Мүлік табысына салық салу
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
3
1 Жергілікті бюджет салық кірістерінің теориялық негіздері
5
1.1 Салықтардың пайда болу алғышарттары
5
1.2 Жергілікті бюджет салық кірістерін есептеу және төлеу реті
10
1.3 Шет мемлекеттер тәжірибесінде жергілікті салық кірістерінің ерекшеліктері
13
2 Қазақстан Республикасы жергілікті бюджеттің салықтық кірістері жағдайын бағалау және жетілдіру перспективалары
20
2.1 Жергілікті бюджеттің салықтық кірістерінің мемлекеттік бюджет кірістеріндегі алатын орны
20
2.2 Астана қаласы бойынша бюджеттің салықтық кірістерін талдау
26
2.3 Жергілікті бюджеттің салықтық кірістерінің тиімділігін арттыру жолдары
ҚОРЫТЫНДЫ
36
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
38
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі. Мемлекеттің бар болуы мен оның әрекет етуі салықтардың бар болуына байланысты. Салықтар адамзат өркениетінің дамуы мен қалыптасуын сипаттайтын құрал. Салықтар қоғамдық қатынастардың пайда болуымен байланысты пайда болған қоғамдық қатынас құралы.
Мемлекеттік бюджетті қалыптастыру және қажетті мақсаттарға шығындар жасау қызметтері салықтардың, алымдардың, баждардың және төлемақылардың түсімдері арқылы қалыптастырылады.
Барлық деңгейдегі - мемлекеттік, республикалық, жергілікті бюджеттердің қаржылық қамтамасыз етілуі мемлекеттің әр түрлі кірістері есебінен жүргізіледі.
Мемлекеттің кірістерінің негізгі түрі болып бізге белгілідей салықтар және басқа да міндетті төлемдер болып табылады, өйткені олар мемлекеттік қазынаға түсетін ақша қаражаттарының көп бөлігін құрайды.
Нарық экономикасының барлық елдерінде салық бюджеттің кіріс бөлігінің негізгі қайнар көзі болып табылады.
Осыған қоса олар экономикаға мемлекеттің әсер етуші тұтқасы ретінде болады.
Салықтар және басқа да міндетті төлемдер мемлекеттің басты қаржылық инструменті болып саналады. Сондықтан ол арқылы мемлекеттің кірістерін және бюджеттін әдістерін қалыптастырудағы шешуші негізгі көзі болып табылады.
Салық реформаларын республика халқының тұрмысын жақсарту перспективалары, әсіресе халықтың әлеуметтік әлсіз топтарына нарыққа көшу кезеңі кезіндегі қиындықтармен байланысқан қандай болмасын қақтығыстарды жоятын жағдай жасаумен байланысты.
Қазақстан Республикасының Бюджет туралы кодексінде белгіленген мемлекеттік бюджет деңгейлерін қалыптастыруы бойынша салықтар және басқа да міндетті төлемдер ерекше орын алады.
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы заңы бойынша алымдар, баждар, төлемақылардың нақты түрлері және олардың есептелу тәртібі, төлену тәртібі көрсетіледі.
Қазақстан Республикасының салық саясатын салықтық реттеудің құралы ретінде пайдалану барған сайын ашық саяси және әлеуметтік сипатқа ие болуда.
Оның дұрыс және тиімді қызмет етуінен тек экономикалық сипаттағы мәселелер ғана емес, сонымен қатар азаматтардың тыныштықтарының сақталуы, саяси тұрақтылық, мемлекеттің егемендігі мен тәуелсіздігінің нығаюы да тәуелді болады.
Алымдар, баждар және төлемақылардың, яғни салықтардан басқа төлемдердің пайда болу себебі - мемлекеттік бюджетті қалыптастыруға бағытталған және арнайы бюджет деңгейлеріндегі мақсаттарды орындауға, қаржыландыруға, шығыстарды жабуға ықпал етуге бағытталған төлемдер.
Салық жүйесінде алымдар, баждар және төлемақыларды төлеу арнайы мақсаттардың туындауына байланысты қажет болады.
Жерiлiктi бюджеттердi басқарудың жергiлiктi органдарының сан қырлы қызметтерiнiң негiзгi қаржы базасы бола отырып, олардың экономикалық дербестiгiн нығайтады, шаруашылық қызметiн жандандырады, аумақтың экономикалық әлуетiн кеңейтуге, қаржы ресурстарының резервтерiн ашып пайдалануға мүмкiндiк жасайды. Сонымен жергiлiктi бюджеттер жергiлiктi экономикалық жән әлеуметтiк мiндеттердi жүзеге асыруда елеулi рөл атқарады. Бұл тұтынудың қоғамдық қорларын бөлген кезде көрiнедi. Жергiлiктi бюджет арқылы мемлекеттiк бюджет қаражаттарының басым бөлiгi әлеуметтiк инфрақұрылымға жұмсалады.
С.Құлпыбаев, Қ. Iлиясовтың "Қаржы" әдебиетiнде "Жергілікті ќаржылыќ билік пен басќарудыњ жергілікті органдарыныњ сан ќырлы ќызметініњ ќаржы базасы болып табылатын жергілікті бюджеттерге мањызды рол беріледі." деп жазған. Сондықтан жергiлiктi бюджет каржы саласының басты базасы болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты - салықтардың экономикалық мәнін ашып, олардың жергілікті бюджет кірісін қалыптастырудағы рөлін айқындап, олардың бюджет кірісін қалыптастырудағы маңыздылығын арттыру бағыттарын іздестіру.
Курстық жұмыстың алдына қойған мақсатқа жету үшін жұмысты орындау барысында келесідей міндеттерді шешу қарастырылған:
-Салықтардың экономикалық мәні мен мемлекеттік бюджет кірісін қалыптастырудағы рөлін айқындау мен нақтылау;
Алымдар, баждар және төлемақылардың пайда болудың алғышарттарына сипаттама беру;
Алымдардың, баждардың және төлемақылар бойынша экономикалық мәнін ашу;
Шет мемлекеттеріндегі алымдар, баждар және төлемақылардың қолданылу тәжірибесіне сипаттама беру;
- Салық жүйесінің қалыптасуы мен дамуына салыстырмалы талдау жасау, ондағы өзгерістерге сапалық тұрғыдан баға беру;
- Бюджет кірісін қалыптастырудың шетелдік үлгілерін көрсету;
- Қазақстанда салықтарды ұйымдастырылуы және оның бюджет кірісіне әсерін бағалау;
- Қазақстан Республикасы бойынша салықтық түсімдерді талдау;
- Жүргізілген талдау нәтижесінде республика және нақты аудан деңгейінде салық салу жүйесін жетілдірудің жолдарын айқындап, оны жүзеге асырудың тиімділігін сипаттау.
1 Жергілікті бюджет салық кірістерінің теориялық негіздері
1.1 Салықтардың пайда болу алғышарттары
Салықтар қоғамдық қатынастары біртіндеп дамып келе жатқан адамзат өркениетінің бастапқы кезеңдерінде пайда болған болатын. Кезінде Інжілдегі Ізгі хабарын жазуда Лука Исаның (Христостың) тууы өзінің баяндауын Сол күндері кесарь (патша) Август жер жүзінің барлық тұрғындары салық төлеу үшін тізімге тіркелсін деген бұйрық берді деп бастаған еді. Осы оқиға салықтар мен алымдарға байланысты санақ есебін алу және тізімге тіркеу ісінің бастамасы болды, сондай-ақ халық санағы мен жерлерді есепке алу жөніндегі аталмыш өктем іс-қимылдар Сирияны Квирини басқарып тұрған кезде, астарлы мағынада жүргізілген болатын.
Ал енді көне Грекияға көз салсақ, онда алымдар мен салықтарды алудың әр алуан тәсілдері мен түрлері пайдаланылғанын байқаймыз. Классикалақ Грекияда алғашқы тікелей алымды тек құдайлар мен храмдарға құрбандық шалу ретінде берілетін мал-мүліктер түрінде алып отырса, кейіннен кемелер жасауға, белгіленген тәртіпті қамтамасыз етуге, қала шаруашылығы мен порттағы жұмыстарды жүзеге асыруға деп аздап салық алынатын болған.
Көне Римдегі алғашқы салықтар цензус (ценз) деп аталған. Ценздар әрбір бес жылдың көлемінде азаматтардың мүліктеріне сәйкес белгіленіп, алынған.
Ресей мемлекетінің салық жүйесі ІХ-ғасырдың соңына таман қалыптаса бастады. Ең бірінші алынған салық дань деп аталатын. Сол кездерде алынатын салықтардың бәрі баждар болып саналатын. Баждардың мына түрлері алынған: мыть, гостиная, перевоз, вес и мера, торговая, вира, продажа.Татар-монғол шапқыншылығы кезінде Ордаға выход деген салық төленген, сондай-ақ ям атты салық Орданың елшісі мен оның қызметкерлерін ұстау үшін алынған. Патша Үшінші Иванның кезінде данные, ямские, пищальные, деген салықтар, стрелецкая подпть, полоняничные деньги, сборы на городовое и засечное дело, соха, медовая дань, яеуся деген түрлі міндетті төлемдер алынған [1. 11-бет.].
Қазақстанда да заман-кезеңдеріне сай салық жүйесі болғаны ешбір күмән тудырмайды. Бір ғана дәлел ретінде Ұлы Жібек Жолы мен өркендеп, дамыған қамал-қалалар Сығанақ, Отырар, Тараз, Мерке, Исфиджаб, Құлан, Яссы, Сауран, Барысхан, Аспара, Баласағұн, Қойлық, Талхиз, Екіөгіз, Баба-ата жөніндегі мағлұматтарды айтуға болады. Тек бір өкініштісі, жазба мәліметтердің сақталмағанына байланысты осы салықтар жөніндегі дерек көздерінің өте аз болуы [1, 356б.].
Кезінде Қазақстан тарихына, сонымен бірге салық салу мәселелерін шешуге орасан зор үлесін қосқан бірден-бір құқықтық дерек көзі Тәуке ханның (Әз тәуке) хандық құруы кезінде, оның тікелей қатысуымен қабылданған жеті жарғы болып табылады.
Салықтың белгіленуі, салық салу мемлекеттің құрылысына, қалыптасқан қоғамдық дәстүрлерге, мемлекет экономикасы мен фискальдық саясатының мән-жайына, билік етуші тармақтардың өктем өкілеттіліктерінің демократиялық деңгейіне, нақты қалыптасқан әлеуметтік, саяси және әкімшілік жағдайларға қарай жүзеге асырылады. Былайша айтқанда, салықты мемлекеттің экономикалық әлеуетінің (күш-қуатының) функциясы деп санауға болады. Осы орайда қатты ескеретін жәйт, салықтың (экономикалық) мән-жайы мен заң жүзінде іске асырылатын мәнінің арасында қарама-қайшылық туындамауы қажет.
Демек, қорытындылай келе, салық - салық салу, мемлекеттің салық жүйесі деген сөздердің мағынасын мемлекеттің кірісін салық төлеушілірдің-заңды және жеке тұлғалардың материалдық мүдделеріне мүмкіндігінше нұқсан келтірмей қалыптастыру керек деп түсінген дұрыс.
Салықтар - тауарлы өндіріспен бірге, қоғамның топқа бөлінуімен және мемлекеттің пайда болуымен, оған әскер, сот, қызметкерлер ұстауға қаражаттың қажет болуынан пайда болды.
Салықтың экономикалық мәні - шаруашылық субьектілерінен, азаматтардан ұлттық табыстың бір бөлігін алу жөніндегі өндірістік қатынастардың бір бөлігі болып табылатындығында.
Салықтың мәні мемлекет өз пайдасына жалпы ішкі өнімнің белгілі мөлшерін нақтылы жарна ретінде алып қалады.
Салықтар мемлекеттің өмір сүруінің негізі болып саналады. Мемлекетті ұстау үшін, халықтың ақшалай немесе натуралдық формада тұрақты түрде төлейтін жарналары қажет болады. Адамзаттың даму тарихында салықтың нысандары мен әдістері мемлекеттің сұранымдары мен қажеттеріне қарай бейімделіп, өзгерістерге ұшырап отырды.
Салықтар тауар-ақша қатынастарынан тыс қолданылады. Натуралды салықтардың мөлшері мен түрі нақты жергілікті жағдайларға бағынған. Мысалы: 1 адамнан 1 құндыз терісі немесе 10 пұт тұз және тағы басқа алынған. Тауар-ақша қатынастарының нығаюымен натуралды салықтың рөлі айтарлықтай азайды. Дегенмен, олар соңғы уақытқа дейін пайдаланылды (1953 жылға дейін жүн, жұмыртқа, сүт, май өткізген) [5].
Егер екі мемлекет бір-бірімен соғыс жүргізсе, жеңген мемлекет жеңілген мемлекеттің барлық байлығын тонап алады, болмаса белгілі бір мөлшерде салық салып отырған.
Салықтарға экономикалық әдебиеттерде әр түрлі анықтама мен түсініктеме
берілген. Мәселен, Салық кодексінде Салықтар - мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай жарналар деп атап керсетілген [6].
Салық -- заңды актілерге сәйкес салық төлеушілермен жүзеге асырылатын бюджетке төленетін міндетті төлем.
Салық - белгілі бір объектілерден төленетін төлем.
Салық дегеніміз -- белгілі бір мерзімде және белгілі бір көлемде алынатын, заң бойынша қарастырылған міндетті төлемдер.
Салықты басқа да төлемдерден ажырата білуіміз керек. Себебі, салық белгілі бір объектілерден (табыс, мүлік, тауар, жер, көлік, мұра) төленеді. Сонымен қатар салықты төлеудің өзіндік бір мерзімі болады (салық кезеңі - бір күндік, он күндік, айлық, тоқсандық, жылдық) және белгілі бір көлемде немесе мөлшерде (салық ставкасы) алынады.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінде салықтардың меншікті салмағы 70 пайызын құрайды.
Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса жүреді.
Экономикалық категория ретінде салықтың функцияларына фискалдық, бөлуші, реттеуші, бақылаушы, жеңілдік беруші функцияларды жатқызамыз.
1.2 Жергілікті бюджет салық кірістерін есептеу және төлеу реті
Бюджет кірістері - салық және басқа да міндетті төлемдер, ресми трансферттер, мемлекетке өтеусіз негізде берілетін, кайтарылатын сипатта болмайтын және мемлекеттің қаржы активтерін сатуға байланысты емес бюджетке есептелуге тиісті ақша болып табылады.
Салықтық түсімдер - Қазақстан Республикасы Салық кодексінде белгіленген салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер.
Салықтық емес түсімдер - Қазақстан Республикасы Салық кодексінде белгіленген, негізгі капиталды, гранттарды сатудан түсетін түсімдерге жатпайтындардан басқа, басқа да заң актілерінде белгіленген бюджетке төленетін міндетті, қайтарылмайтын төлемдер, сондай-ақ, ресми трансферттерден басқа, бюджетке өтеусіз негізде берілетін ақша.
Негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдер:
- мемлекеттік мекемелерге бекітіліп берілген мемлекеттік мүлікті сатудан түсетін ақша;
-мемлекеттік материалдық резервтен тауарларды сатудан түсетін ақша;
-мемлекет меншігіндегі жер учаскелерін жеке меншікке сатудан немесе оларды тұрақты немесе уақытша жер пайдалануға беруден немесе халықаралық шарттарда көзделген жағдайларда жер учаскелерін өзге құқықтық нысандарда өткізуден түсетін ақша;
-мемлекетке тиесілі материалдық емес активтерді сатудан түсетін ақша.
Бюджет жүйесi - бюджеттердiң және Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының, сондай-ақ бюджеттiк процестер мен қатынастардың жиынтығы.
Қазақстан Республикасында мынадай деңгейдегi бюджеттер: республикалық бюджет; облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеттерi; аудан (облыстық маңызы бар қала) бюджетi бекiтiледi, атқарылады және дербес болып табылады.
Облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеттерi, аудан (облыстық маңызы бар қала) бюджетi жергiлiктi бюджеттерге жатады.
ЖТС-ты төлеушілер болып салық мерзімінде салық салудың объектілері бар жеке тұлғалар табылады.
ЖТС бойынша салық салудың объектілері болып мыналар табылады:
1. Жеке тұлғаның төлем көзінен салық салынатын табыстар.
2. Жеке тұлғаның төлем көзінен салық салынбайтын табыстар.
Салық салу объектісінің бұндай 2 категорияға бөліну себебі жеке тұлғаның іс-әркетіне және табысты алу әдісіне байланысты, яғни жалпы жеке тұлғалар қарап жеке тұлғалар немесе кәсіпкерлікпен айналыспайтын жеке тұлғалар және кәсіпкерлікпен айналысатын жеке тұлғалар деп бөлінеді. Осыған байланысты жеке тұлғаның табыстары төлем көзінен ССТ және төлем көзінен салық салынбайтын табыс деп бөлінеді.
Жеке тұлғаның төлем көзін ССТ-рына мыналар жатады:
1. жұмысшының табыстар.
2. Зейнетақылық төлем түрінде алынған табыстар.
3. Дивиденд сыйақы түріндегі табыстар.
4. Салық агентінен алынатын табыстар.
5. Стипендия
Жеке тұлғаның жұмысшының табысы түрінде алынаты табыстарына жұмыс берушімен жалдау келісім шартына сәйкес жеке тұлғаның белгілі бір жұмысты немесе қызметті орындауына байланысты төленетін еңбек ақы, сыйлық, қосымша, гонорар түріндегі табыстары жатады. Жеке тұлға есептелген еңбек ақы түріндегі табысынан мынадай шегерімдер жасауға құқылы:
1. 10% зейнетақылық жарна сомасы.
2. ең төменгі еңбек ақы көлеміндегі шегерім.
3. ерікті зейнетақылық жарна сомасы
4. сақтандыру жарнасы
5. тұрғын құрылыс жинақ банкісінен алынған ипотекалық несие бойынша сыйақы сомасы
6. салық жылында ең төменгі жалақының 8 есесінен аспайтын көлемде ақылы дәрігерлік қызметтерді төлеу шығындары
Жеке тұлғаның төлем көзінен салық салынбайтын табыстарына мыналар жатады:
1. Кәсіпкершілік іс-әрекеттің алынатын табыстар.
2. Мүліктік табыс
3. Адвокаттар мен жеке нотариустардың табыстары.
Жеке кәсіпкерлік әрекеттен алған табысына салық салу кезінде ҚР-дың салық кодексі арнайы салық режимді қолдануды қарастырады. Бұл режим бойынша жеке кәсіпкер бюджетпен салықтарды патенттің негізінде, оңайтылған декларация негізінде және ауыл шаруашылығында қызмет көрсететін шаруа қожалықтары бірыңғай жер салығын төлеу негізінде жүргізе алады.
Салық төлеушілер
Мүлік табысына салық салу
Өзге де табыстарға салық салу
Басқа жеке тұлғаларға мүлікті өткізуден жэне (немесе) жалға беруден табыстар алған жеке тұлғалар
Өзге де табыстарға жататын табыстар алған жеке тұлғалар
Салық салудың объектілері
Жылжымайтын жэне жылжымалы мүлікті, соның ішінде меншік құқығында бір жылдан аз уақыт болған жылжымайтын мүлік пен жер участкілерін, бағалы қағаздарды, қатысу үлестерін өткізу кезіндегі құн өсімі, сондай-ақ мүлікті жалға беруден түсетін табыс
ҚР тысқары жерлердегі көздерден алынған, ҚР аккредиттелген, салык агенттері болып табылмайтын дипломатиялық жэне соларға теңестірілген өкілдіктерге қызметтер көрсетуден, жүмыстарды орындаудан түсетін, үй қызметкерлерінің табыстары, сондай-ақ түрғын үй кұрылысына үлестік қатысу туралы шарт бойынша тұрғын жайдағы үлесті талап ету кұқығын беруден түскен табыстар.
Есептеу және табыс ету тәртібі
Салықты есептеу күнтізбелік жыл үшін жеке түлға өзге табыстарға салық салу объектісіне 10% салық ставкасын қолдану жолымен өз бетінше есептейді
Тұрақты орны бойынша 31 наурыздан кешіктірмей жылына 1 рет жеке түлғалар ЖТС бойынша декларацияны табыс етеді (240.00-нысан), дара кәсіпкерлер ЖТС бойынша декларацияны табыс етеді (220.00-нысан)
Салықты төлеу мерзімі - табыс алған жылдан кейінгі жылдың 10 сәуірден кешіктірмей
Сурет 3. Төлем көзіне салынбайтын табыстар бойынша ЖТС есептеу механизмі
Жеке табыс салығы бойынша декларацияны мына резидент салық төлеушiлер:
1) дара кәсіпкерлер;
2) жекеше нотариустар, адвокаттар;
3) мүліктік табыс алған жеке тұлғалар;
4) басқа табыстар, оның ішінде Қазақстан Республикасынан тысқары жерлерде табыстар алған жеке тұлғалар;
Қазақстан Республикасынан тысқары жерлердегi шетелдік банктердегi банктік шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар табыс етеді. Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына және Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы Қазақстан Республикасының Заңында көзделген жағдайларды қоспағанда, жеке табыс салығы бойынша декларация тұрғылықты жердегі салық органына есепті салық кезеңінен кейiнгi жылдың 31 наурызынан кешiктiрiлмей табыс етiледi.
Әлеуметтік салықты төлеушілер болып мыналар табылады:
1. ҚР-ның заңды тұлға резиденттері және ҚР территориясындағы
тұрақты мекеме арқылы қызмет жасайтын заңды тұлға резидент еместер.
2. Жеке кәсіпкерлер.
3. Жеке нотариустар мен адвокаттар.
Әлеуметтік салық бойынша салық салу объектісі болып заңды тұлғалар
Республикасының заңнамасында белгiленген мөлшерлерде төленетiн өтемдер;
5) жұмыс берушiнiң қызметкерлерге пайдаланылмаған еңбек демалысы үшiн төлейтiн өтемдерi;
6) Қазақстан Республикасының заңнамасында сәйкес жинақтаушы зейнетақы қорларына қызметкерлердiң мiндеттi зейнетақы жарналары.
Әлеуметтік салықты жоғарыда аталған субьектілер бойынша есептеледі
Кесте 3- Заңды тұлғалар бойынша әлеуметтік салықты есептеу механизмі
Салық салу обьектісі
=
Жұмысшының табысы
-
Салық салу обектісі болып табылмайтын жұмысшының табысы
Есептелген әлеуметтік салық
=
Салық салу обьектісі
*
Әлеуметтік салық ставкасы
Төленетін әлеуметтік салық
=
Есептелген әлеуметтік салық
-
Әлеуметтік аударымдар
Төленетін әлеуметтік салық
=
Есептелген әлеуметтік салық
-
Әлеуметтік аударымдар
-
Уақытша жұмысқа жарамсыздығы бойынша әлеуметтік жәрдемақы
Салық салу обьектісі:
- Жұмыс берушінің айқындалған табыс түрінде резидент қызметкерлерге, айқындалған табыс түрінде резидент емес қызметкерлерге төлейтін шығыстары, сондай-ақ аталған табыстарды қоспағанда, шетелдік персоналдың табыстары аталған төлеушілер үшін салық салу обьектісі болып табылады.
- Егер күнтізбелік ай үшін салық салу обьектісі Республикалық бюджет туралы Заңда белгіленген және осындай күнтізбелік айдың соңғы күні қолданыста болған жалақының ең төменгі мөлшерінен төмен болса, әлеуметтік салық салу обьектісі жалақының ең төменгі мөлшері негізінде айқындалады.
Кесте 4- Жекеше нотариустар, адвокаттар, дара кәсіпкерлер бойынша әлеуметтік салықты есептеу механизмі
Есептелген әлеуметтік салық
=
2 АЕК өзі үшін
+
(Жұмысшылар саны - 1 АЕК)
Төленетін әлеуметтік салық
=
Есептелген әлеуметтік салық
-
Әлеуметтік аударымдар
Әлеуметтік салық салу обьектісі болып табылмайтындар:
- Міндетті қызметті орындаумен байланысты алынған бекітілген тәртіппен арнайы дәреже атағы берілген мемлекеттік өртке қарсы және қылмыстық орындау жүйесінің мекемелері мен органдары, қаржы полициялары, ішкі істер орган қызметкерлері міндетті әскери қызметтерін орындау барысында әскери қызметкерлерге барлық төлемдердің түрлері;
Көлік құралдарына салықты төлеушілер болып меншік құқында немесе сенімділік басқаруында мемлекеттік тіркеуде тұрған көлік құралдары бар заңды және жеке тұлғалар табылады.
Салық салу объектісі болып: ҚР-ң территориясындағы көлік құралдарының барлық түрлері табылады. Көлік құралына салық жылына 1 рет төленеді және АЕК-мен есептеледі. Жеңіл автомобильдердің үш айлық есептік көрсеткіш ставкасы бойынша салық салынатын двигателінің көлемі 1500-ден жоғары - 2000 текше сантиметрді қоса алғандағы, бес айлық есептік көрсеткіш ставкасы бойынша.
Жеңіл автомобильдердің үш айлық есептік көрсеткіш ставкасы бойынша салық салынатын двигателінің көлемі 1500-ден жоғары - 2000 текше сантиметрді қоса алғандағы, бес айлық есептік көрсеткіш ставкасы бойынша салық салынатын 2000-нан жоғары - 2500 текше сантиметрді қоса алғандағы, сегіз айлық есептік көрсеткіш ставкасы бойынша салық салынатын 2500-ден жоғары - 3000 текше сантиметрді қоса алғандағы және он бес айлық есептік көрсеткiш ставкасы бойынша салық салынатын двигателiнiң көлемi 3000-нан жоғары - 4000 текше сантиметрдi қоса алғандағы көлемде болған кезде салық сомасы двигательдiң аталған көлемiнен асып түскен әрбiр бiрлiк үшiн 7 теңгеге ұлғайтылады.
Көлік құралдарына салықты төлеуден мыналар босатылады:
1. Мамандандырылған ауылшаруашылық техникасы бойынша ауылшаруашылық өнімін өндіруші.
2. Жүк көтерімділігі 40 т-дан асатын карьерлік автосамосвалдар.
3. Шаруа қожалықтары ҚР-ң Үк-мен белгіленген норматив шегінде босатылады, яғни 1жеңіл автокөлік двигатель көлемі 2500 текше сантиметрден аспауы керек және ауыр жүк өклігінің жалпы қуаты 1000 квт.
4. Мүгедектер, Кеңес одағының батырлары, социалистік еңбек ерлері, халық қаһарманы, 3 деңгейлі Даңқ ордені, Отан ордені иегерлері, көп балалы аналар, ҰОС қатысушылар 1 автокөлік құралы бойынша босатылады.
5. Мемлекеттік мекемелер мен коммерциалық емес ұйымдар.
6. Мамандандырылған дәрігерлік көлік құралдары.
7. Ауылшаруашылық кәсіпорнынан шыққан кезде пай ретінде алынған пайдалану уақыты 7 жылдан асқан ауыр жүккөліктері бойынша жеке тұлғалар босатылады.
Көлік құралдарына салықты төлеушілер көлік құралының түріне, пайдалану уақытына, салық ставкаларына байланысты өз бетінше есептеп төлейді. Жеке тұлғалар көлік құралдарына салықты төлеуді ағымдағы жылдың 31-желтоқсанына дейін жүргізу керек. Заңды тұлға көлік құралына салық бойынша декларацияны есепті жылдан кейінгі жылдың 31 наурызына дейін тапсырады. Егер меншiк құқығында, шаруашылық жүргiзу құқығында немесе оралымды басқару құқығында 1 шiлдеге дейiн болған көлiк құралдары бойынша заңды тұлғалар бюджетке салық төлеуді салық салу объектiлерiнiң тiркелген жерi бойынша, ағымдағы төлемдердi енгiзу арқылы салық кезеңiнiң 5 шiлдесiнен кешiктiрмей жүргiзедi. Алу кезiнде Қазақстан
Республикасында есепте тұрған көлiк құралына меншiк құқығын, шаруашылық жүргiзу құқығын немесе оралымды басқару құқығын салық кезеңінің 1 шiлдесінен кейiн алған жағдайда, заңды тұлғалар салық кезеңi үшiн декларацияны табыс ету мерзiмi басталғаннан кейiнгi күнтізбелік он күннен кешiктiрмей көрсетiлген көлiк құралы бойынша салық төлеудi жүргiзедi.
Жер салығының салық салу объектісі болып жер учаскесі табылады.
Салық салу мақсатында барлық жерлер мынадай категорияларға бөлінеді:
1. Ауылшаруашылық мақсатындағы жерлер.
2. Елді мекен жерлері.
3. Өндірістік, көлік, бс, қорғаныс жерлері.(ашлық мақсатында емес жерлер)
4. Ерекше қорғалатын табиғи территория жерлері.
5. Орман қоры жерлері.
6. Су қоры жерлері.
7. Запастағы жерлер.
Жер салығын төлеушілер болып салық салудың объектісі меншік құқында жерді үнемі немесе уақытша пайдалану құқында барлық заңды және жеке тұлғалар табылады. Жер салығының көлемі жердің орналасқан жеріне, құнарлылығына, ауданына байланысты болады және сол жерді пайдаланушының немесе жер иесінің шаруашылық әрекетіне байланыссыз болады. Жеке үй шаруашылығын жүргізу үшін жеке тұлғаларға берілген ауылшаруашылық мақсаттағы жерлерге салықтың ставкасы мынадай көлемде белгіленеді:
1. Жердің ауданы 0,5 га шейін болғанда әрбір 0,01 га үшін 20 тг.
2. 0,5 га-дан асқан ауданға әрбір 0,01 га-на 100 тг-ден.
Үй жанындағы жер учаскесі бойынша жеке тұлғалар жер салығын мынадай ставкалар бойынша төлейді:
1. Жер ауданы 5000 м2 шейін болғанда әрбір м2 - ке 20 тиыннан.
2. 5000 м2 - ден асқан ауданға әрбір м2 үшін 1 тг-ден.
Автотұрақтар, АЗС-р, базалар тұрған жерлер үшін жер салығының ставкасы 10 есеге көбейтіледі.
Жергілікті атқарушы органдар өзінің өкілеттілігі шегінде жер учакесінің орналасқан жерінде сумен қамтамасыздандығына байланысты жер салығының базалық ставкаларын 50%-н артық емес мөлшерде кеміте немесе өсіре алады.
Жер салығы бойынша салық салуға мынадай жерлер жатпайды:
1. Ерекше қорғалатын табиғи территория жерлері.
2. Орман қорлары жерлері.
3. Запасты жерлер.
Жер салығын төлеуден мынадай тұлғалар босатылады:
1. Бірыңғай жер салығын төлеушілер (шаруа қожалықтары).
2. Мемлекеттік бюджеттің қаражаты есебінен қаржыландырылатын ұйымдар.
3. Түзету мекемелері.
4. ҰОС-на қатысушылар, мүгедектер, бала кезінен мүгедек балалардың 1 ата-анасы, көп балалы аналар тұрғын үй тұрған жер учаскесі және үй жанындағы жер учаскесі бойынша босатылады.
5. Діни ұйымдар.
Жер салығының сомасын есептеген кезде салық төлеушілер салық ставкасына 0,1 түзету коэффициентін қолданады:
1. Балаларды емдеу мекемелері.
2. Мемлекеттік табиғи парктер, ботаникалық бақтар, зоологиялық парктер.
3. Коммерциялық емес ұйымдар.
4. Әлеуметтік сферада қызмет жасайтын мекемелер.
5. Кадрларды мемлекеттік аттестациялау облысында қызмет жүргізетін мемлекеттік кор.
6. Негізгі іс-әрекеті ормандағы өртке қарсы жұмыс болып табылатын мемлекеттік кор.
7. Психоневрологиялық және туберкулез мекемелерінің жанындағы емдеу-өндірістік корлары.
Заңды тұлғалар жер салығы бойынша декларация есепті жылдан кейінгі жылдың 31 наурызына дейін тапсыруы керек. Жеке тұлғамен төленуге тиісті жер салығының сомасын салық органдары жер учаскесінің категориясына және салық ставкасына байланысты есептеп, ағымдағы жылдың 1 тамызына дейін салық төлеушіге хабарлама жібереді. Ал салық төлеуші осы хабарламаның негізінде ағымдағы жылдың 1 қазанына дейін бюджетке салықты төлейді.
1.3 Шет мемлекеттер тәжірибесінде жергілікті салық кірістерінің ерекшеліктері
Францияда жылжымайтын мүлiкке салық жергiлiктi бюджетке жатады. Мұнда, құрылысы бар жерге, құрылысы жоқ жерге, тұрғын үйге салық салынады. Олармен барлық меншiк иелерiне, жалға алушыларға және кәсiпорындарға салық салынады. Жалпы сома түсiмiндегi жылжымайтын мүлiкке салық үлесi жергiлiктi салықтың 50%-н құрайды.
Бельгияда жылжымайтын мүлiкке салық - жергiлiктi салық болып табылады. Ол тұтастай жергiлiктi бюджетке түседi. Сондықтан да бай аудандардың бюджетi бай болады және керiсiнше. Бұл салық - кадастрлық.
Германияда жылжымайтын мүлiкке салық, оның тағайындауына қарамастан жыл сайын жергiлiктi өзiн-өзi басқару органмен салық салынады. Салық сомасы мүлiктiң салықтық құны негiзiнде жалпы федаралдық ставка бойынша 0,35% есептеледi. Нәтижесi жергiлiктi коэффициентке көбейтiледi, ол 280-600%-ы құрайды. Сонғы салықтың ставкасы 0,98% - дан 2,1% - ға дейiн мүлiктiң салықтық құнын құрайды. Орташа ставка 1,5% -ды құрайды. Салық төлеуден мемлекеттiк кәсiпорындар және дiни мекемелер босатылған.
Австрияда мүлiк салығын өндiрiп алу 1954 жылғы Мүлiк салығы заңымен реттеледi, 1988 жылы бұл заңға толықырулар еңгiзiлдi. Осы заңға сүйене отырып шектелген және шектелмеген мүлiк салығына мiндеттiлiгiн ажыратады. Шектелген салықты жеке тұлғалар төлейдi, кей уақытта мемлекетте жоқ, мемлекет iшiнде тұрғылықты орны жоқ адамдар төлейдi. Мүлiк салығын есептеу негiзi болып, шектелмеген салықтық мiндеттiлiктi жүргiзетiн бүкiл тұлғалар болып табылады, немесе дәулетi мол мемлекет iшiнде бар тұлғалар шектелген салықтың мiндеттiлiктi атқарады. Дәулетi болып, бүкiл құндылықтарының ортақ құны саналады, ол 1955 жылғы Құнды белгiлеу заңымен анықталады. Салық ставкасы дәулет құнының 1% деңгейiнде анықталады [11].
АҚШ пен Швейцарияда федералдық деңгейде бiрынғай салық жоқ. Жылжымайтын мүлiкке салық кейбiр АҚШ штаттарында салынады, немесе Швейцарияның кантондарында, немесе жергiлiктi деңгейде. Жергiлiктi өкiмет жылжымайтын мүлiкке салық ставкасын бюджет шығынының болжамымен жоспарлайды. Ставка көлемiн таңдауда, олар кең өкiлеттiлiкке ие. Орташа АҚШ-та жылжымайтын мүлiкке салық 1,4%-ды қурайды және графство, калалық, мемлекеттiк, парк округтерiнiң бюджетiне түседi.
Испанияда салық жыл сайын жергiлiктi өзiн-өзi басқару органымен өндiрiлiп алынады. Салық салынатын база - жылжымайтын мүлiктiң кадастрлық құны. Ол әр 8 жыл сайын Кадастрлық басқарумен (мемлекеттiк құрылым, ол санақпен, мүлiктi бағалаумен және қайта бағалаумен айналысады) мүлiктiң нарықтық құнына сүйене отырып, жер құны мен құрылысты қоса алғанда, орта есеппен салық мөлшерлемесi қаладағы жылжымайтын мүлiкке 0,4%-ды құрайды және ауылды жердегi жылжымайтын мүлiкке 0,3%-ды құрайды.
Жапонияда салықты заңды және жеке тұлғалар бiр тiркелген мөлшерлемемен мүлiк құнының 1,4%-н төлейдi. Оны қайта бағалау 3 жылда бiр рет жүргiзiледi, салық салынатын базаға жер және үстiндегi барлық жылжымайтын мүлiк кiредi. Салық төлеуден, бiрнеше жыл аралығында жаңа құрылыстар босатылады.
Австралияда жер салығы бойынша салық салынбайтын минимум 2012 жылы 261000 долларды құрап отыр. 2013 жылы бұл сомма 18.6%-ға төмен болған немесе 220000 долларды құраған. Салық төлеушiлерге жер салығы мына жағдайда салынады, егер 2002 жылы 31 желтоқсанына қатысты, олардың меншiгiндегi жер учаскесiнiң құны 261000 доллар немесе одан да жоғары болса.
2013 жылдан бастап, жер учаскесi бойынша, тұрғын үйге қолданылған участок құны 168000 долларды құрайтын немесе жоғары негiзгi жер меншiгiне салық төленедi.Бұл 2012 жылғы көрсеткiштен 18,8%-ға жоғары. 2013 салық жылына жер салығының ставкасы - 1,7%-ды құрап отыр.
Әр австралиялық салық төлеушi салық қызметiнен жер салығының көлемi жөнiнде хабарлама алады. Мұнда, оның иелiгiндегi барлық жер учаскесi жөнiнде, сондай-ақ салық төлеуден босатылған жерлер жөнiнде, алдыңғы жылдардағы жер салығынан қарызы жөнiнде ақпараттар бар. Жер салығы бойынша 1,5% шегерiм көзделген. Шегерiм мына жағдайда жасалады: егер жер салығы толық көлемде хабарламаны алған күннен кейiн, 30 күн iшiнде бiр жолғы төлем арқылы төлесе.
Бiрақ мұндай шегерiм салық бойынша мерзiмi өткен сома, сондай-ақ өсiмақы және айыппұлдарға қолданылмайды.
Салық үш ағымдық төлеммен төлеуге болады, бiрақ бұл жағдайда ол шегерiмнен айрылады. Егер салық төлеушi қаржылық жағдаймен салықты төлей алмаса, ол салық төлеу мерзiмiн ұзарту немесе кейiнге қалдыру жөнiнде өтiнiш жаза алады.
2011 жылдың 1-шi қаңтарынан бастап Ресейде есепте тұрған көлiк құралдары бар азаматтар көлiк салығын төлейдi. Көлiк салығын төлеудiң жаңа жүйесi күшiне ендi. Автокөлiк иесi төлеген автокөлiк жүретiн жолды пайдалану салығы және көлiк құралдарын иеленушiлерге салықты бiрыңғай көлiк салығы ауыстырды. Көлiк құралдарын тiркейтiн ұйымдары салық органдарына көлiк құралдарын тiркегенi туралы мәлiметтердi ұсыну керек.
Көлiктi сенiмхат бойынша сатқанына, ұрланғанына, сынып жатқанына қарамастан көлiк құралын иеленушi көлiк салығын төлеу хабарламасын алады. Хабарламалар салық органдарымен жыл сайын қаңтардан мамырдың аяғына дейiн жiберiлiп тұрады.
Автокөлiк иесi автокөлiк құралдарын жөндеуге жарамайтынына байланысты, оны жойып, есептен көлiктi шығару керек.
Францияның салық жүйесінде аумақтық салықтар елеулі рөл атқарады. Аумақтық органдар құрамында 80 мыңға жуық дербес бюджеттер (коммуналар, коммуна бірлестіктері, департаменттер, аумақтар) енеді. Аумақтық және жергілікті әкімшілік органдардың жалпы шығыстары 90 жылдардың орта кезінде жалпы ішкі өнімнің 10% -дан астамын құрады [12].
Аумақтық салық жүйесінің ішінде негізгі төртеуіне назар аударуға болады:
oo құрылыс жүргізілген жер учаскелері, құрылыс жүргізілмеген жер учаскелері;
oo тұрғын-үй салығы;
oo кәсіби салық.
Бұл салықтардың ставкаларын алдағы жылға арналған бюджет қаралған кезде билік органдары белгілейді. Бұл ретте ставкалар заңды негізде белгіленген жоғарғы шегінен аспауға тиісті.
Осы элементтер бойынша есептелген салық мөлшері қосымша бағасының 3,5% аспауға тиісті. Бұл заңмен белгіленген шектеу.
Ұлыбританияда аумақтық салықтардың ішіндегі негізгісі - мүлік салығы. Ол жылжымайтын мүліктің иелеріне немесе оны жалға алған адамнан өндіріледі. Мүліктің қатарына жер де жатқызылады. Салықтың бұл түрін төлеушілер қатарына тұрғын үйді жалға алған және пәтер ақысын төлейтін адамдар жатады. Жылжымайтын мүлік он жылда бір рет бағаланады. Бағасына мүлікті жалға беруден түсетін жылдық табысының болжамды сомасы енеді. Салық салу ставкасы муниципалитет қаржы қажеттіліктерге сүйене отырып белгілейді, сондықтан графстволар мен Ұлыбритания қалаларындағы ставка біркелкі емес.
Мүлік бағалау категориясының біреуі бойынша сыныпталып салықтың сараланған тәсілі бойынша салық салынады.
Муниципалитет жергілікті қажеттіліктер үшін басқа да салық түрлерін белгілеуге құқылы. Әрбір графстводағы алымдар тізбесі әртүрлі.
Бюджеттің табыс бөлігінің негізгі көзі федералдық салықтар болып табылады. Графстволардың, қалалардың бюджеттерінде федералды салықтан аударымдар 70-90%-ға дейін барады.
Салықтардың экономикалық табиғаты мен құқықтық құбылыстарын жете бiлу және ойдағыдай меңгеру үшiн осы сала бойынша зерттеу-зерделеудi жүзеге асырған мамандардың, ғалымдар мен оқымыстылардың еңбектерiндегi ұғым-түсiнiктердi, пiкiрлер мен көзқарастарды және тұжырымдарды талдап, талқылау арқылы өз көзкарастарымызды қалыптастырып, қорытынды беруiмiз қажет.
Салықтардың бюджет кірісін қамтамасыз етудегі ролін арттыру жолында шетел тәжірибесі маңызды орынның бірін алып отыр. Біздің елдің қазіргі даму сатысында дамыған елдердің саясатына көз жүгірту керек. Қазіргі мемлекеттердің экономикалық өмірдің әрқилы сферасына кеңінен және қарқынды енуі тән. Бұл кірістің деңгейлерінде ғана айырмашылық бар. АҚШ - та ол төмен, Швецияда жоғары, Германия мен Жапония бұл қатынаста орташа деңгейде орналасқан. АҚШ - та мемлекеттік реттеу американдық шаруашылық механизмінің құрамдас бөлігіне айналғалы біраз болды.
Барлық елдерде салықтық жүйенің маңызды элементтерінің бірі - жеке акциз болып табылады. Салық салу ең алдымен бұл салық түрінің жоғары қазыналық әлеуетімен түсіндіріледі.
17 ғасырда француз экономисі Ф. Дэмэзон " Акциз " туралы былай деді: "акциз өзі ғана қазынаға басқа салық түрлері сияқты және одан да көп пайда келуі мүмкін". Сонымен қатар қазыналық қызметті жүзеге асырады.
Акциздік тізім құру саясатының қазыналық бағытталуы қазіргі Ресей салық жүйесінің алдыңғы кезеңдеріне тән болды. Қазіргі кездегі Ресей салық жүйесіндегі акцизделетін өнімдер тізімі акциз салығын салу классикалық ұстаным сұраныстарына жауап береді. Оған енетіндер:
oo әлеуметтік қауіпті тауарлар: спирт және алкогольді өнімдердің барлық түрі, темекі бұйымдарының кең сұраптамасы;
oo сән - салтанат бұйымдары - зергерлік бұйымдар, мотоциклдер және белгіленген қуатты жеңіл автомобильдер;
oo минералды шикізаттың кейбір түрлері, табиғи газ, мұнай, жанар - жағар майдың кейбір түрлері.
Дамыған елдердің салықтық саясаты меншік капиталын тартуға бағытталған. Салықтық жеңілдіктердің ынталандыру әсерін кәсіпкерлік іс -әрекеттің жанама субсидиялау формасы ретінде қарастыруға болады. Бірқатар елдерде белгілі бір аймақтарға инвестиция беруді ынталандыру тәжірибеленеді, мысалы қала шетінде орналасқан аймақтарға салымдар. Экономикалық артта қалған аудандарда өндірісті модернизациялау мен реконструкциялауға капитал салымдары ынталандырылады. Кейбір жағдайда инвестицияға салық салынбайтын қосымша үстеме төленеді. Бұл үстеме капитал салымдарының жалпы көлемінің 10 % - ға дейін жетуі мүмкін. Үстемеден тәуелсіз немесе оған қосымша капитал салымдарына бюджеттен тікелей субсидия төленуі мүмкін. Бірақ субсидияға салық салынады.
Кейде жаңа салықтарды енгізу тек реттеу мақсаттарын көздейді. Оған классикалық мысал, ғасыр басында Германияда енгізілген және әлі күнге дейін бар уксус қышқылына салық бола алады. Оны бұл мақсаттарға вино қолданбай, жасанды уксус жасау қажеттілігі туындатты. Берілген салыққа кеткен шығындарды салықтық түсімдер толығымен жапқан да жоқ. Бірақ техникалық мәселе шешіліп, реттеуші экономикалық мақсат жүзеге асырылды. Салық тарихи реликвия ретінде сақталып, Германияның бүгінгі бюджетіне тек бірнеше миллион марка әкеліп отыр [13].
АҚШ-та федералды табыстар ішінде тікелей салықтар басым орын алады. Штат пен жергілікті басқару органдарының табыстары негізінен жанама салық және мүлікке салық салу арқылы қалыптасады.
АҚШ-тың 1995 жылғы федералды бюджетінің табыстылық құрылымын қарастырайық. Берілген жылға табыс көлемі 976 млрд. доллар өлшемінде жоспарланған. Бюджет жетіспеушілік (дефицит) сипатта болды. Шығындардың табыстарынан асуы шамамен 150 млрд. доллар сомасында болды. Бірақ бізді абсолютті сома емес, салықтық және басқа да түсімдер құрылымы қызықтырады. Мұнда ең ірі салық статьясы тұрғындарға салынатын табыс салығы. Салық прогрессивтік шкала бойынша алынады. Салық салынбайтын минималды табыстар және үш салық ставкасы бар. Салық жеке адамға немесе жанұяға салынуы мүмкін. Соңғы жағдайда жанұя мүшелерінің барлық табыстары қосылып қарастырылады.
Салықты есептеу келесі түрде жүреді: барлық табыстар қосылады, еңбекақы, кәсіпкерлік іс - әрекеттен табыс, жеке зейнетақы немесе сақтандыру қорлармен төленетін зейнетақы мен жәрдемақы, белгілі бір сомадан жоғары мемлекеттік жәрдемақы, бағалы қағаздардан түсім және тағы басқа.
Мүлік және бағалы қағаздарды сатудан түскен табыс не арнайы салықпен, не жеке табыс құрамына алынып салынады. Осындай жолмен алынған жалпы табыс жиынтығынан іскерлік шығындар алып тасталынады. Бұған кәсіпкерлік іс - әрекетпен байланысты шығындар жатады. Мысалы: капиталдық активтерді ұстау және сатып алу шығындары - жер учаскесі, ғимарат, жабдықтар, ағымдық, өндірістік шығындар және тағы басқа. Берілген шығындар тек қана кәсіпкерлер емес, еркін кәсіпті адамдардан да ескеріледі. Шығындар алынғасын төлеушінің таза табысы шығады.
Бұдан кейін таза табыс шамасынан жеке салық жеңілдіктері алынады. Жалпы жеңілдік салық салынбайтын минималды табыс көлемі болып табылады. Бұдан басқа таза табыстың қайырымдылық қорларға штат билігіне төленген салыққа, жергілікті салыққа, алименттер сомасына, медициналық қызметке, ипотекалық қарыз бойынша проценттерге кететін бөлігі анықталады. Осылардан кейін салық салынатын табыс құралады.
Салық салынбайтын минималды табыстың өсу тенденциясы бар, өзгермелі шама болып табылады.
АҚШ қалалары өз салық көздеріне ие. Олардың бастысы мүлік салығы болып табылады. Мысалы, Нью - Йоркта бұл салық қазіргі уақытта бюджет табысының 40 % - ін құрап отыр. Ол шамамен 900 мың ғимарат пен құрылыстар иелерінен алынады. Сондай - ақ коммерциялық және басқа да меншіктер жеке дифференциялданған ставкалары бойынша салық салынады. Квартира иелері, тұрғын үйін жалға беретін немесе негізгі өндірістік қорлар иесінен қарағанда аз төлейді. Жеке тұтыну үшін қолданылатын ( салық ) мүлікке салық салынбайды.
Жапония салық жүйесінің кейбір аспектілеріне тоқталайық. Жапонияда мемлекеттік және жергілікті салықтар қолданылады. Сонымен бірге барлық салық түсімдерінің 64 % - ы мемлекеттік салық, ал қалғандары жергілікті салықпен қамтылады.
Жапония салық жүйесі, АҚШ және Еуропадағы сияқты, салық көптігімен сипатталады. Оларды алуға аймақтық басқарудың әр органының құқығы бар. Бірақ барлық салықтар заң актілеріне тіркелген. Мемлекеттік салықтың әр түрі мемлекеттік заңмен реттеледі.
Жергілікті салық туралы заң олардың түрлері мен шекті ставкаларын анықтайды, ал қалған белгілеуді жергілікті парламент жүргізіледі. Елде жалпы 25 мемлекеттік және 30 жергілікті салық бар. Оларды үш ірі топ бойынша жіктеуге болады [14].
Біріншісі - бұл заңды және жеке тұлғалардың табысына салықтар.
Екіншісі - мүлікке тікелей салық. Үшіншісі - тікелей және жанама тұтыну салығы. Бюджет негізін тікелей салықтар құрайды.
Мемлекеттің ең жоғары табысы заңды және жеке тұлғалар табысының салығы әкеледі. Ол барлық салық түсімдерінің 56 % - нан астамын құрайды. Кәсіпорын мен ұйымдар пайдасынан төленеді: мемлекеттік табыс салығын 33,48 %, префектуралық табыс салығы 5 % мемлекеттіктен өлшемде төленгеннен кейін, пайданың 1,67 % ставкасын береді.
Жеке тұлғалар мемлекеттік табыс салығын прогрессиялық шкаласы бойынша 5 ставка : 10, 20, 30, 40 және 50 % арқылы төлейді. Бұдан басқа жергілікті табыс салығы бар, оның үстіне табыс шамасына тәуелсіз бір тұрғынға 3200 - нен жылына төленетін салық бар.
Тікелей ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
3
1 Жергілікті бюджет салық кірістерінің теориялық негіздері
5
1.1 Салықтардың пайда болу алғышарттары
5
1.2 Жергілікті бюджет салық кірістерін есептеу және төлеу реті
10
1.3 Шет мемлекеттер тәжірибесінде жергілікті салық кірістерінің ерекшеліктері
13
2 Қазақстан Республикасы жергілікті бюджеттің салықтық кірістері жағдайын бағалау және жетілдіру перспективалары
20
2.1 Жергілікті бюджеттің салықтық кірістерінің мемлекеттік бюджет кірістеріндегі алатын орны
20
2.2 Астана қаласы бойынша бюджеттің салықтық кірістерін талдау
26
2.3 Жергілікті бюджеттің салықтық кірістерінің тиімділігін арттыру жолдары
ҚОРЫТЫНДЫ
36
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
38
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі. Мемлекеттің бар болуы мен оның әрекет етуі салықтардың бар болуына байланысты. Салықтар адамзат өркениетінің дамуы мен қалыптасуын сипаттайтын құрал. Салықтар қоғамдық қатынастардың пайда болуымен байланысты пайда болған қоғамдық қатынас құралы.
Мемлекеттік бюджетті қалыптастыру және қажетті мақсаттарға шығындар жасау қызметтері салықтардың, алымдардың, баждардың және төлемақылардың түсімдері арқылы қалыптастырылады.
Барлық деңгейдегі - мемлекеттік, республикалық, жергілікті бюджеттердің қаржылық қамтамасыз етілуі мемлекеттің әр түрлі кірістері есебінен жүргізіледі.
Мемлекеттің кірістерінің негізгі түрі болып бізге белгілідей салықтар және басқа да міндетті төлемдер болып табылады, өйткені олар мемлекеттік қазынаға түсетін ақша қаражаттарының көп бөлігін құрайды.
Нарық экономикасының барлық елдерінде салық бюджеттің кіріс бөлігінің негізгі қайнар көзі болып табылады.
Осыған қоса олар экономикаға мемлекеттің әсер етуші тұтқасы ретінде болады.
Салықтар және басқа да міндетті төлемдер мемлекеттің басты қаржылық инструменті болып саналады. Сондықтан ол арқылы мемлекеттің кірістерін және бюджеттін әдістерін қалыптастырудағы шешуші негізгі көзі болып табылады.
Салық реформаларын республика халқының тұрмысын жақсарту перспективалары, әсіресе халықтың әлеуметтік әлсіз топтарына нарыққа көшу кезеңі кезіндегі қиындықтармен байланысқан қандай болмасын қақтығыстарды жоятын жағдай жасаумен байланысты.
Қазақстан Республикасының Бюджет туралы кодексінде белгіленген мемлекеттік бюджет деңгейлерін қалыптастыруы бойынша салықтар және басқа да міндетті төлемдер ерекше орын алады.
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы заңы бойынша алымдар, баждар, төлемақылардың нақты түрлері және олардың есептелу тәртібі, төлену тәртібі көрсетіледі.
Қазақстан Республикасының салық саясатын салықтық реттеудің құралы ретінде пайдалану барған сайын ашық саяси және әлеуметтік сипатқа ие болуда.
Оның дұрыс және тиімді қызмет етуінен тек экономикалық сипаттағы мәселелер ғана емес, сонымен қатар азаматтардың тыныштықтарының сақталуы, саяси тұрақтылық, мемлекеттің егемендігі мен тәуелсіздігінің нығаюы да тәуелді болады.
Алымдар, баждар және төлемақылардың, яғни салықтардан басқа төлемдердің пайда болу себебі - мемлекеттік бюджетті қалыптастыруға бағытталған және арнайы бюджет деңгейлеріндегі мақсаттарды орындауға, қаржыландыруға, шығыстарды жабуға ықпал етуге бағытталған төлемдер.
Салық жүйесінде алымдар, баждар және төлемақыларды төлеу арнайы мақсаттардың туындауына байланысты қажет болады.
Жерiлiктi бюджеттердi басқарудың жергiлiктi органдарының сан қырлы қызметтерiнiң негiзгi қаржы базасы бола отырып, олардың экономикалық дербестiгiн нығайтады, шаруашылық қызметiн жандандырады, аумақтың экономикалық әлуетiн кеңейтуге, қаржы ресурстарының резервтерiн ашып пайдалануға мүмкiндiк жасайды. Сонымен жергiлiктi бюджеттер жергiлiктi экономикалық жән әлеуметтiк мiндеттердi жүзеге асыруда елеулi рөл атқарады. Бұл тұтынудың қоғамдық қорларын бөлген кезде көрiнедi. Жергiлiктi бюджет арқылы мемлекеттiк бюджет қаражаттарының басым бөлiгi әлеуметтiк инфрақұрылымға жұмсалады.
С.Құлпыбаев, Қ. Iлиясовтың "Қаржы" әдебиетiнде "Жергілікті ќаржылыќ билік пен басќарудыњ жергілікті органдарыныњ сан ќырлы ќызметініњ ќаржы базасы болып табылатын жергілікті бюджеттерге мањызды рол беріледі." деп жазған. Сондықтан жергiлiктi бюджет каржы саласының басты базасы болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты - салықтардың экономикалық мәнін ашып, олардың жергілікті бюджет кірісін қалыптастырудағы рөлін айқындап, олардың бюджет кірісін қалыптастырудағы маңыздылығын арттыру бағыттарын іздестіру.
Курстық жұмыстың алдына қойған мақсатқа жету үшін жұмысты орындау барысында келесідей міндеттерді шешу қарастырылған:
-Салықтардың экономикалық мәні мен мемлекеттік бюджет кірісін қалыптастырудағы рөлін айқындау мен нақтылау;
Алымдар, баждар және төлемақылардың пайда болудың алғышарттарына сипаттама беру;
Алымдардың, баждардың және төлемақылар бойынша экономикалық мәнін ашу;
Шет мемлекеттеріндегі алымдар, баждар және төлемақылардың қолданылу тәжірибесіне сипаттама беру;
- Салық жүйесінің қалыптасуы мен дамуына салыстырмалы талдау жасау, ондағы өзгерістерге сапалық тұрғыдан баға беру;
- Бюджет кірісін қалыптастырудың шетелдік үлгілерін көрсету;
- Қазақстанда салықтарды ұйымдастырылуы және оның бюджет кірісіне әсерін бағалау;
- Қазақстан Республикасы бойынша салықтық түсімдерді талдау;
- Жүргізілген талдау нәтижесінде республика және нақты аудан деңгейінде салық салу жүйесін жетілдірудің жолдарын айқындап, оны жүзеге асырудың тиімділігін сипаттау.
1 Жергілікті бюджет салық кірістерінің теориялық негіздері
1.1 Салықтардың пайда болу алғышарттары
Салықтар қоғамдық қатынастары біртіндеп дамып келе жатқан адамзат өркениетінің бастапқы кезеңдерінде пайда болған болатын. Кезінде Інжілдегі Ізгі хабарын жазуда Лука Исаның (Христостың) тууы өзінің баяндауын Сол күндері кесарь (патша) Август жер жүзінің барлық тұрғындары салық төлеу үшін тізімге тіркелсін деген бұйрық берді деп бастаған еді. Осы оқиға салықтар мен алымдарға байланысты санақ есебін алу және тізімге тіркеу ісінің бастамасы болды, сондай-ақ халық санағы мен жерлерді есепке алу жөніндегі аталмыш өктем іс-қимылдар Сирияны Квирини басқарып тұрған кезде, астарлы мағынада жүргізілген болатын.
Ал енді көне Грекияға көз салсақ, онда алымдар мен салықтарды алудың әр алуан тәсілдері мен түрлері пайдаланылғанын байқаймыз. Классикалақ Грекияда алғашқы тікелей алымды тек құдайлар мен храмдарға құрбандық шалу ретінде берілетін мал-мүліктер түрінде алып отырса, кейіннен кемелер жасауға, белгіленген тәртіпті қамтамасыз етуге, қала шаруашылығы мен порттағы жұмыстарды жүзеге асыруға деп аздап салық алынатын болған.
Көне Римдегі алғашқы салықтар цензус (ценз) деп аталған. Ценздар әрбір бес жылдың көлемінде азаматтардың мүліктеріне сәйкес белгіленіп, алынған.
Ресей мемлекетінің салық жүйесі ІХ-ғасырдың соңына таман қалыптаса бастады. Ең бірінші алынған салық дань деп аталатын. Сол кездерде алынатын салықтардың бәрі баждар болып саналатын. Баждардың мына түрлері алынған: мыть, гостиная, перевоз, вес и мера, торговая, вира, продажа.Татар-монғол шапқыншылығы кезінде Ордаға выход деген салық төленген, сондай-ақ ям атты салық Орданың елшісі мен оның қызметкерлерін ұстау үшін алынған. Патша Үшінші Иванның кезінде данные, ямские, пищальные, деген салықтар, стрелецкая подпть, полоняничные деньги, сборы на городовое и засечное дело, соха, медовая дань, яеуся деген түрлі міндетті төлемдер алынған [1. 11-бет.].
Қазақстанда да заман-кезеңдеріне сай салық жүйесі болғаны ешбір күмән тудырмайды. Бір ғана дәлел ретінде Ұлы Жібек Жолы мен өркендеп, дамыған қамал-қалалар Сығанақ, Отырар, Тараз, Мерке, Исфиджаб, Құлан, Яссы, Сауран, Барысхан, Аспара, Баласағұн, Қойлық, Талхиз, Екіөгіз, Баба-ата жөніндегі мағлұматтарды айтуға болады. Тек бір өкініштісі, жазба мәліметтердің сақталмағанына байланысты осы салықтар жөніндегі дерек көздерінің өте аз болуы [1, 356б.].
Кезінде Қазақстан тарихына, сонымен бірге салық салу мәселелерін шешуге орасан зор үлесін қосқан бірден-бір құқықтық дерек көзі Тәуке ханның (Әз тәуке) хандық құруы кезінде, оның тікелей қатысуымен қабылданған жеті жарғы болып табылады.
Салықтың белгіленуі, салық салу мемлекеттің құрылысына, қалыптасқан қоғамдық дәстүрлерге, мемлекет экономикасы мен фискальдық саясатының мән-жайына, билік етуші тармақтардың өктем өкілеттіліктерінің демократиялық деңгейіне, нақты қалыптасқан әлеуметтік, саяси және әкімшілік жағдайларға қарай жүзеге асырылады. Былайша айтқанда, салықты мемлекеттің экономикалық әлеуетінің (күш-қуатының) функциясы деп санауға болады. Осы орайда қатты ескеретін жәйт, салықтың (экономикалық) мән-жайы мен заң жүзінде іске асырылатын мәнінің арасында қарама-қайшылық туындамауы қажет.
Демек, қорытындылай келе, салық - салық салу, мемлекеттің салық жүйесі деген сөздердің мағынасын мемлекеттің кірісін салық төлеушілірдің-заңды және жеке тұлғалардың материалдық мүдделеріне мүмкіндігінше нұқсан келтірмей қалыптастыру керек деп түсінген дұрыс.
Салықтар - тауарлы өндіріспен бірге, қоғамның топқа бөлінуімен және мемлекеттің пайда болуымен, оған әскер, сот, қызметкерлер ұстауға қаражаттың қажет болуынан пайда болды.
Салықтың экономикалық мәні - шаруашылық субьектілерінен, азаматтардан ұлттық табыстың бір бөлігін алу жөніндегі өндірістік қатынастардың бір бөлігі болып табылатындығында.
Салықтың мәні мемлекет өз пайдасына жалпы ішкі өнімнің белгілі мөлшерін нақтылы жарна ретінде алып қалады.
Салықтар мемлекеттің өмір сүруінің негізі болып саналады. Мемлекетті ұстау үшін, халықтың ақшалай немесе натуралдық формада тұрақты түрде төлейтін жарналары қажет болады. Адамзаттың даму тарихында салықтың нысандары мен әдістері мемлекеттің сұранымдары мен қажеттеріне қарай бейімделіп, өзгерістерге ұшырап отырды.
Салықтар тауар-ақша қатынастарынан тыс қолданылады. Натуралды салықтардың мөлшері мен түрі нақты жергілікті жағдайларға бағынған. Мысалы: 1 адамнан 1 құндыз терісі немесе 10 пұт тұз және тағы басқа алынған. Тауар-ақша қатынастарының нығаюымен натуралды салықтың рөлі айтарлықтай азайды. Дегенмен, олар соңғы уақытқа дейін пайдаланылды (1953 жылға дейін жүн, жұмыртқа, сүт, май өткізген) [5].
Егер екі мемлекет бір-бірімен соғыс жүргізсе, жеңген мемлекет жеңілген мемлекеттің барлық байлығын тонап алады, болмаса белгілі бір мөлшерде салық салып отырған.
Салықтарға экономикалық әдебиеттерде әр түрлі анықтама мен түсініктеме
берілген. Мәселен, Салық кодексінде Салықтар - мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай жарналар деп атап керсетілген [6].
Салық -- заңды актілерге сәйкес салық төлеушілермен жүзеге асырылатын бюджетке төленетін міндетті төлем.
Салық - белгілі бір объектілерден төленетін төлем.
Салық дегеніміз -- белгілі бір мерзімде және белгілі бір көлемде алынатын, заң бойынша қарастырылған міндетті төлемдер.
Салықты басқа да төлемдерден ажырата білуіміз керек. Себебі, салық белгілі бір объектілерден (табыс, мүлік, тауар, жер, көлік, мұра) төленеді. Сонымен қатар салықты төлеудің өзіндік бір мерзімі болады (салық кезеңі - бір күндік, он күндік, айлық, тоқсандық, жылдық) және белгілі бір көлемде немесе мөлшерде (салық ставкасы) алынады.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінде салықтардың меншікті салмағы 70 пайызын құрайды.
Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса жүреді.
Экономикалық категория ретінде салықтың функцияларына фискалдық, бөлуші, реттеуші, бақылаушы, жеңілдік беруші функцияларды жатқызамыз.
1.2 Жергілікті бюджет салық кірістерін есептеу және төлеу реті
Бюджет кірістері - салық және басқа да міндетті төлемдер, ресми трансферттер, мемлекетке өтеусіз негізде берілетін, кайтарылатын сипатта болмайтын және мемлекеттің қаржы активтерін сатуға байланысты емес бюджетке есептелуге тиісті ақша болып табылады.
Салықтық түсімдер - Қазақстан Республикасы Салық кодексінде белгіленген салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер.
Салықтық емес түсімдер - Қазақстан Республикасы Салық кодексінде белгіленген, негізгі капиталды, гранттарды сатудан түсетін түсімдерге жатпайтындардан басқа, басқа да заң актілерінде белгіленген бюджетке төленетін міндетті, қайтарылмайтын төлемдер, сондай-ақ, ресми трансферттерден басқа, бюджетке өтеусіз негізде берілетін ақша.
Негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдер:
- мемлекеттік мекемелерге бекітіліп берілген мемлекеттік мүлікті сатудан түсетін ақша;
-мемлекеттік материалдық резервтен тауарларды сатудан түсетін ақша;
-мемлекет меншігіндегі жер учаскелерін жеке меншікке сатудан немесе оларды тұрақты немесе уақытша жер пайдалануға беруден немесе халықаралық шарттарда көзделген жағдайларда жер учаскелерін өзге құқықтық нысандарда өткізуден түсетін ақша;
-мемлекетке тиесілі материалдық емес активтерді сатудан түсетін ақша.
Бюджет жүйесi - бюджеттердiң және Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының, сондай-ақ бюджеттiк процестер мен қатынастардың жиынтығы.
Қазақстан Республикасында мынадай деңгейдегi бюджеттер: республикалық бюджет; облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеттерi; аудан (облыстық маңызы бар қала) бюджетi бекiтiледi, атқарылады және дербес болып табылады.
Облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеттерi, аудан (облыстық маңызы бар қала) бюджетi жергiлiктi бюджеттерге жатады.
ЖТС-ты төлеушілер болып салық мерзімінде салық салудың объектілері бар жеке тұлғалар табылады.
ЖТС бойынша салық салудың объектілері болып мыналар табылады:
1. Жеке тұлғаның төлем көзінен салық салынатын табыстар.
2. Жеке тұлғаның төлем көзінен салық салынбайтын табыстар.
Салық салу объектісінің бұндай 2 категорияға бөліну себебі жеке тұлғаның іс-әркетіне және табысты алу әдісіне байланысты, яғни жалпы жеке тұлғалар қарап жеке тұлғалар немесе кәсіпкерлікпен айналыспайтын жеке тұлғалар және кәсіпкерлікпен айналысатын жеке тұлғалар деп бөлінеді. Осыған байланысты жеке тұлғаның табыстары төлем көзінен ССТ және төлем көзінен салық салынбайтын табыс деп бөлінеді.
Жеке тұлғаның төлем көзін ССТ-рына мыналар жатады:
1. жұмысшының табыстар.
2. Зейнетақылық төлем түрінде алынған табыстар.
3. Дивиденд сыйақы түріндегі табыстар.
4. Салық агентінен алынатын табыстар.
5. Стипендия
Жеке тұлғаның жұмысшының табысы түрінде алынаты табыстарына жұмыс берушімен жалдау келісім шартына сәйкес жеке тұлғаның белгілі бір жұмысты немесе қызметті орындауына байланысты төленетін еңбек ақы, сыйлық, қосымша, гонорар түріндегі табыстары жатады. Жеке тұлға есептелген еңбек ақы түріндегі табысынан мынадай шегерімдер жасауға құқылы:
1. 10% зейнетақылық жарна сомасы.
2. ең төменгі еңбек ақы көлеміндегі шегерім.
3. ерікті зейнетақылық жарна сомасы
4. сақтандыру жарнасы
5. тұрғын құрылыс жинақ банкісінен алынған ипотекалық несие бойынша сыйақы сомасы
6. салық жылында ең төменгі жалақының 8 есесінен аспайтын көлемде ақылы дәрігерлік қызметтерді төлеу шығындары
Жеке тұлғаның төлем көзінен салық салынбайтын табыстарына мыналар жатады:
1. Кәсіпкершілік іс-әрекеттің алынатын табыстар.
2. Мүліктік табыс
3. Адвокаттар мен жеке нотариустардың табыстары.
Жеке кәсіпкерлік әрекеттен алған табысына салық салу кезінде ҚР-дың салық кодексі арнайы салық режимді қолдануды қарастырады. Бұл режим бойынша жеке кәсіпкер бюджетпен салықтарды патенттің негізінде, оңайтылған декларация негізінде және ауыл шаруашылығында қызмет көрсететін шаруа қожалықтары бірыңғай жер салығын төлеу негізінде жүргізе алады.
Салық төлеушілер
Мүлік табысына салық салу
Өзге де табыстарға салық салу
Басқа жеке тұлғаларға мүлікті өткізуден жэне (немесе) жалға беруден табыстар алған жеке тұлғалар
Өзге де табыстарға жататын табыстар алған жеке тұлғалар
Салық салудың объектілері
Жылжымайтын жэне жылжымалы мүлікті, соның ішінде меншік құқығында бір жылдан аз уақыт болған жылжымайтын мүлік пен жер участкілерін, бағалы қағаздарды, қатысу үлестерін өткізу кезіндегі құн өсімі, сондай-ақ мүлікті жалға беруден түсетін табыс
ҚР тысқары жерлердегі көздерден алынған, ҚР аккредиттелген, салык агенттері болып табылмайтын дипломатиялық жэне соларға теңестірілген өкілдіктерге қызметтер көрсетуден, жүмыстарды орындаудан түсетін, үй қызметкерлерінің табыстары, сондай-ақ түрғын үй кұрылысына үлестік қатысу туралы шарт бойынша тұрғын жайдағы үлесті талап ету кұқығын беруден түскен табыстар.
Есептеу және табыс ету тәртібі
Салықты есептеу күнтізбелік жыл үшін жеке түлға өзге табыстарға салық салу объектісіне 10% салық ставкасын қолдану жолымен өз бетінше есептейді
Тұрақты орны бойынша 31 наурыздан кешіктірмей жылына 1 рет жеке түлғалар ЖТС бойынша декларацияны табыс етеді (240.00-нысан), дара кәсіпкерлер ЖТС бойынша декларацияны табыс етеді (220.00-нысан)
Салықты төлеу мерзімі - табыс алған жылдан кейінгі жылдың 10 сәуірден кешіктірмей
Сурет 3. Төлем көзіне салынбайтын табыстар бойынша ЖТС есептеу механизмі
Жеке табыс салығы бойынша декларацияны мына резидент салық төлеушiлер:
1) дара кәсіпкерлер;
2) жекеше нотариустар, адвокаттар;
3) мүліктік табыс алған жеке тұлғалар;
4) басқа табыстар, оның ішінде Қазақстан Республикасынан тысқары жерлерде табыстар алған жеке тұлғалар;
Қазақстан Республикасынан тысқары жерлердегi шетелдік банктердегi банктік шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар табыс етеді. Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына және Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы Қазақстан Республикасының Заңында көзделген жағдайларды қоспағанда, жеке табыс салығы бойынша декларация тұрғылықты жердегі салық органына есепті салық кезеңінен кейiнгi жылдың 31 наурызынан кешiктiрiлмей табыс етiледi.
Әлеуметтік салықты төлеушілер болып мыналар табылады:
1. ҚР-ның заңды тұлға резиденттері және ҚР территориясындағы
тұрақты мекеме арқылы қызмет жасайтын заңды тұлға резидент еместер.
2. Жеке кәсіпкерлер.
3. Жеке нотариустар мен адвокаттар.
Әлеуметтік салық бойынша салық салу объектісі болып заңды тұлғалар
Республикасының заңнамасында белгiленген мөлшерлерде төленетiн өтемдер;
5) жұмыс берушiнiң қызметкерлерге пайдаланылмаған еңбек демалысы үшiн төлейтiн өтемдерi;
6) Қазақстан Республикасының заңнамасында сәйкес жинақтаушы зейнетақы қорларына қызметкерлердiң мiндеттi зейнетақы жарналары.
Әлеуметтік салықты жоғарыда аталған субьектілер бойынша есептеледі
Кесте 3- Заңды тұлғалар бойынша әлеуметтік салықты есептеу механизмі
Салық салу обьектісі
=
Жұмысшының табысы
-
Салық салу обектісі болып табылмайтын жұмысшының табысы
Есептелген әлеуметтік салық
=
Салық салу обьектісі
*
Әлеуметтік салық ставкасы
Төленетін әлеуметтік салық
=
Есептелген әлеуметтік салық
-
Әлеуметтік аударымдар
Төленетін әлеуметтік салық
=
Есептелген әлеуметтік салық
-
Әлеуметтік аударымдар
-
Уақытша жұмысқа жарамсыздығы бойынша әлеуметтік жәрдемақы
Салық салу обьектісі:
- Жұмыс берушінің айқындалған табыс түрінде резидент қызметкерлерге, айқындалған табыс түрінде резидент емес қызметкерлерге төлейтін шығыстары, сондай-ақ аталған табыстарды қоспағанда, шетелдік персоналдың табыстары аталған төлеушілер үшін салық салу обьектісі болып табылады.
- Егер күнтізбелік ай үшін салық салу обьектісі Республикалық бюджет туралы Заңда белгіленген және осындай күнтізбелік айдың соңғы күні қолданыста болған жалақының ең төменгі мөлшерінен төмен болса, әлеуметтік салық салу обьектісі жалақының ең төменгі мөлшері негізінде айқындалады.
Кесте 4- Жекеше нотариустар, адвокаттар, дара кәсіпкерлер бойынша әлеуметтік салықты есептеу механизмі
Есептелген әлеуметтік салық
=
2 АЕК өзі үшін
+
(Жұмысшылар саны - 1 АЕК)
Төленетін әлеуметтік салық
=
Есептелген әлеуметтік салық
-
Әлеуметтік аударымдар
Әлеуметтік салық салу обьектісі болып табылмайтындар:
- Міндетті қызметті орындаумен байланысты алынған бекітілген тәртіппен арнайы дәреже атағы берілген мемлекеттік өртке қарсы және қылмыстық орындау жүйесінің мекемелері мен органдары, қаржы полициялары, ішкі істер орган қызметкерлері міндетті әскери қызметтерін орындау барысында әскери қызметкерлерге барлық төлемдердің түрлері;
Көлік құралдарына салықты төлеушілер болып меншік құқында немесе сенімділік басқаруында мемлекеттік тіркеуде тұрған көлік құралдары бар заңды және жеке тұлғалар табылады.
Салық салу объектісі болып: ҚР-ң территориясындағы көлік құралдарының барлық түрлері табылады. Көлік құралына салық жылына 1 рет төленеді және АЕК-мен есептеледі. Жеңіл автомобильдердің үш айлық есептік көрсеткіш ставкасы бойынша салық салынатын двигателінің көлемі 1500-ден жоғары - 2000 текше сантиметрді қоса алғандағы, бес айлық есептік көрсеткіш ставкасы бойынша.
Жеңіл автомобильдердің үш айлық есептік көрсеткіш ставкасы бойынша салық салынатын двигателінің көлемі 1500-ден жоғары - 2000 текше сантиметрді қоса алғандағы, бес айлық есептік көрсеткіш ставкасы бойынша салық салынатын 2000-нан жоғары - 2500 текше сантиметрді қоса алғандағы, сегіз айлық есептік көрсеткіш ставкасы бойынша салық салынатын 2500-ден жоғары - 3000 текше сантиметрді қоса алғандағы және он бес айлық есептік көрсеткiш ставкасы бойынша салық салынатын двигателiнiң көлемi 3000-нан жоғары - 4000 текше сантиметрдi қоса алғандағы көлемде болған кезде салық сомасы двигательдiң аталған көлемiнен асып түскен әрбiр бiрлiк үшiн 7 теңгеге ұлғайтылады.
Көлік құралдарына салықты төлеуден мыналар босатылады:
1. Мамандандырылған ауылшаруашылық техникасы бойынша ауылшаруашылық өнімін өндіруші.
2. Жүк көтерімділігі 40 т-дан асатын карьерлік автосамосвалдар.
3. Шаруа қожалықтары ҚР-ң Үк-мен белгіленген норматив шегінде босатылады, яғни 1жеңіл автокөлік двигатель көлемі 2500 текше сантиметрден аспауы керек және ауыр жүк өклігінің жалпы қуаты 1000 квт.
4. Мүгедектер, Кеңес одағының батырлары, социалистік еңбек ерлері, халық қаһарманы, 3 деңгейлі Даңқ ордені, Отан ордені иегерлері, көп балалы аналар, ҰОС қатысушылар 1 автокөлік құралы бойынша босатылады.
5. Мемлекеттік мекемелер мен коммерциалық емес ұйымдар.
6. Мамандандырылған дәрігерлік көлік құралдары.
7. Ауылшаруашылық кәсіпорнынан шыққан кезде пай ретінде алынған пайдалану уақыты 7 жылдан асқан ауыр жүккөліктері бойынша жеке тұлғалар босатылады.
Көлік құралдарына салықты төлеушілер көлік құралының түріне, пайдалану уақытына, салық ставкаларына байланысты өз бетінше есептеп төлейді. Жеке тұлғалар көлік құралдарына салықты төлеуді ағымдағы жылдың 31-желтоқсанына дейін жүргізу керек. Заңды тұлға көлік құралына салық бойынша декларацияны есепті жылдан кейінгі жылдың 31 наурызына дейін тапсырады. Егер меншiк құқығында, шаруашылық жүргiзу құқығында немесе оралымды басқару құқығында 1 шiлдеге дейiн болған көлiк құралдары бойынша заңды тұлғалар бюджетке салық төлеуді салық салу объектiлерiнiң тiркелген жерi бойынша, ағымдағы төлемдердi енгiзу арқылы салық кезеңiнiң 5 шiлдесiнен кешiктiрмей жүргiзедi. Алу кезiнде Қазақстан
Республикасында есепте тұрған көлiк құралына меншiк құқығын, шаруашылық жүргiзу құқығын немесе оралымды басқару құқығын салық кезеңінің 1 шiлдесінен кейiн алған жағдайда, заңды тұлғалар салық кезеңi үшiн декларацияны табыс ету мерзiмi басталғаннан кейiнгi күнтізбелік он күннен кешiктiрмей көрсетiлген көлiк құралы бойынша салық төлеудi жүргiзедi.
Жер салығының салық салу объектісі болып жер учаскесі табылады.
Салық салу мақсатында барлық жерлер мынадай категорияларға бөлінеді:
1. Ауылшаруашылық мақсатындағы жерлер.
2. Елді мекен жерлері.
3. Өндірістік, көлік, бс, қорғаныс жерлері.(ашлық мақсатында емес жерлер)
4. Ерекше қорғалатын табиғи территория жерлері.
5. Орман қоры жерлері.
6. Су қоры жерлері.
7. Запастағы жерлер.
Жер салығын төлеушілер болып салық салудың объектісі меншік құқында жерді үнемі немесе уақытша пайдалану құқында барлық заңды және жеке тұлғалар табылады. Жер салығының көлемі жердің орналасқан жеріне, құнарлылығына, ауданына байланысты болады және сол жерді пайдаланушының немесе жер иесінің шаруашылық әрекетіне байланыссыз болады. Жеке үй шаруашылығын жүргізу үшін жеке тұлғаларға берілген ауылшаруашылық мақсаттағы жерлерге салықтың ставкасы мынадай көлемде белгіленеді:
1. Жердің ауданы 0,5 га шейін болғанда әрбір 0,01 га үшін 20 тг.
2. 0,5 га-дан асқан ауданға әрбір 0,01 га-на 100 тг-ден.
Үй жанындағы жер учаскесі бойынша жеке тұлғалар жер салығын мынадай ставкалар бойынша төлейді:
1. Жер ауданы 5000 м2 шейін болғанда әрбір м2 - ке 20 тиыннан.
2. 5000 м2 - ден асқан ауданға әрбір м2 үшін 1 тг-ден.
Автотұрақтар, АЗС-р, базалар тұрған жерлер үшін жер салығының ставкасы 10 есеге көбейтіледі.
Жергілікті атқарушы органдар өзінің өкілеттілігі шегінде жер учакесінің орналасқан жерінде сумен қамтамасыздандығына байланысты жер салығының базалық ставкаларын 50%-н артық емес мөлшерде кеміте немесе өсіре алады.
Жер салығы бойынша салық салуға мынадай жерлер жатпайды:
1. Ерекше қорғалатын табиғи территория жерлері.
2. Орман қорлары жерлері.
3. Запасты жерлер.
Жер салығын төлеуден мынадай тұлғалар босатылады:
1. Бірыңғай жер салығын төлеушілер (шаруа қожалықтары).
2. Мемлекеттік бюджеттің қаражаты есебінен қаржыландырылатын ұйымдар.
3. Түзету мекемелері.
4. ҰОС-на қатысушылар, мүгедектер, бала кезінен мүгедек балалардың 1 ата-анасы, көп балалы аналар тұрғын үй тұрған жер учаскесі және үй жанындағы жер учаскесі бойынша босатылады.
5. Діни ұйымдар.
Жер салығының сомасын есептеген кезде салық төлеушілер салық ставкасына 0,1 түзету коэффициентін қолданады:
1. Балаларды емдеу мекемелері.
2. Мемлекеттік табиғи парктер, ботаникалық бақтар, зоологиялық парктер.
3. Коммерциялық емес ұйымдар.
4. Әлеуметтік сферада қызмет жасайтын мекемелер.
5. Кадрларды мемлекеттік аттестациялау облысында қызмет жүргізетін мемлекеттік кор.
6. Негізгі іс-әрекеті ормандағы өртке қарсы жұмыс болып табылатын мемлекеттік кор.
7. Психоневрологиялық және туберкулез мекемелерінің жанындағы емдеу-өндірістік корлары.
Заңды тұлғалар жер салығы бойынша декларация есепті жылдан кейінгі жылдың 31 наурызына дейін тапсыруы керек. Жеке тұлғамен төленуге тиісті жер салығының сомасын салық органдары жер учаскесінің категориясына және салық ставкасына байланысты есептеп, ағымдағы жылдың 1 тамызына дейін салық төлеушіге хабарлама жібереді. Ал салық төлеуші осы хабарламаның негізінде ағымдағы жылдың 1 қазанына дейін бюджетке салықты төлейді.
1.3 Шет мемлекеттер тәжірибесінде жергілікті салық кірістерінің ерекшеліктері
Францияда жылжымайтын мүлiкке салық жергiлiктi бюджетке жатады. Мұнда, құрылысы бар жерге, құрылысы жоқ жерге, тұрғын үйге салық салынады. Олармен барлық меншiк иелерiне, жалға алушыларға және кәсiпорындарға салық салынады. Жалпы сома түсiмiндегi жылжымайтын мүлiкке салық үлесi жергiлiктi салықтың 50%-н құрайды.
Бельгияда жылжымайтын мүлiкке салық - жергiлiктi салық болып табылады. Ол тұтастай жергiлiктi бюджетке түседi. Сондықтан да бай аудандардың бюджетi бай болады және керiсiнше. Бұл салық - кадастрлық.
Германияда жылжымайтын мүлiкке салық, оның тағайындауына қарамастан жыл сайын жергiлiктi өзiн-өзi басқару органмен салық салынады. Салық сомасы мүлiктiң салықтық құны негiзiнде жалпы федаралдық ставка бойынша 0,35% есептеледi. Нәтижесi жергiлiктi коэффициентке көбейтiледi, ол 280-600%-ы құрайды. Сонғы салықтың ставкасы 0,98% - дан 2,1% - ға дейiн мүлiктiң салықтық құнын құрайды. Орташа ставка 1,5% -ды құрайды. Салық төлеуден мемлекеттiк кәсiпорындар және дiни мекемелер босатылған.
Австрияда мүлiк салығын өндiрiп алу 1954 жылғы Мүлiк салығы заңымен реттеледi, 1988 жылы бұл заңға толықырулар еңгiзiлдi. Осы заңға сүйене отырып шектелген және шектелмеген мүлiк салығына мiндеттiлiгiн ажыратады. Шектелген салықты жеке тұлғалар төлейдi, кей уақытта мемлекетте жоқ, мемлекет iшiнде тұрғылықты орны жоқ адамдар төлейдi. Мүлiк салығын есептеу негiзi болып, шектелмеген салықтық мiндеттiлiктi жүргiзетiн бүкiл тұлғалар болып табылады, немесе дәулетi мол мемлекет iшiнде бар тұлғалар шектелген салықтың мiндеттiлiктi атқарады. Дәулетi болып, бүкiл құндылықтарының ортақ құны саналады, ол 1955 жылғы Құнды белгiлеу заңымен анықталады. Салық ставкасы дәулет құнының 1% деңгейiнде анықталады [11].
АҚШ пен Швейцарияда федералдық деңгейде бiрынғай салық жоқ. Жылжымайтын мүлiкке салық кейбiр АҚШ штаттарында салынады, немесе Швейцарияның кантондарында, немесе жергiлiктi деңгейде. Жергiлiктi өкiмет жылжымайтын мүлiкке салық ставкасын бюджет шығынының болжамымен жоспарлайды. Ставка көлемiн таңдауда, олар кең өкiлеттiлiкке ие. Орташа АҚШ-та жылжымайтын мүлiкке салық 1,4%-ды қурайды және графство, калалық, мемлекеттiк, парк округтерiнiң бюджетiне түседi.
Испанияда салық жыл сайын жергiлiктi өзiн-өзi басқару органымен өндiрiлiп алынады. Салық салынатын база - жылжымайтын мүлiктiң кадастрлық құны. Ол әр 8 жыл сайын Кадастрлық басқарумен (мемлекеттiк құрылым, ол санақпен, мүлiктi бағалаумен және қайта бағалаумен айналысады) мүлiктiң нарықтық құнына сүйене отырып, жер құны мен құрылысты қоса алғанда, орта есеппен салық мөлшерлемесi қаладағы жылжымайтын мүлiкке 0,4%-ды құрайды және ауылды жердегi жылжымайтын мүлiкке 0,3%-ды құрайды.
Жапонияда салықты заңды және жеке тұлғалар бiр тiркелген мөлшерлемемен мүлiк құнының 1,4%-н төлейдi. Оны қайта бағалау 3 жылда бiр рет жүргiзiледi, салық салынатын базаға жер және үстiндегi барлық жылжымайтын мүлiк кiредi. Салық төлеуден, бiрнеше жыл аралығында жаңа құрылыстар босатылады.
Австралияда жер салығы бойынша салық салынбайтын минимум 2012 жылы 261000 долларды құрап отыр. 2013 жылы бұл сомма 18.6%-ға төмен болған немесе 220000 долларды құраған. Салық төлеушiлерге жер салығы мына жағдайда салынады, егер 2002 жылы 31 желтоқсанына қатысты, олардың меншiгiндегi жер учаскесiнiң құны 261000 доллар немесе одан да жоғары болса.
2013 жылдан бастап, жер учаскесi бойынша, тұрғын үйге қолданылған участок құны 168000 долларды құрайтын немесе жоғары негiзгi жер меншiгiне салық төленедi.Бұл 2012 жылғы көрсеткiштен 18,8%-ға жоғары. 2013 салық жылына жер салығының ставкасы - 1,7%-ды құрап отыр.
Әр австралиялық салық төлеушi салық қызметiнен жер салығының көлемi жөнiнде хабарлама алады. Мұнда, оның иелiгiндегi барлық жер учаскесi жөнiнде, сондай-ақ салық төлеуден босатылған жерлер жөнiнде, алдыңғы жылдардағы жер салығынан қарызы жөнiнде ақпараттар бар. Жер салығы бойынша 1,5% шегерiм көзделген. Шегерiм мына жағдайда жасалады: егер жер салығы толық көлемде хабарламаны алған күннен кейiн, 30 күн iшiнде бiр жолғы төлем арқылы төлесе.
Бiрақ мұндай шегерiм салық бойынша мерзiмi өткен сома, сондай-ақ өсiмақы және айыппұлдарға қолданылмайды.
Салық үш ағымдық төлеммен төлеуге болады, бiрақ бұл жағдайда ол шегерiмнен айрылады. Егер салық төлеушi қаржылық жағдаймен салықты төлей алмаса, ол салық төлеу мерзiмiн ұзарту немесе кейiнге қалдыру жөнiнде өтiнiш жаза алады.
2011 жылдың 1-шi қаңтарынан бастап Ресейде есепте тұрған көлiк құралдары бар азаматтар көлiк салығын төлейдi. Көлiк салығын төлеудiң жаңа жүйесi күшiне ендi. Автокөлiк иесi төлеген автокөлiк жүретiн жолды пайдалану салығы және көлiк құралдарын иеленушiлерге салықты бiрыңғай көлiк салығы ауыстырды. Көлiк құралдарын тiркейтiн ұйымдары салық органдарына көлiк құралдарын тiркегенi туралы мәлiметтердi ұсыну керек.
Көлiктi сенiмхат бойынша сатқанына, ұрланғанына, сынып жатқанына қарамастан көлiк құралын иеленушi көлiк салығын төлеу хабарламасын алады. Хабарламалар салық органдарымен жыл сайын қаңтардан мамырдың аяғына дейiн жiберiлiп тұрады.
Автокөлiк иесi автокөлiк құралдарын жөндеуге жарамайтынына байланысты, оны жойып, есептен көлiктi шығару керек.
Францияның салық жүйесінде аумақтық салықтар елеулі рөл атқарады. Аумақтық органдар құрамында 80 мыңға жуық дербес бюджеттер (коммуналар, коммуна бірлестіктері, департаменттер, аумақтар) енеді. Аумақтық және жергілікті әкімшілік органдардың жалпы шығыстары 90 жылдардың орта кезінде жалпы ішкі өнімнің 10% -дан астамын құрады [12].
Аумақтық салық жүйесінің ішінде негізгі төртеуіне назар аударуға болады:
oo құрылыс жүргізілген жер учаскелері, құрылыс жүргізілмеген жер учаскелері;
oo тұрғын-үй салығы;
oo кәсіби салық.
Бұл салықтардың ставкаларын алдағы жылға арналған бюджет қаралған кезде билік органдары белгілейді. Бұл ретте ставкалар заңды негізде белгіленген жоғарғы шегінен аспауға тиісті.
Осы элементтер бойынша есептелген салық мөлшері қосымша бағасының 3,5% аспауға тиісті. Бұл заңмен белгіленген шектеу.
Ұлыбританияда аумақтық салықтардың ішіндегі негізгісі - мүлік салығы. Ол жылжымайтын мүліктің иелеріне немесе оны жалға алған адамнан өндіріледі. Мүліктің қатарына жер де жатқызылады. Салықтың бұл түрін төлеушілер қатарына тұрғын үйді жалға алған және пәтер ақысын төлейтін адамдар жатады. Жылжымайтын мүлік он жылда бір рет бағаланады. Бағасына мүлікті жалға беруден түсетін жылдық табысының болжамды сомасы енеді. Салық салу ставкасы муниципалитет қаржы қажеттіліктерге сүйене отырып белгілейді, сондықтан графстволар мен Ұлыбритания қалаларындағы ставка біркелкі емес.
Мүлік бағалау категориясының біреуі бойынша сыныпталып салықтың сараланған тәсілі бойынша салық салынады.
Муниципалитет жергілікті қажеттіліктер үшін басқа да салық түрлерін белгілеуге құқылы. Әрбір графстводағы алымдар тізбесі әртүрлі.
Бюджеттің табыс бөлігінің негізгі көзі федералдық салықтар болып табылады. Графстволардың, қалалардың бюджеттерінде федералды салықтан аударымдар 70-90%-ға дейін барады.
Салықтардың экономикалық табиғаты мен құқықтық құбылыстарын жете бiлу және ойдағыдай меңгеру үшiн осы сала бойынша зерттеу-зерделеудi жүзеге асырған мамандардың, ғалымдар мен оқымыстылардың еңбектерiндегi ұғым-түсiнiктердi, пiкiрлер мен көзқарастарды және тұжырымдарды талдап, талқылау арқылы өз көзкарастарымызды қалыптастырып, қорытынды беруiмiз қажет.
Салықтардың бюджет кірісін қамтамасыз етудегі ролін арттыру жолында шетел тәжірибесі маңызды орынның бірін алып отыр. Біздің елдің қазіргі даму сатысында дамыған елдердің саясатына көз жүгірту керек. Қазіргі мемлекеттердің экономикалық өмірдің әрқилы сферасына кеңінен және қарқынды енуі тән. Бұл кірістің деңгейлерінде ғана айырмашылық бар. АҚШ - та ол төмен, Швецияда жоғары, Германия мен Жапония бұл қатынаста орташа деңгейде орналасқан. АҚШ - та мемлекеттік реттеу американдық шаруашылық механизмінің құрамдас бөлігіне айналғалы біраз болды.
Барлық елдерде салықтық жүйенің маңызды элементтерінің бірі - жеке акциз болып табылады. Салық салу ең алдымен бұл салық түрінің жоғары қазыналық әлеуетімен түсіндіріледі.
17 ғасырда француз экономисі Ф. Дэмэзон " Акциз " туралы былай деді: "акциз өзі ғана қазынаға басқа салық түрлері сияқты және одан да көп пайда келуі мүмкін". Сонымен қатар қазыналық қызметті жүзеге асырады.
Акциздік тізім құру саясатының қазыналық бағытталуы қазіргі Ресей салық жүйесінің алдыңғы кезеңдеріне тән болды. Қазіргі кездегі Ресей салық жүйесіндегі акцизделетін өнімдер тізімі акциз салығын салу классикалық ұстаным сұраныстарына жауап береді. Оған енетіндер:
oo әлеуметтік қауіпті тауарлар: спирт және алкогольді өнімдердің барлық түрі, темекі бұйымдарының кең сұраптамасы;
oo сән - салтанат бұйымдары - зергерлік бұйымдар, мотоциклдер және белгіленген қуатты жеңіл автомобильдер;
oo минералды шикізаттың кейбір түрлері, табиғи газ, мұнай, жанар - жағар майдың кейбір түрлері.
Дамыған елдердің салықтық саясаты меншік капиталын тартуға бағытталған. Салықтық жеңілдіктердің ынталандыру әсерін кәсіпкерлік іс -әрекеттің жанама субсидиялау формасы ретінде қарастыруға болады. Бірқатар елдерде белгілі бір аймақтарға инвестиция беруді ынталандыру тәжірибеленеді, мысалы қала шетінде орналасқан аймақтарға салымдар. Экономикалық артта қалған аудандарда өндірісті модернизациялау мен реконструкциялауға капитал салымдары ынталандырылады. Кейбір жағдайда инвестицияға салық салынбайтын қосымша үстеме төленеді. Бұл үстеме капитал салымдарының жалпы көлемінің 10 % - ға дейін жетуі мүмкін. Үстемеден тәуелсіз немесе оған қосымша капитал салымдарына бюджеттен тікелей субсидия төленуі мүмкін. Бірақ субсидияға салық салынады.
Кейде жаңа салықтарды енгізу тек реттеу мақсаттарын көздейді. Оған классикалық мысал, ғасыр басында Германияда енгізілген және әлі күнге дейін бар уксус қышқылына салық бола алады. Оны бұл мақсаттарға вино қолданбай, жасанды уксус жасау қажеттілігі туындатты. Берілген салыққа кеткен шығындарды салықтық түсімдер толығымен жапқан да жоқ. Бірақ техникалық мәселе шешіліп, реттеуші экономикалық мақсат жүзеге асырылды. Салық тарихи реликвия ретінде сақталып, Германияның бүгінгі бюджетіне тек бірнеше миллион марка әкеліп отыр [13].
АҚШ-та федералды табыстар ішінде тікелей салықтар басым орын алады. Штат пен жергілікті басқару органдарының табыстары негізінен жанама салық және мүлікке салық салу арқылы қалыптасады.
АҚШ-тың 1995 жылғы федералды бюджетінің табыстылық құрылымын қарастырайық. Берілген жылға табыс көлемі 976 млрд. доллар өлшемінде жоспарланған. Бюджет жетіспеушілік (дефицит) сипатта болды. Шығындардың табыстарынан асуы шамамен 150 млрд. доллар сомасында болды. Бірақ бізді абсолютті сома емес, салықтық және басқа да түсімдер құрылымы қызықтырады. Мұнда ең ірі салық статьясы тұрғындарға салынатын табыс салығы. Салық прогрессивтік шкала бойынша алынады. Салық салынбайтын минималды табыстар және үш салық ставкасы бар. Салық жеке адамға немесе жанұяға салынуы мүмкін. Соңғы жағдайда жанұя мүшелерінің барлық табыстары қосылып қарастырылады.
Салықты есептеу келесі түрде жүреді: барлық табыстар қосылады, еңбекақы, кәсіпкерлік іс - әрекеттен табыс, жеке зейнетақы немесе сақтандыру қорлармен төленетін зейнетақы мен жәрдемақы, белгілі бір сомадан жоғары мемлекеттік жәрдемақы, бағалы қағаздардан түсім және тағы басқа.
Мүлік және бағалы қағаздарды сатудан түскен табыс не арнайы салықпен, не жеке табыс құрамына алынып салынады. Осындай жолмен алынған жалпы табыс жиынтығынан іскерлік шығындар алып тасталынады. Бұған кәсіпкерлік іс - әрекетпен байланысты шығындар жатады. Мысалы: капиталдық активтерді ұстау және сатып алу шығындары - жер учаскесі, ғимарат, жабдықтар, ағымдық, өндірістік шығындар және тағы басқа. Берілген шығындар тек қана кәсіпкерлер емес, еркін кәсіпті адамдардан да ескеріледі. Шығындар алынғасын төлеушінің таза табысы шығады.
Бұдан кейін таза табыс шамасынан жеке салық жеңілдіктері алынады. Жалпы жеңілдік салық салынбайтын минималды табыс көлемі болып табылады. Бұдан басқа таза табыстың қайырымдылық қорларға штат билігіне төленген салыққа, жергілікті салыққа, алименттер сомасына, медициналық қызметке, ипотекалық қарыз бойынша проценттерге кететін бөлігі анықталады. Осылардан кейін салық салынатын табыс құралады.
Салық салынбайтын минималды табыстың өсу тенденциясы бар, өзгермелі шама болып табылады.
АҚШ қалалары өз салық көздеріне ие. Олардың бастысы мүлік салығы болып табылады. Мысалы, Нью - Йоркта бұл салық қазіргі уақытта бюджет табысының 40 % - ін құрап отыр. Ол шамамен 900 мың ғимарат пен құрылыстар иелерінен алынады. Сондай - ақ коммерциялық және басқа да меншіктер жеке дифференциялданған ставкалары бойынша салық салынады. Квартира иелері, тұрғын үйін жалға беретін немесе негізгі өндірістік қорлар иесінен қарағанда аз төлейді. Жеке тұтыну үшін қолданылатын ( салық ) мүлікке салық салынбайды.
Жапония салық жүйесінің кейбір аспектілеріне тоқталайық. Жапонияда мемлекеттік және жергілікті салықтар қолданылады. Сонымен бірге барлық салық түсімдерінің 64 % - ы мемлекеттік салық, ал қалғандары жергілікті салықпен қамтылады.
Жапония салық жүйесі, АҚШ және Еуропадағы сияқты, салық көптігімен сипатталады. Оларды алуға аймақтық басқарудың әр органының құқығы бар. Бірақ барлық салықтар заң актілеріне тіркелген. Мемлекеттік салықтың әр түрі мемлекеттік заңмен реттеледі.
Жергілікті салық туралы заң олардың түрлері мен шекті ставкаларын анықтайды, ал қалған белгілеуді жергілікті парламент жүргізіледі. Елде жалпы 25 мемлекеттік және 30 жергілікті салық бар. Оларды үш ірі топ бойынша жіктеуге болады [14].
Біріншісі - бұл заңды және жеке тұлғалардың табысына салықтар.
Екіншісі - мүлікке тікелей салық. Үшіншісі - тікелей және жанама тұтыну салығы. Бюджет негізін тікелей салықтар құрайды.
Мемлекеттің ең жоғары табысы заңды және жеке тұлғалар табысының салығы әкеледі. Ол барлық салық түсімдерінің 56 % - нан астамын құрайды. Кәсіпорын мен ұйымдар пайдасынан төленеді: мемлекеттік табыс салығын 33,48 %, префектуралық табыс салығы 5 % мемлекеттіктен өлшемде төленгеннен кейін, пайданың 1,67 % ставкасын береді.
Жеке тұлғалар мемлекеттік табыс салығын прогрессиялық шкаласы бойынша 5 ставка : 10, 20, 30, 40 және 50 % арқылы төлейді. Бұдан басқа жергілікті табыс салығы бар, оның үстіне табыс шамасына тәуелсіз бір тұрғынға 3200 - нен жылына төленетін салық бар.
Тікелей ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz