Еңбекақының нысандары мен жүйелері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті

Сеитова А. Т.

Еңбектің есебін және аудитін ұйымдастыру мен кәсіпорындағы

оның төлемдері

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

мамандығы 5В050800 - «Есеп және аудит»

Павлодар

2013

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті

«Есеп және аудит» кафедрасы

2013 ж. «___»

«Қорғауға жіберілді»

Кафедра меңгерушісі А. Ж. Мусина

(қолы) (аты-жөні, тегі)

Еңбектің есебін және аудитін ұйымдастыру мен кәсіпорындағы оның төлемдері _ тақырыбына арналған

5В050800 Есеп және аудит мамандығы бойынша

(шифрі) (атауы)

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Орындаған

С. Т. Сеитова

Орындаған:

: (қолы)

С. Т. Сеитова: (аты-жөні, тегі)

Орындаған: Тобы

: ҚЕжА-301(қ)

С. Т. Сеитова:

Орындаған: Ғылыми жетекшісі

Орындаған: Аға оқытушысы

С. Т. Сеитова: А. С. Амеркулова

Орындаған: (лауазымы, ғылыми дәрежесі)

: (қолы)

С. Т. Сеитова: (аты-жөні, тегі)

Орындаған: Нормабақылаушы

С. Т. Сеитова: Х. Г. Бахралинова

Орындаған:

: (қолы)

С. Т. Сеитова: (аты-жөні, тегі)

Павлодар

2013

Мазмұны

Кіріспе

: 1

Кіріспе: Еңбекақының теориялық аспектілері

3: 6

: 1. 1

Кіріспе: Еңбекақының түсінігі мен түрлері

3: 6

: 1. 2

Кіріспе: Еңбекақының нысандары мен жүйелері

3: 11

: 1. 3

Кіріспе: Орташа еңбекақының есептеу тәртібі, аудит кезеңдері

3: 14

: 2

Кіріспе: Еңбектің есебін ұйымдастыру мен кәсіпорындағы оның төлемдері

3: 23

: 2. 1

Кіріспе: Кәсіпорынның сипаттамасы және еңбекақы бойынша кәсіпорынның есеп саясаты

3: 23

: 2. 2

Кіріспе: Еңбекақы төлемдері бойынша есеп айырысудың есебі

3: 29

: 2. 3

Кіріспе: Еңбекақы бойынша есеп айырысудың құжаттық рәсімделуі

3: 40

: 3

Кіріспе: Еңбекақының аудиті

3: 48

: 3. 1

Кіріспе: Ішкі бақылау жүйесінің тиімділігін бағалау және тексеріс бағдарламасын әзірлеу

3: 48

: 3. 2

Кіріспе: Тексеріс процедуралар

3: 52

: 3. 3

Кіріспе: Тексеріс нәтижелерін рәсімдеу

3: 58

Кіріспе: Қорытынды

3: 62

Кіріспе: Пайдаланылған әдебиет тізімі

3: 64

Кіріспе: А Қосымшасы

3: 66

Кіріспе: Бухгалтерлік баланс

3: 66

Кіріспе: Штаттық кесте

3: 71

Кіріспе: Жұмыс уақытының табелі

3: 72

Кіріспе: Жұмысқа қабылдау туралы бұйрық

3: 77

Кіріспе: Мемориалды ордер № 5

3: 78

Кіріспе: Қаржыландыру жоспары

3: 79

Кіріспе: Ә Қосымшасы Графикалық бөлім

3: 81

Кіріспе

Экономикалық қатынастардың мәні мен маңызын түсіну, бизнесті жүргізу мен басқару, ақпараттарды реттеу мен ақылға сиымды тиімді шешімдер қабылдау үлкен мәселеге айналды. Еліміздегі бизнесті дамыту, қаржылық қатынастардың теориялық және қолданбалы негізін білу, құқықтық жүйедегі заңдылықтарды білу, қаржы мен басқару үрдісіндегі көрсеткіштерді жан-жақты талдау, тиімді және оңтайлы шешім қабылдау қызметінде бухгалтерлік есептің атқаратын рөлі өте зор.

Бухгалтерлік есептің ең басты бөлігінің бірі - еңбекақыны есептеу, ұйымдастыру және тарату болып табылады.

Еңбекақы дегеніміз - еңбек үшін төлем, оны еңбек келісім-шартында және қызмет нұсқауында белгіленген көлеміне сай еңбеккерлер орындаған жұмысы үшін алынады. Сыйақыларды жазу үшін басқару аппараттарының басшы қызметтеріне статистикалық есептің деректері, жедел есептің деректері негіз болып табылады. Моральдік факторлар ескеріледі. Бұл кез келген кәсіпорын мен ұйымдардағы жұмыстарды орындап, қызметтерді атқарып жүрген адамдардың еңбегін дұрыс бағалап олардың сіңірген еңбегіне қарай әділ еңбекақы төлеу, қай кәсіпорынның болмасын күрделі мәселесінің бірі. Белгілі уақыттағы ұйымның жұмысшылары мен қызметкерлерінің тізімдегі орташа санын анықтау үшін жұмысшылар мен қызметкерлердің күнделікті сандық есебін жүргізу, еңбекақы есебін маңызды элементі болып табылады. Еңбектің күрделілігіне, мамандық дәрежесіне қарай еңбекақы төленеді. Маңызды элементінің бірі тиісті еңбекақымен қатар қосымша төлемдер жүргізіледі. Сол қосымша ақылар құрамына жас өспірімдерге еңбекақы төлеу. Әрине, белгіленген заңға сәйкес қысқартылған жұмыс күніне байланысты еңбекақы төленеді. Ең маңыздысы күндізгі ақыға қарағанда тарифтік мөлшері жоғары болады.

Әлеуметтік-экономикалық категория бойынша еңбекақының маңызын қызметкерлер мен жұмыс берушілер үшін қарастыру қажет.
Қызметкер үшін еңбекақы оның жеке табысының негізгі және басты бөлігі болып табылады, сонымен қатар еңбекақы қызметкерлердің және оның жанұя мүшесінде адамдардың әлауқат деңгейін жоғарылататын құрал болып саналады.

Осыдан еңбекақының ынталандырушы ролі алынатын сыйақының көлемін көбейту үшін еңбек нәтижесін, жақсартудан тұрады.

Соңғы жылдары елімізде тәуелсіз аудиторлық бақылау жүйесін құру, аудитор кадрларын дайындау және олардың қызметін лицензиялау, қабылданған жекеленген заң актілеріне сай аудитордың кәсіби міндетін, құқықтары мен жауапкершіліктерін реттеу жөнінде көптеген жұмыстар жүргізіліді.

Еңбекке ақы төлеу бойынша қызметкерлермен есептесудің есебі мен аудиті бухгалтерлік есеп аспектілерінде ең маңыздылардың бірі.

Осы тақырыпты таңдап алудағы негізгі міндеттер:

еңбекақы қорын және жұмыс уақытын пайдаланып, жұмыс мөлшерінің орындалуын, еңбектің саны мен сапасын бақылау;
Бастапқы құжаттарды уақытылы және дұрыс рәсімдеу, еңбекақы қорынан жалақыны ұстап қалу;
Ұйымның әрбір жұмысшысына жалақыны уақытылы және дұрыс есептеу:
Белгіленген мерзімде еңбекақы бойынша есеп айырысу;
Жалақы бойынша шығынды өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құнына дұрыс әрі уақытылы қосу керек.

Аудиттің ақпараттық негізі бухгалтерлік есеп болып табылатындықтан ұйымдарды тексеретін аудиторлар бухгалтерлік есептеме нақтылығымен олардың аудиторлық дәлелдерін және өндірісті жетілдіру мақсатындағы шығындарды, қаржыларды жетілдіру жөніндегі ұсыныстарды, жобаларды бизнес жоспарлармен жоспарларды жасау үшін дәйекті ақпараттар алу және қызмет процесін басқарудың тиімділігін арттыру мақсатында басқа іс-шараларды іске асыру үшін тексерудің арнаулы әдістерімен тәсілдерін қолдана білуі керек.

Қолданылатын әдіс, тәсілдері бойынша жалпы еңбекақының жүйелік тәсілдері көп. Тариф жүйесінің кестесі, мөлшері мамандық анықтамасына бөлінетіннен байқадық. Тарифтік кесте еңбекақы жұмыстарының түріне қарап екіге бөлінеді. Халық шаруашылығының әр түрлі салаларындағы ұйымдарда өндіріс түрлеріне байланысты еңбек және еңбекақы мөлшерінің есебін қолдануға сәкес өнім өндіру есебінің әртүрлі тәсілі бар. Әрбір операция бойынша өндіріс түріне қарай оның өзі түгендеу болып табылады.

Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі - еңбектің және оның төлемақысының есебі, мемлекеттік мекемедегі бухгалтерлік есеп жүйесінде өте үлкен рөл атқаратындығы.

Осы дипломдық жұмысымның мақсаты мемлекеттік мекемедегі еңбекақы есебі мен аудитін ұйымдастыру жағдайын зерттеу. Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін келесідей мәселелер қойылып шешіледі:

еңбекақыны зерттеудің теориялық негізін қарастыру;
еңбекақы есебін жүргізу тәртібін зерттеу;
еңбекақыдан ұсталымдарды қарастыру;
еңбекақыға аудиторлық процедураларды жүргізу.

Зерттеудің ақпараттық базасы ретінде Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің, Статистика агенттігінің ақпараттық мәліметтері, заңдық және нормативтік құжаттар, отандық және шетел экономист-ғалымдардың еңбектері, кәсіпорынның нақты мәліметтері және басқа да көздер пайдаланылады.

Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі - «Палодар қаласының № 22 жалпы орта білім беру мектебі» мемлекеттік мекемесі.

Жұмыстың әдістемелік нұсқалары болып мыналар табылады: Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі, «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» Қазақстан Республикасының заңы, қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары, халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттар бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспарының синтетикалық шоттары топтарының тізбесі, шетелдік және отандық экономистердің ғылыми әдебиеттері, кезеңдік басылымдар және «Павлодар қаласының № 22 жалпы орта білім беру мектебі» мемлекеттік мекеменің бастапқы мәліметтері.

Ғылыми жаңалығы мемлекеттік мекеме бойынша бухгалтерлік есепті жүргізу нысандарының 1С: Бухгалтерияның кеңейтілген еңбекақыны есептеу жүйесі бағдарламасын енгізу.

Дипломдық жұмыстың көлемі мен құрылымы.

Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Дипломдық жұмыстың жалпы көлемі 65 бет негізгі бөлімнен, 10 кестеден, 5 суреттен, 23 бет қосымшадан тұрады.

1 Еңбекақының теориялық аспектілері

1. 1 Еңбекақының түсінігі мен түрлері

Еңбек ақы - еңбектің күрделілігіне, саны мен сапасына сәйкес төленетін сыйлық және бұл еңбек өлшемі мен тұтыну өлшеміне бақылау жасауды жүзеге асыруға көмектесетін маңыздық экономикалық құрал.

Еңбекақы - қаржыландыру көзіне қарамастан, ақшалай немесе заттай түрде еңбекке төленетін ақылардың барлық түрі, сондай-ақ, әр алуан сыйақылар, қосымша төлемдер, үстеме ақылар мен әлеуметтік жеңілдіктер. Бұлардың қатарына арнаулы заңға сәйкес қызметкерлерге жұмыс істемеген уақыты үшін берілетін ақша сомасы да жатады. Еңбекақыны нормалау негізгі екі әдіс: орталықтық және келісімшарттық реттеу арқылы жүзеге асырылады. Еңбекке ақы төлеуді орталықтан реттеу дегеніміз еңбекақының тарифтерін, қызметкерлердің барлық категорияларына еңбекақы төлеуге арналған бірегей тарифтік кесте қолданудың негізгі шарттарын, қызметкерлердің кәсіби біліктілігі бойынша сараланған разрядаралық кесімді коэффициенттерді, т. б. мемлекеттің тағайындауын білдіреді. Яғни еңбекақыны орталықтан реттеу мемлекеттік нормалау тәсілі болып саналады.

Жалақыны орталықтандырылған әдіспен реттеу мемлекеттік нормалау әдісін білдіреді. Ол мемлекеттік бюджет есебінен қаржыландырылатын мекемелердің, ұйымдардың қызметкерлеріне қатысты.

Сондай-ақ, еңбекақыны келісімшарт арқылы нормалау әдісі де қолданылады. Нарықтық қарым-қатынастардың, еңбек нарығының қалыптасу жағдайында еңбекақы мөлшерін ұжымдық-келісімшарттық және жекеше - келісімшарттық реттеудің үлес салмағы артып келеді. Ал орталық реттеу тәртібі, негізінен, мемлекеттік бюджет есебінен қаржыландырылатын мекемелер мен ұйымдар қызметкерлерінің еңбегіне қатысты қолданылады. Жалақының ең аз мөлшері - Қазақстан Республикасының Конституциясы кепілдік беретін меншік түрлеріне қарамастан, ұйымдарда жалданып жұмыс істейтін адамдарға төленетін ақшалай төлемдердің ең аз мөлшері. Жалақының ең аз мөлшерін Қазақстан Республикасының Парламенті жыл сайынғы республика бюджеті бойынша анықтайды.

Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан, құрылтайшылары немесе меншiк иелерi (толығынан немесе iшiнара) шетелдiк заңды немесе жеке тұлғалар болып табылатын ұйымдардың қызметкерлерiне Қазақстан Республикасының еңбек туралы Кодексі қолданылады.

Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының мақсаты мен мiндеттерi:

- Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының мақсаты еңбек қатынастарын және еңбек қатынастарына тiкелей байланысты өзге де қатынастарды еңбек қатынастары тараптарының құқықтары мен мүдделерiн қорғауға, еңбек саласындағы құқықтар мен бостандықтардың ең төмен кепiлдiктерiн белгiлеуге бағытталған құқықтық реттеу болып табылады.

- Қазақстан Республикасы еңбек кодексінің мiндеттерi еңбек қатынастары тараптары мүдделерiнiң теңгерiмiне, экономикалық өсуге қол жеткiзуге, өндiрiс тиiмдiлiгi мен адамдардың әл-ауқатын арттыруға бағытталған қажеттi құқықтық жағдайлар жасау болып табылады.

Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің принциптері бұл:

адам мен азаматтың еңбек саласындағы құқықтарының шектелуiне жол бермеу;
еңбек бостандығы;
кемсiтушiлiкке, мәжбүрлi еңбекке және балалар еңбегiнiң ең нашар түрлерiне тыйым салу;
қауiпсiздiк және гигиена талаптарына сай келетiн еңбек жағдайларына құқықты қамтамасыз ету;
өндiрiстiк қызмет нәтижелерiне қатысты алғанда қызметкердiң өмiрi мен денсаулығының басымдығы;
еңбегi үшiн жалақының ең төменгi мөлшерiнен кем емес, әдiлеттi сыйақыға құқығын қамтамасыз ету;
тынығу құқығын қамтамасыз ету;
қызметкерлердiң құқықтары мен мүмкiндiктерiнiң теңдiгi; қызметкерлер мен жұмыс берушiлердiң өздерiнiң құқықтары мен мүдделерiн қорғау үшiн бiрiгу құқығын қамтамасыз ету;
әлеуметтiк әрiптестiк;
еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау мәселелерiн мемлекеттiк реттеу;
қызметкерлер өкiлдерiнiң Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының сақталуына қоғамдық бақылауды жүзеге асыру құқығын қамтамасыз ету болып табылады.

Қазақстан Республикасы Еңбек заңнамасының басқа да арнаулы ұғымдары мен терминдері осы Кодекстің тиісті баптарында айқындалатын мағыналарда пайдаланылады.

Мемлекет жалақының ең аз мөлшеріне кепілдік береді. Соның өзінде бұл ереже олардың қызмет саласы мен ведомстволық бағыныштылығына қарамастан, экономиканың мемлекеттік секторының барлық кәсіпорындары мен ұйымдарының қызметкерлеріне, сондай-ақ жекеменшік ұйымдарда жалданып жұмыс істейтін қызметкерлерге де қатысты.

2013жылдың 4 ақпанында Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінің 17- тарауы 194-1 баппен 75-V Заңымен толықтырылды.

194-1-бап. Жүктілікке және босануға байланысты демалысқа, жаңа туған баланы (балаларды) асырап алған қызметкерлерге берілетін демалысқа ақы төлеудің ерекшеліктері.

Егер бұл еңбек шартының және (немесе) ұжымдық шарттың талаптарында, жұмыс берушінің актісінде көзделсе, жұмыс беруші Қазақстан Республикасының міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы заңнамасына сәйкес жүзеге асырылған, жүктілікке және босануға, жаңа туған баланы (балаларды) асырап алуға байланысты табысынан айырылған жағдайда төленетін әлеуметтік төлем сомасын шегергендегі орташа жалақысын сақтай отырып, жүктілікке және босануға байланысты демалысқа, жаңа туған баланы (балаларды) асырап алған қызметкерлерге берілетін демалысқа ақы төлейді.

Еңбекақынын ең аз мөлшері жылға тиісті бюджет туралы Қазақстан Республикасының Заңы белгіленеді және жыл сайын қайта қаралады.

Мысалы, 2012 жылғы 1 қаңтардан бастап ең төменгі жалақы мөлшері 17 439 теңге болып белгіленді, 2011 жылмен салыстырғанда 9 % өсті (2011 жылы - 15 999 теңге) .

Еңбек және еңбекақы есебінің негізгі міндеттері болып мыналар саналады:

жеке құрамның және жұмыс уақытын пайдаланудың есебі;
жұмысшы-қызметкерлердің еңбек өнімділігі есебі;
еңбекақы есебі және еңбекақы қорын пайдалануды бақылау;
жұмысшы-қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысу есебі.

Айлық тарифтік ставкалар мен лауазымдық ақылар еңбекке ақы төлеу саласындағы мемлекеттік тарифтер болып табылады.

Қазақстан Республикасында бірыңғай тарифтік сеткінің 1-разрядты тарифтік ставкасының бекітілген айлық мөлшерінен, жұмысшылар мен қызметкерлердің тарифтік коэффициенттері мен бірыңғай тарифтік біліктілік анықтамасынан тұратын республикалық тарифтік жүйесі құрады.

Бірыңғай тарифтік сетканың 21 тарифтік разряды болады және олар экономикалық барлық салаларында жұмыс істеушілерге қатысты. Белгілі тәртіпші Бекітіліп күштердің бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамасына сәйкес қызметкерлердің екі санаты - жұмысның және қызметкер болады.

Қызметкерлер мынадай топтарға бөлінген:

құжаттар әзірлеу және толтырумен, есеп және бақылаумен айналысатын техникалық орындаушылар;
экономиканың өндірістік және өндірістік емес салаларының мамандары;
әкімшілік-шаруашылық қызмет көрсететін бөлімшелердің басшылары.

Еңбек пен еңбекақының есебі бухгалтер жұмысының көп еңбекті қажет ететін және ең жауапты учаскілердің бірі болып табылады. Қазіргі уақытта еңбек табыстары максималды мөлшермен шектелмейді, олардың көлемі тек жеке тұлғалардан ұсталатын табыс салығымен ғана реттеледі.

Еңбекке ақы төлеу екі түрге бөлінеді: жұмыс көлемі бойынша (есептің негізіне орындалған жұмыстың көлемі мен оның бірлігінің бағалауы арқылы алынатын жағдай), уақыт бойынша (есептің негізіне жұмыстың 1 сағат уақытының тарифтік мөлшермесі немесе атқарылған уақыт үшін еңбекақы мөлшері(оклад) алынатын жағдай) .

Жұмыс көлемі бойынша еңбек ақыны есептеу мысалы:

Жұмысшының 1 сағаттық тарифтік мөлшерлемесі - 50 теңге. Өнімнің бір бөлігін жасаудың уақыт нормасы -30 минут. Өнім бірлігінің еңбекақы мөлшері - 25 теңге (50·30/60) . Бір айда өнімнің 400 бірлігі жасалды. Жұмыс көлемі бойынша еңбек ақы (25 теңге ·400) = 1 теңгені құрайды.

Уақыт бойынша еңбек ақыны есептеу мысалы:

жұмысшы 1 айда 80 теңге мөлшердегі сағаттық тарифтік мөлшерлеме бойынша 120 сағат уақыт бойы еңбек етті. Оның уақыт бойынша еңбек ақысы 9600 теңгеге тең болады(80 теңге ·120) ;
Қызметкерлердің лауазымды мөлшерлі еңбекақысы 9200 теңгеге тең болады. Ол 23 жұмыс күні орнына 16 жұмыс күндерінің уақытын атқарады. Одан соң қызметкер демалысқа шығып кетеді. Есепті айдың 1 күндік орташа еңбек ақы - 400 теңгеге тең болады. (9200/23) . Уақыт бойынша еңбек ақы (демалыстың ақысысыз) 6400 теңгені (400·16) құрайды.

Шаруашылық субъектісінің түріне қарамастан әрбір қызметкердің кірісі субъект жұмысының түпкілікті нәтижелерін ескергенде, оның жеке үлесімен анықталады және салықтармен реттелінеді.

Еңбекақы тұтынушы кіріснің үлкен бөлігін құрайды, сондықтан да сұраныстың мөшеріне, тауардың тұтасына және олардың бағасына елеулі әсер етеді. Еңбек ақының номаиналды және шынайы түрлері болады.

Номиналды еңбек ақы дегеніміз - жалдамалы еңбектің қызметкері өзінің күндік, апталық, айлық еңбегі үшін алатын ақша сомасы. Номиналды жалақының мөлшеріне қарап табысының деңгейі жайында айтуға болады, бірақ тұтынудың деңгейі мен адамның әл-ауқаты жайлы айту мүмкін емес.

Шынайы еңбек ақы - алған ақшаға сатып алуға болатын өмірлік игіліктер мен қызметтердің жиыны. Ол номиналды жалақыға тікелей қатынаста және тұтыну заттары мен ақылы қызметтердің бағасы деңгейімен кері қатынаста болады.

Жалақы өнімінің өзіндік құнының негізгі элеметтерінің бірі болып табылады, сондықтан да жалақы есебінің дұрыс ұйымдастырылуы еңбек өнімділігінің артуына, өнімнің өзіндік құнының кемуіне және еңбеккерлердің өмір деңгейінің жақсаруына себепші болады.

«Қазақстан Республикасының еңбек туралы» кодекс негізінде келісім-шарт 16 жастан жоғары болуы керек. Кез келген кәсіпорын мен ұйымдардағы жұмыстарды орындап, қызметтерді атқарып жүрген адамдарын дұрыс бағалап, олардың еңбегін дұрыс бағалап, әділ еңбекақы төлеу қай кәсіпорынның болмасын, күрделі мәселесі болып табылады. Сондықтан осыған орай әр ғалымдардың пікірі былай болмақ.

Еңбекақы бойынша жасалған есеп екі бағытқа бөлінеді:

өндірістік;
өндірістік емес.

Біріншісіне, негізгі өндіріспен шұғылданса, екіншісі, білім-ғылым мәдени жұмыстармен айналысады. Бөлім бойынша жұмыс істейтін қызметкерлерді тізімді және тізімді емес болып бөледі.

Тізімдіге жататындар: тұрақты, мерзімді, уақыттылар, ал 5 күннен кем жұмыс істейтіндерді тізімді еместерге жатқызады. Тұрақтылар қатарына қызметкерлер, жұмысшылар, келісім-шарт бойынша жұмыс істейтіндер ал қосалқы жұмысшылар өнеркәсіп ұжымына жатпайды. Олардан қосымша көмек алу арқылы еңбекақы алатындар. Өнеркәсіп бөлімшесінің функциясына қарай екіге бөлінеді: жұмыскерлер, қызметкерлер.

Жалпы кәсіпорындардағы жұмысшы-қызметкерлерге есептелінетін еңбекақы негізгі және қосымша деп аталынатын екі түрге бөлінеді.

Еңбек ақы: Еңбек ақы

Негізгі еңбек ақы: Негізгі еңбек ақы

Қосымша еңбек ақы: Қосымша еңбек ақы

1- сурет - Еңбек ақы есептеудің түрлері

Негізгі еңбекақы - жұмысшылар мен қызметкерлердің нақтылы жұмыста болған уақытына, яғни олардың орындаған жұмысына, атқарған қызметіне төленеді. Негізгі еңбекақыға мына төмендегі аталғандар жатқызылады:

мерзімді және кесімді еңбекақы;
сыйлықтар мен сыйакылар;
үстеме сыйлықтар.

Қосымша еңбекақыға - еңбек заңына сәйкес шарттарда қаралып белгіленген, жұмысшы-қызметкерлердің нақтылы өздерінің негізгі жұмыс орнында болмаған, негізгі жұмысын, қызмет қандайда бір белгілі жағдайларға байланысты атқармаған уақытына төленетін төлемдер жатқызылады. Бұндай төлемдер қатарына:

- жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек демалысы үшін төленетін төлемдер;

- жұмысшылар мен қызметкерлердің мемлекеттік, қоғамдық жұмыстарды атқарғаны үшін төленетін төлемдер;

- жас сәбилі аналарға берілетін демалысқа, баланы тамақтандыру үшін берілетін үзілістерге төленетін төлемдер;

- жас өспірімдердің қысқартылған жұмыс уақытына төленетін төлемдер;

- жұмысшылар мен қызметкерлердің кінәсінсіз жұмыстың тоқтап қалған уақытына төленетін төлемдер;

- тегін көрсетілген немесе тегін берілетін қызметтермен мен заттың құны;

- жоғары немесе арнаулы оқу орындарында және басқа да мамандығын көтеру курсына жіберілген уакытына байланысты жұмысшылар мен қызметкерлерге төленетін төлемдері, әскери жиындарға қатысқаны үшін сондай-ақ демалыс немесе мейрам күндері кезекшілік атқаратын адамдарға төленетін қосымша төлемдер және т. б. жатқызылады. Еңбекақыны негізгі және қосымшаға бөлу өндіріс шығындарына дұрыс тарату үшін, сонымен қатар еңбекақы қорын пайдалануды экономикалық талдау үшін маңызды орын алады.

Еңбекақы - салықтар мен басқа да ұсталымдарды шегермей жалданушы жұмысшыға орындаған жұмыстары үшін ақшалай немесе натуралдық түрде төленетін сыйақыларды түсінеміз.

Әрбір жұмысшының жалақысы орындалғанжұмыстың санына, сапасына және күрделілігіне байланысты болады.

Жұмысшылардың материалдық қызығушылығын күшейту үшін сыйақы жүйесі, жыл ішінде жұмыстың нәтижесі бойынша марапаттау және басқа да материалдық ынталандыру жүйелері енгізілуі мүмкін.

Жұмыс берушіге әрбір жұмысшы үшін еңбекақы көлемін тағайындауға құқық берілді. Бірақ, ол Қазақстан Республикасының заңында көрсетілген ең төменгі жалақы көлемінен төмен болмауы керек.

Еңбекақының нысандары мен жүйелері

Еңбекке қарай бөлудің нақтылы нысандары еңбек ақы және жалақы арқылы жүзеге асады. Жалақы еңбекпен жасалған қажетті өнімнің негізгі бөлігі. Еңбек төлемінің әр алуан нысандарында және жүйелерінде есеп айырысуды ұйымдастыру тәртібін қарастырсақ, олар мынандай жүйелерде болады.

Кесімді еңбек ақы: Кесімді еңбек ақы

Мерзімді еңбек ақы: Мерзімді еңбек ақы

2 - сурет - Еңбек ақы есептеудің нысандары мен жүйелері

Еңбекақы нысанының ең тараған түрі кесімді және мерзімді еңбекақы нысаны болып саналады, бұлардың өздері бірнеше жүйелерге бөлінеді.

Мерзімдік еңбек ақы - айлық жалақы тағайындалған жұмысшыларға еңбекақы күндік немесе сағаттық еңбекақы мөлшерін есепті айда орындаған жұмыс күндеріне немесе сағатына көбейту арқылы есептейді. Толық ай жұмыс істеген жұмысшға еңбекақы осы айдағы жұмыс күндерінің санына байланыссыз айлық жалақы есептеледі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.