Банктің сыйақы құру саясатының принциптері
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
І. Теориялық
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...8
БАНКТІК СЫЙАҚЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ
1.1. Банктiк сыйақы (мүдде) және оны қолдану механизмi ... ... ... ..8
1.2. Несие бағасын анықтайтын және оған әсер ететiн факторлар ... 13
1.3. Банктік сыйақы мөлшерлемелері: жәй және күрделi ... ... ... ...18
ІІ. Негізгі бөлім
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРІНДЕ СЫЙАҚЫ ЕСЕПТЕУІН ТАЛДАУ
2.1. Банктердің сырттан тартқан қаражаттары бойынша сыйақы құру
саясатының барысын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.2. Несиелік операциялары бойынша сыйақы құру саясатының барысын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
2.3. Казкоммерцбанк АҚ банктік сыйыақы құру саясатын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
ІІІ. Талдау бөлімі
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА БАНКТІК СЫЙАҚЫНЫ ҚҰРУ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ
БАҒЫТТАРЫ
3.1.Банктік сыйақы құру саясатын жетілдіруде атқарылатын іс –
шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
3.2. Банктік сыйақы құру сасатын жетілдіруде ақша-несие саясатының
тиімділігін арттыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..62
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..70
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74
КІРІСПЕ
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының экономикалық дамуының
негізігі мақсаттарының бірі – бұл экономиканың нақты секторының жоғары
бәсекелестігін қамтамасыз ету болып табылады. Осы проблеманы шешуде үлкен
рөлді экономиканың қаржылық секторы атқарады, әсіресе банктік секторы.
Банктік сектор тауарлар мен қызметтердерді ұсынатын жоғары
технологиялық және жоғарыбәсекелестік өндірістерді қажетті ақшалай
ресурстарымен қамтамасыз етеді.
Қоғамдық ұдайы өндіріс құрылымында экономиканың нақты секторының
кәсіпорындары мен банктер әр түрлі бағыттағы, ал кей кезде бір біріне
қарама- қарсы мүдделерді ұстайды.
Өздерінің экономикалық мүдделерін сақтай отырып өндірістік
қатынастарға түсуші жақтар бір бәрімен қарым- қатынастарға түсіп қарсыласқа
түседі, бірақ оның нәтижесінде бір біріне жетістіктерге жету үшін
объективті жағдайларын жасайды.
Бірақ қоғамда кәсіпорындар мен банктер жеке- дара экономикалық
мүдделеріне ұмтылады, сондықтан олардың екі жақты қанағаттандыратын
келісімге келуі қиындыққа соғады. Сонымен қатар, екі жақтың бір бағытта
жұмыс істеуіне көптеген сыртқы факторлары кедергі болып келеді.
Коммерциялық банктер коммерциялық құрылым бола отырып әр қашанда
жоғары пайданы алуға ұмтылады, ол үшін олар өзінің негізгі қызметін-
қаржылық делдалдық- атқарып өзінің капиталына сыйақылар қосып жетіп
отырады.
Бұл нәтижеге жету үшін коммерциялық банктер тиімді сыйақы құру
саясатын қалыптастырыу тиіс.
Банк саясатын қалыптастырудағы негізгі кезең мақсаттарды анықтап, оны
жүзеге асыру мақсатында тиісті құралдарды дұрыс таңдай білу болып табылады.
Әрбір банк үшін өзінің мақсаттары айқын болуы маңызды.
Макроэкономикалық деңгейдегі коммерциялық банктердің Ұлттық
Банкпен біріге отырып қол жеткізуге тиіс мақсатына банк жүйесі мен
экономиканың қалыпты дамуын қолдау болып табылады.
Коммерциялық банктің жалпы мақсаты, оның саясатының табыстылылығы,
рентабельділігі, өтімділігі, тәуекел деңгейінің төмендігі, депозиттік және
несиелік портфельдің оңтайлылығына қол жеткізуден көрінеді.
Коммерциялық банктерінің қызмет етуінің басты сипаттарының бірі ол
тиімді сыйақы мөлшерлемесін құру болып табылады. Банктік сыйақыны құру
принциптерін білу кез келген кәсіпкер үшін несиені оңтайлы пайыздарымен
алуға немесе уақытша бос ақшалай қаражаттарын тиімді орналастыруға
мүмкіндік береді.
Базалық ставка (prime rate) құрылымына:
• банктің ақшалай қаражаттарының максималдық құны ( әдетте,
халықтың депозиттік сертификаттары бойынша ставкалары);
• банктің операциондық шағындары;
• пайда нормасы кіреді.
Банктің сыйақы құру саясатын (немесе пайыздық) оның жалпы
саясатының құрамды бөлігі ретінде қарастыра отырып, біз банктік сыйақы құру
саясаттың мақсаттарының банктің стратегиялық мақсаттарына қарағанда
шектеулі байланыста болып, банк саясатының мақсаттарымен үйлестіріліп
жасалынатынына көз жеткіземіз. Банктің стратегиялық мақсаттары сияқты,
сыйақы құру саясаты да салымшылардың қаржыларын тарту немесе несиеге
орналастыру арқылы табыс табуды көздейді. Осыдан, банктік сыйақы құру
саясаттың мақсаты сырттан тартатын қаржыларды өз пайдасына шоғырландыру
және тиімді активтік операциялары арқылы банктің өтімділікке деген
мұқтаждықтарын қамтамасыз етуге бағытталады.
Сонымен, банктің алдына қойған мақсаттары сан алуан болуы мүмкін,
бірақ оларды қызметтің стратегиялық бағыттары мен жалпы аяққы мақсаттардан
бөлек қарастыру қажет. Банктің дамуындағы жеке мақсаттарға сүйене отырып,
оның жалпы мақсатын анықтауға болады. Бұл аяққы мақсат белгілі бір өлшемдер
арқылы өлшеніп отыруы тиіс. Ол – нақты, қарапайым, өлшемді болуы тиіс.
Егер, қойылған мақсатты сандық өлшеммен өлшеуге болмайтын болса, онда ол
уақыт өлшемімен өлшенуі тиіс.
Нақты бір коммерциялық банктің деңгейінде оның саясаты банктің
рентабельділігі, өтімділігі мен сенімділігін қамтамасыз ету мақсатында банк
операцияларын ұйымдастыру мен жүзеге асыру шараларынан көрінеді.
Банктің стратегиясын оны жүзеге асырудың мақсаты мен әдістері деп
анықтап, ал тактикасын мақсаттарға жетудегі нақты бір әдістер мен
тәсілдердің жиынтығы деп белгілеуге болады. Стратегия мен тактика бір-
бірімен тығыз байланыста болады. Тактика стратегияны іс жүзінде жүзеге
асырудың нақты құралы болып табылады. Сондықтан, банктің стратегиялық
мақсаттары мен ағымдағы міндеттердің үйлесуі коммерциялық банктерге өз
қызметіндегі келеңсіз жағдайлардың болмауының алдын алуға мүмкіндік береді.
Банктік сыйақы құру саясаттың рөлі банктің ресурстарды шоғырландырып,
оларды инвестициялау, депозиттік процессті дамыту мен оның тиімділігін
арттыру барысында банк қызметінің басым бағыттарын одан әрі жетілдіру
жолдарынан көрініс табады.
Жұмыстың мақсаттары. Жұмыстың мақсаты болып банктік сыйақының
экономикалық мазмұнын анықтау және қазіргі нарықтық экономика жағдайында
Қазақстанда әлемдік тәжірибені оқып біліп банктік сыйақының құру саясатын
жетілдіру бағыттарын белгілеу.
Қойылған мақсат жұмыстың келесі міндеттерін анықтайды:
-Банктік сыйақы қалыптасуының саясатының теориялық сұрақтарын оқып білу,
оның құрылымын анықтау, банктік сыйақы түсініктін экономикалық мазмұнын
нақтылау және оған толық анықтама беру;
-Ел экономикасында банктердің сыйақы құру саясатының барысына талдау жасап,
оған әсер ететін факторларды анықтау;
-Талдау нәтижелері бойынша қорытындыларды қалыптастыру және отандық банктер
үшін банктік сыйақыны құру саясатын жетілдірудегі практикалық ұсыныстарды
өндеп шығару.
Жұмыстың пәні және объектісі. Жұмыстың пәні ретінде банктік сыйақыны
саясатын қалыптасытыру құралдары, қолдану механизмі және әдістерімен
байланысты теорилық және практикалық сұрақтар саналады. Жұмыстың объектісі
Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктерінің сыйақысын құру
саясаты болып табылады.
Жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспеден, негізгі үш бөлімнен және
қорытындыдан тұрады. Соңында пайдаланған әдебиеттер тізімі келтірілген.
І. Теориялық бөлім
БАНКТІК СЫЙАҚЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ
1.1 Банктiк сыйақы (мүдде) және оны қолдану механизмi
Ссудалық сыйақы (мүдде), төлем мөлшерiн өлшеу үшін қолданылатын
өлшем бiрлiгi. Теориялық тұрғыдан алғанда оны төлеудiң көзi, қарыз алушының
несиенi пайдалану нәтижесiнде алынған таза табысы болып табылады.
Әлемдiк банк тәжiрибесiнде ссудалық сыйақының (мүдденiң) бiрнеше
түрлерi қалыптасқан, оларды төмендегiдей бiрқатар белгiлерi бойынша
жiктеуге болады.
Кесте 1. Ссудалық сыйақы (мүдде) түрлерiнiң жiктелуi
Жiктелу белгiлерi Ссудалық сыйақы түрлерi
1. Несиенiң нысандары бойынша коммерциялық сыйақы,
банктiк сыйақы,
тұтынушылық сыйақы,
лизингтiк келiсiм сыйақысы,
мемлекеттiк несие сыйақысы
2. Несие мекемелерiнiң түрлерi орталық банктiң есептiк сыйақысы,
бойынша банктiк сыйақы,
ломбардтық сыйақы
3. Инвестиция түрлерi бойынша Айналым қаржыларына несие берудiң
сыйақысы,
негiзгi қорларды инвестициялаудың
сыйақысы,
бағалы қағаздарды инвестиция-лаудың
сыйақысы
4. Несиелеу мерзiмдерi бойынша қысқа мерзiмдi ссудалар бойынша
сыйақы,
ұзақ мерзiмдi ссудалар бойынша
сыйақы,
орта мерзiмдi ссудалар бойынша
сыйақы
5. Несие мекемелерiнiң депозиттiк сыйақы,
операцияларының түрлерi бойынша ссудалық сыйақы,
банкаралық несие бойынша сыйақы т.б.
Банктiк сыйақы (мүдде) несие қатынастарының субъектiлерiнiң бiрi
банк болғанда пайда болады. Банктiк сыйақыны қарастырған кезде несие
мекемелерi ссудаға негiзiнен өз меншiгiндегi қаржыларды емес, сырттан
тартылған қаржыларды беретiнiн ескерген жөн. Банктың алатын табысы уақытша
бос қаржыларды қайта бөлу кезiндегi делдалдық қызмет көрсеткенi үшін
өтемақы болып табылады.
Мұндағы ескерте кететiн бiр жағдай, Қазақстан Республикасындағы
банк жұйесiнiң заңнамаларында болып жатқан өзгерiстер мен толықтыруларға
сәйкес 1997 жылдың орта шенiнен бастап ''процент'' терминiн ''сыйақы
(мүдде)'' терминiне алмастырған.
Сыйақы нормасын есептеу кезiнде әрбiр нақты келiсiмде
коммерциялық банктер келесi жағдайларды ескередi:
• негiзгi сыйақы мөлшерлемесiнiң деңгейi. Ол қамтамасыз етiлген несиелер
бойынша несиелiк қабiлетi өте жоғары клиенттерге белгiлi бiр кезеңде
белгiленедi;
• әрбiр жеке келiсiмдегi жағдайды ескере отырып, тәуекелдiлiкке
орнатылатын үстеме.
Негiзгi сыйақы мөлшерлемесi несиелiк салымдардың шамамен алынған
өзiндiк құнына және ссудалық операциялардың алдағы кезеңдегi табыстылығының
деңгейiне байланысты келесi формула бойынша есептеледi:
Негiзгi сыйақы ставкасы=О1 + О2 + Тж
Мұндағы:
О1 – жоспарланған кезеңдегi барлық несие ресурстарының орташа нақты
бағасы
О2 – банк қызметiнiң қалыпты жұмысын қамтамасыз етумен байланысты
жоспарланған шығындардың алдағы кезеңде қаржыларды тиiмдi жайғастырудан
күтiлетiн шығындар көлемiне қатынасы
Тж – банктiң ссудалық операцияларының табыстылығының жоспарланған
деңгейi
Несие ресурстарының орташа нақты бағасы ресурстардың жеке түрлерiнiң
бағасы мен оның банктiң шоғырландыратын ресурстарының жалпы сомасындағы
үлес салмағымен анықталады.
Өз кезегiнде, банктiң тартатын жеке ресурстарының орташа нақты бағасы
келесi формула бойынша анықталады:
ДС
СД = ---------------------------------- х 100%
1 - мiндеттi резерв нормасы
Мұндағы:
СД – банктiң тартатын мерзiмдi депозиттерiнiң орташа нақты бағасы
ДС – депозиттiк сыйақының орташа рыноктық деңгейi.
Осылайша талап еткенге дейiнгi салымдар мен басқа да ресурстардың
орташа нақты бағасын да анықтауға болады.
Тәуекелдiлiкке қойылатын үстеме келесi белгiлерге байланысты
ажыратылады:
• қарыз алушының несиелiк қабiлетi;
• ссуданың қайтарымын қамтамасыз ету;
• берiлетiн несие мерзiмi;
• сыйақыны белгiлеу әдiстерi;
• несиелеу мерзiмдерiн қарыз алушының сақтауы;
• банк пен клиенттiң өзара қарым-қатынасының берiктiгi.
Банктiк сыйақыны (мүдденi) қолданудың қазiргi кездегi механизмi
төмендегi жағдайлармен сипатталады:
1. Сыйақы (мүдде) деңгейi несие ресурстарына деген сұраныс пен ұсыныстың
үлесiмдiлiгiн ескере отырып несиелiк келiсiмге қатысушылар арасындағы
келiсiм шартпен анықталады.
2. Ссудалар бойынша сыйақыны (мүденi) коммерциялық банктер несиелiк
келiсiмнiң нақты жағдайларын ескере отырып белгiлейдi: ссуда көлемi
мен оны өтеу мерзiмi, ссуданың кепiлмен қамтамасыз етiлуi,
қаржыларды тартумен байланысты шығындар, несиенi мақсатты бағытта
қолдануын бақылаумен және несиенi рәсiмдеумен байланысты шығындар,
банктiң қалыпты жұмысын қамтамасыз етумен байланысты шығындар, қарыз
алушының несиелiк қабiлетi т.б.
3. Банктiң пассивтi операциялары бойынша сыйақының мәнi салымдарға
уақытша бос ақшаларды тартуды ынталандыратын құрал ретiнде арта
түсуде.
4. Сыйақы мөлшерiн белгiлеу және алу тәртiбi несиелiк
келiсiмге қатысушы екi жақтың өзара келiсiмi бойынша анықталады. әдетте
сыйақыны ай сайын белгiлеу тәртiбiн пайдаланады. Банк тәжiрибесiнде
көбiне жәй сыйақыларды ссуданың шамамен алынған күндерi бойынша
белгiлеудi қолданады.
4. Сыйақыны төлеудiң көзi қазiргi жағдайда несиелiк салымдардың бағытына
қарай әртүрлi болып келедi. Қысқа мерзiмдi ссудалар бойынша көлемдер
өнiмнiң өзiндiк құнына кiрсе, ұзақ мерзiмдi ссудалар мен мерзiмi өтiп
кеткен ссудалар бойынша шығындар кәсiпорынның жаңа табысына салық
төленiп болған соң жатқызылады.
5. Сыйақыны қазiргi кезде пайдаланудың механизмiнiң
ерекшелiгi, сыйақымен байланысты банктiң кiрiстерi мен шығыстары оның
материалдық мүдделерiмен тiкелей байланысты болып келедi.
Қазiргi жағдайда, экономикадағы нарықтық қатынастардың даму
процесi, соның iшiнде несиелiк қатынастар саласында, ссуда бойынша сыйақы
рөлiнiң артып отырғандығын дәлелдеп отыр.
Сыйақыны қолдану саясаты ақша-несиелiк реттеу құралдарының
маңызды құрамды бөлiгi болуымен қатар, несиелiк қатынастарды басқарудың
экономикалық тәсiлi ретiнде де рөлi арта түсуде.
Банктiк сыйақыны (мүдденi) қолдану механизмi дегенiмiз банктiң
сыйақыны қолдану саясатын жұзеге асыруға мүмкiндiк беретiн элементтердiң
жиынтығы болып табылады. Бұл механизмнiң жеке элементтерi төмендегiдей:
- сыйақы деңгейiнiң қалыптасу әдiстерi;
- сыйақы ставкаларын жеке ыңғайда келу белгiлерi;
- орталық банк тарапынан сыйақы нормасын реттеу әдiстерi;
- сыйақы бойынша төлемдердi белгiлеу және алу тәртiбi;
- сыйақыны төлеу көздерi;
- несие мекемесiнiң кiрiстерi мен шығыстарын қалыптастырудағы сыйақының
алатын орны.
Ссудалық сыйақыны қолдану механизмi, бiр жағынан алғанда, тауарлы
өндiрiстiң экономикалық категориясы ретiндегi сыйақының мәнiмен анықталса,
екiншi жағынан банктiң жүргiзетiн сыйақылық саясатына байланысты болып
келедi. Бiздiң елiмiзде банктiк сыйақыны қолдану тәжiрибесi жалпы
қалыптасқан шаруашылық механизмiне байланысты құрылып, мемлекеттiң сыйақы
көлемiн белгiлеу саясатының мазмұнына қарай бейiмделiп келген болатын.
Соңғыларының бағыт-бағдары өзгерген жағдайда банктiк сыйақыны қолдану
механизмiне де өзгерiстер енгiзiлiп отырды.
1.2. Несие бағасын анықтайтын және оған әсер ететiн факторлар
Макроэкономикалық деңгейiнде нарықтық қатынастардың дамуы мен
несиеге деген төлемдердiң еркiн ауытқуы жағдайында сыйақы табыстың орташа
нормасына қарай талпынуы тиiс.
Табыстың орташа нормасынан төменге не жоғарыға ауытқуға әсер ететiн
факторларды:
• жалпы;
• жеке деп екiге бөледi.
Жалпы факторларға:
• сырттан алған қаржылардың сұранысы мен ұсынысының ара қатынасы;
• Қазақстан Республикасының Орталық Банкi саясатының реттеушiлiк
бағыты;
• ақшаның инфляциялық құнсыздануы деңгейiн жатқызатын болсақ, жеке
факторлар коммерциялық банктiң қызмет ету жағдайымен және қарыз
алушымен жасалған келiсiм шарттың жағдайларымен анықталады.
Сонымен бiрге, жеке факторлар ссудалық сыйақының жеке формаларымен
ерекшеленедi.
Мысалы, депозиттiк сыйақы деңгейi, жоғарыда қарастырылған жалпы
факторлармен қатар:
• банктiң активтi операциялары бойынша сыйақы деңгейiне
• тартылатын депозиттiң көлемi мен мерзiмiне
• банк тұрақтылығына байланысты болып келедi.
Банктiң активтi операциялары бойынша сыйақы деңгейiне әсер ететiн
жеке факторларға мыналар жатады:
• ссуда көлемi мен оны өтеу мерзiмi;
• несиенi қайтарудың қамтамасыздығы мен оның сипаты;
• қарыз алушының несиелiк қабiлетi мен оның банкпен қарым-қатынасының
берiк болуы.
Банктiң ссудалық капиталының өзiндiк құны мына формула бойынша
анықталады:
Ссудалық капиталдың Банк шығындары
өзiндiк құны =
жұмыс iстеп тұрған
активтер
Банк шығындары негiзгi екi элементтерден құралады:
• ресурстарды қалыптастырумен байланысты шығындар;
• банктiң қалыпты жұмысын қамтамасыз етумен байланысты шығындар.
Шығындардың бiрiншi тобына, әдетте, тартылатын депозиттер бойынша
төлем жасау, Қазақстан Республикасының Орталық банкiнiң ресурстарына
жасалынатын төлемдер, банкаралық ссудалар төлемдерi т.б. жатады.
Шығындардың екiншi тобына банктiң басқа да ағымдағы (яғни, төленген
сыйақыларды шегерiп тастағандағы) және әкiмшiлдiк-басқарушылық шығындары
кiредi, соның iшiнде:
• банк құжаттары мен құндылықтарын тасымалдау үшін автокөлiк құралдарын
жалға алумен байланысты шығындар;
• бланктiк материал және тағы басқа да материалдарды дайындау, сатып алу
және жеткiзумен байланысты шығындар;
• есептеу орталықтарының қызметiне төлем жасаумен байланысты шығындар;
• пошта және телеграф шығындары;
• амортизациялық аударымдар;
• несие мекемелерiнiң қызметкерлерiне еңбек ақы төлеумен байланысты
шығындар;
• банк ғимаратын жөндеу және ұстаумен байланысты шығындар және т.б.
Жоғарыда қарастырылған шығындар банктiң уақытша бос ақшаларды
шоғырландыратын делдалдық қызметiмен байланысты болғандықтан, несиелiк
ресурстар құнының қымбаттауына жатқызылуы тиiс.
lс жұзiнде ссудалық капиталдың өзiндiк құны банктiң активтi
операциялары бойынша сыйақы деңгейiн анықтау барысында өте маңызды жағдай
болып табылады.
Ссудалық сыйақының жоғарғы деңгейi нарықтық жағдайларға байланысты
болса, төменгi деңгейi банктiң қаржыларды тартумен және оның қалыпты
жұмысын қамтамасыз етуге кеткен шығындарға байланысты анықталады. Ол
несиелеу ресурстарының сапалық құрамына байланысты болып келедi.
Кез келген коммерциялық банктің негізгі қызметі- активтік және пассивтік
операцияларының пайыздық мөлшерлемелерінің арасындағы айырмашылық негізінде
қаржылық делдалдық болып табылады. Коммерциялық банк әр қашанда пайыздық
маржаны асыруға ұмтылады.
Сурет 1. Коммерциялық банктік сыйақы құру саясатының негізгі принципі.
Қазіргі кезде экономиканы қаржыландыруда үлкен рөлді коммерциялық
банктер атқарады. Банктер бұл қызметті өздеріне оңтайлы шарттар негізінде
жасайды, яғни әр қашанда өзінің капиталына пайыздық ставкаларын қосады
және олардың негізіне өздерінің таза табыстарын қалыптасып отырады.
Нарықтық экономика жағдайында кез келген коммерциялық банктің іс-
әрекеті тәуекелдікке негізделеді, соның ішінде банктік сыйақы
мөлшерлемесін анықтауда пайыздық тәуекелдіктер ұшырасады.
Пайыздық тәуекел пайыз ставкаларының өзгерiсi жағдайында туындайды.
Пайыздық қаржы талдау үшiн пайыздық ставкалардың өздерiне қандай активтер
мен мiндеттемелер еезiмтал келетiндiгiн анықтау қажет. Пайыздық қаржы
бағалау үшiн банк өзiнiң портфелi бойынша талдаудың етандартты
әдістемесiн қолдануы қажет. Пайыздық көрсеткiштердiң iшiнде:
• Абсолюттiк пайыздық маржа (М)- активтiк операциялар бойынша банктiң
жиынтық табысы (ПТ) және пассивтiк операциялар бойынша пайыздық
табыстың айырмасы.
• Пайыз спредi (салыстырмалы проценттiк маржа)-активтер бойынша орташа
пайыздық ставканың мәнi (Еа) және банкке қажеттi шығындар, пассивтер
бойынша пайыздық ставка (Еп ).
Е=Еа-Еп
Пайыздық тәуекелдердi басқару екi негiзгi мiндеттерден тұрады- банктiң
активтiк және пассивтiк операцияларын басқару. Активтiк операцияларды
басқару банктiң өтiмдiлiк деңгейiмен және нарықтың ағымды
конъюнктурасына, бәсекелестiк деңгейiне тiкелей байланысты. Пассивтiк
операцияларды басқару банк клиенттерiнiң сандық тәуекелi. Пайыздық
тәуекелдердi басқарудың бiрнеше көзқарастары бар (кесте 1).
Кесте 1. Пайыздық тәекелдердi басқару әдістерi
Жағдайлар үсыныстар
1.Пайыз ставкаларының 1.Тiркелген ставка бойынша қарыз қаражаттардың
төменгi өсiмi күтiлуде мерзiмiн арттыру.
2.Тiркелген пайыздық ставкалардағы несиелердi
қысқарту.
3.Инвестиция мерзiмдерiн қысқарту.
4.Бағалы қағаздар түрiндегi инвестициялардың
бөлiгiн сату.
5.Қаржылiгi жоғары несие желiлерiн жабу.
2.Пайыздық ставкалар 1.Қарыз қаражаттарының мерзiмдерiн қысқарту.
өсуде, лардың максималды 2.Инвестициялық мерзiмдердiң уақытын ұзарту.
деңгейi күтiлуде 3.Тiркелген пайыздық ставканы несиелердiң үлесiн
арттыруға дайындық.
4.Бағалы қағаздар инвеетициясының үлесiн
арттыруға дайындық.
5.Тiркелген ставкалы қарыздарды уақытынан бұрын
қайтару мүмкiндiгiн қарау.
3.Жоғары пайыздық 1.Қарыз қаражатының мерзiмiн қысқарту.
ставкалардың төмендеуi 2.Тiркеген ставкалы несиелер үлесiн арттыру.
күтiлуде. 3.Инвестициялық портфель мөлшерi мен мерзiмiн
арттыру.
4.Пайыздық ставкалар 1.Қарыз қаражаты мерзiмдерiн ұзартуды бастау.
төмендеуде және минимум 2.Инвестициялар мерзiмiн қысқартуды бастау.
деңгейге жеруi мүмкiн 3.Өзгермелi ставкадағы несиелердiң үлес салмағын
арттыру.
4.Бағалы қағаздар түрiндегi инвестицияны
қысқарту: тiркемелi ставкадағы акцияларды iрiктеп
сату.
1.3 Банктік сыйақы мөлшерлемелері: жәй және күрделi
Сыйақы мөлшерлемесi – белгiлi бiр кезең iшiнде, әдетте бiр жылда,
қарызға алған капиталға төленетiн сыйақылық төлемдердiң салыстырмалы
мөлшерi болып табылады.
Сыйақы мөлшерлемесiнiң екi түрін ажыратады:
• тiркелген (кесiмделген) сыйақы мөлшерлемесi;
• еркiн сыйақы мөлшерлемесi.
Тiркелген немесе кесімделген сыйақы мөлшерлемесi – қарызға алған
қаржыларды пайдаланудың барлық кезеңiнде, қайта қарастыру құқығынсыз
белгiленетiн мөлшерлемелер.
Еркiн сыйақы мөлшерлемесi – орта және ұзақ мерзiмдi несиелер бойынша
орнатылатын мөлшерлеме. Ол белгiлi бiр кезеңдерде қайта қарастырылып
отырады.
Банк тәжiрибесiнде сыйақы мөлшерлемесiн белгiлеудiң әртүрлi әдiстерi
мен тәсiлдерi қалыптасқан. Мысалы, банк тәжiрибесiнде жәй және күрделi
мөлшерлемелер қолданылады.
Жәй сыйақы мөлшерлемелерi ең алдымен, қысқа мерзiмдi несиелеуде
қолданылады. Мұнда әр тоқсанда бiр рет немесе басқа уақыт аралығында сыйақы
мөлшерлемесi белгiленiп, оны несие берушiге төлейдi. Қазiргi кездерi,
әдетте, көп жағдайларда айтылған тәсiл қолданылады. Бұл жағдайда, қарыз
алушының төлемдерiнiң жалпы сомасы қарыздың негiзгi сомасын ескергенде
келесi формула бойынша есептеледi:
S=P(1+ni) (1)
Мұндағы:
S – бастапқы қарыз сомасын қосқандағы несие бойынша
төленетiн төлем сомасы
Р – бастапқы қарыз
i – сыйақы (мүдде) мөлшерлемесi
n – ссуданың жылдармен есептегендегi ұзақтығы немесе
360365 күнде ссуданың пайдалану кезеңiнiң қатынасы
Банк тәжiрибесiнде сыйақыны белгiлеудiң iс-жосығына керi
операцияны жұзеге асыру өте жиi кездеседi. Ол, мысалы, дисконттық
вексельдер айналымы жағдайында орын алады. Бұл жағдайда бастапқы қарызды
анықтау кезiнде келесi формула қолданылады:
S
P =
(2)
1+ni
Мысалы, банк келесi шартпен вексель шығарды делiк:
Номинал бойынша вексельдiң сомасы 1000 т., 3 айға 120 жылдық сыйақымен
шығарылды.
Төлем сомасы вексельдi жайғастырғанда келесiдей болады:
1000
Р=
=769 тенге
1+1,2*(90160)
Вексельдердi есепке алудың iс-жосығында мерзiмi өткенге дейiнгi
төлемдер сомасын анықтау үшін келесi формула қолданылады:
S = P(1-nd) (3)
Мұндағы,
d – жәй есептiк мөлшерлеме
Мысалы, банк вексельдi мiндеттеменi өтеудiң белгiленген күнiнен 20
күн бұрын есепке алады. Мұнда вексель сомасы 1000 тенге, жылдық есептiк
мөлшерлеме –130 %.
Бұл жағдайда, есепке алынатын вексель сомасы 930 тенгенi құрайды,
яғни:
Р=1000(1-1,3*(20360)) =930 тенге
Банк тәжiрибесiнде күрделi сыйақы мөлшерлемесiн, әдетте, ұзақ
мерзiмдi несиелеу кезiнде пайдаланады. Мұнда белгiленген сомалар қарыз
берушiге келiсiм мерзiмi аяқталғанға дейiн төленбей, негiзгi қарыз сомасын
арттырып отырады. Отандық тәжiрибеде күрделi сыйақы мөлшерлемелерiн
белгiлеу әдiсi жеке тұлғалардың депозиттiк шоттары бойынша кеңiнен тараған.
Бұл әдiстi пайдалану барысында белгiленген қаржылар мөлшерi қарыз
сомасына жатқызылып, оларға сыйақы белгiлеп одан әрi жалғасады.
ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА БАНКТІК
СЫЙАҚЫНЫ ҚҰРУ САЯСАТЫН ТАЛДАУ
2.1. Бантердің сырттан тартқан қаражаттары бойынша сыйақы
мөлшерлемесін құру саясатының барысын талдау
Қазақстан Республикасында қазіргі нарықтық экономика қалыптасуы
жағдайында коммерциялық банктер табыс табу үшін келесі саясатты құрып отыр,
яғни теңгелік депозиттерін орта есеппен жылдық 6,2 % қабылдап, экономиканың
нақты секторын 15 % несиелейді, бұл кезде қор нарығы облигациялардың
алғашқы орналастырылуын қамтамасыз етіп экономиканы
8-10% несиелейді.
Банктік сыйақыны құру саясаты банктің қызметіндегі саясаттың маңызды
бағыттарының бірі болып табылады. Банктің саясаты, әдетте банктің
дамуындағы жобалар мен даму жоспарлары түрінде жасалынады.
Банктің саясатын жалпы алғанда және оның сыйақыны құру саясатын жеке
алғанда, нарықтық экономика жағдайында олар екі факторлар түріне байланысты
болып келеді. Бірінші топқа банктің сыртқы саясатын анықтайтын факторларды
жатқызуға болады. Олардың ішіндегі маңыздыларына төмендегі факторлады
жатқызуға болады:
▪ Ел экономикасының жалпы жағдайы, инфляция деңгейі, ЖІӨ өсу қарқыны,
бюджет тапшылығы және т.б.;
▪ ҚР Ұлттық Банкінің және Қаржы министрлігінің ақша-несие саясатының
әсері;
▪ Орталық банктің мемлекеттік органдардан тәуелсіздігі, елдің қоғамдық
өміріне араласуы;
▪ Тұрғын халықтың табыс деңгейі, мәдени-тұрмыстық жағдайы;
▪ Банктің қызметіндегі аймақтық ерекшелік;
▪ Бәсеке деңгейі;
▪ Банк қызметі мен өнімдерінің баға деңгейі және т.б.
Екінші топ факторларына банктің ішкі саясатын анықтайтын
факторлар жатады. Атап айтқанда:
▪ Депозиттердің тұрақтылығы;
▪ Банктің көрсететін қызметінің түрлері мен ауқымы;
▪ Банк мамандарының біліктілік деңгейі, тәжірибесі және іскерлік
қабілеті;
▪ Банк клиентурасы;
▪ Депозиттік және несиелік портфельдің сапасы;
▪ Банктің баға саясаты;
▪ Тәуекелді-менеджмент деңгейі және т.б.
Банктің сыйақы құру саясатының негізгі принциптері (қағидалары)
дәл бүгінгі күнге дейін арнайы зерттеудің объектісі болмаған.
Банктік сыйақы құру саясаттың принциптері банктік процесстің
негізі болып табылады, яғни оларды терең игерген сайын, банктің қызметінің
тиімділігі өтімділік және табыстылық тұрғысына алғанда оңтайлы болып
отырады.
Коммерциялық банктің сыйақы құру саясатының жалпы принциптеріне –
орталық банктің макроэкономикалық деңгейде жүргізіп отыратын мемлекеттік
саясатына ортақ коммерциялық банктің сыйақы құру саясатының принциптерін
жатқызамыз. Олардың ішіндегі маңыздыларына жататындары мыналар: ғылыми
негізділігі, оңтайлылығы, тиімділігі және сонымен бірге пайыздық саясаттың
элементтерінің бірегейлігі мен үздіксіз байланысы.
Коммерциялық банктің пайыздық саясатының өзіне ғана тән
принциптеріне: банктің қызметінің табыстылығы, пайдалылығы (себебі кез
келген коммерциялық банктің қызметіндегі басты мақсаты – табыс табу болып
табылады), және сонымен бірге қауіпсіздік пен сенімділік принциптері
жатады.
Коммерциялық банктің сыйақы құру саясатың мақсаттары мен негізгі
қағидалары және оны анықтайтын факторлар банктің пайыздық саясатын құруда
негіз болады.
Сонымен, жалпы банктің сыйақы құру саясатының негізгі принциптері
келесідей кестеден көрініс табады (сурет 2) .
Сурет 2. Банктің сыйақы құру саясатының принциптері
Жалпы, жоғарыда айтылған принциптерді сақтау банктің сыйақы құру
(пайыздық) саясатының тиімділігін арттырудың алғышарты болып табылады.
Сонымен, банктік сыйақыны құру саясаттың принциптері мен
мақсаттарын, оған тікелей және жанама түрде әсер ететін факторлар жиынтығын
ескере отырып жасағанда ғана бұл саясат тиімді және оңтайлы болады деп
саналады. Ал банктің тиімді де оңтайлы пайыздық саясаты банктің өзінің,
экономиканың өркендеуі мен гүлденуіне оң әсерін тигізері сөзссіз.
Жоғарыда тілге тиек етілген жағдайлар банктің тиімді пайыздық саясатын
жасаудағы жалпы көзқарастарды біріктіруге мүмкіндік береді. Алайда іс
жүзінде пайыздық саясатты қалыптастырып, жүзеге асыру үшін көптеген
факторларды ескере отырып терең талдау жұмыстарын жүргізіп отыру маңызды
шарт болып табылады.
Депозит банктің маңызды ресурстарның бірі болып табылады, өйткені ол
шын мәнінде тұрғын халықтың, кәсіпорындар мен ұйымдардың банк жүйесінің
қатысуымен оның басқа клиенттеріне беріп отырған несиесі болып табылады.
Тұрғын халықтың уақытша бос қаржыларын тарту бүгінгі күннің
көкейтесті мәселелерінің бірі болып табылады. Экономиканың өсуін көбіне
ішкі инвестициялық салымдар анықтайтын болады. Банктің міндеті -
экономикаға инвестициялау мақсатында аталмыш қаржыларды тарту болып
табылады. Ал, банктердің сенімді ресурстық базасы бола тұрмай, олардың
тұрақты және қалыпты өз бетінше дамуына мүмкіндіктері жоқ. Атап айтатын
болсақ, ресурстардың шектеулі болуы кезінде, банктер әрине несиелік
операцияларды өз бетінше дамыта алмайды. Сондықтан да банктердің оңтайлы да
тиімді депозиттік саясатын қалыптастыру проблемасы бүгінгі күннің кезек
күттірмес проблемаларының қатарына қосылып, жақын арада өз шешімін табуды
талап етеді.
Ал әзірге қазақстандағы коммерциялық банктердің депозиттік саясаты
көбіне банктің өзінің мүдделеріне қарай ойысып отыр, бұл жағдай банктердің
“пассивтерге күресінің” нәтижесіне әсерін тигізбей қоймайды.
Коммерциялық банктердің алғашқы қызметтерінің бірі болып халықтың
және заңды тұлғаларының уақытша бос ақша қаражаттарын тарту болып табылады.
Сол қаражаттарын тарту үшін банктер ақша қаражаттарының иелеріне
белгіленген сыйақыларды төлейді.
Қазақстан Республикасында 2007 ж. басына 34 коммерциялық банктері
және олардың 418 филиалдары қызмет етуде.
Кесте 2. ҚР 2003-2007 жж. аралығында мерзімді депозиттерінің құрылымы
(млрд.тн).[1]
2004 2006 2007
2003 2005
KZT ЕКВ KZT ЕКВ KZT ЕКВ
Берлген 16,1 14,4 12,6 13,1 13,0 12,9
несиелері
бойынша орташа
сыйақы
О.і.
Заңды 14,0 13,1 11,7 12,3 12,1 12,0
тұлғаларына
О.і.
Шағын бизнес 16,6 16,4 15,0 14,6 14,3 14,0
субъектілеріне
Жеке тұлғаларға20,5 19,4 17,5 17,8 17,4 17,2
О.і.
Тұтыну - 20,2 19,8 19,6 19,1 19,0
мақсаттарына
Кесте 4 мәліметтеріне қарағанда ҚР ЕДБ несие беруде келесі бағытта
жұмыс істейді. Заңды тұлғаларға берілетін несиелер бойынша сыйақы
ставкалары 2001-2007 жж. аралығында 2 % төмендетілді, ал шағын бизнесті
қолдау мақсатында бұл сыйақылар осы мерзімде 2,6 % төмендетілді, яғни 15,6
% орташа бір жылда.
Жеке тұлғаларға берілетін несиелері бойынша банктік сыйақы ставкалары
2001-2007 жж. 3,3 % төмендетілді, яғни 16 %.
Жалпы алғанда коммерциялық банктер экономиканы қаржыландыруда банктік
сыйақы ставкаларын жылдан жылға қарай төмендетіп тұр.
Соңғы жылдары Қазақстанда коммерциялық банктер беріп жатқан
несиелердің салалық құрылымы да өзгеріске ұшырады. Соңғы жылдары саудаға
берлген несиелердің үлес салмағы қысқарып келіп тұр. Ал оның орнына
құрылыс, көлік салаларына берілген несиелер көлемі өсіп тұр. Басқа
салалары ішінде жылжымайтын мүлкпен, сақтандыру, қаржылық секторында, білім
беру, денсаулық сақтау, т.с.с жасалатын операцияларға берілетін несиелер
үлесі өсіп жатыр. Бұл көрсетіштер осы салалардың тұрақты дамуын және
несиелік қабілеттілігінің асқанын көрсетіп отыр.
Кесте 5. ҚР ЕДБ берген несиелерінің салалық құрылымы, млрд.теңге[7]
2004 2005 2005 2006 2006 2007 2007
2004 2005 2006
сауда 292,0 422,5 44,7 682,1 61,4 821,3 20,4
өнеркәсіп 289,7 340,3 17,5 480,7 41,2 585,2 22,0
аш 9,4 15,4 65,0 16,4 6,7 19,5 19,0
құрылыс 95,0 211,7 122,8 384,0 81,4 493,6 28,5
Көлік 28,6 52,2 82,6 114,7 119,6 150,3 31,5
байланыс 8,0 28,0 251,7 23,2 -17,3 30,1 29,7
басқалары 349,3 696,9 99,6 13075 87,6 15621 19,4
барлығы 1072,0 1797,0 64,8 3008,8 70,3 4934,4 64,0
Бұл бағыт сонымен бірге ҚР Үкіметі тарапынан кең қолданып тұр. ҚР
арнайы Индустриалды- инновациялық даму Бағдарламасы қабылданған,
Ауылшаруашылықты қолдау бағдарламасы, шағын және орта бизнесті қолдау,
тұрғын құрылысын дамыту стратегиясы, олардың барлығы банктік сектордың
тиімді дамуына өз септігін тигізеді.
Сурет 8. ҚР 2007 ж. ЕДБ несиелік портфелінде салалардың үлес салмағы,
пайыз
Қазіргі кезде Қазақстанда банктік ставкаларының ең төмен
мөлшерлемелері көлік (8,9 %) және байланыс (10,1%) кәсіпорындарына тиісті.
Мұның себептері бұл салаларының монополизациялануының жоғары деңгейі
болып тұр, яғни бұл секторда аса ірі компаниялары Ksell АҚ, K Mobile
АҚ, Эйр Астана АҚ және Қазақстан Темір Жолы, т.б. аса жоғары табысты
болып табылады, сондықтан оларды несиелеуде банктердің тәуекелдік деңгейі
төмен болып келеді. Сондықтан бұл салараныда банктік сыйақы ставкалары да
төмен басқаларға қарағанда.
Кесте 6 ҚР ЕДБ берген несиелері бойынша банктік сыйақы ставкаларының
өзгеруі (пайыз)[8]
2003 2004 2005 2006 2007
Заңды 14,0 12,8 13,1 12,1 12,0
тұлғаларға
О.і. -
өнеркәсіп - 9,5 10,2 10,5 10,3
аш - 14,0 13,2 12,9 12,6
құрылыс - 15,2 12,6 11,9 11,2
сауда - 15,3 13,8 13,5 13,0
Көлік - 11,4 14,4 8,9 8,2
байланыс - 6,2 8,5 10,1 9,8
Басқа - 15,4 15,7 15,0 15,0
салалары
Кесте 8 мәлімететріне қарағанда ҚР коммерциялық банктері банктік
сыйақы ставкаларын жылдан жылға қарай төмендетіп отыр, сбебеі бұл
кәсіпорындардың табыстылығы асып отырғандан несиелік тәукелдер төмендеп
тұр, сондықтан банктер бәсеке жағдайында өздерінің сыйақы мөлшерлемелерін
төмендетуге мәжбүр болады.
Қорыта айтқанда, қысқа мерзімді ссудалары бойынша банктік сыйақы
мөлшерлемесі банктік қаражататрының құнына, ағымды базистік ставкадан,
клиенттің несиелік қабілеттілігіне, қарыз алушымен банк арасындағы ағымды
және песрпективаляқ қатынастарының хал- ахуалына тәуелді болады ( кейбір
кезде басқа да факторлар әсер етеді).
Егер банктердің клиенттердің несиелік қабілеттілігін анықтауға және
ссуданың сапасын талдауға кеткен тұрақты шығындарын талдасақ, онда келесі
нәтиже шығаруға болады: ұсақ ссудалары бойынша сыйақы ставкасы ірі
көдемдегі ссудаларының сыйақы ставкаларына қарағанда жоғары болып келеді.
2.3. Казкоммерцбанк АҚ банктік сыйақы саясатының құруын талдау
Казкоммерцбанк АҚ ірі және орта қазақстандық өнеркәсіптік
кәсіпорындарына және трансұлттық компанияларына қызмет көрсетеді. Негізінен
банк келесі бағыттарда өз жұмысын атқарады:
• Саудалық қаржыландыру
• Жобалық қаржыландыру
• Қысқамерзімді несиелеу
• Шағын және орта бизнесті несиелеу.
Сонымен бірге банк жеке тұлғаларына тұтыну несиелерін ұсынады.
2005 ж. бастап ЕҚДБ бағдарламасы негізінде банк шағын және орта
бизнесті несиелеуде белсенді қатыса бастады. Қазір ҚР гағын және орта
бизнесті несиелеуде банктің несиелері 24 пайызды құрайды.
Валюталық тәуекелдерді сақтандыру мақсатында банк несиелерді АҚШ
долларында беруде (барлық несиелердің 77 пайызы АҚШ долларында берілген)
2006 ж. соңына қарай клиенттерінің депозиттерінің көлемі 30,5 %
ұлғайып 210 млрд.тн. жетті ( жеке тұлғаларының депозиттері 8,7 %, ао заңды
тұлғадарының – 56,7 % өсті). Теңгелік депозиттерінің үлес салмағы 32,5 %
42,5 % көтерілді.
Кесте 7. Казкоммерцбанк АҚ депозиттерінің құрылымы (2007ж)[9]
Млн.тг. Үлес салмағы, %
Депозиттер, тенге
Бірінші талапқа дейінгі 59235 29,9
Мерзімді 53135 26,9
барлығы 112370 56,8
Депозиттер, шет валютада
Бірінші талапқа дейінгі 25755 13,0
Мерзімді 57712 29,2
барлығы 195837 42,2
Клиенттердің барлық шоттары 195837 99,0
О.і.
Заңды тұлғалары 112668 57,5
Жеке тұлғалары 83169 42,5
Берілген пайыздар 1990 1,0
барлығы 197827 100
Кесте деректері көрсетіп отыр банк депозиттік саясатты жүргізуде дұрыс
бағытта жұмыс жасап отыр.
Банктің қаржы ресурстарын қалыптастыруда дәстүрлі көздерінің бірі
болып клиенттердің депозиттері табылды.
Соңғы жылдары мемлекеттегі макроэкономикалық өсу тенденциялары
халықтың табыс деңгейі асады деп болжау жасалынып тұр. Сондықтан банк осы
бағытта тиімді сыйақы саясатын құру және жоғары сапалы қызмет көрсету
арқылы өз іс- әрекеттін күшейтеді.
Банк 200 ж. бастап жеке тұлғаларға несие беру стратегиясын қатты
қолдауда. Қазіргі кезде банк жеке тұлғаларды несиелеуде жетекші банктердің
бірі болып табылады. Соңғы жылы жеке тұлғаларға несие беру көлемі 129 %
ссудалық портфелінде үлесі 5 % артты.
Казкоммерцбанк АҚ жылдан жылға таза табыстар көлемін арттырып
келуде.
Сурет 9. Казкоммербанк табысының динамикасы.
Банктің табыстылығы соңғы жылдары 2 еседен арттып өсті.
Банктің табысы ішінде пайыздық (28 % өсім) және пайыздық емес ( 29 % өсім)
табыстар бір қалыпты өсу бағытында.
Сурет 10. Казкоммерцбанк АҚ таза пайыздық табыс пен операциондық
шығындарының серпіні.
Сурет 11 Таза пайыздық табыстардың динамиаксы ( Казкоммербанк және
БанкТуранАлем )
Сурет 11 мәліметтеріне қарағанда көруге болады Казкоммерцбанк АҚ
таза пайыздық табыстары бойынша жетекші орын алуда. ТұранӘлемБанк
салыстырғанда өсім 58 пайызды құрайды.
Қазіргі кезде Казкоммерцбанк өзінің қаржылық нәтижелерін асыру
мақсатында жаңы бағытта шағын және орта бизнесті несиеді ұсынып отыр. Бұл
жерде банктік сыйақы мөлшерлемесі төмен 16 % 27 % бір жылда, несиелеу
мерзімі 18 айға дейін. Бұл несиені алу үшін бизнес- жоспар қажет емес,
несиені құжаттауға 14 күн кетеді, қажітті экспертиза тегін жасалынады.
Сонымен бірге банк шағын және орта бизнесті несиелеудің барлық
ауқымын алу үшін микронесиелеуді де ұсынады.
Несие сомасы: $ 500 - $ 30 000
Мерзімі: 12 айға дейін
Банктік сыйақы: Валютада 2-2,6% бір айға
Несиелеу салалары: Сауда, қызмет көрсету, өндіріс
Казком барлық кәсіпкерлерді Несиені аулау маусымы атты жаңа акцияға
қатысуға шақырады. Өту мерзімі: 2007 жылдың 1 сәуірінен 29 маусымына дейін
Аулау маусымында Казком несие алуға шақырады:
• Несие бойынша өзгермелі сыйақы мөлшерлемесі – бұл несиені өтеудің
басында несиені ең үлкен пайыздық сыйақы мерзімінде несиені
төмендетілген сыйақы мөлшерлемесімен өтеу.
• Несиелеу мерзімі 12-ден 120 айға дейін – несиелеу бағдарламасының
шарттарына сәйкес;
Кесте 8- “Казкоммерцбанк” АҚ қаржылық нәтижелері (млн.тенге)
Көрсеткіштер 2003 2004 2005 2006 2006
2005, %
Пайыздық табыстар 24500 35106 56102 85790 153
Пайыздық шығындар 11257 18623 27143 45185 166
Пайыздық активтерінің құнсыздануына резерв құруға 13243 16482 29019 40605 140
дейінгі таза пайыздық табыстар
Резервтер 7341 5887 11221 17832 159
Таза пайыздық табыс 5901 10594 17798 22772 128
Таза пайыздық емес табыстар 11604 9923 11779 15261 129
Операциондық табыстар 17506 20518 29577 38033 128
Операциондық шығыстар 7955 8969 9511 13367 140
Операциондық пайда 9550 11549 20076 24666 123
Салыққа дейінгі пайда 8257 11258 19357 22900 118
Салық төлеуге кеткен шығындары 276 2091 9573 2337 -74
Таза табыс 7978 8760 9784 20563 2 есе
1 акцияға пайда (тенге) 25,94 25,89 24,35 51,17 2 есе
*мәлімет көзі. “Казкоммерцбанк” АҚ жылдық есептері www.kkb.kz.
Қазкоммерцбанктің коммерциялық жылжымайтын мүлікті несиелеу шарттары
Несие мерзімі: 5 жылға дейін (ЕЖДБ желісі бойынша – 4 жыл)
Сыйақы шет. валютасымен айына 1,3%-дан бастап
мөлшерлемесі: теңгемен айына 1,6%-дан бастап
Бастапқы жарна: алынатын коммерциялық жылжымайтын мүлік құнының
15%- нан бастап.
Несиені қамтамасыз Сатып алынған жылжымайтын мүлік
ету: Басқа да қамтамасыз етулер
Ерекше Бастапқы бизнесті несиелеу мүмкіндігі
артықшылықтары: Несиені өтеудің жеке кестесі (негізгі қарызды өтеу
үшін жеңілдетілген кезең болуы)
Қосымша Қосымша қамтамасыз ету енгізген жағдайда, 100%
артықшылықтары: мөлшерінде несие алу мүмкіндігі
Несиені бірден немесе бөлшектеп алуға болады
(егер жобаны қаржыландыру ресурстарды біртіндеп
игеруді болжаса)
Қазкоммерцбанк АҚ жаңа автомобиль сатып алуды несиелеудің Татымды несие
атты жаңа бағдарламасын ұсынады. Аталған бағдарлама Қазкоммерцбанктің
тиімді несие шарттары арқылы қазіргі заманға сай жаңа автокөлікті елдің кез
келген автосалонынан жоғары дәрежелі қызметпен сатып алуға ерекше
мүмкіндігін береді.
Несиелеу шарттары:
• Несие валютасы: теңге, АҚШ доллары және ЕУРО
• Несие бойынша сыйақы мөлшері: жылына 12% - барлық валюта бойынша
• Несиелеу мерзімі: кез келген валютада 12 айдан 60 айға дейін
• Бастапқы жарна: 0 %
• Несиенің ең жоғарғы сомасы: автомобиль құнының 100 %
• Автомобилді сақтандыру: жоқ
• Несиені қамтамасыз ету: алынатын автомобильжылжымайтын мүлікБанктегі
ақша салымы
• Несиені ұйымдастырғаны үшін комиссия: 0 теңге
• Мерзімінен бұрын өтегені үшін комиссия: 0 теңге
• Қарыз шотын жүргізгені үшін комиссия: несие сомасынан 0,4%:
1. алынған автокөлікті ерікті түрде сақтандырған жағдайда комиссия
мөлшері 0,2%-ы құрайды
2. кепілдікке жылжымайтын мүлік ұсынған жағдайда, комиссия мөлшері 0,1%-ы
құрайды
• тиімді пайыздық мөлшерлеме 18,43%
Бұл іс- шараларда көріп отырмыз Казкоммерцбанк әр түрлі клиенттеріне
және әр түрлі несиелеу объектісіне дифференцияланған банктік сыйақы
ставкаларын ұсынып отыр. Бұл терең маркетингтік зерттеулер жүргізудің
нәтижесі болып табылады.
Соңғы жылы банк Nissan Teana, Nissan Murano и Nissan Pathfinder
автокөліктерін несие алуға келесі ұсыныстар беріп отыр. Бұл несие бойыгша
сыйақы мөлшерлемесі 3 пайыз жылдықтан жоғары болып келеді.
Банк болашақта өзінің тиімді стратегиясын сақтау үшін депозиттерді
тартуда да сыйақы құру саясатын жетілдіріп отыр.
Қазіргі кезде банк келесі депозиттер түрін ұсынады:
o ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
І. Теориялық
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...8
БАНКТІК СЫЙАҚЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ
1.1. Банктiк сыйақы (мүдде) және оны қолдану механизмi ... ... ... ..8
1.2. Несие бағасын анықтайтын және оған әсер ететiн факторлар ... 13
1.3. Банктік сыйақы мөлшерлемелері: жәй және күрделi ... ... ... ...18
ІІ. Негізгі бөлім
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРІНДЕ СЫЙАҚЫ ЕСЕПТЕУІН ТАЛДАУ
2.1. Банктердің сырттан тартқан қаражаттары бойынша сыйақы құру
саясатының барысын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.2. Несиелік операциялары бойынша сыйақы құру саясатының барысын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
2.3. Казкоммерцбанк АҚ банктік сыйыақы құру саясатын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
ІІІ. Талдау бөлімі
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА БАНКТІК СЫЙАҚЫНЫ ҚҰРУ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ
БАҒЫТТАРЫ
3.1.Банктік сыйақы құру саясатын жетілдіруде атқарылатын іс –
шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
3.2. Банктік сыйақы құру сасатын жетілдіруде ақша-несие саясатының
тиімділігін арттыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..62
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..70
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74
КІРІСПЕ
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының экономикалық дамуының
негізігі мақсаттарының бірі – бұл экономиканың нақты секторының жоғары
бәсекелестігін қамтамасыз ету болып табылады. Осы проблеманы шешуде үлкен
рөлді экономиканың қаржылық секторы атқарады, әсіресе банктік секторы.
Банктік сектор тауарлар мен қызметтердерді ұсынатын жоғары
технологиялық және жоғарыбәсекелестік өндірістерді қажетті ақшалай
ресурстарымен қамтамасыз етеді.
Қоғамдық ұдайы өндіріс құрылымында экономиканың нақты секторының
кәсіпорындары мен банктер әр түрлі бағыттағы, ал кей кезде бір біріне
қарама- қарсы мүдделерді ұстайды.
Өздерінің экономикалық мүдделерін сақтай отырып өндірістік
қатынастарға түсуші жақтар бір бәрімен қарым- қатынастарға түсіп қарсыласқа
түседі, бірақ оның нәтижесінде бір біріне жетістіктерге жету үшін
объективті жағдайларын жасайды.
Бірақ қоғамда кәсіпорындар мен банктер жеке- дара экономикалық
мүдделеріне ұмтылады, сондықтан олардың екі жақты қанағаттандыратын
келісімге келуі қиындыққа соғады. Сонымен қатар, екі жақтың бір бағытта
жұмыс істеуіне көптеген сыртқы факторлары кедергі болып келеді.
Коммерциялық банктер коммерциялық құрылым бола отырып әр қашанда
жоғары пайданы алуға ұмтылады, ол үшін олар өзінің негізгі қызметін-
қаржылық делдалдық- атқарып өзінің капиталына сыйақылар қосып жетіп
отырады.
Бұл нәтижеге жету үшін коммерциялық банктер тиімді сыйақы құру
саясатын қалыптастырыу тиіс.
Банк саясатын қалыптастырудағы негізгі кезең мақсаттарды анықтап, оны
жүзеге асыру мақсатында тиісті құралдарды дұрыс таңдай білу болып табылады.
Әрбір банк үшін өзінің мақсаттары айқын болуы маңызды.
Макроэкономикалық деңгейдегі коммерциялық банктердің Ұлттық
Банкпен біріге отырып қол жеткізуге тиіс мақсатына банк жүйесі мен
экономиканың қалыпты дамуын қолдау болып табылады.
Коммерциялық банктің жалпы мақсаты, оның саясатының табыстылылығы,
рентабельділігі, өтімділігі, тәуекел деңгейінің төмендігі, депозиттік және
несиелік портфельдің оңтайлылығына қол жеткізуден көрінеді.
Коммерциялық банктерінің қызмет етуінің басты сипаттарының бірі ол
тиімді сыйақы мөлшерлемесін құру болып табылады. Банктік сыйақыны құру
принциптерін білу кез келген кәсіпкер үшін несиені оңтайлы пайыздарымен
алуға немесе уақытша бос ақшалай қаражаттарын тиімді орналастыруға
мүмкіндік береді.
Базалық ставка (prime rate) құрылымына:
• банктің ақшалай қаражаттарының максималдық құны ( әдетте,
халықтың депозиттік сертификаттары бойынша ставкалары);
• банктің операциондық шағындары;
• пайда нормасы кіреді.
Банктің сыйақы құру саясатын (немесе пайыздық) оның жалпы
саясатының құрамды бөлігі ретінде қарастыра отырып, біз банктік сыйақы құру
саясаттың мақсаттарының банктің стратегиялық мақсаттарына қарағанда
шектеулі байланыста болып, банк саясатының мақсаттарымен үйлестіріліп
жасалынатынына көз жеткіземіз. Банктің стратегиялық мақсаттары сияқты,
сыйақы құру саясаты да салымшылардың қаржыларын тарту немесе несиеге
орналастыру арқылы табыс табуды көздейді. Осыдан, банктік сыйақы құру
саясаттың мақсаты сырттан тартатын қаржыларды өз пайдасына шоғырландыру
және тиімді активтік операциялары арқылы банктің өтімділікке деген
мұқтаждықтарын қамтамасыз етуге бағытталады.
Сонымен, банктің алдына қойған мақсаттары сан алуан болуы мүмкін,
бірақ оларды қызметтің стратегиялық бағыттары мен жалпы аяққы мақсаттардан
бөлек қарастыру қажет. Банктің дамуындағы жеке мақсаттарға сүйене отырып,
оның жалпы мақсатын анықтауға болады. Бұл аяққы мақсат белгілі бір өлшемдер
арқылы өлшеніп отыруы тиіс. Ол – нақты, қарапайым, өлшемді болуы тиіс.
Егер, қойылған мақсатты сандық өлшеммен өлшеуге болмайтын болса, онда ол
уақыт өлшемімен өлшенуі тиіс.
Нақты бір коммерциялық банктің деңгейінде оның саясаты банктің
рентабельділігі, өтімділігі мен сенімділігін қамтамасыз ету мақсатында банк
операцияларын ұйымдастыру мен жүзеге асыру шараларынан көрінеді.
Банктің стратегиясын оны жүзеге асырудың мақсаты мен әдістері деп
анықтап, ал тактикасын мақсаттарға жетудегі нақты бір әдістер мен
тәсілдердің жиынтығы деп белгілеуге болады. Стратегия мен тактика бір-
бірімен тығыз байланыста болады. Тактика стратегияны іс жүзінде жүзеге
асырудың нақты құралы болып табылады. Сондықтан, банктің стратегиялық
мақсаттары мен ағымдағы міндеттердің үйлесуі коммерциялық банктерге өз
қызметіндегі келеңсіз жағдайлардың болмауының алдын алуға мүмкіндік береді.
Банктік сыйақы құру саясаттың рөлі банктің ресурстарды шоғырландырып,
оларды инвестициялау, депозиттік процессті дамыту мен оның тиімділігін
арттыру барысында банк қызметінің басым бағыттарын одан әрі жетілдіру
жолдарынан көрініс табады.
Жұмыстың мақсаттары. Жұмыстың мақсаты болып банктік сыйақының
экономикалық мазмұнын анықтау және қазіргі нарықтық экономика жағдайында
Қазақстанда әлемдік тәжірибені оқып біліп банктік сыйақының құру саясатын
жетілдіру бағыттарын белгілеу.
Қойылған мақсат жұмыстың келесі міндеттерін анықтайды:
-Банктік сыйақы қалыптасуының саясатының теориялық сұрақтарын оқып білу,
оның құрылымын анықтау, банктік сыйақы түсініктін экономикалық мазмұнын
нақтылау және оған толық анықтама беру;
-Ел экономикасында банктердің сыйақы құру саясатының барысына талдау жасап,
оған әсер ететін факторларды анықтау;
-Талдау нәтижелері бойынша қорытындыларды қалыптастыру және отандық банктер
үшін банктік сыйақыны құру саясатын жетілдірудегі практикалық ұсыныстарды
өндеп шығару.
Жұмыстың пәні және объектісі. Жұмыстың пәні ретінде банктік сыйақыны
саясатын қалыптасытыру құралдары, қолдану механизмі және әдістерімен
байланысты теорилық және практикалық сұрақтар саналады. Жұмыстың объектісі
Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктерінің сыйақысын құру
саясаты болып табылады.
Жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспеден, негізгі үш бөлімнен және
қорытындыдан тұрады. Соңында пайдаланған әдебиеттер тізімі келтірілген.
І. Теориялық бөлім
БАНКТІК СЫЙАҚЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ
1.1 Банктiк сыйақы (мүдде) және оны қолдану механизмi
Ссудалық сыйақы (мүдде), төлем мөлшерiн өлшеу үшін қолданылатын
өлшем бiрлiгi. Теориялық тұрғыдан алғанда оны төлеудiң көзi, қарыз алушының
несиенi пайдалану нәтижесiнде алынған таза табысы болып табылады.
Әлемдiк банк тәжiрибесiнде ссудалық сыйақының (мүдденiң) бiрнеше
түрлерi қалыптасқан, оларды төмендегiдей бiрқатар белгiлерi бойынша
жiктеуге болады.
Кесте 1. Ссудалық сыйақы (мүдде) түрлерiнiң жiктелуi
Жiктелу белгiлерi Ссудалық сыйақы түрлерi
1. Несиенiң нысандары бойынша коммерциялық сыйақы,
банктiк сыйақы,
тұтынушылық сыйақы,
лизингтiк келiсiм сыйақысы,
мемлекеттiк несие сыйақысы
2. Несие мекемелерiнiң түрлерi орталық банктiң есептiк сыйақысы,
бойынша банктiк сыйақы,
ломбардтық сыйақы
3. Инвестиция түрлерi бойынша Айналым қаржыларына несие берудiң
сыйақысы,
негiзгi қорларды инвестициялаудың
сыйақысы,
бағалы қағаздарды инвестиция-лаудың
сыйақысы
4. Несиелеу мерзiмдерi бойынша қысқа мерзiмдi ссудалар бойынша
сыйақы,
ұзақ мерзiмдi ссудалар бойынша
сыйақы,
орта мерзiмдi ссудалар бойынша
сыйақы
5. Несие мекемелерiнiң депозиттiк сыйақы,
операцияларының түрлерi бойынша ссудалық сыйақы,
банкаралық несие бойынша сыйақы т.б.
Банктiк сыйақы (мүдде) несие қатынастарының субъектiлерiнiң бiрi
банк болғанда пайда болады. Банктiк сыйақыны қарастырған кезде несие
мекемелерi ссудаға негiзiнен өз меншiгiндегi қаржыларды емес, сырттан
тартылған қаржыларды беретiнiн ескерген жөн. Банктың алатын табысы уақытша
бос қаржыларды қайта бөлу кезiндегi делдалдық қызмет көрсеткенi үшін
өтемақы болып табылады.
Мұндағы ескерте кететiн бiр жағдай, Қазақстан Республикасындағы
банк жұйесiнiң заңнамаларында болып жатқан өзгерiстер мен толықтыруларға
сәйкес 1997 жылдың орта шенiнен бастап ''процент'' терминiн ''сыйақы
(мүдде)'' терминiне алмастырған.
Сыйақы нормасын есептеу кезiнде әрбiр нақты келiсiмде
коммерциялық банктер келесi жағдайларды ескередi:
• негiзгi сыйақы мөлшерлемесiнiң деңгейi. Ол қамтамасыз етiлген несиелер
бойынша несиелiк қабiлетi өте жоғары клиенттерге белгiлi бiр кезеңде
белгiленедi;
• әрбiр жеке келiсiмдегi жағдайды ескере отырып, тәуекелдiлiкке
орнатылатын үстеме.
Негiзгi сыйақы мөлшерлемесi несиелiк салымдардың шамамен алынған
өзiндiк құнына және ссудалық операциялардың алдағы кезеңдегi табыстылығының
деңгейiне байланысты келесi формула бойынша есептеледi:
Негiзгi сыйақы ставкасы=О1 + О2 + Тж
Мұндағы:
О1 – жоспарланған кезеңдегi барлық несие ресурстарының орташа нақты
бағасы
О2 – банк қызметiнiң қалыпты жұмысын қамтамасыз етумен байланысты
жоспарланған шығындардың алдағы кезеңде қаржыларды тиiмдi жайғастырудан
күтiлетiн шығындар көлемiне қатынасы
Тж – банктiң ссудалық операцияларының табыстылығының жоспарланған
деңгейi
Несие ресурстарының орташа нақты бағасы ресурстардың жеке түрлерiнiң
бағасы мен оның банктiң шоғырландыратын ресурстарының жалпы сомасындағы
үлес салмағымен анықталады.
Өз кезегiнде, банктiң тартатын жеке ресурстарының орташа нақты бағасы
келесi формула бойынша анықталады:
ДС
СД = ---------------------------------- х 100%
1 - мiндеттi резерв нормасы
Мұндағы:
СД – банктiң тартатын мерзiмдi депозиттерiнiң орташа нақты бағасы
ДС – депозиттiк сыйақының орташа рыноктық деңгейi.
Осылайша талап еткенге дейiнгi салымдар мен басқа да ресурстардың
орташа нақты бағасын да анықтауға болады.
Тәуекелдiлiкке қойылатын үстеме келесi белгiлерге байланысты
ажыратылады:
• қарыз алушының несиелiк қабiлетi;
• ссуданың қайтарымын қамтамасыз ету;
• берiлетiн несие мерзiмi;
• сыйақыны белгiлеу әдiстерi;
• несиелеу мерзiмдерiн қарыз алушының сақтауы;
• банк пен клиенттiң өзара қарым-қатынасының берiктiгi.
Банктiк сыйақыны (мүдденi) қолданудың қазiргi кездегi механизмi
төмендегi жағдайлармен сипатталады:
1. Сыйақы (мүдде) деңгейi несие ресурстарына деген сұраныс пен ұсыныстың
үлесiмдiлiгiн ескере отырып несиелiк келiсiмге қатысушылар арасындағы
келiсiм шартпен анықталады.
2. Ссудалар бойынша сыйақыны (мүденi) коммерциялық банктер несиелiк
келiсiмнiң нақты жағдайларын ескере отырып белгiлейдi: ссуда көлемi
мен оны өтеу мерзiмi, ссуданың кепiлмен қамтамасыз етiлуi,
қаржыларды тартумен байланысты шығындар, несиенi мақсатты бағытта
қолдануын бақылаумен және несиенi рәсiмдеумен байланысты шығындар,
банктiң қалыпты жұмысын қамтамасыз етумен байланысты шығындар, қарыз
алушының несиелiк қабiлетi т.б.
3. Банктiң пассивтi операциялары бойынша сыйақының мәнi салымдарға
уақытша бос ақшаларды тартуды ынталандыратын құрал ретiнде арта
түсуде.
4. Сыйақы мөлшерiн белгiлеу және алу тәртiбi несиелiк
келiсiмге қатысушы екi жақтың өзара келiсiмi бойынша анықталады. әдетте
сыйақыны ай сайын белгiлеу тәртiбiн пайдаланады. Банк тәжiрибесiнде
көбiне жәй сыйақыларды ссуданың шамамен алынған күндерi бойынша
белгiлеудi қолданады.
4. Сыйақыны төлеудiң көзi қазiргi жағдайда несиелiк салымдардың бағытына
қарай әртүрлi болып келедi. Қысқа мерзiмдi ссудалар бойынша көлемдер
өнiмнiң өзiндiк құнына кiрсе, ұзақ мерзiмдi ссудалар мен мерзiмi өтiп
кеткен ссудалар бойынша шығындар кәсiпорынның жаңа табысына салық
төленiп болған соң жатқызылады.
5. Сыйақыны қазiргi кезде пайдаланудың механизмiнiң
ерекшелiгi, сыйақымен байланысты банктiң кiрiстерi мен шығыстары оның
материалдық мүдделерiмен тiкелей байланысты болып келедi.
Қазiргi жағдайда, экономикадағы нарықтық қатынастардың даму
процесi, соның iшiнде несиелiк қатынастар саласында, ссуда бойынша сыйақы
рөлiнiң артып отырғандығын дәлелдеп отыр.
Сыйақыны қолдану саясаты ақша-несиелiк реттеу құралдарының
маңызды құрамды бөлiгi болуымен қатар, несиелiк қатынастарды басқарудың
экономикалық тәсiлi ретiнде де рөлi арта түсуде.
Банктiк сыйақыны (мүдденi) қолдану механизмi дегенiмiз банктiң
сыйақыны қолдану саясатын жұзеге асыруға мүмкiндiк беретiн элементтердiң
жиынтығы болып табылады. Бұл механизмнiң жеке элементтерi төмендегiдей:
- сыйақы деңгейiнiң қалыптасу әдiстерi;
- сыйақы ставкаларын жеке ыңғайда келу белгiлерi;
- орталық банк тарапынан сыйақы нормасын реттеу әдiстерi;
- сыйақы бойынша төлемдердi белгiлеу және алу тәртiбi;
- сыйақыны төлеу көздерi;
- несие мекемесiнiң кiрiстерi мен шығыстарын қалыптастырудағы сыйақының
алатын орны.
Ссудалық сыйақыны қолдану механизмi, бiр жағынан алғанда, тауарлы
өндiрiстiң экономикалық категориясы ретiндегi сыйақының мәнiмен анықталса,
екiншi жағынан банктiң жүргiзетiн сыйақылық саясатына байланысты болып
келедi. Бiздiң елiмiзде банктiк сыйақыны қолдану тәжiрибесi жалпы
қалыптасқан шаруашылық механизмiне байланысты құрылып, мемлекеттiң сыйақы
көлемiн белгiлеу саясатының мазмұнына қарай бейiмделiп келген болатын.
Соңғыларының бағыт-бағдары өзгерген жағдайда банктiк сыйақыны қолдану
механизмiне де өзгерiстер енгiзiлiп отырды.
1.2. Несие бағасын анықтайтын және оған әсер ететiн факторлар
Макроэкономикалық деңгейiнде нарықтық қатынастардың дамуы мен
несиеге деген төлемдердiң еркiн ауытқуы жағдайында сыйақы табыстың орташа
нормасына қарай талпынуы тиiс.
Табыстың орташа нормасынан төменге не жоғарыға ауытқуға әсер ететiн
факторларды:
• жалпы;
• жеке деп екiге бөледi.
Жалпы факторларға:
• сырттан алған қаржылардың сұранысы мен ұсынысының ара қатынасы;
• Қазақстан Республикасының Орталық Банкi саясатының реттеушiлiк
бағыты;
• ақшаның инфляциялық құнсыздануы деңгейiн жатқызатын болсақ, жеке
факторлар коммерциялық банктiң қызмет ету жағдайымен және қарыз
алушымен жасалған келiсiм шарттың жағдайларымен анықталады.
Сонымен бiрге, жеке факторлар ссудалық сыйақының жеке формаларымен
ерекшеленедi.
Мысалы, депозиттiк сыйақы деңгейi, жоғарыда қарастырылған жалпы
факторлармен қатар:
• банктiң активтi операциялары бойынша сыйақы деңгейiне
• тартылатын депозиттiң көлемi мен мерзiмiне
• банк тұрақтылығына байланысты болып келедi.
Банктiң активтi операциялары бойынша сыйақы деңгейiне әсер ететiн
жеке факторларға мыналар жатады:
• ссуда көлемi мен оны өтеу мерзiмi;
• несиенi қайтарудың қамтамасыздығы мен оның сипаты;
• қарыз алушының несиелiк қабiлетi мен оның банкпен қарым-қатынасының
берiк болуы.
Банктiң ссудалық капиталының өзiндiк құны мына формула бойынша
анықталады:
Ссудалық капиталдың Банк шығындары
өзiндiк құны =
жұмыс iстеп тұрған
активтер
Банк шығындары негiзгi екi элементтерден құралады:
• ресурстарды қалыптастырумен байланысты шығындар;
• банктiң қалыпты жұмысын қамтамасыз етумен байланысты шығындар.
Шығындардың бiрiншi тобына, әдетте, тартылатын депозиттер бойынша
төлем жасау, Қазақстан Республикасының Орталық банкiнiң ресурстарына
жасалынатын төлемдер, банкаралық ссудалар төлемдерi т.б. жатады.
Шығындардың екiншi тобына банктiң басқа да ағымдағы (яғни, төленген
сыйақыларды шегерiп тастағандағы) және әкiмшiлдiк-басқарушылық шығындары
кiредi, соның iшiнде:
• банк құжаттары мен құндылықтарын тасымалдау үшін автокөлiк құралдарын
жалға алумен байланысты шығындар;
• бланктiк материал және тағы басқа да материалдарды дайындау, сатып алу
және жеткiзумен байланысты шығындар;
• есептеу орталықтарының қызметiне төлем жасаумен байланысты шығындар;
• пошта және телеграф шығындары;
• амортизациялық аударымдар;
• несие мекемелерiнiң қызметкерлерiне еңбек ақы төлеумен байланысты
шығындар;
• банк ғимаратын жөндеу және ұстаумен байланысты шығындар және т.б.
Жоғарыда қарастырылған шығындар банктiң уақытша бос ақшаларды
шоғырландыратын делдалдық қызметiмен байланысты болғандықтан, несиелiк
ресурстар құнының қымбаттауына жатқызылуы тиiс.
lс жұзiнде ссудалық капиталдың өзiндiк құны банктiң активтi
операциялары бойынша сыйақы деңгейiн анықтау барысында өте маңызды жағдай
болып табылады.
Ссудалық сыйақының жоғарғы деңгейi нарықтық жағдайларға байланысты
болса, төменгi деңгейi банктiң қаржыларды тартумен және оның қалыпты
жұмысын қамтамасыз етуге кеткен шығындарға байланысты анықталады. Ол
несиелеу ресурстарының сапалық құрамына байланысты болып келедi.
Кез келген коммерциялық банктің негізгі қызметі- активтік және пассивтік
операцияларының пайыздық мөлшерлемелерінің арасындағы айырмашылық негізінде
қаржылық делдалдық болып табылады. Коммерциялық банк әр қашанда пайыздық
маржаны асыруға ұмтылады.
Сурет 1. Коммерциялық банктік сыйақы құру саясатының негізгі принципі.
Қазіргі кезде экономиканы қаржыландыруда үлкен рөлді коммерциялық
банктер атқарады. Банктер бұл қызметті өздеріне оңтайлы шарттар негізінде
жасайды, яғни әр қашанда өзінің капиталына пайыздық ставкаларын қосады
және олардың негізіне өздерінің таза табыстарын қалыптасып отырады.
Нарықтық экономика жағдайында кез келген коммерциялық банктің іс-
әрекеті тәуекелдікке негізделеді, соның ішінде банктік сыйақы
мөлшерлемесін анықтауда пайыздық тәуекелдіктер ұшырасады.
Пайыздық тәуекел пайыз ставкаларының өзгерiсi жағдайында туындайды.
Пайыздық қаржы талдау үшiн пайыздық ставкалардың өздерiне қандай активтер
мен мiндеттемелер еезiмтал келетiндiгiн анықтау қажет. Пайыздық қаржы
бағалау үшiн банк өзiнiң портфелi бойынша талдаудың етандартты
әдістемесiн қолдануы қажет. Пайыздық көрсеткiштердiң iшiнде:
• Абсолюттiк пайыздық маржа (М)- активтiк операциялар бойынша банктiң
жиынтық табысы (ПТ) және пассивтiк операциялар бойынша пайыздық
табыстың айырмасы.
• Пайыз спредi (салыстырмалы проценттiк маржа)-активтер бойынша орташа
пайыздық ставканың мәнi (Еа) және банкке қажеттi шығындар, пассивтер
бойынша пайыздық ставка (Еп ).
Е=Еа-Еп
Пайыздық тәуекелдердi басқару екi негiзгi мiндеттерден тұрады- банктiң
активтiк және пассивтiк операцияларын басқару. Активтiк операцияларды
басқару банктiң өтiмдiлiк деңгейiмен және нарықтың ағымды
конъюнктурасына, бәсекелестiк деңгейiне тiкелей байланысты. Пассивтiк
операцияларды басқару банк клиенттерiнiң сандық тәуекелi. Пайыздық
тәуекелдердi басқарудың бiрнеше көзқарастары бар (кесте 1).
Кесте 1. Пайыздық тәекелдердi басқару әдістерi
Жағдайлар үсыныстар
1.Пайыз ставкаларының 1.Тiркелген ставка бойынша қарыз қаражаттардың
төменгi өсiмi күтiлуде мерзiмiн арттыру.
2.Тiркелген пайыздық ставкалардағы несиелердi
қысқарту.
3.Инвестиция мерзiмдерiн қысқарту.
4.Бағалы қағаздар түрiндегi инвестициялардың
бөлiгiн сату.
5.Қаржылiгi жоғары несие желiлерiн жабу.
2.Пайыздық ставкалар 1.Қарыз қаражаттарының мерзiмдерiн қысқарту.
өсуде, лардың максималды 2.Инвестициялық мерзiмдердiң уақытын ұзарту.
деңгейi күтiлуде 3.Тiркелген пайыздық ставканы несиелердiң үлесiн
арттыруға дайындық.
4.Бағалы қағаздар инвеетициясының үлесiн
арттыруға дайындық.
5.Тiркелген ставкалы қарыздарды уақытынан бұрын
қайтару мүмкiндiгiн қарау.
3.Жоғары пайыздық 1.Қарыз қаражатының мерзiмiн қысқарту.
ставкалардың төмендеуi 2.Тiркеген ставкалы несиелер үлесiн арттыру.
күтiлуде. 3.Инвестициялық портфель мөлшерi мен мерзiмiн
арттыру.
4.Пайыздық ставкалар 1.Қарыз қаражаты мерзiмдерiн ұзартуды бастау.
төмендеуде және минимум 2.Инвестициялар мерзiмiн қысқартуды бастау.
деңгейге жеруi мүмкiн 3.Өзгермелi ставкадағы несиелердiң үлес салмағын
арттыру.
4.Бағалы қағаздар түрiндегi инвестицияны
қысқарту: тiркемелi ставкадағы акцияларды iрiктеп
сату.
1.3 Банктік сыйақы мөлшерлемелері: жәй және күрделi
Сыйақы мөлшерлемесi – белгiлi бiр кезең iшiнде, әдетте бiр жылда,
қарызға алған капиталға төленетiн сыйақылық төлемдердiң салыстырмалы
мөлшерi болып табылады.
Сыйақы мөлшерлемесiнiң екi түрін ажыратады:
• тiркелген (кесiмделген) сыйақы мөлшерлемесi;
• еркiн сыйақы мөлшерлемесi.
Тiркелген немесе кесімделген сыйақы мөлшерлемесi – қарызға алған
қаржыларды пайдаланудың барлық кезеңiнде, қайта қарастыру құқығынсыз
белгiленетiн мөлшерлемелер.
Еркiн сыйақы мөлшерлемесi – орта және ұзақ мерзiмдi несиелер бойынша
орнатылатын мөлшерлеме. Ол белгiлi бiр кезеңдерде қайта қарастырылып
отырады.
Банк тәжiрибесiнде сыйақы мөлшерлемесiн белгiлеудiң әртүрлi әдiстерi
мен тәсiлдерi қалыптасқан. Мысалы, банк тәжiрибесiнде жәй және күрделi
мөлшерлемелер қолданылады.
Жәй сыйақы мөлшерлемелерi ең алдымен, қысқа мерзiмдi несиелеуде
қолданылады. Мұнда әр тоқсанда бiр рет немесе басқа уақыт аралығында сыйақы
мөлшерлемесi белгiленiп, оны несие берушiге төлейдi. Қазiргi кездерi,
әдетте, көп жағдайларда айтылған тәсiл қолданылады. Бұл жағдайда, қарыз
алушының төлемдерiнiң жалпы сомасы қарыздың негiзгi сомасын ескергенде
келесi формула бойынша есептеледi:
S=P(1+ni) (1)
Мұндағы:
S – бастапқы қарыз сомасын қосқандағы несие бойынша
төленетiн төлем сомасы
Р – бастапқы қарыз
i – сыйақы (мүдде) мөлшерлемесi
n – ссуданың жылдармен есептегендегi ұзақтығы немесе
360365 күнде ссуданың пайдалану кезеңiнiң қатынасы
Банк тәжiрибесiнде сыйақыны белгiлеудiң iс-жосығына керi
операцияны жұзеге асыру өте жиi кездеседi. Ол, мысалы, дисконттық
вексельдер айналымы жағдайында орын алады. Бұл жағдайда бастапқы қарызды
анықтау кезiнде келесi формула қолданылады:
S
P =
(2)
1+ni
Мысалы, банк келесi шартпен вексель шығарды делiк:
Номинал бойынша вексельдiң сомасы 1000 т., 3 айға 120 жылдық сыйақымен
шығарылды.
Төлем сомасы вексельдi жайғастырғанда келесiдей болады:
1000
Р=
=769 тенге
1+1,2*(90160)
Вексельдердi есепке алудың iс-жосығында мерзiмi өткенге дейiнгi
төлемдер сомасын анықтау үшін келесi формула қолданылады:
S = P(1-nd) (3)
Мұндағы,
d – жәй есептiк мөлшерлеме
Мысалы, банк вексельдi мiндеттеменi өтеудiң белгiленген күнiнен 20
күн бұрын есепке алады. Мұнда вексель сомасы 1000 тенге, жылдық есептiк
мөлшерлеме –130 %.
Бұл жағдайда, есепке алынатын вексель сомасы 930 тенгенi құрайды,
яғни:
Р=1000(1-1,3*(20360)) =930 тенге
Банк тәжiрибесiнде күрделi сыйақы мөлшерлемесiн, әдетте, ұзақ
мерзiмдi несиелеу кезiнде пайдаланады. Мұнда белгiленген сомалар қарыз
берушiге келiсiм мерзiмi аяқталғанға дейiн төленбей, негiзгi қарыз сомасын
арттырып отырады. Отандық тәжiрибеде күрделi сыйақы мөлшерлемелерiн
белгiлеу әдiсi жеке тұлғалардың депозиттiк шоттары бойынша кеңiнен тараған.
Бұл әдiстi пайдалану барысында белгiленген қаржылар мөлшерi қарыз
сомасына жатқызылып, оларға сыйақы белгiлеп одан әрi жалғасады.
ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА БАНКТІК
СЫЙАҚЫНЫ ҚҰРУ САЯСАТЫН ТАЛДАУ
2.1. Бантердің сырттан тартқан қаражаттары бойынша сыйақы
мөлшерлемесін құру саясатының барысын талдау
Қазақстан Республикасында қазіргі нарықтық экономика қалыптасуы
жағдайында коммерциялық банктер табыс табу үшін келесі саясатты құрып отыр,
яғни теңгелік депозиттерін орта есеппен жылдық 6,2 % қабылдап, экономиканың
нақты секторын 15 % несиелейді, бұл кезде қор нарығы облигациялардың
алғашқы орналастырылуын қамтамасыз етіп экономиканы
8-10% несиелейді.
Банктік сыйақыны құру саясаты банктің қызметіндегі саясаттың маңызды
бағыттарының бірі болып табылады. Банктің саясаты, әдетте банктің
дамуындағы жобалар мен даму жоспарлары түрінде жасалынады.
Банктің саясатын жалпы алғанда және оның сыйақыны құру саясатын жеке
алғанда, нарықтық экономика жағдайында олар екі факторлар түріне байланысты
болып келеді. Бірінші топқа банктің сыртқы саясатын анықтайтын факторларды
жатқызуға болады. Олардың ішіндегі маңыздыларына төмендегі факторлады
жатқызуға болады:
▪ Ел экономикасының жалпы жағдайы, инфляция деңгейі, ЖІӨ өсу қарқыны,
бюджет тапшылығы және т.б.;
▪ ҚР Ұлттық Банкінің және Қаржы министрлігінің ақша-несие саясатының
әсері;
▪ Орталық банктің мемлекеттік органдардан тәуелсіздігі, елдің қоғамдық
өміріне араласуы;
▪ Тұрғын халықтың табыс деңгейі, мәдени-тұрмыстық жағдайы;
▪ Банктің қызметіндегі аймақтық ерекшелік;
▪ Бәсеке деңгейі;
▪ Банк қызметі мен өнімдерінің баға деңгейі және т.б.
Екінші топ факторларына банктің ішкі саясатын анықтайтын
факторлар жатады. Атап айтқанда:
▪ Депозиттердің тұрақтылығы;
▪ Банктің көрсететін қызметінің түрлері мен ауқымы;
▪ Банк мамандарының біліктілік деңгейі, тәжірибесі және іскерлік
қабілеті;
▪ Банк клиентурасы;
▪ Депозиттік және несиелік портфельдің сапасы;
▪ Банктің баға саясаты;
▪ Тәуекелді-менеджмент деңгейі және т.б.
Банктің сыйақы құру саясатының негізгі принциптері (қағидалары)
дәл бүгінгі күнге дейін арнайы зерттеудің объектісі болмаған.
Банктік сыйақы құру саясаттың принциптері банктік процесстің
негізі болып табылады, яғни оларды терең игерген сайын, банктің қызметінің
тиімділігі өтімділік және табыстылық тұрғысына алғанда оңтайлы болып
отырады.
Коммерциялық банктің сыйақы құру саясатының жалпы принциптеріне –
орталық банктің макроэкономикалық деңгейде жүргізіп отыратын мемлекеттік
саясатына ортақ коммерциялық банктің сыйақы құру саясатының принциптерін
жатқызамыз. Олардың ішіндегі маңыздыларына жататындары мыналар: ғылыми
негізділігі, оңтайлылығы, тиімділігі және сонымен бірге пайыздық саясаттың
элементтерінің бірегейлігі мен үздіксіз байланысы.
Коммерциялық банктің пайыздық саясатының өзіне ғана тән
принциптеріне: банктің қызметінің табыстылығы, пайдалылығы (себебі кез
келген коммерциялық банктің қызметіндегі басты мақсаты – табыс табу болып
табылады), және сонымен бірге қауіпсіздік пен сенімділік принциптері
жатады.
Коммерциялық банктің сыйақы құру саясатың мақсаттары мен негізгі
қағидалары және оны анықтайтын факторлар банктің пайыздық саясатын құруда
негіз болады.
Сонымен, жалпы банктің сыйақы құру саясатының негізгі принциптері
келесідей кестеден көрініс табады (сурет 2) .
Сурет 2. Банктің сыйақы құру саясатының принциптері
Жалпы, жоғарыда айтылған принциптерді сақтау банктің сыйақы құру
(пайыздық) саясатының тиімділігін арттырудың алғышарты болып табылады.
Сонымен, банктік сыйақыны құру саясаттың принциптері мен
мақсаттарын, оған тікелей және жанама түрде әсер ететін факторлар жиынтығын
ескере отырып жасағанда ғана бұл саясат тиімді және оңтайлы болады деп
саналады. Ал банктің тиімді де оңтайлы пайыздық саясаты банктің өзінің,
экономиканың өркендеуі мен гүлденуіне оң әсерін тигізері сөзссіз.
Жоғарыда тілге тиек етілген жағдайлар банктің тиімді пайыздық саясатын
жасаудағы жалпы көзқарастарды біріктіруге мүмкіндік береді. Алайда іс
жүзінде пайыздық саясатты қалыптастырып, жүзеге асыру үшін көптеген
факторларды ескере отырып терең талдау жұмыстарын жүргізіп отыру маңызды
шарт болып табылады.
Депозит банктің маңызды ресурстарның бірі болып табылады, өйткені ол
шын мәнінде тұрғын халықтың, кәсіпорындар мен ұйымдардың банк жүйесінің
қатысуымен оның басқа клиенттеріне беріп отырған несиесі болып табылады.
Тұрғын халықтың уақытша бос қаржыларын тарту бүгінгі күннің
көкейтесті мәселелерінің бірі болып табылады. Экономиканың өсуін көбіне
ішкі инвестициялық салымдар анықтайтын болады. Банктің міндеті -
экономикаға инвестициялау мақсатында аталмыш қаржыларды тарту болып
табылады. Ал, банктердің сенімді ресурстық базасы бола тұрмай, олардың
тұрақты және қалыпты өз бетінше дамуына мүмкіндіктері жоқ. Атап айтатын
болсақ, ресурстардың шектеулі болуы кезінде, банктер әрине несиелік
операцияларды өз бетінше дамыта алмайды. Сондықтан да банктердің оңтайлы да
тиімді депозиттік саясатын қалыптастыру проблемасы бүгінгі күннің кезек
күттірмес проблемаларының қатарына қосылып, жақын арада өз шешімін табуды
талап етеді.
Ал әзірге қазақстандағы коммерциялық банктердің депозиттік саясаты
көбіне банктің өзінің мүдделеріне қарай ойысып отыр, бұл жағдай банктердің
“пассивтерге күресінің” нәтижесіне әсерін тигізбей қоймайды.
Коммерциялық банктердің алғашқы қызметтерінің бірі болып халықтың
және заңды тұлғаларының уақытша бос ақша қаражаттарын тарту болып табылады.
Сол қаражаттарын тарту үшін банктер ақша қаражаттарының иелеріне
белгіленген сыйақыларды төлейді.
Қазақстан Республикасында 2007 ж. басына 34 коммерциялық банктері
және олардың 418 филиалдары қызмет етуде.
Кесте 2. ҚР 2003-2007 жж. аралығында мерзімді депозиттерінің құрылымы
(млрд.тн).[1]
2004 2006 2007
2003 2005
KZT ЕКВ KZT ЕКВ KZT ЕКВ
Берлген 16,1 14,4 12,6 13,1 13,0 12,9
несиелері
бойынша орташа
сыйақы
О.і.
Заңды 14,0 13,1 11,7 12,3 12,1 12,0
тұлғаларына
О.і.
Шағын бизнес 16,6 16,4 15,0 14,6 14,3 14,0
субъектілеріне
Жеке тұлғаларға20,5 19,4 17,5 17,8 17,4 17,2
О.і.
Тұтыну - 20,2 19,8 19,6 19,1 19,0
мақсаттарына
Кесте 4 мәліметтеріне қарағанда ҚР ЕДБ несие беруде келесі бағытта
жұмыс істейді. Заңды тұлғаларға берілетін несиелер бойынша сыйақы
ставкалары 2001-2007 жж. аралығында 2 % төмендетілді, ал шағын бизнесті
қолдау мақсатында бұл сыйақылар осы мерзімде 2,6 % төмендетілді, яғни 15,6
% орташа бір жылда.
Жеке тұлғаларға берілетін несиелері бойынша банктік сыйақы ставкалары
2001-2007 жж. 3,3 % төмендетілді, яғни 16 %.
Жалпы алғанда коммерциялық банктер экономиканы қаржыландыруда банктік
сыйақы ставкаларын жылдан жылға қарай төмендетіп тұр.
Соңғы жылдары Қазақстанда коммерциялық банктер беріп жатқан
несиелердің салалық құрылымы да өзгеріске ұшырады. Соңғы жылдары саудаға
берлген несиелердің үлес салмағы қысқарып келіп тұр. Ал оның орнына
құрылыс, көлік салаларына берілген несиелер көлемі өсіп тұр. Басқа
салалары ішінде жылжымайтын мүлкпен, сақтандыру, қаржылық секторында, білім
беру, денсаулық сақтау, т.с.с жасалатын операцияларға берілетін несиелер
үлесі өсіп жатыр. Бұл көрсетіштер осы салалардың тұрақты дамуын және
несиелік қабілеттілігінің асқанын көрсетіп отыр.
Кесте 5. ҚР ЕДБ берген несиелерінің салалық құрылымы, млрд.теңге[7]
2004 2005 2005 2006 2006 2007 2007
2004 2005 2006
сауда 292,0 422,5 44,7 682,1 61,4 821,3 20,4
өнеркәсіп 289,7 340,3 17,5 480,7 41,2 585,2 22,0
аш 9,4 15,4 65,0 16,4 6,7 19,5 19,0
құрылыс 95,0 211,7 122,8 384,0 81,4 493,6 28,5
Көлік 28,6 52,2 82,6 114,7 119,6 150,3 31,5
байланыс 8,0 28,0 251,7 23,2 -17,3 30,1 29,7
басқалары 349,3 696,9 99,6 13075 87,6 15621 19,4
барлығы 1072,0 1797,0 64,8 3008,8 70,3 4934,4 64,0
Бұл бағыт сонымен бірге ҚР Үкіметі тарапынан кең қолданып тұр. ҚР
арнайы Индустриалды- инновациялық даму Бағдарламасы қабылданған,
Ауылшаруашылықты қолдау бағдарламасы, шағын және орта бизнесті қолдау,
тұрғын құрылысын дамыту стратегиясы, олардың барлығы банктік сектордың
тиімді дамуына өз септігін тигізеді.
Сурет 8. ҚР 2007 ж. ЕДБ несиелік портфелінде салалардың үлес салмағы,
пайыз
Қазіргі кезде Қазақстанда банктік ставкаларының ең төмен
мөлшерлемелері көлік (8,9 %) және байланыс (10,1%) кәсіпорындарына тиісті.
Мұның себептері бұл салаларының монополизациялануының жоғары деңгейі
болып тұр, яғни бұл секторда аса ірі компаниялары Ksell АҚ, K Mobile
АҚ, Эйр Астана АҚ және Қазақстан Темір Жолы, т.б. аса жоғары табысты
болып табылады, сондықтан оларды несиелеуде банктердің тәуекелдік деңгейі
төмен болып келеді. Сондықтан бұл салараныда банктік сыйақы ставкалары да
төмен басқаларға қарағанда.
Кесте 6 ҚР ЕДБ берген несиелері бойынша банктік сыйақы ставкаларының
өзгеруі (пайыз)[8]
2003 2004 2005 2006 2007
Заңды 14,0 12,8 13,1 12,1 12,0
тұлғаларға
О.і. -
өнеркәсіп - 9,5 10,2 10,5 10,3
аш - 14,0 13,2 12,9 12,6
құрылыс - 15,2 12,6 11,9 11,2
сауда - 15,3 13,8 13,5 13,0
Көлік - 11,4 14,4 8,9 8,2
байланыс - 6,2 8,5 10,1 9,8
Басқа - 15,4 15,7 15,0 15,0
салалары
Кесте 8 мәлімететріне қарағанда ҚР коммерциялық банктері банктік
сыйақы ставкаларын жылдан жылға қарай төмендетіп отыр, сбебеі бұл
кәсіпорындардың табыстылығы асып отырғандан несиелік тәукелдер төмендеп
тұр, сондықтан банктер бәсеке жағдайында өздерінің сыйақы мөлшерлемелерін
төмендетуге мәжбүр болады.
Қорыта айтқанда, қысқа мерзімді ссудалары бойынша банктік сыйақы
мөлшерлемесі банктік қаражататрының құнына, ағымды базистік ставкадан,
клиенттің несиелік қабілеттілігіне, қарыз алушымен банк арасындағы ағымды
және песрпективаляқ қатынастарының хал- ахуалына тәуелді болады ( кейбір
кезде басқа да факторлар әсер етеді).
Егер банктердің клиенттердің несиелік қабілеттілігін анықтауға және
ссуданың сапасын талдауға кеткен тұрақты шығындарын талдасақ, онда келесі
нәтиже шығаруға болады: ұсақ ссудалары бойынша сыйақы ставкасы ірі
көдемдегі ссудаларының сыйақы ставкаларына қарағанда жоғары болып келеді.
2.3. Казкоммерцбанк АҚ банктік сыйақы саясатының құруын талдау
Казкоммерцбанк АҚ ірі және орта қазақстандық өнеркәсіптік
кәсіпорындарына және трансұлттық компанияларына қызмет көрсетеді. Негізінен
банк келесі бағыттарда өз жұмысын атқарады:
• Саудалық қаржыландыру
• Жобалық қаржыландыру
• Қысқамерзімді несиелеу
• Шағын және орта бизнесті несиелеу.
Сонымен бірге банк жеке тұлғаларына тұтыну несиелерін ұсынады.
2005 ж. бастап ЕҚДБ бағдарламасы негізінде банк шағын және орта
бизнесті несиелеуде белсенді қатыса бастады. Қазір ҚР гағын және орта
бизнесті несиелеуде банктің несиелері 24 пайызды құрайды.
Валюталық тәуекелдерді сақтандыру мақсатында банк несиелерді АҚШ
долларында беруде (барлық несиелердің 77 пайызы АҚШ долларында берілген)
2006 ж. соңына қарай клиенттерінің депозиттерінің көлемі 30,5 %
ұлғайып 210 млрд.тн. жетті ( жеке тұлғаларының депозиттері 8,7 %, ао заңды
тұлғадарының – 56,7 % өсті). Теңгелік депозиттерінің үлес салмағы 32,5 %
42,5 % көтерілді.
Кесте 7. Казкоммерцбанк АҚ депозиттерінің құрылымы (2007ж)[9]
Млн.тг. Үлес салмағы, %
Депозиттер, тенге
Бірінші талапқа дейінгі 59235 29,9
Мерзімді 53135 26,9
барлығы 112370 56,8
Депозиттер, шет валютада
Бірінші талапқа дейінгі 25755 13,0
Мерзімді 57712 29,2
барлығы 195837 42,2
Клиенттердің барлық шоттары 195837 99,0
О.і.
Заңды тұлғалары 112668 57,5
Жеке тұлғалары 83169 42,5
Берілген пайыздар 1990 1,0
барлығы 197827 100
Кесте деректері көрсетіп отыр банк депозиттік саясатты жүргізуде дұрыс
бағытта жұмыс жасап отыр.
Банктің қаржы ресурстарын қалыптастыруда дәстүрлі көздерінің бірі
болып клиенттердің депозиттері табылды.
Соңғы жылдары мемлекеттегі макроэкономикалық өсу тенденциялары
халықтың табыс деңгейі асады деп болжау жасалынып тұр. Сондықтан банк осы
бағытта тиімді сыйақы саясатын құру және жоғары сапалы қызмет көрсету
арқылы өз іс- әрекеттін күшейтеді.
Банк 200 ж. бастап жеке тұлғаларға несие беру стратегиясын қатты
қолдауда. Қазіргі кезде банк жеке тұлғаларды несиелеуде жетекші банктердің
бірі болып табылады. Соңғы жылы жеке тұлғаларға несие беру көлемі 129 %
ссудалық портфелінде үлесі 5 % артты.
Казкоммерцбанк АҚ жылдан жылға таза табыстар көлемін арттырып
келуде.
Сурет 9. Казкоммербанк табысының динамикасы.
Банктің табыстылығы соңғы жылдары 2 еседен арттып өсті.
Банктің табысы ішінде пайыздық (28 % өсім) және пайыздық емес ( 29 % өсім)
табыстар бір қалыпты өсу бағытында.
Сурет 10. Казкоммерцбанк АҚ таза пайыздық табыс пен операциондық
шығындарының серпіні.
Сурет 11 Таза пайыздық табыстардың динамиаксы ( Казкоммербанк және
БанкТуранАлем )
Сурет 11 мәліметтеріне қарағанда көруге болады Казкоммерцбанк АҚ
таза пайыздық табыстары бойынша жетекші орын алуда. ТұранӘлемБанк
салыстырғанда өсім 58 пайызды құрайды.
Қазіргі кезде Казкоммерцбанк өзінің қаржылық нәтижелерін асыру
мақсатында жаңы бағытта шағын және орта бизнесті несиеді ұсынып отыр. Бұл
жерде банктік сыйақы мөлшерлемесі төмен 16 % 27 % бір жылда, несиелеу
мерзімі 18 айға дейін. Бұл несиені алу үшін бизнес- жоспар қажет емес,
несиені құжаттауға 14 күн кетеді, қажітті экспертиза тегін жасалынады.
Сонымен бірге банк шағын және орта бизнесті несиелеудің барлық
ауқымын алу үшін микронесиелеуді де ұсынады.
Несие сомасы: $ 500 - $ 30 000
Мерзімі: 12 айға дейін
Банктік сыйақы: Валютада 2-2,6% бір айға
Несиелеу салалары: Сауда, қызмет көрсету, өндіріс
Казком барлық кәсіпкерлерді Несиені аулау маусымы атты жаңа акцияға
қатысуға шақырады. Өту мерзімі: 2007 жылдың 1 сәуірінен 29 маусымына дейін
Аулау маусымында Казком несие алуға шақырады:
• Несие бойынша өзгермелі сыйақы мөлшерлемесі – бұл несиені өтеудің
басында несиені ең үлкен пайыздық сыйақы мерзімінде несиені
төмендетілген сыйақы мөлшерлемесімен өтеу.
• Несиелеу мерзімі 12-ден 120 айға дейін – несиелеу бағдарламасының
шарттарына сәйкес;
Кесте 8- “Казкоммерцбанк” АҚ қаржылық нәтижелері (млн.тенге)
Көрсеткіштер 2003 2004 2005 2006 2006
2005, %
Пайыздық табыстар 24500 35106 56102 85790 153
Пайыздық шығындар 11257 18623 27143 45185 166
Пайыздық активтерінің құнсыздануына резерв құруға 13243 16482 29019 40605 140
дейінгі таза пайыздық табыстар
Резервтер 7341 5887 11221 17832 159
Таза пайыздық табыс 5901 10594 17798 22772 128
Таза пайыздық емес табыстар 11604 9923 11779 15261 129
Операциондық табыстар 17506 20518 29577 38033 128
Операциондық шығыстар 7955 8969 9511 13367 140
Операциондық пайда 9550 11549 20076 24666 123
Салыққа дейінгі пайда 8257 11258 19357 22900 118
Салық төлеуге кеткен шығындары 276 2091 9573 2337 -74
Таза табыс 7978 8760 9784 20563 2 есе
1 акцияға пайда (тенге) 25,94 25,89 24,35 51,17 2 есе
*мәлімет көзі. “Казкоммерцбанк” АҚ жылдық есептері www.kkb.kz.
Қазкоммерцбанктің коммерциялық жылжымайтын мүлікті несиелеу шарттары
Несие мерзімі: 5 жылға дейін (ЕЖДБ желісі бойынша – 4 жыл)
Сыйақы шет. валютасымен айына 1,3%-дан бастап
мөлшерлемесі: теңгемен айына 1,6%-дан бастап
Бастапқы жарна: алынатын коммерциялық жылжымайтын мүлік құнының
15%- нан бастап.
Несиені қамтамасыз Сатып алынған жылжымайтын мүлік
ету: Басқа да қамтамасыз етулер
Ерекше Бастапқы бизнесті несиелеу мүмкіндігі
артықшылықтары: Несиені өтеудің жеке кестесі (негізгі қарызды өтеу
үшін жеңілдетілген кезең болуы)
Қосымша Қосымша қамтамасыз ету енгізген жағдайда, 100%
артықшылықтары: мөлшерінде несие алу мүмкіндігі
Несиені бірден немесе бөлшектеп алуға болады
(егер жобаны қаржыландыру ресурстарды біртіндеп
игеруді болжаса)
Қазкоммерцбанк АҚ жаңа автомобиль сатып алуды несиелеудің Татымды несие
атты жаңа бағдарламасын ұсынады. Аталған бағдарлама Қазкоммерцбанктің
тиімді несие шарттары арқылы қазіргі заманға сай жаңа автокөлікті елдің кез
келген автосалонынан жоғары дәрежелі қызметпен сатып алуға ерекше
мүмкіндігін береді.
Несиелеу шарттары:
• Несие валютасы: теңге, АҚШ доллары және ЕУРО
• Несие бойынша сыйақы мөлшері: жылына 12% - барлық валюта бойынша
• Несиелеу мерзімі: кез келген валютада 12 айдан 60 айға дейін
• Бастапқы жарна: 0 %
• Несиенің ең жоғарғы сомасы: автомобиль құнының 100 %
• Автомобилді сақтандыру: жоқ
• Несиені қамтамасыз ету: алынатын автомобильжылжымайтын мүлікБанктегі
ақша салымы
• Несиені ұйымдастырғаны үшін комиссия: 0 теңге
• Мерзімінен бұрын өтегені үшін комиссия: 0 теңге
• Қарыз шотын жүргізгені үшін комиссия: несие сомасынан 0,4%:
1. алынған автокөлікті ерікті түрде сақтандырған жағдайда комиссия
мөлшері 0,2%-ы құрайды
2. кепілдікке жылжымайтын мүлік ұсынған жағдайда, комиссия мөлшері 0,1%-ы
құрайды
• тиімді пайыздық мөлшерлеме 18,43%
Бұл іс- шараларда көріп отырмыз Казкоммерцбанк әр түрлі клиенттеріне
және әр түрлі несиелеу объектісіне дифференцияланған банктік сыйақы
ставкаларын ұсынып отыр. Бұл терең маркетингтік зерттеулер жүргізудің
нәтижесі болып табылады.
Соңғы жылы банк Nissan Teana, Nissan Murano и Nissan Pathfinder
автокөліктерін несие алуға келесі ұсыныстар беріп отыр. Бұл несие бойыгша
сыйақы мөлшерлемесі 3 пайыз жылдықтан жоғары болып келеді.
Банк болашақта өзінің тиімді стратегиясын сақтау үшін депозиттерді
тартуда да сыйақы құру саясатын жетілдіріп отыр.
Қазіргі кезде банк келесі депозиттер түрін ұсынады:
o ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz