Педагогикалық технологияны талдау сызбасы
ЖӘҢГІР ХАН атындағы БАТЫС ҚАЗАҚСТАН АГРАРЛЫҚ ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ӘОК 378.14
Қолжазба құқығында
АЙГҮЛ СЕРАЛЫ
Жоғары оқу орнында жалпы білім беру информатика курсын оқыту үдерісін
жобалауды автоматтандыруды іске асыру
13.00.02– Оқу мен тәрбие теориясы мен әдістемесі
(информатика, білім жүйесін ақпараттандыру)
Педагогика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған
диссертация
Ғылыми жетекшілері:
педагогика ғылымдарының докторы,
профессор Кариев С.К.
Қазақстан Республикасы
Алматы, 2010
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
1 ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА ИНФОРМАТИКА КУРСЫН ОҚЫТУ ҮДЕРІСІН
АВТОМАТТАНДЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
.
1.1 Жоғары оқу орнында болашақ информатика пәні мұғалімдерін 11
даярлаудың қазіргі заманғы
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Информатиканы оқытуды автоматтандырудың ғылыми-теориялық 27
негізін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
1.3 Оқытуды педагогикалық технология тәсiлiмен құрылымдық жобалаудың
теориялық негізі мен оның құралдарын жасаудың 36
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
1 тарау бойынша 55
тұжырым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ..
2 ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА ИНФОРМАТИКА КУРСЫН ОҚЫТУ ҮДЕРІСІН
АВТОМАТТАНДЫРУДЫ ІСКЕ АСЫРУ ... ... ... 56
2.1 Жоғары мектепте информатика курсын технологиялық картаның
негізінде жобалаудың мазмұны мен 56
құрылымы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
2.2 Технология жобасын жасау және технологиялық картаны
автоматтандыруды іске 71
асыру ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
..
2.3 Информатика курсын оқытуда оларды пайдаланудың
әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 81
... ... ... ...
2.4 Педагогикалык эксперимент жұмыстары және оның нәтижелері ... .
97
2 тарау бойынша 107
тұжырым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 108
... ... ... ... ... ... ... ... .. ..
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 110
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 119
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі. Қазақстан Республикасының "Бiлiм"
туралы Заңындағы қажеттi реформаның мiндеттерiнде болашақ мамандар
кәсiпқой, өмiр және экономикалық үдерістердi талдай бiлетiн, алған
бiлiмдердi одан әрi дамытып материалдық, рухани байлықтарды жасай алатын
мамандарға қажеттiлiктер туындала бастағанын алғы шарт етiп қою
қажеттілігінде айтылған [1]. Яғни, еліміздің дамыған елдердің қатарына
кіруге мақсат қойған қоғамымызда әлеуметтік-экономикалық, саяси өзгерістер
сол заман талабына сай білім беру саласын жетілдіруге жаңа талаптар қойып,
жаңаша міндеттер жүктеп отырғанын айтуымызға болады.
Қазіргі заманғы білім жүйесіндегі жаңа технологиялар оның жаңа ортада,
яғни ақпараттық қоғамда дамуына тікелей байланысты. Білім туралы заңның
негізгі ұстанымының бірі – білімді ақпараттандыру болып табылады [2].
Білімді компьютерлендіру мәселесіне әдіснамалық, педагогикалық-
психологиялық тұрғыдан мінездеме беру, оны кешенді түрде қарастыруды
ресейлік ғалымдар- А.П.Ершов [3], В.М.Монахов [4], Б.С.Гершунский [5],
А.А.Кузнецов [6], Е.И.Машбиц [7], В.В.Давыдов [8], В.В.Рубцов [9],
А.И.Яковлев [10] т.б. алғашқылардың бірі болып ұсына бастады. Осы ғылыми
еңбектер бұл мәселемен айналысатын зерттеушілерге теоретикалық тұрғыдан
басшылыққа алынуда.
Өз кезегінде қазақстандық білім жүйесін ақпараттандыруға еліміздің
ғалымдары да өз үлестерін қосуда. Ақпараттық технологиямен оқытудағы
үдерістер, білімді ақпараттандырудың педагогикалық шарттары, оқу үдерісін
автоматтандыру Т.О.Балықбаев [11], Е.Ы.Бидайбеков [12], Е.Медеуов [13],
Ж.А.Қараев [14], С.Кариев [15], С.М.Кенесбаев [16], Ж.Нұрбекова [17],
С.Г.Григорьев [18], В.В.Гриншкун [19], Г.К.Ізтілеуова [20] және т.б.
ғылыми жұмыстарында жеткілікті деңгейде сипатталған. Ақпараттық технология
ортасына бейімделгіш – қашықтан оқыту технологиясы (Г.К.Нұрғалиева [21])
зерттеу жұмыстарында жоғары деңгейде орын алған. Бұл көрсетілген
зерттеулердің тартымдылығы оның ұлттық білімді ақпараттандыруға
бейімделуінде, іс-тәжірибелердің сол ортада жасалынуында болып саналады
Осыған сәйкес жалпы білім парадигмасы болашақ информатика
мұғалімдерін жоғары оқу орындарында жаңаша технологиямен оқыту негізінен
жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуға, өздігінен шығармашылықпен жұмыс істей білу
қабілетін және қызмет барысындағы іскерліктері мен дағдыларын
қалыптастыруға бағытталған, кәсіби үйренуде алға қойған мақсатына жетудің
тиімділігін, нәтижелілігін қамтамасыз етуді көздейтін, өз өмір
әрекеттерінде берілген әртүрлі бағыттағы материалдарды жедел әрі сапалы
меңгеруге бағытталайды.
Педагогикалық ғылымда білімдегі оқыту жүйесін автоматтандырудың
әртүрлі аспектісіне мен мәселелеріне шетел зерттеушілері П.И.Пидкасистый
[22], Ю.К.Бабанский [23], Е.И.Мащбиц [24], В.М.Монахов [25], Н.Ф.Талызина
[26], В.П.Беспалько [27], М.В.Кларин [28] т.б., және отандық
зерттеушілер Б.Ә.Әбдікәрімов [29], Г.К.Нұртаева [30], М.С.Мәлібекова [31],
Ә.Е. Әбуов [32] т.б. өздерінің көптеген зерттеулерін арнап, ғылыми
негізделген ұсыныстар жасаған.
Оған нақты анықтама беруде авторлардың зерттеу пәніне байланысты
әртүрлі келулер мен көқарастарын байқауға болады. Мысалы, қазақстандық
ғалымдар еңбектерінде “инновация”, “педагогикалық (білімдік) инновация”,
“технологиялық инновация” түсініктеріне толықтырып жүйелік анықтамалар
берілген [33]. Бұл автоматтандыру үдерісінің қазақстандық шартында
қалыптасқан анықтама.
Қазіргі кездегі жоғары оқу орнының білім бағдарламасына сәйкес
информатика курсын оқытуда бұл әрекеттерді басқару мәселелері, оларға
қазіргі заман технологиясы мен құралдарын пайдалану үдерістері
студенттермен жұмыс істеуде өз шешімін толық таппаған мәселе болып
саналады.
Информатика пәнінің мазмұнын анықтау, оны оқытуда қазіргі заман
технологиясын таңдау және бұл технологияны оқу үдерісіне пайдаланып, іс
жүзіне асыру мәселесі де осы уақытқа дейін толық қарастырылып анықталмаған.
Өйткені, информатиканы жоғары оқу орындарында оқитын болашақ мамандар өзі
қалаған мамандықтарына бейімдеп өтілетін оқу материалдарының көлемі толық
және айқын көрсетілмеген және де олар оқу әдістемелік құралдармен де
қамтамасыз ету деңгейі әлі де болса төмен болып отыр.
Біздің жағдайымыздағы бұл үдерісті жобалау мәселесі, оны іске
асыруды болашақ информатика мамандықтарға білім беруге қатысты болмақ.
Негізінен бұл сала әлі толық шешімін таппағанмен, бұған, тікелей әсер
ететін еліміздегі жаңа өзгерістер инновациялық енгізулердің болашағынан зор
үміті бар екенін айта кету керек, сондықтан ол сенімді үдеріс ретінде үміт
күттірдеі.
Білім мазмұнын қалыптастыруды белгілі ғалымдар В.В.Краевский [34],
М.В.Кларин [35], В.М.Монахов [36], Қ.Қабдықайыров [37], Н.В.Апатова [38]
Л.Оразбекова [39] және т.б.) көптен бері зерттеп, жоғары мектептегі әр
саладағы білім мазмұнын анықтап, жасалынған әдістемелік жүйелерін оқу
үдерісіне енгізу жұмыстарын жасаған.
Сондықтан біздің тұжырымдамамызда да осы технологияны болашақ
информатика мұғалімдерін даярлауда информатиканы оқыту үдерісіне пайдалану
қажеттігін бүгінгі күннің талабы деп есептейміз. Өйткені, жаңа технологияны
пайдалану оларға: 1) сапалы білім алуына нақтылай жағдай жасайды, өйткені
теориялық материалдар мен практикалық қосымшалар оның қолында тұрақты
болады; 2) теориялық және практикалық сабақтағы уақытын тиімді пайдаланады,
оңайлы ұйымдастырады, өз білімін бағалаудың жолын біліп отырады; 3) көп
жағдайда оқытушының көмегінсіз өз бетінше тапсырмаларды орындап, болашақ
мамандығына пайдалана білетін болады. Ал, оқытушыға өз тәжірбиелерін үнемі
жаңалап, толықтырып, сапасын арттырып, өздері жасаған технологиялық
материалдармен тәжірибе алмасып, оны басқа дәрежеде дайындай алады. Бұл
басқа салалардағы ғылыми еңбек пен тәжірибелердің нәтижесі.
Бұл технологияны информатиканы оқыту үдерісіне қолдану жағдайына
байланысты көптеген ғылыми- теоретикалық талдаулар жасадық, педагогикалық-
психологиялық және де дидактикалық жұмыстарға саралаудан өткіздік.
Еліміздің жоғары оқу орындарындағы информатиканы оқытудың қазіргі заманғы
жағдайы, оқу үдерісі, оқу – ғылыми әдебиеттертерәмен қамтамасыз етуді
қарастырғанымызда, болашақ информатика мұғалімдерін жаңаша технологиямен
даярлауды дамыту мәселесі толық зерттелмегенін байқадық.
Информатика мамандарының білімін жетілдіру жолдарыy іздестіру, оларға
білім технологиясының информатика курсын оқытуда кәсіби бағыт беруде
енгізу, соның нәтижесінде олардың білім деңгейін көтеру, жаңа оқыту жүйесі
шартында бұл мәселенің тәжірибелік және теоретикалық маңыздылығының
жасалмағаны біздің ғылыми зерттеуіміздің тақырыбын Жоғары оқу орнында
жалпы білім беру информатика курсын оқыту үдерісін жобалауды
автоматтандыруды іске асыру деп алуымызға негіз болды.
Еліміздегі жоғары оқу орнында болашақ информатика маманын даярлауда
осы көрсетілген технологиямен оқытуда осы кезге дейін өз шешімін толық
таппаған мәселелер баршылық. Солардың бірі – информатикадан арнайы
курстарды жаңаша технологиямен оқытуды жобалау жүйесін жасап, осы ортаға
бейімдеу, әсіресе, бұл мәселе елімізде толық енгізілген кредиттік оқыту
жүйесінің ерекшеліктеріне байланысты осы оқыту жүйесі мен ортасында жасап,
зерттеулер мен тәжірибелерден өткізіп, алынған ғылыми нәтижелерін қайта
қарастырып, жаңаша шартта оқыту үдерісіне енгізуге тура келеді. Сондықтан
бір жағынан, жоғары оқу орындарында мұғалімдік мамандыққа әлемдік деңгейде
дайындауға сұраныс, ал екінші жағынан, осы мамандарды дайындаудағы жоғары
мектептерде білім берудегі көрсетілген, орын алған мәселелер мен жаңаша
шарттағы зерттелмеген мәселелелер жұмысымыздың қарама-қайшылығын айқындап
отыр.
Еліміздің жоғары оқу орындарында айқындалған информатикадан білім
мазмұнына байланысты, оқу саласы мен бағытына қарай бір деңгейлі білімді
анықтап алу қажет. Мысалы, осы оқу орындарында кредиттік жүйемен оқыту
шартында студенттерді мемлекеттік стандарт бойынша болашақ информатика
мұғалімдеріне сапалы білім беру деңгейі курс мазмұны бойынша қазіргі кезде
біркелкі болып отыр деп санауға болмайды. Осы курсқа әсер ететін
факторлардың көптігіне байланысты ол объективті себептер болып саналады.
Осы нормативтік құжаттардан болашақ информатика мұғалімдерінің білім
мазмұнының қандай дәрежеде болатынын онда нақты көрсетілмеген соң айту
қиындау. Сондықтан, жаңа жүйедегі білім технологиясын оның ерекшеліктерін
ескеріп пайдаланып оқыту үдерісін жобалау, оны іске асырудың әдістемелері
мен құралдарын жасау, жаңаша ортада осы кезге дейін толық зерттелмеген
жағдай. Біздің ғылыми зерттеуіміздің көкейкестілігі осында.
Зерттеудің мақсаты - жоғары оқу орындарындағы информатиканы білім
стандартына сәйкес жобалау үдерісін автоматтандыруды іске асыру, оның
тиімділігін теориялық тұрғыдан негіздеу және оны педагогикалық эксперимент
арқылы дәйектендіру.
Зерттеудің нысаны – жоғары оқу орындарындағы оқу үдерісі.
Зерттеудің пәні – жоғары оқу орындарындағы информатика пәнін оқытуды
жобалауда педагогикалық технологияның құралдарын жасау мен іске асыру
әдістемелері .
Зерттеудің ғылыми болжамы – жоғары оқу орындарындағы информатиканы оқыту
үдерісінің тиімділігінің, сапасын арттыруын оны жобалауда білім
технологиясын пайдаланып, оны іске асырудың әдістемелер жүйесі жасалынатын
болса, онда білім берудің оқу үдерісінің сапасы артып, болашақ информатика
мамандарының білім деңгейі көтеріледі, өйткені әлемдік деңгейде сапалық
сараптамадан өткен жаңаша оқыту жүйесін автоматтандыру оқу үдерісін
жетілдіреді.
Зерттеудің міндеттері:
- жоғары оқу орындарындағы информатиканы оқытудың, онда
пайдаланылатын білім технологиясының, жоғары оқу орындарындағы
информатика мұғалімдерін даярлаудың ғылыми-теориялық негіздерін
айқындау;
- жоғары оқу орындарындағы оқытуды жобалаудағы технологияға
бейімделген құралдарының жүйесін жасаудың теориялық негізін
нақтылау;
- педагогикалық технология тәсілімен құрылымдық жобалаудың құралдарын
анықтау;
- жоғары оқу орындарында информатика курсын технологиялық картаның
негізінде жобалаудың мазмұны мен құрылымы айқындау;
- технологиялық картаны автоматтандыруды іске асыру негізінде
технология жобасын жасау;
- информатика курсын оқытуда технологиялық картаны пайдаланудың
әдістемесін жасау және ұсынылған жаңа әдістеменің тиімділігін
педагогикалык эксперимент жүзінде тексеру.
Зерттеудің жетекші идеясы. Жоғары оқу орындарында болашақ информатика
мұғалімдерін даярлау үдерісін жаңаша технологиямен қамтамасыз ету,
студенттердің тұлғалық дамуы және оқытушылардың әрекетіндегі жаңашылдықты
қалыптастыру мен дамытуды қамтамасыз етеді.
Зерттеу жұмысының методологиялық негізі. Болашақ информатика
мұғалімдерін жаңаша технологиямен оқытудың тиімді құралының бірі ретінде
ғылыми негізделіп жасалынған тапсырмалар жинағының мазмұны мен құрылымы
ұсынылды; философтардың, психологтардың, педагогтардың, әлеуметтанушылардың
тұлғаны қалыптастыру теориясы мен соңғы жетістіктері; кәсіби білім беру
саласындағы болашақ мұғалімдердің кәсіби біліктілігін қалыптастыру мен оқу
үдерісіне жаңашыл технологияны пайдалауға байланысты әртүрлі ғылыми-
теориялық еңбектер құрайды.
Зерттеудің көздері. Тұлғаның қоғамдағы әлеуметтік орын туралы ілім,
оның дамуындағы әрекеттер мен қатынастың ролі, еліміздің әлеуметтік
экономикалық түрлендірулер концепциясы негіздері, Қазақстан Республикасының
“Білім туралы” заңы, Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың 2005-
2010 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы, Қазақстан Республикасының
білім беруді дамытудың 2011—2020 жылға арналған мемлекеттік бағдарламасының
жобасы, “Білімді ақпараттандыру” бағдарламасы, жұмыстың әдіснамалық-
теориялық негіздерінің авторлары, білімді қамтамасыз ететін ресми құжаттар,
оқу-әдістемелік кешендер, оқулықтар мен оқу бағдарламалары, автордың
педагогикалық тәжірибесі мен зерттеушілік әрекеттері.
Зерттеудің әдістері. Ғылыми-теорилық әдебиеттер мен бағдарламаларға,
ресми құжаттарға теоретикалық-әдіснамалық талдаулар жасау; теориялық
моделдеу жұмыстары; болжамдау әдістемелері (сауалнамалар, бақылау және
тестілеу әдістері); тәжірибелік әдіснамалар, педагогикалық эксперимент,
нәтижелерді статистикалық әдіспен өңдеу.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
- жоғары оқу орындарындағы информатиканы оқытуда пайдаланылатын
технологиялық картаны автоматтандырудың қажеттілігі көрсетілді;
- жоғары оқу орындарында информатика курсын технологиялық
картаның негізінде жобалаудың мазмұны мен құрылымы айқындалды;
- технологиялық картаны автоматтандыруды іске асыру арқылы
технология жобасы жасалынды;
- автоматтандырылған педагогикалық технологиялық картаны
пайдаланып оқытудың әдістемесі ұсынылды.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: болашақ информатика мұғалімін
дайындауды жетілдіру үшін қолдануға болады. Зерттеу жұмысында жасалған
технологиялық картаны, тапсырмалар жүйесін білімнің әртүрлі қадамдарында,
мұғалімнің біліктілігін жетілдіру жүйесінде, информатика оқытушыларының іс-
тәжірибесінде пайдалануға болады.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар:
- жоғары оқу орындарындағы информатиканы оқытуда пайдаланылатын
технологиялық картаны автоматтандырудың қажеттілігі;
- жоғары оқу орындарында информатика курсын технологиялық
картаның негізінде жобалаудың мазмұны мен құрылымы;
- автоматтандырылған технологиялық картаны іске асыру арқылы
технология жобасы;
- автоматтандырылған педагогикалық технологиялық картаны
пайдаланып оқытудың әдістемесі.
Зерттеудің нәтижелерінің дәлелдігі мен негізділігі: зерттеу нысанындағы
негізгі бағыттардың әдіснамалық тұрғыда дәйекті дәлелденуімен, теориялық
және тәжірибелік материалдардың талдануымен,экперимент бағдарламасының
педагогикалық мақсатқа сәйкестілігімен, бастапқы және соңғы нәтижелердің
дәлелді қорытындылануымен, олардың тиімділігінің жоғары оқу орындарындағы
информатика мұғалімдерін дайындау үдерісінде тексерілуіменен қамтамасыз
етілген.
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және іс-тәжірибеге енгізу. Жоғары
оқу орнындағы болашақ информатика мұғалімдерін даярлауды автоматтандыруды
енгізу мақсатында “информатика (Паскаль тілі) ” курсынан технологиялық
карталар жүйесі қалыптасып, оны оқыту үдерісінде іске асырудың әдістемелік
құралы жасалынып, іс-тәжірибеге енгізілді.
Зерттеудің негізгі қағидалары: Информатика пәнінен технологиялық карта
және оған бейімделген тапсырмалар жүйесін жасаудың теориялық
негізі(Білім,2008 ж.,№12.Алматы қаласы.)., Информатиканы инновациялық
технологиялық құралмен оқытудың ғылыми-теориялық негізін талдау(Бастауыш
мектеп,2009 ж., №1 Алматы қаласы.)., Информационная технология-как
средство обучение(Поиск, 2008 ж.,№12.Алматы қаласы.)., Информационная
технология обучения в современном мире.(Международная научно-практическая
конференция Теоретические и методико-биологические проблемы современной ФК
и спорта г.Бишкек Кыргызская Республика., Методы и организационные формы
преподавания информационных технологий(Международная конференция
Актуальные проблемы развития инновационной деятельности. г. Ташкент
Республика Узбекистан)., Школьная информатика: психолого-педагогические
аспекты использования компьютера в начальной школе.(Всероссийская
международная конферения Интернети и современное общество. г. Санкт-
Петербург Российская Федерация) баяндалды, жарық көрген мақалалар мен
әдістемелік құралдардан көрініс тапты.
Зерттеудің базасы. Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-
техникалық университетінің Машина жасау, Политехникалық
факультеттерінде “Информатика ” пәнінің оқу үдерісінде жұмыстар жүргізілді.
Зерттеудің негізгі кезеңдері:
1-ші кезеңде (2005-2007 жж.) теориялық тұрғыдан зерттеу мәселесі бойынша
педагогикалық және оқу-әдістемелік әдебиеттерге талдау жасалынды,
еліміздегі жоғары оқу орындарындағы оқыту үдерісінде осы мәселеге
байланысты ғылыми әдістемелік әдебиеттер мен тәжірбелердің қазіргі жағдайы
анықталды, оқу үдерісін жобалауға педагогикалық технологияны пайдалану
мүмкіндіктері айқындалды, ғылыми аппарат айқындалып, зерттеуге байланысты
материалдар жинастырылды.
2-кезеңде (2007-2008 жж.) зерттеу тақырыбының мақсатына сәйкес жоғары оқу
орындарындағы информатика мұғалімдерін жаңа оқу технологиясы шартында
білім берудегі жаңаша құралдар мен олардың мазмұны мен құрылымы анықталып,
оқу үдерісіне енгізуге негіз болатын жағдайлар жасалынды. Педагогикалық
технология бойынша оқу үдерісі жобаланып, технологиялық базасы жасалынды,
тәжірибелік сабақтар өткізуге мүмкіндік туды. Дидактикалқ оқу құралдары
қалыптастырылып, айұындаушы және қалыптастыру эксперименттері жүргізіліп,
нәтижелері талдаудан өтіліп отырылды.
3-ші кезеңде (2008-2009 жж.) Зерттеу жұмыстарымыздың теориялық негізінде
тәжірибелік- педагогикалық жұмыстар жүргізіліп отырылды. Білім стандартына
сай технологиялық картаға бейімделген оқу материалдарының мазмұны
қалыптасып, информатиканы оқыту үдерісін автоматтандыру бейімделді. Жасаған
технологиялық базаның және әдістеменің негізінде бақылау және
эксперименттік топтарға қалыптастыру эксперименттерң жүргізілді. Жиналған
материалдарды талдау, өңдеп жүйеге келтіру жұмыстары жасалынды;
эксперименттік жұмыс қорытындысы мен іс-тәжірибелік әрекеттердің теориялық
және практикалық нәтижелері қорытылып, басылымдарға жариялануға ұсынылды.
Диссертацияның құрылымдық мазмұны. Диссертация кіріспеден, екі тараудан,
зерттеудің негізгі тұжырымдары келтірілген қорытындыдан, пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен, суреттерден, кестелерден, қосымшадан тұрады.
Кіріспеде зерттеу тақырыбының көкейкестілігі, зерттелу дәрежесі,
ғылыми аппараттары (мақсаты, нысаны, пәні, міндеттері, ғылыми болжамы,
жетекші идеясы, әдіснамалық және теориялық негіздері, ғылыми жаңалығы мен
теориялық маңыздылығы) беріледі, практикалық маңыздылығы мен қорғауға
ұсынылатын қағидалар баяндалады.
Жоғары оқу орындарында информатика курсын оқыту үдерісін
автоматтандырудың ғылыми-теориялық негіздері атты бірінші тарауда
зерттеудің проблемасына байланысты жоғары оқу орнында информатика болашақ
пәні мұғалімдерін даярлаудың қазіргі заманғы жағдайы, жаңаша білім
технологиясымен оқытудағы мәселелер, информатиканы оқыту үдерісін
жобалаудағы ғылыми-теориялық негізіне талдаулар жасалынып, осы пәннен
технологиялық құралдар жүйесін жасаудың теориялық негізі көрсетіледі.
Жасалынған құралдарды білім стандартына сәйкес информатиканы оқыту
үдерісінде студенттердің білім деңгейің оқытуды автоматтандыру негізінде
асыруда осы саладағы ғалым зерттеушілердің (В.М.Монахов, Н.Ф.Талызина және
т.б.) педагогикалық технологиясының мәні мен автоматтандыру үдерістеріндегі
жұмыстары қарастырылды.
Жоғары оқу орындарында информатика курсын оқыту үдерісін
автоматтандыруды іске асыру атты екінші тарауда білім сапасын арттыруға
мақсатталған информатика курсының құрылымдық жобасы қарастырылыған,
зерттеудің мақсатын жүзеге асыруда технологияның негізгі базалық
құрауыштары – технологиялық карталар мен сабақтың ақпараттық картасы
жиынтығын жасаудың әдістемесі, информатикадан тапсырмалар жүйесін осы
құралдарға бейімдеу үдерісі мен оны іске асыру жолдары сипатталып,
ұсынылады. Педагогикалык эксперимент жұмыстары және оның нәтижелері
беріледі.
Қорытындыда теориялық және эксперименттік жұмыстардың нәтижелеріне
негізделген тұжырымдамалар мен ұсыныстар беріледі.
Қосымшада зерттеу материалдары (эксперимент шартындағы оқытуға
байланысты технологиялық карталар мен карталар бойынша жасалынған
информатика сабағының ақпараттық карталары ) беріледі.
1 ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА ИНФОРМАТИКА КУРСЫН ОҚЫТУ ҮДЕРІСІН
АВТОМАТТАНДЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Жоғары оқу орнында болашақ информатика пәні мұғалімдерін даярлаудың
қазіргі заманғы жағдайы
Қазақстанның әлемдік білім кеңістігіне енуі негізгі қағидалары
Білім туралы ҚР заңы [1], Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі
білім беруді дамыту тұжырымдамасы [40] және т.б. ресми құжаттардағы
мемлекеттік білім саясаты арқылы нақтыланған. Бұл құжаттарды еліміздің
білім жүйесін реформалаудың басты міндеттері болып білімнің барлық деңгейін
ақпараттандырудың мен оқытудың жаңа технологиясын енгізу болып саналады.
Қазiргi заманғы ғылыми-техникалық үдерістердің тез дамуы, ғылыми және
ғылыми-техникалық ақпараттың көлемiнiң үдей түсуiне байланысты бiлiмнiң тез
алмасуы және де жаңаруы шартында жоғарғы мектепте жоғары жалпыбiлiмдiлiк
пен кәсiби дайындығы бар, өздiгiнен шығармашылық жұмысқа бейiмдi,
өндiрiстiк үдеріске жаңаша және де прогрессивтiк нәтижелердi енгiзе алатын
мамандарды дайындаудың мәнi аса жоғары болып отыр.
Бәрімізге белгілі, қазір ақпараттандыру үдерісі арқылы жаңа қоғамдық
құрылым – ақпараттық қоғам түсінігі пайда болды. Оның барлығы білімнің
ақпараттық қоғамдағы өмір сүру орталығына тікелей байланысты.Бұл қоғамның
дамуы білімнің мақсаты мен мазмұнына көп әсер етеді, ол оқытудың әдістемесі
мен ұйымдастыру пішінін өзгертуге алып келеді.
Бұл түсінікке И.В.Роберт мынадай сипаттама береді: Қоғамды
ақпараттандыру – бұл әрекеттің түрі ақпаратты өңдеу, сақтау, тасымалдау
және оны қолдану болып табылатын, жаңа есептеу техникаларының құралдарымен
және ақпаратты алмасу құралдарымен іске асырылатын ауқымды әлеуметтік
үдеріс [41].
Казақстан білімде ақпараттық технологияны пайдаланудан әлемде тұрақты
дамып келе жатқан және ТМД елдерінің ішінде алдыңғы қатардағы орындардың
біріне шықты деп айтуға болады. Жоғары оқу орындарында мамандар
дайындауға қазіргі заманғы ғылыми-зерттеу және материалдық базасы
жеткілікті.
Мамандар оның осы қатарға көтерілуін үш буын арқылы іске асырылды деп
санайды. Олар:
1. Қоғамды ақпараттындыру (ақпараттық мәдениет негізін
қалыптастыру, білім беру мекемелерін белсенді түрде
компьютерлік техникалармен қамтамасыз ету, білімдегі
ақпараттық қорды меңгеру);
2. Ақпараттық қорды дербестендіру, оны компьютерлік (машиналық)
ішінге көшіру;
3. Ақпараттық қорды әлеуметтендіру, жеткілікті ақпараттық қорды
қалыптастыру, халықтың ақпараттық тұтынымын толық қамтамасыз ету [42]. Жаңа
Қазақстан өзіндік жеке технологиялық және ғылыми базасы болмайынша күшті
мемлекетті құру мүмкін емес, сондықтан ол білім мен ғылымға сүйенуге
тиіс. Білімнің қоғамдағы ролінің жоғары болатындығы да осында, өйткені
білім - оның өзі отырған тұғыры болады. Қоғамымыз инновациялық креативтік
біліктілігі жоғары, қазіргі заманғы ақпараттық технологияны меңгерген
мамандарды даярлауға барлық күш қуатын арнау керек.
Осыған байланысты білім жүйесінде бағытталған мақсаттармен іс шаралар
жүргізуде. Соның бірі - әлемдік білім жүйесінде ерекше орын алуға ұмтылыс
жасаудағы инновациялық даму бағытындағы көпдеңгейлі стандарт, яғни жаңа
шартқа сәйкестендірілген элитарлық жүйе . Бұл жүйе қажетті де және қазіргі
кезде жоғары оқу жүйесіне толыққанды ене бастады деп те айтуға болады.
Еліміздің инновациялық дамуы бағытына ғана сүйеніп жасалынатын тактикалық
мақсаты – іргерлі және қолданбалы зерттеулерді дамытуға қабілетті
Қазақстанның ғылыми потенциалдарының элиттік бөлігін сақтау және де
мемлекеттің саяси және экономикалық дамуы мақсатында идеяны іске асыратын
жаңа пішінді жасау. Білімнің элитарлық жүйесінің өзіндік пішіндері болады.
Әдетте толыққанды қалыптаса қоймаған осы жүйені дамытуда мынадай ұстанымдар
ұсынылады:
а) алынған ғылыми дәрежелер құрылымын білім сапасының куәлігі ретінде
көрсету;
б) элитарлақ ғылыми статус алған анықталған уақыт аралығынан кейін оны
өзінің ғылыми нәтижелерін жарялау арқылы субъектіден талап ететін
жаратылыстық ғылыми таңдау перманенттік жүйесі.
Мұнда ғылыми дәреже құрылымы (бакалавр-магистр-доктор) субъектінің
формальды қозғалысының барлығы есепке алынып отырылады. Яғни, қоғамдық
қауымдастық тұрғыдан оны танудың дәрежесі тұрақты сипаттама алып, ғылыми
өнімінің сапасы тұлғаның интеллектуальдық генезисін сипаттап, оның шын
мәніндегі элитарлық дәрежесін көрсетіп отырады.
Осындай пішіндегі білім деңгейіне ұмтылыс жасаған еліміз , өзінің
азаматтарының бейімділігін арттыруға, жоғары басқарушы өкілділігі, еңбек
ұжымдарының салауаттылығына қарай отырып студенттерге беретін жоғары білім
жүйесін бұрынғыдан да күшейтуге талап қояды.
Осыған байланысты жоғары оқу орнындағы оқытудың стандарты негізінде
жоспарға жалпыбілімділік мазмұнында айрымашылығы бар студенттердің
ақпараттық мәдениеттігіне дайындау алдыңғы мәселелердің біріне қойылады. Ал
олардың кәсіби дайындығының қажетті шарттары ретінде оқудың мақсатын
анықтау және оны нақтылауды алып, кезекті буындарға бөлуге болады:
1. Жоғары білім стандартының кәсіби білім мазмұнын анықтау және жасау;
2. Оқу-тәрбие үдерістерін ұйымдастырудың ықшамды жүйесін жасау;
3. Оқу үдерісі мен мақсатының құрылымы мен мазмұнын анықтау.
Әрине осындай көкейкесті мәселелерді шешуге қадам жасау үшін алдымен сол
жүйедегі қарама қайшылықтарды нақтылап алады. Еліміздің орта және жоғары
білімінің қоғамның даму буындарын анықтайтын, оның кейбір салаларда
жақсаруын көрсететін әлеуметтік институт есебінде қарама қайшылықтарына
төмендегідей топтама жасауға болады: олар негізінен, ертеректегі білім
жүйесімен қазіргі заманғы өмір талабының арасындағы шартында, мектеп
оқушыларын жоғары оқу орындарына бағыттап оқытуды сақтайтын орта білім беру
жүйесінде оқыту мақсаты төмендеді. Келесі қайшылық: тұтас мектеппен оның
біркеліктілігі ұстанымының арасында, яғни, мектеп бітірушілер үшін тәжірибе
жүзінде жоғары білім алуда еркінділік пен нақтылықтың жоқтығында.
Көп жағдайда, халықтық білім мақсаты және тұтас білім алу жүйесі
мәселелерін өзара түсінбеушілік те оқушының білім алуға ұмтылысы оның білім
деңгейі мен дағды дәрежесі оқу үдерісіндегі өзіндік әрекетінің даму
қоғамымыздағы ізгіліктендіру арасындағы қайшылықтардың бірі болып саналады.
Бұл жағдай орта және жоғары білімді жақындастырудың жолдарын қарастыру
үздіксіз білімді іске асыру мақсатында мектеп пен колледж, кез келген
пішіндегі білім мақсаты мен міндеттерін анықтау қажеттілігін тудырды. Ал
бұл мақсат жоғары мектепте анықталған білім жиынтығын алу негізінде дамыған
белсенді өзіндік тұлғаны қалыптастыру ретінде қарастырылады.
Жоғарыда көрсетілген үлкен ұмтылыстарға байланысты қазіргі заманда
қазақстан жоғары оқу орындарының алдында күрделі мақсаттар тұр. Олардың
төмендегідей ықшамдалған құрылымдарына сипаттама беруге болады:
- студенттің оқу тәрбиесіне қоғамның қоятын талабы ретінде мемлекеттік
мақсат;
- жоғары білімді тұлғаның құрылымын және оған қойылатын негізгі талабын
сипаттайтын жоғары білім мақсаты;
- жоғарғы оқу орнының жалпыбілім пәндерінің бағдарламалары, оқу жоспарының
құрылымына қойылатын талап ретіндегі жалпыбілімділік мақсат;
- маманның біліктілік мінездемесіе ескеретін жоғары оқу орнының оқу
жоспары мен оқу бағдарламалары құрылымына қойылатын кәсіби мақсат;
- жоғары білім стандартын қамтамасыз етуге арналған жалпыбілімділік пән
құрылымына қойылатын талап ретіндегі оқу мақсаты;
- жоғары білім мазмұнын іске асыруға және пәнді оқудың тиімділігі мен
сапасын көтеруге мүмкіндік беретін , оқудың пішіні, әдістемесі және
құралдарына қойылатын талап ретіндегі әдістемелік мақсат.
Жоғары білімді мамандарды даярлау мазмұнын білім мақсаты
жүйесі анықтайды. Бұл мақсаттар әрқайсысы белгілі бір мәселелерге сәйкес
келетін оқу пәндер жүйесінде сипатталады.
Жоғары бiлiм берудi қайта құру мәселелерi жоғары оқу орындарындағы
оқыту үдерісінің қорытындысын талдау және оларды жүзеге асыру мен сараптау
жұмыстарына ғылыми-педагогикалық жетiстiктер мен ғылыми-техникалық
жетістіктерінің нәтижелерiн енгiзудi талап етедi. Басқаша сөзбен айтқанда,
жоғары оқу орындары үшiн оқыту мәселелерiн ғылыммен, өндiрiспен,
тәжірибемен тұтас интеграциялауды толық қамтамасыз ететiн, ғылыми тұрғыдан
негiзделген оқыту жүйесiнiң нормативтiк моделi қажет. Мұндай
интеграциялаудың iрге тасы жоғары оқу орындарының, өндiрiс пен ғылымның
өзара мүдделi ұстанымдарының және нормативтiк модельдерiнiң негiзiнде
құрылған оқу үдерісі болып табылады.Бұл проблеманы қарастыруға осылай келу
ұйымдастырушыларға, оқытушыларға, студенттерге үлкен пайда әкеледі.
Білімді жаңа жүйеде оқыту үдерісі елімізде білімді ақпараттандыру
мәселесімен бірге қарастырылуда [43]. Белгілі ғалымдар Ю.Ершов пен Е.Хвилон
ақпараттандырудың білім жүйесіндегі орны туралы былай дейді: Қазіргі
кезде жаңа ақпараттық технологиялардың (ЖАТ) қарқынды дамуындағы үдеріс ЖАТ
жаға көптеген мүмкіндіктерін береді, жан-жақты әсер етуде. Білім беру
құрылымдары дүниежүзінде осы жаңалықтың жағында қалуы мүмкін. Бір жағынан
ЖАТ оқытуға қажет жаңа мүмкіндіктерді ашса, басқа жағынан білім беру жүйесі
жаңа ақпараттық қоғамға болашақ мамандарды дайындауы тиіс [44].
Осы айтылған мәселелерден жоғары оқу орындарындағы оқыту мәселесiн
қайта заман талабына сай құру қажеттiлiгi шығады. Ол үшiн психологиялық-
педагогикалық заңдылықтарды басшылыққа ала отырып, болашақ мамандарды
оқыту мен тәрбиелеудiң қарқынды жолдарына мүмкiндiк беретiн, жоғары оқу
орындарында оқытудың жаңа әдiстерiнің қажеттігі туындайды. Бұл ауқымды
мәселенi шешу болашақ гуманитарлық (біздің зерттеуімізге сай) мамандардың
өзіндік шығармашылық қабiлеттерiн түбiрiмен өзгертуге тiкелей байланысты.
Бұл саладағы психологиялық-педагогикалық зерттеулер (В.В.Давыдов [45], П.Я.
Гальперин [46], И.С.Якиманская [47], И.Я.Лернер [48] т.б.) бұл мәселенiң
толық шешiмiн табу үшiн студенттердiң өзiндiк жұмыс iстей бiлулерiне
қолайлы жағдай туғызғанда ғана жүзеге асыруға болатындығын дәлелдеуде. Ол
жағдайларға жаңа оқулықтар мен оқу құралдарын жазу, оқытудың жаңа
ұйымдастыру формаларын енгiзу, оқытушылардың педагогикалық шеберлiктерiн
арттыру мен психологиялық-педагогикалық қырағылықтарын көтеру және т.б.
мәселелер жатады.
Сондықтан бұл мәселелерге байланысты факторларды кешенді қарастырып,
оларға талдау жасап, бүгінгі кездегі жағдайын анықтау болашақ мамандарды
даярлаудағы маңызды аспектілерінің бірі болып саналады, олардың осы
аспектіге байланысты жағы арнайы.
Жоғарыда айтылғандай, соңғы кезде білім жүйесіне инновациялық білім
технологиясын енгізуде үлкен роль атқаратын жаңа оқу жүйесі пайда болғаны
баршамызға мәлім . Ол - ұлттық білім бағдарламасын халықаралық таным және
студенттер мен профессор-оқытушы құрамдарына ықшамдықты қамтамасыз ету
мақсатында Қазақстан Республикасының білім жүйесіне енді бейімделе бастаған
- кредиттік технологиямен оқыту жүйесі . Бұл үдерістен жоғары оқу орындары
тыс қалған жоқ. Осы саладағы кредиттік технологиямен оқыту – кредит түрінде
берілген білімді есептеу және оқу үдерісі негізіндегі білім траекториясын
таңдау, жекелілік негізде өзіндік және шығармашылық білімді меңгеру
көтеретін білім технологиясы. Оны іске асыру процедурасы осы технологияның
барлық жоғары оқу орындарына жасалынған стандартты ортасында қалыптасуда.
Яғни, кредит – студенттің оқу жұмысының көлемінің әмбебаптандырылған өлшем
бірлігі ретінде қаралып, осы оқу орындарында 15 аптадан тұратын академиялық
уақыт арасындағы аптадағы академиялық аудиториялық сағат ретінде
белгіленген. Әр академиялық сағат 2 сағатпен сүйемелденіп отырылады.
Студенттер міндетті және таңдау компоненттерінен түратын белгіленген
кредиттер санын алған шақта оқуды тамамдады деп шартталады ол шартқа шет
тілін оқытатын 8 кредитте кіреді. Эдвайзер болып білікті, дәрежелі
оқытушылар тағайындалған.
Көптеген ғылыми зерттеулер мен тәжірибелердің тұжырымдамалауларынша
осы жүйемен оқытуда проблемалар бар. Бұл- саладағы шығармашылық
әрекеттердің ерекшеліктеріне байланысты, негізінен оқу үдерісіндегі
бағалауларға келіп тіреледі. Барлық оқу пәндерін әртүрлі объективтік
себептерге байланысты тек тестілік жүйемен бағалау қиындықтар туғызады.
Ал өз кезегінде информатика пәні компьютерде жұмыс істеу біліктігі мен
кейбір орындаушылық әрекеттерде шығармашылық келулерден тұратын әрекеттер
бар. Оларды тестілік жүйемен айқындау қиындау мәселе болып табылады.
Осы жүйеде мұғалім даярлау да өзіндік ерекшелікті ескеруді қажет
ететін жағдай. Бүгінгі таңда мұғалім даярлау – кәсіби құндылығы бағдарынан
тұратын әрекетке дайындығы мен бүтіндігін анықтайтын оның тұлғалық жетекші
білімін қалыптастыру. Оның өзіндік анықталуы педагогикалық әрекетке
бағдарланғанымен нақтыланады. Оны ізгіліктілік әлеуметтік-кәсіби тұрғыдан,
яғни таңдаған кәсібін өмірдің образы және оның толыққанды және шығармашылық
өмір сүруінің әдісі ретінде сипаттауға болады. Бұл мәселеге ерекше келулер
қажет сияқты. Өйткені, оның тұлғалық сапасын қалыптастыру қиын да , көп
еңбекті қажет етеін үдеріс.
Осыған байланысты жоғары мектептің маңызды мақсаттарының бірі болашақ
мұғалімдердің танымдық күшін. шығармашылық кәсіби мүмкіндігін дамыту,
оларды жаңа кәсіби мәселелерді шешуге дайындау, бірсөзбен айтқанда оларда
өзіндік кәсіби - танымдылығын қалыптастыру.
Бұл мәселенің әртүрлі аспектілері кеңестік педагогтары мен дидактары
(Данилов М.А. [49], Ю.К.Бабанский [50], В.П.Беспалько [51], П.Я.Гальперин
[52], В.В.Давыдов [8], Журавлев В.А. [53], А.Н.Леонтьев [54], И.Я.Лернер
[55], Никифоров В.А. [56], Лихачев Б. [57] , Янушкевич Ф.[58],
П.И.Пидкасистый [59], Никифоров В.А. [60] М.С.Скаткин [61], Исаева З.А.
[62] және т.б.) зерттеулер жүргізген.
Сонымен бірге бұл авторлар білімге “интуитивті-әрекеттермен келуді”
ұсынады, яғни студент педагогикалық және ғылыми әрекетке жақын
нағыз оқыту мен дайындаудың осындай пішініне қосылуы . Қазір әртүрлі
интегрерленген білім жүйесі тиімді және болашағы бар болып есептеледі. Олар
мұндай пішінді іске асырудың екі тиімділік деңгейін сипаттайды: бірінші
деңгейде студент педагогикалық немесе ғылыми әрекеттерді меңгереді,
екіншісінде одан да жоғарырақ – ол оны меңгеріп қана қоймай, оны дамытуға
бейімделіп, әрі қарай қиындау аумақтарды меңгеруге көшеді.
Жоғары мектеп дидактикасында танымдық жекелігін дамыту мәселелері
көптеген авторлармен (С.И.Архангельский [63], Загвязинский В.И. [64],
Закирьянов К.К. [65], Н.Ф.Талызина [66], Зиновьев С. И [67] және т.б.)
зерттелген. Жалпы бұл мәселе жаңалық емес, оның кейбір аспектілері оқытылып
та жатыр. Дегенмен, жоғары мектепте оқыту мақсатына жетуге бағытталған
кейбір мақсттар әлі кезге дейін өз шешімін тапқан жоқ деп айтуға болады.
Қазіргі кездегі заман талабы мен жоғары білікті мамандар жоғары оқу
орны мақсатына сәйкес студенттердің жекелік танымдық деңгейі, оларды
қалыптастыру үдерісінің ерекшелеліктерін, тиімді құралдарын, деңгейлік
критерийі, және бір деңгейден екіншісіне өтудің жолы туралы жаңа оқыту
жүйесіндегі тәжірибе жүзінде әзірге жауабы жоқ бұл мәселе тек бұл аумақтағы
алдыңғы қатардағы тәжірибелер өте баяу таралуыда.
Өйткені, жаңа өркениеттегі қоғам шарты мәнді түрде мұғалімнің
әлеуметтік әрекеттеріне өзгерістер енгізуде. Ол әдеттегі пән педагогынан
оқушының тұлғасын қалыптастыратын ұйымдастырушыға айналды. Сондықтан,
қазіргі заманғы мұғалім белсенді рухани өмірде, жаңашыл ретінде осы
үдеріске байланысты барлық жаңа нәрселермен байып отыруы керек. Мұндай
мұғалімді қалыптастыру педагогикалық білімнің басты мақсаты болып табылады.
Өйткені, оның педагогикалық іс-әрекетіне кез келген ұлттың, әлемдік
өркениетінің тағдыры тәуелді.
Қазіргі таңда білім аумағындағы мақсат пен саясат педагогтарды
даярлау мен олардың білімін жетілдіруге, жұмыс жағдайына және т.б. көңіл
бөлінеді. Сондықтан жоғары оқу орны оқу үдерісінің логикасы студенттердің
нақты білім, білік, шеберлік, және қазіргі заманғы жоғары білікті маманға
қойылатын талаптарға сәйкес, сол білім аумағындағы жетістіктерінің тізбегі
мен мазмұнының тізбектерінің оңтайланған тиімді қозғалыстарын көрсететін
объективті заңдылық ретінде қарастырады және ол сол білімнің пәнінен немесе
бөлігінен алатын толық меңгерулеріне сәйкес келуі тиіс.
Сонымен зерттеуіміздің негізгі бағытына сай осы білім беру ортасында
информатика пәнін оқытудың қазіргі кездегі жағдайына сипаттама берсек.
Анықтамалық концепцияға сәйкес, бұл пән қоғамымызды ақпараттандыру
үдерісінен енгізілген , ал ғылыми тұрғыдан информатика - адамдардың қызмет
етуінің барлық салаларында ақпараттарды тарату, сақтау, өңдеу, беру және
алу үдерістерінің жиынтығы туралу ғылым.
Ғылыми негізде информатиканың шығаратын есептері мен сұрақтар аумағы өте
кең. Сондықтан информатиканы келесі қассиетте көруге болады:
• Ақпараттық өңдеу жүйесі және құрылғыларының әдістері мен
ережелерінің рационалдық жобалауы.
• Ғылыми және практикалық есептерін шығаруда, осы құрылғылар мен
жүйелерді қолдану технологиясы.
• Осы жүйе мен құрылғылар арасындағы адамның қарым-қатынас әдісі.
Жоғары оқу орнында кәсіби білімнің даму тенденциясына және информатика
пәнінің мұғалімдерін даярлауға қойылатын талаптарға байланысты оқытылатын
пәннің анықталған элементтері үшін қажетті және жеткілікті сәйкес
ерекшеліктеріне көңіл аударуымыз керек.
Информатикада білім берумен қатар, студенттің жан жақты білімі мен
іздемпаздығын , логикалық ойлауын, білімін өз заманына сай жаңартып отыр
қажеттілігін қалыптастырып, қысқаша айтсақ, оқуға үйрету керек. Әр
жекеленген адамға бағатталған білімнің қажеттілігін [68] негіздеп берді.,
ал оқытудың әр адам баласын дамыту функциялары Т.Н.Мальковский еңбектерінде
зерттелді.
Талдаулар жасалған көптеген зерттеулерде маман моделін бітірушілердің
біліміне, біліктілігіне, дағдыларына қойылатын талаптарды анықтайтын
құралдар ретінде маман іс-әрекетінің параметрлерін көрсетіледі [69]. Олар
күнделікті іс әрекеттер арқылы шешілуге тиісті мәселелер, маман атқаратын
қызметтер, іс-әрекеттер түрлері, міндеттерді шешуде, қызметті орындауда
пайдаланылатын білім, білік және дағдылар. Осыған байланысты информатика
мамандарының дайындық моделін осы талаптарға сәйкестендіріп жасалынады.
Ол үшін оның арнайы ерекшеліктеріне де көңіл аударуымыз қажет:
- еліміздегі қазіргі заманғы саяси және әлеуметтік – экономикалық жағдай;
- нысан мен субъекті ерекшеліктері тұрғысындағы ұстаным;
- кәсіби білім мазмұнындағы алғы шарттар.
Еліміздің әлеуметтік білімдік саясатында кәсіби білімнің әлеуметтік
стандартын төмендету шартында мынадай мақсатты алға тұтынып отыр:
- кәсіби білім жүйесі аумағында жеткіліктілігі, қолжетімділігі мен
лезділігін жетілдіру;
- кәсіби біліммен көбіне егде жұмыссыздар, оралмандар, мектептен ерте
кеткен жеткіншектерді, халықтың әлеуметтік аз қорғалған бөлігін қамту
[69].
Жоғары оқу орындарындағы жастарды кәсіби дайындаудың бүтіндігін
қамтамасыз етуге , студенттерде интегрерленген білім мен іскерлік ісінің
қалыптасуына негізінде көбірек көңіл аударамыз.
Оқу тәрбие үдерісінің мақсат, мазмұн, әдістеме, пішін және құралдары
бағдарламалық мақсаттық ұстанымын сақтай отырып міндетті атрибуты болуға
тиіс. Зерттеу нәтижесінде көптеген авторлар ( Е.И.Мащбиц [24], А.А.Кузнецов
[70], Ю.К.Бабанский [71], М.Н.Скаткин [72] және т.б.) білім жүйесін бірнеше
тізбегін жалғасу ұстанымына негізделген, кәсіби дайындауға органикалық
бүтін, тиімді әсер ететін және динамикалық дамитын талаптар жүйесін жасау
үшін төмендегідей негіздер бар екенің көріп отырмыз:
- білікті информатика мамандарын жан жақты дайындауды және оқу , тәрбие
үдерістерін іске асыруда ең басты нәрсе маманның тұлғасы болуы керек;
- информатиканы оқытатын барлық жоғары оқу орындарында кәсіби дайындауда
болашақ информатика мұғалімінің бас тұлғалық сапасы ретінде белсенді
таным әрекеттеріне дайындыуды қалыптастыратын информатикалық барлық
пәндерді жалғастырып оқыту қажет.
Өз маманының жақсы иесі болуы үшін, оқу үдерісін жалпы теориялық
пәндер аралас пәндерге әсер етуі арқылы болашақ кәсіби дайындық нысанына
бағыттап жасау қажет. Оқу сапасы шешуші кезеңінде танымдық дайындығының
дамуына байланысты болады, Студенттер жоғары оқу орындарында оқытылатын
барлық пәндердің жоспарын терең талдап, оқу пәндерінің мазмұны туралы толық
ақпарат алулары қажет. Бірінші , екінші курста олар жалпы мамандығына қажет
болатын пәндерді оқиды, сондықтан бұл курстағы пәндерге көбірек көңіл
аударулары керек.
Еліміздің білім жүйесінде (колледж, жоғары оқу орны) әртүрлі
объективті әлеуметтік жағдайға байланысты мұғалімді дайындаудың пішінінің
бірі - сырттай оқыту жүйесі әлі күнге дейін тәжірибеде бар. Бұл жүйенің
контингенттерге және оқу үдерісін ұйымдастыруға оның сапалық көрсеткішіне
тікелей қатысы бар екенін бәріміз білеміз.
Біздің бұл жағдайды талдаудан жасаған нәтижеміз: күндізгі бөлім
студенттеріне қарағанда сырттан оқитын студенттерге арналған дәрістік
сабақтар әлдеқайда білікті болуға тиіс және де көп ақпаратта тұруы керек,
оны жеткілікті және жаңа пішінде оқу қажет. Дәрістің мазмұндығының үлкеюі
мен уақытты үнемдеудің басты құралы болып аудиторияның көңілін құбылыстың
басқалармен бірігуіне емес, негізінен тек ерекшелік пішіндерге бөлу. Мұндай
келу информатика әдісінің даму сипаттасын ғана меңгермей, оның әр буындар
бойынша пішінін нақтылауға септігін тигізеді. Оны осы пішінде оқитын
студенттерге жаңаша технологияларда тиімді іске асыруға толық мүмкіндік
бар.
Жаңа оқыту жүйесінде сырттай оқыту пішініне пайдаланылатын қазіргі
заман оқу түрінің бірі – қашықтан оқыту. Қашықтан оқыту- бұл білім беру
мекемесінен қашықта орналасқан жеке тұлғаларды, электрондық және
телекоммуникациялық құралдар көмегімен, белгілі бір мақсатқа сәйкес олардың
оқу-танымдық, даму әрекеттерін әдістемелік тұрғыдан ұйымдастыра алатын
оқытудың жаңа бір пішіні болып табылады (1).
Білім туралы заңның 14- тармағында оқу орындарындағы қашықтан
оқытуды ұйымдастыру төмендегідей пішінде болуы мүмкін деп көрсетілген.
Олар: күндізгі,сырттай, кешкі, дистанттық оқыту және экстернді. Қашықтан
оқыту- бұл оқу орнындағы күнбе күнгі сабақтарға баруды, қатысуды қажет
етпейтін бірақ, жүйелі түрде оқытушылардан немесе осы оқу орнының
сертификатын алған жеке тұлғалардан жүйелі түрде нұсқау ала отырып оқу
мүмкіндігін қамтамсыз ететін әдістер технолгиялары мен құралдар жиынтығы.
Оның базалық оқу орны – бұл өзінің оқу жоспарлары мен әдістемелері бойынша
оқытуды жүзеге асырып және барлық талаптар орындалған жағдайда білім
туралы құжат (сертификат, куәлік, диплом) беретін оқу орны. Оқу орнының
виртуалдық мекемесі – оқу үдерісін интернет желісі бойынша бағдарламаға
сәйкес ұйымдастыра алатын және сервистік қызмет көрсете алатын
бағдарламалық кешен.
Дегенмен, мектепке мұғалімдер даярлау үдерісінде оқытудың бұл түрі әлі
толыққанды қолданысын аяқтамаған. Техникалық, оқу әдістемелік,
ұйымдастырудағы әлі толық қалыптаспаған құрылымдар болашақ мұғалімдерді осы
үдеріспен даярлауды тежеуде.
Білім жүйесіне енген жаңа технологияның дамытушылық қызметінің біріне
мамандықтарына сай білім игеріп, оқыту ерекшеліктеріне сәйкес студенттердің
қызығушылығын ояту, ой өрістерін дамыту. Осыған байланысты бұл жүйеге
көптеген технологиялар қалыптасуда.
Айта кететініміз,- қазақстандық білім жүйесінде қалыптасқан
сараланған технологиялар - модульдік, дамыта, қарқынды, ақпараттық,
проблемалық және т.б. оқытудың барлық құрылымында орын алатын мәселе
болғандықтан, студенттердің жоғарыдағы әрекеттерін дамыту осы
технологияларға ортақ құбылыс болып саналады. Тек оны осы ортада
қалыптастыру ерекшеліктерін көрсетуге болады. Біз зерттеу пәніне сай
технологияны осы ортада ұсынылған тапсырма үлгілерін қарастырғанымызда,
жоғарыда айтылған мәселесін технологияда қалыптасқан тапсырмаларда дамыту
жолдарына көп көңіл бөлдік. Өйткені, жоғарыда көрсетілген оқыту жүйесінің
жаңа технологиялары негізінен студенттерге осы іс-әрекеттерін дамыту
мәселелерін білім мазмұнының негізі мақсаты ретінде алдыңғы жолға қояды.
Сонымен жоғары оқу орнындағы оқытылатын курстарды меңгерудiң
негiзгi құралы болып, студенттердiң әрекеттерiнiң басым бөлiгi кәсіби
әрекеттерге бағытталуы тиіс пәндерге көп көңіл бөліну керек. Өйткенi,
осындай пәндерді оқытудағы негiзгi нәтижені көріп, оны тексеруге және
бағалауға болады. Осы әрекеттер бағыты барысында студенттiң негізгі кәсіби
ұғымды қаншалықты меңгергендiгiн нақтылы жағдайда талдап, соған сәйкес iс -
әрекет түрiн таба алу, керектi тәсiлдi таңдау, талдау арқылы бiлiктiлiгiнiң
қаншалықты қалыптасқандығын байқауға болады.
Зерттеу жұмысымыздың негізгі бағдарына сай жоғары оқу орнында
информатика мұғалімдерін даярлаудағы негізгі пәннің бірі информатика екенің
жоғарыда айтып кеткенбіз. Студенттiң стандарт деңгейiне жеткен
жетпегендiгiн анықтаудың ең тиiмдi жолы, дұрыс таңдалған кәсіби әрекеттер
жиынтығының көбісі осы пәннің мазмұнында қалыптасқан.
Жоғарыда көрсеткендей информатика пәнін қоғамымызда болып жатқан
ақпараттық үдерістің нәтижесі ретінде негіз болған, сол үдеріс мәжбүр еткен
пән ретінде сипаттаймыз.
Информатиканың адам әрекетінің әртүрлі аумағына енуі, оның
қоғамның дамуына әсер етуін академик А.П.Ершов айтқандай , бұл үдерісті
жаңа ғылыми-техникалық революция ретінде баға беріп, оны ақпараттандыру-
адам өркениетінің дамуының жалпы және бөлінбейтін буыны [3] деп сипаттауын
информатиканың қоғамда алатын орны мен роліне берілген үлкен мән ретінде
қарауға болады.
А.А.Кузнецов [70, 32 бет] информатиканы оқытудың дамуы тенденциясы мен
болжамында компьютерлік білім мен информатика курсының екі факторына көңіл
аударады:
Біріншіден, компьютерді пайдаланушының кәсіби емес әрекеттерінің
мазмұны өзгерді. Бағдарламамен қамтамасыз етудің дамуы арқасында, саймандық
бағдарламалық құралдар мен қолданбалы бағдарламалар пакетін қолданудағы
біліктілік адамнығ компьютерлік білімінің жетекші компоненті болып отыр.
Бұл жағдайда бағдарламашылық шеберлктердің ролі біртіндеп азаюда.
Екіншіден, қазіргі кезде орта мектеп білім жүйесіне компьютерлердің
белсенді енгізілуі шартында және оны төменгі кластан бастап барлық пәндерге
оқытуға қолдануы, жоғарыда көрсетілген біліктіліктержалпы білімділік
сипаттама алуда және олар тек информатика пәнінде емес барлық мектеп
пәндерінде қалыптасады. Осы тенденцияны ескеру информатика курсының
мақсатын прагматикалық сипаттамалаудан кері қайтуға тура келеді және де
оның мазмұнынан компьютерлік білімді бөлумен қатар информатика негізін
іргелі ғылым ретінде таныстыру міндетін де көрсетуіміз қажет [70].
Сонымен информатика пәнінің жалпы білімділік мәні мен білім аумағындағы
педагогикалық функциясын оның адамның жалпы біліміндегі негізгі міндеттерін
шешудегі құндылығымен анықталады. Яғни:
- оқушының қазіргі заманғы ғылыми көзқарасын қалыптастыру;
- ойлау қабілетін дамыту;
- оқушыны тәжірибелік әрекетке дайындау, білімді жалғастыру, ақпараттық
қоғамда жұмыс істеуі, т.с.с.
Оқытудың маңызды жағы ол - теорияның тәжірбиелік маңыздылығын
көрсету. Студенттерге теорияның қоғамдық тәжірбиеге, ақпараттық дамудың
заңдылығын түсінуге және ол құбылыстың болашақтағы маңыздылының тарихи
материалдарын тексеруге қажеттілігін түсіндіру қажет.
Оқытудың әртүрлі буындары мен білім сатыларында оқу үдерісіне
байланысты әрқилы мәселелерін шешу үшін компьютерді пайдаланудың
ұстанымдық педагогикалық мақсаттылығы мен мүмкіндігі Б.С.Гершунский [73],
Е.И.Мащбиц [7] және т.б. жұмыстарында негізделген.
Жаңа түсініктерді, анықтамаларды, тәртіп т.б. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘОК 378.14
Қолжазба құқығында
АЙГҮЛ СЕРАЛЫ
Жоғары оқу орнында жалпы білім беру информатика курсын оқыту үдерісін
жобалауды автоматтандыруды іске асыру
13.00.02– Оқу мен тәрбие теориясы мен әдістемесі
(информатика, білім жүйесін ақпараттандыру)
Педагогика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған
диссертация
Ғылыми жетекшілері:
педагогика ғылымдарының докторы,
профессор Кариев С.К.
Қазақстан Республикасы
Алматы, 2010
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
1 ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА ИНФОРМАТИКА КУРСЫН ОҚЫТУ ҮДЕРІСІН
АВТОМАТТАНДЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
.
1.1 Жоғары оқу орнында болашақ информатика пәні мұғалімдерін 11
даярлаудың қазіргі заманғы
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Информатиканы оқытуды автоматтандырудың ғылыми-теориялық 27
негізін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
1.3 Оқытуды педагогикалық технология тәсiлiмен құрылымдық жобалаудың
теориялық негізі мен оның құралдарын жасаудың 36
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
1 тарау бойынша 55
тұжырым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ..
2 ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА ИНФОРМАТИКА КУРСЫН ОҚЫТУ ҮДЕРІСІН
АВТОМАТТАНДЫРУДЫ ІСКЕ АСЫРУ ... ... ... 56
2.1 Жоғары мектепте информатика курсын технологиялық картаның
негізінде жобалаудың мазмұны мен 56
құрылымы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
2.2 Технология жобасын жасау және технологиялық картаны
автоматтандыруды іске 71
асыру ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
..
2.3 Информатика курсын оқытуда оларды пайдаланудың
әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 81
... ... ... ...
2.4 Педагогикалык эксперимент жұмыстары және оның нәтижелері ... .
97
2 тарау бойынша 107
тұжырым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 108
... ... ... ... ... ... ... ... .. ..
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 110
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 119
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі. Қазақстан Республикасының "Бiлiм"
туралы Заңындағы қажеттi реформаның мiндеттерiнде болашақ мамандар
кәсiпқой, өмiр және экономикалық үдерістердi талдай бiлетiн, алған
бiлiмдердi одан әрi дамытып материалдық, рухани байлықтарды жасай алатын
мамандарға қажеттiлiктер туындала бастағанын алғы шарт етiп қою
қажеттілігінде айтылған [1]. Яғни, еліміздің дамыған елдердің қатарына
кіруге мақсат қойған қоғамымызда әлеуметтік-экономикалық, саяси өзгерістер
сол заман талабына сай білім беру саласын жетілдіруге жаңа талаптар қойып,
жаңаша міндеттер жүктеп отырғанын айтуымызға болады.
Қазіргі заманғы білім жүйесіндегі жаңа технологиялар оның жаңа ортада,
яғни ақпараттық қоғамда дамуына тікелей байланысты. Білім туралы заңның
негізгі ұстанымының бірі – білімді ақпараттандыру болып табылады [2].
Білімді компьютерлендіру мәселесіне әдіснамалық, педагогикалық-
психологиялық тұрғыдан мінездеме беру, оны кешенді түрде қарастыруды
ресейлік ғалымдар- А.П.Ершов [3], В.М.Монахов [4], Б.С.Гершунский [5],
А.А.Кузнецов [6], Е.И.Машбиц [7], В.В.Давыдов [8], В.В.Рубцов [9],
А.И.Яковлев [10] т.б. алғашқылардың бірі болып ұсына бастады. Осы ғылыми
еңбектер бұл мәселемен айналысатын зерттеушілерге теоретикалық тұрғыдан
басшылыққа алынуда.
Өз кезегінде қазақстандық білім жүйесін ақпараттандыруға еліміздің
ғалымдары да өз үлестерін қосуда. Ақпараттық технологиямен оқытудағы
үдерістер, білімді ақпараттандырудың педагогикалық шарттары, оқу үдерісін
автоматтандыру Т.О.Балықбаев [11], Е.Ы.Бидайбеков [12], Е.Медеуов [13],
Ж.А.Қараев [14], С.Кариев [15], С.М.Кенесбаев [16], Ж.Нұрбекова [17],
С.Г.Григорьев [18], В.В.Гриншкун [19], Г.К.Ізтілеуова [20] және т.б.
ғылыми жұмыстарында жеткілікті деңгейде сипатталған. Ақпараттық технология
ортасына бейімделгіш – қашықтан оқыту технологиясы (Г.К.Нұрғалиева [21])
зерттеу жұмыстарында жоғары деңгейде орын алған. Бұл көрсетілген
зерттеулердің тартымдылығы оның ұлттық білімді ақпараттандыруға
бейімделуінде, іс-тәжірибелердің сол ортада жасалынуында болып саналады
Осыған сәйкес жалпы білім парадигмасы болашақ информатика
мұғалімдерін жоғары оқу орындарында жаңаша технологиямен оқыту негізінен
жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуға, өздігінен шығармашылықпен жұмыс істей білу
қабілетін және қызмет барысындағы іскерліктері мен дағдыларын
қалыптастыруға бағытталған, кәсіби үйренуде алға қойған мақсатына жетудің
тиімділігін, нәтижелілігін қамтамасыз етуді көздейтін, өз өмір
әрекеттерінде берілген әртүрлі бағыттағы материалдарды жедел әрі сапалы
меңгеруге бағытталайды.
Педагогикалық ғылымда білімдегі оқыту жүйесін автоматтандырудың
әртүрлі аспектісіне мен мәселелеріне шетел зерттеушілері П.И.Пидкасистый
[22], Ю.К.Бабанский [23], Е.И.Мащбиц [24], В.М.Монахов [25], Н.Ф.Талызина
[26], В.П.Беспалько [27], М.В.Кларин [28] т.б., және отандық
зерттеушілер Б.Ә.Әбдікәрімов [29], Г.К.Нұртаева [30], М.С.Мәлібекова [31],
Ә.Е. Әбуов [32] т.б. өздерінің көптеген зерттеулерін арнап, ғылыми
негізделген ұсыныстар жасаған.
Оған нақты анықтама беруде авторлардың зерттеу пәніне байланысты
әртүрлі келулер мен көқарастарын байқауға болады. Мысалы, қазақстандық
ғалымдар еңбектерінде “инновация”, “педагогикалық (білімдік) инновация”,
“технологиялық инновация” түсініктеріне толықтырып жүйелік анықтамалар
берілген [33]. Бұл автоматтандыру үдерісінің қазақстандық шартында
қалыптасқан анықтама.
Қазіргі кездегі жоғары оқу орнының білім бағдарламасына сәйкес
информатика курсын оқытуда бұл әрекеттерді басқару мәселелері, оларға
қазіргі заман технологиясы мен құралдарын пайдалану үдерістері
студенттермен жұмыс істеуде өз шешімін толық таппаған мәселе болып
саналады.
Информатика пәнінің мазмұнын анықтау, оны оқытуда қазіргі заман
технологиясын таңдау және бұл технологияны оқу үдерісіне пайдаланып, іс
жүзіне асыру мәселесі де осы уақытқа дейін толық қарастырылып анықталмаған.
Өйткені, информатиканы жоғары оқу орындарында оқитын болашақ мамандар өзі
қалаған мамандықтарына бейімдеп өтілетін оқу материалдарының көлемі толық
және айқын көрсетілмеген және де олар оқу әдістемелік құралдармен де
қамтамасыз ету деңгейі әлі де болса төмен болып отыр.
Біздің жағдайымыздағы бұл үдерісті жобалау мәселесі, оны іске
асыруды болашақ информатика мамандықтарға білім беруге қатысты болмақ.
Негізінен бұл сала әлі толық шешімін таппағанмен, бұған, тікелей әсер
ететін еліміздегі жаңа өзгерістер инновациялық енгізулердің болашағынан зор
үміті бар екенін айта кету керек, сондықтан ол сенімді үдеріс ретінде үміт
күттірдеі.
Білім мазмұнын қалыптастыруды белгілі ғалымдар В.В.Краевский [34],
М.В.Кларин [35], В.М.Монахов [36], Қ.Қабдықайыров [37], Н.В.Апатова [38]
Л.Оразбекова [39] және т.б.) көптен бері зерттеп, жоғары мектептегі әр
саладағы білім мазмұнын анықтап, жасалынған әдістемелік жүйелерін оқу
үдерісіне енгізу жұмыстарын жасаған.
Сондықтан біздің тұжырымдамамызда да осы технологияны болашақ
информатика мұғалімдерін даярлауда информатиканы оқыту үдерісіне пайдалану
қажеттігін бүгінгі күннің талабы деп есептейміз. Өйткені, жаңа технологияны
пайдалану оларға: 1) сапалы білім алуына нақтылай жағдай жасайды, өйткені
теориялық материалдар мен практикалық қосымшалар оның қолында тұрақты
болады; 2) теориялық және практикалық сабақтағы уақытын тиімді пайдаланады,
оңайлы ұйымдастырады, өз білімін бағалаудың жолын біліп отырады; 3) көп
жағдайда оқытушының көмегінсіз өз бетінше тапсырмаларды орындап, болашақ
мамандығына пайдалана білетін болады. Ал, оқытушыға өз тәжірбиелерін үнемі
жаңалап, толықтырып, сапасын арттырып, өздері жасаған технологиялық
материалдармен тәжірибе алмасып, оны басқа дәрежеде дайындай алады. Бұл
басқа салалардағы ғылыми еңбек пен тәжірибелердің нәтижесі.
Бұл технологияны информатиканы оқыту үдерісіне қолдану жағдайына
байланысты көптеген ғылыми- теоретикалық талдаулар жасадық, педагогикалық-
психологиялық және де дидактикалық жұмыстарға саралаудан өткіздік.
Еліміздің жоғары оқу орындарындағы информатиканы оқытудың қазіргі заманғы
жағдайы, оқу үдерісі, оқу – ғылыми әдебиеттертерәмен қамтамасыз етуді
қарастырғанымызда, болашақ информатика мұғалімдерін жаңаша технологиямен
даярлауды дамыту мәселесі толық зерттелмегенін байқадық.
Информатика мамандарының білімін жетілдіру жолдарыy іздестіру, оларға
білім технологиясының информатика курсын оқытуда кәсіби бағыт беруде
енгізу, соның нәтижесінде олардың білім деңгейін көтеру, жаңа оқыту жүйесі
шартында бұл мәселенің тәжірибелік және теоретикалық маңыздылығының
жасалмағаны біздің ғылыми зерттеуіміздің тақырыбын Жоғары оқу орнында
жалпы білім беру информатика курсын оқыту үдерісін жобалауды
автоматтандыруды іске асыру деп алуымызға негіз болды.
Еліміздегі жоғары оқу орнында болашақ информатика маманын даярлауда
осы көрсетілген технологиямен оқытуда осы кезге дейін өз шешімін толық
таппаған мәселелер баршылық. Солардың бірі – информатикадан арнайы
курстарды жаңаша технологиямен оқытуды жобалау жүйесін жасап, осы ортаға
бейімдеу, әсіресе, бұл мәселе елімізде толық енгізілген кредиттік оқыту
жүйесінің ерекшеліктеріне байланысты осы оқыту жүйесі мен ортасында жасап,
зерттеулер мен тәжірибелерден өткізіп, алынған ғылыми нәтижелерін қайта
қарастырып, жаңаша шартта оқыту үдерісіне енгізуге тура келеді. Сондықтан
бір жағынан, жоғары оқу орындарында мұғалімдік мамандыққа әлемдік деңгейде
дайындауға сұраныс, ал екінші жағынан, осы мамандарды дайындаудағы жоғары
мектептерде білім берудегі көрсетілген, орын алған мәселелер мен жаңаша
шарттағы зерттелмеген мәселелелер жұмысымыздың қарама-қайшылығын айқындап
отыр.
Еліміздің жоғары оқу орындарында айқындалған информатикадан білім
мазмұнына байланысты, оқу саласы мен бағытына қарай бір деңгейлі білімді
анықтап алу қажет. Мысалы, осы оқу орындарында кредиттік жүйемен оқыту
шартында студенттерді мемлекеттік стандарт бойынша болашақ информатика
мұғалімдеріне сапалы білім беру деңгейі курс мазмұны бойынша қазіргі кезде
біркелкі болып отыр деп санауға болмайды. Осы курсқа әсер ететін
факторлардың көптігіне байланысты ол объективті себептер болып саналады.
Осы нормативтік құжаттардан болашақ информатика мұғалімдерінің білім
мазмұнының қандай дәрежеде болатынын онда нақты көрсетілмеген соң айту
қиындау. Сондықтан, жаңа жүйедегі білім технологиясын оның ерекшеліктерін
ескеріп пайдаланып оқыту үдерісін жобалау, оны іске асырудың әдістемелері
мен құралдарын жасау, жаңаша ортада осы кезге дейін толық зерттелмеген
жағдай. Біздің ғылыми зерттеуіміздің көкейкестілігі осында.
Зерттеудің мақсаты - жоғары оқу орындарындағы информатиканы білім
стандартына сәйкес жобалау үдерісін автоматтандыруды іске асыру, оның
тиімділігін теориялық тұрғыдан негіздеу және оны педагогикалық эксперимент
арқылы дәйектендіру.
Зерттеудің нысаны – жоғары оқу орындарындағы оқу үдерісі.
Зерттеудің пәні – жоғары оқу орындарындағы информатика пәнін оқытуды
жобалауда педагогикалық технологияның құралдарын жасау мен іске асыру
әдістемелері .
Зерттеудің ғылыми болжамы – жоғары оқу орындарындағы информатиканы оқыту
үдерісінің тиімділігінің, сапасын арттыруын оны жобалауда білім
технологиясын пайдаланып, оны іске асырудың әдістемелер жүйесі жасалынатын
болса, онда білім берудің оқу үдерісінің сапасы артып, болашақ информатика
мамандарының білім деңгейі көтеріледі, өйткені әлемдік деңгейде сапалық
сараптамадан өткен жаңаша оқыту жүйесін автоматтандыру оқу үдерісін
жетілдіреді.
Зерттеудің міндеттері:
- жоғары оқу орындарындағы информатиканы оқытудың, онда
пайдаланылатын білім технологиясының, жоғары оқу орындарындағы
информатика мұғалімдерін даярлаудың ғылыми-теориялық негіздерін
айқындау;
- жоғары оқу орындарындағы оқытуды жобалаудағы технологияға
бейімделген құралдарының жүйесін жасаудың теориялық негізін
нақтылау;
- педагогикалық технология тәсілімен құрылымдық жобалаудың құралдарын
анықтау;
- жоғары оқу орындарында информатика курсын технологиялық картаның
негізінде жобалаудың мазмұны мен құрылымы айқындау;
- технологиялық картаны автоматтандыруды іске асыру негізінде
технология жобасын жасау;
- информатика курсын оқытуда технологиялық картаны пайдаланудың
әдістемесін жасау және ұсынылған жаңа әдістеменің тиімділігін
педагогикалык эксперимент жүзінде тексеру.
Зерттеудің жетекші идеясы. Жоғары оқу орындарында болашақ информатика
мұғалімдерін даярлау үдерісін жаңаша технологиямен қамтамасыз ету,
студенттердің тұлғалық дамуы және оқытушылардың әрекетіндегі жаңашылдықты
қалыптастыру мен дамытуды қамтамасыз етеді.
Зерттеу жұмысының методологиялық негізі. Болашақ информатика
мұғалімдерін жаңаша технологиямен оқытудың тиімді құралының бірі ретінде
ғылыми негізделіп жасалынған тапсырмалар жинағының мазмұны мен құрылымы
ұсынылды; философтардың, психологтардың, педагогтардың, әлеуметтанушылардың
тұлғаны қалыптастыру теориясы мен соңғы жетістіктері; кәсіби білім беру
саласындағы болашақ мұғалімдердің кәсіби біліктілігін қалыптастыру мен оқу
үдерісіне жаңашыл технологияны пайдалауға байланысты әртүрлі ғылыми-
теориялық еңбектер құрайды.
Зерттеудің көздері. Тұлғаның қоғамдағы әлеуметтік орын туралы ілім,
оның дамуындағы әрекеттер мен қатынастың ролі, еліміздің әлеуметтік
экономикалық түрлендірулер концепциясы негіздері, Қазақстан Республикасының
“Білім туралы” заңы, Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың 2005-
2010 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы, Қазақстан Республикасының
білім беруді дамытудың 2011—2020 жылға арналған мемлекеттік бағдарламасының
жобасы, “Білімді ақпараттандыру” бағдарламасы, жұмыстың әдіснамалық-
теориялық негіздерінің авторлары, білімді қамтамасыз ететін ресми құжаттар,
оқу-әдістемелік кешендер, оқулықтар мен оқу бағдарламалары, автордың
педагогикалық тәжірибесі мен зерттеушілік әрекеттері.
Зерттеудің әдістері. Ғылыми-теорилық әдебиеттер мен бағдарламаларға,
ресми құжаттарға теоретикалық-әдіснамалық талдаулар жасау; теориялық
моделдеу жұмыстары; болжамдау әдістемелері (сауалнамалар, бақылау және
тестілеу әдістері); тәжірибелік әдіснамалар, педагогикалық эксперимент,
нәтижелерді статистикалық әдіспен өңдеу.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
- жоғары оқу орындарындағы информатиканы оқытуда пайдаланылатын
технологиялық картаны автоматтандырудың қажеттілігі көрсетілді;
- жоғары оқу орындарында информатика курсын технологиялық
картаның негізінде жобалаудың мазмұны мен құрылымы айқындалды;
- технологиялық картаны автоматтандыруды іске асыру арқылы
технология жобасы жасалынды;
- автоматтандырылған педагогикалық технологиялық картаны
пайдаланып оқытудың әдістемесі ұсынылды.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: болашақ информатика мұғалімін
дайындауды жетілдіру үшін қолдануға болады. Зерттеу жұмысында жасалған
технологиялық картаны, тапсырмалар жүйесін білімнің әртүрлі қадамдарында,
мұғалімнің біліктілігін жетілдіру жүйесінде, информатика оқытушыларының іс-
тәжірибесінде пайдалануға болады.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар:
- жоғары оқу орындарындағы информатиканы оқытуда пайдаланылатын
технологиялық картаны автоматтандырудың қажеттілігі;
- жоғары оқу орындарында информатика курсын технологиялық
картаның негізінде жобалаудың мазмұны мен құрылымы;
- автоматтандырылған технологиялық картаны іске асыру арқылы
технология жобасы;
- автоматтандырылған педагогикалық технологиялық картаны
пайдаланып оқытудың әдістемесі.
Зерттеудің нәтижелерінің дәлелдігі мен негізділігі: зерттеу нысанындағы
негізгі бағыттардың әдіснамалық тұрғыда дәйекті дәлелденуімен, теориялық
және тәжірибелік материалдардың талдануымен,экперимент бағдарламасының
педагогикалық мақсатқа сәйкестілігімен, бастапқы және соңғы нәтижелердің
дәлелді қорытындылануымен, олардың тиімділігінің жоғары оқу орындарындағы
информатика мұғалімдерін дайындау үдерісінде тексерілуіменен қамтамасыз
етілген.
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және іс-тәжірибеге енгізу. Жоғары
оқу орнындағы болашақ информатика мұғалімдерін даярлауды автоматтандыруды
енгізу мақсатында “информатика (Паскаль тілі) ” курсынан технологиялық
карталар жүйесі қалыптасып, оны оқыту үдерісінде іске асырудың әдістемелік
құралы жасалынып, іс-тәжірибеге енгізілді.
Зерттеудің негізгі қағидалары: Информатика пәнінен технологиялық карта
және оған бейімделген тапсырмалар жүйесін жасаудың теориялық
негізі(Білім,2008 ж.,№12.Алматы қаласы.)., Информатиканы инновациялық
технологиялық құралмен оқытудың ғылыми-теориялық негізін талдау(Бастауыш
мектеп,2009 ж., №1 Алматы қаласы.)., Информационная технология-как
средство обучение(Поиск, 2008 ж.,№12.Алматы қаласы.)., Информационная
технология обучения в современном мире.(Международная научно-практическая
конференция Теоретические и методико-биологические проблемы современной ФК
и спорта г.Бишкек Кыргызская Республика., Методы и организационные формы
преподавания информационных технологий(Международная конференция
Актуальные проблемы развития инновационной деятельности. г. Ташкент
Республика Узбекистан)., Школьная информатика: психолого-педагогические
аспекты использования компьютера в начальной школе.(Всероссийская
международная конферения Интернети и современное общество. г. Санкт-
Петербург Российская Федерация) баяндалды, жарық көрген мақалалар мен
әдістемелік құралдардан көрініс тапты.
Зерттеудің базасы. Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-
техникалық университетінің Машина жасау, Политехникалық
факультеттерінде “Информатика ” пәнінің оқу үдерісінде жұмыстар жүргізілді.
Зерттеудің негізгі кезеңдері:
1-ші кезеңде (2005-2007 жж.) теориялық тұрғыдан зерттеу мәселесі бойынша
педагогикалық және оқу-әдістемелік әдебиеттерге талдау жасалынды,
еліміздегі жоғары оқу орындарындағы оқыту үдерісінде осы мәселеге
байланысты ғылыми әдістемелік әдебиеттер мен тәжірбелердің қазіргі жағдайы
анықталды, оқу үдерісін жобалауға педагогикалық технологияны пайдалану
мүмкіндіктері айқындалды, ғылыми аппарат айқындалып, зерттеуге байланысты
материалдар жинастырылды.
2-кезеңде (2007-2008 жж.) зерттеу тақырыбының мақсатына сәйкес жоғары оқу
орындарындағы информатика мұғалімдерін жаңа оқу технологиясы шартында
білім берудегі жаңаша құралдар мен олардың мазмұны мен құрылымы анықталып,
оқу үдерісіне енгізуге негіз болатын жағдайлар жасалынды. Педагогикалық
технология бойынша оқу үдерісі жобаланып, технологиялық базасы жасалынды,
тәжірибелік сабақтар өткізуге мүмкіндік туды. Дидактикалқ оқу құралдары
қалыптастырылып, айұындаушы және қалыптастыру эксперименттері жүргізіліп,
нәтижелері талдаудан өтіліп отырылды.
3-ші кезеңде (2008-2009 жж.) Зерттеу жұмыстарымыздың теориялық негізінде
тәжірибелік- педагогикалық жұмыстар жүргізіліп отырылды. Білім стандартына
сай технологиялық картаға бейімделген оқу материалдарының мазмұны
қалыптасып, информатиканы оқыту үдерісін автоматтандыру бейімделді. Жасаған
технологиялық базаның және әдістеменің негізінде бақылау және
эксперименттік топтарға қалыптастыру эксперименттерң жүргізілді. Жиналған
материалдарды талдау, өңдеп жүйеге келтіру жұмыстары жасалынды;
эксперименттік жұмыс қорытындысы мен іс-тәжірибелік әрекеттердің теориялық
және практикалық нәтижелері қорытылып, басылымдарға жариялануға ұсынылды.
Диссертацияның құрылымдық мазмұны. Диссертация кіріспеден, екі тараудан,
зерттеудің негізгі тұжырымдары келтірілген қорытындыдан, пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен, суреттерден, кестелерден, қосымшадан тұрады.
Кіріспеде зерттеу тақырыбының көкейкестілігі, зерттелу дәрежесі,
ғылыми аппараттары (мақсаты, нысаны, пәні, міндеттері, ғылыми болжамы,
жетекші идеясы, әдіснамалық және теориялық негіздері, ғылыми жаңалығы мен
теориялық маңыздылығы) беріледі, практикалық маңыздылығы мен қорғауға
ұсынылатын қағидалар баяндалады.
Жоғары оқу орындарында информатика курсын оқыту үдерісін
автоматтандырудың ғылыми-теориялық негіздері атты бірінші тарауда
зерттеудің проблемасына байланысты жоғары оқу орнында информатика болашақ
пәні мұғалімдерін даярлаудың қазіргі заманғы жағдайы, жаңаша білім
технологиясымен оқытудағы мәселелер, информатиканы оқыту үдерісін
жобалаудағы ғылыми-теориялық негізіне талдаулар жасалынып, осы пәннен
технологиялық құралдар жүйесін жасаудың теориялық негізі көрсетіледі.
Жасалынған құралдарды білім стандартына сәйкес информатиканы оқыту
үдерісінде студенттердің білім деңгейің оқытуды автоматтандыру негізінде
асыруда осы саладағы ғалым зерттеушілердің (В.М.Монахов, Н.Ф.Талызина және
т.б.) педагогикалық технологиясының мәні мен автоматтандыру үдерістеріндегі
жұмыстары қарастырылды.
Жоғары оқу орындарында информатика курсын оқыту үдерісін
автоматтандыруды іске асыру атты екінші тарауда білім сапасын арттыруға
мақсатталған информатика курсының құрылымдық жобасы қарастырылыған,
зерттеудің мақсатын жүзеге асыруда технологияның негізгі базалық
құрауыштары – технологиялық карталар мен сабақтың ақпараттық картасы
жиынтығын жасаудың әдістемесі, информатикадан тапсырмалар жүйесін осы
құралдарға бейімдеу үдерісі мен оны іске асыру жолдары сипатталып,
ұсынылады. Педагогикалык эксперимент жұмыстары және оның нәтижелері
беріледі.
Қорытындыда теориялық және эксперименттік жұмыстардың нәтижелеріне
негізделген тұжырымдамалар мен ұсыныстар беріледі.
Қосымшада зерттеу материалдары (эксперимент шартындағы оқытуға
байланысты технологиялық карталар мен карталар бойынша жасалынған
информатика сабағының ақпараттық карталары ) беріледі.
1 ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА ИНФОРМАТИКА КУРСЫН ОҚЫТУ ҮДЕРІСІН
АВТОМАТТАНДЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Жоғары оқу орнында болашақ информатика пәні мұғалімдерін даярлаудың
қазіргі заманғы жағдайы
Қазақстанның әлемдік білім кеңістігіне енуі негізгі қағидалары
Білім туралы ҚР заңы [1], Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі
білім беруді дамыту тұжырымдамасы [40] және т.б. ресми құжаттардағы
мемлекеттік білім саясаты арқылы нақтыланған. Бұл құжаттарды еліміздің
білім жүйесін реформалаудың басты міндеттері болып білімнің барлық деңгейін
ақпараттандырудың мен оқытудың жаңа технологиясын енгізу болып саналады.
Қазiргi заманғы ғылыми-техникалық үдерістердің тез дамуы, ғылыми және
ғылыми-техникалық ақпараттың көлемiнiң үдей түсуiне байланысты бiлiмнiң тез
алмасуы және де жаңаруы шартында жоғарғы мектепте жоғары жалпыбiлiмдiлiк
пен кәсiби дайындығы бар, өздiгiнен шығармашылық жұмысқа бейiмдi,
өндiрiстiк үдеріске жаңаша және де прогрессивтiк нәтижелердi енгiзе алатын
мамандарды дайындаудың мәнi аса жоғары болып отыр.
Бәрімізге белгілі, қазір ақпараттандыру үдерісі арқылы жаңа қоғамдық
құрылым – ақпараттық қоғам түсінігі пайда болды. Оның барлығы білімнің
ақпараттық қоғамдағы өмір сүру орталығына тікелей байланысты.Бұл қоғамның
дамуы білімнің мақсаты мен мазмұнына көп әсер етеді, ол оқытудың әдістемесі
мен ұйымдастыру пішінін өзгертуге алып келеді.
Бұл түсінікке И.В.Роберт мынадай сипаттама береді: Қоғамды
ақпараттандыру – бұл әрекеттің түрі ақпаратты өңдеу, сақтау, тасымалдау
және оны қолдану болып табылатын, жаңа есептеу техникаларының құралдарымен
және ақпаратты алмасу құралдарымен іске асырылатын ауқымды әлеуметтік
үдеріс [41].
Казақстан білімде ақпараттық технологияны пайдаланудан әлемде тұрақты
дамып келе жатқан және ТМД елдерінің ішінде алдыңғы қатардағы орындардың
біріне шықты деп айтуға болады. Жоғары оқу орындарында мамандар
дайындауға қазіргі заманғы ғылыми-зерттеу және материалдық базасы
жеткілікті.
Мамандар оның осы қатарға көтерілуін үш буын арқылы іске асырылды деп
санайды. Олар:
1. Қоғамды ақпараттындыру (ақпараттық мәдениет негізін
қалыптастыру, білім беру мекемелерін белсенді түрде
компьютерлік техникалармен қамтамасыз ету, білімдегі
ақпараттық қорды меңгеру);
2. Ақпараттық қорды дербестендіру, оны компьютерлік (машиналық)
ішінге көшіру;
3. Ақпараттық қорды әлеуметтендіру, жеткілікті ақпараттық қорды
қалыптастыру, халықтың ақпараттық тұтынымын толық қамтамасыз ету [42]. Жаңа
Қазақстан өзіндік жеке технологиялық және ғылыми базасы болмайынша күшті
мемлекетті құру мүмкін емес, сондықтан ол білім мен ғылымға сүйенуге
тиіс. Білімнің қоғамдағы ролінің жоғары болатындығы да осында, өйткені
білім - оның өзі отырған тұғыры болады. Қоғамымыз инновациялық креативтік
біліктілігі жоғары, қазіргі заманғы ақпараттық технологияны меңгерген
мамандарды даярлауға барлық күш қуатын арнау керек.
Осыған байланысты білім жүйесінде бағытталған мақсаттармен іс шаралар
жүргізуде. Соның бірі - әлемдік білім жүйесінде ерекше орын алуға ұмтылыс
жасаудағы инновациялық даму бағытындағы көпдеңгейлі стандарт, яғни жаңа
шартқа сәйкестендірілген элитарлық жүйе . Бұл жүйе қажетті де және қазіргі
кезде жоғары оқу жүйесіне толыққанды ене бастады деп те айтуға болады.
Еліміздің инновациялық дамуы бағытына ғана сүйеніп жасалынатын тактикалық
мақсаты – іргерлі және қолданбалы зерттеулерді дамытуға қабілетті
Қазақстанның ғылыми потенциалдарының элиттік бөлігін сақтау және де
мемлекеттің саяси және экономикалық дамуы мақсатында идеяны іске асыратын
жаңа пішінді жасау. Білімнің элитарлық жүйесінің өзіндік пішіндері болады.
Әдетте толыққанды қалыптаса қоймаған осы жүйені дамытуда мынадай ұстанымдар
ұсынылады:
а) алынған ғылыми дәрежелер құрылымын білім сапасының куәлігі ретінде
көрсету;
б) элитарлақ ғылыми статус алған анықталған уақыт аралығынан кейін оны
өзінің ғылыми нәтижелерін жарялау арқылы субъектіден талап ететін
жаратылыстық ғылыми таңдау перманенттік жүйесі.
Мұнда ғылыми дәреже құрылымы (бакалавр-магистр-доктор) субъектінің
формальды қозғалысының барлығы есепке алынып отырылады. Яғни, қоғамдық
қауымдастық тұрғыдан оны танудың дәрежесі тұрақты сипаттама алып, ғылыми
өнімінің сапасы тұлғаның интеллектуальдық генезисін сипаттап, оның шын
мәніндегі элитарлық дәрежесін көрсетіп отырады.
Осындай пішіндегі білім деңгейіне ұмтылыс жасаған еліміз , өзінің
азаматтарының бейімділігін арттыруға, жоғары басқарушы өкілділігі, еңбек
ұжымдарының салауаттылығына қарай отырып студенттерге беретін жоғары білім
жүйесін бұрынғыдан да күшейтуге талап қояды.
Осыған байланысты жоғары оқу орнындағы оқытудың стандарты негізінде
жоспарға жалпыбілімділік мазмұнында айрымашылығы бар студенттердің
ақпараттық мәдениеттігіне дайындау алдыңғы мәселелердің біріне қойылады. Ал
олардың кәсіби дайындығының қажетті шарттары ретінде оқудың мақсатын
анықтау және оны нақтылауды алып, кезекті буындарға бөлуге болады:
1. Жоғары білім стандартының кәсіби білім мазмұнын анықтау және жасау;
2. Оқу-тәрбие үдерістерін ұйымдастырудың ықшамды жүйесін жасау;
3. Оқу үдерісі мен мақсатының құрылымы мен мазмұнын анықтау.
Әрине осындай көкейкесті мәселелерді шешуге қадам жасау үшін алдымен сол
жүйедегі қарама қайшылықтарды нақтылап алады. Еліміздің орта және жоғары
білімінің қоғамның даму буындарын анықтайтын, оның кейбір салаларда
жақсаруын көрсететін әлеуметтік институт есебінде қарама қайшылықтарына
төмендегідей топтама жасауға болады: олар негізінен, ертеректегі білім
жүйесімен қазіргі заманғы өмір талабының арасындағы шартында, мектеп
оқушыларын жоғары оқу орындарына бағыттап оқытуды сақтайтын орта білім беру
жүйесінде оқыту мақсаты төмендеді. Келесі қайшылық: тұтас мектеппен оның
біркеліктілігі ұстанымының арасында, яғни, мектеп бітірушілер үшін тәжірибе
жүзінде жоғары білім алуда еркінділік пен нақтылықтың жоқтығында.
Көп жағдайда, халықтық білім мақсаты және тұтас білім алу жүйесі
мәселелерін өзара түсінбеушілік те оқушының білім алуға ұмтылысы оның білім
деңгейі мен дағды дәрежесі оқу үдерісіндегі өзіндік әрекетінің даму
қоғамымыздағы ізгіліктендіру арасындағы қайшылықтардың бірі болып саналады.
Бұл жағдай орта және жоғары білімді жақындастырудың жолдарын қарастыру
үздіксіз білімді іске асыру мақсатында мектеп пен колледж, кез келген
пішіндегі білім мақсаты мен міндеттерін анықтау қажеттілігін тудырды. Ал
бұл мақсат жоғары мектепте анықталған білім жиынтығын алу негізінде дамыған
белсенді өзіндік тұлғаны қалыптастыру ретінде қарастырылады.
Жоғарыда көрсетілген үлкен ұмтылыстарға байланысты қазіргі заманда
қазақстан жоғары оқу орындарының алдында күрделі мақсаттар тұр. Олардың
төмендегідей ықшамдалған құрылымдарына сипаттама беруге болады:
- студенттің оқу тәрбиесіне қоғамның қоятын талабы ретінде мемлекеттік
мақсат;
- жоғары білімді тұлғаның құрылымын және оған қойылатын негізгі талабын
сипаттайтын жоғары білім мақсаты;
- жоғарғы оқу орнының жалпыбілім пәндерінің бағдарламалары, оқу жоспарының
құрылымына қойылатын талап ретіндегі жалпыбілімділік мақсат;
- маманның біліктілік мінездемесіе ескеретін жоғары оқу орнының оқу
жоспары мен оқу бағдарламалары құрылымына қойылатын кәсіби мақсат;
- жоғары білім стандартын қамтамасыз етуге арналған жалпыбілімділік пән
құрылымына қойылатын талап ретіндегі оқу мақсаты;
- жоғары білім мазмұнын іске асыруға және пәнді оқудың тиімділігі мен
сапасын көтеруге мүмкіндік беретін , оқудың пішіні, әдістемесі және
құралдарына қойылатын талап ретіндегі әдістемелік мақсат.
Жоғары білімді мамандарды даярлау мазмұнын білім мақсаты
жүйесі анықтайды. Бұл мақсаттар әрқайсысы белгілі бір мәселелерге сәйкес
келетін оқу пәндер жүйесінде сипатталады.
Жоғары бiлiм берудi қайта құру мәселелерi жоғары оқу орындарындағы
оқыту үдерісінің қорытындысын талдау және оларды жүзеге асыру мен сараптау
жұмыстарына ғылыми-педагогикалық жетiстiктер мен ғылыми-техникалық
жетістіктерінің нәтижелерiн енгiзудi талап етедi. Басқаша сөзбен айтқанда,
жоғары оқу орындары үшiн оқыту мәселелерiн ғылыммен, өндiрiспен,
тәжірибемен тұтас интеграциялауды толық қамтамасыз ететiн, ғылыми тұрғыдан
негiзделген оқыту жүйесiнiң нормативтiк моделi қажет. Мұндай
интеграциялаудың iрге тасы жоғары оқу орындарының, өндiрiс пен ғылымның
өзара мүдделi ұстанымдарының және нормативтiк модельдерiнiң негiзiнде
құрылған оқу үдерісі болып табылады.Бұл проблеманы қарастыруға осылай келу
ұйымдастырушыларға, оқытушыларға, студенттерге үлкен пайда әкеледі.
Білімді жаңа жүйеде оқыту үдерісі елімізде білімді ақпараттандыру
мәселесімен бірге қарастырылуда [43]. Белгілі ғалымдар Ю.Ершов пен Е.Хвилон
ақпараттандырудың білім жүйесіндегі орны туралы былай дейді: Қазіргі
кезде жаңа ақпараттық технологиялардың (ЖАТ) қарқынды дамуындағы үдеріс ЖАТ
жаға көптеген мүмкіндіктерін береді, жан-жақты әсер етуде. Білім беру
құрылымдары дүниежүзінде осы жаңалықтың жағында қалуы мүмкін. Бір жағынан
ЖАТ оқытуға қажет жаңа мүмкіндіктерді ашса, басқа жағынан білім беру жүйесі
жаңа ақпараттық қоғамға болашақ мамандарды дайындауы тиіс [44].
Осы айтылған мәселелерден жоғары оқу орындарындағы оқыту мәселесiн
қайта заман талабына сай құру қажеттiлiгi шығады. Ол үшiн психологиялық-
педагогикалық заңдылықтарды басшылыққа ала отырып, болашақ мамандарды
оқыту мен тәрбиелеудiң қарқынды жолдарына мүмкiндiк беретiн, жоғары оқу
орындарында оқытудың жаңа әдiстерiнің қажеттігі туындайды. Бұл ауқымды
мәселенi шешу болашақ гуманитарлық (біздің зерттеуімізге сай) мамандардың
өзіндік шығармашылық қабiлеттерiн түбiрiмен өзгертуге тiкелей байланысты.
Бұл саладағы психологиялық-педагогикалық зерттеулер (В.В.Давыдов [45], П.Я.
Гальперин [46], И.С.Якиманская [47], И.Я.Лернер [48] т.б.) бұл мәселенiң
толық шешiмiн табу үшiн студенттердiң өзiндiк жұмыс iстей бiлулерiне
қолайлы жағдай туғызғанда ғана жүзеге асыруға болатындығын дәлелдеуде. Ол
жағдайларға жаңа оқулықтар мен оқу құралдарын жазу, оқытудың жаңа
ұйымдастыру формаларын енгiзу, оқытушылардың педагогикалық шеберлiктерiн
арттыру мен психологиялық-педагогикалық қырағылықтарын көтеру және т.б.
мәселелер жатады.
Сондықтан бұл мәселелерге байланысты факторларды кешенді қарастырып,
оларға талдау жасап, бүгінгі кездегі жағдайын анықтау болашақ мамандарды
даярлаудағы маңызды аспектілерінің бірі болып саналады, олардың осы
аспектіге байланысты жағы арнайы.
Жоғарыда айтылғандай, соңғы кезде білім жүйесіне инновациялық білім
технологиясын енгізуде үлкен роль атқаратын жаңа оқу жүйесі пайда болғаны
баршамызға мәлім . Ол - ұлттық білім бағдарламасын халықаралық таным және
студенттер мен профессор-оқытушы құрамдарына ықшамдықты қамтамасыз ету
мақсатында Қазақстан Республикасының білім жүйесіне енді бейімделе бастаған
- кредиттік технологиямен оқыту жүйесі . Бұл үдерістен жоғары оқу орындары
тыс қалған жоқ. Осы саладағы кредиттік технологиямен оқыту – кредит түрінде
берілген білімді есептеу және оқу үдерісі негізіндегі білім траекториясын
таңдау, жекелілік негізде өзіндік және шығармашылық білімді меңгеру
көтеретін білім технологиясы. Оны іске асыру процедурасы осы технологияның
барлық жоғары оқу орындарына жасалынған стандартты ортасында қалыптасуда.
Яғни, кредит – студенттің оқу жұмысының көлемінің әмбебаптандырылған өлшем
бірлігі ретінде қаралып, осы оқу орындарында 15 аптадан тұратын академиялық
уақыт арасындағы аптадағы академиялық аудиториялық сағат ретінде
белгіленген. Әр академиялық сағат 2 сағатпен сүйемелденіп отырылады.
Студенттер міндетті және таңдау компоненттерінен түратын белгіленген
кредиттер санын алған шақта оқуды тамамдады деп шартталады ол шартқа шет
тілін оқытатын 8 кредитте кіреді. Эдвайзер болып білікті, дәрежелі
оқытушылар тағайындалған.
Көптеген ғылыми зерттеулер мен тәжірибелердің тұжырымдамалауларынша
осы жүйемен оқытуда проблемалар бар. Бұл- саладағы шығармашылық
әрекеттердің ерекшеліктеріне байланысты, негізінен оқу үдерісіндегі
бағалауларға келіп тіреледі. Барлық оқу пәндерін әртүрлі объективтік
себептерге байланысты тек тестілік жүйемен бағалау қиындықтар туғызады.
Ал өз кезегінде информатика пәні компьютерде жұмыс істеу біліктігі мен
кейбір орындаушылық әрекеттерде шығармашылық келулерден тұратын әрекеттер
бар. Оларды тестілік жүйемен айқындау қиындау мәселе болып табылады.
Осы жүйеде мұғалім даярлау да өзіндік ерекшелікті ескеруді қажет
ететін жағдай. Бүгінгі таңда мұғалім даярлау – кәсіби құндылығы бағдарынан
тұратын әрекетке дайындығы мен бүтіндігін анықтайтын оның тұлғалық жетекші
білімін қалыптастыру. Оның өзіндік анықталуы педагогикалық әрекетке
бағдарланғанымен нақтыланады. Оны ізгіліктілік әлеуметтік-кәсіби тұрғыдан,
яғни таңдаған кәсібін өмірдің образы және оның толыққанды және шығармашылық
өмір сүруінің әдісі ретінде сипаттауға болады. Бұл мәселеге ерекше келулер
қажет сияқты. Өйткені, оның тұлғалық сапасын қалыптастыру қиын да , көп
еңбекті қажет етеін үдеріс.
Осыған байланысты жоғары мектептің маңызды мақсаттарының бірі болашақ
мұғалімдердің танымдық күшін. шығармашылық кәсіби мүмкіндігін дамыту,
оларды жаңа кәсіби мәселелерді шешуге дайындау, бірсөзбен айтқанда оларда
өзіндік кәсіби - танымдылығын қалыптастыру.
Бұл мәселенің әртүрлі аспектілері кеңестік педагогтары мен дидактары
(Данилов М.А. [49], Ю.К.Бабанский [50], В.П.Беспалько [51], П.Я.Гальперин
[52], В.В.Давыдов [8], Журавлев В.А. [53], А.Н.Леонтьев [54], И.Я.Лернер
[55], Никифоров В.А. [56], Лихачев Б. [57] , Янушкевич Ф.[58],
П.И.Пидкасистый [59], Никифоров В.А. [60] М.С.Скаткин [61], Исаева З.А.
[62] және т.б.) зерттеулер жүргізген.
Сонымен бірге бұл авторлар білімге “интуитивті-әрекеттермен келуді”
ұсынады, яғни студент педагогикалық және ғылыми әрекетке жақын
нағыз оқыту мен дайындаудың осындай пішініне қосылуы . Қазір әртүрлі
интегрерленген білім жүйесі тиімді және болашағы бар болып есептеледі. Олар
мұндай пішінді іске асырудың екі тиімділік деңгейін сипаттайды: бірінші
деңгейде студент педагогикалық немесе ғылыми әрекеттерді меңгереді,
екіншісінде одан да жоғарырақ – ол оны меңгеріп қана қоймай, оны дамытуға
бейімделіп, әрі қарай қиындау аумақтарды меңгеруге көшеді.
Жоғары мектеп дидактикасында танымдық жекелігін дамыту мәселелері
көптеген авторлармен (С.И.Архангельский [63], Загвязинский В.И. [64],
Закирьянов К.К. [65], Н.Ф.Талызина [66], Зиновьев С. И [67] және т.б.)
зерттелген. Жалпы бұл мәселе жаңалық емес, оның кейбір аспектілері оқытылып
та жатыр. Дегенмен, жоғары мектепте оқыту мақсатына жетуге бағытталған
кейбір мақсттар әлі кезге дейін өз шешімін тапқан жоқ деп айтуға болады.
Қазіргі кездегі заман талабы мен жоғары білікті мамандар жоғары оқу
орны мақсатына сәйкес студенттердің жекелік танымдық деңгейі, оларды
қалыптастыру үдерісінің ерекшелеліктерін, тиімді құралдарын, деңгейлік
критерийі, және бір деңгейден екіншісіне өтудің жолы туралы жаңа оқыту
жүйесіндегі тәжірибе жүзінде әзірге жауабы жоқ бұл мәселе тек бұл аумақтағы
алдыңғы қатардағы тәжірибелер өте баяу таралуыда.
Өйткені, жаңа өркениеттегі қоғам шарты мәнді түрде мұғалімнің
әлеуметтік әрекеттеріне өзгерістер енгізуде. Ол әдеттегі пән педагогынан
оқушының тұлғасын қалыптастыратын ұйымдастырушыға айналды. Сондықтан,
қазіргі заманғы мұғалім белсенді рухани өмірде, жаңашыл ретінде осы
үдеріске байланысты барлық жаңа нәрселермен байып отыруы керек. Мұндай
мұғалімді қалыптастыру педагогикалық білімнің басты мақсаты болып табылады.
Өйткені, оның педагогикалық іс-әрекетіне кез келген ұлттың, әлемдік
өркениетінің тағдыры тәуелді.
Қазіргі таңда білім аумағындағы мақсат пен саясат педагогтарды
даярлау мен олардың білімін жетілдіруге, жұмыс жағдайына және т.б. көңіл
бөлінеді. Сондықтан жоғары оқу орны оқу үдерісінің логикасы студенттердің
нақты білім, білік, шеберлік, және қазіргі заманғы жоғары білікті маманға
қойылатын талаптарға сәйкес, сол білім аумағындағы жетістіктерінің тізбегі
мен мазмұнының тізбектерінің оңтайланған тиімді қозғалыстарын көрсететін
объективті заңдылық ретінде қарастырады және ол сол білімнің пәнінен немесе
бөлігінен алатын толық меңгерулеріне сәйкес келуі тиіс.
Сонымен зерттеуіміздің негізгі бағытына сай осы білім беру ортасында
информатика пәнін оқытудың қазіргі кездегі жағдайына сипаттама берсек.
Анықтамалық концепцияға сәйкес, бұл пән қоғамымызды ақпараттандыру
үдерісінен енгізілген , ал ғылыми тұрғыдан информатика - адамдардың қызмет
етуінің барлық салаларында ақпараттарды тарату, сақтау, өңдеу, беру және
алу үдерістерінің жиынтығы туралу ғылым.
Ғылыми негізде информатиканың шығаратын есептері мен сұрақтар аумағы өте
кең. Сондықтан информатиканы келесі қассиетте көруге болады:
• Ақпараттық өңдеу жүйесі және құрылғыларының әдістері мен
ережелерінің рационалдық жобалауы.
• Ғылыми және практикалық есептерін шығаруда, осы құрылғылар мен
жүйелерді қолдану технологиясы.
• Осы жүйе мен құрылғылар арасындағы адамның қарым-қатынас әдісі.
Жоғары оқу орнында кәсіби білімнің даму тенденциясына және информатика
пәнінің мұғалімдерін даярлауға қойылатын талаптарға байланысты оқытылатын
пәннің анықталған элементтері үшін қажетті және жеткілікті сәйкес
ерекшеліктеріне көңіл аударуымыз керек.
Информатикада білім берумен қатар, студенттің жан жақты білімі мен
іздемпаздығын , логикалық ойлауын, білімін өз заманына сай жаңартып отыр
қажеттілігін қалыптастырып, қысқаша айтсақ, оқуға үйрету керек. Әр
жекеленген адамға бағатталған білімнің қажеттілігін [68] негіздеп берді.,
ал оқытудың әр адам баласын дамыту функциялары Т.Н.Мальковский еңбектерінде
зерттелді.
Талдаулар жасалған көптеген зерттеулерде маман моделін бітірушілердің
біліміне, біліктілігіне, дағдыларына қойылатын талаптарды анықтайтын
құралдар ретінде маман іс-әрекетінің параметрлерін көрсетіледі [69]. Олар
күнделікті іс әрекеттер арқылы шешілуге тиісті мәселелер, маман атқаратын
қызметтер, іс-әрекеттер түрлері, міндеттерді шешуде, қызметті орындауда
пайдаланылатын білім, білік және дағдылар. Осыған байланысты информатика
мамандарының дайындық моделін осы талаптарға сәйкестендіріп жасалынады.
Ол үшін оның арнайы ерекшеліктеріне де көңіл аударуымыз қажет:
- еліміздегі қазіргі заманғы саяси және әлеуметтік – экономикалық жағдай;
- нысан мен субъекті ерекшеліктері тұрғысындағы ұстаным;
- кәсіби білім мазмұнындағы алғы шарттар.
Еліміздің әлеуметтік білімдік саясатында кәсіби білімнің әлеуметтік
стандартын төмендету шартында мынадай мақсатты алға тұтынып отыр:
- кәсіби білім жүйесі аумағында жеткіліктілігі, қолжетімділігі мен
лезділігін жетілдіру;
- кәсіби біліммен көбіне егде жұмыссыздар, оралмандар, мектептен ерте
кеткен жеткіншектерді, халықтың әлеуметтік аз қорғалған бөлігін қамту
[69].
Жоғары оқу орындарындағы жастарды кәсіби дайындаудың бүтіндігін
қамтамасыз етуге , студенттерде интегрерленген білім мен іскерлік ісінің
қалыптасуына негізінде көбірек көңіл аударамыз.
Оқу тәрбие үдерісінің мақсат, мазмұн, әдістеме, пішін және құралдары
бағдарламалық мақсаттық ұстанымын сақтай отырып міндетті атрибуты болуға
тиіс. Зерттеу нәтижесінде көптеген авторлар ( Е.И.Мащбиц [24], А.А.Кузнецов
[70], Ю.К.Бабанский [71], М.Н.Скаткин [72] және т.б.) білім жүйесін бірнеше
тізбегін жалғасу ұстанымына негізделген, кәсіби дайындауға органикалық
бүтін, тиімді әсер ететін және динамикалық дамитын талаптар жүйесін жасау
үшін төмендегідей негіздер бар екенің көріп отырмыз:
- білікті информатика мамандарын жан жақты дайындауды және оқу , тәрбие
үдерістерін іске асыруда ең басты нәрсе маманның тұлғасы болуы керек;
- информатиканы оқытатын барлық жоғары оқу орындарында кәсіби дайындауда
болашақ информатика мұғалімінің бас тұлғалық сапасы ретінде белсенді
таным әрекеттеріне дайындыуды қалыптастыратын информатикалық барлық
пәндерді жалғастырып оқыту қажет.
Өз маманының жақсы иесі болуы үшін, оқу үдерісін жалпы теориялық
пәндер аралас пәндерге әсер етуі арқылы болашақ кәсіби дайындық нысанына
бағыттап жасау қажет. Оқу сапасы шешуші кезеңінде танымдық дайындығының
дамуына байланысты болады, Студенттер жоғары оқу орындарында оқытылатын
барлық пәндердің жоспарын терең талдап, оқу пәндерінің мазмұны туралы толық
ақпарат алулары қажет. Бірінші , екінші курста олар жалпы мамандығына қажет
болатын пәндерді оқиды, сондықтан бұл курстағы пәндерге көбірек көңіл
аударулары керек.
Еліміздің білім жүйесінде (колледж, жоғары оқу орны) әртүрлі
объективті әлеуметтік жағдайға байланысты мұғалімді дайындаудың пішінінің
бірі - сырттай оқыту жүйесі әлі күнге дейін тәжірибеде бар. Бұл жүйенің
контингенттерге және оқу үдерісін ұйымдастыруға оның сапалық көрсеткішіне
тікелей қатысы бар екенін бәріміз білеміз.
Біздің бұл жағдайды талдаудан жасаған нәтижеміз: күндізгі бөлім
студенттеріне қарағанда сырттан оқитын студенттерге арналған дәрістік
сабақтар әлдеқайда білікті болуға тиіс және де көп ақпаратта тұруы керек,
оны жеткілікті және жаңа пішінде оқу қажет. Дәрістің мазмұндығының үлкеюі
мен уақытты үнемдеудің басты құралы болып аудиторияның көңілін құбылыстың
басқалармен бірігуіне емес, негізінен тек ерекшелік пішіндерге бөлу. Мұндай
келу информатика әдісінің даму сипаттасын ғана меңгермей, оның әр буындар
бойынша пішінін нақтылауға септігін тигізеді. Оны осы пішінде оқитын
студенттерге жаңаша технологияларда тиімді іске асыруға толық мүмкіндік
бар.
Жаңа оқыту жүйесінде сырттай оқыту пішініне пайдаланылатын қазіргі
заман оқу түрінің бірі – қашықтан оқыту. Қашықтан оқыту- бұл білім беру
мекемесінен қашықта орналасқан жеке тұлғаларды, электрондық және
телекоммуникациялық құралдар көмегімен, белгілі бір мақсатқа сәйкес олардың
оқу-танымдық, даму әрекеттерін әдістемелік тұрғыдан ұйымдастыра алатын
оқытудың жаңа бір пішіні болып табылады (1).
Білім туралы заңның 14- тармағында оқу орындарындағы қашықтан
оқытуды ұйымдастыру төмендегідей пішінде болуы мүмкін деп көрсетілген.
Олар: күндізгі,сырттай, кешкі, дистанттық оқыту және экстернді. Қашықтан
оқыту- бұл оқу орнындағы күнбе күнгі сабақтарға баруды, қатысуды қажет
етпейтін бірақ, жүйелі түрде оқытушылардан немесе осы оқу орнының
сертификатын алған жеке тұлғалардан жүйелі түрде нұсқау ала отырып оқу
мүмкіндігін қамтамсыз ететін әдістер технолгиялары мен құралдар жиынтығы.
Оның базалық оқу орны – бұл өзінің оқу жоспарлары мен әдістемелері бойынша
оқытуды жүзеге асырып және барлық талаптар орындалған жағдайда білім
туралы құжат (сертификат, куәлік, диплом) беретін оқу орны. Оқу орнының
виртуалдық мекемесі – оқу үдерісін интернет желісі бойынша бағдарламаға
сәйкес ұйымдастыра алатын және сервистік қызмет көрсете алатын
бағдарламалық кешен.
Дегенмен, мектепке мұғалімдер даярлау үдерісінде оқытудың бұл түрі әлі
толыққанды қолданысын аяқтамаған. Техникалық, оқу әдістемелік,
ұйымдастырудағы әлі толық қалыптаспаған құрылымдар болашақ мұғалімдерді осы
үдеріспен даярлауды тежеуде.
Білім жүйесіне енген жаңа технологияның дамытушылық қызметінің біріне
мамандықтарына сай білім игеріп, оқыту ерекшеліктеріне сәйкес студенттердің
қызығушылығын ояту, ой өрістерін дамыту. Осыған байланысты бұл жүйеге
көптеген технологиялар қалыптасуда.
Айта кететініміз,- қазақстандық білім жүйесінде қалыптасқан
сараланған технологиялар - модульдік, дамыта, қарқынды, ақпараттық,
проблемалық және т.б. оқытудың барлық құрылымында орын алатын мәселе
болғандықтан, студенттердің жоғарыдағы әрекеттерін дамыту осы
технологияларға ортақ құбылыс болып саналады. Тек оны осы ортада
қалыптастыру ерекшеліктерін көрсетуге болады. Біз зерттеу пәніне сай
технологияны осы ортада ұсынылған тапсырма үлгілерін қарастырғанымызда,
жоғарыда айтылған мәселесін технологияда қалыптасқан тапсырмаларда дамыту
жолдарына көп көңіл бөлдік. Өйткені, жоғарыда көрсетілген оқыту жүйесінің
жаңа технологиялары негізінен студенттерге осы іс-әрекеттерін дамыту
мәселелерін білім мазмұнының негізі мақсаты ретінде алдыңғы жолға қояды.
Сонымен жоғары оқу орнындағы оқытылатын курстарды меңгерудiң
негiзгi құралы болып, студенттердiң әрекеттерiнiң басым бөлiгi кәсіби
әрекеттерге бағытталуы тиіс пәндерге көп көңіл бөліну керек. Өйткенi,
осындай пәндерді оқытудағы негiзгi нәтижені көріп, оны тексеруге және
бағалауға болады. Осы әрекеттер бағыты барысында студенттiң негізгі кәсіби
ұғымды қаншалықты меңгергендiгiн нақтылы жағдайда талдап, соған сәйкес iс -
әрекет түрiн таба алу, керектi тәсiлдi таңдау, талдау арқылы бiлiктiлiгiнiң
қаншалықты қалыптасқандығын байқауға болады.
Зерттеу жұмысымыздың негізгі бағдарына сай жоғары оқу орнында
информатика мұғалімдерін даярлаудағы негізгі пәннің бірі информатика екенің
жоғарыда айтып кеткенбіз. Студенттiң стандарт деңгейiне жеткен
жетпегендiгiн анықтаудың ең тиiмдi жолы, дұрыс таңдалған кәсіби әрекеттер
жиынтығының көбісі осы пәннің мазмұнында қалыптасқан.
Жоғарыда көрсеткендей информатика пәнін қоғамымызда болып жатқан
ақпараттық үдерістің нәтижесі ретінде негіз болған, сол үдеріс мәжбүр еткен
пән ретінде сипаттаймыз.
Информатиканың адам әрекетінің әртүрлі аумағына енуі, оның
қоғамның дамуына әсер етуін академик А.П.Ершов айтқандай , бұл үдерісті
жаңа ғылыми-техникалық революция ретінде баға беріп, оны ақпараттандыру-
адам өркениетінің дамуының жалпы және бөлінбейтін буыны [3] деп сипаттауын
информатиканың қоғамда алатын орны мен роліне берілген үлкен мән ретінде
қарауға болады.
А.А.Кузнецов [70, 32 бет] информатиканы оқытудың дамуы тенденциясы мен
болжамында компьютерлік білім мен информатика курсының екі факторына көңіл
аударады:
Біріншіден, компьютерді пайдаланушының кәсіби емес әрекеттерінің
мазмұны өзгерді. Бағдарламамен қамтамасыз етудің дамуы арқасында, саймандық
бағдарламалық құралдар мен қолданбалы бағдарламалар пакетін қолданудағы
біліктілік адамнығ компьютерлік білімінің жетекші компоненті болып отыр.
Бұл жағдайда бағдарламашылық шеберлктердің ролі біртіндеп азаюда.
Екіншіден, қазіргі кезде орта мектеп білім жүйесіне компьютерлердің
белсенді енгізілуі шартында және оны төменгі кластан бастап барлық пәндерге
оқытуға қолдануы, жоғарыда көрсетілген біліктіліктержалпы білімділік
сипаттама алуда және олар тек информатика пәнінде емес барлық мектеп
пәндерінде қалыптасады. Осы тенденцияны ескеру информатика курсының
мақсатын прагматикалық сипаттамалаудан кері қайтуға тура келеді және де
оның мазмұнынан компьютерлік білімді бөлумен қатар информатика негізін
іргелі ғылым ретінде таныстыру міндетін де көрсетуіміз қажет [70].
Сонымен информатика пәнінің жалпы білімділік мәні мен білім аумағындағы
педагогикалық функциясын оның адамның жалпы біліміндегі негізгі міндеттерін
шешудегі құндылығымен анықталады. Яғни:
- оқушының қазіргі заманғы ғылыми көзқарасын қалыптастыру;
- ойлау қабілетін дамыту;
- оқушыны тәжірибелік әрекетке дайындау, білімді жалғастыру, ақпараттық
қоғамда жұмыс істеуі, т.с.с.
Оқытудың маңызды жағы ол - теорияның тәжірбиелік маңыздылығын
көрсету. Студенттерге теорияның қоғамдық тәжірбиеге, ақпараттық дамудың
заңдылығын түсінуге және ол құбылыстың болашақтағы маңыздылының тарихи
материалдарын тексеруге қажеттілігін түсіндіру қажет.
Оқытудың әртүрлі буындары мен білім сатыларында оқу үдерісіне
байланысты әрқилы мәселелерін шешу үшін компьютерді пайдаланудың
ұстанымдық педагогикалық мақсаттылығы мен мүмкіндігі Б.С.Гершунский [73],
Е.И.Мащбиц [7] және т.б. жұмыстарында негізделген.
Жаңа түсініктерді, анықтамаларды, тәртіп т.б. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz