Компанияның әрекетінің нәтижелерін құндық бағалау
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті
Қаржы кафедрасы
Қорғауға жіберілді
2011 ж. __________
Кафедра меңгерушісі ____________ Н. С. Кафтункина ___
(қолы) (аты-жөні, тегі)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы _Компанияның құнын басқару (Гулливер Фирмасы ЖШС
үлгісінде)_________________________ __________________________________
Мамандық бойынша 050509 Қаржы
(шифр) (атауы)
Орындаған А. О. Латыпова
(қолы) (аты-жөні, тегі)
Топ СҚарж(м)-305(қ)
Ғылыми жетекші
Қазақстан Секьюрити Л. А. Жунусова
Систем
ЖШС менеджері
(қызметі, ғылыми (қолы) (аты-жөні, тегі)
дәрежесі)
Нормабақылаушы М. М. Мухамедова
(қолы) (аты-жөні, тегі)
Павлодар
2011
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті
Латыпова А. О.
Компанияның құнын басқару
(Гулливер Фирмасы ЖШС үлгісінде)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
мамандық 050509 – Қаржы
Павлодар
2011
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Компанияның құнын басқару мен бағалаудың теориясы мен 7
методологиясы
1.1 Компания құны ұғымының мәні мен мазмұны 7
1.2 Кәсіпорынның құнын басқарудың қазіргі жағдайы 22
1.3 Көрсеткіштердің тепе–тең жүйесі кәсіпорынды басқарудың негізі 25
ретінде
2 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау және оның құның бағалау 32
(Гулливер Фирмaсы ЖШС үлгісінде)
2.1 Гулливер Фирмaсы ЖШС жaлпы сипaттaмaсы мен iс–әрекетiнiң 32
экспресс–тaлдaу
2.2 Гулливер Фирмaсы ЖШС өтiмдiлiгi мен төлем қaбiлеттiлiгiн 39
тaлдaу
2.3 Гулливер Фирмaсы ЖШС–нің қaржылық тұрaқтылығын тaлдaу 44
2.4 Кәсіпорынның іскерлік белсенділігінің көрсеткіштерін талдау 47
2.5 Гулливер Фирмaсы ЖШС компанияның құның бағалау 50
3 Компанияның құнын басқарудың тиімділігін көтеру бойынша 56
ұсыныстарды дайындау
3.1 Компанияның құнын басқарудағы анағұрлым тиімді әдістер мен 56
тәсілдерді таңдау
3.2 Кәсіпорында сапаны басқару қызметін қалыптастыру 72
Қорытынды 77
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 81
А қосымшасы 2010 жылғы 31 желтоқсaндaғы жaғдaй бойыншa 83
Гулливер Фирмaсы ЖШС Қаржылық есебі
Ә қосымшасы Графикалық бөлім 85
Кіріспе
Қазақстан Республикасының нарықтық экономикасының дамуы қаржылық
операцияларды жандандыруды сату, сатып алу, реұйымдстыру, сіңіру, кәсіпорын
листингі сияқты компанияның құн категориясына қатысты экономикалық ғылымда
қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатында іске асатын әрекеттер ретімен
жалғасын табады.
Компанияның құнын бағалау институтын белсенді енгізудің қажеттілігі
қаржылық менеджменттің құрамдас бөлігі ретінде экономикалық өмірге енді,
Қазақстан Республикасындағы оның қарқынды дамуының жолдарын анықтау
жалғасын тапты. Бағалауға деген өажеттілік артып, құнның көптеген күрделі
нұсқалары орын алды, мүліктік құқықтарды жүзеге асырудың сан алуан
нұсқалары – акционирлеу, инвесторларды қосымша акциялар шығаруға тарту,
мүліктерді сақтандыру, кепіл затын қою арқылы несие алу, салық айналымын
есепке алу, мұрагерлік жағдайына қатысты мәселелерді шешу, кәсіпорынның
әрекеттерін қаржыландыру мен инвестициялау жағдайларын реттеу. Активтердің
құны міндетті түрде кәсіпорынның нарықтық құнын қалыптастыруда қатысады,
яғни инвесторлар үшін қаржылық менеджмент саласында маңызды мақсатты
көрсеткіш болып саналады.Оларды қаржылық-шаруашылық әрекеттерде қолданудың
салалары компанияда Қазақстанның нарықтық қатынастарының жағдайы бойынша
кеңейе түседі. Бұдан компанияның құнын бағалаудың әдістері мен әдістемелік
қарым-қатынастарының теориялық және әдістемелік қарым-қатынастарын нарықтық
экономиканың ғалыми және тәжірибелік құрылымдарына енгізу қажеттіліктері
туындайды.
Компанияны бағалауға қатысты көптеген қарама-қайшы пікірлер мен
дауларға қарамастан, оның құны, жалпы құн сияқты, бұрынғыдай анықталуы
қиындық туғызатын категория болып қала береді, оңтайлы көрсеткіштері мен
әдістері компанияның құнын бағалауда лайықты нәтижелерге қол жеткізуге
себепкер болады.
Компанияның капиталының нарықтық құнын анықтау оны трансформациялаумен
ұштастырылады, әрекеттерін жандандыруға, нарықтағы бәсекелестіктерді
арттыруға себепкер болады, сол сияқты қаржылық жағдайдың барысында
туындайтын қауіптер мен орын алуы ықтимал қиындықтардан хбардар етеді,
болашақтағы өсу жайынан мәліметтер береді. Бұл барлығы үшін бағалы, кім бұл
іспен байланысқа енетін болса: меншік иелері, басқарушылар, жұмысшылар,
тұтынушылар, тасымалдаушылар, мемлекет, қаржылық институттар, тұрғындар
үшін. Компанияның құнын бағалау үдерісі оның стратегияларын дайындаудың
негізі болады. Ол альтернативті қарым-қатынас түрлерін анықтап, олардың
қайсысының компанияны тиімді қамтамасыз ететіндігі айқындалады, атап
өтерлігі, оның капиталының жоғары нарықтық бағасы қарастырылады.
Дамыған елдердің тәжірибелері байқатқандай, кәсіпорынды басқару
тұжырымдамасы, меншік иелерінің мүліктерінің құндарын молайтуға негізделіп,
бірден-бір ұтымды да оңтайлы әдістердің қатарынан есептеледі. Нарықтық
жағдайларда нарық субъектілерінің арасындағы игіліктерді әділ де айқын
реттеу, бөлу мәселелері туындауда. Бұл мәселелерді шешудің бірден-бір
алғышарты, себебі – компанияның құнын адекватты тұрғыдан бағалау,
қазақстандық компаниялардың тәжірибесіне құнды басқарудың озық жүйелерін
енгізу, мақсаты – олардың инвестициялық тартымдылықтарын арттыру, бәсекеге
қабілеттіктерін дамыту, қаржылық менеджменттің тиімділігін көтеру мен
барлық қоғамның игілікті өмір сүру жағдайларын қалыптастыру көзделеді.
Компаниялардың құнын бағалаудың теориялық-методологиялық және
тәжірибелік қарым-қатынастарының жаңаша түрлерін анықтауда, жинақтау мен
жүйелеудің қажеттілігі зор, Қазақстанның экономикасының ерекшеліктерін
ескере отырып, тәжірибелік міндеттерді шешуде олардың мән-мағынасын ескеру
көзделеді, бұл қазір мемлекет алдында тұрған мәселе, аталмыш зерттеу
жұмысының тақырыбын негіз етуге тура келді.
Құнның теориясы мәселелері ғалым-экономистердің назарында экономикалық
ойлаудың барлық тарихында орын алып келді. Тауарлардың құндарын анықтауға
қатысты факторларды қарастыру, тауарлар құны мен олардың экономикалық
үдерістермен өзара тығыз байланыстары , құнды анықтаудың методологиясының
мәселелері, ресурстарды қалыптастыру мен пайдалану қаржылық менеджмент
саласындағы көптеген ғылыми жұмыстардың барысына арқау болды, әлі де арқау
болуда, атап айтқанда ол жұмыстардың қатарына мына ғалымдардың еңбектерін
қосуға болады: А.Смит, Дж. М. Кейнс, Ю. Бригхэм, Дж. К. Ван Хорн, С.
М.Никитин, Н. М. Светлов, И. А. Бланк, В. В. Бочаров, В. В. Ковалев, Е. С.
Стоянов, А. К. Арыстанов, С. С. Арыстанбаева, У. Б. Баймуратов, С. Ж.
Интыкбаева, В. Д. Мельникова, К. О. Окаева, А. К. Тургулова, Н. Н. Хамитова
және басқалары.
Зерттеу мақсаты компанияның құнын бағалауды теориялық және
методологиялық негіздеумен ұштастырылады, компанияның құнын басқару
модельдерін дайындау мен тәжірибелік бағыттағы әдістерін іске асыру
компанияның нарықтық құнын бағалауда кәсіпорынның әрекеттерін тиімді
басқару үшін қажетті шаралар болып саналады.
Мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай міндеттер анықталды:
– қазіргі қаржылық менеджменттің теориялық–методологиялық негіздерін
жүйелеу мен зерттеу, компанияның құнын бағалау мен оларды басқару
әрекеттерімен тығыз байланысты, қарым-қатынасты құрайды;
– ғылыми құн категориясының концептуалды негіздерін зерттеу, құн
теориясының алғышарттарын қалыптастыру, осы негізде категорияның
экономикалық мазмұнын толықтыру мен нақтылау жүзеге асады, құнның теориялық
қырларын ашып, оны жан-жақты бағалау лайықты іске асады: құн,
компанияның құны, нарықтық құн, компанияның құнын бағалау;
– бағалау әрекеттерінің тиімді түрлеріне қатысты әлемдік озық үлгідегі
іс-тәжірибелерді тану, қарастыру, қазақстандық қазіргі жағдайларда оларды
бейімдеудің мүмкіндіктерін қарастыру;
– тұжырымдамаларды негіздеу, құнның моделі мен бағалық ерекшеліктеріне
негізделеді: бухгалтерлік, экономикалық және факторлық;
– қарым–қатынастардың жиынтығын анықтау, осыған лайықты әдістер мен
әдісмеме үлгілері, қаржылық менеджменттің өнімді және негізделген
құралдары, компанияның құнын бағалау үшін және компанияны бағалаудағы
негізгі субъектлердің жіктелімдерін негіздеу жалғасын табады, бағалау
мақсатымен ұштастырылады;
– омпанияның нарықтық құнының макроэкономикалық факторларының ықпалын
негшіздеу мен анықтау;
– қазіргі қаржылық дағдарыстың капитализацияның төмендеуіне ықпалы мен
қазақстандық компаниялардың акцияларының нарықтық құнының бәсеңдеуіне
әсерін зерттеу, қарастыру;
– компанияның құнын басқарудың жүйесін дайындау, оны енгізудің
механизмдерін қарастырып, құнға негізделген факторларды айқындау,
компанияның әрекеттерінің көрсеткіштеріне назар аудару;
– қазақстандық компаниялардың құнын басқарудың тиімділіктерін
айқындау;
– компанияның құнын бағалаудың қаржылық моделдерін дайындау мен оларды
қазақстандық компаниялардың құнын бағалау үлгісінде бейімдеуді іске асыру;
– компанияның құнын бағалау үшін кірістің модификацияланған шынайы
жүктемесінің көрсеткіштерін негіздеу немесе инвестициялық жобаның
тиімділігіне қатысты шараларды іске асыруда қолайлы алғышарттарды нысан ету
көп нәтижелерге бастайтындығын арқау ету, назарға алу;
– бағалаудың ұсынылған моделдері бойынша қаржылық менеджменттің
тиімділігін арттыруға қатысты, лайықты шараларды ұсыну және құнды басқару
негзінде компанияны корпоративті басқаруды жандандыру, топ–менеджментті
ынталандыру мен қызметкерлерге құн факторларына қатысты мәліметтер мен
деректерді ұсыну, алға тарту.
Зерттеу нысаны ретінде компанияның құны орын алады, негіз болған
құрылым – Фирма Гулливер ЖШС басқару жүйесінде.
Зерттеу пәні ретінде – қаржылық-экономикалық қатынастардың жиынтығы
алынады, компанияның нарықтық құнын бағалау нәтижесінде туындайды.
Жұмыс барысында қолданылған еңбектер, экономикалық ойлаудың
жетістіктерін жинақтау мақсаты көзделген, сол сияқты шетелдік және отандық
ғалымдардың зерттеу нәтижелері құн теориясы саласында, қаржылық және
корпоративтік менеджмент бағытында, компанияның құнын бағалау мен қаржылық-
экономикалық талдауларға негізделеді.
Методологиялық негіз ретінді орын алған әдіс-тәсілдер қатарында –
жүйелі, салыстырмалы, синергетикалық және ситуациялық талдаулар жүйесі,
талдау, бақылау, байқау мен синтез, танымның диалектикалық әдістері,
экономикалық-математикалық моделдеу, қаржылық менеджмент пен компанияның
құнын бағалау әдестері енеді.
Зерттеудің эмпирикалық негізі – Қазақстан Республикасының
Президентінің нормативтік–құқықтық актілері мен заңдарының жиынтығы, сол
сияқты Қазақстан Республикасының Өкіметінің бағалау саясатын реттеу,
қаржылық есеп, әдістемелік, анықтамалық материалдары мен анықтамалықтары
қолданысқа енді.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы жалпы сипатына қарай мына жайлармен
ұштастырылады, ол компанияның құнын ұсынылған қаржылық модель компанияның
құнын бағалауды зерттеудегі бірден-бір қадам болды, құнды басқару, соған
қатысты теориялық және тәжірибелік нұсқаулар кешені алға тартылып,
компанияның құндылықтарын арттыруға және қаржылық менеджменттің тиімділігін
күшейтуге бағытталады.
1 Компанияның құнын басқару мен бағалаудың теориясы мен методологиясы
1.1 Компания құны ұғымының мәні мен мазмұны
Корпоративті қаржы, қаржылық менеджмент теориясы мен тәжірибесінде
оңтайлы басқару шешімдерінің оңтайлы әдістері мен технологиясын енгізу мен
пайдалану қажеттілігі туындауда. Бұл үшін теориялық негіздер мен қаржылық
ғылымның базалық категориялары деңгейінде мынадай категорияларды нақтылау
қажеттіліктері туындайды – құy және құндылық, компания құны –
қаржылық нарықтың рөлін қарастыру, корпорацияны тиімді басқару мақсаттарын
нақтылау, компанияның нарықтық құнының арту факторларын айқындау іске
асады.
Құн теориясы экономикалық ғылым мен тәжірибе үшін үлкен мәнге ие
болатын мәселелердің шешімдерін ғылыми тұрғыда іске асуына мүмкіндік туады
және атап өтерлігі, баға пропорциясы мен ақтық көздер (немесе көздер)
кірістері ескеріледі.
Құн теориясының негізгі мәселелері – бағаның ақтық негізі мен ақтық
көз кірістер бойынша К.Маркстің экономикалық ілімдерінде анағұрлым толықтай
көрініс алған, оның үстеме құн туралы теориясы еңбек жүйесі ғылыми
теориясына негізделеді. Баға негізінде Маркс бойынша және соған сай құн
пропорциясы капиталистік өндірісте еңбекпен қалыптасқан құнға қатысты,
барлық еңбекке қатыссыз кірістер – кіріс, пайыз, рента – өз алдына үстеме
құнның жекелеген бөліктерін құрап, жұмысшылардың төленбеген еңбегінен
құрылады.
Марксистік экономикалық теория, қоғамдық қажетті еңбек шығындарының
құнын анықтай отырып, бағаның ақтық негізі туралы ғылыми жауап береді
(үстеме құн туралы ілімдерде және кірістің ақтық көзі ) және бұл жауаптың
органикалық бөлігінде өлшемділік мәселелерін шешеді. Бұндай шешім құн
бойынша базаны құрайды және баға теориясының мәселелерін шешуде ғылыми
дұрыс шешімдер табуға ықпал етеді, сол сияқты қызметтік шешімдердің дұрыс
шешімін табуына әсер етіп, зерттеу пәні болып саналады.
Авторлар баға теориясын құруда құнға қатыссыз ыңғайда құрды, (нақты
шығын), ұсыныстар мен сұраныстардың қатынастарына талдауды шектейді,
жекелеген кәсіпорындардың ұстанымынан баға құрылымының мәселелерін
зерттеді. Сұраныстардың өзгерістерін ол редельді пайдалылық категориясымен
байланыстырды, яғни нарықта максимальды баға ретінде орын алады. Баға
теориясы, сұраныс пен ұсыныстың өзгерістері арқылы қарастырып, тауарлар
нарығында және кәсіпорынның факторларының нарығында баға түзуші
құрылымдардың кешенді түрдегі өзара әрекеттерін назарға алады, экономикалық
теорияның басты ұстанымын иеленеді.
Құн жүйелі категория ретінде, барлық экономикалық және экономикалық
категориялармен ұштасып, игілікті арқау етіп, игілік үшін тиімді де оңтайлы
норматив болып саналады, игіліктің құндылығынан көрініс беріп, жекелеген
физикалық тұлға мен шаруашылық субъектілерінің, сол сияқты тұтастай елдің
игілігі үшін қызметке енеді.
Нарықтық құн – экономикалық негізделген бағалау нысанының құны, яғни
анағұрлым ықтимал болуы ықтимал, (тепе-тең ыңғайда) сатып алу бағасы
ретінде, құралдарды сату мен инвестициялау нақты және бәсекелестік нарықтың
жағдайында бағалаудың уақытында әрекетке енеді.
Компанияның құны – өзіндік немесе инвесстицияланған капиталдың есептік
бағасы, компанияның мүліктік кешені, мақсаты – қаржылық капитал
инвесторларымен салымнан пайданың түсуін анықтау.
Компанияның құны кірісті қарым-қатынас көзқарасы тұрғысынан – бұл орын
алған активтерде болашақ еркін ақша қорының ағымдағы құны, сол сияқты
компанияның өсу перспективалары, капитал тартудың орташа есептелген құны
бойынша келтіріліп (қаржыландыру көздерін тарту құнының, олардың нарықтық
құнының барысына пропорциональ) немесе кірістің ішкі жүктемесінің жағдайына
икемделеді.
Басқаруға қатысты құнды қарым-қатынас айғақтағандай, менеджменттің
стратегиялық мақсаты –компанияның өсуі, бұл жағдайға қол жеткізу үшін оның
бәсекеге қабілеттілігін арттыру, қаржылық тұрақтылықты нығайту,
инвестициялық тартымдылықты жетілдіру енеді, компанияның активтерін
қалыптастыруда сауатты қарым-қатынас пен инвестициялық тиімді шешімдерді
қабылдауда пайдасы зор. Компанияның құны басқарудың тиімділігін
шоғырландыру негізі.
Алайда бұл салада көптеген алшақтықтар мен алуан түрлі пікірлер орын
алған, сол үшін көптеген терминдер мен құндық қарым-қатынастың ережелері,
қағидалары ғылыми негізделген талаптарды қажет етеді, негізінен, соған
байланысты компания басқару әрекеттерін бағыттау арқылы компанияның өсуіне
және дамуына жол ашылады; фирманың әрекеттерінің нәтижелілігі және қазіргі
менеджменттің тиімділігі лайықты жалғасын табады.
Міндетті түрде компанияның құны мен құндылықтарының түсінігін шектеу
қажет. Кәсіпорындар үшін, құндылықтар теориясы маңызды әлеуметтік-
экономикалық категория ретінде кез келген қоғамдық мәні бар тауар үшін
маңызды да мәнді әлеуметтік-экономикалық ерекшелік болып саналады, бағалау
әрекетінің тәжірибесінде бұнсыз жылжу мүмкін емес. Әлеуметтік-экономикалық
құндылық кәсіпорында – оның өнімдерінің пайдалылығы, жұмыс не қызметінің
тұтынушылар үшін тиімділігі. Экономикалық тиімділік меншікті, активтерді,
қаржыландыру көздерін пайдаланудың альтернативті мүмкіндіктерінің
құндылықтарын алға тарту жолымен бағаланады. Мәні бойынша, кез келген
бағалау – альтернативті игіліктердің құндылықтарын өлшеуге саяды. Егер
күтілетін құндылық нәтижелері қабылданбаған альтернатив құндылықтарынан
жоғары болмайды, бірақ қабылданған шешім экономикалық пайдалылық ретінде
бағаланады. Осылайша, құн альтернативтік құндылық болып саналады, ал кез
келген бағалау – бұл альтернативтік игіліктің құндылықтарды есептеу.
Компанияның нарықтық құны – оның алмастыру құндылығының ақшалай өлшемі,
мамандандыруды есеп алу жолымен тағайындайды, әрі қарай экономикалық
дамудың алғышарттарына жол ашады.
Компанияның мақсатты бағдары ретінде ұсынылады – үстеме құнның
максимальды болуы, кірісті молайтудан гөрі өндірістік күштердің дамуына кең
жол ашады, еңбекақының артуы әр есептелген сағат үшін және жалдамалы
жұмысшылардың жиынтық сұранысын кеңейту, сол сияқты өндірістің тиімділігін
арттыруға бағытталады: еңбек, ұйымдастырушылық-құрылымдық, технологиялық,
өнімдік. Кіріс нормасының максимальды мәні қысқа мерзімді мақсат болып
саналады, нәтижесінде дағдарыс пен банкроттыққа соғады, ұзақ мерзімді және
шектік қоғамдық рентабелділік қағидалары мен үстеме құнның артуы капиталдың
өсу жылдамдығының тұрақтылығына әкеледі.
Компанияның құндық басқарылымы күтілетін немесе менеджмент бойынша
(Expectations Based Management-EBM), маңызды ұғым күтілетін және
күтілмейтін инвестициялар саласында әрекеттердің тиімділігінің өлшемдерін
бағалау мен нәттижелердің жүйесімен байланыстырады, тиімді басқару
шешімдерін қабылдауға негіз болып, сенімді түрде меншік иелері мен
инвесторлардың құндылықтарын құруға ықпал етеді.
Компанияның жұмысының тиімділігі салынған капиталдың бағасы ретінде
бағаланбайды, олардың әрекеттерінің күтілу дәрежесінің ақталуына қатысты.
EBM басқа басқару тұжырымдамаларынан басты ерекшелігі мынада, күтілетін
тиімділіктің артуы компания үшін құндылық құрудың маңызды факторы болып
саналады. Қор нарығы өз алдына компаниялар жетістіктері болып саналады,
жоғары нәтижелер күтілетін адамдарды ынталандырады.
Қазіргі жағдайларда әлемдік экономиканың дамуы арқылы интеллектуалдық
және ақпараттық ресурстардың рөлі артады. Адамдар мен білім, яғни олар
иелік ететін, материалдық емес активтер мен кадрлардың кәсіби
біліктіліктері жаңа құнның негізін құрудағы негізгі фактор болып саналады.
Бұған қатысты құнды құрудың қазіргі тұжырымдамасы қалыптасады және сол үшін
қазіргі компаниялардың дамуын басқарудың моделдері қайта құрылады.
Басқарудың өзгерістерінің көлемді бөлігі бұрынғыдан қозғалыс ретінде
анықталады, қаржылық капитал мен материалдық активтерге бағдарланады,
интеллектуалдық капитал мен күтілетін активтерге қатысты болады.
Жаңа құнды құруға компанияның қабілеттілігін интеллектуалдық
капиталдың құндылығы ретінде анықтауға болады. Бизнестің нарықтық құнын
анықтай отырып, бағалауда бағалаушы тұлға барлық шаруашылық субъектілерінің
құнының жиынтық сомасын қарастырады. Құнды қалыптастырудың ең қарапайым
моделіне сүйене отырып сол көзқарас арқылы назар аударуда ол келесі үлгіде
сипат алады:
Компанияның құны= Активтер – Міндеттемелер. (1.1)
құны
Компанияның = Материалдық + Қаржылық + Өзгеріссі– Пассивтер.(1.2)
құны активтер актитеры з
активтер
Кез келген бизнестің құнын талдай отырып, құрамдас жүйеге қатысты үш
құрамдас жүйені бөле-жара көрсетеді:
– материалдық құрамдас жүйе (материалдық активтер);
– қаржылық құрамдас (қарожылық активтер);
–интеллектуалдық құрамдас ( активтер).
Бизнес құнының материалдық емес құрамдас жүйесі – ең аз қарастырылған
және қазіргі даму кезеңіндегі қарама-қайшылығы көп бағалау әрекетінің
құрамдас жүйесі..
Компанияның стратегиялық дамуының басты өлшемі –интеллектуалдық
капиталдың стратегиялық құндылықтарын арттыру.
Компанияның интеллектуалды капитал құндылықтарын бұзу мен құрудың
негізгі оңтайлы факторлары және оларды анықтау – стратегиялық және
тактикалық шешімдердің мақұлданған негізі, белсенді менеджмент компанияның
құнын бағалау мен дамыту стратегияларын жүзеге асыруда қажет.
Интеллектуалдық капитал туралы білімді және тәжірибелерді жинақтау
интеллектуалдық капиталдың үш құрамдас бөліктерін бөле-жара көрсетуге
бейім: адами капитал, құрылымдық немесе ұйымдастырушылық капитал, клиенттік
капитал. Компанияның құнына ықпал ететін факторларды жіктеу,
интеллектуалдық капиталдың тұжырымдамаларында нақтылана отырып, 1.1-ші
суреттен орын алады.
Талдауға қатынас пен бағалаудың компания әрекетіндегі нәтижелері 1.2-
ші суреттен орын алады
Адами капитал келтірілген сызбада персоналдар мен басқару әдістерінің
біліктіліктерінің жиынтығы ретінде қарастырылады, олардың кәсіби
қабілеттіліктерін оңтайландыруға бағытталып, компаниядағы әрекеттерінің
машық, икем, дағдыларын ұштайды.
Қарзіргі жағдайларда фирманың шынайы нарықтық құны көбінесе
интеллектуалдық активтермен анықталады, өзіндік және бухгалтерлік
моделдердің қатынастарымен кіріктіріледі.
Дәстүрлі бухгалтерлік көрсеткіштерден бас тарту құнға қатысты
тұжырымдамада өте қарапайым – бухгалтерлік есеп әрқашан объективті түрде
ағымдағы қаржылық жағдайға ықпал етеді және қаржылық нәтижелерге ықпал
етеді.
Бухгалтерлік есептің методологиясын тұрақты түрде күрделі ету
компанияның басшыларына қаржылық нәтижелері туралы мәліметтер мен
деректерге елеулі ықпал етеді.
Корпоративтік есеп ақшалай қаражаттың қозғалысы туралы кең көлемді
ақпараттың ауқымын алға тартады, әрекеттің қаржылық емес көрсеткіштері –
акционерлік құндылықтардың өсуінің қозғалмалы факторлары.
Есептік форматтың жаңа құрылымы біздің көзқарасымыз бойынша, өз аясына
келесі үлгідегі төрт ақпарат блогын алады:
– бәсекелестіктің ортасын сипаттау, яғни компания жұмыс атқаратын,
бизнесті жүргізу жағдайлары, нарықты дамытудың болашақ тенденциясын тану
ыңғай алады. Инвесторлар, бұл ақпараттарды пайдалана отырып, назар аудара
алатын жағдайлары, компанияның өзіндік жағдайын бағалауы бәсекелестер мен
болашақ жоспарға қатысты қалай өрістейтіні;
1.1-сурет – Интеллектуалдық факторлар мен құрылымы
– құндылықтарды құрудың стратегиялары, нарық компанияның орны туралы
ақпараттандырады, оның қызметі, мақсат-міндеттері арқау болады;
– құндылықтарды құруды басқару – қазіргі уақыттағы компанияның жағдайы
туралы ақпаратты қамтиды, капиталда бар шығын туралы, күтілетін ақша ағыны
мен кіріс туралы лайықты деңгейде хабардар болады.
– құндылықтар негізі – компанияның болашақ жағдайы туралы ақпарат алу,
оған кедергі келтіретін ахуалдар, қаржылық емес факторлар, қаржылық
есептегі көрініс алған ахуалдар арқау болады, ертеңгі күн жайлы зерттеу
дайындамалары, инновациялар, брэнд репутациясы, клиенттік база, әлеуметтік
меншік пен жауапкершілік мәселелері, қарым-қатынас жағдайы, экология мен
этика. Сөзсіз, бұл модель барлық өзекті сұрақтарға жауап бере алмайды,
бірақ, айқын да нақты есептің қалыптасуына ұтымды ықпал жасайды.
Бұның ізінше сауатты дайындалған есеп қабылдауға ықпал етеді және
құндылықтардың нарығының қатысушыларын бағалау жалғасады, таңдалған
компанияның құнын, инвестициялық салымның бағыттарын айқындайды.
Қазақстандық тәжірибеде акционерлердің көп бөлігі мен топ-менеджерлер
компанияның бизнесін басқаруда құндық қарым-қатынасқа баса мән береді.
Мынадай түсінік бар, компанияны басқарудың тиімділігі ликвидтілікке немесе
кіріс шамасына қатысты ғана емес, бизнес құндылықтарының артуына
байланысты, сол сияқты компанияның нарықтық құнына байланысты.
Үстеме құн өзгерістеріне қатысты қарым-қатынас
Бухгалтерлік (Есептік) Интеллектуалдық (Басқару)
Бухгалтерлік Ақпарат Бухгалтерлік (қаржылық)
(қаржылық) есеп есеп, ішкі есептер,
сыртқы ақпарат
Активтердің құндық бағасы
Материалды активтер, Материалды активтер,
материалды емес интеллектуалды капитал
активтер, қаржы (материалды емес
активтері активтр), қаржы активтері
Мүдделі тұлғалардың тобының арасындағы қарым-қаытнас
Менеджерлар Ішкі стейкхолдер
Мақсат Кіріс Үстеме құн Мақсаты
мен күту
Меншік иелері Сыртқы стейкхолдердер
Компанияның әрекетінің нәтижелерін құндық бағалау
Мақсаты мен нәтижелер Өзгерістер жағдайындағы
мақсат, нәтиже, күтулер
1.2-сурет – Компанияның әрекеттерінің нәтижелерін бағалау мен
талдаудың қарым–қатынастары
Барлық теориялық тұжырымдамалар мен моделдер, қаржылық менеджменттің
қазіргі құрамдас парадигмасын құрай отырып, жекелеген активтердің құнын
анықтауда және компанияның тұтастай нарықтық құнын айқындауда тәжірибелік
тұрғыда қолданылады. Барлық теориялық тұжырымдамалар мен моделдер, қаржылық
менеджменттің қазіргі құрамдас парадигмасын құрай отырып, жекелеген
активтердің құнын анықтауда және компанияның тұтастай нарықтық құнын
айқындауда тәжірибелік тұрғыда қолданылады. 1.1-ші кестеде келтірілген
мәлімттер мен деректер компанияның құнын бағалау моделі мен модеьдің
бағалау тәжірибесі ретінде орын алып, соның негізінде орын алған еңбектік
құн теориясы, сұраныс және ұсыныс теориялары және шектік пайдалылық ыңғай
алады.
1.1-кесте – Компанияның құнын бағалаудың әдістері мен моделі, қарым-
қатынасы
Шығынды (мүліктік) Кірісті қарым-қатынас Салыстырмалы
қарым-қатынас қарым-қатынас
Активтерді талдауға Деректік кірістерді Әрекеттің қаржылық
негізделген әдістер капиталдау мен дисконттауға көрсеткіштері мен
Таза активтер, негізделген әдістер мен активтерді талдауға
ликвидационды құн, моделдер негізделген әдістер
артық кіріс ( гудвил Дисконтталған ақшалай Капитал нарығы,
бағасы), активтерді ағындар: FCFE тұрақты өсуі компания–аналогтар,
жинақтау, қалпына (еркін ақша ағыны – акцион. салалық коэффициенттер,
келтіру құны (кіріс), капиталға) және FCFF мәміле, компаниялардың
аралас құн, нарықтық (компания ағынының еркін ақшабұрынғы мәмілелері,
өзіндік материалдық ағыны), капитализация, кіріс,нарықтық тартымдылық,
капитал, шығынды баға мен кірістің қатынасы, дивиденд
анықтамалардың үстеме кіріс, Гордон кірісі. капитализациясы,
деректік индексациясы Екі фазалы дивидендтерді нарықтық және баланстық
дисконттау моделі. құн қатынасы, салалық
ерекшелік,
лсызықтық–регрессионды
талдау
Модель Эдвардса Бэлла Ольсона (EBO) Кластерлік талдау
Шынайы опциондар моделі Нейрондық желі
Құнға негізделген әдістер мен
модельдер, экономүстеме құн
(EVA), .нарықтық үстеме құн
(MVA), акционерлер үшін
үстеме құн (ALCAR немесе
SVA), ақшалай ағын мен
инвестициялық капитал
рентабелділігі (CFROI и CVA).
Барлық орын алған бағалау әдістері кәсіпорынның құнында шартты түрде
үш әдістемелік қарым–қатынасқа негізделеді: шығындық ( активтер бойынша)
кәсіпорынның нарықтық құнын шығындар негізінде анықтайды; кірістік түрі
кәсіпорынның нарықтық құнын болашақ таза кірістердің ағымдағы құны ретінде
анықтайды, аталмыш нысандарға иелік дарытады; нарықтық түрі (салыстырмалы)
кәсіпорынның нарықтық құнын нарықтық құнға қатысты ақпараттарды салыстыру
арқылы жүзеге асырады, бағаланатын ерекшеліктерді түзету нысанның
пайдалылығының деңгейіне байланысты. Құнды басқару мен бағалау әдістемесі
мен тәжірибелік қарым-қатынасы барысы қазақстандық компанияларды басқарудың
құндық жүйесін енгізудегі маңызды элемент болып саналады, республиканың
экономикасының өсуі үшін қабылданған шешімдердің тиімділігі зор болмақ.
Компанияның құнын бағалау соңғы он жылдықта аса маңызды экономикалық пән
болып саналды, қолданбалы қаржылық менеджменттің тиімді құралы ретінде кең
қолданысқа ие, компанияның әр маңызды шешімінен кейін ресурстарды бөлу
мәселесінде нақты есептеулер тұрады, негіздеулер мен бағдарлар тұрады.
Ресурстарды бөлу, өз кезегінде, компанияның басты қозғаушы күші болып
саналады, сол сияқты әрекеттердің тиімділігінің кілтті факторы болып
есептеледі. Компанияның құнын бағалау компанияны қандай факторлар алға
тартатынын түсінуге көмек береді, сатып алушылар үшін және инвесторлар үшін
қандай жағдайларға ұмтылудың қажеттілігі айқындалады, салынған
инвестицияның сақталу жайлары бақыланады. Бағалау әрекеттері, біздің
көзқарасымыз бойынша, Қазақстан Республикасының бірден-бір өзекті, қажетті
және болашағы зор бағыт болып саналады, нарықтық экономиканың
инфрақұрылымын лайықты сапалы әрекеттерге бағыттайды, нысанның құнын
бағалау мен анықтау бойынша өзекті әрекеттер жалғасын табады, қызметтердің
тиімділігі басқару мен бақылау кез келген шаруашылық субъектілерінің
өндірістік-қаржылық әрекеттерінен көрініс береді, сол сияқты азаматтардың
кірісіне ықпал етіп, елдің экономикасының дамуына түрткі болады.
Кәсіпорынды бағалау нысаны ретінде қарастыруда тұрақты мекеме ретінде алға
тарту көзделеді, өндірістік ресурстар жиынтығы мен кіріс әкелуге қатысты
алғышарттарға иелік етеді. Мүліктік қырлары емес, сол сияқты компанияның
кірісті арттыру қабілеттері де қажетті үдеріс, құндылықтарды нарықтық құнды
реттеу арқылы іске асыру олардың өмір сүру қабілеттері мен қаржылық
тұрақтылығына қатысты. Кәсіпорын бағалаудың нысаны ретінде көптеген
ерекшеліктерге ие болады, яғни есептік шараларды бағалауда қолданылатын
шаралардың жиынтығы ретінде анықталады. Компанияның құнының көрсеткіштері
өз-өзінен маңызды кешенді бағалау болып саналады, кәсіпорынның
әрекеттерінің ағымдағы экономикалық тиімділігінен ғана көрініс бермейді,
сол сияқты оның дамының болашағын ескереді. Бұлардан басқа, ол кәсіпорынның
кез елген өзгерістеріне: операциялық, қаржылық, инвестициялық әрекеттеріне
арқау болады: кірістің төмендеуі, төлем қабілеттілігі, бәсекелестік
ұстанымның жоғалуы, тәуекелдіктердің артуы. Атап өтерлігі, кәсіпорынның
құны кәсіпорынның ағымдағы іс-әрекетінің тиімділігінің өлшемі болады, оның
өзгерістерімен қатысты кез келген басқару шешімдерін қабылдауда да
байқалады.
Компанияның құнының методологиясы өз аясына алады:
– қолданылатын бағалау әдістері мен қарым-қатынастарды сипаттау,
бағалаушы үшін лайықты қарым-қатынасты таңдауды іріктеуде нұсқаулар ұсыну
немесе активтің түріне қатысты шараларды пайдалану (бизнес), сол сияқты
бағалаушы үшін аса қажетті қадамдарды сипаттау жүзеге асып, бағалау
әдістерін пайдаланудың ұтымды жақтары назарда болады;
– құнның негізгі факторларының есептеулерінің үлгілері мен
алгоритмдері;
–қаржылық жағдайларды талдау мен бағдарлауға қатысты негізгі қарым-
қатынастарды сипаттау және экономикалық алғышарттардың есептерін іске
асыру;
– ақпараттарды жинау мен талдау алгоритмін сипаттау, талаптар мен
бастапқы деректерге қатысты активтердің әр класы үшін лайықты көздерін
қарастыру, активтер мен бизнесті бағалауды жүргізу үшін қажетті шараларды
белгілеу;
– қаржылық және математикалық моделдер, яғни бағалаушылар тарапынан
компанияның іс-әрекетін бағалау барысында қолданылады;
– бағалау бойынша есеп құрылымы ұсынылады, бастапқы деректер жинау
үшін ақпараттық сауалдар форматы алға тартылады, ақпараттың негізгі көздері
бағалаушыға бағалауды жүргізуде аса қажет болып саналады.
Әдістемелік негіздер талдауы бойынша, құнды бағадаудағы әр дәстүрлі
қарым-қатынастың жетістіктері мен кемшіліктерін назарға ала отырып,
кәсіпорынның құнын бағалаудағы орын алуы ықтимал көріністер байқалады
(1.2-кесте).
1.2-кестеа – Компанияның нарықтық құнын бағалаудағы қарым–қатынастың
салыстырмалы ерекшеліктері
Нароықтық (Салыстырмалы) Кірісті Шығындық
Негізгі ерекшеліктер
Компанияның құнын анықтау Компанияның құнын анықтау Компанияның құнын
акциялардың орташа нарықтықкомпанияның болашақ анықтау активтер мен
бағасынының деңгейін кірісін бағалау негізінде мүліктерді бағалау
салыстыру арқылы іске жолға қойылады , арқылы жалғасын
асады, ұқсас компаниялардыңқаржылық-шаруашылық табады. Компанияның
жақын болашақтағы әрекетке байланысты нарықтық құны
міндеттерімен болады. активтердің нарықтық
салыстырылады. Капитал Қарым-қатынас құнының
нарығының деректері бағдарланатын нәтижелердіңміндеттемелерді
қолданылады, қол дисконттауына негізделеді.есепке алу сомасы
жеткізілетін нәтижелер ретінде анықталады
арқау болады
Жетістіктері
Толықтай нарықтық әдіс, Бірден-бір әдіс, Нақты орын алған
қолдану мен түсінуде инвесторлар мен меншік активтерге сүйенеді.
қарапайым, Қор нарығының иелерінің болашақ күту Активтер мен
жалпы дамуына байланысты жағдайларын реттейді. қарыздардың ағымдағы
бағдарланады. Бұрынғы Компанияның кірісіне баға жағдайының құнынан
шынайы тәжірибені алға беріп, болашағын көрініс береді.
тартады. Нарық айқындайды. Экономикалық
конъюнктурасын ескеріп, тұрғыда активтердің
инвесторлардың ескіруін қадағалайды,
жетістіктерін назарға Инвестиция мен
алады. инвестициялық
мүмкіндіктердің
статистикалық бейнесін
құрады.
Кемшіліктер
Бұрынғыға негізделеді, Еңбек сыйымдылығы зор. Активтердің жағдайы
болашақ күту есебі жоқ, Компанияның мен барысы туралы
компанияның даму болашағын қаржылық-шаруашылық толық ақпараттарды
жоққа шығарады. әрекеттері мен бизнес талап етеді, Еңбек
Белсенді қаржылық нарығыныңерекшеліктері туралы толықсыйымдылығы зор,
қызметін талап етеді, ақпаратты талап етеді, материалдық емес
нарықтың ақықтығын – іске компанияның дамуы туралы активтер мен гудвилл
асқан мәмілелер бойынша қаржылық-өндірістік құнына ескермейді.
деректерге қол жеткізу жәнеақпараттар туралы қосымша Статикалық ыңғайда,
бағаланатьын компания түсініктер мен компанияныңболашақ компанияның
бойынша қаржылық ақпаратқа болашақ дамуы туралы кірісін, болашағын
қол жеткізу, сол сияқты саладағы тенденциялар, күту байқалмайды
ұқсас компания бойынша елдің ерекшеліктері. Ұзақ
салыстыру . Күрделі мерзімді бағдарлаудың
түзетулер жұмыстары қажет, айқын болмауы. Күрделі
кезеңаралық есептеулер ахуалдар дисконттау
бойынша құнның қорытынды жүктемесі арқылы
есебінде Қол жеткізілуі анықталады, оған ықпал
қиын деректер нарықтың ететін бағалау факторлары
айқын болмауы жағдайында. бар. Ішірана ықтималдық
мәндерге ие. Болашақта
оңтайлы шешімдерді өзгерту
мен қабылдау мүмкіндіктері
ескерілмейді, бағалаудың
кезеңінде түсетін
ақпараттарға сай
Қолданыс саласы
Ұқсас компаниялардың Тұрақты және кіріс көзі Материалдық шағын
әдістері шағын және орташа мол кәсіпорындарда мөлшердегі
компанияларға лайықты, сатуқолданылуға лайықты. активтерді иеленетін
әдісі – ірі компанияларға. компанияларға
Экспресс–бағалауға лайықты. қолдану тиімді, сол
сияқты тұрақты
қаржылық
дағдарыстағы
компанияларда да
қолданылады.
Қазіргі экономиканың жағдайларында бизнесті кәсіби бағалау барысында
міндетті түрде ақылға сыйымды, тиянақты негізделген әр түрлі бағалау
есептері алға тартылады, нарықтың жылдам өзгеретін талаптары ескеріліп,
қазақстандық экономиканың дамуының ерекшеліктері назарға алынады.
Кәсіпорынның бағаллау нысаны ретіндегі ерекшеліктері мен мәнінің
анықтамаларынан шығара отырып, мақсатты түрде анағұрлым оңтайлы қарым-
қатынас бағыттарын тиімді пайдалану кәсіпоррынның қабілеттілік жайын ескере
отырып, кіріс әкелуге негізделіп, ішкі және сыртқы факторлардың
өзгерістерінің барысына негізделеді, кәсіпорынның құнына ықпал етеді.
Компанияның құнының динамикасы, кіріс қарым-қатынасы жолымен анықталып,
менеджерлер мен меншік иелері үшін анағұрлым ұтымды басқару шешімдерін
қабылдауға жол салады.
Дисконтты ақша ағынының моделі өз алдына компанияның қаржылық
менеджментінің маңызды құралын құрайды, икемді қалыптастыру моделдерімен
қоса қабат компания құнын айқындауда аналитик пен қаржылық басқарушыға құн
факторларын анықтау мүмкіндіктері ұсынылады – қаржылық көрсеткіштер, яғни
өзгерістеріне құнның мәні анағұрлым сезімтал болып келеді.
Нақты осы қарым-қатынастың жұмыста қолданылуы оның отандық тәжірибеде
кең қолданылуымен байланысты, сол сияқты басқа екі қарым-қатынастың
бағаланатын компанияға қатысты үйлеспеушілік жағдайы назарда болады.
Аталмыш әдістің қолданылуы кәсіпорындарды бағалауда анағұрлым негізді,
шаруашылық әрекеттерінің кірісті тарихын иеленеді, тұрақты экономикалық
даму мен өсу кезеңінде орын алады.
Екі негізгі қаржылық тұжырымдамаларды пайдалану арқылы: ақшаның
уақытша құны мен кіріс тәуекелдігінің уақытша құны, - инвестордың
дисконтталған еркін қаражат қорын анықтауына мүмкіндік береді, болашақтағы
актив деректеріне ыңғай алады.
Біздің тарапымыздан дайындалған инвестициялық жобаларды бағалау
әдістері компания үшін кірістің модифицирленген ішкі нормасына сай
жалғасын табады (Modified Internal Rate of Return, MIRR), келесі теңдеуді
шешуде анықталады
, (1.3)
мұндағы COF – шығын ақша ағынының жоба бойынша;
t – жылда,
n – жобаның өмір сүру мерзімі,
r – жобаның капиталының құны,
CIF – жобаның ақша ағынының ену жүйесі,
MIRR – модифицирленген кірістің ішкі жүктемесі,
FV – ақшалай ағынның болашақ құны.
Көрсеткіш MIRR әдеттегі ішкі рентабелділіктің алдында көлемді
жетістіктерге ие – (IRR). MIRR есептеулері нақтылағандай, ақша қаражатының
ағыны жобадан капиталдың құны бойынша реинвестицияланады, әдеттегі ішкі
кіріс аңғартқандай, ағындар жобаның ішкі жүктемесі бойынша
реинвестицияланады. Бұлардан басқа, модифицирленген кірістің ішкі жүктемесі
көбейтілген пішіндегі ішкі кірістің мәселелерін шешеді – IRR, жобаны талдау
жағдайында ерекше ақшалай ағынмен таза ақшалай ағыны енген жүйемен
араласады.
Алайда, біздің көзқарасымыз бойынша, бұл модель заттардың шынайы
жағдайынан көрініс алмайды, түсетін ақша ағынының реинвестициялануы жүзеге
асады. Олар акционерлер тарапынан шығындалу үдерісінде тек аккумулирлену
ыңғайы арқылы жалғасады. Сол сияқты орын алуы ықтимал нұсқа капитал
құнының төмен жүктемесі бойынша реинвестицияланады, мысалы, депозитке
орналастыруда қажетті алғышарттарға жол салады.
Сол үшін біздің тарапымыздан ұсынылатыны – кірістің ішкі жүктемесінің
модифицирленген есептелімін түзету көзделеді, ол мына үлгіде іске асады
(1.4)
Болашақ ақша ағынының құнын есептеу үшін қолданылатыны – компаундирлеу
коэффициенті, реинвестицияның шынайы жүктемесіне негізделген (Reinvestment
Rate, ReiR), капитал құнының жүктемесіне сай емес (WACC). Егер түсетін
ақшалай қаражат принципінде реинвестицияланбайтын болса, есептеу
компаундирлеу іске аспаған қарапайым сомалар бойынша жүзеге асады, ақшалай
ағынның құрамына қосымша енеді.
Классикалық көрсеткіш келеңсіздіктерін болдырмау үшін – MIRR біздің
тарапымыздан енгізілген аббревиатура – MIRoR (Modified Internal Rate of
Return). Инвестициялық жобаның кірісінің деңгейін бағалау мен талдаудың
жаңа түрі – (MIRoR) капиталдың орташа құнын есепке алуға негізделіп,
бастапқы ақша ағынының дисконтталуы үішн, сол сияқты реинвестицияланған
капиталдың кірісінің жүктемесі ретінде енген ақшлай ағынның компаундирленуі
үрдісі жалғасатын болады.
Белгісіздік деңгейі жоғары болуы жағдайында кірістік қарым-қатынас
бірқатар кемшіліктерге ие болады: статикалық, консерватизм қарастырылып
отырған инвестициялық жағдайда, белгісіздікті болдырмау жайынан бас тарту
инвестициялық жобаның талдану мерзімінде іске асып, нәтижесінде жағдайдың
болашақ дамуының сценариі пайда болады, яғни тәуекелдіктер мен басқа да
алғышарттарға қатысты шешу жолдары нұсқалады.
Нақты опциондар әдісі принциптік тұрғыда жаңа қарым-қатынастарды
алға тартады, басқару шешімдерін оңтайлы түрді қабылдаудың және болашақта
соған сай түсетін ақпараттың мүмкіндіктерін ұтымды түрде іске асырады. Оның
үстіне, болашақта шешімдерді қабылдау мен өзгерту талдау уақытында
бағаланады. Опциондар, активтермен байланысты бола отырып, икемділікке
байланысты жетістіктерге ие болады. Компания, опциондармен иелік етуде,
жандандыру, мерзімін ұзарту, әрекеттерді қысқарту мен кеңейту, зор
икемділікке ие, яғни құнның ұлғаюымен жалғасады, опционы жоқ компаниямен
салыстырғанда. Опциондардың маңызды болуы компанияның құнына ғана ықпал
етіп қоймайды, сол сияқты басқару шешімдерінің өлшемдерін қабылдаудың
жағдайларын қамтамасыз етеді, әрекеттің немесе операциялардың басында,
аяққы кезеңінде іске асады. Шынайы опциондар компанияның белгілі
активтерімен ұштасады.
Опциондарды бағалау әдістері ақшалай ағынды дисконттау моделі алдында
жетістіктерге ие, соның арқасында икемділіктің құндылықтарын сандық тұрғыда
өлшеу мен нақтылау жүзеге асады. Шынайы опциондар пайдалану белгісіздік
жағдайларында стратегиялық шешімдерді жан-жақты бағалауға зор мүмкіндіктер
береді, стратегиялық және қаржылық талдаудың маңызды құралы болып
есептеледі, икемді болып саналады.
Қаржылық опциондар өз алдына активтерді сатып алу не сату құқығын
қояды, алдын ала құпталған баға назарда болады (опционның орындалу бағасы),
алдын ала мақұлданған уақыт шегінде (опционның іске асу мерзімі) және
қаржылық тәуекелдіктерді сақтандырады. Сол үшін біздің дайындаған
әдістердің ішінде опциондар қолданылады.
Макроэкономикалық факторлардың қаржылық нарықтың тиімділігіне ықпалы ,
экономикалық өсу мен компанияның нарықтық құны ықпал етеді.
Қаржылық қызметтің қарқынды дамуының жағдайында, әлемдік экономикада
байқалатын жағдайларға қатысты соңғы он жыл төңірегіндегі, сол сияқты
басталған қаржылық дағдарыстың капиталдың нарығының тиімділігін бағалауда
септігі ерекше, нарық қоры, оның экономикалық өсуге әсері, құн нарығы мен
компанияның капитализациясы, ұлттық игілікке жұмыла әрекет жасау басты
назарда болады.
Корпоративтік басқару мен компанияның құны. Корпоративтік басқарудың
тиімді жүйесі қалыптты түрде компанияның қаржылық нәтижелеріне ықпал етеді.
Басқарудың үрдісінің бөлінуі мен компанияның иелік ету үдерісінде
компанияның әрекеттерінің тиімділігін арттыру көзделуде, ал директорлар
кеңесінің механизмін пайдалану мен компания құнын басқаруды енгізу
менеджерлер мен меншік иелері арасындағы шиеленістерді азайтуға
бағытталады.
Құнды молайту көрсеткіштерін іріктеу корпоративтік әдістермен қолдау
табады, стратегиялар мен тактикалар, яғни ұйымдардың мүшелерін біріктіріп,
бәсекелестік аренада басты орын алуға итермелейді.
Әрине, ұзақ мерзімді нарықтық фирманың құнын смолайту үшін бірқатар
шаралар қажет, маңызды жақпен ұтымды қарым-қатынастың орын алуы болмаса,
тұтынушылармен, тасымалдаушылармен, реттеу органдарымен, қоғаммен өзара
жақсы байланыс орнамаса, нәтижеге жету қиын. Ұзақ мерзімді нарықтық құнның
өзгерістері компанияда – жетістікті бағалаудың көрсеткіші болып саналады.
Компания корпоративті басқару жүйесін жан-жақты қарастыруы шарт, ең
алдымен, өзінің акционерлерін қорғау мен мүдделерін сақтау құралы ретінде.
Тиімді корпоративті басқару компанияның бәсекеге күштілігін айқындайтын
бірден-бір шешуші фактордың бірі.
Жекелеген компаниялар мен зерттеулер байқатқандай, корпоратиявті
басқару жүйесі жақсы жолға қойылған компаниялар инвесторлар үшін тартымды
және жоғары құнды иеленеді, капиталдың шығынының аздығына жол ашылып,
алаяқтық деректеріне жол берілмейді, өздерінің актвитерін ұтымды қолданады.
Корпоративті басқару фирманың құнын стратегиялық басқарудың тиімді
құралы.
Компанияның құнын стратегиялық басқарудың альтернативтері туралы
айтуда, ең алдымен, үш базалық стратегияны көрсетеміз:
– негіздік өсу стратегиясы, құнның артуы компанияның негіздік
көрсеткіштерінің артуы есебінен жүзеге асады;
– ұйымдастырушылық өсу стратегиясы, корпоративті басқару тәжірибесін
жақсарту есебінен құнның артуымен қатысты;
– аралас стратегия, өз алдына құнның артуын негіздік көрсеткіштерді
бір уақытта жақсарту арқылы іске асады, сол сияқты корпоративті басқару
нысанға алады.
Мәнді тетік, яғни корпоративтік басқарудың тиімсіздігін азайтуға
бағытталатын әрекет сыйақы, ынталандыру жүйесі (опцион түрінде акция, бонус
сатып алуға қатысты). Белгілі деңгейде сыйақы шешім қабылдау механизмі
арқылы жалғасады, нарықтың күтуіне негізделеді, өз кезгінде, қалыпты түрде
компанияның құнына ықпал етеді. Сыйақы, ынталандыру жүйесі корпоративті
басқарудың қосалқы жүйесі болып есептеледі. Корпоративті басқарудың
тиімділігі мен айқындылығы, компанияның қаржылық архитектурасы компанияның
әрекеттерінің нәтижелерін жақсартуда ықпалы күшті факторлар болып саналмақ.
Компанияны тиімді басқаруды ұйымдастыру мен құнды өсіру бағытында міндетті
түрде құнның кілтті факторлары нақтыланады (КФС) және олардың құнға әсері
ескеріледі. Құнды қарым-қатынастың бірден-бір маңызды жетістігі басқару
әрекетінде мынада – бұл қарым-қатынас қаржылық және қаржылық емес
көрсеткіштердің арасындағы байланысты тағайындай алады, сол сияқты бизнес
операциялық басқару мен қаржылық басқару арысндағы жағдайларға тікелей
қатысты, олардың компанияның құнын құру алғышарттарын бағалау, менеджер
тарапынан қаржылық міндеттерді шешуді іске асыру, компанияның әрекеттерінің
қаржылық тиімділігін ынталандырудағы жайларды бақылау, басқару. Біздің
тарапымыздан бөлініп көрсетілген кілтті қаржылық емес факторлар,
компанияның құндылықтарына ықпал ете отырып, кешенді көрсеткіштер жүйесінде
орын алады, құнның құрылуы көрініс алып, белсенді басқаруға қажеттілік
айқандалады. Олардың қатарына енетіні : өзіндік және зайымдық капиталдың
қатынасы, құны, өзіндік және зайымдық шығындар, кірістер, әр түрлі
пішіндегі активтерге генерирленеді: түсім, кіріс, құн ағыны, дисконтталған
ақшалай ағын, үстеме құн, компанияның аккумулирленген жағдайлары,
инвестиция рентабелділігі, баланстық құн және активтердің рентабелділігі,
орташа капиталдың құны және т.б. Қаржылық емес факторларға, яғни құнға
ықпал ететін жағдайларға енеді: корпоративті стратегия; құнды және әмбебап
өнімдерді өндіру (тауар не қызмет); басқару сапасы; компания абыройы;
брэндтің белгілі болуы; клиенттерді ұстау қабілеттілігі; бизнес-процестер
ұйымдастыру, кадрлардың кәсіби біліктілігі; интеллектуалдық потенциал;
инновация; компанияның әлеуметтік және экологиялық саясаты; дивидендтік
және инвестициялық саясат, компанияның байланысы мен қарым-қатынасы,
жұмысшыларды ынталандыру мен сыйақы. Соңғылары компанияның қаржылық
менежментінде бірден-бір маңызды орындардың қатарынан орын алады,
компанияның құндылықтарын арттыруға бағытталады.
Компанияның құнын бағалаудың қаржылық моделі дайындалды, яғни соның
аясында опциондарды пайдалана отырып, компанияның құнын анықтау
әдістемелері белгіленді, сол сияқты қазақстандық қор индексі бағалау
нарығыда - KASE және автономды тәуекелдік– факторлар, компанияның құнына
ықпал етеді. Қазақстандық компаниялардың баға құрылымын құруда келесі
талаптар қалыптасты:
1) модельді арнаулы тілде ұсыну көзделеді UML – модельдеу графикалық
тілде кіріктіріледі;
2) қазақстандық компаниялардың құнын басқару механизмдерін
қалыптастыру және олардың баға құрылымында елеулі ерекшеліктері айқындау;
3) модельдерді қолданудың әмбебаптығы;
4) модельдер мен олардың құралдарына қол жеткізудің қолайлылығы;
5) ашық ақпаратты пайдалану;
6) операцияларды автоматтандыру.
Белгісіздіктің жоғары деңгейінде жұмыс атқарып отырған компаниялар
үшін , нақты, шынайы опциондар елеулі мәндерді иелік етеді. Капиталдың
дамушы нарығы өз-өзінен белгісіздіктің жоғары деңгейін қамтиды және өсудің
жоғары потенциалына иелік етеді. Осылармен байланысты опционның қолданысы
компаниялар үшін маңызды, яғни капитал нарығының өсу жағдайларында қызмет
ететіндері үшін, негізінен БРИК және Қазақстан елдерінде. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті
Қаржы кафедрасы
Қорғауға жіберілді
2011 ж. __________
Кафедра меңгерушісі ____________ Н. С. Кафтункина ___
(қолы) (аты-жөні, тегі)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы _Компанияның құнын басқару (Гулливер Фирмасы ЖШС
үлгісінде)_________________________ __________________________________
Мамандық бойынша 050509 Қаржы
(шифр) (атауы)
Орындаған А. О. Латыпова
(қолы) (аты-жөні, тегі)
Топ СҚарж(м)-305(қ)
Ғылыми жетекші
Қазақстан Секьюрити Л. А. Жунусова
Систем
ЖШС менеджері
(қызметі, ғылыми (қолы) (аты-жөні, тегі)
дәрежесі)
Нормабақылаушы М. М. Мухамедова
(қолы) (аты-жөні, тегі)
Павлодар
2011
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті
Латыпова А. О.
Компанияның құнын басқару
(Гулливер Фирмасы ЖШС үлгісінде)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
мамандық 050509 – Қаржы
Павлодар
2011
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Компанияның құнын басқару мен бағалаудың теориясы мен 7
методологиясы
1.1 Компания құны ұғымының мәні мен мазмұны 7
1.2 Кәсіпорынның құнын басқарудың қазіргі жағдайы 22
1.3 Көрсеткіштердің тепе–тең жүйесі кәсіпорынды басқарудың негізі 25
ретінде
2 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау және оның құның бағалау 32
(Гулливер Фирмaсы ЖШС үлгісінде)
2.1 Гулливер Фирмaсы ЖШС жaлпы сипaттaмaсы мен iс–әрекетiнiң 32
экспресс–тaлдaу
2.2 Гулливер Фирмaсы ЖШС өтiмдiлiгi мен төлем қaбiлеттiлiгiн 39
тaлдaу
2.3 Гулливер Фирмaсы ЖШС–нің қaржылық тұрaқтылығын тaлдaу 44
2.4 Кәсіпорынның іскерлік белсенділігінің көрсеткіштерін талдау 47
2.5 Гулливер Фирмaсы ЖШС компанияның құның бағалау 50
3 Компанияның құнын басқарудың тиімділігін көтеру бойынша 56
ұсыныстарды дайындау
3.1 Компанияның құнын басқарудағы анағұрлым тиімді әдістер мен 56
тәсілдерді таңдау
3.2 Кәсіпорында сапаны басқару қызметін қалыптастыру 72
Қорытынды 77
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 81
А қосымшасы 2010 жылғы 31 желтоқсaндaғы жaғдaй бойыншa 83
Гулливер Фирмaсы ЖШС Қаржылық есебі
Ә қосымшасы Графикалық бөлім 85
Кіріспе
Қазақстан Республикасының нарықтық экономикасының дамуы қаржылық
операцияларды жандандыруды сату, сатып алу, реұйымдстыру, сіңіру, кәсіпорын
листингі сияқты компанияның құн категориясына қатысты экономикалық ғылымда
қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатында іске асатын әрекеттер ретімен
жалғасын табады.
Компанияның құнын бағалау институтын белсенді енгізудің қажеттілігі
қаржылық менеджменттің құрамдас бөлігі ретінде экономикалық өмірге енді,
Қазақстан Республикасындағы оның қарқынды дамуының жолдарын анықтау
жалғасын тапты. Бағалауға деген өажеттілік артып, құнның көптеген күрделі
нұсқалары орын алды, мүліктік құқықтарды жүзеге асырудың сан алуан
нұсқалары – акционирлеу, инвесторларды қосымша акциялар шығаруға тарту,
мүліктерді сақтандыру, кепіл затын қою арқылы несие алу, салық айналымын
есепке алу, мұрагерлік жағдайына қатысты мәселелерді шешу, кәсіпорынның
әрекеттерін қаржыландыру мен инвестициялау жағдайларын реттеу. Активтердің
құны міндетті түрде кәсіпорынның нарықтық құнын қалыптастыруда қатысады,
яғни инвесторлар үшін қаржылық менеджмент саласында маңызды мақсатты
көрсеткіш болып саналады.Оларды қаржылық-шаруашылық әрекеттерде қолданудың
салалары компанияда Қазақстанның нарықтық қатынастарының жағдайы бойынша
кеңейе түседі. Бұдан компанияның құнын бағалаудың әдістері мен әдістемелік
қарым-қатынастарының теориялық және әдістемелік қарым-қатынастарын нарықтық
экономиканың ғалыми және тәжірибелік құрылымдарына енгізу қажеттіліктері
туындайды.
Компанияны бағалауға қатысты көптеген қарама-қайшы пікірлер мен
дауларға қарамастан, оның құны, жалпы құн сияқты, бұрынғыдай анықталуы
қиындық туғызатын категория болып қала береді, оңтайлы көрсеткіштері мен
әдістері компанияның құнын бағалауда лайықты нәтижелерге қол жеткізуге
себепкер болады.
Компанияның капиталының нарықтық құнын анықтау оны трансформациялаумен
ұштастырылады, әрекеттерін жандандыруға, нарықтағы бәсекелестіктерді
арттыруға себепкер болады, сол сияқты қаржылық жағдайдың барысында
туындайтын қауіптер мен орын алуы ықтимал қиындықтардан хбардар етеді,
болашақтағы өсу жайынан мәліметтер береді. Бұл барлығы үшін бағалы, кім бұл
іспен байланысқа енетін болса: меншік иелері, басқарушылар, жұмысшылар,
тұтынушылар, тасымалдаушылар, мемлекет, қаржылық институттар, тұрғындар
үшін. Компанияның құнын бағалау үдерісі оның стратегияларын дайындаудың
негізі болады. Ол альтернативті қарым-қатынас түрлерін анықтап, олардың
қайсысының компанияны тиімді қамтамасыз ететіндігі айқындалады, атап
өтерлігі, оның капиталының жоғары нарықтық бағасы қарастырылады.
Дамыған елдердің тәжірибелері байқатқандай, кәсіпорынды басқару
тұжырымдамасы, меншік иелерінің мүліктерінің құндарын молайтуға негізделіп,
бірден-бір ұтымды да оңтайлы әдістердің қатарынан есептеледі. Нарықтық
жағдайларда нарық субъектілерінің арасындағы игіліктерді әділ де айқын
реттеу, бөлу мәселелері туындауда. Бұл мәселелерді шешудің бірден-бір
алғышарты, себебі – компанияның құнын адекватты тұрғыдан бағалау,
қазақстандық компаниялардың тәжірибесіне құнды басқарудың озық жүйелерін
енгізу, мақсаты – олардың инвестициялық тартымдылықтарын арттыру, бәсекеге
қабілеттіктерін дамыту, қаржылық менеджменттің тиімділігін көтеру мен
барлық қоғамның игілікті өмір сүру жағдайларын қалыптастыру көзделеді.
Компаниялардың құнын бағалаудың теориялық-методологиялық және
тәжірибелік қарым-қатынастарының жаңаша түрлерін анықтауда, жинақтау мен
жүйелеудің қажеттілігі зор, Қазақстанның экономикасының ерекшеліктерін
ескере отырып, тәжірибелік міндеттерді шешуде олардың мән-мағынасын ескеру
көзделеді, бұл қазір мемлекет алдында тұрған мәселе, аталмыш зерттеу
жұмысының тақырыбын негіз етуге тура келді.
Құнның теориясы мәселелері ғалым-экономистердің назарында экономикалық
ойлаудың барлық тарихында орын алып келді. Тауарлардың құндарын анықтауға
қатысты факторларды қарастыру, тауарлар құны мен олардың экономикалық
үдерістермен өзара тығыз байланыстары , құнды анықтаудың методологиясының
мәселелері, ресурстарды қалыптастыру мен пайдалану қаржылық менеджмент
саласындағы көптеген ғылыми жұмыстардың барысына арқау болды, әлі де арқау
болуда, атап айтқанда ол жұмыстардың қатарына мына ғалымдардың еңбектерін
қосуға болады: А.Смит, Дж. М. Кейнс, Ю. Бригхэм, Дж. К. Ван Хорн, С.
М.Никитин, Н. М. Светлов, И. А. Бланк, В. В. Бочаров, В. В. Ковалев, Е. С.
Стоянов, А. К. Арыстанов, С. С. Арыстанбаева, У. Б. Баймуратов, С. Ж.
Интыкбаева, В. Д. Мельникова, К. О. Окаева, А. К. Тургулова, Н. Н. Хамитова
және басқалары.
Зерттеу мақсаты компанияның құнын бағалауды теориялық және
методологиялық негіздеумен ұштастырылады, компанияның құнын басқару
модельдерін дайындау мен тәжірибелік бағыттағы әдістерін іске асыру
компанияның нарықтық құнын бағалауда кәсіпорынның әрекеттерін тиімді
басқару үшін қажетті шаралар болып саналады.
Мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай міндеттер анықталды:
– қазіргі қаржылық менеджменттің теориялық–методологиялық негіздерін
жүйелеу мен зерттеу, компанияның құнын бағалау мен оларды басқару
әрекеттерімен тығыз байланысты, қарым-қатынасты құрайды;
– ғылыми құн категориясының концептуалды негіздерін зерттеу, құн
теориясының алғышарттарын қалыптастыру, осы негізде категорияның
экономикалық мазмұнын толықтыру мен нақтылау жүзеге асады, құнның теориялық
қырларын ашып, оны жан-жақты бағалау лайықты іске асады: құн,
компанияның құны, нарықтық құн, компанияның құнын бағалау;
– бағалау әрекеттерінің тиімді түрлеріне қатысты әлемдік озық үлгідегі
іс-тәжірибелерді тану, қарастыру, қазақстандық қазіргі жағдайларда оларды
бейімдеудің мүмкіндіктерін қарастыру;
– тұжырымдамаларды негіздеу, құнның моделі мен бағалық ерекшеліктеріне
негізделеді: бухгалтерлік, экономикалық және факторлық;
– қарым–қатынастардың жиынтығын анықтау, осыған лайықты әдістер мен
әдісмеме үлгілері, қаржылық менеджменттің өнімді және негізделген
құралдары, компанияның құнын бағалау үшін және компанияны бағалаудағы
негізгі субъектлердің жіктелімдерін негіздеу жалғасын табады, бағалау
мақсатымен ұштастырылады;
– омпанияның нарықтық құнының макроэкономикалық факторларының ықпалын
негшіздеу мен анықтау;
– қазіргі қаржылық дағдарыстың капитализацияның төмендеуіне ықпалы мен
қазақстандық компаниялардың акцияларының нарықтық құнының бәсеңдеуіне
әсерін зерттеу, қарастыру;
– компанияның құнын басқарудың жүйесін дайындау, оны енгізудің
механизмдерін қарастырып, құнға негізделген факторларды айқындау,
компанияның әрекеттерінің көрсеткіштеріне назар аудару;
– қазақстандық компаниялардың құнын басқарудың тиімділіктерін
айқындау;
– компанияның құнын бағалаудың қаржылық моделдерін дайындау мен оларды
қазақстандық компаниялардың құнын бағалау үлгісінде бейімдеуді іске асыру;
– компанияның құнын бағалау үшін кірістің модификацияланған шынайы
жүктемесінің көрсеткіштерін негіздеу немесе инвестициялық жобаның
тиімділігіне қатысты шараларды іске асыруда қолайлы алғышарттарды нысан ету
көп нәтижелерге бастайтындығын арқау ету, назарға алу;
– бағалаудың ұсынылған моделдері бойынша қаржылық менеджменттің
тиімділігін арттыруға қатысты, лайықты шараларды ұсыну және құнды басқару
негзінде компанияны корпоративті басқаруды жандандыру, топ–менеджментті
ынталандыру мен қызметкерлерге құн факторларына қатысты мәліметтер мен
деректерді ұсыну, алға тарту.
Зерттеу нысаны ретінде компанияның құны орын алады, негіз болған
құрылым – Фирма Гулливер ЖШС басқару жүйесінде.
Зерттеу пәні ретінде – қаржылық-экономикалық қатынастардың жиынтығы
алынады, компанияның нарықтық құнын бағалау нәтижесінде туындайды.
Жұмыс барысында қолданылған еңбектер, экономикалық ойлаудың
жетістіктерін жинақтау мақсаты көзделген, сол сияқты шетелдік және отандық
ғалымдардың зерттеу нәтижелері құн теориясы саласында, қаржылық және
корпоративтік менеджмент бағытында, компанияның құнын бағалау мен қаржылық-
экономикалық талдауларға негізделеді.
Методологиялық негіз ретінді орын алған әдіс-тәсілдер қатарында –
жүйелі, салыстырмалы, синергетикалық және ситуациялық талдаулар жүйесі,
талдау, бақылау, байқау мен синтез, танымның диалектикалық әдістері,
экономикалық-математикалық моделдеу, қаржылық менеджмент пен компанияның
құнын бағалау әдестері енеді.
Зерттеудің эмпирикалық негізі – Қазақстан Республикасының
Президентінің нормативтік–құқықтық актілері мен заңдарының жиынтығы, сол
сияқты Қазақстан Республикасының Өкіметінің бағалау саясатын реттеу,
қаржылық есеп, әдістемелік, анықтамалық материалдары мен анықтамалықтары
қолданысқа енді.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы жалпы сипатына қарай мына жайлармен
ұштастырылады, ол компанияның құнын ұсынылған қаржылық модель компанияның
құнын бағалауды зерттеудегі бірден-бір қадам болды, құнды басқару, соған
қатысты теориялық және тәжірибелік нұсқаулар кешені алға тартылып,
компанияның құндылықтарын арттыруға және қаржылық менеджменттің тиімділігін
күшейтуге бағытталады.
1 Компанияның құнын басқару мен бағалаудың теориясы мен методологиясы
1.1 Компания құны ұғымының мәні мен мазмұны
Корпоративті қаржы, қаржылық менеджмент теориясы мен тәжірибесінде
оңтайлы басқару шешімдерінің оңтайлы әдістері мен технологиясын енгізу мен
пайдалану қажеттілігі туындауда. Бұл үшін теориялық негіздер мен қаржылық
ғылымның базалық категориялары деңгейінде мынадай категорияларды нақтылау
қажеттіліктері туындайды – құy және құндылық, компания құны –
қаржылық нарықтың рөлін қарастыру, корпорацияны тиімді басқару мақсаттарын
нақтылау, компанияның нарықтық құнының арту факторларын айқындау іске
асады.
Құн теориясы экономикалық ғылым мен тәжірибе үшін үлкен мәнге ие
болатын мәселелердің шешімдерін ғылыми тұрғыда іске асуына мүмкіндік туады
және атап өтерлігі, баға пропорциясы мен ақтық көздер (немесе көздер)
кірістері ескеріледі.
Құн теориясының негізгі мәселелері – бағаның ақтық негізі мен ақтық
көз кірістер бойынша К.Маркстің экономикалық ілімдерінде анағұрлым толықтай
көрініс алған, оның үстеме құн туралы теориясы еңбек жүйесі ғылыми
теориясына негізделеді. Баға негізінде Маркс бойынша және соған сай құн
пропорциясы капиталистік өндірісте еңбекпен қалыптасқан құнға қатысты,
барлық еңбекке қатыссыз кірістер – кіріс, пайыз, рента – өз алдына үстеме
құнның жекелеген бөліктерін құрап, жұмысшылардың төленбеген еңбегінен
құрылады.
Марксистік экономикалық теория, қоғамдық қажетті еңбек шығындарының
құнын анықтай отырып, бағаның ақтық негізі туралы ғылыми жауап береді
(үстеме құн туралы ілімдерде және кірістің ақтық көзі ) және бұл жауаптың
органикалық бөлігінде өлшемділік мәселелерін шешеді. Бұндай шешім құн
бойынша базаны құрайды және баға теориясының мәселелерін шешуде ғылыми
дұрыс шешімдер табуға ықпал етеді, сол сияқты қызметтік шешімдердің дұрыс
шешімін табуына әсер етіп, зерттеу пәні болып саналады.
Авторлар баға теориясын құруда құнға қатыссыз ыңғайда құрды, (нақты
шығын), ұсыныстар мен сұраныстардың қатынастарына талдауды шектейді,
жекелеген кәсіпорындардың ұстанымынан баға құрылымының мәселелерін
зерттеді. Сұраныстардың өзгерістерін ол редельді пайдалылық категориясымен
байланыстырды, яғни нарықта максимальды баға ретінде орын алады. Баға
теориясы, сұраныс пен ұсыныстың өзгерістері арқылы қарастырып, тауарлар
нарығында және кәсіпорынның факторларының нарығында баға түзуші
құрылымдардың кешенді түрдегі өзара әрекеттерін назарға алады, экономикалық
теорияның басты ұстанымын иеленеді.
Құн жүйелі категория ретінде, барлық экономикалық және экономикалық
категориялармен ұштасып, игілікті арқау етіп, игілік үшін тиімді де оңтайлы
норматив болып саналады, игіліктің құндылығынан көрініс беріп, жекелеген
физикалық тұлға мен шаруашылық субъектілерінің, сол сияқты тұтастай елдің
игілігі үшін қызметке енеді.
Нарықтық құн – экономикалық негізделген бағалау нысанының құны, яғни
анағұрлым ықтимал болуы ықтимал, (тепе-тең ыңғайда) сатып алу бағасы
ретінде, құралдарды сату мен инвестициялау нақты және бәсекелестік нарықтың
жағдайында бағалаудың уақытында әрекетке енеді.
Компанияның құны – өзіндік немесе инвесстицияланған капиталдың есептік
бағасы, компанияның мүліктік кешені, мақсаты – қаржылық капитал
инвесторларымен салымнан пайданың түсуін анықтау.
Компанияның құны кірісті қарым-қатынас көзқарасы тұрғысынан – бұл орын
алған активтерде болашақ еркін ақша қорының ағымдағы құны, сол сияқты
компанияның өсу перспективалары, капитал тартудың орташа есептелген құны
бойынша келтіріліп (қаржыландыру көздерін тарту құнының, олардың нарықтық
құнының барысына пропорциональ) немесе кірістің ішкі жүктемесінің жағдайына
икемделеді.
Басқаруға қатысты құнды қарым-қатынас айғақтағандай, менеджменттің
стратегиялық мақсаты –компанияның өсуі, бұл жағдайға қол жеткізу үшін оның
бәсекеге қабілеттілігін арттыру, қаржылық тұрақтылықты нығайту,
инвестициялық тартымдылықты жетілдіру енеді, компанияның активтерін
қалыптастыруда сауатты қарым-қатынас пен инвестициялық тиімді шешімдерді
қабылдауда пайдасы зор. Компанияның құны басқарудың тиімділігін
шоғырландыру негізі.
Алайда бұл салада көптеген алшақтықтар мен алуан түрлі пікірлер орын
алған, сол үшін көптеген терминдер мен құндық қарым-қатынастың ережелері,
қағидалары ғылыми негізделген талаптарды қажет етеді, негізінен, соған
байланысты компания басқару әрекеттерін бағыттау арқылы компанияның өсуіне
және дамуына жол ашылады; фирманың әрекеттерінің нәтижелілігі және қазіргі
менеджменттің тиімділігі лайықты жалғасын табады.
Міндетті түрде компанияның құны мен құндылықтарының түсінігін шектеу
қажет. Кәсіпорындар үшін, құндылықтар теориясы маңызды әлеуметтік-
экономикалық категория ретінде кез келген қоғамдық мәні бар тауар үшін
маңызды да мәнді әлеуметтік-экономикалық ерекшелік болып саналады, бағалау
әрекетінің тәжірибесінде бұнсыз жылжу мүмкін емес. Әлеуметтік-экономикалық
құндылық кәсіпорында – оның өнімдерінің пайдалылығы, жұмыс не қызметінің
тұтынушылар үшін тиімділігі. Экономикалық тиімділік меншікті, активтерді,
қаржыландыру көздерін пайдаланудың альтернативті мүмкіндіктерінің
құндылықтарын алға тарту жолымен бағаланады. Мәні бойынша, кез келген
бағалау – альтернативті игіліктердің құндылықтарын өлшеуге саяды. Егер
күтілетін құндылық нәтижелері қабылданбаған альтернатив құндылықтарынан
жоғары болмайды, бірақ қабылданған шешім экономикалық пайдалылық ретінде
бағаланады. Осылайша, құн альтернативтік құндылық болып саналады, ал кез
келген бағалау – бұл альтернативтік игіліктің құндылықтарды есептеу.
Компанияның нарықтық құны – оның алмастыру құндылығының ақшалай өлшемі,
мамандандыруды есеп алу жолымен тағайындайды, әрі қарай экономикалық
дамудың алғышарттарына жол ашады.
Компанияның мақсатты бағдары ретінде ұсынылады – үстеме құнның
максимальды болуы, кірісті молайтудан гөрі өндірістік күштердің дамуына кең
жол ашады, еңбекақының артуы әр есептелген сағат үшін және жалдамалы
жұмысшылардың жиынтық сұранысын кеңейту, сол сияқты өндірістің тиімділігін
арттыруға бағытталады: еңбек, ұйымдастырушылық-құрылымдық, технологиялық,
өнімдік. Кіріс нормасының максимальды мәні қысқа мерзімді мақсат болып
саналады, нәтижесінде дағдарыс пен банкроттыққа соғады, ұзақ мерзімді және
шектік қоғамдық рентабелділік қағидалары мен үстеме құнның артуы капиталдың
өсу жылдамдығының тұрақтылығына әкеледі.
Компанияның құндық басқарылымы күтілетін немесе менеджмент бойынша
(Expectations Based Management-EBM), маңызды ұғым күтілетін және
күтілмейтін инвестициялар саласында әрекеттердің тиімділігінің өлшемдерін
бағалау мен нәттижелердің жүйесімен байланыстырады, тиімді басқару
шешімдерін қабылдауға негіз болып, сенімді түрде меншік иелері мен
инвесторлардың құндылықтарын құруға ықпал етеді.
Компанияның жұмысының тиімділігі салынған капиталдың бағасы ретінде
бағаланбайды, олардың әрекеттерінің күтілу дәрежесінің ақталуына қатысты.
EBM басқа басқару тұжырымдамаларынан басты ерекшелігі мынада, күтілетін
тиімділіктің артуы компания үшін құндылық құрудың маңызды факторы болып
саналады. Қор нарығы өз алдына компаниялар жетістіктері болып саналады,
жоғары нәтижелер күтілетін адамдарды ынталандырады.
Қазіргі жағдайларда әлемдік экономиканың дамуы арқылы интеллектуалдық
және ақпараттық ресурстардың рөлі артады. Адамдар мен білім, яғни олар
иелік ететін, материалдық емес активтер мен кадрлардың кәсіби
біліктіліктері жаңа құнның негізін құрудағы негізгі фактор болып саналады.
Бұған қатысты құнды құрудың қазіргі тұжырымдамасы қалыптасады және сол үшін
қазіргі компаниялардың дамуын басқарудың моделдері қайта құрылады.
Басқарудың өзгерістерінің көлемді бөлігі бұрынғыдан қозғалыс ретінде
анықталады, қаржылық капитал мен материалдық активтерге бағдарланады,
интеллектуалдық капитал мен күтілетін активтерге қатысты болады.
Жаңа құнды құруға компанияның қабілеттілігін интеллектуалдық
капиталдың құндылығы ретінде анықтауға болады. Бизнестің нарықтық құнын
анықтай отырып, бағалауда бағалаушы тұлға барлық шаруашылық субъектілерінің
құнының жиынтық сомасын қарастырады. Құнды қалыптастырудың ең қарапайым
моделіне сүйене отырып сол көзқарас арқылы назар аударуда ол келесі үлгіде
сипат алады:
Компанияның құны= Активтер – Міндеттемелер. (1.1)
құны
Компанияның = Материалдық + Қаржылық + Өзгеріссі– Пассивтер.(1.2)
құны активтер актитеры з
активтер
Кез келген бизнестің құнын талдай отырып, құрамдас жүйеге қатысты үш
құрамдас жүйені бөле-жара көрсетеді:
– материалдық құрамдас жүйе (материалдық активтер);
– қаржылық құрамдас (қарожылық активтер);
–интеллектуалдық құрамдас ( активтер).
Бизнес құнының материалдық емес құрамдас жүйесі – ең аз қарастырылған
және қазіргі даму кезеңіндегі қарама-қайшылығы көп бағалау әрекетінің
құрамдас жүйесі..
Компанияның стратегиялық дамуының басты өлшемі –интеллектуалдық
капиталдың стратегиялық құндылықтарын арттыру.
Компанияның интеллектуалды капитал құндылықтарын бұзу мен құрудың
негізгі оңтайлы факторлары және оларды анықтау – стратегиялық және
тактикалық шешімдердің мақұлданған негізі, белсенді менеджмент компанияның
құнын бағалау мен дамыту стратегияларын жүзеге асыруда қажет.
Интеллектуалдық капитал туралы білімді және тәжірибелерді жинақтау
интеллектуалдық капиталдың үш құрамдас бөліктерін бөле-жара көрсетуге
бейім: адами капитал, құрылымдық немесе ұйымдастырушылық капитал, клиенттік
капитал. Компанияның құнына ықпал ететін факторларды жіктеу,
интеллектуалдық капиталдың тұжырымдамаларында нақтылана отырып, 1.1-ші
суреттен орын алады.
Талдауға қатынас пен бағалаудың компания әрекетіндегі нәтижелері 1.2-
ші суреттен орын алады
Адами капитал келтірілген сызбада персоналдар мен басқару әдістерінің
біліктіліктерінің жиынтығы ретінде қарастырылады, олардың кәсіби
қабілеттіліктерін оңтайландыруға бағытталып, компаниядағы әрекеттерінің
машық, икем, дағдыларын ұштайды.
Қарзіргі жағдайларда фирманың шынайы нарықтық құны көбінесе
интеллектуалдық активтермен анықталады, өзіндік және бухгалтерлік
моделдердің қатынастарымен кіріктіріледі.
Дәстүрлі бухгалтерлік көрсеткіштерден бас тарту құнға қатысты
тұжырымдамада өте қарапайым – бухгалтерлік есеп әрқашан объективті түрде
ағымдағы қаржылық жағдайға ықпал етеді және қаржылық нәтижелерге ықпал
етеді.
Бухгалтерлік есептің методологиясын тұрақты түрде күрделі ету
компанияның басшыларына қаржылық нәтижелері туралы мәліметтер мен
деректерге елеулі ықпал етеді.
Корпоративтік есеп ақшалай қаражаттың қозғалысы туралы кең көлемді
ақпараттың ауқымын алға тартады, әрекеттің қаржылық емес көрсеткіштері –
акционерлік құндылықтардың өсуінің қозғалмалы факторлары.
Есептік форматтың жаңа құрылымы біздің көзқарасымыз бойынша, өз аясына
келесі үлгідегі төрт ақпарат блогын алады:
– бәсекелестіктің ортасын сипаттау, яғни компания жұмыс атқаратын,
бизнесті жүргізу жағдайлары, нарықты дамытудың болашақ тенденциясын тану
ыңғай алады. Инвесторлар, бұл ақпараттарды пайдалана отырып, назар аудара
алатын жағдайлары, компанияның өзіндік жағдайын бағалауы бәсекелестер мен
болашақ жоспарға қатысты қалай өрістейтіні;
1.1-сурет – Интеллектуалдық факторлар мен құрылымы
– құндылықтарды құрудың стратегиялары, нарық компанияның орны туралы
ақпараттандырады, оның қызметі, мақсат-міндеттері арқау болады;
– құндылықтарды құруды басқару – қазіргі уақыттағы компанияның жағдайы
туралы ақпаратты қамтиды, капиталда бар шығын туралы, күтілетін ақша ағыны
мен кіріс туралы лайықты деңгейде хабардар болады.
– құндылықтар негізі – компанияның болашақ жағдайы туралы ақпарат алу,
оған кедергі келтіретін ахуалдар, қаржылық емес факторлар, қаржылық
есептегі көрініс алған ахуалдар арқау болады, ертеңгі күн жайлы зерттеу
дайындамалары, инновациялар, брэнд репутациясы, клиенттік база, әлеуметтік
меншік пен жауапкершілік мәселелері, қарым-қатынас жағдайы, экология мен
этика. Сөзсіз, бұл модель барлық өзекті сұрақтарға жауап бере алмайды,
бірақ, айқын да нақты есептің қалыптасуына ұтымды ықпал жасайды.
Бұның ізінше сауатты дайындалған есеп қабылдауға ықпал етеді және
құндылықтардың нарығының қатысушыларын бағалау жалғасады, таңдалған
компанияның құнын, инвестициялық салымның бағыттарын айқындайды.
Қазақстандық тәжірибеде акционерлердің көп бөлігі мен топ-менеджерлер
компанияның бизнесін басқаруда құндық қарым-қатынасқа баса мән береді.
Мынадай түсінік бар, компанияны басқарудың тиімділігі ликвидтілікке немесе
кіріс шамасына қатысты ғана емес, бизнес құндылықтарының артуына
байланысты, сол сияқты компанияның нарықтық құнына байланысты.
Үстеме құн өзгерістеріне қатысты қарым-қатынас
Бухгалтерлік (Есептік) Интеллектуалдық (Басқару)
Бухгалтерлік Ақпарат Бухгалтерлік (қаржылық)
(қаржылық) есеп есеп, ішкі есептер,
сыртқы ақпарат
Активтердің құндық бағасы
Материалды активтер, Материалды активтер,
материалды емес интеллектуалды капитал
активтер, қаржы (материалды емес
активтері активтр), қаржы активтері
Мүдделі тұлғалардың тобының арасындағы қарым-қаытнас
Менеджерлар Ішкі стейкхолдер
Мақсат Кіріс Үстеме құн Мақсаты
мен күту
Меншік иелері Сыртқы стейкхолдердер
Компанияның әрекетінің нәтижелерін құндық бағалау
Мақсаты мен нәтижелер Өзгерістер жағдайындағы
мақсат, нәтиже, күтулер
1.2-сурет – Компанияның әрекеттерінің нәтижелерін бағалау мен
талдаудың қарым–қатынастары
Барлық теориялық тұжырымдамалар мен моделдер, қаржылық менеджменттің
қазіргі құрамдас парадигмасын құрай отырып, жекелеген активтердің құнын
анықтауда және компанияның тұтастай нарықтық құнын айқындауда тәжірибелік
тұрғыда қолданылады. Барлық теориялық тұжырымдамалар мен моделдер, қаржылық
менеджменттің қазіргі құрамдас парадигмасын құрай отырып, жекелеген
активтердің құнын анықтауда және компанияның тұтастай нарықтық құнын
айқындауда тәжірибелік тұрғыда қолданылады. 1.1-ші кестеде келтірілген
мәлімттер мен деректер компанияның құнын бағалау моделі мен модеьдің
бағалау тәжірибесі ретінде орын алып, соның негізінде орын алған еңбектік
құн теориясы, сұраныс және ұсыныс теориялары және шектік пайдалылық ыңғай
алады.
1.1-кесте – Компанияның құнын бағалаудың әдістері мен моделі, қарым-
қатынасы
Шығынды (мүліктік) Кірісті қарым-қатынас Салыстырмалы
қарым-қатынас қарым-қатынас
Активтерді талдауға Деректік кірістерді Әрекеттің қаржылық
негізделген әдістер капиталдау мен дисконттауға көрсеткіштері мен
Таза активтер, негізделген әдістер мен активтерді талдауға
ликвидационды құн, моделдер негізделген әдістер
артық кіріс ( гудвил Дисконтталған ақшалай Капитал нарығы,
бағасы), активтерді ағындар: FCFE тұрақты өсуі компания–аналогтар,
жинақтау, қалпына (еркін ақша ағыны – акцион. салалық коэффициенттер,
келтіру құны (кіріс), капиталға) және FCFF мәміле, компаниялардың
аралас құн, нарықтық (компания ағынының еркін ақшабұрынғы мәмілелері,
өзіндік материалдық ағыны), капитализация, кіріс,нарықтық тартымдылық,
капитал, шығынды баға мен кірістің қатынасы, дивиденд
анықтамалардың үстеме кіріс, Гордон кірісі. капитализациясы,
деректік индексациясы Екі фазалы дивидендтерді нарықтық және баланстық
дисконттау моделі. құн қатынасы, салалық
ерекшелік,
лсызықтық–регрессионды
талдау
Модель Эдвардса Бэлла Ольсона (EBO) Кластерлік талдау
Шынайы опциондар моделі Нейрондық желі
Құнға негізделген әдістер мен
модельдер, экономүстеме құн
(EVA), .нарықтық үстеме құн
(MVA), акционерлер үшін
үстеме құн (ALCAR немесе
SVA), ақшалай ағын мен
инвестициялық капитал
рентабелділігі (CFROI и CVA).
Барлық орын алған бағалау әдістері кәсіпорынның құнында шартты түрде
үш әдістемелік қарым–қатынасқа негізделеді: шығындық ( активтер бойынша)
кәсіпорынның нарықтық құнын шығындар негізінде анықтайды; кірістік түрі
кәсіпорынның нарықтық құнын болашақ таза кірістердің ағымдағы құны ретінде
анықтайды, аталмыш нысандарға иелік дарытады; нарықтық түрі (салыстырмалы)
кәсіпорынның нарықтық құнын нарықтық құнға қатысты ақпараттарды салыстыру
арқылы жүзеге асырады, бағаланатын ерекшеліктерді түзету нысанның
пайдалылығының деңгейіне байланысты. Құнды басқару мен бағалау әдістемесі
мен тәжірибелік қарым-қатынасы барысы қазақстандық компанияларды басқарудың
құндық жүйесін енгізудегі маңызды элемент болып саналады, республиканың
экономикасының өсуі үшін қабылданған шешімдердің тиімділігі зор болмақ.
Компанияның құнын бағалау соңғы он жылдықта аса маңызды экономикалық пән
болып саналды, қолданбалы қаржылық менеджменттің тиімді құралы ретінде кең
қолданысқа ие, компанияның әр маңызды шешімінен кейін ресурстарды бөлу
мәселесінде нақты есептеулер тұрады, негіздеулер мен бағдарлар тұрады.
Ресурстарды бөлу, өз кезегінде, компанияның басты қозғаушы күші болып
саналады, сол сияқты әрекеттердің тиімділігінің кілтті факторы болып
есептеледі. Компанияның құнын бағалау компанияны қандай факторлар алға
тартатынын түсінуге көмек береді, сатып алушылар үшін және инвесторлар үшін
қандай жағдайларға ұмтылудың қажеттілігі айқындалады, салынған
инвестицияның сақталу жайлары бақыланады. Бағалау әрекеттері, біздің
көзқарасымыз бойынша, Қазақстан Республикасының бірден-бір өзекті, қажетті
және болашағы зор бағыт болып саналады, нарықтық экономиканың
инфрақұрылымын лайықты сапалы әрекеттерге бағыттайды, нысанның құнын
бағалау мен анықтау бойынша өзекті әрекеттер жалғасын табады, қызметтердің
тиімділігі басқару мен бақылау кез келген шаруашылық субъектілерінің
өндірістік-қаржылық әрекеттерінен көрініс береді, сол сияқты азаматтардың
кірісіне ықпал етіп, елдің экономикасының дамуына түрткі болады.
Кәсіпорынды бағалау нысаны ретінде қарастыруда тұрақты мекеме ретінде алға
тарту көзделеді, өндірістік ресурстар жиынтығы мен кіріс әкелуге қатысты
алғышарттарға иелік етеді. Мүліктік қырлары емес, сол сияқты компанияның
кірісті арттыру қабілеттері де қажетті үдеріс, құндылықтарды нарықтық құнды
реттеу арқылы іске асыру олардың өмір сүру қабілеттері мен қаржылық
тұрақтылығына қатысты. Кәсіпорын бағалаудың нысаны ретінде көптеген
ерекшеліктерге ие болады, яғни есептік шараларды бағалауда қолданылатын
шаралардың жиынтығы ретінде анықталады. Компанияның құнының көрсеткіштері
өз-өзінен маңызды кешенді бағалау болып саналады, кәсіпорынның
әрекеттерінің ағымдағы экономикалық тиімділігінен ғана көрініс бермейді,
сол сияқты оның дамының болашағын ескереді. Бұлардан басқа, ол кәсіпорынның
кез елген өзгерістеріне: операциялық, қаржылық, инвестициялық әрекеттеріне
арқау болады: кірістің төмендеуі, төлем қабілеттілігі, бәсекелестік
ұстанымның жоғалуы, тәуекелдіктердің артуы. Атап өтерлігі, кәсіпорынның
құны кәсіпорынның ағымдағы іс-әрекетінің тиімділігінің өлшемі болады, оның
өзгерістерімен қатысты кез келген басқару шешімдерін қабылдауда да
байқалады.
Компанияның құнының методологиясы өз аясына алады:
– қолданылатын бағалау әдістері мен қарым-қатынастарды сипаттау,
бағалаушы үшін лайықты қарым-қатынасты таңдауды іріктеуде нұсқаулар ұсыну
немесе активтің түріне қатысты шараларды пайдалану (бизнес), сол сияқты
бағалаушы үшін аса қажетті қадамдарды сипаттау жүзеге асып, бағалау
әдістерін пайдаланудың ұтымды жақтары назарда болады;
– құнның негізгі факторларының есептеулерінің үлгілері мен
алгоритмдері;
–қаржылық жағдайларды талдау мен бағдарлауға қатысты негізгі қарым-
қатынастарды сипаттау және экономикалық алғышарттардың есептерін іске
асыру;
– ақпараттарды жинау мен талдау алгоритмін сипаттау, талаптар мен
бастапқы деректерге қатысты активтердің әр класы үшін лайықты көздерін
қарастыру, активтер мен бизнесті бағалауды жүргізу үшін қажетті шараларды
белгілеу;
– қаржылық және математикалық моделдер, яғни бағалаушылар тарапынан
компанияның іс-әрекетін бағалау барысында қолданылады;
– бағалау бойынша есеп құрылымы ұсынылады, бастапқы деректер жинау
үшін ақпараттық сауалдар форматы алға тартылады, ақпараттың негізгі көздері
бағалаушыға бағалауды жүргізуде аса қажет болып саналады.
Әдістемелік негіздер талдауы бойынша, құнды бағадаудағы әр дәстүрлі
қарым-қатынастың жетістіктері мен кемшіліктерін назарға ала отырып,
кәсіпорынның құнын бағалаудағы орын алуы ықтимал көріністер байқалады
(1.2-кесте).
1.2-кестеа – Компанияның нарықтық құнын бағалаудағы қарым–қатынастың
салыстырмалы ерекшеліктері
Нароықтық (Салыстырмалы) Кірісті Шығындық
Негізгі ерекшеліктер
Компанияның құнын анықтау Компанияның құнын анықтау Компанияның құнын
акциялардың орташа нарықтықкомпанияның болашақ анықтау активтер мен
бағасынының деңгейін кірісін бағалау негізінде мүліктерді бағалау
салыстыру арқылы іске жолға қойылады , арқылы жалғасын
асады, ұқсас компаниялардыңқаржылық-шаруашылық табады. Компанияның
жақын болашақтағы әрекетке байланысты нарықтық құны
міндеттерімен болады. активтердің нарықтық
салыстырылады. Капитал Қарым-қатынас құнының
нарығының деректері бағдарланатын нәтижелердіңміндеттемелерді
қолданылады, қол дисконттауына негізделеді.есепке алу сомасы
жеткізілетін нәтижелер ретінде анықталады
арқау болады
Жетістіктері
Толықтай нарықтық әдіс, Бірден-бір әдіс, Нақты орын алған
қолдану мен түсінуде инвесторлар мен меншік активтерге сүйенеді.
қарапайым, Қор нарығының иелерінің болашақ күту Активтер мен
жалпы дамуына байланысты жағдайларын реттейді. қарыздардың ағымдағы
бағдарланады. Бұрынғы Компанияның кірісіне баға жағдайының құнынан
шынайы тәжірибені алға беріп, болашағын көрініс береді.
тартады. Нарық айқындайды. Экономикалық
конъюнктурасын ескеріп, тұрғыда активтердің
инвесторлардың ескіруін қадағалайды,
жетістіктерін назарға Инвестиция мен
алады. инвестициялық
мүмкіндіктердің
статистикалық бейнесін
құрады.
Кемшіліктер
Бұрынғыға негізделеді, Еңбек сыйымдылығы зор. Активтердің жағдайы
болашақ күту есебі жоқ, Компанияның мен барысы туралы
компанияның даму болашағын қаржылық-шаруашылық толық ақпараттарды
жоққа шығарады. әрекеттері мен бизнес талап етеді, Еңбек
Белсенді қаржылық нарығыныңерекшеліктері туралы толықсыйымдылығы зор,
қызметін талап етеді, ақпаратты талап етеді, материалдық емес
нарықтың ақықтығын – іске компанияның дамуы туралы активтер мен гудвилл
асқан мәмілелер бойынша қаржылық-өндірістік құнына ескермейді.
деректерге қол жеткізу жәнеақпараттар туралы қосымша Статикалық ыңғайда,
бағаланатьын компания түсініктер мен компанияныңболашақ компанияның
бойынша қаржылық ақпаратқа болашақ дамуы туралы кірісін, болашағын
қол жеткізу, сол сияқты саладағы тенденциялар, күту байқалмайды
ұқсас компания бойынша елдің ерекшеліктері. Ұзақ
салыстыру . Күрделі мерзімді бағдарлаудың
түзетулер жұмыстары қажет, айқын болмауы. Күрделі
кезеңаралық есептеулер ахуалдар дисконттау
бойынша құнның қорытынды жүктемесі арқылы
есебінде Қол жеткізілуі анықталады, оған ықпал
қиын деректер нарықтың ететін бағалау факторлары
айқын болмауы жағдайында. бар. Ішірана ықтималдық
мәндерге ие. Болашақта
оңтайлы шешімдерді өзгерту
мен қабылдау мүмкіндіктері
ескерілмейді, бағалаудың
кезеңінде түсетін
ақпараттарға сай
Қолданыс саласы
Ұқсас компаниялардың Тұрақты және кіріс көзі Материалдық шағын
әдістері шағын және орташа мол кәсіпорындарда мөлшердегі
компанияларға лайықты, сатуқолданылуға лайықты. активтерді иеленетін
әдісі – ірі компанияларға. компанияларға
Экспресс–бағалауға лайықты. қолдану тиімді, сол
сияқты тұрақты
қаржылық
дағдарыстағы
компанияларда да
қолданылады.
Қазіргі экономиканың жағдайларында бизнесті кәсіби бағалау барысында
міндетті түрде ақылға сыйымды, тиянақты негізделген әр түрлі бағалау
есептері алға тартылады, нарықтың жылдам өзгеретін талаптары ескеріліп,
қазақстандық экономиканың дамуының ерекшеліктері назарға алынады.
Кәсіпорынның бағаллау нысаны ретіндегі ерекшеліктері мен мәнінің
анықтамаларынан шығара отырып, мақсатты түрде анағұрлым оңтайлы қарым-
қатынас бағыттарын тиімді пайдалану кәсіпоррынның қабілеттілік жайын ескере
отырып, кіріс әкелуге негізделіп, ішкі және сыртқы факторлардың
өзгерістерінің барысына негізделеді, кәсіпорынның құнына ықпал етеді.
Компанияның құнының динамикасы, кіріс қарым-қатынасы жолымен анықталып,
менеджерлер мен меншік иелері үшін анағұрлым ұтымды басқару шешімдерін
қабылдауға жол салады.
Дисконтты ақша ағынының моделі өз алдына компанияның қаржылық
менеджментінің маңызды құралын құрайды, икемді қалыптастыру моделдерімен
қоса қабат компания құнын айқындауда аналитик пен қаржылық басқарушыға құн
факторларын анықтау мүмкіндіктері ұсынылады – қаржылық көрсеткіштер, яғни
өзгерістеріне құнның мәні анағұрлым сезімтал болып келеді.
Нақты осы қарым-қатынастың жұмыста қолданылуы оның отандық тәжірибеде
кең қолданылуымен байланысты, сол сияқты басқа екі қарым-қатынастың
бағаланатын компанияға қатысты үйлеспеушілік жағдайы назарда болады.
Аталмыш әдістің қолданылуы кәсіпорындарды бағалауда анағұрлым негізді,
шаруашылық әрекеттерінің кірісті тарихын иеленеді, тұрақты экономикалық
даму мен өсу кезеңінде орын алады.
Екі негізгі қаржылық тұжырымдамаларды пайдалану арқылы: ақшаның
уақытша құны мен кіріс тәуекелдігінің уақытша құны, - инвестордың
дисконтталған еркін қаражат қорын анықтауына мүмкіндік береді, болашақтағы
актив деректеріне ыңғай алады.
Біздің тарапымыздан дайындалған инвестициялық жобаларды бағалау
әдістері компания үшін кірістің модифицирленген ішкі нормасына сай
жалғасын табады (Modified Internal Rate of Return, MIRR), келесі теңдеуді
шешуде анықталады
, (1.3)
мұндағы COF – шығын ақша ағынының жоба бойынша;
t – жылда,
n – жобаның өмір сүру мерзімі,
r – жобаның капиталының құны,
CIF – жобаның ақша ағынының ену жүйесі,
MIRR – модифицирленген кірістің ішкі жүктемесі,
FV – ақшалай ағынның болашақ құны.
Көрсеткіш MIRR әдеттегі ішкі рентабелділіктің алдында көлемді
жетістіктерге ие – (IRR). MIRR есептеулері нақтылағандай, ақша қаражатының
ағыны жобадан капиталдың құны бойынша реинвестицияланады, әдеттегі ішкі
кіріс аңғартқандай, ағындар жобаның ішкі жүктемесі бойынша
реинвестицияланады. Бұлардан басқа, модифицирленген кірістің ішкі жүктемесі
көбейтілген пішіндегі ішкі кірістің мәселелерін шешеді – IRR, жобаны талдау
жағдайында ерекше ақшалай ағынмен таза ақшалай ағыны енген жүйемен
араласады.
Алайда, біздің көзқарасымыз бойынша, бұл модель заттардың шынайы
жағдайынан көрініс алмайды, түсетін ақша ағынының реинвестициялануы жүзеге
асады. Олар акционерлер тарапынан шығындалу үдерісінде тек аккумулирлену
ыңғайы арқылы жалғасады. Сол сияқты орын алуы ықтимал нұсқа капитал
құнының төмен жүктемесі бойынша реинвестицияланады, мысалы, депозитке
орналастыруда қажетті алғышарттарға жол салады.
Сол үшін біздің тарапымыздан ұсынылатыны – кірістің ішкі жүктемесінің
модифицирленген есептелімін түзету көзделеді, ол мына үлгіде іске асады
(1.4)
Болашақ ақша ағынының құнын есептеу үшін қолданылатыны – компаундирлеу
коэффициенті, реинвестицияның шынайы жүктемесіне негізделген (Reinvestment
Rate, ReiR), капитал құнының жүктемесіне сай емес (WACC). Егер түсетін
ақшалай қаражат принципінде реинвестицияланбайтын болса, есептеу
компаундирлеу іске аспаған қарапайым сомалар бойынша жүзеге асады, ақшалай
ағынның құрамына қосымша енеді.
Классикалық көрсеткіш келеңсіздіктерін болдырмау үшін – MIRR біздің
тарапымыздан енгізілген аббревиатура – MIRoR (Modified Internal Rate of
Return). Инвестициялық жобаның кірісінің деңгейін бағалау мен талдаудың
жаңа түрі – (MIRoR) капиталдың орташа құнын есепке алуға негізделіп,
бастапқы ақша ағынының дисконтталуы үішн, сол сияқты реинвестицияланған
капиталдың кірісінің жүктемесі ретінде енген ақшлай ағынның компаундирленуі
үрдісі жалғасатын болады.
Белгісіздік деңгейі жоғары болуы жағдайында кірістік қарым-қатынас
бірқатар кемшіліктерге ие болады: статикалық, консерватизм қарастырылып
отырған инвестициялық жағдайда, белгісіздікті болдырмау жайынан бас тарту
инвестициялық жобаның талдану мерзімінде іске асып, нәтижесінде жағдайдың
болашақ дамуының сценариі пайда болады, яғни тәуекелдіктер мен басқа да
алғышарттарға қатысты шешу жолдары нұсқалады.
Нақты опциондар әдісі принциптік тұрғыда жаңа қарым-қатынастарды
алға тартады, басқару шешімдерін оңтайлы түрді қабылдаудың және болашақта
соған сай түсетін ақпараттың мүмкіндіктерін ұтымды түрде іске асырады. Оның
үстіне, болашақта шешімдерді қабылдау мен өзгерту талдау уақытында
бағаланады. Опциондар, активтермен байланысты бола отырып, икемділікке
байланысты жетістіктерге ие болады. Компания, опциондармен иелік етуде,
жандандыру, мерзімін ұзарту, әрекеттерді қысқарту мен кеңейту, зор
икемділікке ие, яғни құнның ұлғаюымен жалғасады, опционы жоқ компаниямен
салыстырғанда. Опциондардың маңызды болуы компанияның құнына ғана ықпал
етіп қоймайды, сол сияқты басқару шешімдерінің өлшемдерін қабылдаудың
жағдайларын қамтамасыз етеді, әрекеттің немесе операциялардың басында,
аяққы кезеңінде іске асады. Шынайы опциондар компанияның белгілі
активтерімен ұштасады.
Опциондарды бағалау әдістері ақшалай ағынды дисконттау моделі алдында
жетістіктерге ие, соның арқасында икемділіктің құндылықтарын сандық тұрғыда
өлшеу мен нақтылау жүзеге асады. Шынайы опциондар пайдалану белгісіздік
жағдайларында стратегиялық шешімдерді жан-жақты бағалауға зор мүмкіндіктер
береді, стратегиялық және қаржылық талдаудың маңызды құралы болып
есептеледі, икемді болып саналады.
Қаржылық опциондар өз алдына активтерді сатып алу не сату құқығын
қояды, алдын ала құпталған баға назарда болады (опционның орындалу бағасы),
алдын ала мақұлданған уақыт шегінде (опционның іске асу мерзімі) және
қаржылық тәуекелдіктерді сақтандырады. Сол үшін біздің дайындаған
әдістердің ішінде опциондар қолданылады.
Макроэкономикалық факторлардың қаржылық нарықтың тиімділігіне ықпалы ,
экономикалық өсу мен компанияның нарықтық құны ықпал етеді.
Қаржылық қызметтің қарқынды дамуының жағдайында, әлемдік экономикада
байқалатын жағдайларға қатысты соңғы он жыл төңірегіндегі, сол сияқты
басталған қаржылық дағдарыстың капиталдың нарығының тиімділігін бағалауда
септігі ерекше, нарық қоры, оның экономикалық өсуге әсері, құн нарығы мен
компанияның капитализациясы, ұлттық игілікке жұмыла әрекет жасау басты
назарда болады.
Корпоративтік басқару мен компанияның құны. Корпоративтік басқарудың
тиімді жүйесі қалыптты түрде компанияның қаржылық нәтижелеріне ықпал етеді.
Басқарудың үрдісінің бөлінуі мен компанияның иелік ету үдерісінде
компанияның әрекеттерінің тиімділігін арттыру көзделуде, ал директорлар
кеңесінің механизмін пайдалану мен компания құнын басқаруды енгізу
менеджерлер мен меншік иелері арасындағы шиеленістерді азайтуға
бағытталады.
Құнды молайту көрсеткіштерін іріктеу корпоративтік әдістермен қолдау
табады, стратегиялар мен тактикалар, яғни ұйымдардың мүшелерін біріктіріп,
бәсекелестік аренада басты орын алуға итермелейді.
Әрине, ұзақ мерзімді нарықтық фирманың құнын смолайту үшін бірқатар
шаралар қажет, маңызды жақпен ұтымды қарым-қатынастың орын алуы болмаса,
тұтынушылармен, тасымалдаушылармен, реттеу органдарымен, қоғаммен өзара
жақсы байланыс орнамаса, нәтижеге жету қиын. Ұзақ мерзімді нарықтық құнның
өзгерістері компанияда – жетістікті бағалаудың көрсеткіші болып саналады.
Компания корпоративті басқару жүйесін жан-жақты қарастыруы шарт, ең
алдымен, өзінің акционерлерін қорғау мен мүдделерін сақтау құралы ретінде.
Тиімді корпоративті басқару компанияның бәсекеге күштілігін айқындайтын
бірден-бір шешуші фактордың бірі.
Жекелеген компаниялар мен зерттеулер байқатқандай, корпоратиявті
басқару жүйесі жақсы жолға қойылған компаниялар инвесторлар үшін тартымды
және жоғары құнды иеленеді, капиталдың шығынының аздығына жол ашылып,
алаяқтық деректеріне жол берілмейді, өздерінің актвитерін ұтымды қолданады.
Корпоративті басқару фирманың құнын стратегиялық басқарудың тиімді
құралы.
Компанияның құнын стратегиялық басқарудың альтернативтері туралы
айтуда, ең алдымен, үш базалық стратегияны көрсетеміз:
– негіздік өсу стратегиясы, құнның артуы компанияның негіздік
көрсеткіштерінің артуы есебінен жүзеге асады;
– ұйымдастырушылық өсу стратегиясы, корпоративті басқару тәжірибесін
жақсарту есебінен құнның артуымен қатысты;
– аралас стратегия, өз алдына құнның артуын негіздік көрсеткіштерді
бір уақытта жақсарту арқылы іске асады, сол сияқты корпоративті басқару
нысанға алады.
Мәнді тетік, яғни корпоративтік басқарудың тиімсіздігін азайтуға
бағытталатын әрекет сыйақы, ынталандыру жүйесі (опцион түрінде акция, бонус
сатып алуға қатысты). Белгілі деңгейде сыйақы шешім қабылдау механизмі
арқылы жалғасады, нарықтың күтуіне негізделеді, өз кезгінде, қалыпты түрде
компанияның құнына ықпал етеді. Сыйақы, ынталандыру жүйесі корпоративті
басқарудың қосалқы жүйесі болып есептеледі. Корпоративті басқарудың
тиімділігі мен айқындылығы, компанияның қаржылық архитектурасы компанияның
әрекеттерінің нәтижелерін жақсартуда ықпалы күшті факторлар болып саналмақ.
Компанияны тиімді басқаруды ұйымдастыру мен құнды өсіру бағытында міндетті
түрде құнның кілтті факторлары нақтыланады (КФС) және олардың құнға әсері
ескеріледі. Құнды қарым-қатынастың бірден-бір маңызды жетістігі басқару
әрекетінде мынада – бұл қарым-қатынас қаржылық және қаржылық емес
көрсеткіштердің арасындағы байланысты тағайындай алады, сол сияқты бизнес
операциялық басқару мен қаржылық басқару арысндағы жағдайларға тікелей
қатысты, олардың компанияның құнын құру алғышарттарын бағалау, менеджер
тарапынан қаржылық міндеттерді шешуді іске асыру, компанияның әрекеттерінің
қаржылық тиімділігін ынталандырудағы жайларды бақылау, басқару. Біздің
тарапымыздан бөлініп көрсетілген кілтті қаржылық емес факторлар,
компанияның құндылықтарына ықпал ете отырып, кешенді көрсеткіштер жүйесінде
орын алады, құнның құрылуы көрініс алып, белсенді басқаруға қажеттілік
айқандалады. Олардың қатарына енетіні : өзіндік және зайымдық капиталдың
қатынасы, құны, өзіндік және зайымдық шығындар, кірістер, әр түрлі
пішіндегі активтерге генерирленеді: түсім, кіріс, құн ағыны, дисконтталған
ақшалай ағын, үстеме құн, компанияның аккумулирленген жағдайлары,
инвестиция рентабелділігі, баланстық құн және активтердің рентабелділігі,
орташа капиталдың құны және т.б. Қаржылық емес факторларға, яғни құнға
ықпал ететін жағдайларға енеді: корпоративті стратегия; құнды және әмбебап
өнімдерді өндіру (тауар не қызмет); басқару сапасы; компания абыройы;
брэндтің белгілі болуы; клиенттерді ұстау қабілеттілігі; бизнес-процестер
ұйымдастыру, кадрлардың кәсіби біліктілігі; интеллектуалдық потенциал;
инновация; компанияның әлеуметтік және экологиялық саясаты; дивидендтік
және инвестициялық саясат, компанияның байланысы мен қарым-қатынасы,
жұмысшыларды ынталандыру мен сыйақы. Соңғылары компанияның қаржылық
менежментінде бірден-бір маңызды орындардың қатарынан орын алады,
компанияның құндылықтарын арттыруға бағытталады.
Компанияның құнын бағалаудың қаржылық моделі дайындалды, яғни соның
аясында опциондарды пайдалана отырып, компанияның құнын анықтау
әдістемелері белгіленді, сол сияқты қазақстандық қор индексі бағалау
нарығыда - KASE және автономды тәуекелдік– факторлар, компанияның құнына
ықпал етеді. Қазақстандық компаниялардың баға құрылымын құруда келесі
талаптар қалыптасты:
1) модельді арнаулы тілде ұсыну көзделеді UML – модельдеу графикалық
тілде кіріктіріледі;
2) қазақстандық компаниялардың құнын басқару механизмдерін
қалыптастыру және олардың баға құрылымында елеулі ерекшеліктері айқындау;
3) модельдерді қолданудың әмбебаптығы;
4) модельдер мен олардың құралдарына қол жеткізудің қолайлылығы;
5) ашық ақпаратты пайдалану;
6) операцияларды автоматтандыру.
Белгісіздіктің жоғары деңгейінде жұмыс атқарып отырған компаниялар
үшін , нақты, шынайы опциондар елеулі мәндерді иелік етеді. Капиталдың
дамушы нарығы өз-өзінен белгісіздіктің жоғары деңгейін қамтиды және өсудің
жоғары потенциалына иелік етеді. Осылармен байланысты опционның қолданысы
компаниялар үшін маңызды, яғни капитал нарығының өсу жағдайларында қызмет
ететіндері үшін, негізінен БРИК және Қазақстан елдерінде. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz