Аталық малдың жыныс мүшелері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспары:

I.Кіріспе.
1.1.Аталық жыныс бездері туралы жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... 1-2
II.Негізгі бөлім:
2.1Аталық малдың жыныс мүшелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4-5
2.2Қосымша жыныстық бездер ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6-8
2.3Қосымша жыныстық бездердің аурулары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8-10
III.Қорытынды ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
IV.Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12

I.Кіріспе

Көбею - жануарлардың өніп-өсуін, белгілі түрдің сақталуын қамтамасыз ететін күрделі биологиялық процесс. Жыныстық жетілу деп жыныс ағзаларының құрылымы мен қызметі жағынан толық жетіліп, ағзаның ұрпақты жалғастыруға деген қабілетінің қалыптасқан мерзімін айтады. Жыныстық жетілу процесінің негізгі реттеуші факторы гипофиздің гонадотроптық гормондары (ФЖК, ЛГ) болып табылады. Олардың синтезінің күшеюімен байланысты аталық және аналық жыныс бездерінде түзілетін жыныс жасушалары мен жыныс гормондарының мөлшері артып, сыртқы жыныс белгілері қалыптасады және жыныстық рефлекстер пайда болады.
Жыныстық жетілу мерзімі түлік түріне, малдың тұқымдық ерекшеліктеріне, күтіп-бағылу, азықтандырылу деңгейіне, климат жағдайларына байланысты. Ұрғашы жануарларда, аймен санағанда, ол мына мерзіммен сипатталады: ірі қарада 6-10 ай, қой-ешкіде 7 ай, шошқада 6 ай, жылқыда 18 ай, түйеде 24-36 ай, бұғыда 17 ай, қоянда 5 ай; итте 7ай,мысықта 5 ай, қара күзенде 9,5 ай.
Шамамен осындай мерзім ішінде еркек малда да жыныстық жетілу байқалады. Жыныстық жетілу ағзаның пісіп-жетілуінен, өсіп-даму процесінің аяқталар мерзімінен бұрын қалыптасады. Сондықтан, жас малды жыныстық жетілу мерзімі толысымен шағылыстыруға болмайды. Бұл ереже орындалмаса аналық малдың өсіп-жетілуі нашарлап, төлдеу процесі қиындайды. Малды тек физиологиялық жетілу мерзімінен кейін ғана шағылыстырған жөн. Физиологиялық жетілу деп жас мал денесінің өсіп-жетілуінің, сақа малға тән пішіннің толық қалыптасуының аяқталған мерзімін атайды. Әр түрлі малда физиологиялық жетілу мерзімі (аймен санағанда): ірі қарада 16-18;қой-ешкіде 12-15; шошқада 10;жылқыда 36; түйеде 48-60; бұғыда 30;қоянда 6; итте 12; мысықта 10; қара күзенде 14.
Аталық жыныс бездері -- жыныс органының күрделі бөлігі. Мұнда аталық жыныс клеткаларымен бірге аталық жыныс гормондары түзіледі. Аталық безі мезотелий мен ақ кабықшадан тұратын қабықпен қапталған.Осы қабықтан аталық жыныс безін бөліктерге бөлетін дәнекер ұлпалық бөлмелер тарайды. Бөліктерде 1-2 ирек шәует каналшықтар болады.Ирек каналшықтар тік каналшықтарға айналады да аталық жыныс безі торының каналшықтарымен жалғасады. Бұл тордан 10-12 алып кетуші каналшықтар тарайды. Ирек каналшықтар арасында қан тамырлар мен нервтер бар. Борпылдақ дәнекер ұлпасы алып жатады. Осы бор ұлпада аталық жыныс гормонын бөлетін интерстициалық клеткалар болады. Әрбір шәует каналшығы дәнекер ұлпалық қабықшамен қапталған. Шәует каналшығы базальдық мембрананың үстінде жататын сперматогендік эпителий клеткалары арасында. Сертолийдің клеткалары деп аталатын ірі клеткалар орналасқан. Каналшықтың қуысы дамудың түрлі кезеңіндегі жыныс клеткаларына толы болады. Жыныс клеткалары ирек каналшық қабырғасын бірнеше қабат құрып жатады: сперматогониялар шетінде, ал қалыптасқан аталық жыныс клеткалары, немесе сперматозоидтар каналшықтардың ортасында болады. Аталық жыныс клеткаларының сперматозоидтардың түзілуі (сперматогенез) ирек каналшықтар да жүреді.
Аталық жыныс бездерң несеп шығарғыш өзектің бастапқы бөлімін қоршап тұратын, көпшілік бөлімі безді, аздаған бұлшықетті мүше болып табылады. Без ретінде ол тұқымның маңызды құрамды бөлімін түзетін және сперматазоидтардың белсенділігін арттыратын секрет бөліп шығарады, сондықтан жыныстық жетілу қарсаңында дамиды. Бұл без ішкі секрециялық қызметті атқарады деген пікір бар (П.Богданов, Р.М.Фронштейн). оның бұлшықеттік бөлімі эакуляция кезінде несеп пен сперманың араласуына мүмкіндік бермейтін несеп шығарғыш өзектің ырықсыз үшінші қысқышы болып табылады. Қуықасты безінің қуыққа қараған негізін несеп-жыныстық диафрагмаға қараған ұшын ажыратады. Оның алдыңғы беті дөңес, қасағалық қоспадан борпылдақ ұлпа және вена тамырларының өрімімен бөлінген. Артқы беті тік ішекке қараған жәгн оданастау шандыр қабығының табақшасымен ғана бөлінген, сондықтан оны тірі адамда тік ішектің алдыңғы қабырғасы арқылы аңгізілген саусақпен анықтап білуге болады. Несеп шығарғыш өзек қуықасты без арқылы оның негізінен ұшына қарай алдыңғы бетіне жақын өтеді. Бездің екі оң және сол бөлімдері, арасында ортаңғы бөлімі жатады да, хирургтардың назарын едәуір аудартады. Өйткені бездің гипертрофиясы кезінде үлкейіп, несеп шығаруды қатты бұзады. Қалған үлкен бөләмә оң және сол жақ бөліктерден тұрады.

II.Негізгі бөлім
Аталық мал жыныс аппараттарының физиологиялық жағынан атқаратын қызметі: ұрық бөліп, оларды жыныс мүшелерінен шығарып, аналық малдың жыныс жолдарына кіргізу. Осы үрдiстер аталық мал мүшелерiнiң құрылыс өзгешеліктерімен (1 сурет), малдың түр ерекшеліктері және жыныс актісі динамикасына байланысты құбылып отырады.

1-сурет. А-айғырдың; Б-бұқаның; В- қошқардың; Г-қабанның жыныс мүшелері.

2.1Аталық малдардың жыныс мөлшері
Аталық малдың жыныс мүшелері аталық жыныс бездерінен , олардың шығаратын тармақтарынан ,ен сағағы, ұрық жолы, несеп-жыныс жолы, қосалқы жыныс бездерінен және жыныс мүшесінен тұрады.
Аталық жыныс бездерi (testis, orchis, didymis) - қос жыныс бездері, сопақ немесе дөңгелек пішінді, күрделі, құбырлы без болып келеді. Басқа сол сияқты бездерден айырмашылығы, ол аталық безден бөлінетін секрет сұйықтықтан емес, тек жазуша элементтерден ұрықтардан тұрады. Сырттан аталық жыныс бездері ұма қабығымен жабылған (осы орын пішіні мен орналасқан жағдайы малдардың түріне байланысты әртүрлі болып келеді).
Текеде, қошқарда және бұқада ұма екі сан арасында орналасқан, бірақ вертикальды жағдайда, оның мойны айқын байқалады. Қабанда ұма санның артында, горизонтальды жағдайда орналасқан. Артқа қатты жылжыған, мойны жоқ, нашар салбыраған. Айғырда ұманың орналасуы сан арасында, бірақ ол горизонтальды орнығады, ал мойны нашар байқалады.
Тері астында бұлшық ет эластикалық қабық болады, ол ұма терісімен жабысып өсіп кеткен, сондықтан жылтыр бұлшық ет жиырылғанда ұма терісі бүріседі де қатпарланады.
Бұлшық ет эластикалық қабық, ұманы екі жартыға бөлетін көлденең қалқасын құрайды. Бұлшық ет эластикалық қабық астында жалпы қынаптық қабық жатыр (осы жердің әрбір жартысының ішінде жалпы қынаптық қабық аталық жыныс безінің айналасында қынаптық қуыс құрайды). Соңғысы жіңішке шап жолына өтеді, қынап тесігі арқылы құрсақ қуысымен қатынасады.
Аталық малдардың жыныс бездерінің пішіні, көлемі және салмағы жағынан бірдей емес. Қошқар мен бұқада эллипс, айғырда жұмыртқа тәрізді, қабанда сопақ бұршақ сияқты, аталық итте сопақша болып келеді. Ұзындығы жағынан ең ұзыны бұқада 12-14 см, ал қалған аталықтарда 10-12 см аралығында, салмағы жағынан ең салмақтысы қабандарда, олардың әрбіреуі 400-500 г жетеді.
Аталық жыныс бездері 300-ден 400-ге дейін үлестерге бөлінеді. әрбір үлесте 4-5 ирелеңген жолдар бар, олардың ұзындығы 50 см-ден 80 см-ге дейін. Жыныс бездері жолдарының ұзындығы: айғырда 86 м, қабанда - 64 м, бұқада - 30 м.
Жыныстық жағынан жетілген аталықтардың жыныс бездерінің ирелеңген жолдарында аталық жыныс жазушалары - ұрықтар пайда болады.
Ен сағағы (epididymis) бұқада, қошқарда және текеде аталық жыныс безінің каудалды шетіне тығыз, ал айғырда, қабанда және итте жыныс безінің дорсалатералды бетінде жатады. Ен сағағының басын, денесін және құйрығын ажыратады. Текеде, қошқарда, бұқада ен сағағының басы жыныс безінің дорсалды шетінде жалпақ қабат түрінде орналасқан. Ен сағағының денесі жыныс безіне оның каудалды шетіне көлденең жатады. Текеде, қошқарда, бұқада ен сағағының құйрығы вентралды, қабан мен итте аталық жыныс безінің дорсалды шетінде жатады. Ен сағағының басы 13-15 жолдардан тұрады. Осы жіңішке жолдар жалпақтығы 0,1 мм-ден 0,3 мм қатты иреленген ен сағағының жолына құйылады. Ен сағағының құйрық бөлімі секрет және ұрықтармен толған. Бұл жерде ұрықтар жетіледі, қорғаныс қабығымен жабылады және анабиоз жағдайына өтеді, осы үрдiстің арқасында ұрықтар екі айға дейін ұрықтандыру қасиетін сақтайды.
Шәует бауы (funiculus spermaticus) шырыш қабатымен жабылған, ұрық жолынан, қан тамырларынан, жүйке және бұлшық ет талшықтарынан тұрады. Ол аталық бездің сағағынан басталып, шапқа дейін созылады.
Ұрық жолы (тұқым жолы) ductus, deferens ұзын түтікшеден тұрады, олар оң және сол ұрық жолдарына бөлінеді. Ұрық жолдарының әрбіреуі ен сағағының құйрығынан басталады да, шәует бауымен шап жолы арқылы құрсақ қуысына өтеді, содан кейін қуықтың дорсалды бетіне жетеді. Осы жерде айғыр, теке, қошқар, бұқа ұрық жолдары айқын көрінетін ұрық жолының құтысы деп аталатын кеңейткішін құрайды. Бұқада олар тік ішек арқылы жақсы байқалады. Қабан мен итте бұндай құты болмайды.
Ұрық жолының қабырғасында қатты тарамдалған сұйық секрет бөлетін шәует кезінде ұрықтармен араласатын бездер олар итте жоқ болады.
Қуық мойнының үстінде екі ұрық жолдары жалпы эякуляторлық өзекке (ductus eja culatorius) қосылып несеп жолына құйылады (canalis urethralis) да әрi қарай несеп - зәр жолы ретiнде жалғасады. Қосымша жыныстық бездердің негізгі қызметі сөл бөлу.Осы қосымша жыныстық бездерден бөлінген сөл ен қосалқысынан келген қою шәуетті сұйылтып, шәуеттің көлемін ұлғайтады, спермийлерді ұйқыдан оятып, қозғалу белсенділігін арттырады, шәует бөлінер алдында уретралдық бездер өзінің сөлімен несеп ұрық жолын тазалап өтеді.
Жыныс мүшесі (penis) шағылысу органы болып саналады, ол түбірден, денеден және бастан тұрады. Басты бір венозды, ал дененің негізін екі үңгірлі артериалдық немесе кавернозды қан тамырларының өзгерілген денесін құрайды.Осы екі үңгірлі денелердің арасында ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.