік Қазакстаң
435
12
Павлодар
274
13
Солтүстік Қазакстан
310
14
Шығыс Қазақстан
312
15
Алматы ОКЖ
23
16
Астана ОКЖ
23
17
С. Бегалин атындағы МБК
1
18
Жамбыл атындағы МБК
1
19
РЗНКААК
1
20
ҚРYenК
1
21
ҚРҰАК
1
Барлығы:
4081
Кітапханалар желісінің көрінісін ұсына отырып, олардың материалдық-техникалық сипатын атап өтпеуге болмас. Тәуелсіздік жылдарындағы ел аймақтарының экономикалық жай-күйінің жақсаруы кітапханалардың материалдық-техникалық базасының жағдайына қарай нақты көрініс алады. Мемлекеттік Жол картасы бағдарламасы аясында соңғы үш жылда 246 кітапханаға күрделі жөндеу жүргізілді. Озық тұрған Қарағанды облысы (105 кітапхана), Шығыс Қазақстан.
Кесте 2 Мемлекеттік Жол картасы бағдарламасына қатысушы кітапханалар саны (2009-2011 жж.)
ҚР облыстары
2009
2010
2011
всего
Ақмола
3
-
-
3
Ақтөбе
3
5
8
Алматы
3
3
4
10
Атырау
27
1
-
28
ШҚО
33
-^
41
Жамбыл
_
4
8
12
БҚО
6
6
Қарағанды
58
47
-
105
Қостанай
_
3
-
Қызылорда
1
-
-
1
Маңғыстау
7
1
1
9
Шқо
4
1
-
5
Павлодар
7
3
-
10
Сқо
2
3
_
5
Барлығы:
148
82
16
246
Тәуелсіздік жетістігіне кітапханаларға арналған жаңа ғимараттар құрылысын да қоса аламыз. Атырау, Ақтөбе және Қызылорда қалаларындағы үш облыстық әмбебап кітапхана осы замандық, арнайы жобаланған ғимараттарында өз окырмандарын қабылдауда. Ы. Алтынсарин атындағы Қостанай облыстық балалар мен жасөсірімдер кітапханасының күрделі жөндеуден өткендігі де жақсы дәлел бола алады, жуықта осы кітапхананың базасында кітапханалық кеңістікті заманға сай ретке келтіру женінде конференция өтті.Қазіргі уақытта Шымкенттегі аймақтық кітапхана ғимаратының құрылысы бойынша жұмыстар жасалуда.
Кітапханаларды жиһазбен, техникалық кұралдармен, байланыс түрлерімен, көлікпен жабдықтау және материалдық жағдайын жақсарту мәселелері оң шешімін табуда. Мәселен, Қостанай облысының жергілікті атқарушы органдары 17 кітапханаға комфортты әрі кең орынжайларын ұсынса, Қарағанды облысы - 10 кітапханаға жайлы жағдай жасады. Типтік ғимаратқа көшірілген кітапханалар саны да біртіндеп көбейіп келеді, бұл халыққа кітапханалық қызмет көрсету үшін жағдайдың жақсартылып жатқанын аңғартады. Бірақ, солай бола тұра, Алматы және Атырау облыстарындағы (әрқайсысында 20-дан), Оңтүстік Қазақстан облысындағы (24) кітапханаларға күрделі жендеу жургізу; көлікпен қамтып, Интернетке қосу әрі телефонмен жабдықтау мәселелері күн тәртібінде қала береді.
Жалпы, соңғы жылдары кепшілік кітапханалардың басым бөлігі инновациалық дамуға деген ұмтылысын көрсетті. Ақпаратық-коммуникациялық технологияларды пайдалану жан-жақты ұлғайып, құқықгық және әлеуметтік-маңызды ақпараттар орталығы құрылуда, электронды үкімет технологиялары енгізіліп, бүкіләлемдік кәсіби қоғамдастыққа қазақстандық кітапханалардын да қатысатындығы бекітілді. Кітапханалар жергідікті қауымдастықтар арасында демалу, ақпарат және білім беру орталығы ретінде позитивтік имиджге ие.
Тәуелсіздік жылдарында кітапханалар қызметі мен ресурстарына деген сұраныстың өскендігі байқалады, мұны төменде келтірілген мәліметтер айғақтайды:
Кесте 3 Тәулесіз кезіндегі кітапхана қызметерінің өсу көрсеткіші
Көрсеткіштер атауы
2008
2009
2010 1
Кітапханшылардың жалпы саны
4004
4051
4081
Ақпараттық ресурс көлемі
70219,7
70 458,2
70444,11
Оқырмандар саны
4159,1
4192,5
4225,9 '
Кітап берілімінің саны
88 848,2
88 278,6
89 064,2
Қатысушылар саны
36 836,8
37 792,9
39 825,5
Осылайша, өткен жиырма жылдағы қазақстандық кітапханалардың қызметі мыналарға бағытталды:
* электронды технологияларды пайдалану арқылы көрсетілетін
ақпараттық-кітапханалық қызметті жаңарту;
* пайдаланушының тұрғылықты жеріне қарамастан, әлеуметтік
манызды ақпараттарға еркін колжетімділікпен қамту;
* меншікті қорларды құру және дайын ақпараттық өнімдерді сатып алу
жолымен ақпараттық элеуетті кеңейту;
* Мемлекеттік Мәдени мұра, Электронды Үкімет, Ақпараттық
теңсіздікті төмендету тәрізді жобаларды жүзеге асыруға ақпараттық
қолдау көрсету;
* жеке тұлғанын, дұрыс жетілуіне және жаңадан қажеттіліктердің туын-
дауына жайлы жағдай жасау;
* кітап пен оқу ісін ілгерілетуге сеп болу.
Бүгінгі күні біздін қоғам электронды технология заманына аяқ басты. Қала мен ауыл, акпараттық бай әрі кедей арасындағы сандық айырмашылықты жеңу - жаңа заманға жасалған батыл қадам. Осы мақсатта, кітапхана адамдардың ақпарат пен саңдық білімге еркін қол жеткізуін камтамасыз ету үшін барлык күш жігерін жұмылдыруы тиіс. Бұл кітапханалардың әлеуетті ұйым, ақпарат және білім, әлеуметтік тілектестік пен демократиялық кұндьлықтардың орталығы болып қалыптасуына ізгі әсерін тигізетіні сөзсіз [11,15]. XXI ғасыр - мәдениеттің, ғылым мен білімнің ғасыры. Бар білімнің қайнар көзі - кітапханада. Заман тез өзгеруде және күн сайын жаңа білімді қажет етеді. Акпаратты қажет еткен адам үшін ол басылым бар ма, жоқ па, қай кітапханада бар немесе ол жарыққа шықты ма, жоқ па - бұның бәрі де маңызды емес. Оның арнаулы бір тақырыпқа сұранысы бар және ол жауапты бүгін, қолма-қол алғысы келеді. Сондықтан да әр бір кітапхананың алдында тұрған міндеті - кез-келген ақпаратты пайдалануға жағдай жасау; жеке тұлғаны дамытуға, оның білім алуына, кәсіби жетілуіне бағытталған кез келген акпаратпен қамтамасыз ету. Уақыт ағымына сай кітапханалардың қызметін жаңартуда мынандай жағдайлар байқалады; оқырман талабының күшеюі. Олар небір көне және сирек кездесетін кітаптарды, сонымен қатар ең жаңа ғылыми - ақпараттық еңбектерді сұрайды, талап етеді. Демек, оқырмандардың саны ғана емес, сапалық деңгейі де өскен. Мұны егемендік алған еліміздің тәуелсіз ұл - қыздарының рухани түлеуінің белгісі ретінде қарауға әбден болады. Сонымен қатар, ғылымның әр саласынан әлемдік деңгейде ақпарат алып отырғысы келеді. Соған орай кітапханалардың кітап корларын жаңа әдебиеттермен толықтыруға басты назар аударылуда. XXI ғасырға мемлекеттік тілмен бағдарламасының орындалуына бағытталған стратегияны басшылыққа ала отырып кітапханалар қорын сөздіктер коллекцияларымен, казақ тілін үйренушілерге көмекші әдебиеттермен, мемлекеттік тілді оқып - үйренушілерге арналған әдістемелік құралдармен, сондай - ақ көркем әдебиеттермен толықтырылуда. Кітап корын толықтыру мынандай маңызды мәселелерді шешуді ескере отырып жүзеге асырылуы керек; республиканың тарихы мен мәдениетін оқып білуге көмек ретінде кітапханалық - ақпараттық қызмет көрсету, ұлттық сананы жандандыру бойынша әдебиеттер, оқырмандарды саяси этникалық жағдайда бірге өмір сүру мәдениетін қалыптастыру. Сонымен қатар кітапханалардың қорын қазіргі заманғы энциклопедиялармен, сөздіктермен, анықтамалармен, танымдық балалар әдебиеттерімен, тарих, экономика, құкық және т.б. басылымдармен қамтамасыз ету басты мәселе болып қала береді.
Қазіргі таңда мемлекеттік деңгейде келесі мәселелерді анықтап, нығыздау қажет;
* Кітапхананың кітап қорларын толықтыруға қаржы бөлу;
* Кітапхана қорын толықтыру нормативтері;
* Кітапхана құжаттарының қор ядросы.
Бүгінде кітапханалардың алдында тұрған басты тенденцияларды атап өтейік: кітапханалар өз ауылының мәдени саясатында маңызды рөл атқарады, жаңа әлеуметгі мәдени және экономикалық қарым - қатынас жүйесінде өз орнын тауып, қызмет артықшылығын өзгертіп отыруда.
Қазіргі таңда кітапханаларда кішігірім мұражайлар, ауданның, ауылдың тарихына, мәдениетіне байланысты құжаттар жинақтау атап айтқанда әдеби мұражай ауданның тарихи -географиялық мінездемесі, Ауыл шежіресі және фотоальбомдар безендіріліп, ескі фотографиялардың көшірмелері, ұлттық киімдер, қолданатын заттар, құжаттар, сондай - ақ туған жердің құрметті азаматтары мен Ұлы Отан соғысының батырлары жайлы бай материалдар жан - жақты жинақталады. Жаңа уақыт жұмысқа басқаша көзқараспен қарауды талап етеді. Кітапханаға жаңа ұрпақ оқырмандары өздерінің сұранымдарымен, қызығушылықтарымен және өзінің бос уақытын қызықты өткізу мақсатында келеді. Сондыктан дәстүрлі жұмыс іс - шаралары мен (дөңгелек үстелдер, әдеби кештер, окырмандар конференциясы) қатар жаңа стандартсыз әдістерді; бизнес - сабақтар, ақпараттық - танымдык сағаттар, интеллектуальды ойындар, әдеби вернисаждар, әдеби - танымдық ойындар, кітапхана - шолу, бенефис - кездесу, деректі - сұхбат кештері, талас - көрме, көрме - панорама, журнал -фестивальдары т.б. Кітапханаларда өткізілетін көпшілік іс -шаралар, оқырман көңілінен шығып, оның қабырғасында тағы да бас қосуларды кутеді. Атап айтқанда Ұлттық дәстүрлер әдебиет пен өнерде атгы тақырып жұмысы бойынша көркем картиналар, тірі гүлдер көмегімен әсемделіп Атамекен бұрышы безендіріледі, сондай - ак қазақ үлттық әдебиеттер қорын ұйымдастыруда қазақ киіз үйі үлгісінің стилін пайдалану, кітапханаға жылы леп беріп, оқырмандардың сүйікті дем алыс орнына айналады. Кітапханашылардың басты міндеттерінің бірі зейнеткерлер мен жарым - жан адамдардың үйіне барып қызмет көрсету болып қала береді. Кітапхана жұмысы жылдан - жылға белсенді жүргізілуде, олардың көбінде мүдделес клубтары, әдеби -- музыкалык немесе қызығушылық бірлестіктер жұмыс істеуде. Олардың мақсаты; кітапхананы рухани өзара қарым - қатынас, пікір алмасу орталығына айналдыру. Клуб қызметінің бағыттары әрқилы: рухани пікір алмасу, өлкетану, әдеби мұраны оқып үйрену, ұлттық мәдениетті жандандыру. Сондай - ақ, олар нақты бір оқырман тобына арналған: балаларға, жасөспірімдерге, ересек оқырмандарға. Біздің ұлттық мүдеміз - кітапханамыздың бет - бедерін жаңарту, жаңғырту жолында жұмыс жүргізу, оның міндеті мен қызмет түрлерін кеңейту. Дегенмен, осындай өзгерістерге қол жеткізу үшін жергілікті билік органдары мен кітапхана қызметкерлерінің бірлескен іс -- қимылы қажет. Өзара бірлесіп іс - қимыл жасалғанда ғана тиімді нәтижелерге қол жеткізуге болады. Аудан басшыларының ауыл кітапханашыларына деген ерекше көмегі мен ықыласы қажет. Жаңа, жақсы бастамаларға олар тарапынан қолдау көрсетіліп отыруы тиіс. Кітапханалардың жұмысын жаңғыртуға әсіресе, кітапханашылардың өздері белсенді араласады деген сеніміміз мол. Өздерінің жаңаша бағыттағы қызметімен олар билік орындарының, сол сияқты тұрғын халықтың кітапханаға деген көзқарасын өзгертеді және жергілікті қауымдастықта білім мен ақпараттың нағыз орталығы бола алады.
Ауыл тұрғындарын ғылыми және ақпараттық қамтамасыз ету мәселесі өзекті болып отыр. Осы ретте кітапхана - жалғыз акпараттық орталық ретінде маңызды роль атқарады. Бүгінгі таңда күшті, жұмыс қабілеті бар кітапханаларға деген қызығушылық артуда. Көптеген кітапханалар жаңалықтарды жұмыс практикасына қабылдап енгізуге дайын. Кітапхана қызметкерлерішлерінің кәсіби білімін жетілдіруде семинарлар, практикалық сабақтар, әр қилы акциялар; қайырымдылык акция аясында Қазақстан - бұл мемлекет аты. Қазақстан - бұл халық аты экспресс - хабарлама, Тіл тірегім шолу - саяхат, Туған жерге тағзым өлкетану сағаты т.б. өткізіледі. Уақыт талабына сай болуға ұмтылу кітапханаларда компьютерлік желісін кұру тәрізді маңызды жұмысты атқаруға жетелейді. Кітапханалардың білім мен ақпарат орталығы бола отырып, жергілікті қауымдастық өмірін әлеуметтік, мәдени, экономикалық дамуына ықпал жасау мүмкіндігі бар және жасауы тиіс те. Дегенмен де, қазіргі танда бір кітапханадан бәрін табу мумкін емес. Оған қажетті каржы жоқ, ол жаңа ақпарат болса тез ескереді және өзінің маңыздылығын жояды. Сондықтан да қазіргі кітапханалар ақпараттармен жұмыс істеуді үйреніп, ақпараттық ресурстарды корпоративті түрде пайдалануды меңгерген жағдайда ғана көпшілік қажеттілігіне айналатыны сөзсіз. Бұдан шығатын қорытынды біреу, ол - тез арада жаңа технологияны енгізу, жаңа техникалык жабдыктармен жабдықталған модельді кітапхана ашу. Модельді кітапхана - ауыл тұрғындарына кітапханалық қызмет көрсетуді жоғары сатыға көтеретін ауылдағы жаңа кітапхананың стандарты. Оның басты міндеті - компьютерлік технологияларды енгізудің арқасында мынандай функцияларды атқарады;
* Электронды ақпараттар қорын қалыптастыру;
* Кітапханалык қорларды дамыту;
* Материалдық - техникалық базаны нығайту және
кітапханалық жиһаздарды соңғы үлгіге сай жабдықтау;
* Ауыл тұрғындарының ақпараттар көзіне еркін қол жеткізуін
қамтамасыз ету;
* Жаңа кітапханалық - ақпараттық мәдениетті қалыптастыру;
* Ауылдың әлеуметтік - экономикалық және рухани дамуына
ықпал ету.
Ауылдық модельді кітапханаларды ашу үшін компьютерлер, түрлі -- түсті принтер, лазерлік принтер, факс - модем, сканер, теледидар, Интернет жүйесіне қосылу үшін міндетті түрде телефон, көшіру аппараты, үздіксіз қоректендіру көзі, барлық компьютерлерге лицензиялы бағдарламалар және электронды каталог кұру үшін кітапханалык РАБИС бағдарламасы сатып алынуы керек. Жалпы 1 ауылдық модельді кітапхананы жабдықтауға шамамен 700.000 мың теңгедей каржы жұмсалады. Модельді ауылдық кітапханаларынын іске асуы ауыл тұрғындарын мәдениет кұндылыктарына араластырудың тағы бір қадамы болып табылады, өйткені кітапхана ұрпактар сабақтастығын болжайды, ұлттык болашақ рухани және өнегелі мұратын қалыптастырады, өйткені - болашақ бастауы ауыл түкпірінде.
Заман уақыт ағымына қарай, қоғам талабына орай пайдаланушылардың сұраныстарын қанағаттандыруда кітапханалардың атқаратын қызметі үшін - теңіз. Санамызға қозғау салып, ой - өрісімізді кеңейтетін, бар білімді жйнақтайтын - кітап деп танимыз. Ал осы кітаптардың жиынтығы, рухани орталығы кітапхана емес пе. Ғаламдық ақпараттандыру,жаңа технологиялар біздің уақыт пен кеңістік туралы үйреншікті түсініктерімізді өзгертіп отыр. Қазақстаннын ақпараттық қоғамға енуі-бұл еліміздің болашағы үшін ерекше маңызды мәселе. Кітапхана мемлекегтің әлеуметтік инфрақұрылымының бір бөлігі, сондыктан оның қоғаммен бірге өзгеруі заңды құбылыс. Қоғамдық түрленулермен бірге оның әлеуметтік кызметтері де өзгеруде. Осыған байланысты жаңарған кітапхана ақпараттандыруға маңызды түрде әсер етуде. Кітапханадағы ақпараттандыру -- білімді ұйымдастырудың түбегейлі жаңа мазмұны мен нысаны. Ақпараттандыру - кітапхананы модернизациялаудың қуатты құралы. Коммуникация құралдарын, техниканы, технологияны меңгере отырып, кітапханашылар тұтынушылар мен қоғамға бүрынғыдан әлдеқайда қажетті бола түсуде. Кітапхана кеңістігінің саласы қызмет көрсетудің бірқатар жаңа түрлері есебінен кеңие түсуде. Адамның жаңа ақпарат және жаңа білім алу мүмкіндігі болған кезде жаңаша көзқарасы туындайды.
Қазіргі таңда анықтамалық-библиографиялық қызмет көрсету қызметтің кешенді түрі ретінде қарастырылады. Ол:
* сұраныс-жауап ретіндегі дәстүрлі кызмет көрсету,
* мәліметтер базасын онлайндық режимде қолдану,
* виртуальдық анықтамалық-библиографиялық қордықалыптастыру,
* қашықтағы тұтынушыларға телекоммуникациялық технологияның көмегімен қызмет көрсету сияқты бағыттарды қамтиды.
Кітапханалар жүйесінде осы заманға техникалық құралдарды пайдалану, кітапханлардың материалдық - техникалық базасын нығайту, оқырмандарға қызмет көрсетудің тиімділігін арттырып, кітапханашылардың еңбек өнімділігін жақсартуға мүмкіндік туғызады. Кітапханалар жүйесінде техникалық құралдар қызметі негізінде былай жүйеленеді:
* Ақпарат көздерін дайындайтын құралдар;
* Ақпарат көздерін кішігірім көшіру, көшіріп жазу құралдары:
* Ақпарат көздерін өңдеу құралдары;
* Ақпарат көздерін сақтау, іздеу және тасымалдау құралдары;
* Дыбысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz