Студенттердің кәсіптік - қолданбалы дене дайындығында айналма жаттығу әдісін қолдану әдістемесі

Жұмыс түрі: Диссертация
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

ЭОЖ 371:796799 Қолжазба құқығында

КУБИЕВА СВЕТЛАНА СӘРСЕНБАЙҚЫЗЫ

Студенттердің кәсіптік-қолданбалы дене дайындығында айналма жаттығу әдісін
қолдану әдістемесі

13.00.04 – Дене тәрбиесі, спорттық жаттығулар, сауықтыру және бейімдеу дене
тәрбиесі теориясы мен әдістемесі

Педагогика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін
алу үшін дайындалған диссертация

АВТОРЕФЕРАТЫ

Қазақстан Республикасы
Алматы, 2010

Жұмыс Қазақтың спорт және туризм академиясында орындалған

Ғылыми жетекші педагогика ғылымдарының
докторы
Б.М.
Досқараев

Ресми оппоненттері педагогика ғылымдарының
докторы
С.І.
Қасымбекова

педагогика
ғылымдарының кандидаты
Е.Ә.
Әлімханов

Жетекші ұйым С. Торайғыров атындағы
Павлодар
мемлекеттік
университеті

Қорғау 2010 жылы 11 маусым, cағат 16.00 Қазақтың спорт және туризм
академиясының жанындағы Д.14.41.03 диссертациялық кеңесінде өтеді. Мекен
жайы: 050022, Алматы қаласы, Абай данғылы. 8385, факс: 87272926805

Диссертациямен Қазақтың спорт және туризм академиясының кітапханасында
танысуға болады

Автореферат 2010 жылы мамырда таратылды

Диссертациялық кеңестің
Ғалым хатшысы,
педагогика ғылымдарының докторы Ө.Е.
Бектұрғанов

КІРІСПЕ

Зерттеудің өзектілігі. Еңбек нарығы болашақ маманнан қоғамдағы
әлеуметтік-экономикалық бағыттарда орын алатын тез құбылмалы жағдайларда
әрекет ете білуді талап етеді. Мұндай жағдайда дене қуаты қабілетін кешенді
дамытуға және сабақтан куммулятивтік әсер алуға мүмкіндік беретін оқытудың
қарқынды әдісін қолдану қажет. Осындай әдістер ішінде айналмалы жаттығу
әдісі маңызды орын алады.
Ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді талдау барысы көрсеткендей, жоғары оқу
орындарында студенттердің кәсіптік-қолданбалы дене дайындығы (КҚДД)
мәселесі көптеген ғылыми жұмыстарда зерттеу тақырыбы болғаны мәлім.
В.И. Ильинич [1978], Г.Д. Иванов [1992], Б.И. Загорский [1986],
М.Я. Виленский, Р.С. Сафин [1989], В.В. Белинович [1967], Л.С.
Дворкин, К.Д. Чермит, О.Ю. Давыдов [2008], Л.Н. Рютина [2005], Н.А.
Рыбачук [2002], С.С. Коровин [1996], В.М. Меньщиков [1989], Л.П. Матвеев,
В.П. Полянский [1996] өз жұмыстарында КҚДД жалпы әдіснама мәселесі жөнінде
қозғаған.
Дене тәрбиесі практикасында айналмалы жаттығу әдісін қолдану мәселесіне
М. Шолих [1986], В. Чунин [1971], И.А. Гуревич [1980], К.Е.
Ахметов [1996], В.А. Романенко, В.А. Максимович [1986] назар аударған.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздікке ие болғаннан бері және дене
тәрбиесі бойынша республикалық типтік бағдарламаға көшуге байланысты жоғары
оқу орындарында студенттердің кәсіптік-қолданбалы дене дайындығы процесін
оңтайландырудың әртүрлі жолдары ұсынылған болатын. Студенттердің дене
тәрбиесі процесінің қазіргі даму кезеңінен олардың жеке дене тәрбиелеу
мәдениетіне деген талаптарының күшею беталысы байқалады. Білім беру
саласындағы өзгерістер, студенттердің қабылдайтын ақпараттар легінің
көбеюіне байланысты, студенттердің дене тәрбиесі процесіндегі дәстүрлі
әдістемелік тәсілдердің сәйкес келмеуі мен студенттердің дене тәрбиелеу
мәдениетін қалыптастыру мемлекеттік стандарт талаптары арасындағы қарама-
қайшылықтар өсті.
Жоғары оқу орнында дене тәрбиелеу мәдениеті сабақтары қолданылатын
дәстүрлі әдістер студенттердің дене қабілеттерінің қолайлы дамуына
мүмкіндік беретін, машықтандырушы әсер бере алмайды. Жоғарыда
айтылғандардың негізінде, студенттерге сабақтың сауықтыру әсері болатын,
функционалдық, дене дайындығын, дене даму деңгейлерін арттыратын
міндеттердің шешілуін қамтамасыз ететін инновациялық технологияларды
оңтайландыру, ұйымдастыру және жүзеге асыру бойынша ғылыми ізденіс қажет.
Зерттеу мәселесі болашақ маманнан өзгермелі нарық талаптарына
байланысты олардың кәсіптік-психофизикалық дайындығын қамтамасыз ету
қажеттілігі мен кредиттік оқу жүйесінде оқыту жағдайлары арасындағы қарама-
қайшылықтар арқылы, оқытудың белсенді әдістерін (соның ішінде айналмалы
жаттығу әдісі) енгізу және студенттердің кәсіптік-қолданбалы дене
дайындығында осы әдісті жүзеге асыруда ғылыми-әдістемелермен жеткіліксіз
қамтылғаны анықталады.
Зерттеу нысаны – студенттердің кәсіптік-қолданбалы дене дайындығы
процесі.
Зерттеу пәні – биология мамандықтары бойынша студенттердің кәсіптік-
қолданбалы дене дайындығында айналмалы жаттығу әдісін қолдану әдістемесі.
Зерттеу мақсаты – биология мамандықтары бойынша студенттердің кәсіптік-
қолданбалы дене дайындығында айналмалы жаттығу әдісін қолдану әдістемесін
теориялық және эксперименттік түрде негіздеу.
Зерттеудің болжамы. Биолог студенттердің кәсіптік-қолданбалы дене
дайындығында айналмалы жаттығу әдісін қолдану әдістемесінің дайындалуы
айналмалы жаттығу әдісін студенттердің дене тәрбиесі практикасында қолдану
проблемаларын ғылыми-теориялық алғышарттар анықтамасында негіздеу; олардың
оқу және өндірістік қызмет сипаты мен мазмұн ерекшеліктерін; дене тәрбиесі
бойынша оқу процесін құру ерекшеліктерін; дене дайындығы, ақыл-ой жұмысына
қабілеттілігін анықтау қажеттігі туралы болжам жасалды. Бұл әдістемені
енгізу студенттердің дене, психологиялық дайындығына, ақыл-ой жұмысының
қабілеттілікттеріне, дене тәрбиесі мәдениеті және спорт сабақтарына деген
олардың мотивациялық деңгейлерін жақсартуға мүмкіндік туғызады.
Зерттеудің міндеттері:
- айналмалы жаттығу мәселелерінің ғылыми-теориялық алғышарттары мен
оның студенттердің дене тәрбиесі практикасында қолдануылын анықтау;
- биология мамандықтары бойынша студенттердің оқу және өндірістік
қызметтерінің негізгі мазмұны мен сипатын зерттеу;
- биолог студенттердің дене тәрбиесі бойынша оқу процесі құрылымы
жағдайын зерттеп білу және оны жүзеге асыру;
- биолог студенттердің дене дайындығының, ақыл-ой қабілеттілігі мен
психикалық процестер көрсеткіштерінің деңгейін анықтау;
- биолог студенттердің кәсіптік-қолданбалы дене тәрбиесі дайындығы
барысында айналмалы жаттығу әдісін жүзеге асыру әдістемесін әзірлеу және
оның тиімділігін ғылыми-тәжірибеде негіздеу.
Зерттеу әдістері. Ғылыми жұмысты орындау барысында мынадай әдістер іске
асырылды: ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді талдау, педагогикалық бақылау,
педагогикалық эксперимент, сауалнама жүргізу, құжаттық материалдарды
талдау, ақыл-ой жұмысы қабілеттілігін анықтау, психологиялық зерттеу,
бақылау сынақтары және математикалық статистика әдістері.
Зерттеудің жетекші идеясы. Биолог студенттердің кәсіптік-қолданбалы
дене дайындығында айналмалы жаттығу әдісін қолдану әдістемесін енгізу
жүзеге асқаннан кейін дене қабілеті дамуын нәтижеге жеткізеді және
ұсынылған бағдарлама материалдарын меңгеру дене тәрбиелеу мәдениеті мен
спорт сабақтарының уәждемесін жетілдіруге мүмкіндік туғызады және жалпы
алғанда, студенттің дене қуаты жетілуін оңтайландырады.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
- айналмалы жаттығу мәселелерінің ғылыми-теориялық алғышарттары және
оны студенттердің дене тәрбиесі практикасында қолдану, нәтижесінде кәсіптік-
қолданбалы дене дайындығын оңтайландыру бойынша оларды тәжірибелік
зерттеудің нақты бағыттары анықталды;
- биология мамандықтары бойынша студенттердің оқу және өндірістік
қызметінің сипаты мен мазмұнының ерекшеліктері айқындалды;
- биолог студенттердің дене тәрбиесі бойынша оқу процесін нақты құру
қажеттілігі дәлелденді;
- биолог студенттердің дене дайындығы, ақыл-ой жұмыс қабілеттілігі,
психикалық процестердің бастапқы деңгейі анықталды;
- биолог студенттердің ККДД-да айналмалы жаттығу әдісін жүзеге асыру
әдістемесі дайындалып, тәжірибеде негізделді.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы:
- жоғары оқу орындарындағы студенттердің кәсіптік-қолданбалы дене
дайындығында айналмалы жаттығу әдісін енгізу теориялық жағынан негізделді;
- зерттеу нәтижелері кәсіптік-қолданбалы дене дайындығын жүзеге асыру
кезінде дене тәрбиесі емес мамандықтар студенттеріне, жоғары оқу
орындарының дене тәрбиесі оқытушыларына арналған семинарларда, лекция
курстарында қолдануға болады.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы Ақтөбе, Ақтау қалалары жоғары оқу
орындарының, Маңғыстау облысы Біліктілікті арттыру институтының жұмыс
практикасында келесі нәтижелер енгізілді:
- Жоғары оқу орнында студенттердің кәсіптік-қолданбалы дене
дайындығында айналма жаттығу әдісін қолдану тақырыбы бойынша облыстық
біліктілікті арттыру институтындағы курстарда жоғары оқу орындарының дене
тәрбиесі оқытушыларына арналған семинар бағдарламасы;
- Ақтөбе мемлекеттік педагогикалық институты, Ш. Есенов атындағы Ақтау
мемлекеттік технология және инженеринг университеті студенттерінің ККДД-да
айналмалы жаттығу әдісін қолдану бағдарламасы.
Қорғауға ұсынылған қағидалар:
1. Болашақ мамандардың дене дайындығы, жаттыққандығы, жұмыс
қабілеттілігі, кәсіби тұрғыдан маңызды дене және психомоторлық
қабілеттерінің дамуы оларды күнделікті өмірде әрі қарай да пайдалану үшін
кәсіби дайындығының қажетті дәрежесімен қамтамасыз ету және осы талаптарды
дене тәрбиесінің дәстүрлі әдістерін қолдану барысындағы белсенді
әдістердің, соның ішінде студенттердің кәсіби-қолданбалы дене дайындығында
айналмалы жаттығу әдісін енгізудің өзектілігіне қол жеткізу мүмкін емес
қайшылықтардың болуы.
2. Экурскурсия кезінде жүргізілген байқаулар кезіндегі, ширыққан ақыл-
ой еңбегі, есте сақтауды үйлестіру және мойын, бас пен иық белдеуі бұлшық
еттерінің статикалық ширығуы, әрбір дыбысқа, сыбдырға жедел түрде әсер
етуіге биолог мамандардың бойында статикалық төзімділік, ептілік, күш, көру
өткірлігі, ойлау жылдамдығы, қажетті зер салу мен назардың тұрақтылығы,
оның мөлшері мен үйлесімі, одан басқа есте сақтау, көргенін есте сақтау,
жедел есте сақтау сияқты дене қабілеттері мен психика қасиеттерін
қалыптастыру алғышарттары қажет болып табылады.
3. Студенттердің кәсіптік-қолданбалы дене дайындығында айналмалы
жаттығу әдісін қолданбау, ол арқылы іске асыру сабақтарының қимыл
(моторлық) тығыздығының жоғары көтермеуі, оқытушылардың жеткілікті дәрежеде
әдістерді меңгермеуі және дене жаттығулары бойынша дербес сабақтарын
жеткілікті дәрежеде қолданбау студенттердің дене дайындығын арттыруға шекті
ыкпалдары болып табылады.
4. Жалпы білім беретін мектептерді бітірушілердің дене дайындығы
деңгейінің нашарлауы, мектептердегі дене тәрбиесі сабақтарының қанағатсыз
төмен дәрежеде жүргізілуі, оқушылардың спорт секцияларында көп
шұғылданбауы, талапкерлердің мектептегі жарыстарға аз қатысуы студенттердің
дене дайындығы төменгі деңгейінің басты себептері болып табылады. Осы
аталған факторлар студенттердің ақыл-ой және психикалық жұмыс
қабілеттілігіне едәуір түрде әсер етеді.
5. Айналмалы жаттығу әдісін биолог студенттердің кәсіптік-қолданбалы
дене дайындығында іске асырудың жасалынған әдістемесін енгізу олардың
кәсіби тұрғыдан маңызды дене және психика қасиеттерінің деңгейін арттыруға
мүмкіндік береді.
Зерттеудің әдіснамалық негіздері: дене тәрбиесі мәдениетінің теориясы
[Л.П. Матвеев, 1991; В.М. Выдрин, 1980]; айналмалы жаттығу теориясы [М.
Шолих, 1986]; кәсіптік-қолданбалы дене дайындығы теориясы [Б.И. Загорский,
1986]; дене тәрбиесінің кәсіптік бағыты [М.Я. Виленский, Р.С. Сафин, 1989];
спорт жаттығу теориясы [В.Н. Платонов, 1984]; А.Н. Леонтьевтің [1977]
қызмет және қажеттілік теориясы; В.С. Ледневтің [1989] білімді қамтамасыз
ету теориясы; тестілеу теориясы [П. Благуш, 1982]; білімнің игерілуін
басқару, әрекет пен түсінікті қалыптастыру аспектілері [П.Я. Гальперин,
1965]; оқу мотивациясының теориясы [А.К. Маркова, Т.А. Матис, А.Б. Орлов,
1990]; ағзаның дене күш жүктемесіне бейімделу теориясы [Л.П. Матвеев, Ф.
Меерсон, 1984]; қозғалыс әрекеттерін оқыту теориясы [М.М. Боген, 1985];
педагогикалық процесті модельдеу теориясы [А.Н. Дахин, 2001];
студенттердің дене тәрбиесі тұжырымдамасы [Л.И. Лубышева, 1993].
Зерттеу кезеңдері. Зерттеуді ұйымдастыру 4 кезең бойынша жүзеге
асырылды. Бірінші іздестіру (2004-2005 оқу жылы) кезеңінде зерттеудің
ғылыми аппараты анықталды. Ғылыми-әдістемелік әдебиеттер қарастырылды, дене
тәрбиелеу мәдениеті оқытушыларының озық тәжірибелері жинақталып,
қорытындыланды, зерттеудің бағыттары белгіленді. Бұл кезеңде негізінен
зерттеудің алғашқы міндеттері шешілді. Екінші – констатациялау (2005-2006
оқу жылы) зерттеу тақырыбын құрайтын зерттеудің бастапқы жай-күйімен
байланысты болды. Биолог студенттердің өндірістік, оқу қызметтерінің
мазмұны мен сипаттамасының негіздері; олардың дене тәрбиесі бойынша оқу
үдерісі құрылу жағдайы мен оның жүзеге асырылуы; олардың дене дайындығы,
ақыл-ой жұмысына қабілеттілігінің дамуы, психикалық процестердін деңгейлері
анықталды. Үшінші – қалыптасу кезеңінде (2006-2007 оқу жылы) биолог
студенттердің кәсіптік-қолданбалы дене дайындығы кезінде айналмалы жаттығу
әдісін іске асыру әдістемесі дайындалды. Ол қалыптасқан әдістеме
педагогикалық экспериментте апробациядан өтті. Төртінші – енгізу кезеңі
(2007-2008 оқу жылы) біз әзірлеген әдісті Ақтөбе және Ақтау қалаларындағы
жоғары оқу орындарында оқитын биолог студенттер арасында кәсіптік-
қолданбалы дене дайындығында айналма жаттығу әдісін жүзеге асыру
әдістемесін қолдануға байланысты болды. Сонымен қатар эксперименттік
тәжірибе жұмыстарының нәтижелерін қорытындылау және жүйелеу бойынша
жұмыстар, диссертация мен жарияланымдарды дайындау, қорытындылар және
ғылыми-практикалық нұсқаулықтарды әзірлеу жұмыстары жүргізілді.
Зерттеу базасы. Зерттеу мерзім ішінде эксперименттік-сынақ жұмыстарының
барлығы Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университеті, Ақтөбе
мемлекеттік педагогика институты, Ш. Есенов атындағы Ақтау мемлекеттік
инжиниринг және технология университеті, мұғалімдердің білімін жетілдіретін
Маңғыстау облыстық институты базаларында өткізілді.
Зерттеуде дене мәдениетінің 30 оқытушысы, Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе
мемлекеттік университетінің, Ақтөбе мемлекеттік педагогика институтының, Ш.
Есенов атындағы Ақтау мемлекеттік инжиниринг және технология
университетінің 400 студенті қатысты.
Зерттеу нәтижелерінің дәлдігі мен негізділігі. Қорытынды нәтижелерде
теориялық және әдіснамалық негізде дәлелденуі, зерттеудің ғылыми аппаратына
мазмұнының сай болуы, кешенді әдіс-тәсілдерді пайдалану, ғылыми-тәжірибелік
эксперимент жұмысының жоспарлы және кезеңдер бойынша ұйымдастырылуы
қамтылған.
Автордың жеке үлесі жоғары оқу орны студенттердің ККДД-да айналмалы
жаттығу әдісін енгізуде және енгізу алғышарттарын теориялық негіздеуден;
биология мамандығының студенттерімен дене тәрбиесі пәні бойынша оқу
процесінде айналмалы жаттығу әдісін қолдану жөнінде бағдарламалар
дайындаудан; биология мамандығының студенттерімен дене тәрбиелеу
мәдениеті пәні бойынша оқу процесінде айналмалы жаттығу әдісін қолдану
жөніндегі дайындалған бағдарламаларды эксперимент ретінде дәлелдеуден;
диссертация жұмысын дайындап, зерттеу тақырыбы бойынша әдістемелік құралдар
мен ғылыми мақалалар жазудан тұрады.
Зерттеу нәтижелерінің талқылануы және жүзеге асырылуы. Зерттеудің
негізгі материалдары келесі халықаралық конференцияларында апробациядан
өтті (мақұлданды): Мектептегі білім беру сапасы: жағдайы, даму беталысы мен
болашағы: халықаралық ғылыми-практикалық конференция (Алматы, 2000);
Кәсіптік білім берудің жаңа ақпараттық технологиялары: II халықаралық
ғылыми-практикалық конференция (Алматы, 2001); Қазіргі олимпиадалық спорт
және баршаға арналған спорт: VIII халықаралық ғылыми конгресс (Алматы,
2004); Қазіргі олимпиадалық спорт және баршаға арналған спорт: XIII
халықаралық ғылыми конгресс (Алматы, 2009).
Диссертация тақырыбы бойынша 18 ғылыми еңбек, соның ішінде электронды
оқу құралы, оқу-әдістемелік құрал, екі әдістемелік нұсқаулық, 14 ғылыми
мақала, соның ішінде 5 Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Білім және ғылым саласындағы бақылау комитеті ұсынған басылымдарда, сондай-
ақ 5 халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдарында жарық
көрген. Зерттеу қорытындылары Ақтөбе, Маңғыстау облыстарындағы жоғары оқу
орындарында және Маңғыстау біліктілікті арттыру институтында практикаға
енгізілді және 3 қолдану актісімен расталды.
Диссертацияның көлемі және құрылымы. Диссертация кіріспеден, төрт
бөлімнен, қорытындыдан, тұжырымдамадан, ғылыми-практикалық ұсыныстар мен
қосымшадан тұрады. Пайдаланған әдебиеттер тізімі – 178, олар орыс, қазақ
және шетел тілдерінде (6 ағылшын тілінде) берілген. Диссертацияда 22 кесте,
13 сурет пен 8 қосымша пайдаланылды.
Кіріспеде тақырыптың таңдалуы, оның өзектілігі негізделді, жұмыс
болжамы тұжырымдалды, зерттеудің мақсаты, нысаны мен тақырыбы анықталды.
Диссертацияның ғылыми жаңалығы, жұмыстың теориялық және практикалық
маңыздылығы көрсетілді, қорғауға ұсынылған негізгі қағидалар баяндалды,
зерттеудің апробациядан өтуі туралы ақпараттар ұсынылды. Бірінші Кәсіптік-
қолданбалы дене дайындығының теориялық-әдістемелік негіздері бөлімінде
жоғары оқу орнында студенттердің кәсіптік-қолданбалы дене тәрбиесі
дайындығына айналмалы жаттығу әдісін енгізу қажеттілігін анықтайтын
алғышарттар көрсетілген. Екінші Зерттеудің міндеттері мен әдістері және
ұйымдастырылуы бөлімінде жұмыс барысында қойылған міндеттер мен әдістер
арқылы олардың орындалуы және осы зерттеудің негізгі ұйымдастырылуы
баяндалған. Үшінші Биолог студенттердің кәсіптік-қолданбалы дене дайындығы
құрылымы мен мазмұнын анықтайтын факторлар жағдайы бөлімінде биолог
студенттердің оқу және өндірістік қызметінің сипаты мен мазмұнының
ерекшеліктері, дене тәрбиесі бойынша оқу процесін құру ерекшелігі, дене
дайындығы, ақыл-ой жұмысына қабілеттілігі, психикалық көрсеткіштері
ұсынылды. Төртінші Биолог студенттердің кәсіптік-қолданбалы дене
дайындығында айналмалы жаттығу әдісін жүзеге асыру әдістемесі және оның
тиімділігін эксперименттік түрде дәлелдеу бөлімінде биолог студенттердің
кәсіптік-қолданбалы дене дайындығында айналмалы жаттығулар әдісін жүзеге
асыру әдістемесінің құрылымы мен мазмұны ұсынылды. Сонымен қатар биолог
студенттердің дене тәрбиесі бойынша оқу процесінде осы әдістемені енгізудің
тиімділігі көрсетілді. Соңында қорытынды, тұжырымдамалар, ғылыми-
практикалық ұсыныстар, пайдаланған әдебиеттер тізімі мен қосымшалар
берілді.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1 Кәсіптік-қолданбалы дене дайындығының теориялық-әдістемелік негіздері

Кәсіптік-қолданбалы дене дайындығы теориясының негізін қалаушылардың бірі
Б.И. Загорский КҚДД теориясы мен әдістемесінің қатынастық кестесі мен КҚДД
еңбектің объективті факторларымен байланысын көрсететін аралас ұғымдар
ұсынды. Соған сәйкес жұмыста келесі факторлар атап көрсетілді: а) қызметті
ақпаратпен қамтамасыз ету ерекшеліктері; ә) негізгі жұмыс қимылдарының
сипаты; б) қызметтің ерекше сыртқы жағдайлары. Қызметті ақпаратпен
қамтамасыз ету ерекшеліктері келіп түскен ақпараттардың сипатымен,
көлемімен және оны адамдардың еңбек қызметі барысында қабылдау
жағдайларымен байланысты. Негізгі жұмыс қимылдарының сипаты ұғымы еңбек
қимылдарының анағұрлым нақты моторлық ерекшеліктерін көрсететін жұмыс
қимылдарының жалпылама сипаттамасын білдіреді. Қызметтің ерекше сыртқы
жағдайлары адамға деген танымал қатынас талаптарының шарты болып табылады.
Б.И. Загорский [1967] КҚДД ұғымына берген алғашқы анықтамасында
кәсіптік-қолданбалы дене дайындығына арнайы дене тәрбиесінің бір түрі
ретінде жеке тұлғаның дене қабілеттерімен байланысты психикалық қасиеттерін
дамытуға, сонымен қатар, нақты еңбек және әскери қызмет ерекшеліктеріне
қатысты қозғалыс біліктіліктері мен дағдыларын қалыптастыруда қолданылады
деп баяндаған. В.И. Ильиничтің [1995] пікірінше, кәсіптік-қолданбалы дене
дайындығы – бұл адамды белгілі бір кәсіптік қызметке дайындау үшін дене
шынықтыру және спорт құралдарын арнайы бағытта және таңдамалы түрде
пайдалану. Р.Т. Раевскийдің [1985] пікірі бойыншы, КҚДД дегеніміз – бұл
нақты мамандық қызметі үшін аса үлкен маңызға ие жеке тұлғаның сапалары мен
қасиеттерін қалыптастыру мен жетілдіруді қамтамасыз ететін дене тәрбиесінің
кіші бір жүйесі.
Кәсіптік-қолданбалы дене шынықтыру ұғымы қолданбалылық көзқарас
тұрғысынан өзінің тар және кең мағыналы ұғымы арқылы түсіндіріледі. Кең
мағынасында КҚДД таңдаған еңбек қызметіне қатысты өмірлік тәжірибеде
қолдану арқылы көрінетін субъектінің әлеуметтік тұрғыдан қалыптасқан дене
қабілеттерін дамыту деңгейі деп түсіну керек. Осындай қолданбалылықтың
негізінде ағзаның функциялық мүмкіндіктерін интеграциялы түрде арттыру
құралдары ретінде және өмірлік маңызды қозғалыс біліктіліктері мен
дағдыларының бай жеке қорын жасау дене шынықтыру факторларын құрайды.
Дене шынықтырудың қолданбалылықтың тар мағынасы дегеніміз –
таңдаған кәсіптік қызметтің арнайы дайындалу процесіне жарамды белгілі бір
факторларды практикалық тұрғыдан мақсатты түрде пайдалана білу [Л.П.
Матвеев, В.П. Полянский, 1996].
С.С. Коровин [1996] КҚДД функциясының жинақталған жүйесі мен оларды
іске асыру формаларын келтіреді. КҚДД айрықша қызметтері ретінде дене
шынықтырудың айрықша салаларына тән қызметтерді түсіну қажет. Жалпы
алғанда, айрықша қызметтердің жиынтығы қолданбалы дене шынықтыру біліміне
(білімдік), дене жай-күйлерін оңтайландыруға (сауықтыру), оқушы жастарға
толық кәсіптік бағдар беру мен кәсіптік бейімдеуге деген білім берудің
түрлі кезеңдеріндегі қоғамдық қажеттілікті қанағаттандыратын сапалар арқылы
анықталады.
Жоғары оқу орнындағы КҚДД тиімді ұйымдастыру мәселелері алдымен болашақ
маманның кәсіби мамандықтар қатары бойынша еңбек қызметіндегі өзгешеліктер
мен мазмұнының ғылыми негізделген сипаттамасының, олардың көп түрлі
профессиограммасының, әсіресе шынайы өндірістік жағдайларда РТЖ маманының
КҚДД мазмұнын анықтайтын жұмыс параметрлері бойынша мүлде болмауынан
тұрады.
Б.И. Загорскийдің [1986, б.10] пікірінше, КҚДД процесінде келесі
міндеттер шешімін табады: кәсіби маңызды дене қасиеттерін тәрбиелеу,
қолданбалы қозғалыс біліктіліктері мен дағдыларын қалыптастыру, сыртқы
ортаның өндірістік және басқа да факторлардың әсері арқылы ағзаның
функциялық тұрақтылығын арттыру, қажетті сенсорлық және психикалық
қасиеттерін жетілдіру, таңдаған мамандығы үшін маңызды болып табылатын жеке
қасиеттерінің дамуына ықпал ететін арнайы біліммен қаруландыру.
Студенттердің КҚДД төмендегідей бағыттар бойынша жүзеге асырылады:
студенттердің жұмыс жағдайларын, демалыс пен жас ерекшеліктерін ескеру
арқылы дене шынықтыру және спорт тәсілдерін еңбек пен демалыс тәртібінде
қолдану біліктіліктері мен дағдыларын қалыптастыру, жекелеген спорт түрлері
элементтерінің құрылымына ұқсас қолданбалы біліктіліктер мен дағдылар
ендіру және нақты мамандық бойынша жоғары еңбек өнімділігіне қажетті
қозғалыс сапаларын арнайы түрде тәрбиелеу арқылы.
Қазіргі кезде студенттердің дене тәрбиесі жүйесінде КҚДД-н жүзеге
асырудың бірнеше формалары анықталды, оларды келесі тұжырымдамалар бойынша
топтастыруға болады: арнайы ұйымдастырылған оқу сабақтары (міндетті және
қосымша); дене тәрбиесі мен спорт түрлері бойынша өзіндік және өзіндік
әрекет сабақтары; оқу күні сабақтарындағы дене жаттығулары, көпшілік
сауықтыру және дене шынықтыру мен спорттық іс-шаралар.
Қазіргі кәсіби қызмет адамнан терең теориялық білімді ғана талап етіп
қоймай, оған қажетті арнайы психофизикалық дайындықты да қажет етіп отыр.
Сондықтан, жоғары білікті мамандарды дайындауға бағытталған жоғары оқу
орнын бітірушінің психофизикалық үлгісін іс жүзінде жасау және оны іске
асыру, еңбектің жаңа жағдайларына жедел бейімделу, жоғары кәсібилікті,
бәсекеге қабілеттілікті меңгеру – дене тәрбиесі кафедрасы қызметінің соңғы
нәтижесіне байланысты шешімін табуы тиіс мәселелердің бірі болып табылады.
Айналмалы жаттығу әдісін қолдану арқылы дене дайындығының түрлі
үлгісін жасау барысында қажет шарттар:
- дене қабілеттерін дамытуға кезекті мақсаттарын анықтау мен олардың
оқытудағы нақты дамуы кезеңдерін белгілеу;
- жаттығуларға терең талдау жасау, олардың оқу-жаттығу материалдарымен
өзара байланысын анықтау, сонымен қатар жекелеген жаттығулардың белгілі бір
дағдылары мен біліктілігінің оң және теріс алмасуын есте сақтай білу;
- жаттығулар кешені сабақ пен жаттығудың белгілі бір бөлігіне топтың
дене дайындығы дәрежесін ескеру арқылы енгізу;
- жас және жыныс ерекшеліктерін ескеру арқылы жаттығуларды орындау
барысында бекеттердегі жұмыс және демалыс көлемін анықтау;
- жаттығуларды орындау жүйелілігін және бір бекеттен екіншісіне өтуде,
сонымен қатар кешенді түрде айналмалы жаттығу арасында қайта өту барысында
қатаң сақтау.

2 Зерттеудің міндеттері мен әдістері және ұйымдастырылуы

Диссертацияның осы бөлімінде ғылыми зерттеу жұмыстың алдына қойылған
міндеттері, оларды орындау үшін колданылған әдістер мен зерттеуді
ұйымдастыру кезеңдері жөнінде мәлеметтер беріледі. Олар авторефераттың
кіріспе бөлімінде баяндалған.

3 Биолог студенттердің кәсіптік-қолданбалы дене дайындығы құрылымы мен
мазмұнын анықтайтын факторлар жағдайы

Биолог студенттердің оқу және өндірістік қызметінің мазмұны мен
сипаттамасының ерекшеліктері атты 3.1 бөлімде биология мамандықтары
бойынша мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының мазмұнын
талдау маманның кәсіби қызмет түрлері, лауазымы, біліктілік мінездемесін
анықтайды. Сонымен қатар, биолог студенттерге қажетті дене қабілеттері мен
қозғалтқыш ептіліктері, әдеттері анықталды.
Биологтардың еңбек өзгешеліктерін түсіну үшін олардың дала практикасы
кезіндегі қызметтеріне тікелей көңіл аударуымыз қажет. В.М. Душенков, К.В.
Макаров [2000, 15-16 б.] ойларынша, омыртқасыз су жәндіктерін қолмен жинау
кезіндегі ең қарапайым әдіс – судағы тырбиған ағаштардан, бұтақтардан, су
өсімдіктерінен және тастардан жинау. Затты су бетінен алған кезде ауаға
шығатындай бір қалыпқа бұрып, ақырын алу қажет. Тордорбамен аулаған кезде
оны су ағымына қарсы жүргізеді. Су бетіндегі жәндіктерді жинау үшін
тордорбаны жартылай суға батырылған күйде ұстау қажет т.б.
В.М. Константинов, А.М. Михеев [1999] айтқандай, саяхат барысында
бақылаушыдан үнемі зейін, әр дыбысқа, сыбдырға, ағаштың ұшар басындағы,
шөптегі, бұталардағы әр қозғалыстарға, судағы әр дыбыстарға шұғыл әрекет
ету талап етіледі. Бақылаушы мүмкіндігінше дыбыссыз, ақырын жүріп, қажет
болған жағдайда бір орында тұрып қалуы керек. Жануарды көрген жағдайда оны
толығымен қарап, жүріс-тұрысын бақылау үшін барынша ақырындап, білдіртпей
жақындау керек.
Студенттер мен мұғалімдердің дене тәрбиесіне деген көзқарасын анықтау
үшін сауалнама жүргізілді. Сауалнамаға жауап берушілердің көпшілігі биолог
маманға ең қажетті және маңызды дене қабілеттерінің ішінде 58,2% пайызы
шыдамдылық деп белгіледі, 16,6% – күш, 9,8% – ептілік, ал 15,4% пайызы
жылдамдық екендігін көрсетті. Жауап берушілердің 42,8% пайыздан 74,5%
пайызға дейін өздерінің дене дайындығын қалай арттыру керектігін білмейді.
Бұл жоғары оқу орнында кәсіптік-қолданбалы дене дайындығының дұрыс жолға
қойылмауы нәтижесінде болуы мүмкін. Сауалнамаға жауап берушілердің 3,4%
пайызы ғана айналмалы жаттығу әдісін қолданған. Өкінішке орай, сауалнама
жүргізу кезінде биологтардың 83,2% институтта білім алған жылдары спортпен
белсенді шұғылданбаған және шұғылданбайтынын көрсетті. Бұл жағдайда
биологтардың кәсіби қызметінде дене тәрбиесіне өте сирек көңіл бөлінеді деп
қорытынды жасауға болады. Бірақ сауалнамаға қатысқан барлық мамандар дене
тәрбиесі, туризм және шынығу негіздерін білу керек екендігін атап өткенін
қуанышпен айтуға болады.
Жоғарыда зертеу нәтижелеріне жасалған талқылау негізінде келесі
қорытынды жасауға болады: биолог маманның кәсіби қызмет сипаты мен
мазмұнына сәйкес дене қабілеті, қозғалыс ептіліктері мен дағдыларын
белгілеу қажет. Бұл зертеу жұмысында оның бәрі кестеге жинықталып талдаңған
(1 кесте).

1 кесте – Биолог маманның кәсіби қызмет сипаты мен мазмұны және осыған
байланысты қажетті дене қабілеттері мен психикалық қасиеттері

Кәсіби қызмет сипаты мен мазмұны Қажетті қабілеті
орта білім беру мектебіндегі оқу бағдарламасына статикалық
енгізілген ботаника, зоология, физиология, биохимия, төзімділік
цитология сияқты биологиялық ғылымдар, сонымен қатар (статикалық
жалпы білім беру пәндер бойынша сабақ беру; әр түрлі жағдайда салмақты
мекемелерде бейінді пәндер бойынша ғылыми зерттеулер зат ұстау),
жүргізу; әр түрлі деңгейдегі мемлекеттік құрылымдардаептілік, күш және
өндірістік-басқару қызметі; химия-биологиялық бейіндікөру өткірлігі,
(ауыл шаруашылық және минералды шикі заттар өңдеу ойлау жылдамдығы,
өндірісі) өндірістерде ұйымдастыру-технологиялық зер салу мен
қызмет; су омыртқасыз-дарын қолмен жинау; түрлі назардың тұрақтылық
табиғат ортасына саяхатқа шығу барысында жер мөлшері мен
бетіндегі омыртқалыларды тікелей бақылау және олардыңүйлесімі, көргенін
белгілі бір түрлерін жиналған жерлерде аңду жолдары есте сақтау, жедел
арқылы бақылау, мысалы, тоғай, қалың бұталар немесе есте сақтау
құрайлар ішінде

3.2 Биолог студенттердің дене тәрбиесі бойынша оқу процесі құрылымының
ерекшеліктері тарауында келесі мәліметтер алынды. Қ.
Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университетінің дене тәрбиесі
оқытушылары жүзеге асырған жылдық жоспар-кестесін талдап, дене қабілеті
дамуының келесі жүйелілігі жоспарланды деп болжамдар жасауға болады. 1-3
семестр басында (1 жарты жылдық) жеңіл атлетика бөлімін өту барысында
студенттерде жылдамдық пен жылдамдық-күш қабілеттілігі дамуы қажет. Жаттығу
залдарында сабақ бағдары студенттердің күш қабілетін дамыту мақсатына
бағытталды. Жеңіл атлетика бөлімінде лақтырыс және орта, ұзақ қашықтыққа
жүгіріп өту кезінде студенттердің жылдамдық-күш қабілеттері және
төзімділіктері дамуы қажет. Футбол, волейбол, баскетбол сынды спорттық
ойындар ептілік, жылдамдық, жылдамдық-күш қабілеттерді, арнайы
төзімділікті, перифериялық көруді дамытады. Гимнастиканың әркелкілігі
(акробатика, қоссырық, белтемір, ағаш ат арқылы секіру) ептілік,
үйлесімділік, жылдамдық, күш қабілеттерін, арнайы төзімділік сияқты дене
қабілеттерін дамытуға бағытталған. Үстел теннисін ойнау кезінде ептілік,
жылдамдық, жылдамдық-күш қабілеттері, перифериялық көру қасиеттері дамуы
тиіс.
Екінші жарты жылдықтағы бірінші бөлімде студенттердің төзімділігін
дамытатын шаңғы дайындығы жүргізіледі. Бірінші жарты жылдыққа қатысты басқа
бөлімдер арасында жаңа көз жітілігі, мергендік сынды дене қабілеттерін
дамытатын бөлімдердің бірі ату спорты болып табылады.
Дене қабілеттері жиынтықтарын талдау, бағдарлама материалдарының
жоспарланған бөлімдерін өту барысы нәтижесінде дамуы тиіс. Олар толығымен
биологтың кәсіби қызметіндегі қажеттіліктер мен теңбе-тең деп айтуға
болады. Бірақ жоспарланған материалды жүзеге асырудың шынайы жағдайы
қандай? Бұл үшін біз алдымызға студенттердің дене дайындығы кезінде
қолданатын амалдар мен әдістер табу қажет деген жеке міндет қойдық. Оны
шешу үшін біз биология мамандығының 1-2 курстарының сабақ барысына
педагогикалық бақылау жүргіздік. Жоспарланған материалдарды жүзеге асыру
кезінде біз келесі қорытындылардан тұратын бірнеше қарама-қайшылықтарды
анықтадық.
Сабақ барысында оқытудың белсенді әдістері оқытушылар тарапынан
қолданылмады. Спорт залдың шамадан тыс толуына байланысты пәнді жүргізуде
көбінесе жалпылама әдіс қолданылды. Айналмалы жаттығу әдісі, модульді
оқыту, дәстүрлі емес оқыту әдістері қолданылған жоқ.
Жоғарыда көрсетілген факторлар (қолайсыз жағдайлар, амалдардың, өзара
ауыстырылуының жетіспеуі, оқытудың белсенді әдістерін қолданудың жетіспеуі)
студенттерге дене жүктемесіне бейімделуге және қозғалу шеберлігі мен
дағдыны толық игеруге мүмкіндік бермейді. Біздің көзқарасымыз бойынша,
осының салдарында студенттердің дене қуат әлеуеті жоғарыда көрсетілген
бағдарлама талаптарын орындау мүмкіндігі деңгейіне жетпейді.
Дене тәрбиесі бойынша студенттердің оқу-тәрбие процесі құрылымына ықпал
етуші факторларды анықтау үшін, біз дене тәрбиесі оқытушыларына анкеталық
сауалнама жүргіздік. Сіз студенттердің оқып жүрген мамандықтарына
байланысты КҚДД элементтерін қалай жоспарлайсыз ? – деген сұраққа жауап
берушілердің 84,2% пайызы жоспарламаймын, деп жауап берген. Сауалнамаға
жауап берушілердің ешқайсысы студенттердің оқып жүрген мамандықтарына
байланысты КҚДД элементтерін бөлек жоспарламайтындығы анықталды. 91,2%
пайызы студенттің нақты болашақ мамандығына байланысты олардың көлемін,
қарқындылығын, ерекшеліктерін көпшілік қолданатын дене тәрбиесінің амалдары
мен әдістерін дифференциялаусыз, ал 8,8% - дифференсациялау арқылы
қолданады.
Сауалнамаға жауап берушілердің 88,4% көрсетілген КҚДД ұйымдастыру
формаларының ішінен арнайы ұйымдастырылған оқу сабақтары (міндетті және
факультативті) мен жаппай денсаулықты жақсартатын, дене және спорт
шараларын көрсеткен. Сауалнамаға жауап берушілердің 75,7% пайызы
студенттердің КҚДД айналмалы жаттығу әдісін қолданбайды. Сонымен, биолог-
студенттердің дене тәрбиесі бойынша оқу процесін дұрыс ұйымдастыру кезінде
төмендегі қарама-қайшылықтар анықталды:
- жауын-шашынды ауа-райына байланысты спорт залға көшу кезінде тәсілдер
мен әдістердің өзара ауысуы сақталмаған, осының нәтижесінде орта және алыс
қашықтыққа жүгіру бөлімдерін өту кезінде қойылған міндеттер жүзеге
асырылмайды, осының салдарынан студенттердің шыдамдылығының даму деңгейі
өте төмен;
- спорт залдың тарлығынан, не оның артық толуына болуына байланысты
дене тәрбиесі сабақтарында қимыл тығыздығы азаюда, нәтижесінде өткізген
сабақтардың куммулятивті әсерінен студенттің дене дайындығы, даму деңгейі
мен серпінділігі төмендейді;
- дене тәрбиесі оқытушылары кәсіптік-қолданбалы дене дайындығы амалдары
мен әдістерін жоспарлауға тиісті назар аудармайды, бірақ, Қазақстан
Республикасында осы бағыт бойынша жеткілікті тәжірибелер бар (мысалы, әль-
Фараби атындағы ҚазҰУ дене тәрбиесі кафедрасының мамандарымен студенттердің
кәсіптік-қолданбалы дене дайындығы бойынша оқу бағдарламасы дайындалып
шығарылды);
- оқытушылар студенттердің кәсіптік-қолданбалы дене дайындығында
айналмалы жаттығу әдісін қолданбайды және дене тәрбиесі бойынша оқу
процесінде оны жүзеге асыру бойынша олардың білімдері жеткіліксіз;
- кәсіптік-қолданбалы дене дайындығын ұйымдастыру формаларының ішінде,
студенттердің дене тәрбиесі тұжырымдамасына сәйкес студенттердің қозғалыс
қызметі, қозғалыс ауқымының жеткіліксіздігіне әкелетін жеке сабақтарда дене
жаттығулары қолданылмайды.
3.3 Биолог студенттердің дене күші, ойлау қабілеті, психикалық даму,
дене шынықтыру дайындықтарының деңгейі тарауында студенттердің күш жұмсау
кезіндегі аталған көрсеткіштер денгейінің бастапқы күйін анықтау барысы
ұсынылған. Жылдамдық деңгейі 100 м қашықтыққа жүгіруде бақыланды.
Эксперименттік топтың қыздары қанағаттанарлық бағаға сәйкес нәтиже
көрсетті (17,6 с және 17,5 с, P0,05). Сонымен студенттердің қорытындысы
бойынша топ ішіндегі әркелкілік байқалып, төмендегідей коэфицентпен
айқындалды (17,6% және 17,1%).
1000 м қашықтыққа жүгіру бақылау тобындағы қыздардың көрсеткен
қорытынды бағалары қанағаттанарсыз (5 мин 48 с), ал эксперименттік
топтағы қыздардың көрсеткіші – қанағаттанарлық (5 мин 14 с). Сондай-ақ,
нәтижелердің ауытқушылығы байқалады (коэффицент вариациясы 10,5% және
11,4% пайызында). Бақылау және эксперименттік топтардың нәтижесі
статистикалық көрсеткішке сәйкес келмейді (P0,05).
Орнынан ұзындыққа секіру нәтижесі бойынша екі топ студенттерінің бағасы
қанағаттанарлық деген бағаға ғана жетті. (165,3 см және 164,2 см) Топтар
аралығындағы нәтижелердің статистикалық жағынан дәлелденбеді.
Екі топ қыздарының өз денелерін көтеру жаттығулары бойынша
қанағаттанарсыз бағаға ие (25 рет және 24 рет). Вариация қорытындысы өте
жоғары (25,2% және 22,5%). Топтар арасындағы нәтижелер статистикалық
жағынан дәлелденбеді (P0,05). Осыған сәйкес жасөспірімдер арасындағы
елеусіз өзгерістер бар екендігі байқалды.
Ұлдардың 100 м қашықтыққа жүгіруде эксперименттік тобы бақылау тобынан
асуда – қорытынды бағасы қанағаттанарлық (14,3 с және 14,2 с). Ең жоғарғы
вариация қорытындысы топ ішінде 20,2% және 19,7%.
Төзімділік 3000 м қашықтыққа жүгіруде байқалды. Екі топ студенттері
қанағаттанарлық деңгейде нәтиже көрсетті (13,48 с және 13,40 с), бірақ
топтардың ішіндегі вариациясы жоғары болып шықты (17,8% және 18,6%). Топтар
арасындағы нәтижелер статистикалық жағынан дәлелденбеді (P0,05).
Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университетіне түскен
студенттерге осы мәселені анықтау үшін анкеталық сауалнама жүргізгенде
(2003-04 оқу жылы), мынандай көрсеткіштерге қол жеткіздік. Жалпы білім
беретін мектептерді бітірген оқушылардың дене тәрбиесі даярлығы төмен
деңгейде. Егер 2002 жылы 100 м қашықтыққа жүгірудің орташа қорытындысы
бойынша ұлдар мен қыздардың көрсеткіші – 14,5 с және 17,2 с болса, 1998 ж.
осы нәтижелер 13,8 с және 17,1 с болып теңесті. Ал бір орыннан тұрып
ұзындыққа секіруден 2002 жылы бірінші курс студенттері орта есеппен 214,4
см және 155,3 см болса, 1998 жылы 228,2 см және 162,5 см көрсеткіштерге
жетті. Осыған ұқсас тенденция жасөспірімдер арасында тартылудан және қыздар
арасында денесін көтеру түрлерінен байқалады. Егер бұл көрсеткіш 1998 жылы
10 және 30,3 рет болса, 2002 ж. 7 және 24 ретке дейін сәйкес келді.
Біз ойлау, жұмыс істеу қабілеттері деңгейлерін зерттеу қорытындысын
талдай отырып, төмендегідей мәселелерді анықтадық: бақылау және тәжірибелік
топтардағы қыздардың қарастырған белгі саны жас жігттерге қарағанда,
көбірек болды (1260, 1262 орнына қыздардың белгісі 1262, 1264).
Қателіктер саны бойынша да қыздар жіберген 500 және 200 белгінің орнына
ұлдар алда болды. Мысалы, бақылау және тәжірибелік топтардан қыздардың
жіберген қателердің 500 белгісі 4,1 және 4,0 болса, ал сол топтың ұлдары
4,3 және 4,2 белгіге сәйкес келеді (P0,05). Көңіл бөлу деңгейі ұлдарға
қарағанда қыздарда артық болды (бақылау және тәжірибелік топтардағы ұлдар
мен қыздардың көрсеткіштерін салыстырғанда, қыздар 4,85 және 4,97, ал ер
балаларда 4,55 және 4,50 болды). Көру және жедел есте сақтау қабілеттерін
салыстырғанда, көргенін есте сақтап қалу жағынан қыздарда, ал жедел есте
сақтау ұлдарда жақсы дамыған. Бақылау және тәжірибелік топтардағы ұлдар
көрсеткіші – 4,50 және 4,57 тең болса, ал қыздар көрсеткіші – 4,10 және
5,00 тең (P0,05). Көргенін есте сақтау қабілетінің көрсеткіші қыздарда –
4,93 және 5,00 ұпайға, ал ұлдарда – 4,43 және 4,36 ұпайға тең болды
(P0,05). Ойлау жылдамдығы бойынша, бақылау және тәжірибелік топтардың
қыздары салыстырмалы түрде ұлдарға қарағанда, төмендегідей нәтиже берді.
Мысалы, бақылау және тәжірибелік топтар ұлдарының көрсеткіші – 5,16 және
5,20 ұпай болса, екі топтың қыздары -5,02 жән 4,48 ұпай көрсетті.

4 Биолог студенттердің кәсіптік-қолданбалы дене дайындығында айналма
жаттығу әдісін жүзеге асыру әдістемесі және оның тиімділігін
эксперименттік түрде дәлелдеу

Биолог студенттердің кәсіптік-қолданбалы дене дайындығында айналма
жаттығу әдісін жүзеге асыру әдістемесінің құрылымы және мазмұны атты 4.1
тарауында диссертациялық жұмыстың негізгі мәселесі - эксперименттік
тәжірибе жұмыстарын ұйымдастыру туралы баяндалды.
Алынған нәтижелерге сүйене отырып, біз студенттердің КҚДД-да айналмалы
жаттығу әдісін жүзеге асыру әдістемесінің концептуалды сызбасын жете
зерттедік. ККДД-да айналмалы жаттығу әдісін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.