Шарын МҰТП жерінің экспликациясы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:

1. Шарын мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің биологиялық алуантүрлілігі және экологиялық жағдайы

1. Шарын мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің ерекшелігі мен мәртебесі
1.1 Шарын МҰТП нің мекен жайы, аумағы және оған ену
1.2 Заңды мәртебесі және құрылу тарихы
1.3 Жерді пайдалану
1.4 Инфрақұрылым
1.5 Әкімшілік - аумақтық бөліну және мемлекеттік басқарылу
1.6 Физикалық ерекшелігі
1.7 Биологиялық ерекшелігі
1.8 Қазіргі басқару бағдарламасы
2. Қазіргі жағдайын басқару
2.1 Территорияның жаһандық маңыздылығы, ЕҚТА - тың өзін аяқтауы
2.2 Қазіргі кезеңдегі басқару мақсаттары
2.3 ЕҚТА - ты дамытудың қазіргі кезеңдегі басқару жағдайы
2.4 Еңбек қорлары
2.5 Негізгі қауіп - қатер және басқарудың келесі мәселелері
2.6 Аумақты аймаққа (зонаға) бөлу
2.7 Шарын МҰТП ның әлеуметтік - экономикалық дамуы үшін маңызы
2.8 Табиғат қорларын басқаруға жергілікті қоғамдардың қатысу дәрежесі
2.9 Мекен - жай ортасының бөлінуі
2.10 Қоршаған ортаны қорғау жөнінен жұртшылықтың ақпараттандырылуы
3. Басқару жоспарын жүзеге асыру механизмі
3.1 Басқару бағдарламасы
3.1.1 Мекендейтін ортаны басқару
3.1.2 Тірі табиғатты басқару
3.1.3 Адам қорын басқару
3.1.4 Басшылық және қызметкерлер құрамы
3.1.5 Парктің материалдық техникалық базасы
2. Диплом жұмысында қарастырылатын мәселелер
1. Шарын мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің ерекшелігі мен мәртебесі
2. Қазіргі жағдайын басқару
3. Басқару жоспарын жүзеге асыру механизмі
3.Ұсынылатын әдебиеттер
1. 1845 - 1895 жыл орыс географиялық қоғамының жартығасырлық тарихы.
2. Іле тазаралық ойпаты экосистемасының әртүрліктерін сақтау үшін Шарын МҰТП құру туралы.
3. Қазақ ССР табиғи- қорықтық қоры нысандарын жетілдіру және орналастыру бас келістіруге ғылыми негізделген.
4. Весалов В.В. Қазақстанның жер асты су ресурсын гидрологиялық аудандастыру же аумақтық бағалау: 1967-2001 ж зертеулердің сараптамалық нәтижесі.
5. Вислогузова А. В. Гидрография. іле аңғары, оның табиғаты мен ресурсы
4. Графикалық материалдардың тізімі
1. Кесте 1 - Шарын МҰТП жерінің экспликациясы
2. Кесте 2 - Шарын МҰТП - тің қоршаған аумақтың климатының көрсеткіші
3. Кесте 3 - Ай ішіндегі жалпы орташа айлық жауын - шашын мөлшері мен жаңбырлы қарлы күндердің саны
4. Сурет 1. Үлкен бұғыты таулары және таулы өлкесі
5. Сурет 2. Үлкен - Бұғыты тауларындағы соңғыаридтық шөлдер
6. Сурет 3. Қызыл - Қарасай ауданындағы бедленд
7. Сурет 4. Үлкен - Бұғыты тауының жоғарғы белдеміндегі бұталы жыңғыл мен петрофитті далалар
8. Сурет 5. Үлкен - Бұғыты тауларындағы Альберт қызғалдағы
9. Сурет 6. Қызыл - Қарасай участогіндегі трагаканттышырмауық қауымдастығы
10. Сурет 7. Қызылкітап бірлестігіндегі соңғыаридтық шөлдердегі Регеля
11. Сурет 8. Дала агамасы
12. Сурет 9. Қарақұйрық
13. Кесте 4 - Сараптау нәтижесі
14. Сурет 10. Шетен орманы
15. Сурет 11. Шарын шатқалы
16. Кесте 5 - Шарын МҰТП және территориясын кеңейту учаскелерін күзету режимі мен қызмет аймақтары
17. Кесте 6 - Шекараның идентификациясы және белгілеу
18. Кесте 7 - Шарын МҰТП электр энергиясын тұтынуы

5. Диплом жұмысын жазудың күнтізбелік кестесі

№
Іс-әрекет түрлері
Мерзімі
Орындалуы туралы белгі
1
Зерттеу жұмысының өзектілігін негіздеу
Қыркүйек
15.09.2011
2
Диплом жұмысынң тақырыбын бекіту
Қазан
25.10.2011
3
Дерек көздерін жинау және ғылыми әдебиеттерді іріктеу, оқу, зерделеу, өңдеу
Қараша
20.11.2011
4
Диплом жұмысының ғылыми аппараттарын анықтау
Желтоқсан
05.12.2011
5
Диплом жұмысының материалдарын және зерттеу әдістерін анықтау
Желтоқсан
20.12.2011
6
Диплом жұмысының теориялық бөлімін жазу
Қаңтар
10.01.2012
7
Диплом жұмысын алдын ала қорғау

Мамыр
13.05. 2012
8
Диплом жұмысын қорғау

Мамыр
13.04.2012

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7

1 Шарын мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің ерекшелігі мен мәртебесі
1.1 Шарын МҰТП нің мекен жайы, аумағы және оған ену ... ... 9
1.2 Заңды мәртебесі және құрылу тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .9
1.3Жерді пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.4 Инфрақұрылым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
1.5 Әкімшілік - аумақтық бөліну және мемлекеттік басқарылу ... 14
1.6 Физикалық ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
1.7 Биологиялық ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
1.8Қазіргі басқару бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33

2. Қазіргі жағдайын басқару
2.1 Территорияның жаһандық маңыздылығы, ЕҚТА - тың өзін
аяқтауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
2.2 Қазіргі кезеңдегі басқару мақсаттары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .36
2.3 ЕҚТА - ты дамытудың қазіргі кезеңдегі басқару жағдайы ... .36
2.4 Еңбек қорлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
2.5 Негізгі қауіп - қатер және басқарудың келесі мәселелері ... ...42
2.6 Аумақты аймаққа (зонаға) бөлу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
2.7 Шарын МҰТП ның әлеуметтік - экономикалық дамуы үшін
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...49
2.8 Табиғат қорларын басқаруға жергілікті қоғамдардың қатысу
дәрежесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...51
2.9 Мекен - жай ортасының бөлінуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
2.10 Қоршаған ортаны қорғау жөнінен жұртшылықтың
Ақпараттандырылуы ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54

3. Басқару жоспарын жүзеге асыру механизмі
3.1 Басқару бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
3.1.1 Мекендейтін ортаны басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
3.1.2 Тірі табиғатты басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
3.1.3 Адам қорын басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .60
3.1.4 Басшылық және қызметкерлер құрамы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 62
0.18.5 Парктің материалдық техникалық базасы ... ... ... ... ... ... ... . ..68

1. Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69

2. Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...70

Кіріспе

Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазақстан аумағы бірегей жиынтық ландшафтты иеленеді: шөлдер, биік таулы жерлер және ішкі теңіз экологиялық жүйелері.
Мемлекеттің әкономикалық дамуының үдемелі қарқыны және табиғи қорларын пайдалану аясында өлкелік табиғи қорғау жүйесін жетілдіру бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі.
Арнайы сақталатын табиғи аумақтар әдеттегі және бірегей табиғи ландшафттарды, жануарлар және өсімдіктер әлемін,табиғи және мәдени мұра объекттерін сақтап қалу үшін арналған. Парктер шаруашылық пайдаланудан түгел немесе жартылай алып тасталғандықтан олар ерекше қорғау тәртібіне ие, және оларға бірігіп тұрған жер және су кеңістіктерінде шаруашылық қызметі реттеулі тәртіптегі қорғаулы аймақтар ұйымдастыруы мүмкін.
Мемлекеттік ұлттық табиғи парк - ғылыми мекеме,биологиялық және ландшафттық әртүрлілікті сақтауға арналған экологиялық - ағарту, туристік және рекреациялық мақсаттарда пайдалануға арналған бірегейлі табиғи кешен және мемлекеттік табиғи - аңшылық қор және мемлекеттік құндылық.
Шарын мемлекеттік ұлттық табиғи паркі - ерекше экологиялық, тарихи және эстетикалық құндылық. Парк аумағында мемлекеттік маңызы зор табиғат ескерткіші - Шарын шетенді тоғайлық саяжайы орналасқан. Саяжай аумағы 5014 га құрайды.Ол 1964 жылы Қазақ Советтік Социалистік Республикасы Үкіметінің №447 Қаулысымен Шарын алқабындағы Сарытоғай шатқалындағы палеоген қалдығы - соғды шетенін қорғау мақсатында қүрылған.
Шарын мемлекеттік ұлттык табиғи паркі көлемінде Шарын шатқалы орналасқан.
Шарын шатқалы - ерекше қорғаулы республикалық маңызы зор жер қойнауы тізіміне енгізілген табиғи аумақ. Бүл аумақта шатқалдың тікше таулы тасты бауырлары,палеонтологиялық табындылар, флора мен фаунаның сирек түрлері ерекше мемлекеттік қорғауға алынған.
Болашақ ұрпаққа бірегейлі табиғи қорғаулы және эстетикалық маңызы кең ландшафттарды сақтап қалу барысында Шарын мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің халқымыз үшін мәдени - ағарту қызметі зор.
Осы дипломдық жұмыстың мақсаты Шарын мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің осы замандағы экологиялық жағдайын кешенді бағалау.
Осы мақсатқа жету үшін төмендегі көрсетілген міндеттер қойылды:
- Шарын мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің табиғатын сипаттау
- парктің ұйымдық және жоспарлық құрылымын сипаттау
- парктің экологиялық жүйесін сипаттау
- табиғи экожүйені қорғау
- биоәртүрлілікті фоналық жағдай деңгейінде сақтау
- бүлінген табиғи комплекстерді қалпына келтіру
Зерттеу объектісі: Шарын мемлекеттік ұлттық табиғи паркі
Зерттеу пәні: Шарын мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің биологиялық алуантүрлілігі және экологиялық жағдайы.
Жұмыстың теориялық негізі: диплом жұмысын жазу барысында мемлекетіміздің зерттеушілерінің еңбектері колданылған.
Жұмыстың практикалық маңызы. Ұлттык парк аумағындағы табиғат - ананың таңғажайып ескерткішін, оның байлығын қорғау, зерттеу халқымыздың болашақ ұрпақтарға із қалдыру сана - сезімнен туындаган мақсат осы жұмыстагы мәліметтер Алматы облысы Yenйғыр ауданының аумағын зерттеуге пайдасы тиімді.Сонымен катар білім мекемелерінде қосалқы окулық ретінде және Алматы облысының табиғи аумақтарының мінездемелерін кұрастыру үшін пайдалануға болады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспе, үш бөлім, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі және косымшадан тұрады.

1 Шарын мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің мәртебесі және
ерекшелігі

0.1 Мекен-жайы, аумағы және оған ену

Оңтүстік жағы Шарын өзені арнасының Көртоғай көпірінен бастап, солтүстік жағы өзен сағасына дейін және жолақты тау бөктерінің жағасы мен өзеннің екі жағындағы Сөгеті және Жалаңаш тауаралық жайылымдары кіреді. Парк аумағы 127 050 га, үш әкімшілік ауданның аумағында орналасқан: Ұйғыр (аудан орталығы- Шонжы селосы), Райымбек (аудан орталығы- Кеген селосы), Еңбекшіқазақ (аудан орталығы- Есік қаласы). Жол жүйесі жақсы дамыған. Парк келесі бөліктерден тұрады: Шарын шетен орман саяжайы , Долина замков шатқалы, Үлкен Бұғыты таулары, Қызыл Қарасай ҚР Қорғаныс министрлігінің полигоны. Ең жақын елді мекен-Шонжы селосы 15 км қашықтықта орналасқан.Барлық бөліктерге қатынайтын халықаралық Шонжы-Алматы тасжолы асфальтталған. Ал тасжолдан нысандарға дейінгі жолдарға кұм төселген: Шетен орман саяжайына 15 км, Шарын шатқалына 30 км, Ү. Бұғыты тауларына 35 км., Қызыл Қарасай полигонына 7 км. Парк кеңсесі Шонжы селосында орналасқан. Заңды мекен-жайы: ҚР, Алматы облысы, Ұйғыр ауданы, Шонжы селосы, Қыдырбаев көшесі, № 4 үй.
Байланыс телефондары: 8-72778- 2-14-33, 2-36-29
Мобильді телефондар: директор +7701 437 40 07; орынбасары +7701 564 14 14; электронды мекен-жай: перt61@mаіl.ruх[1]

Заңды мәртебесі және құрылу тарихы

Шарын МҰТП қазіргі заңдылықтарға сәйкес, ҚР ауыл шаруашылығы министрлігінің орман және аң шаруашылығы Комитетіне қарайтын, республикалық маңызы бар табиғат қорғау және ғылыми мекемелік мәртебесі бар. Шарын мемлекеттік ұлттық табиғи парк (әрі қарай ШМҰТП) ҚР Үкіметінің 23 ақпан 2004 жылғы № 213 бұйрығымен 93 150 га жерге Алматы облысында экологиялық, тарихи-ғылыми, эстетикалық табиғат байлығын қалпына келтіру және сақтау мақсатымен ұйымдастырылған. ҚР Үкіметінің 6 ақпан 2009 жылғы № 121 бұйрығымен парк аумағы кеңейтілді, мемлекеттік жер қоры, қорғаныс қажеттілігіне қарасты жерден 32900 га жер қосылды, қазір жалпы аумақ 127 050 га. Парктің әкімшілік-шаруашылыққа қатынасты аумағы- Алматы облысының, Еңбекшіқазақ, Райымбек, Үйғыр аудандарында Шонжы селосынан батысқа қарай 7 км қашықтықта, Алматы қаласынан шығысқа қарай 200 км кашықтықта орналасқан. Шарын МYenТП құрамына республикалық маңызы бар Табиғат ескерткіші-19 наурыз 1964 жылы Қазак ССР Министірлер кеңесінің № 447-Р каулысымен ұйымдастырылған 5014 га жерді алып жатқан Шарын шаған тоғайы кіреді. Ескерткіш полеоген дәуірінің соғды шағаны өсетін су жайылмалары орманын корғау үшін ұйымдастырылған. Ол Сарытоғай Шатқалының Шарын өзеніндегі қоймасында орналасқан, қазір ШМҰТП құрамына кіреді. Шағаннан басқа бұл жерде сирек кездесетін басқа да өсімдіктер дүниесі (ауған терегі, әр түрлі жапырақты терек, іле үшқаты, семенов үйеңкесі, жоңғар реомюриясы, іле сексеуілі т.б) сонымен қатар сирек кездесетін жануарлар дүниесі (қолаңтас, жыланшы қыран, қара дегелек , үкі, ителгі, жүртшы, орта азиялық бақа, шұбар батбат кесіртке). Орманды корғау режимі бекітілген, ұйымдастырылмаған туристердің келуі шектелген. Тоғай ішінде ағаш кесуге, мал жаюға тыйым салынған.
Үлкен Бұғыты учаскесі- Ұйғыр ауданының шекарасында, мемлекеттің жер корында Үлкен Бұғыты тауының солтүстік шығысын алып жатыр. Геологиялық нысандарды қоргаудың негізгі максаты минералдарды (молидемит, шелит, перит, халькопирит) қарақұйрық, текелердің жайылымдарын кеңейту, сексеуілді, 61 түрлі сирек кездесетін өсімдіктерді қорғау.
Қызыл Қарасай - қарақұйрықтың, сирек кездесетін кұстардың (дуадақ, бүркіт, ителгі), тек Қазақстанда кездесетін бұта-ағаштектес сораң т.б сирек кездесетін өсімдіктердің 11 түрі өсетін жер. Сонымен бірге ерекше бальнеологиялық бағалы минерал суы бар гидрологиялык обьекті де бар.
Шарын шатқалы-республикалык маңызы бар, ерекше қорғалатын табиғи аумақ. Үкіметтің 30 маусым 2005 жылы № 657 шешімімен жасалған экологиялык, ғылыми, т.б құндылықтары бар жер қыртыстарының тізіміне енген. Бұл жерде шатқалдың тасты жартастары, палеонтологиялық қазбалар, сол жерден табылған жануарлардың қазба калдықтары, сирек кездесетін өсімдіктер мен жануарлар дүниесі корғалады.
Шарын өзенінің алқабында қорғалатын жерлер 70-ші жылдардың ортасында құрылды. 80-ші жылдардың ортасында Іле өзенінің екі жағын алып жататын Қытай халық Республикасының шекарасынан Қапшагай су қоймасына дейінгі үлкен аумақта (500 мың ға) Қаз ССР ғылыми академиясының зоология және ботаника институтына Қаз ССР қорык қоры обьектілер дамыту және орналастыру туралы Бас кестесіне Мемлекеттік Ұлттық Паркті енгізу жөнінде ұсыныс жасалды. Қазақстанда қорық ісін дамыту бағдарламасы аясында Қазақ ССР Ғылым Академиясы жанындағы биосфера жөніндегі ғылыми кеңес жасаған 2005 жылға дейін Қазақ ССР-нің табиғи-қорық қорын дамыту және орналастырудың Бас кестесіне Сөгеті - Көртоғай - Бұғыты ботаникалық корғалым (500 мың га) және Шарын шатқалын (6,0 мың га) үйымдастыру жөнінде ұсыныс берілді.
1996 жылы Іле шұңқырының оң жагалауында Іле аймағы паркінің бірінші кезегі болып қарастырылған Алтын емел (459,62 ге) Ұлттык паркі құрылды. Екінші кезегінде шұңқырдың сол жағалауын алатын шарын өзенінің жазығын алып жатқан әсем бөлігі кіретін үлкен аумақты осы парк құрамына кіргізу жөнінде ұсыныс жасалды.
1993 жылы Алматы облыстық табиғи қорықтарды дамыту және орналастыруды дамыту схемасының жобасында ЭИЦ ENVIRK Алматы облыстық экология және биоресурс басқармасымен келісім шарттың жобасында Шарын шаған тоғайы мен Шарын шатқалы табиғат ескерткішінің төлқұжаты жасалды. Осы жерде бұрын ұсынылған Сөгеті-Бұғыты- Көртоғай қорғалымы кіретін аумақпен бірге осы қорғалатын жерді Шарын мемлекеттік ұлттық табиғи парк құрамына енгізу кажеттігі туды, Енгізуге 222,7 га жер ұсынылды. Бұл паркті кұру Қазақстан 2030 стратегиялық бағдарламасына да енді.
1998 жылы ENVIRK экологиялық зерттеу орталығы экология және табиғи ресурстар Министрлігінің 18 мамыр 1998 жылы №60 келісімі бойынша 1998 жылға арналған жоба тендері негізінде ШМҰТП базасында кұру жөніндегі ғылыми негіз жасалды. Көрсетілген жұмыстардың нәтижесінде парктің шекарасы ұсынылды: солтүстігі - Іле өзені, шығысы Шарын өзені, оңтүстігі Торайғыр макробеткейінің жотасы, батысы - Шелек өзені. Сонымен бірге жобаның авторлары парк аумағына Шарын өзенінің жазығын, Іле өзенінің жазығын Шарын өзеніне құяр жерін Қапшағай су қоймасына дейін, Шелек өзені жазықтығын Алғабас Поселкасынан Майлыбай поселкасына дейін, Үлкенқұм мен Қарабас құм алкабын, Торайғыр тау пиотасының төменгі етегі, Сөгеті - Бұғыты, Серіктас, т.б жазықтары мен тауаралық алқаптарын енгізуді ұсынды.
2001 жылы ҚР Үкіметінің 23 акпан 2004 жылы № 213 Шарын МҰТП ұйымдастыру түралы қаулысы негізінде экопроект ТОО Шарын МҰТП жобасы жасалып, оған 93 150 га жер бөлінді. ҚР Үкіметінің каулысында көрсетілген шекаралар ескеріліп 2004 жылы ТӘО-ға түзетулер енгізілді. Осы құжатта Шарын МҰТП кұрамына бұрын жоспарланған Сөгеті алкабын (Қарақұйрықтар қалпына келе бастаған), Торайғыр тауларын, Үлкен Бұғыты мен Бала - Бүғыты (Бүркіт - ителгі мен флора әндонизмінің орны) сонымен бірге кұмды және құмайт жерлерді (Іле өзені бойымен Қапшағай су коймасына дейінгі әсем жерлер) енгізу қарастырылды.[2]

Жерді пайдалану

Шарын МҰТП-нің жері толығымен мемлекеттік ұлттық парк ормандарының жеріне кіреді. Жалпы 93 150 га жердің 2935 га орманға, 90 215 га жері орман емес жерлерге бөлінген, оған жайылым, су, егістік, шабындық т.б.
Жерді экспликациялау кестеде көрсетілген.

1-кесте
Шарын МҰТП жерінің экспликациясы

Мемлекеттік орман қорының

Орманды алқап
Ормансыз алқап
Орман қорының

Орман-мен қамтылған
Ормансыз
Барлығы
Егістік
Шабындық
Жайылым
Сулар
Басқалары
Барлық ормансыз

Мемлекеттік ұлттық табиғи парктер орманы

2315
588

2935
65
60

32420
219

57451

90215

93150

Мемлекеттік ұлттық табиғи парктер орманының барлығы

2315
588

2935
65
60

32420
219

57451

90215

93150

Ерекше қорғалатын табиғи аумақ (ЕҚТА) шекарасынан орналасуы оның қорғайтын жеріндегі жеке меншік жерді пайдаланушылар, олардың міндеттері мен табиғатты пайдалануы туралы мәлімет.
ЕҚТА шекарасында:
1. Казгидромет республикалық мемлекеттік кәсіпорыны - алаңы 0,3 га, орманмен жабылмаған. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы Заңға сәйкес табиғатты қорғау ережелері мен қағидаларын сақтайды.
2. Шарынирригация ДГПВХ - аумағы 13,65 га орманмен жабылмаған Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы Заңға сәйкес ережелер мен қағидаларын сақтайды.
Паркке іргелес шекарада (қорғалатын):
1. Гүлбақ шаруа қожалығы 46 га, ормансу егістік жер, ауылшаруашылық өнімдерін егеді. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы Заңның ережелері мен қағидаларын сақтайды.
2. Азат шаруа қожалығы 50 га, ормансу егістік жер, ауылшаруашылық өнімдерін өсіреді. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы Заңның ережелері мен қағидаларын сақтайды.
3. Шамиль шаруа қожалығы - 23 га, ормансу егістік жер, Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы Заңға сәйкес ережелер мен қағидаларды сақтайды.
4. Арал шаруа қожалығы 36 га, ормансу егістік жер, ауылшаруашылық өнімдерін өсіреді. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы Заңның ережелері мен қағидаларын сақтайды.
5. Гидрогеология посты 2,45 га.
6. АНЕК ЖШС - 5 га.
7. Турсунов шаруа қожалығы - 0,4 га.
8. Тілеулесов шаруа қожалығы - 600 га.
9. Мансуров шаруа қожалығы - 100 га. Ю.Ерменбаевтың Богуты шаруа қожалығы 82,0 га.
11. Ерменбаева Райханның Богуты шаруа қожалығы 4,0 га. 12.Каракульден аңшылық шаруашылығы 152 02,96 га. Барлық шаруа қожалықтары шаған тоғайының солтүстігіне карай орналасқан, паркке зиян келтірмейміз.З]

1.4 Инфрақұрылымы

Парктың орталық үй-жайы Шонжы селосында Қыдырбаев көшесі 4 үйде орналасқан. Бұл жерде әкімшілік үйі, жатақханасы, промбазасы бар. Әкімшілік үйі мен жатақханаға 2006 жылы күрделі жөндеу жүргізілген. 7 кордон бар, Шарын шаған тоғайындағы 6 кордонға күрделі жөндеу жүргізілген. 1 кордон Ү. Бүғыты тауында. Шарын шатқалында тексеру - өткізу пункті орналасқан.
Жол желісі.Парк айналасындағы жолдар өте жақсы дамыған және барлық жаққа тиімді таралған, сонымен бірге мықты жабынмен жабылған (тас төселген, асфальтталған). Парк аумағынан республикалық маңызы бар А - 2,А - 6 тасымалдау жолы өтеді. Барлык елді- мекендер үшін тиімді жолдар бар, дегенмен олар жөндеуді қажет етеді.
Паркті көлік желісімен камтамасыз ету үшін, оның мәртебесін ескере отырып, барлық жолдарды тиісті жағдайда ұстау үшін кажетті материалдармен қамтамасыз етуде тиісті ұсыныстар қойылуда.
Сумен қамтамасыз етілуі.Шарын МҰТПаумагы орталықтандырылған сумен қамтамасыз етілмеген. Шарын шаған тоғайы мен Шарын шатқалы жерүсті (Шарын өзені) және жерасты (ұңғыма) және тасымалданатын сумен камтамасыз етіледі. Орталык офисі, орталықтандырылған су құбырынан келетін суды пайдаланады (Шонжы селосының ұңғымасы)
Канализация.Орталықтандырылған канализация жоқ. Тұрғындардан шықкан сулар арнайы қазылған шұңқырға төгіледі, үйдің алдындағы қосымша үйлерді бөлек су ағатын жерлер жоқ.
Санитарлық тазалау. Әр үйге қоқыс төгілетін контейнерлер койылған, олар уақытында сыртқа шығарылып, төгіледі. Ол үшін тазалық мекемелерімен келісім жасалған.
Әлектр және жылумен қамтамасыз етілуі. Парктің офисін Алматыэнергосбыт ЖШС электр энергиясымен қамтамасыз етеді.
Шарын шаған тоғайы мен Шарын шатқалында және Бұғытыда электр желісі жоқ, тек ЛЭП-тен алыс орналаспаған республикалық маңызы бар Шонжы - Алматы тасжолындағы № 1, 4 кордондар электр энергиясымен қамтамасыз етілген.
Кеңсе, кордон және рекреациялық нысандар жеке агрегат, пештермен қатты отынмен жылытылады.
Байланыс. Паркте телефон және радиобайланыс бар. Парк кеңсесінде 2 телефон, Шарын шаған тоғайында 1 телефон нүктесі бар. Байланыс Шонжы селосында орналаскан Қазақтелеком ААҚ автоматтандырылган телефон станциясы аркылы жүзеге асырылған.
Парк кеңсесінде бір, Шарын шаған тоғайында екінші стационарлы радиостанция орнатылган. Парктің барлық автокөліктерінде мобильді телефонстанциясы бар. Алып жүретін радиостанциялар инспекторлар кұрамына бекітіліп берілген.[4]

1.5 Әкімшілік- аумақтық бөліну және мемлекеттік басқару

Парк 3 ауданның аумағында орналасқан: Ұйғыр 103900 ға, Еңбекшіқазақ 12730 га, Райымбек 10420 га.
Ұйғыр ауданы Алматы облысының оңтүстік - шығысында орналасып, солтүстігі Панфилов ауданымен, батысында Еңбекшіқазақ ауданымен, оңтүстігінде Райымбек ауданымен шектеседі. Шығысында ҚХР шекарасымен шектеседі.
Еңбекшіқазақ ауданы солтүстігінде Кербұлақ, батысында Талғар, оңтүстік - шығысында Райымбек аудандарымен, оңтүстігінде Қырғызстан Республикасымен шектеседі. Райымбек ауданы оңтүстігінде Қырғызстан Республикасы, шығысында ҚХР-мен шектеседі.
Облыстың ерекше қорғалатын аумагын мемлекеттік басқару өкілетті орган - Қазақстан Республикасы ауылшаруашылық Министірлігінің орман және аң шаруашылығы Комитетімен жүзеге асырылады.[5]

1.6 Физикалық ерекшелігі

Климаты. Ұлттық парктің аумағы және оган іргелес учаскелердің климаты - континентальды (Алисов, 1950; Войенов, 1950) ол қоңыржай климаттық белдеуге кіреді(климаттың суббореальды типі) және материктің Ішінде аумақтың географиялық орнымен, сонымен қатар мұхиттарға алыстығымен, төменгі ендікпен, атмосфералық айналымның жағдайымен анықталады. Қысты күні аумаққа Сібір барикалық жоғары сілемдері, жазда Орта Азиялык термиялық депрессия әсер етеді. Таулы бөліктері үшін алыстан келетін ауа массасы жергілікті ауа массасы - тау жазықтықты желге, жылылық шақыратын қыстық фенге сәйкес келеді. Көктемде ұзаққа созылатын тұрақсыз ауа райы тән, кейде үсік жүріп, қар жауады. Күзде қарсы және циклонды құбылыстар күшейеді. Климаты көктемгі тұрақсыз жауын-шашынмен немесе оның мүлдем болмауымен сипатталады, ол оның Қазақстанның басқа аймақтарынан ерекшелігін көрсетеді (туран шөлі). Шарын өзенінің жоғарғы және төменгі жағындағы климаттың айтарлықтай айырмашылықтарының барлығы байқалады. Климаттык жагдайды әр түрлі аумақтағы ауа райының режимі әсер ететін инверсиялык кұбылыстары анықтайды. Температураның жауын-шашынның төмендеуі жоғарғы бөліктен төменгі гипсометриялык деңгейге қарай байкалады (кесте 2) бұл құбылыстар әсіресе Шарын МҰТП негізгі аумағы орналасқан Іле тауаралық шұңқырының орталық бөлігінде айқын көрінеді. Сонымен бірге шығыстан батысқа карай бағытта аумақтың ақырын куаңшылығы байқалады. Батысында, Сөгеті Бұғыты сілемдерінің таулы жағында көктемде жылына 325 мм. Жауын-шашын түседі, ал шығысында, шөлді бөлігінде 125 мм. Жауын-шашын түседі (кесте 3).[6]

Кесте 2
Шарын МҰТП-тің қоршаған аумақтың климатының көрсеткіші

Метеостанциялар

Жердің абсалютті биіктігі, м
Жыл ішіндегі жауын-шашын, (мм)
Қатты жауын-шашын, мм
Ауаның орташа t, C0
Ауаның оң температурасының суммасы C[0]
Мерзімнің ұзақтығы t ауа 10 C[0]
Мерзімнің ұзақтығы t ауа
0 C[0]
Добын
580
125
30
8.7
3719
188
251
Борхудзир
614
131
30
9.2
3752
195
252
Малыбай
870
216
48
10.3
3784
195
267
Шонжы
766
220
40
8.2
3750
-
-
Подгорное
1264
325
88
7.7
2920
168
248

Кесте 3
Ай ішіндегі жалпы орташа айлық жауын - шашын мөлшері мен
жаңбырлы қарлы күндердің саны

Айлар
Ай ішіндегі жауын - шашынның жалпы мөлшері
Жауын - шашынның орташа айлық мөлшері
Күндер саны

Жауынмен
Қармен
1
17,9

-

2
34,6

3

3
21,1

4

4
58,4

10

5
56,7

13

6
77,8

16

7
30,7

14

8
2,2

4

9
36,4

5

Рельеф. Солтүстік Тянь - Шяннің солтүстік - шығыс бөлігі мен Шарын өзенінің орта және төменгі ағысы бассейінің табиғаты өте әсем. Тек қана жер бедері ғана емес кейбір компоненттері де қайталанбас құбылыс.
Алдымен жер бедері ландшафтарының қалыптасуы мен дифференциясының негізі. Оның марфақұрылымы мен марфабедерінің тек ғылыми ғана емес эстетикалық та маңызы үлкен және табиғат ескерткіші болып есептеледі. Аталған аумақтың сыртқы бетінің қалыптасуында олар эндогендік және экзогендік кұбылыстардың аракатынасының акпарат көзі болып есептеледі. Шарын өзенінің алқабының құрылымы туралы ғылыми дерек П.П.Семенов.Тянь- Шанскийдің (1896ж) еңбегінде берілген
М.Ж.Жандаевтың (1972 - 1978) жылғы Қазақстанның жер бедері атты кітабында ауданның геоморфологиялык құрылымы туралы қазіргі көзқарас жазылған. Аудан жер бедерінің осы күнгі бейнесі неоген дәуірінде дифференциялды тектоникалык қозғалыстың нәтижесінде, комплексті денудация және аккумуляция процестерінің нәтижесінде қалыптасқан.[7]
Үлкен Бұғыты учаскесі. Үлкен Бұғыты сілемі Іле Алатауының солтүстік-шығыс бөлігінің аралығында орналасқан, Іле аңғарына іргелес жерінің нақты шекарасы: солтүстігінде Іле өзені, шығысында Шарын өзені, батысында Шелек өзені, оңтүстігінде Сөгеті алқабы.
Үлкен Бұғыты жер бедері эрозиялық - техтоникалық жер бедері тізбегінен тұратын монолитті тау сілемі. Жер бедерінің құрылысы, тау жынысы және топырақ - өсімдік жабындысы жағынан Бала Бұғытыға ұқсас, бірақ гипсометриялық деңгейі жағынан биік. Ең биік жері теңіз деңгейінен 1818 мм (серік тас т.), орташа биіктігі 1300 - 1700 м.
Беткейлері тік, оңтүстік - шыгыс беткейі тік, тасты шатқалды. Солтүстік беткейі жалпақ, еңістеу, бірақ өте қатты бөлшектенген де, биіктігі тау аралық жазықтыққа жалғасады. Бұл сілемнің тау аралық бедеріне, жұмсақ, тегіс түрі тән, бірақ кей беткейлері тік, жар тасты. Тау терең шатқалдарға бөлшектенген. Орталық тау барлык жағынан өте қатты кертпештерге бөлшектенген. Аталған жер бедері келесі типтерге бөлінеді: тізбекті, жолды, тізбекті-жолды, бөктерлі, тізбекті-бөктерлі, тізбекті-күмбезді т.б. төменгі тау бедері орталык таумен көмкерілген, биіктігі 1000-2000 м, тегіс түрімен сипатталады (сурет 1).

Сурет 1. Үлкен бұғыты таулары және таулы өлкесі

Литологиялық субстратқа байланысты жер бедерінің әр түрлі түрі кездеседі: тізбекті, жолды, тізбекті - жолды, тізбекті - күмбезді, тізбекті - құлаша, жолды - құлама, конус тәрізді. Төмен таулы жер бедері, әр түрлі дәрежедегі бөлшектенумен сипатталып, солтүстікке қарай Іле аңғарына іргелес жайпақ жазықтыққа жалғасады.[8]
Геологиялық құрылысы және пайдалы қазбалары. Парк аумағының геологиялық құрылысына палеозой әрасының әр түрлі жауын - шашынды, вулканды жыныстар қатынасады.
Үлкен Бұғыты учаскесі. Бұғыты сілемінің жынысы әр түрлі: негізгі орынды эффузиф, туф, сонымен бірге таскөмір перриодының жыныстары алады (сланцы, құмдак, кремний, ізбес тас) Сонымен қатар қышқылдық, негіздік құрамды гранит, грандиорит, диорит, сонымен бірге конгломерат кеңінен кездеседі. Одан баска таудың солтүстік бөлігіне вулканды жыныс, базальт, андезит - базальт, порфир тән. Аталған территорияның ерекшелігі нақты тиктоникалық шебі оларды тау алды жазықтықтан және тау ішімен депрессиядан сақтап тұрады. Қазіргі жабындылардың кұндағы әлсіз. Сипатталып отырғандағы басты физика-геологиялық құбылыстар болып эрозия, дифляция, аккумуляция, жер қыртысының жаңаша қозғалыстары болып табылады.
Ландшафтардың пайда болуында су ағыстары белсенді роль атқарады: арналы, беткейлі, жыралы. Тауда бір типтен екінші типке ауысуын анықтайтын арналы құбылыстар анық байқалады. Тау заттары мен энергияның ауысуының индикаторы болып гравитациялық күштер есептеледі.
Шарын өзенінің бассейінінің аумағында келесі тиктоникалық аудандар пайда болады: Торайғыр - Бұғыты антиклинорий, Жалаңаш - Тоғызбұлақ синклиноль, Көкпан - Күнгей Алатау антиклинорий, Батыс Кетпен антиклинорий, Қарқара синклинорий, Кеген - Шалқұдыс мегасинклинорий, бүлар келесі геоморфологиялық аудандардың қалыптасуын анықтады: биік таулы Күнгей Алатауы, тауішілік әрозиялы - аккумулятивті Шалқұдыс - Кеген әрозиялы денудациялы орта таулық, Құлыктау Темірлік, динудациялы - тиктоникалық орта таулы Кетмен, эрозиялы - денудациялы төмен таулы Торайғыр, аккумулятивті тауішілік Жалаңаш, эрозиялы аккумулятивті тауішілік Ақсай - Сөгеті аккумулятивті төменшарындық.[9]
Жер үсті және жерасты сулары. Жерүсті сулар. Парк аумағымен ағатын Шарын өзені Іле өзенінің ең ірі күре тамыры болып, ауданды сумен қамтамасыз ету мен климаттың жұмсаруында үлкен роль атқарады.
Үлкен Бұғыты учаскесі. Негізгі жерүсті су көздері болып тау бұлақтары (Сарымсақты, Қайрақтыбұлақ) болып табылады, бірақ іс жүзінде аталған учаскені сумен қамтамасыз етуде ешқандай рөлі жоқ.
Жерасты сулары. Тауаралық Іле ағысы көптеген сутасымалдаушы горизонттар мен комплекстерден өз бетімен шығатын ыстық және суык жер асты суларының артуынан, су алабынан тұрады.
Жерасты сулары суын оңтүстікте Кетмен жоталарынан, солтүстігі Жоңғар Алатауынан толтырып отырады. Олардан ағып шығатын өзендер борпылдақтан топырақтарды фильтрлеуге, палеолон, неоген т.б дәуірлердегі жинақтапған жабындарды қоректендіруге жұмсалады. Жаңа тектоникалык қозғалыстар артезиан бассейініне қырынан әсер ететін гидрогеологиялык жағдайлар туғызған. Жерасты суларды белсенді басуына Шарын, Тасқарасу,Еренқарасу өзендерінің төменгі ағыстары сәйкес келеді. Осы учаскеде таудан келетін жерасты сулардың ағысы Іле өзеніне құйылар жерде Үлкен Бұғыты мен Қатутау тауларының арасында баяулайды. Осының нәтижесінде Шарын мен Тасқарасу аймақтарында тұзды сулардың булануы артып, тақыр, тұзды жерлер пайда болады. Іле аңғарындағы жерасты сулардың жаппы мөлшері өте үлкен (50 м3сек. Жуық). Олардың үлкен шаруашылык және бальнеологиялық маңызы бар.
Жерасты сулар сапасы және мөлшері жағынан әр түрлілігімен ажыратылады. Пайда болуы, таралуы және динамикасына карай жерасты суларды негізгі үш топқа бөледі: саңлаулы, топырақты, қыртысты.
Шарын өзенінің бассейініндегі жерасты сулардың көлемі 300 млн.куб м. Және халықшаруашылығында ауылшаруашылығын сумен қамтамасыз етуде маңызы зор.[10]
Топырақ және топырақ жабындысы. Топырақтың түзілуінің ерекшелігі.Топырақтың жабындысының әртүрлі болуы әртүрлі климат факторларына, яғни белдеуге, тауаралық шұңқырға байланысты.
Неоген - төрттік кезеңнің жаңа тектоникалық қозғалыстары казіргі уақытта да тіркелуде және мұздықтардың белсенді еруіне, территорияның қазіргі бейнесін жасауга ландшафтардың әртүрлілігіне, топырақ жабындысының күрделі құрылысы мен кұрамына әсер етеді. Биоклиматтық жоспар бойынша топырақ жабындысы құрғак даладан таудың қоңыр-қызыл топырағына, шөлдің сұр топырағынан шұңқырдың төменгі бөлігіндегі және тау етегіндегі әсем қуаңшылық топыраққа ауысып отырады .
Топырақтың аймақтың спектрдегі жалпы фонының әртүрлілігі, жер бедерінің күрделілігіне байланысты да, тау, тау етегіндегі, жазықтыктағы болып табылады.
Топырақтың морфогенетикалық қасиеті жер бедерінің әртүрлі элементтерінен қалыптасады да топырак түзелетін, төселетін касиетіне байланысты өзгеріп отырады, яғни күшіне, тұздылығына, механикалық кұрамына байланысты.
Шарын МҰТП-ның және оның айналасындағы учаскеде топырақ түзгіш жыныстардың кең наборы кездеседі. Олар - х лессалар, лесса тәріздес суглинкалар, аз күштілігі бар және шағыл және галекатәрізді суглинкалар мен супестер, ертедегі және осы күнгі аллювиалды әртүрлі механикалык кұрамы бар жабындар және күлді түзілулер. Таудың топырақ жабындысын кұрылысында полеозойдың төселімді жынысының үлкен маңызы бар. Аумактың топырақ жабындысының калыптасуында қазіргі табиғи эрозияның (денудация) маңызының үлкен екендігін атап өту керек.
Бұл өңірдің көпшілік жерінде неотентоникалық құбылыстар жағдайында денудация құбылысы эрозия типінде басым келеді. Сондықтан дала және шөл даланың автоморфты топырағы ішінде аз құнарлы және нашар жетілген топырақ кең орын алады, яғни белгілі бір бағытқа қалыптасқан немесе қалыптаспаған. Осындай топырақ әсіресе анық көрінетін тік жазықтардың беткейінде, тауда өте бөлшектенген үстірттерде кеңінен таралған және осы аймаққа тән болып келеді.
Өңірдің автоморфты топырағының екінші және бір ерекшелігі шағыл тасты және тастақты және ол тастар топырақтың арасында да, үстінде де кездеседі. Ол қазіргі заманғы пролювиалды шөгінділердің сыртқа шығуынан пайда болған материалдармен байытылған құрамында шағыл-тастақты материал бар. Бұл бұрынғы жинақталған жыныстарға байланысты. Таудағы топырақтың шағыл тасты, тасты болуы ертедегі және қазіргі желдің әсерінен болатын қуаңшылыққа байланысты болып, өте дөрекі қаңқалы, элювиалды және делювиалды шөгінділер қалыптасқан. Интра аймақтың топырақ, жартылай гидроморфты (тақыр, тақыртәріздес, сортаң топырақ ) және гидроморфты (шабынды, батпақты, орманды) топырақпен бірге Шарын өзенінің жайылма алқабы мен аңғарына тура келіп, күрделі үйлесімдік туғызады, сонымен қатар бұлақтардың шығар жері мен уақытша су ағыстарында кездеседі.
Аталған ауданның интра аймақтың топырағының қалыптасу ерекшелігінің қалыптасу тарихына байланысты белгілі бір айырмашылығы бар. Бүл жерде Іле аңғары мен Шарын өзені аңғары топырағынан күрделі құрамы жағынан айырмашылығы бар.[11]

1.7 Биологиялық ерекшелігі

Флора және сирек кездесетіндері. ҚР ҒБМ ботаника және фитоинтродукция институтының гербарий қорының материалы, Қазақстан өсімдіктер әлемі (1956 - 1964) материалдары, ЦДЗ және ГИС Терра мәліметі бойынша Шарын МҰТП аумағында 92 тұқымдас 436 түрге жататын 1000 - ға жуық жоғары сатыдағы тамырлы өсімдіктер тіркелген. Бүл сандар аумақтың флораға бай екендігін көрсетеді.
Ең бай тұқымдасқа жататындар: Күрделігүлділер (129 түр), бұршақ тәрізділер (66), астық тұқымдастар (63) Крест гүлділер (62), раушангүлділер (41) Бурачниковье (36) Еркіндігүлділер(32) алабота тәрізділер, Қалампыргүлділер (29) Сабынкөктілер (26) Шатыршагүлділер (25) Сарғалдак тәрізділер (18) лалагүлтәрізділер (16) Пиязтәрізділер. Бұлар 606 түр құрап, өсімдіктер әлемінің 72,8% құрайды. Қалған 64 тұқымдас 224 түрлері тек бір түрге жататындар.
Тұқымдас, тұқым, түрлердің орташа қатынасы 1:4, 6:10,5. Дара жарнақтыларда бұл қатынастар - 1:4, 6:10,5 ал қос-жарнақтыларда 1:4; 1:10,1 363 гүлділердің 33 тұқымдарының байлығының орташа көрсеткіші орташадан жоғары. Тасташөп (28) қазтабан (14), пияз (14), жусан (13) боз (12) т.б түрлерінің мол болуы қызығушылық тудырады. Бұғыты сілемінің өсімдік әлемі 61 эндомиялық, субэндомиялық және 20 тұқымдас 39 тұқымға жататын сирек кездесетіндер. Эндомизмге қатысты көп өкілдерге жататын тұқымдастар: Бұршақ тәрізділер (14 түр) күрделі гүлділер (13) Үш түрден - раушан гүлділер, томарбояу тәрізділер, ерінді гүлділер, алабота тәрізділер, раушан гүлділер, қалампыр гүлділер, сүттіген, касатиктердің екі тұқымдастары субэндоиялық (41) топқа жататындардың көпшілігі зерттелген территориядан басқа айналасында да кездеседі. Бүл түрлер Бүғыты сілемінде, Шу - Іле тауларында, Бұғыты - Жоңғар Алатауында, сонымен бірге Бүғыты және Іле мен Күнгей Алатауында (23 түрі), іргелес шөлді далаларда (5) өседі. Бұғыты сілемінде ерекше қарауды қажет ететін Қызыл кітапқа кірген сирек кездесетін түрлерінің үлкен таралу аймағы кеңеюде. Оның ішінде қылтанжапырақты қазжуа, Сергеев лядвенесі, Краснов ырғайы, көпсабақты тұтасжапырақ, пескодревный дендростеллер, Бунге қоян жапырағы т.б барлығы 10 түр.
Тек осы территорияда өсетіндер - - тарэндемалар 8 тарэндемиялык түрлердің 5 - і шөлдалаға бейімделген: Бем қызғалдағы, сүйкімді тасташөп, етті тасташөп, пұшықнұра тасташөп, кіші гелиотроп, және үш түрі далалы аймақта: Недзведский кекегі, Сөгеті сасыры, жартас дала зығыры, екі түрі - Іле сасыры Михельсон кермегі релинт эндомаға жатады. Сонымен катар Іле Алатауы, Кетмен қыраты және Күнгей Алатауының шектесетін жерлерінің таралу аймағында да кездесетін түрлер бар. Олар Кауфман икониковиясы, күнгей бозы, Фальконер бауырмүгі, Бекетов Неуроломасы, Шарын тасташөбі, Михельсон кермегі, Зинаида шөлмасағы. Орта Азияның сирек кездесетін өсімдігі гүлкекірелі себетбас. Көрсетілген эндемиялық өсімдіктерден басқа таралу аймағы Тұран шөлдаласы, Батыс Қытай Монғолия, Орта Азия мен оңтүстік Сібір болып келетін, бірак өзінің географиялық таралу жағынан Қазақстанда кездесетін өсімдіктер әлемі бар. Бұл жерде атап өтуге болатындар: ашық тұкымдылардан Пржевальск қылшасы, сонымен бірге гүлділерден: қылқан жапырақты жуа, Іле және Балхашсексеуілшесі, ильиня, Бородино тасташөбі, қырғыз қаратоғаны, көп жапырақты қараған, Жоңғар жөстері, келтегуль қошқариясы, жіңішке спрейщиковия т.б.
Үштік тұзды шөгінділер көптеген эндемиялық, кей өсімдіктің жекелеген түрлерінің тіршілік ететін жерлері болып табылады.
Олар: түсті жапырақты жуа: Жоңғар қаңбағы; Попов невроломасы; Семен және сүрікімді таспа шөбі; Семенов кекіресі; Тікенді тыйыншақ; Кеген түйетабаны; Іле және Валентина Жабрщасы; Семенов және жіңішке кермегі; Іле Алатау және Прежевальск томаға шөбі;Жоңғар шөл масағы; Қошқар қоян шырығы; Семенов кесте жусаны; Титов брохантелумы; Альберт қызғалдағы:
Флора мен өсімдік дүниесін сараптау негізінде аталған өңірден ботоника - географиялық аудандастыру үшін орын бөлінеді. Флора мен өсімдік дүниесінің ұқсастығын ескере отырып Солтүстік Тьян Шянь, олар солтүстік Тьян - Шянь таулы шетаймағына жатады (Е.М.Лавренко, 1955 Б.А.Быков 1974) құрған дала және бұталы белдеулерді алған. Тауалды шөлге айналған Үлкен жіне Бала Бұғыты жоталарының шөлдаласы (сурет 2) мен қазіргі оның айналасындағы шөлдаланы Солтүстік Түран және Іле Алакөл шетаймағы деп қарастыру керек (Е.М.Лавренко 1965).

Сурет 2. Үлкен - Бұғыты тауларындағы соңғыаридтық шөлдер

Кейінгі бірқатар жүргізілген зерттеушілер (Рачковская, Тасекеев, Новикова, 1986) Қазақстанның шөл дала бөлігін ботаника - географиялық зерттеу жүргізіп, осы территорияны (Үлкен және Бала Бүғыты жоталары мен тауалды жазықтық) Іле округінің Солтүстік Түран аймағына жатқызуға мүмкіншілік жасады. Осылай бөлуге негіз болған:
а) Шөл даланың ерекше типтері (тасбүйірген, бұйырғын, сексеуілді, ильинді, жетісужусанды)
б) Үлкен және Бала Бүғыты жоталарының өзіндік типтері (ірітілдібоз, көпастықты, шығыс бозды) Ашык сұр топырақты эфемероидты :: - жартылайбұталы тауалды шөл даланың территориясының басым бөлігін Н.И. Рубцовтың (1950) түсінігі бойынша ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.