Жібек жолының пайда болуы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны.

Кіріспе бөлім . . . 3

Ұлы Жібек жолының пайда болуы.

1. 1 Ұлы Жібек жолы Қазақстан жерінде . . . 6

1. 2 Ұлы Жібек жолының тармақтары мен бағыттары . . . 8

1. 3 Сауда мен тауарлары . . . 12

Мәдениеттердің өзара ықпалы.

2. 1. Орта ғасырдағы Азиядағы «әлем патшалықтары» . . . 15

2. 2 Ұлы жібек жолы арқылы таралған діндер . . . 17

2. 3 VI ғ. мен IX ғ. бірінші жартысындағы қалалар мен мекендер . . . 28

2. 4 IX ғ. Екінші жартысы мен XIII ғ. бас кезіндегі қалалар мен мекендер . . . 31

Қорытынды . . . 35

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 36

Кіріспе

Курстық жұмстың: өзектілігі: Жібек Жолы географиясы Еуропадан басталып Мысыр, Сомалия, Арабия түбегі, Иран, Ауғанстан, Орталық Азия, Пәкістан, Үндістан, Бангладеш, Java-Индонезия, және Вьетнам елдері арқылы, ақыры Қытай келіп жетеді. Жер бетіндегі жолдары қызыл, ал теңіз беті жолдары көк түспен көрсетілген . Жол бұдан 3-4 мың жыл бұрын болған. Ол Қытайдың Хан патшалығы кезінде ғана өркендей бастаған, себебі Хан патшалығының Хан Уди патшасы Жаң Чянды батыс өңірге екі рет жіберіп, Орталық Азиядағыелдермен достасуға пейілді болған. Жаң Чян қазіргі Ферғана, Самарқан және Балқаш көлі сияқты жерлерге барған. Жаң Чянның сапары бұл жолды шығыс пен батыс үкіметтері арасындағы байланыс жолына айналдырған. Осыған орай саудагерлер де «Жібек жолында» ат ізін суытпаған. Жаң Чян батыс өңірге және Орта Азияға Қытайдың жібек өнімдерін ала барған；ал елге қайтарында барған жерлерінің тауарлары және батыс өңірінің музыкасы сияқты алуан түрлі мәдениетті алып қайтқан. Жаң Чянның сапары қытайлықтардың батыс өңір мен Орта Азияны түсінуіне мүмкіндік берді. Ал Жаң Чян барған жерлердегі халық та Қытайдың өнімдері мен мәдениетіне қатысты түсінігін анағұрлым тереңдетті. Осылайша, бұл жол гүлденіп, көркейе бастады. Шығыс пен батыстың аралығындағы дәнекерге айналып, өркениеттерді өзара тоғыстырды. Осы жолды қорғау және дамыту мақсатында, Қытайдың әр дәуірдегі патшалары жол бойына қарауыл қойып, әскер тұрғызды. «Жібек жолы» іс жүзінде өзгермейтін тұрақты жол емес, қайта ол уақыт ізімен өзгеріп отырған, бірақ тарихтағы дәстүрлі сорабы өзгермеген：жол шығыста Чаң-аннан (қазіргі Ши-ан) басталып, Тарым ойпатынан өтіп, Памир үстіртінен асып, Орталық Азияны, Батыс Азияны кесіп өтіп, Жерорта теңізініңшығыс жағалауына дейін барады, жалпы ұзындығы 7000 км асады. Ерте кездегі «Жібек жолы» Шинжәңнан 3 айрыққа бөлінген, Тянь-Шань тауының солтүстігіндегі ежелден бар дала жолы: Жемсары, Іле өңірін басып, Балқаш өңіріне барады, онан ары батыс солтүстікке жүргенде Қара теңіздің шығыс жағалауына жетеді. Оңтүстік айрығы Крораннан (Лулан) шығып Күнлүн тауының батысын қапталдап Жаркентке барады, онан ары жүргенде адырлардан асып, Орта Азияға, Батыс Азияға, Еуропаға дейін созылады.

Кроранның батыс солтүстігіндегі Көншы өзенінің батысын бойлап, Иіңпанды, Күшарды басып Қашқар Жаңашар ауданына баратын жол солтүстік айрығы саналады, бұл жол да адырлардан асып, Еуропаға дейін барады.

Кейін тағы 3 айрық жол пайда болды：Юймынның батыс солтүстігінен басталып, қазіргі Құмыл, Тұрпан, Жемсары сияқты жерлерді басып, бұрынғы дала жолына тұтасатын жол, бұл кейінірек «солтүстік жол» деп аталды. Тұрпаннан шығып, Тянь-Шань тауының оңтүстігін қапталдап, батысқа беттеп, Қарашәр, Күшәрді басып, бұрынғы солтүстік жол айрығымен тұтасатын жол кейінгі кездері «Орта жол» деп аталды. «Оңтүстік жол» бұрынғысымен ұқсас. 7 ғасыр кейін, теңіз қатынас-тасымалы дамығандықтан, «Жібек жолы» біртіндеп екінші орынға түсті, бірақ 13 ғасырға дейін шығыс пен батыс қатынасының маңызды жолы болып келді. 19 ғасыр басында, Иcпанияның елшісі Қытайдың 800 түйелік сауда керуенін өз көзімен көріп тұрып Самарқанның жағдайы туралы былай деп жазады:”Төңіректің төрт бұрышынан келген тауарлар Самарқанға жиналыпты… Қытайдың торғын-торқалары көз жауын алады. ”Қытайдың торғын-торқасы осы жолмен Орта Азияға, Батыс Азияға және Еуропаға толассыз тасылды, сонымен тұт ағашын өсіру өнері де батысқа тарала бастады. Сондай-ақ Шинжяңнан шығатын қас тасы, былғары, жүн әдиял сияқты тауарлар мен орта жазықтың темір ыдыстары, фарфор ыдыстары, сырлы ыдыстары, шабдолы, өрік, рауағаш, дәршен сияқты өнімдері батыс базарына қатар кірді. Орта Азияның, Батыс Азияның және Еуропаның әйнек, жақұт, экономикалық дақылдары және хош иісті заттары, дәрі материялдары, сондай-ақ Отқа табыну діні, Бұдда діні, Сіләм діні сияқты діндер де Қытайға кірді және таралды. Шығыс пен батыс арасындағы экономикалық, мәдени ауыс-күйіс адамзаттың материялдық мәдениетін байытты. Шығыс пен батыстағы халықтар Жібек жолы арқылы сыртқы мәдениетті қабылдап, бұрынғыдан да салауатты мәдениет жарата алды. Жібек жолы тек сауда жолы болып қана қалмастан, дүние жүзі өркениетін тоғыстырып, адамзат қоғамының дамуына өшпес үлес қосты. Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу қалаларының Византия, Иран, Орта Азия, Кавказ, Алтай, Сібір, Шығыс Түркістанмен тығыз сауда байланыстары болғандығын ежелгі қолжазбалардағы мәліметтер дәлелдейді. Шаштан (Ташкенттен) жол Гизгирдқа, Испиджабқа келіп, одан әрі керуен Таразға бағыт алған. Тараздан солтүстікте Адахкет, Дех-Нуджикет қалалары орналасқан қимақтарға, оңтүстікте өздерінің туған өлкесінде - Шельдяни, Куля және т. б. қалаларға тірелген. Сондай-ақ Тараздан Төменгі Барысханға, одан әрі Құлан, Мерке арқылы Аспараға жететін болған. X ғ. бастап Ӏле жазығындағы сауда жолы арқылы керуендер жүре бастайды. Осы жерден Ӏле Алатауының көпестері қазіргі Алматы мен Талғардың елді мекендеріне жолға шыққан. Талғарда жол қазіргі Шелек, Есік, Кеген аудандарында, Подгорныйға, одан әрі Шонжаға иек артады. Алакөл ауданында жол тармақталады. Екіөгіз, Қиялық, Көктем керуен жолдарымен Шығыс Түркістанға, Алтайға, Моңғолияға шығуға болатын еді. Сырдария қалаларын байланыстыратын жолдардың маңызы орасан зор. Ол Испиджабтан басталып, солтүстік-батыста - Арсубаникент, Арыс, Кедер, Шавгар, Сауран, Сығанаққа әкелетін. Сығанақтан Жентке және Янгикентке тірелген. Исфиджабтан солтүстікке қарай түскен жол Қүмкент, Аба - Ата, Созаққа барады. Одан әрі Орталық Қазақстанның жазық жерлері арқылы Кеңгір, Жезді, Нұра далаларына шығады. Атаулы керуен жолы XX ғ. басына дейін сақталып келді, тіпті, Ресей, Қазақстан және Орта Азияның қалалары мен елді мекендерін байланыстырып отырды, оған жақын жерлерде жәрмеңкелер ұйымдастырылды. Ұлы Жібек жолы көп халықтардың мәдениетін түйістіруімен бірге оның табиғатының ерекшеліктерін анықтауда тарихи қызмет атқарды. Бұл істе Қазақстан жерін мекендеген халықтардың еңбегі де бар. Олар тұрғын үйді (киіз үй), ат әбзелдерін жасау өнерін, кілем тоқуды, күмістен түрлі әсемдік бұйымдарды соғуды, бай ауыз әдебиетін мұра етіп қалдырған. Осының бір айғағы - Есік және Аралтөбе қорымдарынан табылған «Алтын киімді адам» ескерткіштері, Шығыс Қазақстандағы Берел қорымынан табылған олжалар, ежелгі Түрік жазба әдебиетінің орхон ескерткіштері.

Курстық жұмыстың мақсаты : Ұлы Жібек жолының Қазақстандық бөлігіндегі тарихи орындарға өзге елдердің туристерін шақырып халықаралық туризмді дамыту (Көне «Хан Ордасы - Сарайшық» мысалында) жолдарын қарастыру.

Курстық жұмыстың мақсатын жүзеге асыру барысында келесі міндеттемелер алынып отыр:

- Ұлы Жібек жолының кесіп өтетін негізгі жолдарын анықтау;

- Келешекте адамгершілік, ынтымақтастықты жолға қоюдың тиімді құралы болуы ықтимал «Ұлы Жібек жолының», оның ішіндегі “Хан Ордалы Сарайшықтың” қыр-сырын жан-жақты зерттеп, жағымды факторларын анықтау;

- «Хан Ордалы Сарайшық» обьектісін экономикалық позициядан қарастыру және оның тиімділігін, Қазақстан Республикасы мен Атырау облысына тигізетін септігін анықтау;

- Орталық-Азия аймағына Ұлы Жібек жолы бойынша туризм шеңберінде еліміздің туристік беделін қалыптастыру және дамыту жолдарын анықтау.

Курстық жұмыстың ғылыми жаңашылығы: жаңа деректер мен оқу құралдарын пайдалана отырып Ұлы Жібек жолының тарихына толық зерттеу жүргізуге тырысу.

Курстық жұмыстың теориялық және методикалық негіздері. Курстық жұмысты жазу барысында жан-жақты, нақтылық және шынайы обекътілік принциптері басшылыққа алынады. Курстық жұмыс барысында материалдарды жинақтауда және оларды жүйелеуде басқада дәлелдермен салыстыруда салыстырмалы әдіс басшылыққа алынады.

Мәселені зерттеу барысында бірқатар ғалымдардың теориялық тұжырымдарын қолданылып олар өзара салыстырылады. Сондай-ақ жалпы ғылыми (талдау, синтездеу, жалпылаужәне т. б. ) және жеке ғылыми зерттеу әдістері пайдаланылады.

Курстық жұмыс тақырыбының практикалық маңызы. Жалпы білім беретін мектептің Қазақстан тарихы пәні мұғалімдеріне қажетті дерек ретінде пайдаланып, осы курстық жұмыс арқылы оқушылардың қызығушылығын арттыру.

Курстық жұмыстың құрылымы; кіріспеден, 2 тараудан, қорытынды, пайдаланылған әдебиет.

1. Жібек жолының пайда болуы.

1. 1. Ұлы жібек жолы Қазақстан жерінде.

“Ұ лы жібек жолы”-бұл аса маңызды керуен жолы адамзат тарихында материалды жағынан байланыстырып қоймай рухани және мәдени жағынан дамуына көп септігін тигізген. Ұлы жібек жолы арқылы әр аймақтан тауарлар ғане емес діни наным сенімдер де алмасып отырған.

Бұл жол Жерорта теңізінен Қытайға дейін Евразияны көктей өтіп жатқан керуен жолдарының тоғысқан тоқсан торабы, ал сонау ежелгі дәуірдегі орта ғасырдағы осы аймақтардың сауда және мәдени байланыстарының тұсауын кескен аса маңызды қатынас жолы.

Ежелгі заманнан бері әр аймақтың адамдары бір-бірімен сауда байланыс жүргізген. Ең алгашында күнделікті тұрмысқа керек заттармен айырбас ретінде жүзеге асып отырган. Мысалга келтіретін болсак оларға асыл тастар, алтын, күміс, тұз, шипалы өсімдіктер мен иіс сулар, мал сүйектері, сәйгүлік аттар, аң терілері, қола мен темірден жасалған заттар, мата, азык-түлік тауарлары жатады. Кейіннен акшага сауда- саттық басталып, көптеген елдер мен калаларды байланыстырған -базар, жәрменке, сауда жолдары ашылды. Жолдар бір-бірімен ұласып, шығыс пен батысты, солтүстік пен оңтүстікті байланыстырып, көптеген аймақтарды қосты. Осылай б. з. б. II ғасырдың ортасында Европа мен Азияны біріктірген Ұлы Жібек жолы пайда болды. Оған “лазурит”, “нефрит” және “құндыз” жолдары кірді . “Лазурит” жолы- Мысыр, Иран, Вавилон елдеріне лазурит (ляпис-лазурь) тасы тасымалданаты жол. Лазурит бұл елдерде өте кәделі саналып, аса жоғары бағаланған. “Нефрит жолымен “ қытай патшалары мен бай шонжарларына арналып жасалатын зергерлі әшекей бұйымдарына қажетті асыл да әдемі гауһар тас, нефрит тасымалданған. Ал “құндыз жолымен “ бағалы аң терілері әр тараптағы елдердеге тараған. Біздің дәуірімізге дейін І мыңжылдықтың орта кезінен (Дала жолы) деген жол болғаны белгілі. Егер тарихтың атасы Герадоттың жазбаларына жүгінсек, бұл жолдың сорабы мынадай бағытта болғанын байқаймыз; Қара теңіз жағалауынан Дон жағалауына дейін, одан әрі совраматтар мекендеген Орал тауы етегінен Ертіске, Алтайға, сонан Жоғарғы Ертіс пен Зайсан көлін мекендеген агриппилер еліне қарай созылады. Бұ жолмен Былғарылар мен терілер, иран кілемдері, құнды металдардан жасалған бұйымдар кең таралып жатты. Ұлы Жібек жолы ежелгі атау емес, ол 1877 жылы пайда болған. Оны қолданысқа енгізген белгілі неміс географы Фердинанд фон Рихтгофен. Жолдың бұлай аталуына сауданың негізгі заты Қытайдан шығарылатын жібек мата себеп болды. Жібек жасап шығару және онымен сауда жасау кезеңі күні кешеге дейін біздің дәуірімізге дейін І мыңжылдық саналып келеді. Алайда Чжецзян провинциясында, Тайху көліне таяу маңда қазба жұмысын жүргізген қытай археологтары неолит дәуіріне жататын жібек маталар, белдіктер мен жібек жіптер тапты. Бұл маталар жасы біздің дәуірімізге дейін 2750-100ж. Оларды талдап анықтау жұмысы сол кездің өзінде-ақ, яғни бұдан бес мың жыл бұрындерлік, жібек жасап шығару кәсібі қарапайым әдістер кезеңін бастан кешіп үлгергенін көрсетіп берді. Біздің дәуірімізге дейінгі VI-IV ғасырларда қытай жібегі басқа елдерге, оның ішінде Батысқа да шығарыла басталды. Алтайдағы Пазырықтың (патша) қорғандарының бірінен біздің дәуірге дейінгі V ғасырды көрсететін феникстер қолымен өрнектеліп тігілген жібек ат жамылғысы табылды. Сонда-ақ, Оңтүстік және Батыс Европа аудандарынан біздің дәуірімізге дейінгі ғасырларға жататын қабірлерден жүннен жасалған бұйымдарға тігілген жібек маталар мен шашақтар да табылған. Б. з. дейінгі І-мыңжыддықтын, орта кезіндс Қара теңіз еңірінен Дон бойына, содан Оңтұстік Орал өңіріндегі савроматтарга, Ертіске, одан әрі созылып Алтайға, жоғарғы Ертіс пен Зайсан көлі алқабын мекендеген агрипейлер еліне кететін Дала жолы жұмыс істей бастаған еді. Осынау жолмен жібек, ұлпандар мен терілер, иран кілемдері, асыл металдардан жасалған бұйымдар сауда арқылы таратылып жататын. Қымбат бағалы жібек түрлерін таратуга сақтар мен скифтердің көшпелі тайпалары да қатысқан, осылардың дәнекерлік демеуі арқасында сол кез үшін тансық болған бул тауар Орта Азия мен Орта теңіз аймағына дейін жеткен.

Б. з. дейінгі II ғ. орта шенінде Жібек жолы елшіліктің және сауда-саттықтың тұрақты желісі ретінде қызмет атқара бастайды. Б. з. II-V ғг. егер Шығыстан жүре бастасақ, Жібек жолы Қытайдың ежелгі астанасы Чаньаннан шығып, Ланчжоу маңындағы Хуанхэ өткеліне баратын да, одан әрі Нань-Шаннің солтүстік сілемдерімен жүріп отырып, Ұлы Қытай қамалының батыс шетінен. Яшма қақпасының шебінен барып шығады. Осы арадан сара жол екіге айырылып, Такла-Макан шөлін солтүстік және оңтүстік жағынан айналып өтетін. Терістік жолы Хами, Тұрфан, Бесбалық, Шихо көгал аймақтары арқылы Іле алқабына жететін; ортадағы жол Чаочаннан Қарашарға, Ақсуга, сосын Бсдел асуы арқылы Ыссық көлдің оңтүстік жағалауынан шығып, Дунхуан, Хотан, Яркенд, Бактрияларды басып өтіп, Үндістан мен Орта теңіз аймағына қарай шырқап кететін; бұл Оңтүстік жолы деп аталатын. Ал, Солтүстік жолы Қашғардан Ферғанаға, одан әрі Самарқанд, Бүқар, Мерв арқылы Хамаданға, Сирияға баратын. XI-XII ғғ. Қытайдан шығып, Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан арқылы Батысқа қарай өтетін жол бәрінен де жанданып кетеді. Жолдың бұлай дамуын бірнеше себептермен түсіндіруге болады. Біріншіден, Жетісуда Орта Азиямен жүретін сауда жолдарьн бақылайтын Түрік қағандарының ордалары болатын. Екіншіден, Ферғана арқылы жүретін жол VII ғ. ішкі қырқыс салдарынан қауіпті болып қалған еді, үшіншіден, аса бай түрік қағандары мен олардың айналасындағы кісілер, теңіздің арғы бетінен келген тауарларды аса көп тұтынатындар қатарына саналатын. VII-XIV ғғ. елшілік және сауда керуендерінің дені Жібек жолымен жүретін. Сан ғасырлар бойы жол тынымсыз өзгеріп отырган, оның бір аймағы айрықша маңыз алып, көркейіп жатса, екінші бір аймағы жабылып, ондағы қалалар мен сауда бекеттері қаңырап бос қалған. Мәселен, VI-VIII ғғ. негізгі күре жол Сирия- Иран - Орта Азия - Оңтүстік Қазақстан - Талас алқабы - Шу алқабы - Ыстық көл шұңқыры - Шығыс Түркістан болған. Осынау жолдың бір тармағы, дәлірек айтсақ, тағы бір бағыты Византиядан шығып, Дербент арқылы Каспий өңіріне - Маңғыстау, Арал өңірінен өтіп, Оңтүстік Қазақстанға жеткен. Бұл жол Сасанилар Иранынан қарсы, Батыс түрік қағанаты мен Византия арасында сауда-елшілік одағы жасалған кезде, Иранды айналып өтетін болған. IX-XII ғғ. жолдың бұл желісі, Орта Азия мен Таяу шығыс арқылы Кіші Азия мен Сирияға, Мысыр мен Византияға баратын жолға қарағанда, едәуір аз пайдаланылған, ал XIII-XIV ғг. қайтадан жанданады. Құрлықтағы саяси хал-ақуал елшілер мен саудагерлердің және басқа да саяхат-серуенде жүрген кісілердің қай жолды таңдап алатынын анықтап отырған. Сақтар, үйсіндер мен қаңлылар мемлекеттері өмір сүріп жатқан дәуірде, б. з. дейінгі II ғ. және б. з. І-мыңжылдығында, Жібек жолы қарақүрым жолшыдан тыныс ала алмай жатқан кездері, Казақстанға рим әйнегі мен теңгелері, қытай жібегі, айнасы мен лактелген ыдыс-аяқтары, еуропалық фибул-қапсырмалар, Сасанилер Иранынан асыл тастар жеткізіліп тұрған. Осынау кезеңде Шу мсн Талас, Сырдария алқаптарында қала орталықтары бой түзеп, құрыла бастайды, соның алдында ғана бұл аймақтарда айналасы мұнаралы бекініс-қамалдармен қоршалған егіншілік қоныстар пайда болған еді. VI ғ. екінші жартысында Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан, Кореядан Каратеңізге дсйін созылып жатқан орасан зор көшпелі империя Түрік қағанатының құрамына енеді. VI ғ. соңғы ксзінде Жібек жолының Жетісу мен Оңтүстік Қазакстанды қамтитын учаскесі өзгеше жанданып, осы аймақтың қалалық мәдениетін өркендетуге көп көмегін тигізеді. Жетісуда ол бірқатар қалалық орталықтардың тууына әсер етсе, Қазақстанның оңтүстігінде қалалардың тез көркеюіне себепші болады. Орта Азия арқылы Оңтүстік Казақстан мен Жетісуға келетін сауда жолы XIV ғ. дейін, қашан ішкі қырқыстар мен соғыстар қала мәдениетін аздырып-тоздырғанға дейін, Кытайға баратын теңіз жолы игеріліп, бұрынғы көне жолдың жұлдызы сөнгенге дейін жүмыс істеді.

1. 2Ұлы Жібек жолының бағыттары мен тармақтары.

Егер Жібек жолымен батыстан шығысқа қарай жүрсек, оның Қазақстандағы аймағы Шаштан (Ташкент) шығып, Тұрбат асуы арқылы Испиджабқа, Сайрам (Сарьямға) келеді. Ежелгі қаланың аты осы күнге дейін сақталған. Шымкент түбіндегі бір қыстақ тап осылай аталады, оның дәл кіндік тұсында Жібек жолындағы бір кездегі ең ірі орталықтардың бірі болған орта ғасырлық қала жүртының қалдығы сақталған. Испиджабтан құлдарды, бөз маталарды, қару-жарақты, семсерлерді, мыс пен темірді әкетіп жатқан.

Испиджабтан шыққан керуендер шығысқа қарай бет алып, Шараб жене Будухкент қалалары арқылы Таразға барады екен.

Қазақстаннық аса ірі қалаларының бірі Тараз VI ғ. бұрын белгілі болған. 568 ж. түрік қағаны Дизабүл Византия императоры Юстинианнын, стратег Земарх бастап келген елшілігін тап осы қалада қабылдаған. Бастаухаттар оны көпестер қаласы деп атаған. Мұның үстіне ол түргештердің, содан кейін қарлұқтар мен қарахандардың тарихи орталығы болған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.