Сапаны басқару және бақылау
Қазақ ұлттық аграрлық университеті
коммерциялық емес акцонерлік қоғамы
Технология және биоресурстар факультеті
Азық-түлік өнімдерінің технологиясы және қауіпсіздігі кафедрасы
РЕФЕРАТ
Тақырыбы: Сапаны басқару және бақылау
Орындаған:Мекенова Жансая
ТПРП-210
Тексерген: Ахмет Ж.Т
Алматы,2018
Жоспар:
I.Кіріспе ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
II.Негізгі бөлім
2.1 Өнім сапасына талаптар. Сапа бойынша өнімнің градациясы ... ... ... ...4-5
2.2.1 Сапа көрсеткіштерінің жүйесі. Сапаны қамтамасыз ету жүйесі ... ... 5-6
2.2.2 Сапа бақылауына қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6-9
2.2.3 Бақылау түсінігі. Бақылауды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9-13
2.2.4 Сапа, басқару обьектісі ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13-16
2.2.5 Дайын өнім сапасын бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16 -17
2.3.1 Тіршілік цикілінің барлық кезеңдерінде өнім сапасын басқару ... .17-22
2.3.2 Өнімнің тіршілік циклының өндіріс сатысында сапаны басқару...22-24
2.3.3 Тұтынушылармен байланысты процестер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..24-25
2.3.4 Сынау түсінігі. Сынау түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25-2 7
2.3.5 Стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттар талаптарын сақтауға мемлекеттік қадағалау жүргізуді ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28-31
2.4.1 Тексеру нәтижелерін ресімдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31- 35
2.4.2 Сапаны басқарудың құжаттық, кадрлық және ақпараттық
қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35-37
III.Қорытынды ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
IV.Әдебиеттер
Кіріспе
Жекеленген азаматтардың және қоғамның негізгі интелектуалдық ондық потенциалына өнімнің сапасын бағалау, және бақылау әдістері туралы білім жиынтығы да жатады.Бұл білім жиынтығына- өнімнің жасалуы кезендеріндегі сапасын бағалау және бақылау осы білім негіздерін өндірісте қолдану әдістері де жатады. Бүгінгі танда өнім сапасын басқару әдістері тұрақты жүйеге айналады.
Сондықтан бұл білім сапасын игерудің маңызы зор. Өнім сапасы мәселелерінің ғылыми тұрғыдан шешу керек. Ал ұйымдастыру мәселелері өндірісті басқару барлық деңгейлерінде және ғылыми техникалық қызметтерде шешілуі керек. Ғылыми негізінде сапаға қойылатын талаптарды негіздеу туралы білім оларды бақылау және қамтамасыз ету шаралары жатады. Бұл білім жиынтығы қарастырылып отырған нысандарға байланысты 3-ке бөлнеді:
Квалиметрия
Сапаны басқару
Сертификация.
Сапаны басқару мен бақылау - өнімнің сапа көрсеткішін, норматифті құжаттарды тұжырымдау әдістерін, сапа деңгейін бағалаужәне сапаны бақылауды қарастырады. Бұл жерде ықтималдылық және статистикалық әдістерге
өнім сапасының деңгейін бағалау.
Сынық нәтижелерін өңдеу және талдау әдістеріне шешімдерді қабылдау және оларды ұғыну әдістеріне көп көңіл бөлінеді.
Әр түрлі өндірістің сапасын сандық бағалау әдістерін зерттей тін ғылым сапасын квалиметрия деп аталады. Квалиметрияның пб және даму тарихы бірнеше 10-ған жылдардан асады. Тіптен ол бүгінгі таңдағы отын алғанға дейін дамыған.ISOОПМС 9000:2000 Сапа менеджменті жүйелері. Негізгі қағидалар және сөздік. (Quality management systems-fundamentals and vocabulary) халықаралық құжатында сапаның мынадай анықтамасы берілген:
Сапа дегеніміз - сапа көрсеткіштерінің белгіленген талаптарға сәйкестік дәрежесі.Осындай анықтаулар отанымыздың (Кеңестер Одағында) бірінші рет шығып пайдаланылған МЕСТ 15467-70. Өнімнің сапасы. Терминдер және 15467-79. Өнімнің сапасын басқару. Негізгі түсініктер. Терминдер мен анықтамалар стандарттарында келтірілгендей атап өтуіміз қажет. Мұнда: Өнімнің сапасы дегеніміз - өнімнің тағайындалуына сәйкес белгіленген тұтынуын қанағаттандыруға жарамдылығын ескертетін қасиеттері жиынтығы.
3
2.1 Өнім сапасына талаптар. Сапа бойынша өнімнің градациясы
ГОСТ 15467 сәйкес сапа бойынша өнімнің жылдық, ақаулық және жарамсыз деп бөледі.
Жылдық өнім-бұл өнім, орнатылған талаптарды қанағаттандырады.
Бұл жіберілген нормативтік құжаттардың ауытқуын иемдену үщін, ақаусыз болуы мүмкін. Өнімнің өмірлік циклының келесі этаптарында пайда болған жасырын ақаулар мынаны білдіреді, осыған дейін берілген өнім жарамды деп қате саналса, шындығында ақау болып көрінеді.Әрбір бөлек өнім орнатылған талаптарға сәйкестендірілмесе ақаулы өнім деп түсіндіріледі.
Жарамсыз өнім (брак)-ақаулықтың бар болуына байланысты тұтынушыға берілмейді.Табылған ақаулар ескірген болса түзетілетін жарамсыз, ал технологиялық немесе экономикалық және түрлі себептерге байланысты табылған ақау ескірмеген болса, онда ол түзетілмейтін болады.Егер кәсіпорындарда сапаға көңіл аудармаса, онда ақауларды және жарамсыздықтарды (брактарды) түзетуге маңызды құралдар талап етіледі. Үлкен әсерден ақауларды болдырмауға ақпаратты игерумен қол жеткізуге болады.Осы уақытқа дейін, сапамен арнайы ішкі бөлімшелер айналысу керек деп санап келдік. Рыногтық экономикаға өту кезінде өнім сапасына әсер ететін факторларды оқып білуге қажеттілікті қамтамасыз етіп, оның жоғары деңгейге жеткізу үшін кәсіпорын қызметкерлеріне күш салу бағытталу тиіс деп,- саналған.
Түрлі мемлекеттерде жүргізілген зерттеулер сапаға аз назар бөлетін компаниялардың уақытының 60%-ті жарамсыздықтардың түзетілуіне кететіні көрсетілді.Сапаны жоғарылатуда шығындармен кездесетінімізсөзсіз, бірақта жоғары сапасы түрлендірілуі, өнімнің жақсаруының арқасында пайда алумен ақталатып отырады.Бөлек топтардағы өнімдер және отандық өнеркәсіп түрлері және жақын шет елдерде өнімдер сортқа, маркаларға, топтың қиындылығы және сапа, нөмер, сапа категориясына және т.б. бөлінеді. Қазіргі күнге дейін өнім сапасының градациясы туралы бірлік жүйе жоқ, осыны белгілеу жалғасады. Видеокасетаның сапа категориясы касетаның өзіне тәуелді, ал құс жұмыртқаларының сапа категориясы оның өлшемі көбірек диаметрінің беріктігінен анықталынады, таза жануарлардың және құстың еттерінің оның азықтануына байланысты анықталынады.
Градацияның негізгі принциптері, мысалы, азық өнімдерінің сапасы мыналар болып табылады:
1.Шикізат принципі (колбаса, макаронды және нан өнімдері, чай, манный крупа және т.б.).
2. Технологиялық принцип (ұн, крупа, чай, т.б.).
3. Өлшемді принцип (таза жемістер, құс жұмыртқасы, чай және т.б.).
4
4. Ақаулы принцип (азық өнімдерінің көпшілігін нақты ақаулықты сапа бойынша бөледі және оның дәрежесін еске еске алып көрсетеді).
5. Қоспаның мөлшерін және бөлек заттардың құрамын ескеру, принципі (крупа, крахмал, өсімдік майы, жануар майы, және т.б.).
6. Азықтану принципі (таза жануар және құс еттерің).
7. Кешендік принцип (жеке градация арасындағы айырмашылықты қалыптастыру кешенді принциптерді жоғары саналуы себепші болады).
Өнім сапасы бағалаудың еңбасты ьапсырмасы оның сортын орнату юолыптабылады. Өнім сорты (класс)-категория немесе қатар көрсеткіштері, қасиетіне немесе сипаттамасына қатысты, өнімге талаптарлың түрлі болуын есепке алумен функционалды аналогтық пайдалануға қарастырылу.Бірдей атаудағы өнімге қатысты, сорт тұтастығы сортамент деп аталады. Табиғи және тауарлы сортамент деп ерекшеленеді.
Табиғи сортамент-бір атаудағы өнімдердің сорт тұтастығы, анатомо-морфологиялық белгілерімен сипатталып ерекшеленетін өнімнің әртүрлілігі.Табиғи сорттағы түйіршіктерді үй шаруашылық - ботаникалық, химия-жидектерді-помологикалық, жүзім-ампелографикалық, жануарлар және балық (құстан басқа)-тегіне, құс кроссасына және т.б. болып анықталады.
2.2.1 Сапа көрсеткіштерінің жүйесі. Сапаны қамтамасыз ету жүйесі.
Өнім сапасын қамтамасыз ету жүйесі өнімнің тіршілік кезеңінің барлық сатысында таралатын әрекеттер және шаралардан құрылады және өнім сапасы берілген талаптарға сай келу үшін, өнімнің тіршілік циклінің барлық сатыларында сапа бойынша мәселе және мақсаттардың жүзеге асыруға арналған жағдайларды құратын, іс - шараларды жоспарлы және жүйелі қамтамасыз етуді игереді.
Өнімнің тіршілік циклі келесі сатылардан құрылады:
1) Маркетинг. Нарықты іздеу және оқу
2) Өнімге техникалық талаптардың жобалау және жасау
3) Материалды - техникалық жабдықтар
4) Технологиялық процестерді дайындау және өңдеу
5) Өнімді өндіру
6) Бақылау және зерттеу
7) Орау және сақтау
8) Іске асыру және үлестіру
5
9) Жөндеу және пайдалану
10) Қызмет көрсетудегі техникалық көмек
11) Қолданғаннан кейін қайта пайдалану.
Жоспарланған іс - шараларға әдетте сапаны қамтамасыз ету бағдарламасы кіреді (мысалы, өнім сапасын жоғарылатудың тұтастай ғылыми - технологиялық бағдарламасы ). Бағдарлама нақты өніммен жасалынады және технологиялық деңгейде және өнім сапасына, арқан сапасын қажетті ресурстармен (жабдықпен, шикізат және бұйыды құрайтын қосымша материалдармен, өлшеу құралдарымен, өндірістік персоналмен және т.б.) қамтамасыз ету бойынша талапқа қатысы тапсырмалардан тұрады.Өнімді қамтамасыз ету бойынша жүйелі өткізілген іс - шаралар, кәсіпорынмен тұрақты немесе периодты орындалатын жұмыстардан құралады (нарықты оқу, жұмысшылардың квалификациясын жоғарлату, персоналдың үздіксіз білімі және т.б.)
ИСО 9004 стандартында сапа философиясы келесілерді ұсынады: Сапаны қамтамасыз ету жүйесі проблемаларды алдын - ала ескеретіндей етіп жұмыс істеу керек.Ескерту шараларының ішінде құралдарды өз уақтысында жаңарту, жабдықтың жоспарлы жөнделуі, жұмыс орындарында сәйкес құжаттардың болуы және т.б. болуы мүмкін.Сәйкесінше, кәсіпорында сапа бойынша жұмысты орындай отырып, өнімнің тіршілік циклінің барлық сатысындағы сапаға әсер ететін жағдайлар және ішкі, сыртқы факторлардың өзара байланысуының көп тәріздігінен шығатын, өнім сапасын басқаруға жүйелі жақындау қажеттілігі туады.Осылайша, сапа өндірістің барлық деңгейінде құрылады және өндірістің жақсы ұйымдастырылған менеджментінде тұтынушы бағытталуы тиіс.
2.2.2 Сапа бақылауына қойылатын талаптар
Сапа бақылауына қойылатын талаптар орнатады:
- сынақ түрлері
- сынақтың периодтылығы
- таңдаулы бақылауды қолдану кезінде сынаққа арналған таңдамалар және үлгілерді жасау ережесі
- бақылауды өткізу тәртібі
- нормативті құжаттар талабына өнім сапасының сәйкес келуін талдайтын критерилер және бақылау процесінің параметрлері
- бақылау-өлшегіш аппаратурасына, приборларға және қажетті дәлдікте көрсететін құралдарға қойылатын, сондай-ақ сынақ стендтерінде және қондырғыларына талап
6
- бақылау нәтижелері өңдеу әдістері
- бақылау нәтижелерінің хаттама формасы.
Бақылаудың жеке түрлерін қолдану жағдайын қарастырайық.
Өнімнің жайланған кеңдігі бойынша бақылаудың тұтас және іріктелген екі түрі бар.Тұтас бақылау кезінде бақыланатын партиядағы барлық бұйымдар қатысады, іріктелгенде - іріктеме деп аталатын бұйым бөлігі ғана қатысады.
Тұтас бақылау, ережеге сай мына кезде қолданылады:
- жаңа өнімді игеру кезінде, егер технологиялық операцияның орындалу сапасы келесі сатылардан тексеру мүмкін емес болса
- шығарылатын өнім сапасына қойылатын жоғары талап кезінде
- бақылау объектілерінің саны тұтынушы және дайындаушы тәуекелімен бекітілген үлгілерді алуға жеткіліксіз болса.
Іріктелген бақылау тұтас бақылаудың алдында экономикалық құндылықтары бар. Көп жағдайлар қатарында тұтас бақылау мүлдем қолданылмайды. Осылайша, сенімділік және ұзақтылық бақылауы бұзушы өнімді одан әрі қолдануға жарамсыз етеді және сондықтан мұндай бақылау қажеттілігі бойынша іріктелген болуы керек.Іріктелген бақылау реттеу және бақылаудың статистикалық әдістеріне негізделген және қолданылады:
- массалы және ірі сериялы өндірісте, өнім бірлігінің саны дайындаушы және тұтынушы тәуелдіктерімен орнатылған үлгіні немесе іріктемені алуға жеткілікті болғанда;
- автоматты және жартылай автоматты және ағымды желілерден қолданатын, операцияларда, бақыланатын өнім бірлігі жекелеп бұзылады немесе өзінің қасиетін жоғалтатын жағдайда;
- бақылаудың еңбек сиымдылығы үлкен кезде.
Өнімнің бақылауға түсу сипаты бойынша бақылаудың келесі түрлері бар:
Үздіксіз бақылау - бақыланатын параметрлер туралы ақпарат үздіксіз түскенде болады.Үздіксіз бақылау сандық және сапалық сипаттамаларды тұрақты қамтамасыз етуді қажет ететін, тұрақсыздық кезінде технологиялық процестерді тексереді. Ережеге сай, бақылаудың автоматты құралдарымен жүзеге асады.
Периодтық бақылау - бақыланатын параметрлер туралы ақпарат, орнатылған уақыт интервалы арқылы түсетін бақылау. Өнім бірлігінің және технологиялық процестердің периодтылығы бақылауды тұрақты технологиялық процесте және бекітілген өндірісте жүргізеді.
7
Ұшу (летучий) бақылау уақыттың кездейсоқ сәтінде фирмалы стандарттарда бекітілген жағдайда жүргізіледі.
Ол технологиялық тәртіпті, бақылау рперациясының дұрыс жүргізілгендігін тексеруге арналған, Ұшу бақылауының тиімділігі кездейсоқтығымен шартталады, қамтамасыз ету ережесі арнайы жасалуы тиіс. Ұшу бақылауы, ережеге сай, өнімді дайындау, жөндеу, сақтау орнында тікелей жүзеге асуы керек.
Кіріс бақылауы - тұтынушыға түсетін жеткізушінің өнімін бақылау. Кәсіпорын - тұтынушыда дайындау, жөндеу, пайдалану кезінде өнімді бақылауға арналған. Бақылаудың бұл түріне шикізат, материалдар, жартылый фабрикаттар, жеткізушінің дайын өнімі, техникалық құжат және тағы басқа жатады. Кіріс бақылауы міндетті емес, бірақ кейбір жағдайда өте пайдалы және өте қажет. Мысалы: өнім сапасының көрсеткіштерін сақтау және тасымалдау процесінде өзгеруі мүмкін.Дайын өнім сапасы бастапқы шикізат және материалдар сапасына тәуелді болатын өндіріске кіріс бақылауы қажетті.
Операциялық бақылау - белгілі бір операцияның орындалудан кейін немесе орындалу уақытында, процесті немесе өнімді бақылау.Мұндай бақылау үздіксіз болуы керек және өнім сапасын анықтайтын, барлық технологиялық операцияларды игеру қажет.Бақылау технологиялық операциялар көрсетілген алдын ала жасалған сұлбамен жүзеге асырылады. Операциялы бақылау өнімді өндірістің келесі учаскісіне беру кезінде жауапты немесе соңғы операцияларда ақаулы бұйымдарға немесе ақауы көп пайда болатын, технологиялық процестер үшін міндетті.
Қабылдау бақылау - комплексті тексеру жүзгег асатын, ал реттеудің қажеттілігінде дайын бұйымды қарастыратын, өндіріс сатысын бақылаудың соңғы сатысын. Осылайша, қабылдау бақылауы - нәтижесі бойынша жеткізуге және қолдануға жарамдылығы туралы шешім қабылдайтын, өнімді бақылау.Бақылау объектісіне әсер ету бойынша бұзылатын және бұзылмайтын бақылау болады.
Өнімді құру және жүзеге асыру сатысы бойынша бақылаудың екі түрі бар - өндірістік және пайдаланылатын. Өндірістік бақылау, ережеге сай, барлық көмекші, дайындаушы және технологиялық операцияларды игеруі.
Пайдалану бақылаудың объектілері пайдаланылатын бұйымдар және пайдалану процесі болуы мүмкін.
Бақылаудың негізгі мәселелердің бірі - бұл сапас көрсеткіштерінің анықталуы.
Сапа көрсеткіштерін анықтау - құралды немесе сынақ әдісімен шешілітін қарапайым өлшеу есебі. Түрлеріне тіркелмелі, органолептикалық және әлеуметтік әдістерді жатқызуға болады.
8
Құралды әдіс өлшеудің техникалық құралын қолдануға негізделінеді.
Бұл әдіспен мысалы, бұйым массасы және өлшемі, ток күші, автокөлік жылдамдығы және т.б. анықтайды. Ол барлық салаларды әсіресе өнеркәсіптен неғұрлым кең таралған. Өлшеуді автоматтандыру мүмкіндігі, жоғары дәлдік, объективтілік күшімен бұл әдіс артық көрінеді және әрқашанда қолдану керек.Сапа көрсеткіштерін өлшеудің сынақ әдісін, өлшеудің техникалық құралдарын қолдану мүмкін емес немесе экономикалық ақталмаған жағдайда қолдану керек.Тіркеу әдісі процестердің немесе өнімдердің бақыланатын параметрлерін тіркеу болып табылады.
Органолептикалық әдісте алғашқы өлшегіш түрлендіргіштері ретінде көру, дыбыс, есту, дәм сезу мүшелерін қолданады. Сапа көрсеткіштерінің мәні тәжірибе негізінде алынған сезімдерді талдау жолымен жүргізіледі. Сондықтан бұл мәндердің дәлдігі және сенімділігі оларды анықтайтын тұлғалардың дағдыларына және қабілеттеріне, класификациясына тәуелді. Бұл әдісті медицинада, тағамда, парфюмералы өнеркәсіпте кең қолданылады.Сапа көрсеткіштерін өлшеудің әлеуметтік әдісі халықты массалы сұраудан немесе әлеуметтік топтардан құралады және олардың мүшелері сарапшылар рөлінде болады.
2.2.3 Бақылау түсінігі. Бақылауды ұйымдастыру.
Сапаны бақылау - ол қолданатын әдіске байланыссыз, алдымен өнімнің жақсысын жаманнан айырады. Әрине, сапасыз өнімді алып тастаумен өнімнің сапасы жоғарыламайды.Атап айтқанда, қазіргі заманада электрондық өнеркәсіптерден бұйымдарын өлшеулерін өте кішкентай болғандықтан жарамсыздықты жөндеу мүлдем болмайды. Сондықтан қазіргі замандағы фирмалар жарамсыздықты анықтаумен емес, оның алдын алуға көңіл бөледі.
Оны технологиялық процесті мұқият бақылаудың арқасында Сапаны басқару концепциясына сәйкес жұмыс атқаратын.Сапаны қамтамасыз етуде статистикалық әдістер үлкен рөл атқарады.
Статистикалық бақылау әдістерінің мақсаты өнім сапасының кенеттен өзгеруін болдырмау болып табылады. Мұндай өзгерістер анық себептерден пайда болады. Ол себептерді анықтап, жою қажет.
Статистикалық бақылау әдістері келесі топқа бөлінеді:
- альтернативтік артықшылықтары бойынша статистикалық соңғы қабылдап алудың бақылауы;
- сапаны түрлендіруші мінездемесі бойынша таңдамалы қабылдап алу бақылауы
- статистикалық қабылдап алудың стандарты;
- экономикалық жоспарлар жүйесі;
9
- үзіліссіз қабылдап алу бақылаудың жоспарын;
- технологиялық процестің статистикалық басқару әдістері.
Атап айтып кетейік, статистикалық бақылау мен басқару. Бұл салада біздің де ғылымдардың қосқан үлесі мол.Көп жағдайдан өнім сапасын бағалау және ақпарат жинау арқасында шығып келеді. Мысалы, зауытта бұйымдардың партиясы бақыланады, оның ішінде жарамдысы да, жарамсызы да бар. Жарамсыздықтың үлесі белгісіз. Егер бақылауды бір партияның барлығын алып тексерсек, онда жарамсыздықтың үлесін тез арада анықтауға болады. Ал, егер сол партиядан тексеруге үлгі алатын болсақ, онда суретте басқаша болуы мүмкін, яғни онда ақпарат өтірік берілуі де мүмкін.
1. Бұйымдар партиясынан алынған үлгінің қорытындысы бойынша, осы партияның жарамсыздық үлесін бағалайды.
2. Құрылғы бар. Құрылғының жұмысының қорытындысын тарату заңы кейбір дәрежеде қарастырылып отырған уақытта құрылғының сол жұмыстың істеу шамасын қарастыруды анықтайды.
Сапаны бақылаудың статистикалық әдістерінің әрбір түрі өздерінің артықшылығы мен кемшіліктері бар. Мысалы, сапаны түрлендіруші мінезі бойынша таңдамалы қабылдау бақылауды алатын болсақ оның артықшылығы үлгіні алу көлемі аз. Ал, кемшілігі әрбір бақыланатын мінездеме ьойынша бөлек жоспары қажет.Ереже бойынша таңдамалы қабыл алу бақылау жоспары солай түзіледі. Жарамды өнімді қателіктен жарамсыз деп жібермеу мүмкінділігі болуы және өндірушіге залалы аз болуы керек. Таңдамалы бақылаудың көп жоспары былай жоспарланады: өндірушінің тәуекелі α = 0,05 болу керек.
Сапаны басқару - бұл өнімге әсер ететін шарттар мен факторлардың бағытталған әсері және сапаны жүйелі бақылау жолы арқылы оны өндіру, өндіріс, эксплуатациялау және тұтыну кезіндегі қажетті өнім сапасының деңгейін қамтамасыз ету, орнықтыру мен тұрақтандыру. Сапаны басқару дегеніміз - тауардың барлық өмірлік стадиясында өнімнің жоғарғы сапасын қамтамасыз етуге бағытталған экономикалық, ұйымдастырушылық, техникалық және басқа да іс-шараларды жүргізуді айтамыз.Қазіргі уақыт түсінігі бойынша, егер өнім өндіріліп қойса, онда сапаны басқару эффективті болмайды. Ол өнімнің өндіріс барысында үздіксіз орындалуы тиіс және сондай-ақ өндіріс процесінің алдында болуы қажет.
Сапаны басқару келесі принциптерденқұралады:
Мақсатқа сәйкестік - сапа қатынасында міндетті түрде дәл нысанаға ие болу керек;
Жоспарлануы - жоспарлық орындалуға жататын сапа саласындағы сатып алу шарасы алынады;
10
Интенсивтілік - сапаның жоғарлануы экономика дамуының интенсивті факторына жатады;
Комплекстілік - аспектіге тәуелді сапалардың барлық проблемасын шешу;
Оптималдылық - тұтынушының сұранысы бойынша сапаның тура, дәл сәйкестігіне ұмтылу;
Тұрақы жақсару - кәсіпорын бәсекелестігін арттырады.
Өнім сапасын басқару - толығымен өндірісті басқарудың құрамдық бөлігі, функцияның бір тармағы.Сондықтан ол басқару жүйесінің қызмет ету аймағында дамиды және орындалады. Ғылымның бұл саласы жалпы басқару теориясына сәйкес жүйе, орта, бағдарлама түсініктерге сүйеніп іс жүргізіледі.Сапаға өндірістің негізгі факторлары мен шарттарынан басқа кездейсоқ, жергілікті және субъективті факторлар әсерін тигізеді. Барлық факторларға әсер ету үшін және сәйкесінше өнім сапасын ұстап тұру үшін басқару жүйесі қажет, яғни өнімнің шығарылу процесін тұрақты әсер ету шараларының жиынтығы.Басқарушы және басқарылатын жүйелер бар. Басқарылатын жүйе ұйым, фирма, басқа құрылымның басқару деңгейімен сипатталады; басқарушы жүйе - сапа менеджментін жасайды және қамтамасыз етеді.Өнім сапасын басқарудың негізгі категорияларын қарастырайық. Өнім сапасын басқару жүйесі келесі өзара байланысты категориялармен жүзеге асады: объект, субъект, мақсат, әдістер, құралдар, функциялар, басқарушылық қарым-қатынас мінездемесі.
Басқару объектісі - өнім сапасын, оның қасиеттері немесе оның бір бөлігі, тобы, жеке қасиеттерінің жиынтығы. Өнім сапасын басқарудың эффективті ұйымдастыру үшін тек басқару объектісі ғана ерекшеленуі керек, бірақ процесті жақсырақ тану мен ұйымдастыруға мүмкіндік беретін басқа категориялар нақты анықталуы тиіс.
Басқару субъектісі -өнім сапасының жоспарлы деңгейіне жету мен оны ұстап тұруын қамтамасыз ететін басқарушы органдар және адамдар.
Басқару мақсаты - өндіруші мен тұтынушының экономикалық қызығушылықтарын ескере отырып өнім сапасының анықталған деңгейі мен жағдайы, сондай-ақ қауіпсіздік пен экологиялық талаптары; сапа қасиеті мен деңгей жиынтығы, олар қажеттілік сипаттамасына сәйкес болуы керек және өндіру мен тұтынудың тиімділігін тұтынушыға бағаның қол жетімділігін, өнімнің құнының нормада болуы мен пайдасын қамтамасыз ету қажет.
Сапаны басқарудың әдістері - өндіріс процесіне басқару органдары әсер ететін жолдар, олар жоспарланған жағлай мен өнім сапасының жетістігін қамтамасыз етеді.
Сапаны басқарудың 4 әдісі бар: ұйымдастырушылық, әлеуметтік, психологиялық, экономикалық, ұйымдық-технологиялық.
11
Ұйымдастырушылық әдіс - ұйым басқармасының қажет сапаны қамтамасыз ететін жүйе әдістерінің жиынтығы. Бұл топ әдісіне басқаратын (бұйрық, жарлық, директивалар), мативацияны қамтамасыз ететін тәртіптік, нормаға, нормативтерге регламенттауды тұрақтандыру.
Әлеуметтік - психологиялық әдістер қызметкерлердің рухани қызығушылығына әсер ету әдістерінің жиынтығы, олар сәйкес сапаны қамтамасыз етумен байланысты қалыптасады. Бұл әдіске жататындар: тәртіп және кәсіпорынға адалдығын насихаттау, берілген кәсіпорын қызметкері ретінде өзін құрметтеу, өзінің жетістігі үшін мақтаныш, моральды ынталандыру формалары.
Сапаны басқарудың экономикалық әдістері - сапа облысында берілген мақсатқа жетудегі экономикалық ынталандыру мен материалдық қызығушылықты ұйымдастырып қолдануына негізделген әдістер. Бұл топ әдісіне жататындар: сапаны басқару аймағында қаржыц қызметі, өнім мен қызметтің жаңа және заманғы түрін құруын жоспарлау, сапа деңгейін ескере отырып өнім мен қызмет бағасын құру.Ұйымдық-технологиялық әдістер процесс пен өнім сапасын басқару әдістері мен процесс пен өнім сапасын реттеу әдістеріне жіктеледі. Ұйымдық-технологиялық әдісте негізгі орында сапаны статистикалық басқару әдісі тұрады.Сапаны басқару құралдарына келесілер жатады: сапаны басқару жүйесінде арнайы функцияларын орындауды басқаратын басқару органдары мен қызметкерлері қолданатын аргтехника, байланыс құралдары; өнім сапа көрсеткішін регламенттейтін және сапаны басқару бойынша арнайы функцияларды орындауын ұйымдастыратын нормативті құжатнаманың банкісі;
Мемлекеттік эталон мен өлшеу құралдары енетін метрологиялық құралдары;
Өлшем бірлігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесінің регламенттейтін құжаттары;
Зат пен материал қасиеті туралы берілгендердің стандартты анықтамалық мемлекеттік қызмет базасы.
Басқару объектісі ретінде сапа қатысында кәсіпорында жүзеге асатын функциялар келесідегедей:
Нормалау (стандарттау, сертификаттау, аттестация);
Өндірістің технологиялық дайындалуы (жеткілікті материалды-техникалық жабдықтандыру, өсімдіктердің сортталған дәндері, жануарлардың асыл тұқымды болуы, жоғарғы деңгейде қызмет көрсету, т.б.);
Кадрлардың квалификациясын жоғарлату, сапаға деген ынтасын, күшін, жауапкершілігін ақпараттық және метрологиялық қамтамасыз ету көмегімен өндірістік процесс жолын бақылау.
12
Сапа облысындағы басқару қатынастары - бұл субординация (бағыну) және координация (қызметтік) қатынастары.
2.2.4 Сапа, басқару обьектісі ретінде
Сапа басқару-бұл өндіріс сапасының керекті мөлшерінің жұмыс үстінде ұстап тұруы, қамтамасыз ету және орнату.Сапаны басқару дегеніміз-экономикалық, ұйымдастырушылық, техникалық және басқа да іс-шаралар өткізу, тауардың өмірлік циклының барлық стадиясында өндірістің жоғарғы сапасымен қамтамасыз ету.Қазіргі уақытт түсінігі бойынша сапамен басқару эффективті бола алмайды, егер өнім өндіріліп қойған болса, ол өнімді өндіріс барысында үздіксіз орындалуы тиіс, сонымен қатар өндіріс процесінің алдыеда болу:
Сапамен басқару келесі принциптерден құралады:
-мақсатқа сапа қатынасында міндетті түрде дәл нысанаға ие болу керек;
-жоспарлық орындалуға жататын сапа саласындағы сатып алу шарасы жоспарланады;
-үздіксіз;
-интенсивті-сапаның жоғарылау экономика дамуының интенсивті факторына жатады;
-жүйелі жақындау;
-комплекстілік-жайға тәуелді сапасының барлық проблемасын шешу;
-оптимальды-тұтынушының сұранысы бойынша сапаның тура-дәл қатынасына ұмтылу;
-үнемі жоғары сатыға көтерілу-кәсіпорынның бәсекесінің артықшылығын арттырады.
Өндіріс сапасын басқару-толығымен өндірісті басқарудың құрамдық бөлігі, функцияның бір бұтағы. Сондықтан, ол басқару жүйесінің қызмет ету аймағында дамиды және орындалады, құру, дайындау және қызмет көрсету тура жәнежақсы ұйымдасқан жұмыста сұраныс көбейеді.Сапа негізгі факторлардан басқа өндіріс шартына көптеген кездейсоқ субьективті факторлар әсер етеді.Осы факторлардың барлығына әсер ету үшін, келісілген сапа мөлшерін ұстап тұру үшін басқару жүйесі міндетті, яғни ылғи өнімнің шығарылу прцесіне әсер етеді. Басқаратын және басқарылатын жүйе анықталынады. Басқарылатын жүйе-фирмамен, ұйыммен әртүрлі басқару деңгейімен көрсетілген; басқарушы-сапа менеджментін құрады және қамтамасыз етеді. Өнімнің сапамен басқарудың негізгі категорияларын қарастырайық.Өндіріс сапасын басқару жүйесі келесі өзара байланысты категорияларға сүйенеді: обьект, субьект, нысана, әдістер, құралдар, функциялар, басқарушылық қарым-қатынастық мінездемесі және т.б.
13
Басқару обьектісі- өнім сапасы, оның құрамының жиынтығы немесе қандайда да бір бөлігі, тобы, бөлек құрамы. Өнім сапасын басқаруды эффективті ұйымдастыру үшін басқару обьекті бөлініп қана қоймай, соған қоса барлық процесті ұйымдастыруға және түсінуге мүмкіндік беретін басқа категориялар анықталуы қажет.
Басқару субьектісі-түрі және барлық сатыдағы органдары адамдар, өнімнің сапасын жоспарланған дейгейін ұстауды және жетуді қамтамасыз етуді талап етеді.Басқару нысаны-тұтынушылық және өндіоушінің экономикалық қызығушылықтарының есебі өнімнің белгілі деңгейін және сапа құрамын және де экологиялық пен қауіпсіздікті талап етуі.
Сапаны басқару әдістері-өнімнің жоспарланған жағдай мен сапаны ұстап тұратын және жетістіктерді қамтамасыз ететін өндірістік процеске басқару органдары әсер ететін жолдар.Сапаны басқару әдістерін төрт топқа бөлуге болады: ұйымдық, әлеуметтік-психологиялық, экономикалық, ұйымдық технологиялық.Сапа саладағы басқарушылық қарым-қатынас - бағыныштылар мен үйлесімдер арасындағы қарыс-қатынас.Бағыныштылар қарым-қатынасы-бұл басқарушылықтың тікелей бағыныш байланысын мінездейді және функцияның центрленуі және өнім сапасын басқару тапсырманы басқару.Бағыныштының қарыс-қатынасы-оның кәсіпорын деңгейіндегі өндіріс структурасына тәуелді және сапаны басқару структурасының жүйесіне байланысты.
Үйлесімділік қарым-қатынас-ұйым және жұмысшылар арасы горизонтальды байланыс көмегімен құралады, өнім сапасының анықталған деңгейін қамтамасыз ету үшін қозғалысқа түсіру немесе көтеру үшін.Өнім сапасын басқару кіспорын деңгейінде функционалды реттеу жолымен ұйымдасуы мүмкін және жұмысшылар мен бөлшектер арасындағы тапсырма немесе сапаны басқарудың арнайы бөлімін құру.Кәсіпорын басшылары мынаны ескеруі қажет, бұрынғыға қарағанда кәсіпорын көп нәрсеге үлгерімді болған.Өнім сапасы әжептеуір деңгейде өнім қасиетінің қандайдабір деңгейін анықтайтын жағдайға немесе факторға тәуелді. Факторлар және жағдайлар өнім қасиетіне әр түрлі әсер етеді-кейде өзара бір-бірінен алшақтанған, кейде өзара әрекеттескен.
Факторларға шикізаттар, материалдар, станоктар, машиналар, жабдықтар, инструменттер, өлнеу құралдары жатады. Осыған жұмысшылар білімі және профессионалды дағдылар сияқты, адамдық факторларда жатады.Өнім сапасына әсер ететін жағдай деп тізбектелген факторлар әрекет ететін жағдайларды түсінеміз. Өнім сапасының деңгейіне әсер ететін, жағдайлар санына өндірістік процестерді және еңбекті ұйымдастыру формасы және басқа жағдайлар жатады. Жағымды жағдайлар орнатылған, техникалық толық қолдануға және осы мүмкіндіктерді өнімге қажетті қасиетті беруге бағыттауға рұқсат етеді.
14
Жағымсыз жағдайлар орнатылған факторлар мүмкіндігін толықтай іске асыруға рұқсат етпейді (онда сапа қажетті деңгейге жетпейді), немесе осымүмкіндіктерді жүзеге асыруға үлкен күштерді талап етеді, бұл жағдайға еңбек, энергия және қаржы құралдары көп шығындалады.Осылайша өнім сапасының тиімді деңгейін қамтамасыз ету үшін өнім сапасына әсер ететін факторлар және жағдайлар арасында неғұрлым жағымды қатынасты қамтамасыз ету керек. Өнім сапасына әсер ететін барлық факторлар обьективті және субьективтіге бөлінеді.
Обьективті факторлар тобы өте көп және қабылданған техникалық шешімдер сипатымен, техникалық құралдар қасиетімен өнімді құру және пайдалану кезіндегі өндіріспен байланысты факторлар кіреді. Соның ішінде:
-бұйым конструкциясы;
-база өндірісінің техникалық деңгейі;
-дайын өнімді дайындауға ұйымдастыру;
-технология және бақылаудың техникалық құралдары;
-пайдалану базасының техникалық деңгейі және т.б.
Субьективті факторлар тобына адамның өндірістік әрекетімен байланысты факторлар жатады. Ол еңбек сапасы арқылы белгілі бір өндірістік қызметтерді орындауға адам қабілетіне тәуелді. Оларға:
-профессионалды шеберлік;
-жалпы білімді деңгей;
-адамның психологиялық деңгейі;
-еңбек нәтижесіне қызығушылықтың жеке талпынысы.
Тәжірибеде көрсеткендей профессионалды шеберлік жоғары болған сайын, ол өнімді жақсы шығарады. Мінездері тұрақты қоймалы жұмысшылар қатаң өндірістік тәртіпке және өндірістік операциялардыорындауға оңай бағынады. Адам өндірістік процесс талабына өзін бағындыра алмаған жағдайда, ол еңбек сапасын төмендетеді және өнім сапасын нашарлатады, ақаулықты жібереді.Жұмысшылардың жеке талпыныс өндірістік қызығушылықтары мен сай келсе, жұмысшылар жоғары сапалы өнім шығаруға қызықса, еңбек сапасы өседі, тұрақты болады, өнім сапасын кепілдендіреді.Субьективті факторлардың ерекше белгісі, обьективті факторлармен салыстырғанда олардың тұрақтысы аз. Сондықтан субьективті факторлардың өзгерткіштігін ескертетін шараларды жүзеге асыру керек. Онымен сапа кәсіпорын әрекетінің барлық жағының тиімділігін көрсететін және сапа көрсеткіштер жұйесінен құралған комплексті ұғым болып табылады.
15
Осылайша, сапасымен басқару бойынша әрекет, өнім шығарылғаннан кейін тиімді бола алмайды. Бұд әрекет өндіріс жүрісінде іске асу тиіс.
Қазіргі теорияда және сапаны басқару пратикаксында келесі 5 негізгі саты белгіленеді:
1. не өндіру шешімін қабылдау, техникалы және нормативті базаны дайындау;
2. өндіріс дайындылығын тексеру және ұйымдастырылған жауапкершілікті үлестіру.
3. өнімнің дайында упроцесін жүзеге асыру;
4. ақауларды жою және болашақта ақаулардың пайда болуын болдырмау үшін өзгерістерді бақылау және өндіріс процесіне ендіру мақсатында қайтымды байланыс ақпаратымен қамтамасыз ету;
5. сапа бойынша ұзақ мерзімді жоспарлауды жасау.
Тізімделген сатыларды жүзеге асыру кәсіпорынның барлық басқару органдары және бөлімдерінің өзара әрекетінсіз мүмкін емес. Мұндай өзара әрекеттілік сапаны басқару жүйесін қамтамасыз етеді. Бір саты болмаған жағдайда, барлық жүйе үзіледі. Мысалы,шығарылған өнім ьехникалық талаптарға сай келеді, бұйым конструкциясы дамыған болу керек, ал өнім нақты қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін жарамайды.Сапамен басқару үшін, тиімді сападағы өнімді құруға әсер ететін барлық факторларды және жағдайларды анықтау керек, бақылауды, есептеуді, талдауды жүргізуді және ұйымдастыруды қамтамасыз ету керек.
ИСО 9000:2000 стнадартына сай Сапамен басқару термині сапаға қойылатын талапты орындауға бағытталған, сапа менеджментінің бөлігін білдіреді.Сапамен басқарудың ұйымдастырылған құрылымдық жүйесіне фирма әрекетін басқарудың жалпы процесі кіреді. Сондай-ақ өндіріс процесін алға жылжытатын, өнім сапасын қамтамасыз ету әрекетіде маңызды.
2.2.5 Дайын өнім сапасын бақылау.
Құжаттарда қойылған талаптар өндірістік процестерде бақыланады. Сапаны бақылау және өнімді қабылдау үшін өнім стандарттарында қарастырылған бақылау сынауларының мынадай категориялары қолданылады.
1. Қабылдау - тапсыру
2. Мезгіл - мезгіл
3. Типтік
4. Сертификациялық
16
1. Қабылдау - тапсыру сынаулары сынаулардың осы категориясы үшін қойылған өнімнің техникалық шарт талаптарына сәйкестігін бақылау мақсатында жүргізіледі. Сынаулардың оң нәтижелері алынған кезде техникалық бақылау бөлімі өнімді қабылдайды. Оларды белгілейді және де егер ұйым стандарты қарастырылған болса, өнім мен оның қораптарына және жалдама құжаттарына мөр және сәйкес таңбалар басылады. Қабылданған өнімдер тиеліп, жөнелтіледі немесе жауапты сақтауға өткізіледі.
2. Мезгіл - мезгіл сынаулар мынадай мақсаттарда жүргізіледі:
- өнім сапасын терең бақылауда;
- бұдан бұрынғы және кезектегі мезгіл - мезгіл сынаулар аралығында технологиялық процестерді тұрақтандыруды бақылауда;
- өнімдерді қазіргі таңда күші бар конструкторлық және технологиялық құжаттар ұйым стандарты бойынша жасап дайындауды жалғастыру және оларды қабылдау мүмкіншіліктерін растауда.
Сынаулардың өнімді өндіру уақыты бойынша (ай, тоқсан, жарты жылдық және т.б) немесе жасалған бұйымдар саны немесе партиясы бойынша ұйым стандарты немесе жеткізіп беру келісім - шарттарында белгіленеді.
3. Типтік сынаулар, өнімнің (бұйымның) сапа көрсеткішіне әсер етуі мүмкін, егер оның конструкциясында немесе жасау технологиясында өзгерістер енгізуді ұсынудың мақсаттылығын бағалау мақсатында жүргізіледі. Сынауды бұйымдардың конструкциясында өзгерістер енгізілетін даналарында жүргізіледі.
4. Өнімнің (бұйымның), адамдардың өмірінің, денсаулығының немесе мүліктерінің қоршаған ортаны қорғау қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі мемлекеттік стандарттар талаптарының сәйкестігін анықтау үшін, сонымен қатар адамның өмірі мен денсаулығын қамтамасыз ету үшін міндетті болып табылатын сертификациялық сынаулар жүргізіледі (қабылданған өнімдер үшін).
2.3.1 Тіршілік цикілінің барлық кезеңдерінде өнім сапасын басқару
Өнімнің тіршілік циклының өндіріс алдындағы сатыларындағы мақсаты - өнімді зерттеу және оны жасап дайындауды негіздеу - жобаланатын өнімге қойылатын талаптарды жасап дайындау болып табылады. Бұл талаптар өнім дайындаушылар мен шығарушылардың мүмкіндіктерін ескере отырып шығарылатын өнімнің жоғары деңгейін қамтамасыз ететіндей болуы қажет. Бұл мақсаттарды шешудің бастапқы мәліметтері маркетингтік қызметтің нәтижесімен анықталады.
"Маркетинг" термині market деген ағылшын сөзінен алынып, нарық жағдайындағы кызметті көрсетеді
17
Кәсіпорынның осы кызметіне байланысты екі ерекшеленген қызмет түрін айтуға болады. Олар өнімнің тіршілік циклының маңызы және сатыларына байланысты әртүрлі болады.
Бірінші түрі кәсіпорынның өнімге қойылатын талаптарды дайындау мақсатында, оның шығарылуын қамтамасыз ету мүмкіншілігін іске асыруы бойынша рыноктың және оның мүмкіншілігін талдауды қамтиды. Бұл өнімнің жобалау алдындағы сатысында және жобалау кезінде жүргізіліп, зерттеулер мен жобалау нәтижесінде рынокта бәсекелес мүмкіншілігі бар бұйымдарды жасауға бағытталады. Бұл дегеніміз басқа кәсіпорындарда шығарылатын осындай (ұқсас) өнімдерге орын бермей, тұтынушылардың белгілі контингентін өзінін тұтыну қасиеттері мен экономикалық көрсеткіштері бойынша камтамасыз ету.
Екінші түрі өнімді рынокта өтуіп (сатылуын) қамтамасыз ететін жұмыстар мен іс-шаралардын нақты жиынтығы болып табылады. Ол өнімнің тіршілік циклының екі - өндіріс және жұмысқа пайдалану сатыларына, жатады. Ол өнімді сату (өткізу) және осы өнім шығарушы кәсіпорын үшін экономикалық тиімділікті қамтамасыз ететін сатуды жоспарлау, сату, жарнамалау және басқа да жұмыстарды қамтиды.Жаңа өнімді жасап дайындаумен немесе өндірілген өнімнің түрлерін өзгертумен байланысқан нарық жағдайындағы қызметтің бірінші түрі мынадай кіші түрлерді қарастыруы қажет :
1. Шығарылатын немесе шығарылуы жоспарланған өнімді талдау;
2. Тұтынушыларды және баға саясатын жасауды талдау;
3. Өнімді сатудың болжаланған рыногынын сыртқы ортасын талдау;
4. Рыноктың тенденциясын талдау.
Шығарылатын немесе шығарылуы жоспарланған өнімді талдау. Бұл қызметтің мақсаты өнім және оны шығару шарттары жөніндегі жағдайлар бойынша ұйым басшылығының анық білуін және осының негізінде алға қойылған мақсатқа жету жоспарын жасап дайындау болып табылады. Таңдау мынадай аспектілер бойынша жүргізіледі:
:: өнім;
:: оны жасау технологиясы;
:: өндірісті (құжаттардың жағдайларын, кадрларды, байланысты және т.б. қоса отырып) ұйымдастыру.
Осы талдаудың нәтижесінде тұтынушылар мен сыртқы ортаны талдауды ескере отырып, өнімді жасауды немесе оның түрлерін өзгертудің техникалық тапсырысы жасалады, ол содан соң техникалық шарттар, конструкторлық және техникалық құжаттар, сонымен қатар іс-шаралар жоспары ("нарықтық
18
кызметтер жоспары", "бизнес-жоспар") дайындалады.
Тұтынушыларды және баға саясатын жасауды талдау.
Өнім жеткізіп беруші тұрғысынан қарағанда тұтынушының манызды сипаттары оның өнім сапасына және бағасына қоятын талаптары болып табылады.
2.1 Қазір жұмыс істейтін және де келешекте жұмыс істеуі мүмкін тұтынушыларды талдау дегеніміз тұтынушылар мен олардың кажеттіліктерінің экономикалық, әлеуметтік, географиялық, демографиялық (халықтың санын, құрамын және орналасуын сипаттайтын) және басқа да сипаттарын зерттеу болып табылады.Осыларға байланысты нарықтық қызметтің тұтынушыларды түрге бөлу (типологиясы), рынокты бөлу (сегментациялау) және панелді зерттеулер сияқты тәсілдері қолданылады.
Типология дегеніміз әртүрлі критерилер негізінде тұтынушыларды таптастыру болып табылады. Типологияның ең көп таралған әлеуметтік-экономикалық және демографиялық сипаттар жыныс, жас, қызмет, пайда, жанұя құрамы және т.б. еске ала отырып таптастырылған түрі болып табылады. Сегментация халықтың белгілі бір түр (тип) топтарына қойылатын талаптардың сандық параметрлерін анықтауға бағытталады. Типология және сегментация жасаудың ақпараттық-әдістемелік базасы болып панелді зерттеулер болып табылады.
Тұтыну панелі дегеніміз оларды тандап алып, оларға жүйелі түрде бақылау жүргізілетін тұтынушылардың жиынтығы.
2.2. Тіршілік циклдың осы сатысында баға саясатын жасау, соңынан баға саясатын анықтайтын мәселелерді анықтауды қамтиды.Бұл мәселелерге баға мен сұраныс арасындағы байланысты анықтау жатады. Әдетте, баға мен сұраныс арасы кері пропорционал байланысты, бірақта осы ережедсн ауытқу болуы да мүмкін.
Сонымен қатар, баға саясатын жасау кезінде мынадай факторларды ескеру қажет:
бағаның өнім сапасы деңгейіне, оны жұмысқа пайдалану кезіндегі экономикалық тиімділігіне байланысы;
2. шығындар мен пайда қатынастарын бағалауды жүргізетін және бәсекелестердің осындай нәтижелерін салыстыратын ұйымдардың (мысалы. тұтынушылар қоғамы) болу немесе болмауы;
экспортка (сыртқа) шығарылатын өнімдер үшін - өнімді жеткізіп беру көзделіп отырған елде баға деңгейіне, пайдаға және бағаны өзгерту еркіндігіне шектеулер барлығы немесе жоқтығы;
19
4. өнім шығару циклдерінің сатылары қандай немесе бағаны анықтау, сату көлемінің өсуі, рыноктың толуы немесе сұрапыстың төмендеуі мерзімдеріне сәйкес екендігі немесе сәйкес еместігі.
Мына 1-суретте өнім жасалуы бойында сату көлемі және пайданың байланысының типтік сипаты көрсетілген.
Мұнда бірінші мерзім өнімді рынокқа өндіруге, екінші өнімді сатудың жоғарылауы немесе пайданың өсуі, үшінші - ең жоғары сату және ең жоғары пайда табу мерзімі. Төртінші мерзімде құлдырау басталады. Бұл мерзімде сату көлемін ұлғайту мақсатында бағаны төмендету және осы арқылы пайданы өсіру мүмкіншілігі туындайды. Мұндай іс-шаралар қарастырылған циклдің кез-келген сатысында жүргізілуі мүмкін.
1-сурет. Өнімнің сатылу көлемі және пайданың уақытка ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
коммерциялық емес акцонерлік қоғамы
Технология және биоресурстар факультеті
Азық-түлік өнімдерінің технологиясы және қауіпсіздігі кафедрасы
РЕФЕРАТ
Тақырыбы: Сапаны басқару және бақылау
Орындаған:Мекенова Жансая
ТПРП-210
Тексерген: Ахмет Ж.Т
Алматы,2018
Жоспар:
I.Кіріспе ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
II.Негізгі бөлім
2.1 Өнім сапасына талаптар. Сапа бойынша өнімнің градациясы ... ... ... ...4-5
2.2.1 Сапа көрсеткіштерінің жүйесі. Сапаны қамтамасыз ету жүйесі ... ... 5-6
2.2.2 Сапа бақылауына қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6-9
2.2.3 Бақылау түсінігі. Бақылауды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9-13
2.2.4 Сапа, басқару обьектісі ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13-16
2.2.5 Дайын өнім сапасын бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16 -17
2.3.1 Тіршілік цикілінің барлық кезеңдерінде өнім сапасын басқару ... .17-22
2.3.2 Өнімнің тіршілік циклының өндіріс сатысында сапаны басқару...22-24
2.3.3 Тұтынушылармен байланысты процестер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..24-25
2.3.4 Сынау түсінігі. Сынау түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25-2 7
2.3.5 Стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттар талаптарын сақтауға мемлекеттік қадағалау жүргізуді ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28-31
2.4.1 Тексеру нәтижелерін ресімдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31- 35
2.4.2 Сапаны басқарудың құжаттық, кадрлық және ақпараттық
қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35-37
III.Қорытынды ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
IV.Әдебиеттер
Кіріспе
Жекеленген азаматтардың және қоғамның негізгі интелектуалдық ондық потенциалына өнімнің сапасын бағалау, және бақылау әдістері туралы білім жиынтығы да жатады.Бұл білім жиынтығына- өнімнің жасалуы кезендеріндегі сапасын бағалау және бақылау осы білім негіздерін өндірісте қолдану әдістері де жатады. Бүгінгі танда өнім сапасын басқару әдістері тұрақты жүйеге айналады.
Сондықтан бұл білім сапасын игерудің маңызы зор. Өнім сапасы мәселелерінің ғылыми тұрғыдан шешу керек. Ал ұйымдастыру мәселелері өндірісті басқару барлық деңгейлерінде және ғылыми техникалық қызметтерде шешілуі керек. Ғылыми негізінде сапаға қойылатын талаптарды негіздеу туралы білім оларды бақылау және қамтамасыз ету шаралары жатады. Бұл білім жиынтығы қарастырылып отырған нысандарға байланысты 3-ке бөлнеді:
Квалиметрия
Сапаны басқару
Сертификация.
Сапаны басқару мен бақылау - өнімнің сапа көрсеткішін, норматифті құжаттарды тұжырымдау әдістерін, сапа деңгейін бағалаужәне сапаны бақылауды қарастырады. Бұл жерде ықтималдылық және статистикалық әдістерге
өнім сапасының деңгейін бағалау.
Сынық нәтижелерін өңдеу және талдау әдістеріне шешімдерді қабылдау және оларды ұғыну әдістеріне көп көңіл бөлінеді.
Әр түрлі өндірістің сапасын сандық бағалау әдістерін зерттей тін ғылым сапасын квалиметрия деп аталады. Квалиметрияның пб және даму тарихы бірнеше 10-ған жылдардан асады. Тіптен ол бүгінгі таңдағы отын алғанға дейін дамыған.ISOОПМС 9000:2000 Сапа менеджменті жүйелері. Негізгі қағидалар және сөздік. (Quality management systems-fundamentals and vocabulary) халықаралық құжатында сапаның мынадай анықтамасы берілген:
Сапа дегеніміз - сапа көрсеткіштерінің белгіленген талаптарға сәйкестік дәрежесі.Осындай анықтаулар отанымыздың (Кеңестер Одағында) бірінші рет шығып пайдаланылған МЕСТ 15467-70. Өнімнің сапасы. Терминдер және 15467-79. Өнімнің сапасын басқару. Негізгі түсініктер. Терминдер мен анықтамалар стандарттарында келтірілгендей атап өтуіміз қажет. Мұнда: Өнімнің сапасы дегеніміз - өнімнің тағайындалуына сәйкес белгіленген тұтынуын қанағаттандыруға жарамдылығын ескертетін қасиеттері жиынтығы.
3
2.1 Өнім сапасына талаптар. Сапа бойынша өнімнің градациясы
ГОСТ 15467 сәйкес сапа бойынша өнімнің жылдық, ақаулық және жарамсыз деп бөледі.
Жылдық өнім-бұл өнім, орнатылған талаптарды қанағаттандырады.
Бұл жіберілген нормативтік құжаттардың ауытқуын иемдену үщін, ақаусыз болуы мүмкін. Өнімнің өмірлік циклының келесі этаптарында пайда болған жасырын ақаулар мынаны білдіреді, осыған дейін берілген өнім жарамды деп қате саналса, шындығында ақау болып көрінеді.Әрбір бөлек өнім орнатылған талаптарға сәйкестендірілмесе ақаулы өнім деп түсіндіріледі.
Жарамсыз өнім (брак)-ақаулықтың бар болуына байланысты тұтынушыға берілмейді.Табылған ақаулар ескірген болса түзетілетін жарамсыз, ал технологиялық немесе экономикалық және түрлі себептерге байланысты табылған ақау ескірмеген болса, онда ол түзетілмейтін болады.Егер кәсіпорындарда сапаға көңіл аудармаса, онда ақауларды және жарамсыздықтарды (брактарды) түзетуге маңызды құралдар талап етіледі. Үлкен әсерден ақауларды болдырмауға ақпаратты игерумен қол жеткізуге болады.Осы уақытқа дейін, сапамен арнайы ішкі бөлімшелер айналысу керек деп санап келдік. Рыногтық экономикаға өту кезінде өнім сапасына әсер ететін факторларды оқып білуге қажеттілікті қамтамасыз етіп, оның жоғары деңгейге жеткізу үшін кәсіпорын қызметкерлеріне күш салу бағытталу тиіс деп,- саналған.
Түрлі мемлекеттерде жүргізілген зерттеулер сапаға аз назар бөлетін компаниялардың уақытының 60%-ті жарамсыздықтардың түзетілуіне кететіні көрсетілді.Сапаны жоғарылатуда шығындармен кездесетінімізсөзсіз, бірақта жоғары сапасы түрлендірілуі, өнімнің жақсаруының арқасында пайда алумен ақталатып отырады.Бөлек топтардағы өнімдер және отандық өнеркәсіп түрлері және жақын шет елдерде өнімдер сортқа, маркаларға, топтың қиындылығы және сапа, нөмер, сапа категориясына және т.б. бөлінеді. Қазіргі күнге дейін өнім сапасының градациясы туралы бірлік жүйе жоқ, осыны белгілеу жалғасады. Видеокасетаның сапа категориясы касетаның өзіне тәуелді, ал құс жұмыртқаларының сапа категориясы оның өлшемі көбірек диаметрінің беріктігінен анықталынады, таза жануарлардың және құстың еттерінің оның азықтануына байланысты анықталынады.
Градацияның негізгі принциптері, мысалы, азық өнімдерінің сапасы мыналар болып табылады:
1.Шикізат принципі (колбаса, макаронды және нан өнімдері, чай, манный крупа және т.б.).
2. Технологиялық принцип (ұн, крупа, чай, т.б.).
3. Өлшемді принцип (таза жемістер, құс жұмыртқасы, чай және т.б.).
4
4. Ақаулы принцип (азық өнімдерінің көпшілігін нақты ақаулықты сапа бойынша бөледі және оның дәрежесін еске еске алып көрсетеді).
5. Қоспаның мөлшерін және бөлек заттардың құрамын ескеру, принципі (крупа, крахмал, өсімдік майы, жануар майы, және т.б.).
6. Азықтану принципі (таза жануар және құс еттерің).
7. Кешендік принцип (жеке градация арасындағы айырмашылықты қалыптастыру кешенді принциптерді жоғары саналуы себепші болады).
Өнім сапасы бағалаудың еңбасты ьапсырмасы оның сортын орнату юолыптабылады. Өнім сорты (класс)-категория немесе қатар көрсеткіштері, қасиетіне немесе сипаттамасына қатысты, өнімге талаптарлың түрлі болуын есепке алумен функционалды аналогтық пайдалануға қарастырылу.Бірдей атаудағы өнімге қатысты, сорт тұтастығы сортамент деп аталады. Табиғи және тауарлы сортамент деп ерекшеленеді.
Табиғи сортамент-бір атаудағы өнімдердің сорт тұтастығы, анатомо-морфологиялық белгілерімен сипатталып ерекшеленетін өнімнің әртүрлілігі.Табиғи сорттағы түйіршіктерді үй шаруашылық - ботаникалық, химия-жидектерді-помологикалық, жүзім-ампелографикалық, жануарлар және балық (құстан басқа)-тегіне, құс кроссасына және т.б. болып анықталады.
2.2.1 Сапа көрсеткіштерінің жүйесі. Сапаны қамтамасыз ету жүйесі.
Өнім сапасын қамтамасыз ету жүйесі өнімнің тіршілік кезеңінің барлық сатысында таралатын әрекеттер және шаралардан құрылады және өнім сапасы берілген талаптарға сай келу үшін, өнімнің тіршілік циклінің барлық сатыларында сапа бойынша мәселе және мақсаттардың жүзеге асыруға арналған жағдайларды құратын, іс - шараларды жоспарлы және жүйелі қамтамасыз етуді игереді.
Өнімнің тіршілік циклі келесі сатылардан құрылады:
1) Маркетинг. Нарықты іздеу және оқу
2) Өнімге техникалық талаптардың жобалау және жасау
3) Материалды - техникалық жабдықтар
4) Технологиялық процестерді дайындау және өңдеу
5) Өнімді өндіру
6) Бақылау және зерттеу
7) Орау және сақтау
8) Іске асыру және үлестіру
5
9) Жөндеу және пайдалану
10) Қызмет көрсетудегі техникалық көмек
11) Қолданғаннан кейін қайта пайдалану.
Жоспарланған іс - шараларға әдетте сапаны қамтамасыз ету бағдарламасы кіреді (мысалы, өнім сапасын жоғарылатудың тұтастай ғылыми - технологиялық бағдарламасы ). Бағдарлама нақты өніммен жасалынады және технологиялық деңгейде және өнім сапасына, арқан сапасын қажетті ресурстармен (жабдықпен, шикізат және бұйыды құрайтын қосымша материалдармен, өлшеу құралдарымен, өндірістік персоналмен және т.б.) қамтамасыз ету бойынша талапқа қатысы тапсырмалардан тұрады.Өнімді қамтамасыз ету бойынша жүйелі өткізілген іс - шаралар, кәсіпорынмен тұрақты немесе периодты орындалатын жұмыстардан құралады (нарықты оқу, жұмысшылардың квалификациясын жоғарлату, персоналдың үздіксіз білімі және т.б.)
ИСО 9004 стандартында сапа философиясы келесілерді ұсынады: Сапаны қамтамасыз ету жүйесі проблемаларды алдын - ала ескеретіндей етіп жұмыс істеу керек.Ескерту шараларының ішінде құралдарды өз уақтысында жаңарту, жабдықтың жоспарлы жөнделуі, жұмыс орындарында сәйкес құжаттардың болуы және т.б. болуы мүмкін.Сәйкесінше, кәсіпорында сапа бойынша жұмысты орындай отырып, өнімнің тіршілік циклінің барлық сатысындағы сапаға әсер ететін жағдайлар және ішкі, сыртқы факторлардың өзара байланысуының көп тәріздігінен шығатын, өнім сапасын басқаруға жүйелі жақындау қажеттілігі туады.Осылайша, сапа өндірістің барлық деңгейінде құрылады және өндірістің жақсы ұйымдастырылған менеджментінде тұтынушы бағытталуы тиіс.
2.2.2 Сапа бақылауына қойылатын талаптар
Сапа бақылауына қойылатын талаптар орнатады:
- сынақ түрлері
- сынақтың периодтылығы
- таңдаулы бақылауды қолдану кезінде сынаққа арналған таңдамалар және үлгілерді жасау ережесі
- бақылауды өткізу тәртібі
- нормативті құжаттар талабына өнім сапасының сәйкес келуін талдайтын критерилер және бақылау процесінің параметрлері
- бақылау-өлшегіш аппаратурасына, приборларға және қажетті дәлдікте көрсететін құралдарға қойылатын, сондай-ақ сынақ стендтерінде және қондырғыларына талап
6
- бақылау нәтижелері өңдеу әдістері
- бақылау нәтижелерінің хаттама формасы.
Бақылаудың жеке түрлерін қолдану жағдайын қарастырайық.
Өнімнің жайланған кеңдігі бойынша бақылаудың тұтас және іріктелген екі түрі бар.Тұтас бақылау кезінде бақыланатын партиядағы барлық бұйымдар қатысады, іріктелгенде - іріктеме деп аталатын бұйым бөлігі ғана қатысады.
Тұтас бақылау, ережеге сай мына кезде қолданылады:
- жаңа өнімді игеру кезінде, егер технологиялық операцияның орындалу сапасы келесі сатылардан тексеру мүмкін емес болса
- шығарылатын өнім сапасына қойылатын жоғары талап кезінде
- бақылау объектілерінің саны тұтынушы және дайындаушы тәуекелімен бекітілген үлгілерді алуға жеткіліксіз болса.
Іріктелген бақылау тұтас бақылаудың алдында экономикалық құндылықтары бар. Көп жағдайлар қатарында тұтас бақылау мүлдем қолданылмайды. Осылайша, сенімділік және ұзақтылық бақылауы бұзушы өнімді одан әрі қолдануға жарамсыз етеді және сондықтан мұндай бақылау қажеттілігі бойынша іріктелген болуы керек.Іріктелген бақылау реттеу және бақылаудың статистикалық әдістеріне негізделген және қолданылады:
- массалы және ірі сериялы өндірісте, өнім бірлігінің саны дайындаушы және тұтынушы тәуелдіктерімен орнатылған үлгіні немесе іріктемені алуға жеткілікті болғанда;
- автоматты және жартылай автоматты және ағымды желілерден қолданатын, операцияларда, бақыланатын өнім бірлігі жекелеп бұзылады немесе өзінің қасиетін жоғалтатын жағдайда;
- бақылаудың еңбек сиымдылығы үлкен кезде.
Өнімнің бақылауға түсу сипаты бойынша бақылаудың келесі түрлері бар:
Үздіксіз бақылау - бақыланатын параметрлер туралы ақпарат үздіксіз түскенде болады.Үздіксіз бақылау сандық және сапалық сипаттамаларды тұрақты қамтамасыз етуді қажет ететін, тұрақсыздық кезінде технологиялық процестерді тексереді. Ережеге сай, бақылаудың автоматты құралдарымен жүзеге асады.
Периодтық бақылау - бақыланатын параметрлер туралы ақпарат, орнатылған уақыт интервалы арқылы түсетін бақылау. Өнім бірлігінің және технологиялық процестердің периодтылығы бақылауды тұрақты технологиялық процесте және бекітілген өндірісте жүргізеді.
7
Ұшу (летучий) бақылау уақыттың кездейсоқ сәтінде фирмалы стандарттарда бекітілген жағдайда жүргізіледі.
Ол технологиялық тәртіпті, бақылау рперациясының дұрыс жүргізілгендігін тексеруге арналған, Ұшу бақылауының тиімділігі кездейсоқтығымен шартталады, қамтамасыз ету ережесі арнайы жасалуы тиіс. Ұшу бақылауы, ережеге сай, өнімді дайындау, жөндеу, сақтау орнында тікелей жүзеге асуы керек.
Кіріс бақылауы - тұтынушыға түсетін жеткізушінің өнімін бақылау. Кәсіпорын - тұтынушыда дайындау, жөндеу, пайдалану кезінде өнімді бақылауға арналған. Бақылаудың бұл түріне шикізат, материалдар, жартылый фабрикаттар, жеткізушінің дайын өнімі, техникалық құжат және тағы басқа жатады. Кіріс бақылауы міндетті емес, бірақ кейбір жағдайда өте пайдалы және өте қажет. Мысалы: өнім сапасының көрсеткіштерін сақтау және тасымалдау процесінде өзгеруі мүмкін.Дайын өнім сапасы бастапқы шикізат және материалдар сапасына тәуелді болатын өндіріске кіріс бақылауы қажетті.
Операциялық бақылау - белгілі бір операцияның орындалудан кейін немесе орындалу уақытында, процесті немесе өнімді бақылау.Мұндай бақылау үздіксіз болуы керек және өнім сапасын анықтайтын, барлық технологиялық операцияларды игеру қажет.Бақылау технологиялық операциялар көрсетілген алдын ала жасалған сұлбамен жүзеге асырылады. Операциялы бақылау өнімді өндірістің келесі учаскісіне беру кезінде жауапты немесе соңғы операцияларда ақаулы бұйымдарға немесе ақауы көп пайда болатын, технологиялық процестер үшін міндетті.
Қабылдау бақылау - комплексті тексеру жүзгег асатын, ал реттеудің қажеттілігінде дайын бұйымды қарастыратын, өндіріс сатысын бақылаудың соңғы сатысын. Осылайша, қабылдау бақылауы - нәтижесі бойынша жеткізуге және қолдануға жарамдылығы туралы шешім қабылдайтын, өнімді бақылау.Бақылау объектісіне әсер ету бойынша бұзылатын және бұзылмайтын бақылау болады.
Өнімді құру және жүзеге асыру сатысы бойынша бақылаудың екі түрі бар - өндірістік және пайдаланылатын. Өндірістік бақылау, ережеге сай, барлық көмекші, дайындаушы және технологиялық операцияларды игеруі.
Пайдалану бақылаудың объектілері пайдаланылатын бұйымдар және пайдалану процесі болуы мүмкін.
Бақылаудың негізгі мәселелердің бірі - бұл сапас көрсеткіштерінің анықталуы.
Сапа көрсеткіштерін анықтау - құралды немесе сынақ әдісімен шешілітін қарапайым өлшеу есебі. Түрлеріне тіркелмелі, органолептикалық және әлеуметтік әдістерді жатқызуға болады.
8
Құралды әдіс өлшеудің техникалық құралын қолдануға негізделінеді.
Бұл әдіспен мысалы, бұйым массасы және өлшемі, ток күші, автокөлік жылдамдығы және т.б. анықтайды. Ол барлық салаларды әсіресе өнеркәсіптен неғұрлым кең таралған. Өлшеуді автоматтандыру мүмкіндігі, жоғары дәлдік, объективтілік күшімен бұл әдіс артық көрінеді және әрқашанда қолдану керек.Сапа көрсеткіштерін өлшеудің сынақ әдісін, өлшеудің техникалық құралдарын қолдану мүмкін емес немесе экономикалық ақталмаған жағдайда қолдану керек.Тіркеу әдісі процестердің немесе өнімдердің бақыланатын параметрлерін тіркеу болып табылады.
Органолептикалық әдісте алғашқы өлшегіш түрлендіргіштері ретінде көру, дыбыс, есту, дәм сезу мүшелерін қолданады. Сапа көрсеткіштерінің мәні тәжірибе негізінде алынған сезімдерді талдау жолымен жүргізіледі. Сондықтан бұл мәндердің дәлдігі және сенімділігі оларды анықтайтын тұлғалардың дағдыларына және қабілеттеріне, класификациясына тәуелді. Бұл әдісті медицинада, тағамда, парфюмералы өнеркәсіпте кең қолданылады.Сапа көрсеткіштерін өлшеудің әлеуметтік әдісі халықты массалы сұраудан немесе әлеуметтік топтардан құралады және олардың мүшелері сарапшылар рөлінде болады.
2.2.3 Бақылау түсінігі. Бақылауды ұйымдастыру.
Сапаны бақылау - ол қолданатын әдіске байланыссыз, алдымен өнімнің жақсысын жаманнан айырады. Әрине, сапасыз өнімді алып тастаумен өнімнің сапасы жоғарыламайды.Атап айтқанда, қазіргі заманада электрондық өнеркәсіптерден бұйымдарын өлшеулерін өте кішкентай болғандықтан жарамсыздықты жөндеу мүлдем болмайды. Сондықтан қазіргі замандағы фирмалар жарамсыздықты анықтаумен емес, оның алдын алуға көңіл бөледі.
Оны технологиялық процесті мұқият бақылаудың арқасында Сапаны басқару концепциясына сәйкес жұмыс атқаратын.Сапаны қамтамасыз етуде статистикалық әдістер үлкен рөл атқарады.
Статистикалық бақылау әдістерінің мақсаты өнім сапасының кенеттен өзгеруін болдырмау болып табылады. Мұндай өзгерістер анық себептерден пайда болады. Ол себептерді анықтап, жою қажет.
Статистикалық бақылау әдістері келесі топқа бөлінеді:
- альтернативтік артықшылықтары бойынша статистикалық соңғы қабылдап алудың бақылауы;
- сапаны түрлендіруші мінездемесі бойынша таңдамалы қабылдап алу бақылауы
- статистикалық қабылдап алудың стандарты;
- экономикалық жоспарлар жүйесі;
9
- үзіліссіз қабылдап алу бақылаудың жоспарын;
- технологиялық процестің статистикалық басқару әдістері.
Атап айтып кетейік, статистикалық бақылау мен басқару. Бұл салада біздің де ғылымдардың қосқан үлесі мол.Көп жағдайдан өнім сапасын бағалау және ақпарат жинау арқасында шығып келеді. Мысалы, зауытта бұйымдардың партиясы бақыланады, оның ішінде жарамдысы да, жарамсызы да бар. Жарамсыздықтың үлесі белгісіз. Егер бақылауды бір партияның барлығын алып тексерсек, онда жарамсыздықтың үлесін тез арада анықтауға болады. Ал, егер сол партиядан тексеруге үлгі алатын болсақ, онда суретте басқаша болуы мүмкін, яғни онда ақпарат өтірік берілуі де мүмкін.
1. Бұйымдар партиясынан алынған үлгінің қорытындысы бойынша, осы партияның жарамсыздық үлесін бағалайды.
2. Құрылғы бар. Құрылғының жұмысының қорытындысын тарату заңы кейбір дәрежеде қарастырылып отырған уақытта құрылғының сол жұмыстың істеу шамасын қарастыруды анықтайды.
Сапаны бақылаудың статистикалық әдістерінің әрбір түрі өздерінің артықшылығы мен кемшіліктері бар. Мысалы, сапаны түрлендіруші мінезі бойынша таңдамалы қабылдау бақылауды алатын болсақ оның артықшылығы үлгіні алу көлемі аз. Ал, кемшілігі әрбір бақыланатын мінездеме ьойынша бөлек жоспары қажет.Ереже бойынша таңдамалы қабыл алу бақылау жоспары солай түзіледі. Жарамды өнімді қателіктен жарамсыз деп жібермеу мүмкінділігі болуы және өндірушіге залалы аз болуы керек. Таңдамалы бақылаудың көп жоспары былай жоспарланады: өндірушінің тәуекелі α = 0,05 болу керек.
Сапаны басқару - бұл өнімге әсер ететін шарттар мен факторлардың бағытталған әсері және сапаны жүйелі бақылау жолы арқылы оны өндіру, өндіріс, эксплуатациялау және тұтыну кезіндегі қажетті өнім сапасының деңгейін қамтамасыз ету, орнықтыру мен тұрақтандыру. Сапаны басқару дегеніміз - тауардың барлық өмірлік стадиясында өнімнің жоғарғы сапасын қамтамасыз етуге бағытталған экономикалық, ұйымдастырушылық, техникалық және басқа да іс-шараларды жүргізуді айтамыз.Қазіргі уақыт түсінігі бойынша, егер өнім өндіріліп қойса, онда сапаны басқару эффективті болмайды. Ол өнімнің өндіріс барысында үздіксіз орындалуы тиіс және сондай-ақ өндіріс процесінің алдында болуы қажет.
Сапаны басқару келесі принциптерденқұралады:
Мақсатқа сәйкестік - сапа қатынасында міндетті түрде дәл нысанаға ие болу керек;
Жоспарлануы - жоспарлық орындалуға жататын сапа саласындағы сатып алу шарасы алынады;
10
Интенсивтілік - сапаның жоғарлануы экономика дамуының интенсивті факторына жатады;
Комплекстілік - аспектіге тәуелді сапалардың барлық проблемасын шешу;
Оптималдылық - тұтынушының сұранысы бойынша сапаның тура, дәл сәйкестігіне ұмтылу;
Тұрақы жақсару - кәсіпорын бәсекелестігін арттырады.
Өнім сапасын басқару - толығымен өндірісті басқарудың құрамдық бөлігі, функцияның бір тармағы.Сондықтан ол басқару жүйесінің қызмет ету аймағында дамиды және орындалады. Ғылымның бұл саласы жалпы басқару теориясына сәйкес жүйе, орта, бағдарлама түсініктерге сүйеніп іс жүргізіледі.Сапаға өндірістің негізгі факторлары мен шарттарынан басқа кездейсоқ, жергілікті және субъективті факторлар әсерін тигізеді. Барлық факторларға әсер ету үшін және сәйкесінше өнім сапасын ұстап тұру үшін басқару жүйесі қажет, яғни өнімнің шығарылу процесін тұрақты әсер ету шараларының жиынтығы.Басқарушы және басқарылатын жүйелер бар. Басқарылатын жүйе ұйым, фирма, басқа құрылымның басқару деңгейімен сипатталады; басқарушы жүйе - сапа менеджментін жасайды және қамтамасыз етеді.Өнім сапасын басқарудың негізгі категорияларын қарастырайық. Өнім сапасын басқару жүйесі келесі өзара байланысты категориялармен жүзеге асады: объект, субъект, мақсат, әдістер, құралдар, функциялар, басқарушылық қарым-қатынас мінездемесі.
Басқару объектісі - өнім сапасын, оның қасиеттері немесе оның бір бөлігі, тобы, жеке қасиеттерінің жиынтығы. Өнім сапасын басқарудың эффективті ұйымдастыру үшін тек басқару объектісі ғана ерекшеленуі керек, бірақ процесті жақсырақ тану мен ұйымдастыруға мүмкіндік беретін басқа категориялар нақты анықталуы тиіс.
Басқару субъектісі -өнім сапасының жоспарлы деңгейіне жету мен оны ұстап тұруын қамтамасыз ететін басқарушы органдар және адамдар.
Басқару мақсаты - өндіруші мен тұтынушының экономикалық қызығушылықтарын ескере отырып өнім сапасының анықталған деңгейі мен жағдайы, сондай-ақ қауіпсіздік пен экологиялық талаптары; сапа қасиеті мен деңгей жиынтығы, олар қажеттілік сипаттамасына сәйкес болуы керек және өндіру мен тұтынудың тиімділігін тұтынушыға бағаның қол жетімділігін, өнімнің құнының нормада болуы мен пайдасын қамтамасыз ету қажет.
Сапаны басқарудың әдістері - өндіріс процесіне басқару органдары әсер ететін жолдар, олар жоспарланған жағлай мен өнім сапасының жетістігін қамтамасыз етеді.
Сапаны басқарудың 4 әдісі бар: ұйымдастырушылық, әлеуметтік, психологиялық, экономикалық, ұйымдық-технологиялық.
11
Ұйымдастырушылық әдіс - ұйым басқармасының қажет сапаны қамтамасыз ететін жүйе әдістерінің жиынтығы. Бұл топ әдісіне басқаратын (бұйрық, жарлық, директивалар), мативацияны қамтамасыз ететін тәртіптік, нормаға, нормативтерге регламенттауды тұрақтандыру.
Әлеуметтік - психологиялық әдістер қызметкерлердің рухани қызығушылығына әсер ету әдістерінің жиынтығы, олар сәйкес сапаны қамтамасыз етумен байланысты қалыптасады. Бұл әдіске жататындар: тәртіп және кәсіпорынға адалдығын насихаттау, берілген кәсіпорын қызметкері ретінде өзін құрметтеу, өзінің жетістігі үшін мақтаныш, моральды ынталандыру формалары.
Сапаны басқарудың экономикалық әдістері - сапа облысында берілген мақсатқа жетудегі экономикалық ынталандыру мен материалдық қызығушылықты ұйымдастырып қолдануына негізделген әдістер. Бұл топ әдісіне жататындар: сапаны басқару аймағында қаржыц қызметі, өнім мен қызметтің жаңа және заманғы түрін құруын жоспарлау, сапа деңгейін ескере отырып өнім мен қызмет бағасын құру.Ұйымдық-технологиялық әдістер процесс пен өнім сапасын басқару әдістері мен процесс пен өнім сапасын реттеу әдістеріне жіктеледі. Ұйымдық-технологиялық әдісте негізгі орында сапаны статистикалық басқару әдісі тұрады.Сапаны басқару құралдарына келесілер жатады: сапаны басқару жүйесінде арнайы функцияларын орындауды басқаратын басқару органдары мен қызметкерлері қолданатын аргтехника, байланыс құралдары; өнім сапа көрсеткішін регламенттейтін және сапаны басқару бойынша арнайы функцияларды орындауын ұйымдастыратын нормативті құжатнаманың банкісі;
Мемлекеттік эталон мен өлшеу құралдары енетін метрологиялық құралдары;
Өлшем бірлігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесінің регламенттейтін құжаттары;
Зат пен материал қасиеті туралы берілгендердің стандартты анықтамалық мемлекеттік қызмет базасы.
Басқару объектісі ретінде сапа қатысында кәсіпорында жүзеге асатын функциялар келесідегедей:
Нормалау (стандарттау, сертификаттау, аттестация);
Өндірістің технологиялық дайындалуы (жеткілікті материалды-техникалық жабдықтандыру, өсімдіктердің сортталған дәндері, жануарлардың асыл тұқымды болуы, жоғарғы деңгейде қызмет көрсету, т.б.);
Кадрлардың квалификациясын жоғарлату, сапаға деген ынтасын, күшін, жауапкершілігін ақпараттық және метрологиялық қамтамасыз ету көмегімен өндірістік процесс жолын бақылау.
12
Сапа облысындағы басқару қатынастары - бұл субординация (бағыну) және координация (қызметтік) қатынастары.
2.2.4 Сапа, басқару обьектісі ретінде
Сапа басқару-бұл өндіріс сапасының керекті мөлшерінің жұмыс үстінде ұстап тұруы, қамтамасыз ету және орнату.Сапаны басқару дегеніміз-экономикалық, ұйымдастырушылық, техникалық және басқа да іс-шаралар өткізу, тауардың өмірлік циклының барлық стадиясында өндірістің жоғарғы сапасымен қамтамасыз ету.Қазіргі уақытт түсінігі бойынша сапамен басқару эффективті бола алмайды, егер өнім өндіріліп қойған болса, ол өнімді өндіріс барысында үздіксіз орындалуы тиіс, сонымен қатар өндіріс процесінің алдыеда болу:
Сапамен басқару келесі принциптерден құралады:
-мақсатқа сапа қатынасында міндетті түрде дәл нысанаға ие болу керек;
-жоспарлық орындалуға жататын сапа саласындағы сатып алу шарасы жоспарланады;
-үздіксіз;
-интенсивті-сапаның жоғарылау экономика дамуының интенсивті факторына жатады;
-жүйелі жақындау;
-комплекстілік-жайға тәуелді сапасының барлық проблемасын шешу;
-оптимальды-тұтынушының сұранысы бойынша сапаның тура-дәл қатынасына ұмтылу;
-үнемі жоғары сатыға көтерілу-кәсіпорынның бәсекесінің артықшылығын арттырады.
Өндіріс сапасын басқару-толығымен өндірісті басқарудың құрамдық бөлігі, функцияның бір бұтағы. Сондықтан, ол басқару жүйесінің қызмет ету аймағында дамиды және орындалады, құру, дайындау және қызмет көрсету тура жәнежақсы ұйымдасқан жұмыста сұраныс көбейеді.Сапа негізгі факторлардан басқа өндіріс шартына көптеген кездейсоқ субьективті факторлар әсер етеді.Осы факторлардың барлығына әсер ету үшін, келісілген сапа мөлшерін ұстап тұру үшін басқару жүйесі міндетті, яғни ылғи өнімнің шығарылу прцесіне әсер етеді. Басқаратын және басқарылатын жүйе анықталынады. Басқарылатын жүйе-фирмамен, ұйыммен әртүрлі басқару деңгейімен көрсетілген; басқарушы-сапа менеджментін құрады және қамтамасыз етеді. Өнімнің сапамен басқарудың негізгі категорияларын қарастырайық.Өндіріс сапасын басқару жүйесі келесі өзара байланысты категорияларға сүйенеді: обьект, субьект, нысана, әдістер, құралдар, функциялар, басқарушылық қарым-қатынастық мінездемесі және т.б.
13
Басқару обьектісі- өнім сапасы, оның құрамының жиынтығы немесе қандайда да бір бөлігі, тобы, бөлек құрамы. Өнім сапасын басқаруды эффективті ұйымдастыру үшін басқару обьекті бөлініп қана қоймай, соған қоса барлық процесті ұйымдастыруға және түсінуге мүмкіндік беретін басқа категориялар анықталуы қажет.
Басқару субьектісі-түрі және барлық сатыдағы органдары адамдар, өнімнің сапасын жоспарланған дейгейін ұстауды және жетуді қамтамасыз етуді талап етеді.Басқару нысаны-тұтынушылық және өндіоушінің экономикалық қызығушылықтарының есебі өнімнің белгілі деңгейін және сапа құрамын және де экологиялық пен қауіпсіздікті талап етуі.
Сапаны басқару әдістері-өнімнің жоспарланған жағдай мен сапаны ұстап тұратын және жетістіктерді қамтамасыз ететін өндірістік процеске басқару органдары әсер ететін жолдар.Сапаны басқару әдістерін төрт топқа бөлуге болады: ұйымдық, әлеуметтік-психологиялық, экономикалық, ұйымдық технологиялық.Сапа саладағы басқарушылық қарым-қатынас - бағыныштылар мен үйлесімдер арасындағы қарыс-қатынас.Бағыныштылар қарым-қатынасы-бұл басқарушылықтың тікелей бағыныш байланысын мінездейді және функцияның центрленуі және өнім сапасын басқару тапсырманы басқару.Бағыныштының қарыс-қатынасы-оның кәсіпорын деңгейіндегі өндіріс структурасына тәуелді және сапаны басқару структурасының жүйесіне байланысты.
Үйлесімділік қарым-қатынас-ұйым және жұмысшылар арасы горизонтальды байланыс көмегімен құралады, өнім сапасының анықталған деңгейін қамтамасыз ету үшін қозғалысқа түсіру немесе көтеру үшін.Өнім сапасын басқару кіспорын деңгейінде функционалды реттеу жолымен ұйымдасуы мүмкін және жұмысшылар мен бөлшектер арасындағы тапсырма немесе сапаны басқарудың арнайы бөлімін құру.Кәсіпорын басшылары мынаны ескеруі қажет, бұрынғыға қарағанда кәсіпорын көп нәрсеге үлгерімді болған.Өнім сапасы әжептеуір деңгейде өнім қасиетінің қандайдабір деңгейін анықтайтын жағдайға немесе факторға тәуелді. Факторлар және жағдайлар өнім қасиетіне әр түрлі әсер етеді-кейде өзара бір-бірінен алшақтанған, кейде өзара әрекеттескен.
Факторларға шикізаттар, материалдар, станоктар, машиналар, жабдықтар, инструменттер, өлнеу құралдары жатады. Осыған жұмысшылар білімі және профессионалды дағдылар сияқты, адамдық факторларда жатады.Өнім сапасына әсер ететін жағдай деп тізбектелген факторлар әрекет ететін жағдайларды түсінеміз. Өнім сапасының деңгейіне әсер ететін, жағдайлар санына өндірістік процестерді және еңбекті ұйымдастыру формасы және басқа жағдайлар жатады. Жағымды жағдайлар орнатылған, техникалық толық қолдануға және осы мүмкіндіктерді өнімге қажетті қасиетті беруге бағыттауға рұқсат етеді.
14
Жағымсыз жағдайлар орнатылған факторлар мүмкіндігін толықтай іске асыруға рұқсат етпейді (онда сапа қажетті деңгейге жетпейді), немесе осымүмкіндіктерді жүзеге асыруға үлкен күштерді талап етеді, бұл жағдайға еңбек, энергия және қаржы құралдары көп шығындалады.Осылайша өнім сапасының тиімді деңгейін қамтамасыз ету үшін өнім сапасына әсер ететін факторлар және жағдайлар арасында неғұрлым жағымды қатынасты қамтамасыз ету керек. Өнім сапасына әсер ететін барлық факторлар обьективті және субьективтіге бөлінеді.
Обьективті факторлар тобы өте көп және қабылданған техникалық шешімдер сипатымен, техникалық құралдар қасиетімен өнімді құру және пайдалану кезіндегі өндіріспен байланысты факторлар кіреді. Соның ішінде:
-бұйым конструкциясы;
-база өндірісінің техникалық деңгейі;
-дайын өнімді дайындауға ұйымдастыру;
-технология және бақылаудың техникалық құралдары;
-пайдалану базасының техникалық деңгейі және т.б.
Субьективті факторлар тобына адамның өндірістік әрекетімен байланысты факторлар жатады. Ол еңбек сапасы арқылы белгілі бір өндірістік қызметтерді орындауға адам қабілетіне тәуелді. Оларға:
-профессионалды шеберлік;
-жалпы білімді деңгей;
-адамның психологиялық деңгейі;
-еңбек нәтижесіне қызығушылықтың жеке талпынысы.
Тәжірибеде көрсеткендей профессионалды шеберлік жоғары болған сайын, ол өнімді жақсы шығарады. Мінездері тұрақты қоймалы жұмысшылар қатаң өндірістік тәртіпке және өндірістік операциялардыорындауға оңай бағынады. Адам өндірістік процесс талабына өзін бағындыра алмаған жағдайда, ол еңбек сапасын төмендетеді және өнім сапасын нашарлатады, ақаулықты жібереді.Жұмысшылардың жеке талпыныс өндірістік қызығушылықтары мен сай келсе, жұмысшылар жоғары сапалы өнім шығаруға қызықса, еңбек сапасы өседі, тұрақты болады, өнім сапасын кепілдендіреді.Субьективті факторлардың ерекше белгісі, обьективті факторлармен салыстырғанда олардың тұрақтысы аз. Сондықтан субьективті факторлардың өзгерткіштігін ескертетін шараларды жүзеге асыру керек. Онымен сапа кәсіпорын әрекетінің барлық жағының тиімділігін көрсететін және сапа көрсеткіштер жұйесінен құралған комплексті ұғым болып табылады.
15
Осылайша, сапасымен басқару бойынша әрекет, өнім шығарылғаннан кейін тиімді бола алмайды. Бұд әрекет өндіріс жүрісінде іске асу тиіс.
Қазіргі теорияда және сапаны басқару пратикаксында келесі 5 негізгі саты белгіленеді:
1. не өндіру шешімін қабылдау, техникалы және нормативті базаны дайындау;
2. өндіріс дайындылығын тексеру және ұйымдастырылған жауапкершілікті үлестіру.
3. өнімнің дайында упроцесін жүзеге асыру;
4. ақауларды жою және болашақта ақаулардың пайда болуын болдырмау үшін өзгерістерді бақылау және өндіріс процесіне ендіру мақсатында қайтымды байланыс ақпаратымен қамтамасыз ету;
5. сапа бойынша ұзақ мерзімді жоспарлауды жасау.
Тізімделген сатыларды жүзеге асыру кәсіпорынның барлық басқару органдары және бөлімдерінің өзара әрекетінсіз мүмкін емес. Мұндай өзара әрекеттілік сапаны басқару жүйесін қамтамасыз етеді. Бір саты болмаған жағдайда, барлық жүйе үзіледі. Мысалы,шығарылған өнім ьехникалық талаптарға сай келеді, бұйым конструкциясы дамыған болу керек, ал өнім нақты қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін жарамайды.Сапамен басқару үшін, тиімді сападағы өнімді құруға әсер ететін барлық факторларды және жағдайларды анықтау керек, бақылауды, есептеуді, талдауды жүргізуді және ұйымдастыруды қамтамасыз ету керек.
ИСО 9000:2000 стнадартына сай Сапамен басқару термині сапаға қойылатын талапты орындауға бағытталған, сапа менеджментінің бөлігін білдіреді.Сапамен басқарудың ұйымдастырылған құрылымдық жүйесіне фирма әрекетін басқарудың жалпы процесі кіреді. Сондай-ақ өндіріс процесін алға жылжытатын, өнім сапасын қамтамасыз ету әрекетіде маңызды.
2.2.5 Дайын өнім сапасын бақылау.
Құжаттарда қойылған талаптар өндірістік процестерде бақыланады. Сапаны бақылау және өнімді қабылдау үшін өнім стандарттарында қарастырылған бақылау сынауларының мынадай категориялары қолданылады.
1. Қабылдау - тапсыру
2. Мезгіл - мезгіл
3. Типтік
4. Сертификациялық
16
1. Қабылдау - тапсыру сынаулары сынаулардың осы категориясы үшін қойылған өнімнің техникалық шарт талаптарына сәйкестігін бақылау мақсатында жүргізіледі. Сынаулардың оң нәтижелері алынған кезде техникалық бақылау бөлімі өнімді қабылдайды. Оларды белгілейді және де егер ұйым стандарты қарастырылған болса, өнім мен оның қораптарына және жалдама құжаттарына мөр және сәйкес таңбалар басылады. Қабылданған өнімдер тиеліп, жөнелтіледі немесе жауапты сақтауға өткізіледі.
2. Мезгіл - мезгіл сынаулар мынадай мақсаттарда жүргізіледі:
- өнім сапасын терең бақылауда;
- бұдан бұрынғы және кезектегі мезгіл - мезгіл сынаулар аралығында технологиялық процестерді тұрақтандыруды бақылауда;
- өнімдерді қазіргі таңда күші бар конструкторлық және технологиялық құжаттар ұйым стандарты бойынша жасап дайындауды жалғастыру және оларды қабылдау мүмкіншіліктерін растауда.
Сынаулардың өнімді өндіру уақыты бойынша (ай, тоқсан, жарты жылдық және т.б) немесе жасалған бұйымдар саны немесе партиясы бойынша ұйым стандарты немесе жеткізіп беру келісім - шарттарында белгіленеді.
3. Типтік сынаулар, өнімнің (бұйымның) сапа көрсеткішіне әсер етуі мүмкін, егер оның конструкциясында немесе жасау технологиясында өзгерістер енгізуді ұсынудың мақсаттылығын бағалау мақсатында жүргізіледі. Сынауды бұйымдардың конструкциясында өзгерістер енгізілетін даналарында жүргізіледі.
4. Өнімнің (бұйымның), адамдардың өмірінің, денсаулығының немесе мүліктерінің қоршаған ортаны қорғау қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі мемлекеттік стандарттар талаптарының сәйкестігін анықтау үшін, сонымен қатар адамның өмірі мен денсаулығын қамтамасыз ету үшін міндетті болып табылатын сертификациялық сынаулар жүргізіледі (қабылданған өнімдер үшін).
2.3.1 Тіршілік цикілінің барлық кезеңдерінде өнім сапасын басқару
Өнімнің тіршілік циклының өндіріс алдындағы сатыларындағы мақсаты - өнімді зерттеу және оны жасап дайындауды негіздеу - жобаланатын өнімге қойылатын талаптарды жасап дайындау болып табылады. Бұл талаптар өнім дайындаушылар мен шығарушылардың мүмкіндіктерін ескере отырып шығарылатын өнімнің жоғары деңгейін қамтамасыз ететіндей болуы қажет. Бұл мақсаттарды шешудің бастапқы мәліметтері маркетингтік қызметтің нәтижесімен анықталады.
"Маркетинг" термині market деген ағылшын сөзінен алынып, нарық жағдайындағы кызметті көрсетеді
17
Кәсіпорынның осы кызметіне байланысты екі ерекшеленген қызмет түрін айтуға болады. Олар өнімнің тіршілік циклының маңызы және сатыларына байланысты әртүрлі болады.
Бірінші түрі кәсіпорынның өнімге қойылатын талаптарды дайындау мақсатында, оның шығарылуын қамтамасыз ету мүмкіншілігін іске асыруы бойынша рыноктың және оның мүмкіншілігін талдауды қамтиды. Бұл өнімнің жобалау алдындағы сатысында және жобалау кезінде жүргізіліп, зерттеулер мен жобалау нәтижесінде рынокта бәсекелес мүмкіншілігі бар бұйымдарды жасауға бағытталады. Бұл дегеніміз басқа кәсіпорындарда шығарылатын осындай (ұқсас) өнімдерге орын бермей, тұтынушылардың белгілі контингентін өзінін тұтыну қасиеттері мен экономикалық көрсеткіштері бойынша камтамасыз ету.
Екінші түрі өнімді рынокта өтуіп (сатылуын) қамтамасыз ететін жұмыстар мен іс-шаралардын нақты жиынтығы болып табылады. Ол өнімнің тіршілік циклының екі - өндіріс және жұмысқа пайдалану сатыларына, жатады. Ол өнімді сату (өткізу) және осы өнім шығарушы кәсіпорын үшін экономикалық тиімділікті қамтамасыз ететін сатуды жоспарлау, сату, жарнамалау және басқа да жұмыстарды қамтиды.Жаңа өнімді жасап дайындаумен немесе өндірілген өнімнің түрлерін өзгертумен байланысқан нарық жағдайындағы қызметтің бірінші түрі мынадай кіші түрлерді қарастыруы қажет :
1. Шығарылатын немесе шығарылуы жоспарланған өнімді талдау;
2. Тұтынушыларды және баға саясатын жасауды талдау;
3. Өнімді сатудың болжаланған рыногынын сыртқы ортасын талдау;
4. Рыноктың тенденциясын талдау.
Шығарылатын немесе шығарылуы жоспарланған өнімді талдау. Бұл қызметтің мақсаты өнім және оны шығару шарттары жөніндегі жағдайлар бойынша ұйым басшылығының анық білуін және осының негізінде алға қойылған мақсатқа жету жоспарын жасап дайындау болып табылады. Таңдау мынадай аспектілер бойынша жүргізіледі:
:: өнім;
:: оны жасау технологиясы;
:: өндірісті (құжаттардың жағдайларын, кадрларды, байланысты және т.б. қоса отырып) ұйымдастыру.
Осы талдаудың нәтижесінде тұтынушылар мен сыртқы ортаны талдауды ескере отырып, өнімді жасауды немесе оның түрлерін өзгертудің техникалық тапсырысы жасалады, ол содан соң техникалық шарттар, конструкторлық және техникалық құжаттар, сонымен қатар іс-шаралар жоспары ("нарықтық
18
кызметтер жоспары", "бизнес-жоспар") дайындалады.
Тұтынушыларды және баға саясатын жасауды талдау.
Өнім жеткізіп беруші тұрғысынан қарағанда тұтынушының манызды сипаттары оның өнім сапасына және бағасына қоятын талаптары болып табылады.
2.1 Қазір жұмыс істейтін және де келешекте жұмыс істеуі мүмкін тұтынушыларды талдау дегеніміз тұтынушылар мен олардың кажеттіліктерінің экономикалық, әлеуметтік, географиялық, демографиялық (халықтың санын, құрамын және орналасуын сипаттайтын) және басқа да сипаттарын зерттеу болып табылады.Осыларға байланысты нарықтық қызметтің тұтынушыларды түрге бөлу (типологиясы), рынокты бөлу (сегментациялау) және панелді зерттеулер сияқты тәсілдері қолданылады.
Типология дегеніміз әртүрлі критерилер негізінде тұтынушыларды таптастыру болып табылады. Типологияның ең көп таралған әлеуметтік-экономикалық және демографиялық сипаттар жыныс, жас, қызмет, пайда, жанұя құрамы және т.б. еске ала отырып таптастырылған түрі болып табылады. Сегментация халықтың белгілі бір түр (тип) топтарына қойылатын талаптардың сандық параметрлерін анықтауға бағытталады. Типология және сегментация жасаудың ақпараттық-әдістемелік базасы болып панелді зерттеулер болып табылады.
Тұтыну панелі дегеніміз оларды тандап алып, оларға жүйелі түрде бақылау жүргізілетін тұтынушылардың жиынтығы.
2.2. Тіршілік циклдың осы сатысында баға саясатын жасау, соңынан баға саясатын анықтайтын мәселелерді анықтауды қамтиды.Бұл мәселелерге баға мен сұраныс арасындағы байланысты анықтау жатады. Әдетте, баға мен сұраныс арасы кері пропорционал байланысты, бірақта осы ережедсн ауытқу болуы да мүмкін.
Сонымен қатар, баға саясатын жасау кезінде мынадай факторларды ескеру қажет:
бағаның өнім сапасы деңгейіне, оны жұмысқа пайдалану кезіндегі экономикалық тиімділігіне байланысы;
2. шығындар мен пайда қатынастарын бағалауды жүргізетін және бәсекелестердің осындай нәтижелерін салыстыратын ұйымдардың (мысалы. тұтынушылар қоғамы) болу немесе болмауы;
экспортка (сыртқа) шығарылатын өнімдер үшін - өнімді жеткізіп беру көзделіп отырған елде баға деңгейіне, пайдаға және бағаны өзгерту еркіндігіне шектеулер барлығы немесе жоқтығы;
19
4. өнім шығару циклдерінің сатылары қандай немесе бағаны анықтау, сату көлемінің өсуі, рыноктың толуы немесе сұрапыстың төмендеуі мерзімдеріне сәйкес екендігі немесе сәйкес еместігі.
Мына 1-суретте өнім жасалуы бойында сату көлемі және пайданың байланысының типтік сипаты көрсетілген.
Мұнда бірінші мерзім өнімді рынокқа өндіруге, екінші өнімді сатудың жоғарылауы немесе пайданың өсуі, үшінші - ең жоғары сату және ең жоғары пайда табу мерзімі. Төртінші мерзімде құлдырау басталады. Бұл мерзімде сату көлемін ұлғайту мақсатында бағаны төмендету және осы арқылы пайданы өсіру мүмкіншілігі туындайды. Мұндай іс-шаралар қарастырылған циклдің кез-келген сатысында жүргізілуі мүмкін.
1-сурет. Өнімнің сатылу көлемі және пайданың уақытка ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz