Касса осы кәсіпорындағы бухгалтерлік есептің ажырамас бөлігі
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті
Байдосова А. И.
Есеп беруге тиісті тұлғалармен кассалық операциялар және есеп
айырысуларының есебі және аудиті
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
мамандығы 5В050800 – Есеп және аудит
Павлодар
2013
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті
Есеп және аудит кафедрасы
2013 ж. __________
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі ____________ А. Ж. Мусина
(қолы) (аты-жөні, тегі)
Есеп беруге тиісті тұлғалармен кассалық операциялар және есеп
айырысуларының есебі және аудиті_________________тақырыбына арналған
5В050800 Есеп және аудит
мамандығы бойынша
(шифрі)
(атауы)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
А. И. Байдосова
Орындаған
(қолы) (аты-жөні, тегі)
Тобы ҚЕжА-301(қ)
Ғылыми жетекшісі
Х. Г. Бахралинова
Аға оқытушысы
(лауазымы, ғылыми (қолы) (аты-жөні, тегі)
дәрежесі)
Х. Г. Бахралинова
Нормабақылаушы
(қолы) (аты-жөні, тегі)
Павлодар
2013
Кіріспе
Өндірістік кәсіпорындар мен ұйымдар бухгалтерлік есепті қолданудың
негізгі участкелері болып табылады. Онда оның көмегімен барлық шаруашылық
қызметінің үстінен қадағалау және бақылау жасау қамтамасыз етіледі.
Бухгалтерлік есеп кез-келген шаруашылық қызметпен айналысатын әр
компанияны толғандыратын мәселелерінің ішіндегі актуалдығы жөнінен маңызды
орынға ие. Касса осы кәсіпорындағы бухгалтерлік есептің ажырамас бөлігі.
Ақша кассаның ең құнды материалы, яғни ақша бұл бір сөзбен айтқанда
компаияның қаржылық жағдайын шешетін басты фактор, ол өз есебінде
құжатталудың өз дәрежесінде жүргізілуін, есебінің нақты болуын талап етеді.
Бұл сфера басқа да әлеуметтік сфералармен тығыз байланысты. Елде ақша
айналымының ауқымды мөлшері елдің дамуының айғағы.
Касса операциялары кәсіпорында жүргізілетін барлық шаруашылық
операциялармен байланысты. Бұл қызметпен айналысатын кәсіпорындар да өз
қаржылық есебін жүргізеді
Кәсіпорындар мен ұйымдарда ақшалар арқылы есеп айырысу операцияларының
есебін жүргізгенде мыналарды басшылыққа алу керек:
- ақшалар арқылы есеп айырысу операцияларын толық және уақтылы дер
кезінде есептеу;
- кәсіпорындар мен ұйымдардағы ақшалардың түгелділігін және олардың
тиімді пайдаланылуын бақылау;
- есеп айырысу, төлеу тәртібін бақылау, кәсіпорын ақшаларының
кіріске алынуы мен шығыс етілуін дұрыс есептеу.
Тақырыптың өзектілігі: қазіргі кезде ақшалар қозғалысын басқару қаржы
нарығының күрделілігіне байланысты маңызды мәселе болып саналып отыр.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың ақшалары олардың кассасындағы, есеп айырысу
және валюталық шоттарындағы ақшаларынан, чектеріндегі ақшаларынан, банктегі
арнаулы шоттарындағы ақшаларынан, сондай-ақ аударылған жолдағы ақшаларынан
құралады. Кәсіпорындар мен ұйымдардың бухгалтерлік балансындағы ақшаларының
қалдығы деп аталатын бабында осы жоғарыда аталған ақшалар шоттарындағы
ақшалардың барлық қалдығының жиынтық сомасы жазылады.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: кәсіпорынның есеп саясаты жалпылама
қабылданған, белгілі бір қағидалар жиынына негізделеді. Мұның өзі нарықтық
экономикасы жағдайында бухгалтерлік есептің рөлі мен мәнін арттыруда аса
маңызды болмақ.
Осы жұмыстың зерттеу объектісі кассалық операцияның және есеп беруге
тиісті тұлғалармен есеп айырысуларының бухгалтерлік есебіболып табылады.
Дипломдық жұмыстың міндетіне төмендегілер жатады:
кассалық операцияның және есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп
айырысуларының бухгалтерлік есептің мақсаттары қарастыру;
кассалық операциялардың және берешек сомалардың нормативтік реттеуі
зерттеу;
кассалық операцияның және есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп
айырысуларының есептердің аудиттың мақсаттары қарастыру;
кәсіпорын қызметінің сипаттамасы және есептесуге тиісті тұлғалармен
есептеулер мен кассалық операциялары саласында есептік саясатымен танысу;
кассалық операциялардың құжаттандырылуы мен есептесуге тиіс тұлғалармен
есептесуді қарастыру;
есептесуге тиісті тұлғалармен есептеулер мен кассалық операциялардың
синтетикалық және аналитикалық есебін зерттеу;
кассалық операциялардың және жауапты адамдардың есептеулерінің аудиті
зерттеу;
iшкi бақылаудың және аудиторлық бағдарламасының бағасы қарастыру;
кассалық операцияның және есеп беру тиісті тулғалардың аудитының әдістемесі
қарастыру;
аудиттың нәтижесінің рәсімдеуі және есеп ұсыныстың зерттемесінің
жетілдіріуі қарастыру;
Ақша қаражаты мен операциялар тұрақты атқарылып тұрады, олар ұтқыр әрі
бұзылуларға бейім болады, сондықтан да ақша қаражатының тиімді
пайдаланылуының проблемасын шешуде, есеп жүргізу мен аудитті жетілдіруді
қажет етеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – қазіргі кездегі кассадағы ақша
қаражатының есебін жүргізудің жайы және оны жетілдірудің ұсынбаларын
әзірлеу болып табылады.
Дипломдық жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі болып аудит және
есеп жөніндегі нормативтік актілер, осы зерттеліп отырған мәселе бойынша
оқулықтар мен ғылыми еңбектер алынды.
1 Кассалық операциялар және есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп
айырысуларының есебінің және аудитінің қағидалы аспекттері
1.1 Кассалық операцияның және есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп
айырысуларының бухгалтерлік есептің мақсаттары
Әрбір кәсіпорындар мен ұйымдардың, шаруашылық субъектілерінің қолда
бар нақты ақшалай қаражаттарын сақтайтын өздерінің кассасы болуы керек.
Касса арнайы жабдықталған, яғни едені мен төбесінен ешқандай адам кіре
алмайтындай етіп жабылған, терезесі мен есігіне темірден тор қойылған және
дыбыстық белгі беретін қондырғылар орнатылған, өрттен сақталатындай түрлі
материалдармен қапталып жасалған бөлмеде орналастыруды қажет етеді.
Кассадағы нақты ақша қаражаттары кассирдің мөрі сургуч арқылы басылып
жабылатын сейфте немесе темір шкафта сақталынуы тиіс. Бұл сейфтің кілті мен
сургуч басатын мөр кассирде, ал кілттің екінші данасы белгіленген ыдысқа
салынып, аузы жабылып, кассирдің мөрі басылып, кәсіпорын, яғни субъектінің
басшысында сақталады.
Кассир жұмыс күнінің соңында кассаның тиісті жерлеріне (есігіне) мөр
таңбасын басып, күзетшіге тапсыруы тиіс. Кассадағы ақшаның түгелділігіне
жұмысқа деген немқұрайдылық пен салақтық салдарынан кәсіпорынның,
субъектінің шеккен зардабына, әдейі қастандықпен немесе арам ниетпен
істелген әрекет негізінде кәсіпорынға, ұйымға келтірілген шығындарға касса
қызметкері, яғни кассир толық жауап береді.
Кәсіпорындар мен ұйымдарда, субъектілерде кассирлік жұмысқа
қызметкердің тағайындалғаны, орналасқаны жайлы бұйрық шыққаннан кейін касса
қызметкерін касса операцияларымен таныстырып, кәсіпорын яғни шаруашылық
субъектімен кассир арасында жеке материалдық жауапкершілікке келісім-шарт
жасалуы керек.
Кассадан нақты ақша алушы адамдар кассалық шығыс ету ордеріне алып
жатқан соманың теңгедегі бөлігін жазумен, ал тиынын сандармен көрсетеді.
Кассалық кіріс ету ордері және оның квитанциясы, сондай-ақ кассалық шығыс
ету ордері және оның орнына жүретін немесе оған қосымша тіркелетін
құжаттарды, кәсіпорынның, яғни субъектінің бухгалтерия қызметкерлері
сиямен немесе шарикті қаламсаппен анық етіп толтырулары керек. Бұл
құжаттарды өзгернтуге олардағы сандармен әріптерді түзетуге, өшіруге
ешқандай рұқсат етілмейді.
Кассалық кіріс ету және кассалық шығыс ету ордерлерін немесе олардың
орнына жүретін құжаттарды кассаға берместен бұрын бұхгалтерия қызметкерлері
тіркеу журналына тіркеп жазады. Кәсіпорындар мен ұйымдарда жұмысшы-
қызметкерлерге жәрдемақы, сыйақы, еңбекақы төлеу үшін төлеу едомостары
қолданылады. Бұл ведомостар тіркеу журналына еңбекақы, жәрдемақы және
сыйақыларды төлеп, үлестіріп болғаннан кейін ғана тіркеледі. Кассалық кіріс
ету немесе кассалық шығыс ету ордерлері, сондай-ақ олардың орнына жүретін
құжаттар бойынша кассаға немесе кассадан нақты ақшаны қабылдау немесе
кассадан ақша төлеу барысында (кассир) касса қызметкері кассалық кіріс ету
және кссалық шығыс ету ордерлерінің дұрыс толтырылғандығын бұл құжаттарда
кәсіпорын басшысы мен кәсіпорын бас бұхгалтерінің қолдары болуын және
ордерлерде көрсетілген қосымша құжаттардың түгелдігіне тексеру жүргізуге,
яғни қадағалауға міндетті. Бұл операциялар орындалғаннан кейін құжаттардың
тиісті жеріне касса қызметкері өз қолын қоюы керек.
Касса операцияларының есебі кассалық кітапқа тіркеліп отыруы тиіс. Бұл
кітапты касса қызметкері жүргізеді. Кассалық кітаптың беттері (парақтары)
номерленіп және оған жіп өткізіліп, кәсіпорын басшысы мен бас бұхгалтері
қолдарын қойып, куәландыруы керек.
Кәсіпорынның, ұйымның кассасына келіп түскен, екіріс етілген немесе
кәсіпорынның, ұйымның кассасынан төленген, яғни шығыс етілген ақша
қаражаттарының кімнен келіп түскендігін білу үшін ол операцияларға
толтырылған құжаттардың номері және бұхгалтерлік жазулар, сонымен қатар
кіріске алынған немесе шығыс етілген сомалар кассалық кітапқа жазылуы тиіс.
Күн сайын кәсіпорынның, ұйымның касса қызметкері кассадағы нақты ақша
қаражаттарының қалдығын жұмыс күнінің соңында санап және оның сомасын
кассалық кітапқа жазады. Бұл кассалық кітаптағы деректерге өзгеріс
енгізуге, өшіруге, түзетуге жол берілмейді және де касса операциялары мен
ондағы жүргізілетін, толтырылатын құжаттардың дұрыстығына субъектінің бас
бұхгалтері бақылау жасап отыруы керек.
Кәсіпорынның, ұйымның немесе мекемелердің кассадағы шетелдік валюта
түріндегі нақты ақшаларының есебі үшін өз алдына бөлек кассалық кітап
ашылады. Сонымен қатар бұл жағдайда кассалық операциялар бойынша
толтырылатын барлық құжаттарда кіріске алынған яғни келіп түскен және де
шығыс етілген, кассадан төленген ақша қаражаттарының сомасы шетел
валютасымен де және сол күнгі баға (курс) бойынша ұлттық валютаға (теңгеге)
айналдырылып та жазылады.
Ақша қаражаттарын сақтау, қабылдау мен беру үшін әрбір шаруашылық
жүргізуші субъектінің кассасы болады.
Кассир – материалдық жауапты адам. Ол касса операцияларын жүргізу
тәртібімен таныс болуға тиіс. Осыдан кейін ғана оның материалдық толық жеке
дара жауапкершілігі туралы онымен шарт жасалынады. Егер еңбек ақы мен басқа
да төлемдерді беру үшін субъекті басшысының жазбаша бұйрығы бойынша басқа
адамдар тартылатын болса, онда бұлардың материалдық толық жеке дара
жауапкершілігі туралы олармен де шарттар жасалынады.
Кассадан ақша беру кассаның шығыс ордерімен немесе басшы мен бас
бухгалтер қол қойған тиісінше рәсімделген төлем тізімдемелерімен ақша
беруге жазылған өтінішпен, шоттармен және басқа да құжаттамен рәсімделеді.
Егер касса шығыс ордерлеріне қоса тіркелген құжаттарда субъект басшысының
рұқсат берілген қолы болса, ордерге оның қол қоюы міндетті емес. Жекелеген
адамға кассаның шығыс ордері бойынша ақша берген кезде кассир алушының
төлқұжатын немесе жеке басының куәлігін көрсетуді талап етеді. Оның атауы
мен нөмірін, оны кімнің және қашан бергенін ордерде көрсетіледі.
Сенімхат бойынша берілген ақша жағдайында касса шығыс ордерінде ақшаны
алуға сенім білдірілген адамның тегі, аты мен әкесінің аты көрсетіледі.
Егер ақша төлем тізімдемесі бойынша жүргізілетін болса, ол тізімдемеге:
Сенімхат бойынша деген жазу жазылады. Бұл жазуды касса шығыс ордеріне
немесе ведомостьқа қоса тіркейді.
Жалақы, уақытша еңбекке қабілетсіздігі жөніндегі жәрдемақылар мен
сыйлықтар төлем тізімдемесі бойынша таратылады, оның қас бетінде ақша
беретін мерзімі мен оның жалпы сомасы көрсетіледі және оған басшы мен бас
бухгалтер қол қояды.
Банктен ақша алғаннан кейін үш күн өткен соң, кассир төлем
тізімдемесіне еңбек ақысы бойынша тиесілі сомасын алмаған адамдардың аты-
тегінің тұсына мөртабан соғады немесе Депозитке салынды деп қолымен жазып
белгі соғады, берілмеген сома төленбеген жалақы тізіміне енгізіледі;
тізімдемеде нақты төленген сома мен депозитке салынуға тиісті сома жөнінде
жазылады. Егер төлемді кассир емес, уәкілдік алған адам жасайтын адам
болса, төлем тізімдемесінде: Тізімдеме бойынша ақша таратқан деген жазу
жазылады. Касса ордерлерінде өшіріп жазуға, бүлдіруге және түзетуге жол
берілмейді.
Касса операцияларының есебін кассир Касса кітабында жүргізіледі, ол
нөмірленуге, тігілуге және оған сүргі салынуға тиіс; ондағы парақтар санын
басшы мен бас бухгалтер қол қойып куәландырады.
Касса кітабының әрбір парағы тең екі бөліктен тұрады. Олардың бірін
кассир бірінші дана ретінде толтырады және ол кітапта қалады.; екіншісі
көшіргі қағаз арқылы бергі және сыртқы бетін толтырады. Ол кассирдің есебі
ретінде парақтың жыртпалы бөлігі болып табылады. Касса операцияларының
жазбалары парақтың жыртпалы емес бөлігінің бет жағынан басталады. Алдын ала
парақтың жыртпалы бөлігі кітапта қалатын бөлігіне сай келетіндей етіп
парақты қиылатын сызық бойымен қойғаннан кейін жазу үшін жыртылатын
парақтың бөлігін жыртылмайтын бөлігінің бет жағына салып, парақтың
жыртылмайтын бөлігінің сыртқы жағының көлбеу сызығы бойымен жазуды одан әрі
жалғастырады.
Есеп бланкісі операциялар аяқталғанға дейін бір күн бойы жыртылмайды.
“Соның ішінде жалақыға” деген жолдың бойында касса бойынша шығысқа есептен
шығарылмаған жалақыға арналған төлем тізімдемелері бойынша сомасы да
көрсетіледі.
Касса операциялары шағын болса, онда касса есебі 3-5 күнде бір рет
жасалуы мүмкін. Касса кітабында ақшаның кімнен алынғаны және кімге
берілгені жөніндегі құжаттың нөмірі, корреспонденцияланған шоты, сомасы
көрсетіледі. Күн сайын, жұмыс күнінің аяғында кассир берілген ақшаның
жиынтығын шығарады және күн аяғындағы қалдықты есептейді. Өшіру мен
ескертілмеген түзетулер енгізуге кітапта жол берілмейді. Түзетулерге кассир
мен бас бухгалтердің қол қойылуы керек.
1.2 Кассалық операциялардың және берешек сомалардың нормативтік
реттеуі
Бухгалтерлік есептің әдістемелік негіздері, ұйымдастыру мен жүргізу
тәртіп нормативті құжаттар жүйесімен реттеледі. Төрт деңгейлі жүйе бөлініп
шығады: заңнамалық; қаржылық есептің халықаралық стандарттары; құқықтық
нормативтік нұсқаулар; есеп саясаты мен кәсіпорын құжаттары.
Есепті реттеу- есеп жүйесіне тәртіп пен ұйымдастыруды енгізу бойынша
белгілі бір қызмет болып есептеледі. Мемлекеттік реттеудің негізгі құралы
заңдылықтар болып табылады.
Қазақстан Республикасының бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк
туралы заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына нег iзделедi және
осы Заң мен Қазақстан Республикасының өзге де нормативтiк - құқықтық
актiлерiнен тұрады.
Нормативті құжаттар жүйесінің бірінші заңнамалық деңгейіне мына
заңдар жатады:
- Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі
- Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы Бухгалтерлік есеп
және қаржылық есептілік туралы Заңы (2010жыл 19 наурызда берілген
өзгерістер мен толықтырулар);
- Қазақстан Республикасындағы Аудиторлық қызмет туралы 1998 жылғы 20
қарашадағы №304-І Заңы (2011жыл 1 наурызда берілген өзгерістер мен
толықтырулар);
- Қазақстан Республикасының Салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер туралы 2001жылғы 12 маусымдағы Кодексі (2010жыл 30
маусымда берілген өзгерістер мен толықтырулар);
Бұл Заңның күші: дара кәсіпкерлерге, заңды тұлғаларға, шетелдiк заңды
тұлғалардың Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес Қазақстан
Республикасы аумағында тiркелген филиалдары мен өкiлдiктерiне қолданылады.
Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес бiржолғы талон немесе
патент негiзiнде арнайы салық режимiн қолданатын дара кәсiпкерлер
бухгалтерлiк есептi жүргiзудi және қаржылық есептiлiк жасауды жүзеге
асырмауға құқылы.
Заңнамаға сәйкес бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiктiң мақсаты
мүдделi тұлғаларды дара кәсiпкерлер мен ұйымдардың қаржылық жағдайы,
қызметiнiң нәтижелерi және қаржылық жағдайындағы өзгерiстер туралы толық
және дұрыс ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады.
Бухгалтерлік есепті нормативтік реттеудің екінші деңгейі бухгалтерлік
есеп стандарттары, стандартқа әдістемелік ұсынулар және ережелер болып
табылады.
Бухгалтерлік есеп стандарттары - есеп жүйесін реттеудің екінші
деңгейі, олар қаржылық есеп беретін барлық субъектілер үшін нормативті
құқықтық құжаттар болып табылады. Стандарттардың негізінде есептің жеке
учаскелері, сонымен қатар шаруашылық субъектілерінің салалық ерекшеліктері
бойынша бухгалтерлік есепті жүргізудің базалық тәртіптері бекітіледі.
Халықаралық қаржылық есеп беру стандартының негізгі мақсаты – мына
төмендегілерді орындай отырып қаржылық есеп беруге қол жеткізу:
қаржылық ақпаратты құру барысында қажетті міндеттер;
ақпараттық жүйені құру принциптері;
осы ақпараттардың сапалық сипаттамалары;
қаржылық есеп беру элементтері;
өлшеу және мойындау критерийлері;
Бухгалтерлік есепті нормативтік реттеудің үшінші деңгейі- кәсіпорында
қолданылатын есеп саясаты болып саналады. Кәсіпорынның есеп саясаты
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп бойынша Ұлттық комиссиясының
1996 жылғы 13 қарашада бекітілген №1 қаулысы бойынша Есеп саясаты және
оның ашылуы бухгалтерлік есеп стандарты бойынша өңделеді. Кәсіпорынның
есеп саясатында бухгалтерлік есеп принциптеріне сәйкес қаржылық есеп беруді
құру, ашу, дайын өнім қозғалысы бойынша бухгалтерлік есепті жүргізу үшін
қабылданған бухгалтерлік есеп әдістері мен тәсілдерінің жиынтығы
қарастырылған.
Бухгалтерлік есепті реттеудің төртінші деңгейі мекемеде бекітілген
жұмыс шоттар жоспары болып табылады. ҚР Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есептілік Заңының 20 бабының 5 тармағының 6 тармақшасын орындау
мақсатында, ҚР Қаржы Министрлігінің 2007 жылғы 23 мамырдағы №185
бұйрығымен бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары бекітіліп, 2008
жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енгізілді. Бұл Типтік шоттар жоспары ҚР
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептеме туралы Заңына сәйкес өңделген
және құндық негіздегі қаржылық есептеме элементтерін ағымдық бейнелеу және
топтау үшін арналған.
Кассалық тәртіпті бұрмалау жағдайлары байқалғанда ол міндетті түрде
тексерілуге тиісті. Сонымен бірге, едәуір сомадағы нақты ақша алған немесе
салған кәсіпорындармен есептесулерді салыстырған жөн.
Ақша мен шығыстарды есептен шығару жөніндегі кассалық операциялар
мүмкіндігінше тексерілуге жататын барлық кезең ішіндегі кассалық есептерге
тіркелген құжаттар бойынша тексеріледі. Тексеруді кассалық операциялар
бойынша есептік құжаттаманың мынадай формалары қолданылады: КО-1 Кірістік
ордер, КО-2 Шығыстық кассалық ордер, КО-3 және КО-3а Кірістік және
шығыстық құжаттарды тіркеу журналы формалары. Ақша қабылдау мен берудің
ордерсіз ресімделетін құжаттары, КО-4 Кассалық кітап, КО-5 Кассир
қабылдаған және берген ақша кітабы формалары, есептік регистрлер (1 журнал-
ордер, 1 тізімдеме Бас кітап, тиісті ай-күн, жылға баланстар және т.б.)
қолданылады.
Кәсіпорын, мекеме немесе ұйым өздерінің есеп айырысу шотынан нақты
ақшаны сол есеп айырысу шоты ашылған банк мекемесі берген чек кітапшасы
арқылы ғана ала алады. Банк мекемесінен нақты ақша алу үшін кәсіпорынның,
ұйымның, яғни субъектінің касса қызметкері чек кітапшасындағы парақты
толтырады. Бұл чек парағын толтыру барысында чекке алынғалы отырған, яғни
кәсіпорынның, ұйымның, суъектінің жұмсауға тиісті нақты ақша қаражаттарының
сомасы және бұл соманың қандай мақсатқа жұмсалатындығы жазылып көрсетілуі
тиіс. Толтырылған чекке кәсіпорынның, ұйымның, яғни субъектінің бас
бұхгалтері және басшысы қол қойып, осы субъектінің мөрі басылады.
Барлық толтыруға тиісті ақпараттар толтырылмағанша, чекке қол қоюға
болмайды. Сонымен қатар чекке лауазымды адамдардың, яғни қол қоюға тиісті
адамдардың қолы қойылмаса (біреуінің қолы қойылмаған жағдайда), мөр басуға
рұқсат етілмейді. Кәсіпорынның, ұйымның яғни қандай да болмасын шаруашылық
субъектінің касса қызметкері банк мекемесінен нақты ақша аларда банк
бақылаушысының қатысуымен ақшаны санап алуы тиіс. Сонымен қатар банк
мекемесінен алынған нақты ақша сол алынған күні кәсіпорынның, субъектінің
кассасына кіріске алынуы ерек. Ол үшін кәсіпорынның, субъектінің касса
қызметкері, яғни кассир кассалық кіріс ету ордерін толтырып, содан соң оны
кассалық кітапқа жазуы керек. Жалпы касса операцияларының есебі 1010-
Кассадағы ақша қаражаты онда кассадағы ұлттық және шетел валюталарымен
ақша қаражатының қозғалысы есепке алынады. Кәсіпорындар мен ұйымдардың,
яғни шаруашылық субъектілердің кассадағы ұлттық валюта түріндегі нақты
ақша қаражаттарының кірісі мен шығысының (қозғалысының) есебі Қазақстан
Республикасы Ұлттық банк мекемесі бекіткен кассалық операциялар есебін
жүргізудің тәртібіне сәйкес жүргізілуі тиіс.
Кәсіпорынның, субъектінің кассасына қолма-қол нақты ақшаны кіріске
алу, қабылдау үшін бас бұхгалтердің немесе ол сенім білдірген адамның
кассалық кіріс ету ордеріне қол қоюы керек және де ақша төлеген адамға осы
толтырылған кассалық кіріс ету ордерінің квитанциясы беріледі. Осы нақты
ақшаны кассаға қабылдау барысында толтырылатын кассалық кіріс ету ордеріне
кәсіпорынның, ұйымның, субъектінің аты, ақша төлеуші адамның немесе
субектінің аты-жөні қандай мақсатқа және не үшін ақша төлеп жатқандығы,
сол төленген уақыты (күні, айы, жылы) жазылып, кассир мен бас бұхгалтердің
қолдары қойылуы қажет.
Кәсіпорынның, ұйымның, яғни субъектінің кассасынан нақты ақша кассалық
шығыс ету ордері немесе тиісті үлгілі түрде дайындалған басқа да ақша төлеу
ведомостары, сондай-ақ кәсіпорынның, ұйымның бас бұхгалтері мен басшысының
қолдары қойылған ақша алу үшін жазылған өтініштер, шоттар және тағы басқа
құжаттар бойынша беріледі. Бұл құжаттарға кассалық ордердің реквизиті
көрсетілген штамп басылуы керек. Егер кассалық шығыс ету ордеріне қоса
тіркелген құжаттарда шаруашылық субъектінің басшысының рұқсат етемін
деген жазуы және қолы қойылған болса, онда кассалық шығыс ету ордеріне
оның қол қоюы аса қажет болып саналмайды.
Субъектінің кассасынан адамдарға кассалық шығыс ету ордері бойынша
ақша берген кезде касса қызметкері нақты ақша алушы адамның төл құжатын
немесе өзін куәландыратын басқа да құжаттарын көрсетуді талап етеді.
Сонымен қатар касса қызметкері осы көрсетілген құжаттарда берілген, яғни
жазылған деректерді нақты ақша алушы адамның аты-жөнін, құжатының номерін
және ол құжатты кім бергендігін, қай уақытта берілгендігін кассалық шығыс
ету ордеріне жазуы керек.
1.3 Кассалық операцияның және есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп
айырысуларының есептердің аудиттының мақсаттары
Шаруашылықтың ішіндегі нақты қолма-қол ақшаны қабылдау, тарату және
сақтау операциялары шаруашылықтың кассасы арқылы жүзеге асырылады.
Кассада сақталатын ақша 1011 Кассадағы теңгемен ақша қаражаты және
1012 Кассадағы валютамен ақша қаражаты 15 бөлімшесінің Кассадағы нақты
ақшалар шоттарында ескерілуі тиісті. Осы шоттардың дебетінде кассаға
түсетін ақша, кредитінде – кассалық есептен шығатын ақша жазылады. Бұл
шоттар бойынша жазбалар кірістік және шығыстық кассалық ордерлер негізінде
жасалды. Кассалық операцияларды аудиторлық тексерудің бағдарламасы 1.1-
кестеде келтірілген.
1.1-кесте – Кассалық операцияларды аудиторлық тексерудің бағдарламасы
Аудит процедуралары Ақпарат көздері
1.Ақша мен кассадағы басқа Касса ревизиясы бойынша комиссияны
құндылықтардың бар-жоғы мен тағайындау, кассирді тағайындау туралы
жағдайын түгендеу кәсіпорын басшысының бұйрықтары; кассирмен
материалдық жауапкершілік туралы шарт,
кассалық құжаттар (КО-1, КО-5), аванстық
есептер, кассаны түгендеу актілері, 1
тізімдеме (ведомость), 1 журнал-ордер, Бас
кітап және т.б
2. Кассалық операцияларды Кассалық құжаттар (КО-1, КО-5), аванстық
құжаттық ресімдеудің дұрыстығынесептер, кассаны түгендеу, 1 журнал-ордерге
тексеру 1 тізімдеме (ведомость), Бас кітап және т.б
3. Қолма – қол ақшаны кіріске Банк көшірмелері, чек кітапшалары, заңды
алудың мерзімділігі мен және жеке тұлғалармен шарттар, банк
толықтығының дұрыстығын тексерукөшірмелеріне тіркелген бастапқы құжаттар
кассалық құжаттар (КО-1, КО-5), 1
журнал-ордерге, Бас кітап және т.б
4.Ақшаны шығысқа шығарудың КО-1, КО-2, КО-3, КО-4, КО-5, 1
дұрыстығын тексеру журнал-ордер, Бас кітап және т.б.
5.Бухгалтерлік есептегі Бастапқы құжаттар, 1 журнал-ордерге 1
шоттарда операцияларды тізімдеме (ведомость), 1 журнал-ордер, Бас
көрсетудің дұрыстығын тексеру кітап және т.б. Аналитикалық кестені
әзірлеу және тұжырымдар мен ұсыныстарды
негіздеу
6.Кассалық операциялар Кассаны тексеру актісі, ескертулер, оларды
аудитінің қорытындылары бойыншажою жөніндегі ұсысынтар
тұжырымдар мен ұсыныстарды
әзірлеу
Кәсіпорынның кассадағы ақша қозғалысын ішкі бақылаудың болмауы немесе
жеткіліксіздігін білдіретін белгілері мыналар:
- кассадағы ақшаны толықтай парақтап қайта санау мен басқа құндылықтарды
тексеретін кенеттен болатын ревизияның кәсіпорында жолға қойылмауы;
- кәсіпорында тексерудің мерзімділігін белгілейтін басшы бұйрығының
жоқтығы;
- кассаға ревизияны немқұрайлы өткізудің барлығы – ревизия өткізетін
комиссияға тұрақты тек бір адамдардың ғана тағайындалуы, банкнотты
парақтап қайта санауды айғақтайтын, ревизия комиссиясы актісіне
тіркелген жұмыс жазбаларының болмауы және т.б;
- кәсіпорын басшысы өкімінде көрсетілмеген бас бухгалтер мен кәсіпорын
басшысын жанай өтіп, басқа адамдарға кірістік және шығыстық құжаттарға
қол қою құқығын беру;
- кассир ауысқанда (жұмыстан шыққанда) кассаға ревизияны сырт көзге ғана
(формальды) өткізу;
- штатта кассирдің болмауы, бұл функциялар кәсіпорын басшысының жазбаша
өкімінсіз есеп қызметкеріне жүктелсе;
- кассирмен толық материалдық жауапкершілік туралы шарттың жоқтығы;
- мұндай процедура ол үшін әдеттегідей екендігін дәлелдейтін кассирдің
кассаны ревизиялауға дайындығының болмауы.
Касса мен кассалық операциялардың аудиті негізінде үш бағыт бойынша
өтеді: қолма-қол ақшаны түгендеу, оларды түгел және уақтылы кіріске алуды
тексеру, ақшаны шығыстарға есептен шығарудың дұрыстығын тексеру.
Жалпы алғанда касса мен кассалық операциялады тексергенде келесі
әдіснаманы қолдануға болады.
Кассаны түгендеу аудитордың тексеру орнына келгенінде бірден
өткізіледі. Оны өткізуге дейін аудитор мыналарды анықтауы тиіс: кәсіпорында
басшының кассадағы ақшаның бар-жоғын кенеттен тексеруді жүйелі жүргізу үшін
тұрақты жұмыс істейтін комиссия туралы бұйрығы бар ма, бұйрық орындала ма?
Кассаны кенеттен тексеру актілері бар ма және олардың мазмұны қандай,
тексерілетін кәсіпорынға бір кассир немесе бірнеше кассир (немесе соған
уәкілетті тұлға) қызмет көрсете ме, кассир тек тексерілетін кәсіпорында
ғана жұмыс істей ме немесе өз міндеттерін басқа ұйымдарға қызмет етумен
қоса атқара ма, кассирді тағайындау туралы бұйрық және кәсіпорын әкімшілігі
кассирмен жасасқан материалдық жауапкершілік туралы шарт бар ма, кассир
кассалық операцияларды жүргізу ережелерімен танысты ма.
Кассаға тексеруді жүзеге асырғанда, аудитор мынадай шарттарды сақтауға
міндетті: тексеру құрамында кәсіпорынның кассир мен бас бухгалтері міндетті
түрде кіруге тиісті, кәсіпорын басшысы тағайындаған тұрақты жұмыс істейтін
комиссия мүшелерінің қатысуымен жүргізіледі, кассаны тексеру кезінде
кассаға бөгде кісілерге кіруге рұқсат етілмейді және касадан тыс
операциялар доғарылады.
Кассаны тексеру мүмкін болмағанда немесе бірнеше касса болғанда
олардың барлығын аудитор мөрлеп жабады. Кілт кассирде қалады, ал мөр
аудиторда болады. Бұл бір кассадағы ақшаның жетіспеушілігін басқа кассадағы
бар ақша есебінен орнын жабу мүмкіндігін болдырмау мақсатымен жасалады.
Кассир түгендеу комиссиясының қатысуымен соңғы күндегі кассалық
операциялар жөнінде есеп жасайды. Кассалық кітап бойынша ақша қалдығын
шығарады. Барлық кірістік және шығыстық құжаттар касса есебіне кіргізіледі,
кассаны түгендеу сәтінде кіріске алынбаған және есептен шықпаған ақшалай
қаражат жоқ екендігі жайлы қолхат береді. Бұл қолхат кассаны түгендеу
актісі түрінің тақырыптық бөлігіне кіреді.
Касса есебіне бас бухгалтер қол қояды және тиісті шоттар мен
бухгалтерлік регистрде ақша қозғалысы туралы операцияларды көрсету үшін
бухгалтерияға беріледі.
Кассадағы бар ақшаны жекелеген түрде немесе банктік орауда тұрғанына
қарамастан түгел қайта санау жүргізіледі.
Мұндай міндетті процедура кассада сақталатын (пошта маркілері,
мемлекеттік баж маркілері, вексельдік маркілер, жолақы билеттері, төленген
авиабилеттер, төленген бірақ әлі демалыс үйлеріне, санаторийлерге
берілмеген жолдамалар және т.б.) ақшалай құндылықтар мен басқа да
құндылықтар бойынша жүргізіледі.
Ақша мен құндылықтар екі мәрте саналады: алдымен кассир, сосын
комиссияның басқа мүшесі санайды. Аудитордың өзі бұл аудиторлық
процедураладың дұрыс өтуіне бақылау жасауға тиіс. Ақша қаражаттары атаулы
құн бойынша ескеріледі.
Ақша қаражаттары аудитінде мыналарды тексеру керек: бұл құжаттар іс
жүзінде бар екендігін, билеттер мен жолдамалар кімдерге арналған және
қандай қаражат есебі дұрыстығын тексеру қажет. Олардың есебі ақша
қаражаттары қозғалысы жөніндегі кітапта жазылуы тиіс. Ақша қаражаттарының
түсуі мен есептен шығарылуы кассалық кірістік және шығыстық кассалық
құжаттармен ресімделуі тиіс. Осылайша, кассир ақша жөніндегі сияқты ақша
құжаттарының қозғалысы бойынша да есеп жасайды және оны бас бухгалтерге
тапсырады.
Түгендеу жүргізу кезеңінде кассада ішінара төленген тізімдемелер болуы
мүмкін. Аудитор бас бухгалтер мен кассирге оларды белгілеген тәртіп бойынша
жабуды, оларға кірістік ордер ресімдеуді және кассирге оны есепке енгізуді
ұсынуға тиіс. Егер кассаны тексеру еңбекақы беру кезеңімен тұспа-тұс келсе,
тізімдеме бойынша көптеген адамдарға әлі төленбесе, бұл тізімдемелер кассир
есебіне кірмеуі мүмкін. Кассалық есепке енбеген, ішінара төленген шығыстық
құжаттар (төлем құжаттары) ретінде актіге жазылады.
Мұндай жағдайда әрбір төлем ведомосінде еңбекақы қандай реттік нөмір
бойынша және оның жалпы сомасы көрсетіледі. Көрсетілген жазба кассирдің,
бас бухгалтердің және аудитордың қолдарымен расталады.
Тиісті тәртіппен ресімделмеген кассалық шығыс ордерлері мен
ведомостері, сондай-ақ әр түрлі адамдардың қолхаттары ақтаушы құжаттар
ретінде есепке алынбайды және кассадағы бар қалдыққа кіргізілмейді. Мұндай
құжаттар табылғанда аудитор кассаны тексеру актісінде ақша кімнің өкімімен,
қашан, қандай мақсаттарға және қандай сомада берілгенін көрсетумен бұл
бұрмалауды атап өтеді.
Ақша қаражаттарына тексеруді жасайтын аудитор бір мезгілде касса
бөлмесі ақша сақтауды қамтамасыз ету, техникалық нығайту мен күзет-өрт
дабылы құралдарымен жарақтандыру жөніндегі талаптарға сай болуын тексереді.
Мұндайда анықталған бұрмалаулар түгендеу актісінде көрсетіледі.
Іс жүзінде ақшаның және олардың баламалары бар болуын тексеру
қорытындылары комиссиясының барлық мүшелері қол қоятын түгендеу актісімен
ресімделеді. Ол үшін үш данада жасалады: бір данасы кәсіпорын
бухгалтериясына беріледі, екіншісі кассирде қалады, үшіншісі аудиторда
сақталады.
Кем шығу табылған жағдайда аудитор кассирден кем шығудың пайда болу
себептерінің жазбаша түсіндірме жазуын сұрайды. Елеулі кем шығу немесе
қызметті теріс пайдалану анықталғанда аудитор бұл жайында кәсіпорын
басшысын хабардар етеді және кассирді дереу тексеру аяқталғанша қызметтен
босату және істі органдарына беруді ұсынады.
Ақшаның жалған құжатсыз тікелей ұрлау ісі кассаны тексергенде
кассадағы барды түгендеу жолымен анықталады. Кейде ол шын мәнінде кассир,
не болмаса басқа лауазымды қызмет адамы жасаған ысырапты жасыратын
лауазымды қызмет адамының қолхатымен бүркемеленеді. Сондай-ақ, қылмыстың ең
қарапайым түрі болып саналатын қаражатты қымқырудың бүркемеленбегендері де
болуы мүмкін. Ақшаның кем шығуы бөгде адамдардың кассаны бұзу арқылы ақшаны
ысырап қылу мен ұрлауы салдарынан ғана болмауы мүмкін, ол басқа заңсыз
операцияларды уақытша заңсыз қарызға ала тұрумен де байланысты болуы
ықтимал. Мұндай бұрмалаулар мен қызметті теріс пайдаланулар кассирді дұрыс
таңдамау, кассаны жүйелі түрде тексермеу және ішкі бақылаудың нашарлығының
салдары болып табылады.
Ақшаны касса бойынша кіріске алмау алынған соманы тікелей шығыстарға
есептен шығармаумен немесе кірістік операцияларды жасырумен байланысты.
Есеп шоттан алынған ақшаны кассаға кіріске алмау жағдайлары өте жиі
кездеседі.
Мұны сондай-ақ банк көшірмелері бойынша да жасауы қажет. Егер
көшірмелерде тазартып өшіру, түзеу іздері бар болса, сондай-ақ қалдықтар
айырмасында банктен ағымдағы немесе есеп шоттан көшірмелер алып,
тексерілетін кәсіпорынның бухгалтериясындағы жазбаларды көшірме
мәліметтерімен салыстыру керек.
Қатаң есептегі құжат деп саналатын банктегі шоттан көшірме мұқият
бақылауды талап етеді. Сондықтан есеп көшірме мазмұнына байланысты болатын
кассир мен басқа тұлғаларға көшірме алуды сеніп тапсыруға болмайды.
Кассалық операцияларды жүргізу тәртібіне сәйкес кәсіпорындар нақты ақшаны
қабылдау, кәсіпорын басшысының жазбаша өкімімен бұған уәкілетті адам мен
бухгалтер қол қойған кірістік кассалық ордерлер бойынша ғана жасалады.
Көрсетілген қызметті өтеу, борыштың орнын жабу, материалдарға, пәтер
ақысын төлеу және т.с.с. тәртібімен кірістік ордерлер бойыша алынған ақшаны
кіріске алмау қызметкерлердің және басқа адамдарды өтелмеген берешегін
талдау мен тексеру арқылы ашылады.
Есеп шоттардағы төленген соманы иемдену нәтижесінде ешқандай берешекті
мойындамайтын тұлғалардың өтелмеген берешек сомасы қалуы мүмкін. Мұндай
адамдар мен есепті жүйелі түрде салыстыру мен олардан бұл жайлы сұрау
оңды нәтижелер бере алады. Сондай-ақ, кірістік құжаттарды тіркеуді тексеру
мен тіркелген құжаттарды төленген құжаттармен салыстыру да есептерді
бақылаудың ықпалды тәсілі болып табылады.
Кірістік ордер бойынша алынған ақшаны иемденудің жеңілдететін
жағдайлар тұрғысынан алғанда, кассалық ордерлерді төлеушінің қолына
төленгенге дейін тіркеудің болмауы немесе толық еместігін, уақтылы
салыстырмау мен борышты өндірмеу екендігін баса айту қажет. Белгілі бір
нөмір берілетін кассалық ордерлерді тіркеу журналында кірістік және
шығыстық ордерлерді дұрыс тіркеу, бухгалтерияға төленбеген кірістік
ордерлерді қайтаруды бақылау жазбалардың анық сенімділігін арттырады және
қызметті теріс пайдалануды болдырмайды.
Мұндайда кассалық құжаттарды ресімдеуге назар аударылады: әрбір
құжатты алушылардың қолхаттары бар ма, құжаттар – кірістік-Алынды
мөртабанымен, шығыстық - Төленді мөртабанымен , ай-күні, жылы
көрсетіліп, жабыла ма, оларды тазартып өшіру мен түзету іздері жоқ па?
Тексеру іс-тәжірибесі көптеген кәсіпорындарда кассалық құжаттар сапасыз
жасалатынын, көбіне кірістік және шығыстық құжаттарда кассаға ақша салған
немесе кассадан ақша алған жауапты адамдардың қойылған қолдары және басқа
да міндетті деректемелердің жоқ екендігін көрсетеді.
Мұндай құжаттардың күші жоқ деп, ал олар бойынша операциялар –
негізсіз деп саналады. Егер мұндай жәйттар анықталса, аудитор шұғыл шаралар
қолдану мақсатымен кәсіпорын басшысын және бас бухгалтерді бұл жайында
хабардар етуге тиіс.
Тексерудің келесі кезеңінде мыналарды анықтау керек: бұл ұйымда
кірістік және шығыстық ордерлерді тіркеу журналы белгіленген түрде
жүргізіле ме, барлық кассалық құжаттар журналда тіркелген бе, кассалық
ордерлерде қалдырылып кеткен нөмірлер жоқ па, ақшалай қаражаттың түсуі мен
жұмсалуы жөніндегі операциялардың барлығы нөмірленуге, жіппен қайымдалуға,
сургучті мөрмен басылуға тиісті парақтар саны кәсіпорын басшысы мен бас
бухгалтердің қойылған қолдарымен куәландырылуға тиісті кассалық кітапта
жазылған ба? Кассир жұмыс күні соңында сол күнгі операциялардың жиынтығын
кассалық кітапта есептеуге және келесі күнге ақша қалдығын шығаруы тиіс.
Кассаны тексергенде аудиттің атқаратын міндеттері.
Тексеруді тұрақты жұмыс істейтін комиссияның мүшерелерінің қатысуы мен
және олардың құрамына кәсіпорынның кассирі мен бас бухгалтері міндетті
түрде кіруі тиіс. Тексеру кезінде кассада бөгде кісілер болмауы керек және
кассадан тыс операциялар доғарылады.
Кассаны тексеру мүмкіндігі болмағанда немесе кәсіпорында бірнеше касса
болғанда олардың барлығын аудитор мөрлеп жабады. Кілт кассирде қалады, ал
мөр аудиторда қалады.
Кассир түгендеу комиисиясының қатысуымен соңғы күндегі кассалық
операциялар жөнінде есеп жасайды. Кассалық кітап бойынша ақша қалдығын
шығарады. Барлық кірістік және шығыстық құжаттар есебіне кіргізілгені,
касаны түгендеу сәтінде кіріске алынбаған және есеппен шықпаған ақшалай
қаражат жоқ екендігі жайлы қолхат береді. Бұл қолхат кассаны түгендеу
актісі түрінің тақырыптық бөліміне кіреді.
Жасаған касса есебіне бас бухгалтер қол қояды және тиісті шоттар мен
бухгалтерлік регистрде ақша қозғалысы туралы операцияларды көрсету үшін
бхгалтерияға береді. Осынан кейін кассадағы бар ақшаны жекелеген түрде
немесе банктік орауда тұрғанына қарамастан түгел қайта санау жүргізіледі.
Мұндай міндеті процедура кассада сақаталатын ақшалай құндылықтар мен
басқада құндылықтар бойынша жүргізіледі. Ақша мен құндылықтар екі мәрте
саналады. Алдымен кассир, сонан соң комиссияның бір мүшесі санайды. Аудитор
бұл процедураның дұрыс өтуіне бақылау жасауы тиіс.
Тиісті тәртіппен рәсімделмеген кассалық шығыс ордерлерімен, ведомстері
сондай-ақ әр түрлі адамдардың қолхаттары ақтаушы құжаттар ретінде есепке
алынбайды және кассадағы бар құндылыққа кіргізілмейді. Мұндай құжаттар
табылғанда аудитор кассаны тексету актісінде ақша кімнің үкімімен, қашан,
қандай мақсаттарға және қандай соммада берілгенін көрсетумен бұл бұрмалауды
атап өтеді.
Ақша мен құндылықтарды санау аяқталғаннан соң кассалық есепте жазылып
қойылған қалдық жайы мәліметтермен салыстырылады. Сондай-ақ аудитор бір
мерзімде касса бөлмесі ақша сақтауды қамтамасыз ету, технологияны нығайту
мен күзет, өрт дабылы құралдары мен жарақтандыру жөніндегі талаптарға сай
болуын тексереді. Мұндайда анықталған бұрмалаулар түгендеу актісінде
көрсетіледі.
Кем шығу табылған жағдайда аудитор кассирден жазбаша түсініктеме алады
және кәсіпорын басшысына хабарлап, кассирді қызметініен босатып және істі
тексеру орнына беруді ұсынады. Ақшаның кем шығуы мыналарға байланысты:
-бөгде адамдардың кассаны бұзу арқылы ақшаны ұрлауы;
-кассир не болмаса бақа лауазымды қызмет адамының қолхатымен
бүрмеленіп басқа заңсыз операцияларға пайдалануы;
-уақытша заңсыз қарызға ала тұру.
Тексеруде кассалық операциялар есептік құдаттаманың мынадай формалары
қолданылады:
-кірістік ордер;
-шығыстық кассалық ордер;
-кірістік жіне шығыстық құжататрды тексеру журналы;
-кассалық кітіп;
-есептік регистр;
2 ЖШС Helena-Финанс есептесуге тиісті тұлғаларымен есептеулер мен
кассалық операциялардың есебін ұйымдастыру
2.1 Кәсіпорын қызметінің сипаттамасы және есеп беруге тиісті
тұлғалармен есептеулер мен кассалық операциялары саласында есептік саясаты
Helena-Финанс ЖШС жауапкершілігі шектеулі серіктестік өзіндік заңды
тұлға болып табылады және Павлодар облысының Әділеттік Департаментінде 2003
жылы 15 қаңтарда тіркелді. Серіктестік құрылды және Қазақстан
Республикасыныі Азаматтық кодексі негізінде әрекет етеді, Шектеулі және
қосымша жауапкершілігі бар серіктестіртері туралы Қазақстан
Республикасының заңы, Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы
Қазақстан Республикасының заңы негізінже қызмет атқарады.
Helena-Финанс ЖШС өзіндік балансқа ие. Банктердегі есептік және
валюталық шоттары бар, өзінің атауымен дөңгелек мөрі бар, тауарлық белгі
және тауарлық маркасы бар, өзінің мүлігі бар, толық шаруашылық есептік және
өзіндік сатылымдылық негізінде әрекет етеді.
Серіктестік оның мүлігіне жататын барлық міндеттемелер бойынша жауап
береді. Серіктестіктің құрылтайшылары оның міндеттемелері бойынша жауап
бермейді және залалдар тәуекелділігіне ие, өзінің енгізілген салымдарына
сәйкес серіктестіктің қызметіне байланысты құнынына байланысты болады.
Серіктестік құрылтайшылар міндеттемелері бойынша жауап бермейді, бірақ
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексімен, немесе басқа да заңды
актілермен, немесе басқа да серіктестіктердің Жарғысымен қарастырылған
жағдайларын есепке алмағанда.
Helena-Финанс ЖШС қызметінің негізгі қызметі таза табысты табу болып
табылады, сонымен қатар, жұмыстар, қызметтер мен тауарлардағы қоғамдық
қажеттіліктерді қанағаттандыру болып табылады.
Helena-Финанс ЖШС келесі қызмет түрлерін жүзеге асырады:
- коммерциялық-делдалдық қызмет;
- Қазақстан Республикасының заңдарымен тыйым салынбаған басқа да
қызмет түрлері, Helena-Финанс ЖШС жарғысына сәйкес ойын және шоу –
бизнестен басқа.
Кәсіпорын Жарғымен оған берілген қызметтер мен міндеттердің сапалы
орындалуына жауапкершілік алады, бюджетпен уақытылы есеп айырысуды жүзеге
асырады. Форс-мажор жағдайлары туындаған кезде және бұл жағдайларда
серіктестік өз міндеттемелерін орындай алмаған кезде ол міндеттемеден
босатылады.
Кәсіпорынды жалпы басқару директорға жүктеледі. Оның басқарруында
стратегиялық сипаттағы сұрақтар жатады.
Helena-Финанс ЖШС заңмен бекітілген тәртіпте құқыққа ие:
- ұйымдармен, кәсіпорындармен және жеке тұлғалармен өзіндік негізде
және келісімшарттыұ негізде көрсетілетін қызметтер мен бұйымдарға бағалар
мен тарифтер бекітеді;
- Қазақстан Республикасында келісімшарттарды құру, келіссөздер мен
келісулерді жүргізу, сонымен қатар басқа да шетел елдерінде де жүргізу,
саудаласуда, сайыстарда, аукциондарда, кәсіпорынның бірлескен қызметтерінде
қатыса алады;
- сотта жауап беруші және жауап алушы ретінде қатысу, Қазақстан
Республикасында және одан тыс жерде құрылыс жасау, сатып алу, жалға алуға
құқылы және сонда жылжымалы және жылжымайтын мүлікті алыға құқығы бар.
Директордың орынбасары тікелей директорға бағынады және нақты түрде
кәсіпорыннығ қызметіңн оперативтік деңгейде басқарады. Ол барлық
бөлімдердің қызметін бақылайды. Сонымен қатар оның компетенциясында
қаржылық ағымдардың сұрақтары да бар.
Тауарларды сатып алу және сату сияқты сұрақтарды қарастыру жалпы
кәсіпорынның директорының жетекшілігінің қол астында жүргізеді. Директор
орынбасарының қол астында бөлімдердің бастықтары, олар өз кезегінде сатып
алулар бойынша менеджерлерге, сапа бойынша менеджерлерге, өткізу бойынша
менеджерлерге тапсырма береді. Менеджерлердің компетенциясына тауарлық –
материалдық құндылықтарды сатып алу сияқты сұрақтары енеді және дайын
өнімді өткізу болып табылады.
Helena-Финанс ЖШС артықшылығы жатады директордың орынбасарының
сұраныс туралы ақпарат пен өткізу сфераларының сұрақтарына жауап беруі, бұл
оған нарықтағы өзгерістерге тез жауап беруге мүмкіндік береді.
Сатып алулар мен өткізу келемі қызметтерді қарастырады:
жабдықтаушыларды іздестіру, тұрақты байланыстарды ұстау, көлік мәселелері,
тауарларды қайтару, қоймадағы тауарлық қорлардың бар болуын қадағалау,
сатып алушыларды іздестіру, жаранамалық саясат, тапсырыстарды жинақтау,
жүктеу, жетікізіп беру және т.б.
Helena-Финанс ЖШС салықтарды төлегеннен кейін және Қазақстан
Республикасының басқа да қарастырылған міндетті төлемдерін төлегеннен кейін
қалатын таза табыс оның толық басқаруына енеді, серіктестік өзінің таза
табысының пайдалану бағытыны өзі белгілейді. Таза табыс есебінен резервтік
капитал құрылады, оның көлемі құрылтайшылары мен заңмен белгілеген
тәртіпте құрылады.
Резервтік капиталдың құрылуы ай сайынғы есептеулер арқылы жүзеге
асырылады, оның көлемі максималды сомаға дейін жеткенге дейін
толықтырылады. Резервтік капиталға енгізгеннен кейін таза табыстың қалған
бөлігі серіктестік өзі пайдалануға құқығы бар. Серіктестіктің құралдары ен
мүлкі оның тікелей қол астында болады және тартып алу тек қана соттың
шешіммен жүргізіледі. Helena-Финанс ЖШС 2011-2012 жылдардағы негізгі
қаржы-экономикалық көрсеткіштері төмендегі 2.1-кестеде көрсетілген:
2.1-кесте – 2011-2012 жылдардағы Helena-Финанс ЖШС – дегі негізгі қаржы-
экономикалық көрсеткіштері.
Көрсеткіштер Өлшем Іс жүзінде Ауытқу
бірлігі
2011 ж 2012 ж (+, -) (
1 2 3 4 5 6
Өнімді немесе қызметті 131264 403502 272238 307
сатудан түскен түсім мың тг.
Қызметті сатудағы мың тг. 113838 383142 269304 337
өзіндік құн
Жалпы кіріс мың тг. 17426 20360 2934 117
Кезең шығындары мың тг. 14743 17476 2733 119
Негізгі қызметтен түскен 2683 2884 201 115
кіріс (зиян) мың тг.
Негізгі емес қызметтен -2222 -2573 -
түскен кіріс (зиян) мың тг.
Кіріс (зиян) барлығы мың тг. 27 198 171 733
Негізгі қордың орташа 27426 25921 -1505 95
жылдық құны мың тг.
Қызметкерлердің еңбекақы 10174 25239 15096 248
қоры мың тг.
Қызметкердің орташа 40 48 8 120
тізімдік саны адам
Қор қайтарымы 4,7 15,5 10,8 330
мың тг.
Қор сыйымдылығы мың тг. 686 540 -146 79
Бір жұмыскердің орташа мың тг. 21 44 23 210
жылдық еңбекақысы
Кесте мәліметтері бойынша сатудан түскен түсім 272238
мың.теңгеге ұлғайған, ал қызметті сатудағы өзіндік құн көлемі 269304 мың
теңгеге ұлғайған. Бұл өзгерістердің есебін есепті жылы серiктестiкте
жұмыс көлемiнiң өсуiмен сұраныс есебiнен байланған болатын негiзгi
қызметтен табыстың 15 %ке үлкеюi көрсетедi. Жалпы кіріс 2011 жылы 17426
мың теңгеге болса , 2012 жылы 20360 мың теңгеге теңесті, бұл 17 (-ға
өсті.
Кезең шығындарына тоқталсақ ол 2011 жылы 14743 мың теңге, ал
2012 жылы 17476 мың теңге. Бұл шығындардың 2733 мың теңгеге артқанын
көрсетеді. Өзгерісті өндірістің ұлғаюымен түсіндіруге болады. Өндіріс
көлемі артқан сайын сәйкесінше шығын да көбейеді.
Негізгі қызметтен түскен табыс 2011 жылы 2683 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті
Байдосова А. И.
Есеп беруге тиісті тұлғалармен кассалық операциялар және есеп
айырысуларының есебі және аудиті
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
мамандығы 5В050800 – Есеп және аудит
Павлодар
2013
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті
Есеп және аудит кафедрасы
2013 ж. __________
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі ____________ А. Ж. Мусина
(қолы) (аты-жөні, тегі)
Есеп беруге тиісті тұлғалармен кассалық операциялар және есеп
айырысуларының есебі және аудиті_________________тақырыбына арналған
5В050800 Есеп және аудит
мамандығы бойынша
(шифрі)
(атауы)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
А. И. Байдосова
Орындаған
(қолы) (аты-жөні, тегі)
Тобы ҚЕжА-301(қ)
Ғылыми жетекшісі
Х. Г. Бахралинова
Аға оқытушысы
(лауазымы, ғылыми (қолы) (аты-жөні, тегі)
дәрежесі)
Х. Г. Бахралинова
Нормабақылаушы
(қолы) (аты-жөні, тегі)
Павлодар
2013
Кіріспе
Өндірістік кәсіпорындар мен ұйымдар бухгалтерлік есепті қолданудың
негізгі участкелері болып табылады. Онда оның көмегімен барлық шаруашылық
қызметінің үстінен қадағалау және бақылау жасау қамтамасыз етіледі.
Бухгалтерлік есеп кез-келген шаруашылық қызметпен айналысатын әр
компанияны толғандыратын мәселелерінің ішіндегі актуалдығы жөнінен маңызды
орынға ие. Касса осы кәсіпорындағы бухгалтерлік есептің ажырамас бөлігі.
Ақша кассаның ең құнды материалы, яғни ақша бұл бір сөзбен айтқанда
компаияның қаржылық жағдайын шешетін басты фактор, ол өз есебінде
құжатталудың өз дәрежесінде жүргізілуін, есебінің нақты болуын талап етеді.
Бұл сфера басқа да әлеуметтік сфералармен тығыз байланысты. Елде ақша
айналымының ауқымды мөлшері елдің дамуының айғағы.
Касса операциялары кәсіпорында жүргізілетін барлық шаруашылық
операциялармен байланысты. Бұл қызметпен айналысатын кәсіпорындар да өз
қаржылық есебін жүргізеді
Кәсіпорындар мен ұйымдарда ақшалар арқылы есеп айырысу операцияларының
есебін жүргізгенде мыналарды басшылыққа алу керек:
- ақшалар арқылы есеп айырысу операцияларын толық және уақтылы дер
кезінде есептеу;
- кәсіпорындар мен ұйымдардағы ақшалардың түгелділігін және олардың
тиімді пайдаланылуын бақылау;
- есеп айырысу, төлеу тәртібін бақылау, кәсіпорын ақшаларының
кіріске алынуы мен шығыс етілуін дұрыс есептеу.
Тақырыптың өзектілігі: қазіргі кезде ақшалар қозғалысын басқару қаржы
нарығының күрделілігіне байланысты маңызды мәселе болып саналып отыр.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың ақшалары олардың кассасындағы, есеп айырысу
және валюталық шоттарындағы ақшаларынан, чектеріндегі ақшаларынан, банктегі
арнаулы шоттарындағы ақшаларынан, сондай-ақ аударылған жолдағы ақшаларынан
құралады. Кәсіпорындар мен ұйымдардың бухгалтерлік балансындағы ақшаларының
қалдығы деп аталатын бабында осы жоғарыда аталған ақшалар шоттарындағы
ақшалардың барлық қалдығының жиынтық сомасы жазылады.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: кәсіпорынның есеп саясаты жалпылама
қабылданған, белгілі бір қағидалар жиынына негізделеді. Мұның өзі нарықтық
экономикасы жағдайында бухгалтерлік есептің рөлі мен мәнін арттыруда аса
маңызды болмақ.
Осы жұмыстың зерттеу объектісі кассалық операцияның және есеп беруге
тиісті тұлғалармен есеп айырысуларының бухгалтерлік есебіболып табылады.
Дипломдық жұмыстың міндетіне төмендегілер жатады:
кассалық операцияның және есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп
айырысуларының бухгалтерлік есептің мақсаттары қарастыру;
кассалық операциялардың және берешек сомалардың нормативтік реттеуі
зерттеу;
кассалық операцияның және есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп
айырысуларының есептердің аудиттың мақсаттары қарастыру;
кәсіпорын қызметінің сипаттамасы және есептесуге тиісті тұлғалармен
есептеулер мен кассалық операциялары саласында есептік саясатымен танысу;
кассалық операциялардың құжаттандырылуы мен есептесуге тиіс тұлғалармен
есептесуді қарастыру;
есептесуге тиісті тұлғалармен есептеулер мен кассалық операциялардың
синтетикалық және аналитикалық есебін зерттеу;
кассалық операциялардың және жауапты адамдардың есептеулерінің аудиті
зерттеу;
iшкi бақылаудың және аудиторлық бағдарламасының бағасы қарастыру;
кассалық операцияның және есеп беру тиісті тулғалардың аудитының әдістемесі
қарастыру;
аудиттың нәтижесінің рәсімдеуі және есеп ұсыныстың зерттемесінің
жетілдіріуі қарастыру;
Ақша қаражаты мен операциялар тұрақты атқарылып тұрады, олар ұтқыр әрі
бұзылуларға бейім болады, сондықтан да ақша қаражатының тиімді
пайдаланылуының проблемасын шешуде, есеп жүргізу мен аудитті жетілдіруді
қажет етеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – қазіргі кездегі кассадағы ақша
қаражатының есебін жүргізудің жайы және оны жетілдірудің ұсынбаларын
әзірлеу болып табылады.
Дипломдық жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі болып аудит және
есеп жөніндегі нормативтік актілер, осы зерттеліп отырған мәселе бойынша
оқулықтар мен ғылыми еңбектер алынды.
1 Кассалық операциялар және есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп
айырысуларының есебінің және аудитінің қағидалы аспекттері
1.1 Кассалық операцияның және есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп
айырысуларының бухгалтерлік есептің мақсаттары
Әрбір кәсіпорындар мен ұйымдардың, шаруашылық субъектілерінің қолда
бар нақты ақшалай қаражаттарын сақтайтын өздерінің кассасы болуы керек.
Касса арнайы жабдықталған, яғни едені мен төбесінен ешқандай адам кіре
алмайтындай етіп жабылған, терезесі мен есігіне темірден тор қойылған және
дыбыстық белгі беретін қондырғылар орнатылған, өрттен сақталатындай түрлі
материалдармен қапталып жасалған бөлмеде орналастыруды қажет етеді.
Кассадағы нақты ақша қаражаттары кассирдің мөрі сургуч арқылы басылып
жабылатын сейфте немесе темір шкафта сақталынуы тиіс. Бұл сейфтің кілті мен
сургуч басатын мөр кассирде, ал кілттің екінші данасы белгіленген ыдысқа
салынып, аузы жабылып, кассирдің мөрі басылып, кәсіпорын, яғни субъектінің
басшысында сақталады.
Кассир жұмыс күнінің соңында кассаның тиісті жерлеріне (есігіне) мөр
таңбасын басып, күзетшіге тапсыруы тиіс. Кассадағы ақшаның түгелділігіне
жұмысқа деген немқұрайдылық пен салақтық салдарынан кәсіпорынның,
субъектінің шеккен зардабына, әдейі қастандықпен немесе арам ниетпен
істелген әрекет негізінде кәсіпорынға, ұйымға келтірілген шығындарға касса
қызметкері, яғни кассир толық жауап береді.
Кәсіпорындар мен ұйымдарда, субъектілерде кассирлік жұмысқа
қызметкердің тағайындалғаны, орналасқаны жайлы бұйрық шыққаннан кейін касса
қызметкерін касса операцияларымен таныстырып, кәсіпорын яғни шаруашылық
субъектімен кассир арасында жеке материалдық жауапкершілікке келісім-шарт
жасалуы керек.
Кассадан нақты ақша алушы адамдар кассалық шығыс ету ордеріне алып
жатқан соманың теңгедегі бөлігін жазумен, ал тиынын сандармен көрсетеді.
Кассалық кіріс ету ордері және оның квитанциясы, сондай-ақ кассалық шығыс
ету ордері және оның орнына жүретін немесе оған қосымша тіркелетін
құжаттарды, кәсіпорынның, яғни субъектінің бухгалтерия қызметкерлері
сиямен немесе шарикті қаламсаппен анық етіп толтырулары керек. Бұл
құжаттарды өзгернтуге олардағы сандармен әріптерді түзетуге, өшіруге
ешқандай рұқсат етілмейді.
Кассалық кіріс ету және кассалық шығыс ету ордерлерін немесе олардың
орнына жүретін құжаттарды кассаға берместен бұрын бұхгалтерия қызметкерлері
тіркеу журналына тіркеп жазады. Кәсіпорындар мен ұйымдарда жұмысшы-
қызметкерлерге жәрдемақы, сыйақы, еңбекақы төлеу үшін төлеу едомостары
қолданылады. Бұл ведомостар тіркеу журналына еңбекақы, жәрдемақы және
сыйақыларды төлеп, үлестіріп болғаннан кейін ғана тіркеледі. Кассалық кіріс
ету немесе кассалық шығыс ету ордерлері, сондай-ақ олардың орнына жүретін
құжаттар бойынша кассаға немесе кассадан нақты ақшаны қабылдау немесе
кассадан ақша төлеу барысында (кассир) касса қызметкері кассалық кіріс ету
және кссалық шығыс ету ордерлерінің дұрыс толтырылғандығын бұл құжаттарда
кәсіпорын басшысы мен кәсіпорын бас бұхгалтерінің қолдары болуын және
ордерлерде көрсетілген қосымша құжаттардың түгелдігіне тексеру жүргізуге,
яғни қадағалауға міндетті. Бұл операциялар орындалғаннан кейін құжаттардың
тиісті жеріне касса қызметкері өз қолын қоюы керек.
Касса операцияларының есебі кассалық кітапқа тіркеліп отыруы тиіс. Бұл
кітапты касса қызметкері жүргізеді. Кассалық кітаптың беттері (парақтары)
номерленіп және оған жіп өткізіліп, кәсіпорын басшысы мен бас бұхгалтері
қолдарын қойып, куәландыруы керек.
Кәсіпорынның, ұйымның кассасына келіп түскен, екіріс етілген немесе
кәсіпорынның, ұйымның кассасынан төленген, яғни шығыс етілген ақша
қаражаттарының кімнен келіп түскендігін білу үшін ол операцияларға
толтырылған құжаттардың номері және бұхгалтерлік жазулар, сонымен қатар
кіріске алынған немесе шығыс етілген сомалар кассалық кітапқа жазылуы тиіс.
Күн сайын кәсіпорынның, ұйымның касса қызметкері кассадағы нақты ақша
қаражаттарының қалдығын жұмыс күнінің соңында санап және оның сомасын
кассалық кітапқа жазады. Бұл кассалық кітаптағы деректерге өзгеріс
енгізуге, өшіруге, түзетуге жол берілмейді және де касса операциялары мен
ондағы жүргізілетін, толтырылатын құжаттардың дұрыстығына субъектінің бас
бұхгалтері бақылау жасап отыруы керек.
Кәсіпорынның, ұйымның немесе мекемелердің кассадағы шетелдік валюта
түріндегі нақты ақшаларының есебі үшін өз алдына бөлек кассалық кітап
ашылады. Сонымен қатар бұл жағдайда кассалық операциялар бойынша
толтырылатын барлық құжаттарда кіріске алынған яғни келіп түскен және де
шығыс етілген, кассадан төленген ақша қаражаттарының сомасы шетел
валютасымен де және сол күнгі баға (курс) бойынша ұлттық валютаға (теңгеге)
айналдырылып та жазылады.
Ақша қаражаттарын сақтау, қабылдау мен беру үшін әрбір шаруашылық
жүргізуші субъектінің кассасы болады.
Кассир – материалдық жауапты адам. Ол касса операцияларын жүргізу
тәртібімен таныс болуға тиіс. Осыдан кейін ғана оның материалдық толық жеке
дара жауапкершілігі туралы онымен шарт жасалынады. Егер еңбек ақы мен басқа
да төлемдерді беру үшін субъекті басшысының жазбаша бұйрығы бойынша басқа
адамдар тартылатын болса, онда бұлардың материалдық толық жеке дара
жауапкершілігі туралы олармен де шарттар жасалынады.
Кассадан ақша беру кассаның шығыс ордерімен немесе басшы мен бас
бухгалтер қол қойған тиісінше рәсімделген төлем тізімдемелерімен ақша
беруге жазылған өтінішпен, шоттармен және басқа да құжаттамен рәсімделеді.
Егер касса шығыс ордерлеріне қоса тіркелген құжаттарда субъект басшысының
рұқсат берілген қолы болса, ордерге оның қол қоюы міндетті емес. Жекелеген
адамға кассаның шығыс ордері бойынша ақша берген кезде кассир алушының
төлқұжатын немесе жеке басының куәлігін көрсетуді талап етеді. Оның атауы
мен нөмірін, оны кімнің және қашан бергенін ордерде көрсетіледі.
Сенімхат бойынша берілген ақша жағдайында касса шығыс ордерінде ақшаны
алуға сенім білдірілген адамның тегі, аты мен әкесінің аты көрсетіледі.
Егер ақша төлем тізімдемесі бойынша жүргізілетін болса, ол тізімдемеге:
Сенімхат бойынша деген жазу жазылады. Бұл жазуды касса шығыс ордеріне
немесе ведомостьқа қоса тіркейді.
Жалақы, уақытша еңбекке қабілетсіздігі жөніндегі жәрдемақылар мен
сыйлықтар төлем тізімдемесі бойынша таратылады, оның қас бетінде ақша
беретін мерзімі мен оның жалпы сомасы көрсетіледі және оған басшы мен бас
бухгалтер қол қояды.
Банктен ақша алғаннан кейін үш күн өткен соң, кассир төлем
тізімдемесіне еңбек ақысы бойынша тиесілі сомасын алмаған адамдардың аты-
тегінің тұсына мөртабан соғады немесе Депозитке салынды деп қолымен жазып
белгі соғады, берілмеген сома төленбеген жалақы тізіміне енгізіледі;
тізімдемеде нақты төленген сома мен депозитке салынуға тиісті сома жөнінде
жазылады. Егер төлемді кассир емес, уәкілдік алған адам жасайтын адам
болса, төлем тізімдемесінде: Тізімдеме бойынша ақша таратқан деген жазу
жазылады. Касса ордерлерінде өшіріп жазуға, бүлдіруге және түзетуге жол
берілмейді.
Касса операцияларының есебін кассир Касса кітабында жүргізіледі, ол
нөмірленуге, тігілуге және оған сүргі салынуға тиіс; ондағы парақтар санын
басшы мен бас бухгалтер қол қойып куәландырады.
Касса кітабының әрбір парағы тең екі бөліктен тұрады. Олардың бірін
кассир бірінші дана ретінде толтырады және ол кітапта қалады.; екіншісі
көшіргі қағаз арқылы бергі және сыртқы бетін толтырады. Ол кассирдің есебі
ретінде парақтың жыртпалы бөлігі болып табылады. Касса операцияларының
жазбалары парақтың жыртпалы емес бөлігінің бет жағынан басталады. Алдын ала
парақтың жыртпалы бөлігі кітапта қалатын бөлігіне сай келетіндей етіп
парақты қиылатын сызық бойымен қойғаннан кейін жазу үшін жыртылатын
парақтың бөлігін жыртылмайтын бөлігінің бет жағына салып, парақтың
жыртылмайтын бөлігінің сыртқы жағының көлбеу сызығы бойымен жазуды одан әрі
жалғастырады.
Есеп бланкісі операциялар аяқталғанға дейін бір күн бойы жыртылмайды.
“Соның ішінде жалақыға” деген жолдың бойында касса бойынша шығысқа есептен
шығарылмаған жалақыға арналған төлем тізімдемелері бойынша сомасы да
көрсетіледі.
Касса операциялары шағын болса, онда касса есебі 3-5 күнде бір рет
жасалуы мүмкін. Касса кітабында ақшаның кімнен алынғаны және кімге
берілгені жөніндегі құжаттың нөмірі, корреспонденцияланған шоты, сомасы
көрсетіледі. Күн сайын, жұмыс күнінің аяғында кассир берілген ақшаның
жиынтығын шығарады және күн аяғындағы қалдықты есептейді. Өшіру мен
ескертілмеген түзетулер енгізуге кітапта жол берілмейді. Түзетулерге кассир
мен бас бухгалтердің қол қойылуы керек.
1.2 Кассалық операциялардың және берешек сомалардың нормативтік
реттеуі
Бухгалтерлік есептің әдістемелік негіздері, ұйымдастыру мен жүргізу
тәртіп нормативті құжаттар жүйесімен реттеледі. Төрт деңгейлі жүйе бөлініп
шығады: заңнамалық; қаржылық есептің халықаралық стандарттары; құқықтық
нормативтік нұсқаулар; есеп саясаты мен кәсіпорын құжаттары.
Есепті реттеу- есеп жүйесіне тәртіп пен ұйымдастыруды енгізу бойынша
белгілі бір қызмет болып есептеледі. Мемлекеттік реттеудің негізгі құралы
заңдылықтар болып табылады.
Қазақстан Республикасының бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк
туралы заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына нег iзделедi және
осы Заң мен Қазақстан Республикасының өзге де нормативтiк - құқықтық
актiлерiнен тұрады.
Нормативті құжаттар жүйесінің бірінші заңнамалық деңгейіне мына
заңдар жатады:
- Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі
- Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы Бухгалтерлік есеп
және қаржылық есептілік туралы Заңы (2010жыл 19 наурызда берілген
өзгерістер мен толықтырулар);
- Қазақстан Республикасындағы Аудиторлық қызмет туралы 1998 жылғы 20
қарашадағы №304-І Заңы (2011жыл 1 наурызда берілген өзгерістер мен
толықтырулар);
- Қазақстан Республикасының Салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер туралы 2001жылғы 12 маусымдағы Кодексі (2010жыл 30
маусымда берілген өзгерістер мен толықтырулар);
Бұл Заңның күші: дара кәсіпкерлерге, заңды тұлғаларға, шетелдiк заңды
тұлғалардың Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес Қазақстан
Республикасы аумағында тiркелген филиалдары мен өкiлдiктерiне қолданылады.
Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес бiржолғы талон немесе
патент негiзiнде арнайы салық режимiн қолданатын дара кәсiпкерлер
бухгалтерлiк есептi жүргiзудi және қаржылық есептiлiк жасауды жүзеге
асырмауға құқылы.
Заңнамаға сәйкес бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiктiң мақсаты
мүдделi тұлғаларды дара кәсiпкерлер мен ұйымдардың қаржылық жағдайы,
қызметiнiң нәтижелерi және қаржылық жағдайындағы өзгерiстер туралы толық
және дұрыс ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады.
Бухгалтерлік есепті нормативтік реттеудің екінші деңгейі бухгалтерлік
есеп стандарттары, стандартқа әдістемелік ұсынулар және ережелер болып
табылады.
Бухгалтерлік есеп стандарттары - есеп жүйесін реттеудің екінші
деңгейі, олар қаржылық есеп беретін барлық субъектілер үшін нормативті
құқықтық құжаттар болып табылады. Стандарттардың негізінде есептің жеке
учаскелері, сонымен қатар шаруашылық субъектілерінің салалық ерекшеліктері
бойынша бухгалтерлік есепті жүргізудің базалық тәртіптері бекітіледі.
Халықаралық қаржылық есеп беру стандартының негізгі мақсаты – мына
төмендегілерді орындай отырып қаржылық есеп беруге қол жеткізу:
қаржылық ақпаратты құру барысында қажетті міндеттер;
ақпараттық жүйені құру принциптері;
осы ақпараттардың сапалық сипаттамалары;
қаржылық есеп беру элементтері;
өлшеу және мойындау критерийлері;
Бухгалтерлік есепті нормативтік реттеудің үшінші деңгейі- кәсіпорында
қолданылатын есеп саясаты болып саналады. Кәсіпорынның есеп саясаты
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп бойынша Ұлттық комиссиясының
1996 жылғы 13 қарашада бекітілген №1 қаулысы бойынша Есеп саясаты және
оның ашылуы бухгалтерлік есеп стандарты бойынша өңделеді. Кәсіпорынның
есеп саясатында бухгалтерлік есеп принциптеріне сәйкес қаржылық есеп беруді
құру, ашу, дайын өнім қозғалысы бойынша бухгалтерлік есепті жүргізу үшін
қабылданған бухгалтерлік есеп әдістері мен тәсілдерінің жиынтығы
қарастырылған.
Бухгалтерлік есепті реттеудің төртінші деңгейі мекемеде бекітілген
жұмыс шоттар жоспары болып табылады. ҚР Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есептілік Заңының 20 бабының 5 тармағының 6 тармақшасын орындау
мақсатында, ҚР Қаржы Министрлігінің 2007 жылғы 23 мамырдағы №185
бұйрығымен бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары бекітіліп, 2008
жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енгізілді. Бұл Типтік шоттар жоспары ҚР
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептеме туралы Заңына сәйкес өңделген
және құндық негіздегі қаржылық есептеме элементтерін ағымдық бейнелеу және
топтау үшін арналған.
Кассалық тәртіпті бұрмалау жағдайлары байқалғанда ол міндетті түрде
тексерілуге тиісті. Сонымен бірге, едәуір сомадағы нақты ақша алған немесе
салған кәсіпорындармен есептесулерді салыстырған жөн.
Ақша мен шығыстарды есептен шығару жөніндегі кассалық операциялар
мүмкіндігінше тексерілуге жататын барлық кезең ішіндегі кассалық есептерге
тіркелген құжаттар бойынша тексеріледі. Тексеруді кассалық операциялар
бойынша есептік құжаттаманың мынадай формалары қолданылады: КО-1 Кірістік
ордер, КО-2 Шығыстық кассалық ордер, КО-3 және КО-3а Кірістік және
шығыстық құжаттарды тіркеу журналы формалары. Ақша қабылдау мен берудің
ордерсіз ресімделетін құжаттары, КО-4 Кассалық кітап, КО-5 Кассир
қабылдаған және берген ақша кітабы формалары, есептік регистрлер (1 журнал-
ордер, 1 тізімдеме Бас кітап, тиісті ай-күн, жылға баланстар және т.б.)
қолданылады.
Кәсіпорын, мекеме немесе ұйым өздерінің есеп айырысу шотынан нақты
ақшаны сол есеп айырысу шоты ашылған банк мекемесі берген чек кітапшасы
арқылы ғана ала алады. Банк мекемесінен нақты ақша алу үшін кәсіпорынның,
ұйымның, яғни субъектінің касса қызметкері чек кітапшасындағы парақты
толтырады. Бұл чек парағын толтыру барысында чекке алынғалы отырған, яғни
кәсіпорынның, ұйымның, суъектінің жұмсауға тиісті нақты ақша қаражаттарының
сомасы және бұл соманың қандай мақсатқа жұмсалатындығы жазылып көрсетілуі
тиіс. Толтырылған чекке кәсіпорынның, ұйымның, яғни субъектінің бас
бұхгалтері және басшысы қол қойып, осы субъектінің мөрі басылады.
Барлық толтыруға тиісті ақпараттар толтырылмағанша, чекке қол қоюға
болмайды. Сонымен қатар чекке лауазымды адамдардың, яғни қол қоюға тиісті
адамдардың қолы қойылмаса (біреуінің қолы қойылмаған жағдайда), мөр басуға
рұқсат етілмейді. Кәсіпорынның, ұйымның яғни қандай да болмасын шаруашылық
субъектінің касса қызметкері банк мекемесінен нақты ақша аларда банк
бақылаушысының қатысуымен ақшаны санап алуы тиіс. Сонымен қатар банк
мекемесінен алынған нақты ақша сол алынған күні кәсіпорынның, субъектінің
кассасына кіріске алынуы ерек. Ол үшін кәсіпорынның, субъектінің касса
қызметкері, яғни кассир кассалық кіріс ету ордерін толтырып, содан соң оны
кассалық кітапқа жазуы керек. Жалпы касса операцияларының есебі 1010-
Кассадағы ақша қаражаты онда кассадағы ұлттық және шетел валюталарымен
ақша қаражатының қозғалысы есепке алынады. Кәсіпорындар мен ұйымдардың,
яғни шаруашылық субъектілердің кассадағы ұлттық валюта түріндегі нақты
ақша қаражаттарының кірісі мен шығысының (қозғалысының) есебі Қазақстан
Республикасы Ұлттық банк мекемесі бекіткен кассалық операциялар есебін
жүргізудің тәртібіне сәйкес жүргізілуі тиіс.
Кәсіпорынның, субъектінің кассасына қолма-қол нақты ақшаны кіріске
алу, қабылдау үшін бас бұхгалтердің немесе ол сенім білдірген адамның
кассалық кіріс ету ордеріне қол қоюы керек және де ақша төлеген адамға осы
толтырылған кассалық кіріс ету ордерінің квитанциясы беріледі. Осы нақты
ақшаны кассаға қабылдау барысында толтырылатын кассалық кіріс ету ордеріне
кәсіпорынның, ұйымның, субъектінің аты, ақша төлеуші адамның немесе
субектінің аты-жөні қандай мақсатқа және не үшін ақша төлеп жатқандығы,
сол төленген уақыты (күні, айы, жылы) жазылып, кассир мен бас бұхгалтердің
қолдары қойылуы қажет.
Кәсіпорынның, ұйымның, яғни субъектінің кассасынан нақты ақша кассалық
шығыс ету ордері немесе тиісті үлгілі түрде дайындалған басқа да ақша төлеу
ведомостары, сондай-ақ кәсіпорынның, ұйымның бас бұхгалтері мен басшысының
қолдары қойылған ақша алу үшін жазылған өтініштер, шоттар және тағы басқа
құжаттар бойынша беріледі. Бұл құжаттарға кассалық ордердің реквизиті
көрсетілген штамп басылуы керек. Егер кассалық шығыс ету ордеріне қоса
тіркелген құжаттарда шаруашылық субъектінің басшысының рұқсат етемін
деген жазуы және қолы қойылған болса, онда кассалық шығыс ету ордеріне
оның қол қоюы аса қажет болып саналмайды.
Субъектінің кассасынан адамдарға кассалық шығыс ету ордері бойынша
ақша берген кезде касса қызметкері нақты ақша алушы адамның төл құжатын
немесе өзін куәландыратын басқа да құжаттарын көрсетуді талап етеді.
Сонымен қатар касса қызметкері осы көрсетілген құжаттарда берілген, яғни
жазылған деректерді нақты ақша алушы адамның аты-жөнін, құжатының номерін
және ол құжатты кім бергендігін, қай уақытта берілгендігін кассалық шығыс
ету ордеріне жазуы керек.
1.3 Кассалық операцияның және есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп
айырысуларының есептердің аудиттының мақсаттары
Шаруашылықтың ішіндегі нақты қолма-қол ақшаны қабылдау, тарату және
сақтау операциялары шаруашылықтың кассасы арқылы жүзеге асырылады.
Кассада сақталатын ақша 1011 Кассадағы теңгемен ақша қаражаты және
1012 Кассадағы валютамен ақша қаражаты 15 бөлімшесінің Кассадағы нақты
ақшалар шоттарында ескерілуі тиісті. Осы шоттардың дебетінде кассаға
түсетін ақша, кредитінде – кассалық есептен шығатын ақша жазылады. Бұл
шоттар бойынша жазбалар кірістік және шығыстық кассалық ордерлер негізінде
жасалды. Кассалық операцияларды аудиторлық тексерудің бағдарламасы 1.1-
кестеде келтірілген.
1.1-кесте – Кассалық операцияларды аудиторлық тексерудің бағдарламасы
Аудит процедуралары Ақпарат көздері
1.Ақша мен кассадағы басқа Касса ревизиясы бойынша комиссияны
құндылықтардың бар-жоғы мен тағайындау, кассирді тағайындау туралы
жағдайын түгендеу кәсіпорын басшысының бұйрықтары; кассирмен
материалдық жауапкершілік туралы шарт,
кассалық құжаттар (КО-1, КО-5), аванстық
есептер, кассаны түгендеу актілері, 1
тізімдеме (ведомость), 1 журнал-ордер, Бас
кітап және т.б
2. Кассалық операцияларды Кассалық құжаттар (КО-1, КО-5), аванстық
құжаттық ресімдеудің дұрыстығынесептер, кассаны түгендеу, 1 журнал-ордерге
тексеру 1 тізімдеме (ведомость), Бас кітап және т.б
3. Қолма – қол ақшаны кіріске Банк көшірмелері, чек кітапшалары, заңды
алудың мерзімділігі мен және жеке тұлғалармен шарттар, банк
толықтығының дұрыстығын тексерукөшірмелеріне тіркелген бастапқы құжаттар
кассалық құжаттар (КО-1, КО-5), 1
журнал-ордерге, Бас кітап және т.б
4.Ақшаны шығысқа шығарудың КО-1, КО-2, КО-3, КО-4, КО-5, 1
дұрыстығын тексеру журнал-ордер, Бас кітап және т.б.
5.Бухгалтерлік есептегі Бастапқы құжаттар, 1 журнал-ордерге 1
шоттарда операцияларды тізімдеме (ведомость), 1 журнал-ордер, Бас
көрсетудің дұрыстығын тексеру кітап және т.б. Аналитикалық кестені
әзірлеу және тұжырымдар мен ұсыныстарды
негіздеу
6.Кассалық операциялар Кассаны тексеру актісі, ескертулер, оларды
аудитінің қорытындылары бойыншажою жөніндегі ұсысынтар
тұжырымдар мен ұсыныстарды
әзірлеу
Кәсіпорынның кассадағы ақша қозғалысын ішкі бақылаудың болмауы немесе
жеткіліксіздігін білдіретін белгілері мыналар:
- кассадағы ақшаны толықтай парақтап қайта санау мен басқа құндылықтарды
тексеретін кенеттен болатын ревизияның кәсіпорында жолға қойылмауы;
- кәсіпорында тексерудің мерзімділігін белгілейтін басшы бұйрығының
жоқтығы;
- кассаға ревизияны немқұрайлы өткізудің барлығы – ревизия өткізетін
комиссияға тұрақты тек бір адамдардың ғана тағайындалуы, банкнотты
парақтап қайта санауды айғақтайтын, ревизия комиссиясы актісіне
тіркелген жұмыс жазбаларының болмауы және т.б;
- кәсіпорын басшысы өкімінде көрсетілмеген бас бухгалтер мен кәсіпорын
басшысын жанай өтіп, басқа адамдарға кірістік және шығыстық құжаттарға
қол қою құқығын беру;
- кассир ауысқанда (жұмыстан шыққанда) кассаға ревизияны сырт көзге ғана
(формальды) өткізу;
- штатта кассирдің болмауы, бұл функциялар кәсіпорын басшысының жазбаша
өкімінсіз есеп қызметкеріне жүктелсе;
- кассирмен толық материалдық жауапкершілік туралы шарттың жоқтығы;
- мұндай процедура ол үшін әдеттегідей екендігін дәлелдейтін кассирдің
кассаны ревизиялауға дайындығының болмауы.
Касса мен кассалық операциялардың аудиті негізінде үш бағыт бойынша
өтеді: қолма-қол ақшаны түгендеу, оларды түгел және уақтылы кіріске алуды
тексеру, ақшаны шығыстарға есептен шығарудың дұрыстығын тексеру.
Жалпы алғанда касса мен кассалық операциялады тексергенде келесі
әдіснаманы қолдануға болады.
Кассаны түгендеу аудитордың тексеру орнына келгенінде бірден
өткізіледі. Оны өткізуге дейін аудитор мыналарды анықтауы тиіс: кәсіпорында
басшының кассадағы ақшаның бар-жоғын кенеттен тексеруді жүйелі жүргізу үшін
тұрақты жұмыс істейтін комиссия туралы бұйрығы бар ма, бұйрық орындала ма?
Кассаны кенеттен тексеру актілері бар ма және олардың мазмұны қандай,
тексерілетін кәсіпорынға бір кассир немесе бірнеше кассир (немесе соған
уәкілетті тұлға) қызмет көрсете ме, кассир тек тексерілетін кәсіпорында
ғана жұмыс істей ме немесе өз міндеттерін басқа ұйымдарға қызмет етумен
қоса атқара ма, кассирді тағайындау туралы бұйрық және кәсіпорын әкімшілігі
кассирмен жасасқан материалдық жауапкершілік туралы шарт бар ма, кассир
кассалық операцияларды жүргізу ережелерімен танысты ма.
Кассаға тексеруді жүзеге асырғанда, аудитор мынадай шарттарды сақтауға
міндетті: тексеру құрамында кәсіпорынның кассир мен бас бухгалтері міндетті
түрде кіруге тиісті, кәсіпорын басшысы тағайындаған тұрақты жұмыс істейтін
комиссия мүшелерінің қатысуымен жүргізіледі, кассаны тексеру кезінде
кассаға бөгде кісілерге кіруге рұқсат етілмейді және касадан тыс
операциялар доғарылады.
Кассаны тексеру мүмкін болмағанда немесе бірнеше касса болғанда
олардың барлығын аудитор мөрлеп жабады. Кілт кассирде қалады, ал мөр
аудиторда болады. Бұл бір кассадағы ақшаның жетіспеушілігін басқа кассадағы
бар ақша есебінен орнын жабу мүмкіндігін болдырмау мақсатымен жасалады.
Кассир түгендеу комиссиясының қатысуымен соңғы күндегі кассалық
операциялар жөнінде есеп жасайды. Кассалық кітап бойынша ақша қалдығын
шығарады. Барлық кірістік және шығыстық құжаттар касса есебіне кіргізіледі,
кассаны түгендеу сәтінде кіріске алынбаған және есептен шықпаған ақшалай
қаражат жоқ екендігі жайлы қолхат береді. Бұл қолхат кассаны түгендеу
актісі түрінің тақырыптық бөлігіне кіреді.
Касса есебіне бас бухгалтер қол қояды және тиісті шоттар мен
бухгалтерлік регистрде ақша қозғалысы туралы операцияларды көрсету үшін
бухгалтерияға беріледі.
Кассадағы бар ақшаны жекелеген түрде немесе банктік орауда тұрғанына
қарамастан түгел қайта санау жүргізіледі.
Мұндай міндетті процедура кассада сақталатын (пошта маркілері,
мемлекеттік баж маркілері, вексельдік маркілер, жолақы билеттері, төленген
авиабилеттер, төленген бірақ әлі демалыс үйлеріне, санаторийлерге
берілмеген жолдамалар және т.б.) ақшалай құндылықтар мен басқа да
құндылықтар бойынша жүргізіледі.
Ақша мен құндылықтар екі мәрте саналады: алдымен кассир, сосын
комиссияның басқа мүшесі санайды. Аудитордың өзі бұл аудиторлық
процедураладың дұрыс өтуіне бақылау жасауға тиіс. Ақша қаражаттары атаулы
құн бойынша ескеріледі.
Ақша қаражаттары аудитінде мыналарды тексеру керек: бұл құжаттар іс
жүзінде бар екендігін, билеттер мен жолдамалар кімдерге арналған және
қандай қаражат есебі дұрыстығын тексеру қажет. Олардың есебі ақша
қаражаттары қозғалысы жөніндегі кітапта жазылуы тиіс. Ақша қаражаттарының
түсуі мен есептен шығарылуы кассалық кірістік және шығыстық кассалық
құжаттармен ресімделуі тиіс. Осылайша, кассир ақша жөніндегі сияқты ақша
құжаттарының қозғалысы бойынша да есеп жасайды және оны бас бухгалтерге
тапсырады.
Түгендеу жүргізу кезеңінде кассада ішінара төленген тізімдемелер болуы
мүмкін. Аудитор бас бухгалтер мен кассирге оларды белгілеген тәртіп бойынша
жабуды, оларға кірістік ордер ресімдеуді және кассирге оны есепке енгізуді
ұсынуға тиіс. Егер кассаны тексеру еңбекақы беру кезеңімен тұспа-тұс келсе,
тізімдеме бойынша көптеген адамдарға әлі төленбесе, бұл тізімдемелер кассир
есебіне кірмеуі мүмкін. Кассалық есепке енбеген, ішінара төленген шығыстық
құжаттар (төлем құжаттары) ретінде актіге жазылады.
Мұндай жағдайда әрбір төлем ведомосінде еңбекақы қандай реттік нөмір
бойынша және оның жалпы сомасы көрсетіледі. Көрсетілген жазба кассирдің,
бас бухгалтердің және аудитордың қолдарымен расталады.
Тиісті тәртіппен ресімделмеген кассалық шығыс ордерлері мен
ведомостері, сондай-ақ әр түрлі адамдардың қолхаттары ақтаушы құжаттар
ретінде есепке алынбайды және кассадағы бар қалдыққа кіргізілмейді. Мұндай
құжаттар табылғанда аудитор кассаны тексеру актісінде ақша кімнің өкімімен,
қашан, қандай мақсаттарға және қандай сомада берілгенін көрсетумен бұл
бұрмалауды атап өтеді.
Ақша қаражаттарына тексеруді жасайтын аудитор бір мезгілде касса
бөлмесі ақша сақтауды қамтамасыз ету, техникалық нығайту мен күзет-өрт
дабылы құралдарымен жарақтандыру жөніндегі талаптарға сай болуын тексереді.
Мұндайда анықталған бұрмалаулар түгендеу актісінде көрсетіледі.
Іс жүзінде ақшаның және олардың баламалары бар болуын тексеру
қорытындылары комиссиясының барлық мүшелері қол қоятын түгендеу актісімен
ресімделеді. Ол үшін үш данада жасалады: бір данасы кәсіпорын
бухгалтериясына беріледі, екіншісі кассирде қалады, үшіншісі аудиторда
сақталады.
Кем шығу табылған жағдайда аудитор кассирден кем шығудың пайда болу
себептерінің жазбаша түсіндірме жазуын сұрайды. Елеулі кем шығу немесе
қызметті теріс пайдалану анықталғанда аудитор бұл жайында кәсіпорын
басшысын хабардар етеді және кассирді дереу тексеру аяқталғанша қызметтен
босату және істі органдарына беруді ұсынады.
Ақшаның жалған құжатсыз тікелей ұрлау ісі кассаны тексергенде
кассадағы барды түгендеу жолымен анықталады. Кейде ол шын мәнінде кассир,
не болмаса басқа лауазымды қызмет адамы жасаған ысырапты жасыратын
лауазымды қызмет адамының қолхатымен бүркемеленеді. Сондай-ақ, қылмыстың ең
қарапайым түрі болып саналатын қаражатты қымқырудың бүркемеленбегендері де
болуы мүмкін. Ақшаның кем шығуы бөгде адамдардың кассаны бұзу арқылы ақшаны
ысырап қылу мен ұрлауы салдарынан ғана болмауы мүмкін, ол басқа заңсыз
операцияларды уақытша заңсыз қарызға ала тұрумен де байланысты болуы
ықтимал. Мұндай бұрмалаулар мен қызметті теріс пайдаланулар кассирді дұрыс
таңдамау, кассаны жүйелі түрде тексермеу және ішкі бақылаудың нашарлығының
салдары болып табылады.
Ақшаны касса бойынша кіріске алмау алынған соманы тікелей шығыстарға
есептен шығармаумен немесе кірістік операцияларды жасырумен байланысты.
Есеп шоттан алынған ақшаны кассаға кіріске алмау жағдайлары өте жиі
кездеседі.
Мұны сондай-ақ банк көшірмелері бойынша да жасауы қажет. Егер
көшірмелерде тазартып өшіру, түзеу іздері бар болса, сондай-ақ қалдықтар
айырмасында банктен ағымдағы немесе есеп шоттан көшірмелер алып,
тексерілетін кәсіпорынның бухгалтериясындағы жазбаларды көшірме
мәліметтерімен салыстыру керек.
Қатаң есептегі құжат деп саналатын банктегі шоттан көшірме мұқият
бақылауды талап етеді. Сондықтан есеп көшірме мазмұнына байланысты болатын
кассир мен басқа тұлғаларға көшірме алуды сеніп тапсыруға болмайды.
Кассалық операцияларды жүргізу тәртібіне сәйкес кәсіпорындар нақты ақшаны
қабылдау, кәсіпорын басшысының жазбаша өкімімен бұған уәкілетті адам мен
бухгалтер қол қойған кірістік кассалық ордерлер бойынша ғана жасалады.
Көрсетілген қызметті өтеу, борыштың орнын жабу, материалдарға, пәтер
ақысын төлеу және т.с.с. тәртібімен кірістік ордерлер бойыша алынған ақшаны
кіріске алмау қызметкерлердің және басқа адамдарды өтелмеген берешегін
талдау мен тексеру арқылы ашылады.
Есеп шоттардағы төленген соманы иемдену нәтижесінде ешқандай берешекті
мойындамайтын тұлғалардың өтелмеген берешек сомасы қалуы мүмкін. Мұндай
адамдар мен есепті жүйелі түрде салыстыру мен олардан бұл жайлы сұрау
оңды нәтижелер бере алады. Сондай-ақ, кірістік құжаттарды тіркеуді тексеру
мен тіркелген құжаттарды төленген құжаттармен салыстыру да есептерді
бақылаудың ықпалды тәсілі болып табылады.
Кірістік ордер бойынша алынған ақшаны иемденудің жеңілдететін
жағдайлар тұрғысынан алғанда, кассалық ордерлерді төлеушінің қолына
төленгенге дейін тіркеудің болмауы немесе толық еместігін, уақтылы
салыстырмау мен борышты өндірмеу екендігін баса айту қажет. Белгілі бір
нөмір берілетін кассалық ордерлерді тіркеу журналында кірістік және
шығыстық ордерлерді дұрыс тіркеу, бухгалтерияға төленбеген кірістік
ордерлерді қайтаруды бақылау жазбалардың анық сенімділігін арттырады және
қызметті теріс пайдалануды болдырмайды.
Мұндайда кассалық құжаттарды ресімдеуге назар аударылады: әрбір
құжатты алушылардың қолхаттары бар ма, құжаттар – кірістік-Алынды
мөртабанымен, шығыстық - Төленді мөртабанымен , ай-күні, жылы
көрсетіліп, жабыла ма, оларды тазартып өшіру мен түзету іздері жоқ па?
Тексеру іс-тәжірибесі көптеген кәсіпорындарда кассалық құжаттар сапасыз
жасалатынын, көбіне кірістік және шығыстық құжаттарда кассаға ақша салған
немесе кассадан ақша алған жауапты адамдардың қойылған қолдары және басқа
да міндетті деректемелердің жоқ екендігін көрсетеді.
Мұндай құжаттардың күші жоқ деп, ал олар бойынша операциялар –
негізсіз деп саналады. Егер мұндай жәйттар анықталса, аудитор шұғыл шаралар
қолдану мақсатымен кәсіпорын басшысын және бас бухгалтерді бұл жайында
хабардар етуге тиіс.
Тексерудің келесі кезеңінде мыналарды анықтау керек: бұл ұйымда
кірістік және шығыстық ордерлерді тіркеу журналы белгіленген түрде
жүргізіле ме, барлық кассалық құжаттар журналда тіркелген бе, кассалық
ордерлерде қалдырылып кеткен нөмірлер жоқ па, ақшалай қаражаттың түсуі мен
жұмсалуы жөніндегі операциялардың барлығы нөмірленуге, жіппен қайымдалуға,
сургучті мөрмен басылуға тиісті парақтар саны кәсіпорын басшысы мен бас
бухгалтердің қойылған қолдарымен куәландырылуға тиісті кассалық кітапта
жазылған ба? Кассир жұмыс күні соңында сол күнгі операциялардың жиынтығын
кассалық кітапта есептеуге және келесі күнге ақша қалдығын шығаруы тиіс.
Кассаны тексергенде аудиттің атқаратын міндеттері.
Тексеруді тұрақты жұмыс істейтін комиссияның мүшерелерінің қатысуы мен
және олардың құрамына кәсіпорынның кассирі мен бас бухгалтері міндетті
түрде кіруі тиіс. Тексеру кезінде кассада бөгде кісілер болмауы керек және
кассадан тыс операциялар доғарылады.
Кассаны тексеру мүмкіндігі болмағанда немесе кәсіпорында бірнеше касса
болғанда олардың барлығын аудитор мөрлеп жабады. Кілт кассирде қалады, ал
мөр аудиторда қалады.
Кассир түгендеу комиисиясының қатысуымен соңғы күндегі кассалық
операциялар жөнінде есеп жасайды. Кассалық кітап бойынша ақша қалдығын
шығарады. Барлық кірістік және шығыстық құжаттар есебіне кіргізілгені,
касаны түгендеу сәтінде кіріске алынбаған және есеппен шықпаған ақшалай
қаражат жоқ екендігі жайлы қолхат береді. Бұл қолхат кассаны түгендеу
актісі түрінің тақырыптық бөліміне кіреді.
Жасаған касса есебіне бас бухгалтер қол қояды және тиісті шоттар мен
бухгалтерлік регистрде ақша қозғалысы туралы операцияларды көрсету үшін
бхгалтерияға береді. Осынан кейін кассадағы бар ақшаны жекелеген түрде
немесе банктік орауда тұрғанына қарамастан түгел қайта санау жүргізіледі.
Мұндай міндеті процедура кассада сақаталатын ақшалай құндылықтар мен
басқада құндылықтар бойынша жүргізіледі. Ақша мен құндылықтар екі мәрте
саналады. Алдымен кассир, сонан соң комиссияның бір мүшесі санайды. Аудитор
бұл процедураның дұрыс өтуіне бақылау жасауы тиіс.
Тиісті тәртіппен рәсімделмеген кассалық шығыс ордерлерімен, ведомстері
сондай-ақ әр түрлі адамдардың қолхаттары ақтаушы құжаттар ретінде есепке
алынбайды және кассадағы бар құндылыққа кіргізілмейді. Мұндай құжаттар
табылғанда аудитор кассаны тексету актісінде ақша кімнің үкімімен, қашан,
қандай мақсаттарға және қандай соммада берілгенін көрсетумен бұл бұрмалауды
атап өтеді.
Ақша мен құндылықтарды санау аяқталғаннан соң кассалық есепте жазылып
қойылған қалдық жайы мәліметтермен салыстырылады. Сондай-ақ аудитор бір
мерзімде касса бөлмесі ақша сақтауды қамтамасыз ету, технологияны нығайту
мен күзет, өрт дабылы құралдары мен жарақтандыру жөніндегі талаптарға сай
болуын тексереді. Мұндайда анықталған бұрмалаулар түгендеу актісінде
көрсетіледі.
Кем шығу табылған жағдайда аудитор кассирден жазбаша түсініктеме алады
және кәсіпорын басшысына хабарлап, кассирді қызметініен босатып және істі
тексеру орнына беруді ұсынады. Ақшаның кем шығуы мыналарға байланысты:
-бөгде адамдардың кассаны бұзу арқылы ақшаны ұрлауы;
-кассир не болмаса бақа лауазымды қызмет адамының қолхатымен
бүрмеленіп басқа заңсыз операцияларға пайдалануы;
-уақытша заңсыз қарызға ала тұру.
Тексеруде кассалық операциялар есептік құдаттаманың мынадай формалары
қолданылады:
-кірістік ордер;
-шығыстық кассалық ордер;
-кірістік жіне шығыстық құжататрды тексеру журналы;
-кассалық кітіп;
-есептік регистр;
2 ЖШС Helena-Финанс есептесуге тиісті тұлғаларымен есептеулер мен
кассалық операциялардың есебін ұйымдастыру
2.1 Кәсіпорын қызметінің сипаттамасы және есеп беруге тиісті
тұлғалармен есептеулер мен кассалық операциялары саласында есептік саясаты
Helena-Финанс ЖШС жауапкершілігі шектеулі серіктестік өзіндік заңды
тұлға болып табылады және Павлодар облысының Әділеттік Департаментінде 2003
жылы 15 қаңтарда тіркелді. Серіктестік құрылды және Қазақстан
Республикасыныі Азаматтық кодексі негізінде әрекет етеді, Шектеулі және
қосымша жауапкершілігі бар серіктестіртері туралы Қазақстан
Республикасының заңы, Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы
Қазақстан Республикасының заңы негізінже қызмет атқарады.
Helena-Финанс ЖШС өзіндік балансқа ие. Банктердегі есептік және
валюталық шоттары бар, өзінің атауымен дөңгелек мөрі бар, тауарлық белгі
және тауарлық маркасы бар, өзінің мүлігі бар, толық шаруашылық есептік және
өзіндік сатылымдылық негізінде әрекет етеді.
Серіктестік оның мүлігіне жататын барлық міндеттемелер бойынша жауап
береді. Серіктестіктің құрылтайшылары оның міндеттемелері бойынша жауап
бермейді және залалдар тәуекелділігіне ие, өзінің енгізілген салымдарына
сәйкес серіктестіктің қызметіне байланысты құнынына байланысты болады.
Серіктестік құрылтайшылар міндеттемелері бойынша жауап бермейді, бірақ
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексімен, немесе басқа да заңды
актілермен, немесе басқа да серіктестіктердің Жарғысымен қарастырылған
жағдайларын есепке алмағанда.
Helena-Финанс ЖШС қызметінің негізгі қызметі таза табысты табу болып
табылады, сонымен қатар, жұмыстар, қызметтер мен тауарлардағы қоғамдық
қажеттіліктерді қанағаттандыру болып табылады.
Helena-Финанс ЖШС келесі қызмет түрлерін жүзеге асырады:
- коммерциялық-делдалдық қызмет;
- Қазақстан Республикасының заңдарымен тыйым салынбаған басқа да
қызмет түрлері, Helena-Финанс ЖШС жарғысына сәйкес ойын және шоу –
бизнестен басқа.
Кәсіпорын Жарғымен оған берілген қызметтер мен міндеттердің сапалы
орындалуына жауапкершілік алады, бюджетпен уақытылы есеп айырысуды жүзеге
асырады. Форс-мажор жағдайлары туындаған кезде және бұл жағдайларда
серіктестік өз міндеттемелерін орындай алмаған кезде ол міндеттемеден
босатылады.
Кәсіпорынды жалпы басқару директорға жүктеледі. Оның басқарруында
стратегиялық сипаттағы сұрақтар жатады.
Helena-Финанс ЖШС заңмен бекітілген тәртіпте құқыққа ие:
- ұйымдармен, кәсіпорындармен және жеке тұлғалармен өзіндік негізде
және келісімшарттыұ негізде көрсетілетін қызметтер мен бұйымдарға бағалар
мен тарифтер бекітеді;
- Қазақстан Республикасында келісімшарттарды құру, келіссөздер мен
келісулерді жүргізу, сонымен қатар басқа да шетел елдерінде де жүргізу,
саудаласуда, сайыстарда, аукциондарда, кәсіпорынның бірлескен қызметтерінде
қатыса алады;
- сотта жауап беруші және жауап алушы ретінде қатысу, Қазақстан
Республикасында және одан тыс жерде құрылыс жасау, сатып алу, жалға алуға
құқылы және сонда жылжымалы және жылжымайтын мүлікті алыға құқығы бар.
Директордың орынбасары тікелей директорға бағынады және нақты түрде
кәсіпорыннығ қызметіңн оперативтік деңгейде басқарады. Ол барлық
бөлімдердің қызметін бақылайды. Сонымен қатар оның компетенциясында
қаржылық ағымдардың сұрақтары да бар.
Тауарларды сатып алу және сату сияқты сұрақтарды қарастыру жалпы
кәсіпорынның директорының жетекшілігінің қол астында жүргізеді. Директор
орынбасарының қол астында бөлімдердің бастықтары, олар өз кезегінде сатып
алулар бойынша менеджерлерге, сапа бойынша менеджерлерге, өткізу бойынша
менеджерлерге тапсырма береді. Менеджерлердің компетенциясына тауарлық –
материалдық құндылықтарды сатып алу сияқты сұрақтары енеді және дайын
өнімді өткізу болып табылады.
Helena-Финанс ЖШС артықшылығы жатады директордың орынбасарының
сұраныс туралы ақпарат пен өткізу сфераларының сұрақтарына жауап беруі, бұл
оған нарықтағы өзгерістерге тез жауап беруге мүмкіндік береді.
Сатып алулар мен өткізу келемі қызметтерді қарастырады:
жабдықтаушыларды іздестіру, тұрақты байланыстарды ұстау, көлік мәселелері,
тауарларды қайтару, қоймадағы тауарлық қорлардың бар болуын қадағалау,
сатып алушыларды іздестіру, жаранамалық саясат, тапсырыстарды жинақтау,
жүктеу, жетікізіп беру және т.б.
Helena-Финанс ЖШС салықтарды төлегеннен кейін және Қазақстан
Республикасының басқа да қарастырылған міндетті төлемдерін төлегеннен кейін
қалатын таза табыс оның толық басқаруына енеді, серіктестік өзінің таза
табысының пайдалану бағытыны өзі белгілейді. Таза табыс есебінен резервтік
капитал құрылады, оның көлемі құрылтайшылары мен заңмен белгілеген
тәртіпте құрылады.
Резервтік капиталдың құрылуы ай сайынғы есептеулер арқылы жүзеге
асырылады, оның көлемі максималды сомаға дейін жеткенге дейін
толықтырылады. Резервтік капиталға енгізгеннен кейін таза табыстың қалған
бөлігі серіктестік өзі пайдалануға құқығы бар. Серіктестіктің құралдары ен
мүлкі оның тікелей қол астында болады және тартып алу тек қана соттың
шешіммен жүргізіледі. Helena-Финанс ЖШС 2011-2012 жылдардағы негізгі
қаржы-экономикалық көрсеткіштері төмендегі 2.1-кестеде көрсетілген:
2.1-кесте – 2011-2012 жылдардағы Helena-Финанс ЖШС – дегі негізгі қаржы-
экономикалық көрсеткіштері.
Көрсеткіштер Өлшем Іс жүзінде Ауытқу
бірлігі
2011 ж 2012 ж (+, -) (
1 2 3 4 5 6
Өнімді немесе қызметті 131264 403502 272238 307
сатудан түскен түсім мың тг.
Қызметті сатудағы мың тг. 113838 383142 269304 337
өзіндік құн
Жалпы кіріс мың тг. 17426 20360 2934 117
Кезең шығындары мың тг. 14743 17476 2733 119
Негізгі қызметтен түскен 2683 2884 201 115
кіріс (зиян) мың тг.
Негізгі емес қызметтен -2222 -2573 -
түскен кіріс (зиян) мың тг.
Кіріс (зиян) барлығы мың тг. 27 198 171 733
Негізгі қордың орташа 27426 25921 -1505 95
жылдық құны мың тг.
Қызметкерлердің еңбекақы 10174 25239 15096 248
қоры мың тг.
Қызметкердің орташа 40 48 8 120
тізімдік саны адам
Қор қайтарымы 4,7 15,5 10,8 330
мың тг.
Қор сыйымдылығы мың тг. 686 540 -146 79
Бір жұмыскердің орташа мың тг. 21 44 23 210
жылдық еңбекақысы
Кесте мәліметтері бойынша сатудан түскен түсім 272238
мың.теңгеге ұлғайған, ал қызметті сатудағы өзіндік құн көлемі 269304 мың
теңгеге ұлғайған. Бұл өзгерістердің есебін есепті жылы серiктестiкте
жұмыс көлемiнiң өсуiмен сұраныс есебiнен байланған болатын негiзгi
қызметтен табыстың 15 %ке үлкеюi көрсетедi. Жалпы кіріс 2011 жылы 17426
мың теңгеге болса , 2012 жылы 20360 мың теңгеге теңесті, бұл 17 (-ға
өсті.
Кезең шығындарына тоқталсақ ол 2011 жылы 14743 мың теңге, ал
2012 жылы 17476 мың теңге. Бұл шығындардың 2733 мың теңгеге артқанын
көрсетеді. Өзгерісті өндірістің ұлғаюымен түсіндіруге болады. Өндіріс
көлемі артқан сайын сәйкесінше шығын да көбейеді.
Негізгі қызметтен түскен табыс 2011 жылы 2683 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz