Шағын бизнесті несиелеудің әлемдік тәжірибесі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 72 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 4

1 Шағын бизнесті несиелендірудің теориялық негіздері.

1. 1 Шағын бизнестің экономикадағы алатын орны және оны несиелендірудің қажеттілігі . . . . . . 7

Шағын бизнесті несиелендірудегі коммерциялық банктердің ролі . . . 11

1. 3 Шағын бизнесті несиелеудің әлемдік тәжірибесі . . . 21

2 «Темірбанк» АҚ-ның шағын бизнесті несиелеу динамикасын талдау

2. 1 «Темірбанк» АҚ-ның қаржылық қызметінің сипаттамасы . . . 25

2. 2 «Темірбанк» АҚ-ның шағын бизнесті несиелеу тәртібі мен динамикасың талдау . . . 37

2. 3 «Темірбанк» АҚ-ның несиені қайтаруды қамтамасыз ету шартары . . . 47

3 Қазақстан Республикасында шағын бизнесті несиелендіруді дамытудың негізгі бағыттары

3. 1Коммерциялық банктермен шағын бизнесті несиелеу бағытындағы негізгі проблемалары . . . 53

3. 2 Шағын бизнес субъектілерінің несиелеу жүйесін жетілдіру . . . 65

Қорытынды . . . 79

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 83

КІРІСПЕ

Елдегі шағын бизнестің дамуынсыз Қазақстанда жоғарғы әсерлі ұлттық экономиканы қалыптастыру мүмкін емес. Әлемдегі дамыған елдерде шағын бизнес көбіне экономикалық өсім ырғағын, ұлттық жалпы өнімнің құрай отырып, оның құрылымын және сапасын анықтайды. Шағын бизнес қоғамдағы орта топтың қалыптасуының негізгі іргетасы болып табылады және оның қызмет ету саласының ұлғаюы республикамызда айқын көрініп тұрған әлеуметтік жіктелудің әлсіреуіне әкелуі мүмкін.

Елбасы Н. Ә. Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауында шағын бизнес туралы тоқталып, оны дамыту бүгінгі күннің маңызды мәселелерінің бірі екендігін атап өтті: « . . . біздің шағын бизнесті дамытудың түбірінен жаңа идеологиясын түзуіміз қажет. Біз бизнес ортаның бастамашылығын іске асыру үшін қолайлы жағдай туғызуымыз керек» [3; 14-19] .

Отандық тауар өндірушілерді қолдау мақсатында қабылданған бірнеше мемлекеттік бағдарламалар болса да, елімізде шағын бизнес экономиканың ерекше секторы ретінде әлі құралмады. Оның дамуына «тежегіш» болып тұрған себептер бірнеше. Соның негізгілерінің бірі болып жетілмеген несиелеу жүйесі табылады.

Бизнес табиғи жолмен қалыптасқан, ал оны мемлекеттік қолдаудың нысандары мен әдістері әлеуметтік-экономикалық ұзақ реформаларды жүргізу барысында жетілдірілген экономикасы дамыған елдерге қарағанда, республикадағы бизнестің дамуы тарихы небары он жылдан астам мерзімді құрайды. Осы кезеңде бизнесті қолдаудың және дамытудың бес мемлекеттік бағдарламасы қабылданды және солар іске асырылуда.

Қазақстанда осы сектордың қоғамның әлеуметтік және экономикалық дамуына әсері жалпы ішкі өнімнің жартысынан астамы оның үлесіне тиетін Батыс Еуропаның, Американың және Оңтүстік Шығыс Азияның өнеркәсібі дамыған елдердегідей аса елеулі болмағанымен, шағын бизнес біздің елімізде іскерлік өмірдің бұқаралық, серпінді дамушы бөлігі болып отыр.

Мемлекет басшысы шағын бизнесті одан әрі дамыту мақсатында жеке секторды қосылған құны жоғары өндірістерді құруға ынталандыратын шағын бизнесті қолдаудың таяу перспективаға арналған, оның ішінде бизнес ахуалды, бәсекелі ортаны қалыптастыруға, жоғары қосылған құны бар жеке секторды ынталандыратын қоғамдық институттар жүйесін қалыптастыру жөніндегі негізгі бағыттарды айқындады.

Қазіргі уақытта елімізде екінші деңгейлі банктердің қызмет көрсету сапасы күннен-күнге жақсаруда. Банктердің негізгі экономикалық функциясы - кәсіпорындарды, ұйымдарды, бизнес фирмаларды және жеке тұлғаларды, олардың тұтынушылық және инвестициялық мақсаттарын қаржыландыруды жүзеге асыру үшін несиелеу болып табылады. Сондықтан да елдегі бірқанша банктер өзінің несиелеу қызметін жүзеге асыруда: көпшілік экономикалық жағдайларға байланысты клиенттерге қызмет көрсету, жаңа жұмыс бастаушы кәсіпорындарды несиелеу, халықты жұмыспен қамту деңгейін көбейту және олардың экономикалық өмірге икемділігін қамтамасыз етуде[5; 22-27] .

Шағын бизнестің дамуына кедергі келтіріп отырған неғұрлым күрделі проблемалардың бірі көптеген субъектілердің өзінің инвестициялық және айналымдағы мұқтаждарын қамтамасыз ету үшін жеткілікті қаржы ресурстарының жоқтығы болып табылады. Банктер шағын бизнес субъектілерінің кепіл қабілетінің төмендігіне орай қарыздар бойынша проценттік ставканы арттыру жолымен тәуекел құнын несиелеуге ауыстыруға мәжбүр.

Сонымен қатар шағын бизнес кәсіпорындарының қормен жарақтануының төмен деңгейі оның еңбек өнімділігінің төмендігі салдарынан шағын бизнес секторының экономикалық тиімділігін арттыруға әсерін тигізбейді және негізгі құралдарды кепілге қойып шағын бизнеске несие берілуін тежейді.

Осы тұрыдан қарағанда менің жұмысымның тақырыбы «Қазақстанның коммерциялық банктерінің шағын бизнесті несиелендірудін талдау» актуалды деп айтуға болады. Жұмыстың мақсаты екінші деңгейлі банктердің шағын бизнесті несиелеуің талдау, талдау объектісі «Темірбанк» АҚ.

Тақырыпқа қарай зерттеу мақсатынан туындайтын негізгі міндеттер:

Шағын бизнестің экономикадағы алатын орны және оны несиелендірудің қажеттілігің қарастыру;
Шағын бизнесті несиелендірудегі коммерциялық банктердің ролің анықтау;
Шағын бизнесті несиелеудің әлемдік тәжірибесің салыстыру;
«Темірбанк» АҚ-ның шағын бизнесті несиелеу тәртібің және динамикасын талдау;
Екінші деңгейлі банктердің шағын бизнесті несиелеуің талдау;
Шағын бизнес субъектілерінің несиелеу жүйесін жетілдіру жолдарынқарастыру.

Дипломдық жұмыс үш бөлімнен тұрады: бірінші бөлімде, шағын және орта бизнесті қалыптастырудың теориялық негіздері және оны несиелеу қажеттігі, Қазақстан экономикасын қалыптастырудағы рөлі, шағын және орта бизнесті несиелеудің әлемдік тәжірибесі туралы, ал екінші бөлімде, «Темірбанк» АҚ екінші денгейлі банк ретінде шағын бизнесті несиелеу динамикасын талдауын қарастырамыз. Үшінші бөлім, шағын және орта бизнесті дамыту мәселелері, проблемалары және оларды шешу жолдары, несиелеу жүйесін жетілдіру жолдары келтірілген.

Дипломдық жұмысты жазу барысында банк ісі саласындағы мамандарының ғылыми еңбектері, монографиялары, оқу әдістемелік және методикалық құралдары, сонымен қатар статистикалық ақпарат қолданылды.

1 Шағын бизнесті несиелендірудің теориялық негіздері.

1. 1Шағын бизнестің экономикадағы алатын орны және оны несиелендірудің қажеттілігі

Шағын бизнес нарық қатынастарын ұдайы іске қосып отыратын ортаның нақ өзі. Экономиканың өтпелі кезеңдегі шағын бизнес, ең алдымен, нарықтың тауармен молаюына және жаңа жұмыс орындарының құрылуына мүмкіндік берді. Жалпы алғанда бизнес экономикада нақты белсенді, бәсекелес ортаны қалыптастырып ғана қоймай, сонымен қатар, мемлекеттің экономикалық дамуында оның тұрақтылығының индикаторы есепті орта тапты жасақтайды. Шағын бизнестің әлеуметтік міндетіне: халықты жұмыспен қамту, тұрмыс деңгейін қамтамасыз ету, адамның өмірге деген сеніммен қарау мүмкіндігін арттыру жатады. Дамыған елдердің тәжірибесі шағын бизнес экономиканың даму қарқынын арттыра түсетінін көрсетеді. АҚШ та барлық жұмыс күшінің 50 пайызы шағын бизнеспен шұғылданады. Ішкі өнімнің 33 пайызын нақ сол сала қамтамасыз етеді. Жапонияда жұмыс күшінің 80 пайызы шағын бизнесте жұмылдырылған, жалпы өнімнің 55 пайызы олардың үлесіне тиеді. АҚШ-та шағын бизнес ғылыми-зерттеу жұмыстарының 3 пайызын ғана жүзеге асырса да, өндіріске енгізілетін ірі жаңалықтардың 50 пайызын қамтамасыз етеді. Шағын кәсіпорындардың экономикалық тиімділігі соншалықты айқын: ірі кәсіпорындар жаңа өнім өндіруге жұмсаған бір доллар шығынмен салыстырғанда, осы көрсеткішпен шағын кәсіпорындар жаңа өнімдерді 17 есе көп шығарады, шағын фирмалар мен дербес өнертапқыштар жаңа технологияның 90 пайызынан астамын жасайды.

Бұл деректер шағын кәсіпорындардың экономикадағы елеулі рөлі мен маңызы туралы бұлтартпас дәлелі бола алады. Алайда, мәселе, сандық көрсеткіштерде ғана емес. Бұл сектор өзінің мәнісі жөнінен нарықты экономика типіне жатады және бүгінгі заманғы инфрақұрылымның негізін құрайды. Дамыған елдердің тәжірибесі дәлелдегендей, шағын бизнес ахуалға шапшаң бейімделеді. Олардың экономиканы қайта құру қарқынын жедел тездетіп, шығынның тез өтелуін қамтамасыз етуге, тұтынушы сұранымының өзгеруін жедел байқап, бәсекелестіктің өрісін кеңейте түсуге, салалық және аумақтық монополизмге төтеп беруге көмектеседі. [5; 22-27]

Шағын кәсiпкерлiк субъектiлерi Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген заңдарына сәйкес кәсiпкерлiк қызметтiң кез келген түрiн жүзеге асырады.

Заңды тұлға құрмайтын жеке кәсiпкерлер, сондай-ақ мынадай ұйымдық-құқықтық нысандардағы заңды тұлғалар:

толық серiктестiк;
коммандиттiк серiктестiк;
жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк;
қосымша жауапкершiлiгi бар серiктестiк;
өндiрiстiк кооператив - шағын кәсiпкерлiк субъектiлерi болуы мүмкiн.

Шағын кәсiпкерлiк субъектiлерi қызметкерлерiнiң орташа жылдық саны барлық қызметкерлердi, оның iшiнде жеке еңбек шарты бойынша, жұмысты қоса атқару бойынша жұмыс iстейтiндерiн, осы субъект филиалдарының, өкiлдiктерiнiң және басқа оқшауланған бөлiмшелерiнiң қызметкерлерiн ескере отырып анықталады[6; 7-11] .

Қазақстанда бүгінгі күні шағын бизнес бастан кешіріп отырған қиыншылықтарға қарамастан, экономиканың серпінді дамып келе жатқан бөлігі болып отыр. Ең бастысы: шағын кәсіпкерлер саны өсіп келеді. Өсім соншалықты жоғарыда емес. Дегенмен, өсім бар. Оның ЖІӨ де өзіндік үлесі бар.

Бүгінгі күнде тұрғындардың мемлекеттік бөлікте жұмыспен қамтылу деңгейі төмендеді. Босап қалған еңбек ресурстарының бір бөлігі мемлекеттік кәсіпорындардан жеке кәсіпорындарға ауысты. Шағын бизнес нысандары арасында тауар айналымының ең жоғары деңгейі коммерциялық және делдалдық қызмет бөлігінде, сонымен қатар ол жұмыс орнының саны жағынан да алда. [7; 16-21] .

Шағын бизнес, әсіресе агроөнеркәсіптік өндіріс саласында мықтап дамуы тиіс. Қазіргі уақытта агроөнеркәсіптік кірігу жүйесіндегі Шағын кәсіпорындардың осы мәселені шешу үшін жақсы мүмкіндіктері бар. «Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешені мен ауыл селоларды дамытудың басты бағыттары туралы» заңда: «Агроөнеркәсіптік кешен құрамына шаруа қожалықтары, фермерлік шаруашылықтар, өндірістік және тұтынушылар кооперативтері, ұйымдар, сондай-ақ, ауыл-шаруашылығы үшін өндіріске тиісті қаржы жұмсайтын, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірумен шұғылданатын, шикізаттарды өңдеп, олардан алынған өнімдерді сақтауды және өткізуді қамтамасыз ететін шаруашылық нысандары кіреді», - деп атап көрсетілген.

Нарықтық экономикаға көшуге орай көптеген жаңа шаруашылық түрлері пайда болды. Меншіктің мемлекеттік және кооперативтік түрлері қатарына жаңа түрлер көптеп қосылды. Олардың арасында жеке меншікке негізделген шаруа қожалықтарының өзіндік салмағы бар. [9; 17-22] .

Шағын бизнес тек бәсекелестіктің ғана емес, сонымен бірге, қоғамдағы техникалық прогресс пен ақпараттандырудың да лайықты ұйытқысы болып табылады. Ол шағын қалалар мен аудандар аумағында тұратын адамдардың әлеуметтік экономикалық жағдайын жақсартуға қызмет етеді. Шағын бизнес мемлекет тарапынан оңай қадағаланады және оны дамытуға көп шығын жұмсалмайды.

Республикада шағын бизнесті дамыту жолындағы көптеген кедергілер бүгінгі күні жойылып жатқандығын атай кеткен жөн. Алайда, шағын бизнестің дамуына күрделі проблемалар әлі де баршылық. Бүгінгі негізгі проблемалар:

несие алу мүмкіндіктерінің шектеулілігі;
шағын бизнесті қорғау, қолдау жөніндегі заңдылық базаның шыңжаулығы;
шағын бизнесті қолдау және қорғау инфрақұрылымының әлсіздігі;
несиенің қысқа мерзімге ғана берілуі және несиені өтеу пайызының жоғары болуы;
несие беру құжаттарын толтырудың тым қиындығы;
білікті кадрлардың жетіспеуі, тағы басқалар.

Қазақстан республикасында шағын бизнесті дамыту мен қолдаудың мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде кешенді шаралар белгіленген. Бағдарламада шағын бизнесті тұрақты дамытуды қамтамасыз ету, экономикада оның үлесін ұлғайту, жаңа жұмыс орындарының санын арттыру, айқын бәсекелестік ортаны құру, қоғамның орташа табы ретінде меншік иелерінің бұқаралық тобын қалыптастыру көзделген.

Бағдарламаны жүзеге асыру үшін мынадай міндеттер шешілуі тиіс:

ұтымды нарықтық инфрақұрылымды қалыптастырып, дамыту;
салалық министрліктердің өндірісте, инновацияда және басқа салада шағын бизнесті дамытуға қолдау көрсету;
несие беру ісіне жеке сектордың араласуы;
шағын бизнесті қолдау аясында нормативтік-құқықтық актілерді жетілдіру; сақтандыру жүйесін ұйымдастыру және тағы басқалар.

Бүгінгі таңда шағын бизнес экономиканың ерекше бөлігі ретінде нақты жұмыс істеп, даму үстінде деп сеніммен айтуға болады.

Нарықтық қатынастарды дамыту бағыты халық шаруашылығын монополиясыздандыру бағдарламаларын өнімнің әрбір түрін өндіруді басқа кәсіпорындарға беру жолымен жүзеге асыруды көздейді. Бұл тұрғыдан алғанда өз өнімін барынша тез игеретін және жаңартатын бизнес ретінде шағын бизнес қызметті барынша кең пайдалану белгіленіп отыр.

Қазақстан Республикасының Салық кодексінде шағын кәсіпорындардың қызметін салықтық реттеу жүйесін жетілдіруге бағытталған белгілі бір ілгерілеу шаралары көзделген. Ұйымдық-құқықтық нысанына кіріс деңгейіне қарай шағын бизнес субъектілеріне салық салудың жеңілдетілген режимін беруге сараланған көзқарас, сондай-ақ ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілер үшін айрықша режим енгізу олардың ішіндегі маңыздысы болып табылады.

Осылайша, Қазақстан Республикасы Салық кодексінің жекелеген бөлімінде салық жүктемесін айтарлықтай төмендететін және салық салу жүйесін, соның ішінде шағын бизнес субъектілеріне, шаруа фермер қожалықтарына, заңды тұлғалар - ауыл шаруашылық өнімдерін өндірушілерге қатысты оңайлатылған арнайы салық режимдері бір жолғы талондардың, патенттің және оңайлатылған декларацияның негізінде айқындалады[9; 17-22] .

Қазақстан Республикасының салық кодексіне шағын бизнес субъектілері үшін салық ауыртпалығын одан әрі төмендетуге байланысты өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.

Банк секторын тұрақты дамуы қаржылай қызметтер көрсету рыногын дамытуға және шағын бизнес кәсіпорындары активтерінің ұлғаюын ынталандыратын қаржы-несиелік қамтамасыз етудің көп деңгейлі жүйесін әзірлеуге мүмкіндік береді.

Шағын бизнесті несиелендірудегі коммерциялық банктердің ролі

Қазіргі кезде Қазақстанда коммерциялық банктер клиенттерге қызмет көрсетуде банк операцияларының жаңа техникаларын қабылдап, жоғары деңгейде қызмет көрсетуді қамтамасыз етуде. Банктердің негізгі экономикалық функциясы - кәсіпорындарды, ұйымдарды, бизнес фирмаларды, жеке тұлғаларды, олардың тұтынушылық және инвестициялық мақсаттарын қаржыландыруды жүзеге асыру үшін несиелеу болып табылады. Сондықтан да еліміздің банктері көпшілік экономикалық жағдайларға байланысты клиенттерге қызмет көрсету, сондай-ақ жаңадан жұмыс бастаған кәсіпорындарды несиелеу, жұмыспен қамту деңгейін көбейту және олардың экономикалық өмірге икемділігін қамтамасыз етуді жүзеге асыруда.

Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің мәліметтері бойынша, 01. 01. 2007 жылы коммерциялық банктер экономикаға 1484, 3 млрд. теңге салған. Ұлттық валютада берілген несие көлемі 714, 3 млрд. теңгені құрады, ол 2005 жылдың осы кезеңіндегі деңгейімен салыстырғанда 64%- ға (278, 9 млрд. теңгеге), ал шетел валютасында берілген несие 770, 0 млрд. теңгені құрады, бұл 2005 жылдың осы кезеңіндегі деңгейімен салыстырғанда 42%-ға (227, 2 млрд. теңгеге) артқан. Несиенің берілу ұзақтығы өзгергені байқалды. 01. 01. 2007 жылы ұзақ мерзімге берілген несие көлемі 975, 4 млрд. теңгеге жетті. Коммерциялық банктердің шағын бизнеске берген несие көлемі 01. 01. 2006 жылы 196, 2 млрд. теңгені құраған болса, бұл көрсеткіш 01. 01. 2007 жылы 288, 4 млрд теңгені құрады, немесе жалпы экономикаға салынған несие көлемінің 19, 4%-ына тең.

Қазіргі уақытта отандық беделді банктер жеке бизнесті және шағын кәсіпорындарды несиелеуді қолға алуда. Шағын бизнесті несиелеу бағдарламасын жүзеге асыру - қазақстандық банктердің несиелеу қызметін дамытудың бірден-бір перспективтік бағыты есептеледі. «Халық банкі» акционерлік қоғамы Европа қайта құру және даму банкінің несиелеу линиясы бойынша шағын бизнесті қолдау Бағдарламасына қатысуда.

Бағдарламаның мақсаты - бизнес қызметпен шұғылданатын жеке тұлғалар және шағын кәсіпорындарға жоғары болмаған ставкалармен несие ресурстарын беру, қаржылық қолдау көрсету.

Банк келесідей жобаларды қарастырады:

машиналар, құрал-жабдық, шикізат және материалдар алу;
өнім өндіруді жақсарту;
бизнес қызметті жүзеге асыру үшін құрылыс, жылжымайтын мүлікпен операция және т. б.

Банк қызметкерлері төмендегідей қызметтерді тегін көрсетеді:

клиенттерге консультация;
қаржылық экспертиза;
кепілді бағалау;
несие алушының құжаттарын экспертизадан өткізу.

Бизнесті несиелеуде кедергі болып отырған ең негізгі жағдайлар: біріншіден, несие алу күрделілігі және берілген өтінішті қарап шығу мерзімінің ұзақтығы, екіншіден, несие сыйақы ставкаларының жоғарылығы, үшіншіден, несиені қамтамасыз ететін кепілге қатаң талаптардың қойылғандығы.

Жағдайдың күрделілігінің бірден-бір себебі, банктер үшін несие тәукелдігін жоғары деңгейде екендігі, сондықтан да, шағын бизнес субъектілеріне несие қысқа мерзімге беріледі. Көпшілік шағын бизнес субъектілері аз өтімді [10; 13-17] .

Тағы да үлкен қиындық жаңа жұмысты бастау және дамыту үшін қосымша инвестиция қажет ететін бастаушы кәсіпкерлерде байқалады. Банктер банк тәуекелдерін басқару бойынша өзінің ішкі несиелік саясатын және нормативтік құжаттарын басқарады, табысы тұрақты болмаған кәсіпорындарға қаржы бөлмейді. Нарыққа жаңа шығып жатқан шағын фирмалар өзіне жоғары деңгейде банкроттық рисктерін алады, осы нарықта қызмет көрсетіп жатқан, тәжірибесі мол ірі және шағын кәсіпорындармен бәсекелесе алмайды.

Шағын бизнесті несиелеуде тағы да бір проблема бизнесті жаңа бастаушылардың несие алу жағдайында еместігі, себебі коммерциялық банктер несие ресурстарын тұрақты жұмыс істеп тұрған және әр ай сайын табыс алатын шағын бизнеске ғана береді.

Шағын бизнесті несиелеуде ауылшаруашылығы өнімдерін өндірушілерді несиелеу ерекше орын алады. Бұл саланы несиелеуде риск деңгейі өте жоғары. Бұл біріншіден, аграрлық өндірістің табиғи жағдайларға тәуелділігі болса, екіншіден, ауыл шаруашылығы өнімдерінің бағасы тұрақсыз.

Қазақстанда шағын бизнесті несиелеуде аграрлық секторды қаржы-несиелік реттеу өзінің бірқатар сипаттарымен ерекшеленеді. Сондықтан-да, аграрлық секторды несиелеудің нарықтық механизмін қалыптастыру қажеттілігі мен оның жолдарын негіздеу қажет.

Егер, экономикасыдамыған елдерде несиелік қарым-қатынастар механизмі игеріліп алынған болса, Қазақстанда ол әлі қалыптасу кезеңінде тұр.

Қазіргі уақытта қазақстандық банк жүйесінің несиелік мүмкіндіктері шектеулі, оған қоса шаруашылық субъектілері де оларды тиімді жұмсай алмай отыр.

Ауылшаруашылық кәсіпорындарының қаржы айналым құралдарын қалыптастырудың негізгі көзі - жекеменшік қорлар мен банктік несие болып табылатыны белгілі.

Ең маңызды және күрделі мәселе - несиенің мерзімінен кеш қайтарылуы, немесе тіптен қайтарылмауы. Бұл жағдай қазіргі кезеңдегі экономикалық ауыр қаржылық жағдайдың тікелей салдары болып табылады. Нарықтық қатынастардың тұрғысынан несиенің қайтарылмауы - кері көрініс, себебі бұл мерзімдік, қайтарымдылық, ақылы, қамтамасыз етілу принциптері бойынша әрекет ететін несие капиталының табиғатымен сәйкес келмейді. Құн қозғалысының қайтарымдылығы ретінде несие сипатынан шығатыны, тек уақытша маусымдық қаржылар мен шығындар несие алудың есебінен құралуы мүмкін.

Бұл принциптер сақталмаған жағдайда, экономиканың әрекет етуінің бүкіл нарықтық механизмі бұрмаланады, объективті пропорциялар мен шаруашылық байланыстар бұзылады.

Бұл жағдай мемлекеттік аграрлы саясатқа да, Қазақстанның агроөнеркәсіп кешенінің қаржы-несие қатынастары механизміне де маңызды түзетулер енгізуді талап етеді.

Бәрімізге белгілі, нарыққа өтудің басты мәні мемлекеттік қамқорлық, арқа сүйеушілік, иесіздік пен жауапкерсіздік орнына шаруашылық ісінің еркіндігі, жоғары өнімді еңбек материалдық берекесінің шешуші факторы болып табылатын тауарөндірушілердің бастамасы болуы керек еді. Нарыққа өтудің мәні экономиканың барлық саласы мен өрісі үшін бір, бірақ өту жолдары, формалары, жағдайлары маңызды арнайы ерекшеліктерге ие. Бұл әсіресе өзіндік әлеуметтік-экономикалық жүйе болып келетін өндірістің аграрлы саласына қатысты. Бұл мәселе тек максималды түрде нақтылы және қоғамдық еңбекке ғана емес, сонымен қатар жерді, малды және биологиялық мүмкіндіктерге де бағытталуға тиіс шаруашылық механизміне едәуір талаптар қояды[10; 13-17] .

Салалар мен кәсіпорындар арасындағы әкімшілік-орталықтандырылған байланыстар негізінде құрылған агроөнеркәсіп кешенінің өзгеруі нарық және бизнес заңдары негізінде әрекет етуші агробизнеске, дамуы үлкен қиындықтар мен өткір қарсылықтарды жеңумен, көптеген дәстүрлі емес тапсырмалар мен мәселелерді шешумен байланысты өте күрделі процесс. Осыған байланысты агроөнеркәсіп кешенін реформалау төңкеріс жолымен емес, біртіндеп, эволюциялық жолмен, оған қажетті қаржылай және материалдық ресурстардың пайда болуы жағдайына қарай жүру қажет.

Қазақстанның аграрлы секторының даму ерекшеліктерін ескере отырып, ауылшаруашылығының тиімділігін арттырудың қазіргі уақытта, біздің ойымызша, мына бағыттары бар:

тікелей мемлекеттік қолдау (бағаның тұрақтылығы мен табыс алуды қолдау, табиғи ресурстарды қорғау, ауылды әлеуметтік дамыту, ғылыми-техникалық ақпараттың дамуын қуаттау үшін бюджеттік қаржыландыру түрінде) ;
компенсациялық төлемдер (географиялық, табиғаттық-климаттық, әлеуметтік-экономикалық және басқа да жағдайларға байланысты мақсатты дотациялар мен субсидиялар бөлу түрінде) ;
салық саясатын өзгерту;
агротүзілімдерді несиелеу (жер және жылжымайтын мүлік кепілдігі негізінде берілетін несие түрінде) ;
қаржы - несие механизмін жетілдіру (ауылшаруашылық өнімдеріне мемлекеттік кепілдік беру, несиелік серіктестер мен кооперацияларды дамыту түрінде) .

Бірінші бағыт 2003-2005 жылдары ауылға кең көңіл бөлініп отырғандықтан, қазіргі кезеңде қолға алына бастаған[3; 14-19] .

Екінші бағыт біріншісімен тікелей байланыста болғандықтан, біздің ойымызша кейінгі жылдары оны іске асыру мүмкіншілігі бар.

Үшінші бағытта республика парламенті салық кодексіне тиісті өзгерістер енгізген жағдайда оның тиімділігін көтеруге болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.