Терминологиялық сөз тіркестері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Экономика мәтіндерін аударуда кездесетін лексико-грамматикалық мәселелер

Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І Экономикалық мәтіннің негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Термин ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2 Терминологиялық сөз тіркестері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
ІІ Экономикалық мәтіндерді аудару мәселелерін талдау ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Шет тілінің салыстырмалы терминдері және олардың компоненттерінің грамматикалық формалары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...10
2.2 Экономикалық терминдердің лексикалық құрамдарының айырмашылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2. 3 Шет тілі терминдерінің компоненттерінің айырмашылықтары ... ... ..14
ІІІ Тәжірибелік жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21

Кіріспе
Курстық жұмыстың өзектілігі. Экономика облысындағы аудармаларды зерттеу - маңызды және өзекті тапсырма, көптеген мәселелерді шешуде көмек құралы ретінде болатын және ғылымның соңғы жетістіктері айналасында мамандар мен әр елдердің ғалымдары арасында ақпарат алмасуды жылдамдату, бара-барлық аударманың нәтижелеріне бағытталған.
Курстық жұмыстың мақсаты - ағылшын экономикалық мәтіндедің терминологиясын аударудағы басты қиындықтарды көрсету.
Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді орындау қажет:
- аударманың лексикалық мәнін ашу;
- аудармадағы грамматикалық мәселелерді зерттеу;
Зерттеу жұмысының нәтижелерін ағылшын тіліндегі экономикалық сөздерді қазақ және орыс тіліне аудару жұмыстарында, шет тілін үйрету барысында, практикалық сабақтарда қолдануға болады. Ұсынылған тың көзқарастар мен пікірлерді жасалған тұжырымдар мен анықтамаларды қазіргі ағылшын және қазіргі қазақ тілінің теориялық курстарында, аударма теориясы, сонымен қатар ағылшын-қазақ тіліндегі экономикалық сөздер сөздігі ретінде пайдалануға болады.
Зерттеу жұмысын жазу барысында Л.С. Бархударов, А.А. Реформатский, С. В. Гринев, В. И. Кодухов, Д. Э. Розенталь, А.А. Гируцкий тұжырымдамалары қолданылды.
Курстық жұмыстың құрылымы. Курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, тәжірибелік жұмыстан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І Экономикалық мәтін негізі
1.1 Термин
Экономика саласы туралы Альфред Маршаллдың айтуы бойынша: Адамдардың әртүрлі тауар және қызмет шығаруға альтернативті түрде қолдана алатын және болашақта, қазіргі уақытта пайдаланатын шектеулі ресурстарды таңдауының жүзеге асуын зерттейтін ғылым саласы.
Кез келген экономикалық мәтінді аудару барысында баса назар аударар нәрсе - терминдер. Әр ғылым негізінің ережесі ретінде экономиканың әртүрлі салалары да өзіндік терминдерге бай. Ең алғаш термин ұғымын экономика ғылымына ұсынған А.Маршалл, өзінің 1890 жылы шығарылған Экономикс принціптері атты кітабында. Экономикалық терминдер, мысалы:
Capital - капитал (өндірістің негізгі төрт факторының бірі, оның көмегімен басқа тауар және қызмет өндіру үшін )
Capitalism - капитализм (экономикалық жүйе)
Inputs - шығын (тауар және қызмет өндіруге жұмсалатын ақша)
Wealth - байлық (дәл қазіргі сәттегі ақша қоры несеме таза жинақ немесе қолда бар активтер)
Macroeconomics - макроэкономика (экономиканың екі үлкен саласының бірі)
Elasticily - иілгіштік (бірінші кезеңнің басқа біреусіне ауысу дәрежесі және ол біріншімен байланысты болады)
Market - рынок (сатып алушының сұранысы мен өндірушінің ұсынысы арақатынасын басқаратын жүйе)
Labor - еңбек (өндіріс жұмысын дөңгелетіп кету үшін жұмсалған физикалық және ақыл күші)
Жоғарыда көрсетілген мысалдар экономика саласына тек жалпылама түрде ғана қарағанда пайдаланылады. Келесі кезектегі терминдер белгілі бір бірнеше экономика буынына байланысты, олар:
1. Микроэкономика
Complements - толықтырушылар (бірінің бағасы түскен жағдайда, екіншісінің де бағасы құлдырайтын тауарлар немесе қызметтер тобы)
Demands - сұраныс (сатып алушының тауарға немесе қызметке ие болу мүмкіндігі және қалауы)
Shortage - тапшылық, жетіспеушілік (ұсыныстан сұраныс санының асып кетуі)
Supply - ұсыныс (Сатушылардың нарықта тауарды сатуға шығаруға мүмкіндігі және қалауы)
Surplus - қайта өндіру (сұраныстан ұсыныстың саны асып кетуі, тауардың немесе қызмет көрсетулердің бағасы өте жоғары болған кезде ұсыныстың азаюы)
Regulation - қадағалау (экономикалық әрекеттерді қадағалайтын және өзгертетін басқарушы заң және ереже)
2. Макроэкономика
Flow - ағыс (уақыт кеңістігінде тоқтамайтын процесс, оны физикалық немесе ақшалай бірліктермен бағалауға болады)
Savings - жинақ (салық төлеуге, тауар мен қызмет көрсетулер алуға қолданылмайтын, халықтың кіріс бөлігі)
Stock - қор (қазіргі сәтте бар тауардың немесе қызмет көрсетулердің саны)
3. Менеджмент
Data - мәліметтер (бір бірімен байланысты емес, мысалы есімдер, дата, сандар)
4. Маркетинг
Advertising - жарнама (БАҚ құралдары арқылы немесе әлеуметтік желілер, афишалар көмегі арқылы тауар немесе қызмет көрсетулер сатылымын көтеру)
Терминге ғалымдардың берген тұжырымдамаларын жалғастырсақ В. И. Кодухов мәлімдемесі бойынша термин - тіл білімінің әртүрлі облысында ғылым мен техникаға түсінік беруге арналған сөздер немесе атаулар. Басқа да ғалымдардың ойларын қарастыратын болсақ, А.А. Гируцкий терминді қатаң белгілі мағына беретін сөз, көбіне тек бір ғана мағына береді деп жазып, сөзін ары қарай Ежелгі Рим мифологиясында Термин деп қасиетті болып саналатын тастарды, діңгектерді, шекаралық белгілерді қорғайтын құдай деп атағандығы туралы жалғастырған.
Ғылыми деректерге сүйене келе, термин арнайы профессионалды қолдануға арналған бірлік.
Лингвистикалық ғылыми әдебиетте терминнің қандай қасиеттерге ие болу керектігі көрсетілген. Ол стилистикалық нейтралды, экспрессияның болмауы, жүйелілік, моносемантикалық болуға бағытталуы керек. Бірақ та оның синонимдік, омонимдік, моносемантикалық болуына байланысты ғалымдардың арасында дискуссия туындайды. А.А. Реформатский, Е.М. Галкина-Федорук, Л.О. Казанчян терминнің бір ғана бағынада болуын үгіттейді, себебі түсінікті әрі нақты кезінде ол контексттен бөлек жағдайда да түсінікті және оңай бола алады.
Ал терминнің полисемантикалық болуына келісетін ғалымдар С.В. Гринев, Д.С. Лоте және т.б. оның лексиконның бір бөлігі және соған байланысты оның функционалды міндеттеріне бағынатындай болуы тиістігі жайында айтады.
Ғалымдардың ойларын екіге бөлетін бұл екі жайт бір-бірімен талас туғыды.
1.2 Терминологиялық сөз тіркестері
Алдыңғы бөлімшеде терминнің не екеніне түсінік беріп өттік. Оның қандай болу керектігін, міндеттері жайлы айтып өттік. Ендігі кезекте қарастыратынымыз терминологиялық сөз тіркестері. Яғни, термин тек бір сөзден ғана емес, сонымен қатар сөз тіркестері де бола алады. Оларды біз терминологиялық сөз тіркестері деп атаймыз. Терминге сөз тіркестерінің де кіретіндігі жайлы Л.С. Бархударов, С. В. Гринев, В. И. Кодухов, Д. Э. Розенталь айтып өткен.
В. А. Судовцевтың берген анықтамасы бойынша: терминологиялық сөз тіркестері дегеніміз - семантиқалық тұтастықты білдіретін және қосымшалармен несеме олардың көмегінсіз жасалынған екі несеме одан да көп сөз топтары.
Көпкомпонентті терминологиялық сөз тіркестерін әртүрлі атайды. Мысалы, жалғанбалы термин, көпнегізді термин, көпсөзді термин, көпмүшелі термин, бірсөзді емес термин, поливербалды термин, күрделі структуралы субстантивті сөз тіркестері, термин фразема, көпкомпонентті субстантивті сөз тіркестері.
Мысалы:
National income - ұлттық табыс
Net exports - таза экспорт
Subjective product - субъективті өнім
Economies of scale - масштаб эффекті
Long-run - ұзақ мерзімді кезең
Normal profit - қалыпты табыс
Pure economic profit - таза экономикалық табыс
Short-run - қысқа мерзімді кезең
Shutdown rule - өндірісті тоқтату туралы ереже
Contestable market - бәсекеге қабілетті нарық
Closed monopoly - жабық монополия
Limit pricing - қалыпты баға орнауы
Total profit - жалпы табыс
Rate of return - табыс нормасы
Normal price - қалыпты баға
Price elasticity - баға иілгіштігі
Tying contracts - жүктемесі бар келісім-шарт
Census income - кестелі табыс
Proverty-level - кедейлік деңгейі
Differential rent - дифференциалды рента
Roundabout production - көп сатылы өндіріс
Rate of return on capital - капиталдағы табыс нормасы
Budget deficit - бюджет тапшылығы
Actual deficit - нағыз тапшылық
Басқа ғалымдардың ойынша, мысалы Л.Б. Ткачевтың талдауы бойынша терминологиялық сөз тіркестері дегеніміз: көпкомпонентті, бөлек рәсімделген, семантикалық біртұтасты білдіретін және екі, үш немесе одан да көп элеметтердің жиынтығынан тұратын сөз тіркестері деген түсінік береді.
Терминологиялық сөз тіркестерін ыдырайтын терминологиялық сөз тіркестері және ыдырамайтын терминологиялық сөз тіркестері деген екі үлкен тобына бөліп қарастырады. Егер, бірінші аталған түріне анықтама бере болсақ, өз ішінде ыдырайтын терминологиялық сөз тіркестері екіге бөлінеді. Олар:
oo Еркін терминологиялық сөз тіркестері;
oo Еркін емес терминологиялық сөз тіркестері.
Еркін терминологиялық сөз тіркестері дегеніміз - әрбір компоненті жеке термин болатын тіркестер.
Short-run equilibrium - қысқа мерзімді тепе-теңдік
Сapital account - капитал есебінің жүруі
Net tax multiplier - таза салық мультипликаторы
Ал, еркін емес терминологиялық тіркестерде керісінше. Оның компоненттері жеке алып қарастырғанда термин бола алмайды.
External debt - cыртқы қарыз
Internal debt - ішкі қарыз
Closed monopoly - жабық монополия
Law of scarcity - сиректік заңы
С. В. Гриневтің мәліметтері бойынша терминологиялық сөз тіркестері әртүрлі термосистемалардың 95% пайызын құрайды. Біраз зерттеу жүргізетін болсақ A Dictionary of Economics 2003 ж., тек а әріпіндегі 126 терминнің ішінен: 52 - екі компонентті, 13 - үш компонентті, 5 - төрт компонентті, 1 - алты компонентті терминологиялық сөз тіркестері табылған. Қалғандары жай трминдер. Көріп отырғанымыздай кішкене ғана талдаудың өзі екі компонентті терминологиялық сөз тіркестерінің қаншалықты көптігін байқатты. Ф. М. Ордакованың сөзінше: ...олар қазіргі ғылым саларында, техника, экономика облыстарында кең ауқымды орын.

ІІ Экономикалық мәтіндерді аудару мәселелерін талдау
2. 1 Шет тілінің салыстырмалы терминдері және олардың компоненттерінің грамматикалық формалары
Л. С. Бархударов, В. Н. Комиссаров, Я. И. Рецкер, А. В. Федоров, А. Д. Швейцер және т.б. ғалымдардың терминдерді аудару тәжірибесіндегі ең тиімді тәсілдер - лексикалық эквивалентін табу, транскрипция, транслитерация, калькалауды, сипаттау (описательный) арқылы аудару жолдары.
Газет-журналдарда кездесетін экономикалық мәтіндердің 3-5% термин сөздер, терминологиялық сөз тіркестері алады. Аудару барысында кездесетін біршама грамматикалық айырмашылықтар болады. Берілген айырмашылықты зат есімдермен туындаған ағылшын терминдерін аударғанда байқаймыз.
Екі зат есімнен тұратын (N+N) немесе зат есім мен затты топтардан тұратын терминдердің ішкі формаларын салыстырғанда келесі айырмашылықтар байқалады:
1. Анықтаушы зат есімнің септік формасы өзгереді (атау септігінің формасы ілік септігіне ауысады), сонымен қатар қазақ тіліне аударғанда тартымды формаға айналады:
risk figure - показатель риска - тәуекел көрсеткiшi;
capital market - рынок капитала - капитал нарығы;
tax rate - ставка налога - салық ставкасы;
purchase price - цена приобретения - сатып алу құны.
2. Анықтаушы зат есімнің септік формасы өзгереді және орыс тіліне аударғанда көмекші сөз қосылады:
income tax - налог на прибыль - кiрiске салынатын салық;
sales tax - налог с продаж - сатылған тауарға салынатын салық;
market position - положение на рынке - нарықтағы жағдай;
3. Сандардың (жіктік - көптік) бір уақытта септік формалары өзгерісімен өзгеруі:
order inflow - поступление заказов - тапсырыстардың түсуi;
share issue - эмиссия акций - акциялар эмиссиясы;
share turnover - оборот акций - акциялар айналымы ;
share subscription - подписка на акции - акцияларға жазылу;
profit and loss account - отчет о прибылях и убытках - кiрiс пен шығындар есебi.
Екі зат есімнен тұратын of (N of N) көмекші сөзімен байланысқан терминдер орыс тілінде зат есім + ілік септігінде зат есім және қазақ тілінде зат есім + көмектес құрылымындағы зат есім құрылымымен аударылады.
principles of consolidation - принципы консолидации - консолидация принциптерi;
Board of Directors - Совет директоров - директорлар кеңесi.
Терминдер құрамындағы екі зат есімді біріктіретін басқа көмекші сөздер негізінен орыс және қазақ тіліндегі сәйкесінше көмекші сөздермен беріледі:
dividend per share - дивиденд на акцию - акцияға дивиденд және т.с.с.
Зат есім + жанама септіктегі зат есім морфологиялық - синтаксистік құрылымы орыс тілдегі терминдерді құруда тиімді болады, осы құрылыммен қатар Adj+N құрылымы ағылшын терминдерінің мәнін N+N құрылыммен береді.
Кей жағдайларда бір лексикалық құрамды, бірақ әртүрлі морфологиялық - синтаксистік құрылымы бар терминдер де болады. Жалпы, грамматикалық деңгейде терминдер құрылымының айырмашылығы аударма баламалығына қол жеткізуге кедергі келтірмейді, себебі шет тілі мен қазақ және орыс тілдеріндегі ерекше категориялық мәндерді білдіруге мүмкіндік береді. Бұл фактіні тіл өзінің когнитивтік функциясында тілдің грамматикалық жүйесіне барынша аз тәуелді екенін растайды. Талдау нәтижелерін баламалығы жоқ терминологияны калькалағанда грамматикалық трансформацияны қолдану үшін негіз ретінде назарға алу керек.

2. 2 Экономикалық терминдердің лексикалық құрамдарының айырмашылықтары
Ағылшын тіліндегі құрама терминдерді қазақ және орыс тіліндегі эквиваленттерімен салыстырғанда ұялы немесе анықтаушы компоненттердің лексикалық мәнінің айырмашылығы байқалады.
Әртүрлі номинация дәстүрлері салдарынан шет тіліндегі құрама терминологиялық бірліктерді қалыптастыру үшін әртүрлі негізгі терминдер негіз бола алады.
Мысалы:
accounting convention (сөзбе-сөз аудармасы: правило бухгалтерского учета) - метод бухгалтерского учета - бухгалтерлiк есеп әдiсi;
utilization of losses (сөзбе-сөз аудармасы: использование убытков) - погашение убытков - шығындардың өтелуi.
Кең таралған үдеріс ағылшын тіліндегі терминдерде қазақ және орыс тілдеріне қарағанда аса мол семантикалы компоненттерді қолдану болып ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.