Бюджеттік мекеменің қаржыландыру жоспарын орындау бойынша қаржылық бақылаудың мақсаты мен міндеттері
Қазақстан Республикасының білім және ғылым имнистрлігі
С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті
Қаржы-экономика факультеті
Есеп және аудит кафедрасы
Дипломдық жұмыс
ДЖ. 050508. 26-04. 14. 09. ТЖ
Тақырыбы Мемлекеттік мекемелерде бухгалтерлік есеп пен бақылауды
ұйымдастыру мен жүргізудің ерекшеліктері (Ақсу қаласының Ішкі істер
департаментінің бөлімі ММ үлгісінде)
Нормабақылаушы
Оқытушы
(лауазымы, ғылыми дәрежесі)
О.А. Хасанова
(аты-жөні)
_______________________ ___________________
(қолы) (күні)
Ғылыми жетекшісі
Аға оқытушы
(лауазымы, ғылыми дәрежесі)
Темирова Г.Г.
(аты-жөні)
Студент
А.К. Тастемханова
(аты-жөні)
_______________________ ___________________
(қолы) (күні)
СЕжА-301 қ
(топ)
Кафедра меңгерушісі __________________________________ Шамрай И.Н.
2009
Кіріспе
Қолданыстағы заңдар бойынша шетел инвесторлардың (бірлескен
кәсіпорындардың) қатысуымен және шетел инвесторларға толық жататын
кәсіпорындардың енгізілуімен барлық ауыл шаруашылық кәсіпорындар,
бірлестіктер мен ұйымдар мемлекетте қабылданған жалпы тұжырымдамалық
көзқарасқа сәйкес бухгалтерлік есеп жүргізеді, және есеп жүргізу мен
есеп-қисап тәртібін сақтауға жауапкершілік тартады.
Бухгалтерлік есеп шаруашылық құбылыстардың сандық жағын жаппай,
үздіксіз, деректі дәлелденген және шаруышылық фактілерді өзара байланысты
тіркеу арқылы ақшалай тұлғалану, сондай-ақ натуралды көрсеткіштер түрінде
зерделейді. Демек, бухгалтерлік есепте кәсіпорынның үздіксіз, қаржы және
шаруашылық әрекетінің үнемі шағылысуы, оның мүлігі мен оның қалыптасу
көздері, өндірістік қордың, негізгі қаражаттың, өнімді шығарып, өткізуге
шығындардың, ақшалай қаражаттың, кәсіпорынның өзіне, сондай-ақ басқа да
ұйымдарға берешектің барлық түрлері орын алады.
Сонымен қатар, болып жатқан шаруашылық үдерістердің шағылысу уақытында
үздіксіздігі жүзеге асырылады, негізгі қаражат, өндірістік қор, ақшалай
қаражат, бағалы қағаздар, есеп айырысу, кредиттер, қарыздық қаражаттар және
т.б. қозғалыспен байланысты үнемі байқауы мен шаруашылық операция шағылысуы
болады. Бухгалтерлік есепте істеліп жатқан фактілердің өзара тәуелділікпен
сертті қаржы және шаруашылық әрекеттің өзара байланысты шағылысуы бар болып
табылады.
Бухгалтерлік есеп, үнемі жетілдіріліп, нарық экономика дамуының
маңызды буыны болады, ол әртүрлі деңгейлі есеп ақпаратын қамтамасыз ету
арқылы басқару, болжам жасау, талдауды жақсы ұйымдастыруға мүмкіндік
туғызады. Кәсіпорынды басқару мақсатында сол ақпаратты барынша тиіммен
пайдалану үшін озық есеп әдістерін, Халықаралық бухгалтерлік есеп
стандарттарын, компьютерлік техниканы кең пайдалануға бағытталған
бухгалтерлік есеп ұйымдастыру жүйесі қажет.
Нарық қатынастарды дамыту, алуан меншік нысандар, өңірлердің бюджеттік
дербестік жағдайындағы бюджеттік жүйеге мемлекеттік бірыңғай қаржы саясатын
іске асыруына маңызды рөл беріледі. Мемлекеттік қаржы реттеудің бюджеттік
жүйе арқылы маңызын асыра бағалау қиын, дегенмен бүгінгі таңда қаржы
ресурстарды қайта бөлу тәжірибесінде болып жатқан өзгерістерді есепке алу
керек. Сонымен бірге ерекше маңызды міндет барлық бюджеттік құқықтық
қатынастар субъектілерімен бюджет алдында олардың міндеттерін дұрыс
орындауды қамтамасыз ету болады.
Бюджеттік ұйымдарға бюджеттік бағдарламалардың қаржыландыру жоспарлар
негізінде олардың қызметі бюджет қаражат есебінен толық қаржыландырылатын
ұйымдар жатады.
Бюджеттік бағдарламалар бойынша шығыстарды қаржыландыру және бюджеттік
мекемелер үшін қарастырылған тәртіпте бухгалтерлік есеп пен есеп-қисапты
жүргізу міндетті шарт болып табылады.
Бюджеттік мекемелердегі бухгалтерлік есептің ерекшеліктері:
- 2005 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілген 2004 жылғы
24 сәуірдегі бюджеттік құрылым және бюджеттік үдеріс туралы
№548-11 Бюджеттік кодексі;
- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 5 ақпандағы
№ 110 қаулысымен бекітілген республикалық және жергілікті бюджеттерді
орындау Ережесі;
-Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі қазыналық департаментінің
1998 жылғы 27 қаңтардағы № 30 бұйрығымен бекітілген мемлекеттік
мекемелердегі бухгалтерлік есеп жөніндегі Нұсқама;
-бюджетте тұрған мекемелердің операция балансындағы есеп және
шағылысу бойынша нұсқауы бар басқа да нормативтік құжаттар.
Бюджетті орындаудың бухгалтерлік есебі, немесе бюджеттік есебі –
бірыңғай шаруашылық есеп жүйесінің маңызды бөлігі. Ол бюджетті орындау
барысы мен нәтижесі туралы тиісті мәліметтер береді, бюджетті орындауға –
кірістер түсуге, бюджеттің шығын бөлігін орындауға және мақсатты арналу
бойынша мемлекеттік қаражатты пайдалануға бақылау тәсілі болып саналады.
Бюджет бойынша шығындар қаржыландыру жоспарды орындауына байланысты
барлық операциялардың жаппай және үздіксіз шағылысуын жүзеге асырып,
бухгалтерлік есеп ерекшеліктері бойынша бекітілген нормативтер мен шығын
қаражатын бөлумен оларды үнемі салыстыруға, сондай-ақ бекітілген
нормативтерден нақты шығындардың ауытқу себептерін белгілеп, барынша орынды
шығындар нормасын анықтауға және жалпы алғанда бюджеттік жоспарлау деңгейін
жоғарылатуға мүмкіндік береді.
Бухгалтерлік есептің ақпаратын пайдаланып, мекеме басшылары шаруашылық
және қаржы әрекет барысында бекітілген нормативтерден қателер мен
ауытқуларды жою жөнінде шараларды жедел қабылдай алады. Бухгалтерлік есеп
арқылы әр мекемеде қаражат сақталуға үнемі байқау, оларды тімді пайдалануға
бақылау қойылады.
Бухгалтерлік есептің деректері бойынша бюджеттік қаражатты пайдалануда
қырсыздық, ысырапқорлық, артықшылық фактілерін ашып, жанды және заттану
еңбекті сақтау үшін шаралар қабылдану қажет.
Барлық жоғарыда аталғандар осы жұмыс тақырыбының өзектілігін растайды,
оның мақсаттары мен міндеттерін алдын ала анықтайды.
Дипломдық жұмыстың мақсаты білім беру мекемелерінде бухгалтерлік есеп
пен бақылаудың ерекшеліктерін зерделеу болып табылады. Осы дипломдық
жұмыстың тәжірибелік бөлімі Ақсу қаласының Ішкі істер департаментінің
бөлімімемлекеттік мекемесінің базасында орындалды.
Қойылған мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер анықталды:
- бюджеттік мекемелерде бухгалтерлік есептің теориялық аспектілерін
баяндау;
- мемлекеттік мекемелерде бухгалтерлік есептің нормативтік-құқықтық
базасын сипаттау;
- Ақсу қаласының Ішкі істер департаментінің бөлімі ММ-нің
бухгалтерлік есеп жүргізудің тәжірибелік аспектілерін зерделеу;
- бюджет шығынының қаржылық бақылау әдістемесін қарау;
- мемлекеттік мекемелерде бухгалтерлік есепті жетілдіру жөнінде
ұсыныстар әзірлеу.
Жұмыста бухгалтерлік есеп-қисаптың 2008 жылға арналған деректері
пайдаланылды.
1 Мемлекеттік мекемелерде есеп және есеп-қисаптың принциптері мен
негізгі сапалы сипаттамалары
1.1 Бюджеттік мекемелердегі бухгалтерлік есептің
нормативтік -құқықтық базасы
Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп және қаржы есеп-қисап
туралы Заңы Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есеп және қаржы есеп-
қисап жүйесін анықтайды, бухгалтерлік есептің принциптерін, негізгі, сапалы
сипаттамасы мен жалпы жүргізу және қаржы есеп-қисапты құрастыру ережелерін
белгілейді.
Бухгалтерлік есеп – ол Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп
және қаржы есеп-қисап туралы заңдарымен, бухгалтерлік есеп стандарттарымен,
сондай-ақ ұйымның есеп саясатымен реттелген кәсіпкерлер және ұйымдардың
операциялары мен оқиғалары туралы ақпаратты жинау, тіркеу және жинақтау
жүйесі.
Бухгалтерлік есеп стандарттары бухгалтерлік есеп жүргізудің жалпы
ережелері мен әдістерін және қаржы есеп-қисап құрастыруды белгілейді.
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп және қаржы есеп-қисап
жүйесін реттеу Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің қазыналық
департаментімен жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржы есеп-
қисап туралы заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясымен
негізделеді және Бухгалтерлік есеп және қаржы есеп-қисап туралы Заңынан
және Қазақстан Республикасының басқа да нормативтік-құқықтық актілерінен
тұрады.
Ақсу қаласының Ішкі істер департаментінің бөлімі ММ-і қалалық
бюджет есебінен ұсталынып, Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің
қазыналық департаментімен 1998 жылғы 28 қаңтарда бекітілген мемлекеттік
мекемелерде бухгалтерлік есеп жөніндегі № 30 Нұсқауға сәйкес қаржыландыру
жоспарын орындау есебін жүзеге асырады.
Республикалық және жергілікті бюджетті орындау тәртібі Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 5 ақпандағы № 110 қаулысымен реттеледі.
Бюджеттік мекемелер Қазақстан Республикасы бюджеттік жүйесінің бөлігі
болып табылады. Бюджеттік жүйе - Қазақстан Республикасының экономикалық
қатынастары мен мемлекеттік құрылымында негізделген және құқық нормаларымен
реттелген барлық деңгейдегі бюджеттердің жиынтығы.
Бюджет – мемлекеттің және жергілікті басқарудың міндеттері мен
қызметін қаржылық қамтамасыз ету үшін тағайындалған ақшалай қаражат қорының
пайда болу және жұмсау нысаны.
Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесі үш деңгейден тұрады:
- республикалық бюджет;
- облыстық бюджет, республикалық деңгейдегі қала бюджеті, астана
бюджеті;
- аудан, облыстық деңгейдегі қала бюджеті.
Мемлекеттік бюджет – республикалық және жергілікті бюджетті
біріктіретін аналитикалық ақпарат ретінде пайдаланылатын және бекітуге
жатпайтын жиынтық бюджеті.
Трансферттер – бюджетке, сондай-ақ бюджеттен, соның ішінде жеке және
заңды тұлғаларға ақысыз және қайтарылмайтын төлемдер.
Қаржыландыру – бюджеттік қаражатты оларды алатындарға бөлу.
Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесі барлық бюджеттердің бірлік,
толығу, деректілік, басымдық, жариялылық, жауапкершілік пен дербестік
принциптерінде негізделеді.
Бюджеттер бірлігі – Қазақстан Республикасының бірыңғай бюджеттік
заңнамасын пайдалануды қамтамасыз ету, соның ішінде Қазақстан
Республикасының аумағында бірыңғай бюджеттік сыныптаманы, бюджеттік
үдерісті жүзеге асырудың бірыңғай рәсімдерін пайдалану.
Бюджеттердің толығуы - Қазақстан Республикасының бюджеттерінде және
Ұлттық қорда Қазақстан Республикасының заңнамаларымен қарастырылған барлық
түсімдер мен шығындардың шағылысуы.
Бюджеттердің деректілігі бюджеттің бекітілген көрсеткіштері Қазақстан
Республикасының және өңірлердің орта мерзімді қазыналық саясаты мен
әлеуметтік – экономикалық дамудың орта мерзімді жоспарының бекітілген
параметрлері мен бағыттарына сәйкес келуімен жетеді.
Бюджеттердің жариялылығы бекітілген бюджеттер және оларды орындау
туралы есептердің жариялымымен қамтамасыз етіледі.
Дәйектілік принципі – мемлекеттік басқару органдарымен бюджеттік
қатынастар саласында бұрын қабылданған шешімдерді сақтау.
Тиімділік және нәтижелік принципі – бюджеттік бағдарламалардың
паспорттарымен қарастырылған нақты нәтижелерге жету қажеттілігінен шығатын
бюджеттерді әзірлеп, орындау. Бюджеттерді құрастырған кезде мемлекеттік
органдар және бюджеттік қаражат алушылар еңаз қаражат мөлшерін
пайдалануымен берілген нәтижелерге немесе бюджетпен анықталатын қаражат
мөлшерін пайдалануымен ең жақсы нәтижеге жету қажеттілігінен шығады.
Басымдық принципі – республика немесе өңірдің әлеуметтік-экономикалық
даму басымдық бағыттарына сәйкес бюджеттік үдерісті жүзеге асыру.
Жауапкершілік принципі – бюджеттік үдеріс қатысушыларын Қазақстан
Республикасының бюджеттік заңнамаларын бұзғаны үшін жауапкершілікке тарту.
Бюджеттердің дербестігі әртүрлі деңгейдегі бюджеттер арасында түсімдер
бөлудің тұрақты нормативтерін белгілеу және оларды жұмсау бағыттарын
анықтау, барлық деңгейдегі мемлекеттік басқарудың бюджеттік үдерісін жүзеге
асыру құқығы арқылы дербес қамтамасыз етіледі.
Бюджет түсімдері – ол кірістер, бюджеттік кредиттерді өтеу,
мемлекеттің қаржы активтерін сатып алудан түсімдер, мемлекеттік займдар.
Бюджет шығыстары – шығындар, бюджеттік кредиттер, қаржы активтерін
сатып алу, займ бойынша негізгі қарызды өтеу.
Барлық деңгейдегі бюджет кірістері мен шығыстары Қазақстан
Республикасының барлық деңгейдегі бюджеттік жүйенің бюджеттер
көрсеткіштерінің салыстыруын қамтамасыз ететін бірыңғай бюджеттік
сыныптамаға сәйкес түрлерге бөлінді.
Бірыңғай бюджеттік сыныптама – функционалдық, ведомстволық және
экономикалық сипаттамалар бойынша сыныптама объектілеріне топтық код
беруімен бюджеттің түсімдері мен шығыстар топтасуы:
- бюджет түсімдерінің сыныптамасы;
- бюджет шығыстарының функционалдық сыныптамасы;
- бюджет шығыстарының экономикалық сыныптамасы.
Бюджет түсімдерінің сыныптамасы Қазақстан Республикасының бюджеттік
заңнамаларымен негізделген нақты сипаттамалар бойынша барлық деңгейдегі
бюджет түсімдерінің топтасуы болып табылады.
Бюджет түсімдерінің сыныптамасын топтастыру санат, сынып, кіші сынып
және ерекшеліктен құрайды.
Санат экономикалық белгілер бойынша түсімдер топтасуын ұсынады.
Мысалы: салық түсімдері – бірінші санат, салық емес түсімдер – екінші санат
және т.б.
Сыныптар және кіші сынып түсімдерін олардың көздері мен түрлері
бойынша топтастырады, сонымен 01 сынып – кірістерге табыс салығы, 1 кіші
сынып – корпоративті табыс салығы.
Ерекшелік бюджетке құйылатын төлем немесе түсім түрін анықтайды.
Мысалы, 101101 – осы кодтың кейінгі екі цифрасы заңды резидент-
тұлғалардан корпоративті табыс салықтың бюджетіне түсімдерді көрсетеді.
Бюджет шығыстарының функционалдық сыныптамасы – функционалдық және
ведомстволық белгілер бойынша мемлекет қызметін орындауды, республикада
мемлекеттік саясатты іске асыруды көрсететін бюджеттік қаражат шығыстарын
анықтайтын барлық деңгейдегі бюджет шығыстар топтасуы.
Бюджет шығыстарының функционалдық сыныптама топтасуы мынадай
деңгейлерден тұрады:
- функционалдық топтар;
- функционалдық кіші топтар;
- бюджеттік бағдарламалар әкімшілері;
- бюджеттік бағдарламалар мен кіші бағдарламалар.
Функционалдық топ – ол салалық белгілер мен функционалдық бағыттар
бойынша бюджет шығыстарын біріктіру.
Функционалдық кіші топ функционалдық топ ішіндегі бюджеттік қаражатты
жұмсау бағытын нақтылайды.
Бюджет шығыстардың функционалдық сыныптамасы негізінде бюджеттік
бағдарламалар (кіші бағдарламалар) әкімшілерін топтастыру арқылы бюджет
шығыстарының ведомстволық сыныптамасы қалыптасады.
Бюджеттік бағдарламалар әкімшісі - бюджеттік бағдарламаны жоспарлау,
негіздеу және іске асыру үшін жауапты мемлекеттік орган (мемлекеттік
мекеме).
Бюджеттік бағдарламалар әкімшісі бюджеттік бағдарламалардың мақсаттары
мен міндеттеріне сәйкес бекітілген бюджет шектерінде бюджеттік қаражатты
пайдаланады.
Бюджеттік бағдарламалар – мемлекеттік басқару мен мемлекеттік саясатты
іске асыру бойынша бюджеттің шығыстары. Бюджеттік бағдарлама кіші
бағдарламаларға бөліне алады, олар бюджеттік бағдарлама шеңберінде бюджет
шығыстарының бағытын нақтылайды. Экономикалық нәтижелерге байланысты
бюджеттік бағдарламалар мынадай түрлерге бөлінеді:
- мемлекеттік билік органдар, жергілікті өзін-өзі басқару, бюджеттік
мекеме органдардың ағымдағы қызметін қамтамасыз етуге бағытталған ағымдағы
бюджеттік бағдарламалар, сондай-ақ басқа бюджеттер мен экономиканың жеке
салаларына мемлекеттік қолдау көрсету;
- бюджеттік инвестицияларды іске асыруға бағытталған бюджеттік даму
бағдарламалары.
Бюджеттік бағдарламаның паспорты – ол мақсаттар, күтілетін нәтижелер,
жауапты орындаушылар, орындау мерзімін, ұлттық валютадағы құнын,
қаржыландыру көздерін және бюджеттік бағдарламаның басқа да сипаттамасын
анықтайтын Қазақстан Республикасы Үкіметімен немесе жергілікті атқарушы
органымен бекітілген құжат.
Бюджеттен бөлінген қаражаттың мөлшері, бағыты мен бөлуін анықтайтын
негізгі құжат шығыстарды қаржыландыру жоспары болып табылады.
Жылдық қаржыландыру жоспарын әзірлеу тәртібі тиісті қаржы жылына
арналған республикалық бюджет туралы Заңына, Қазақстан Республикасы
Үкіметінің тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңын
іске асыру туралы қаулыға сәйкес жүзеге асырылады және бес күнтізбелік күн
ішінде Қазақстан Республикасы Үкіметінің тиісті қаржы жылына арналған
республикалық бюджет туралы қаулысын қабылдаған соң бекітіледі.
Жылдық қаржыландыру жоспары бюджеттік бағдарлама әкімшілерімен
бюджеттік тапсырыс құрамында ұсынылатын, бюджеттік комиссиямен мақұлданатын
және бюджетті бекіту (нақтылау, түзету) кезінде қабылданған шешімдерді
есепке алуымен жөнделген бюджеттік бағдарлама (кіші бағдарлама) бойынша
шығыс есеп айырысу негізінде құрастырылады.
Бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері бюджеттік бағдарлама
паспорттарының іс-шараларында көрсетілген мемлекеттік мекемелермен
өткізілетін операция түрлерін жылдық қаржыландыру жоспар ерекшеліктеріне
сәйкес келуін қамтамасыз етеді.
Бюджетті орындау үшін мынадай жоспар түрлері құрастырылады:
- мемлекеттік мекемелерді жеке қаржыландыру жоспарлары;
- міндеттемелер мен төлемдер бойынша бюджеттік бағдарламалардың (кіші
бағдарламалардың) қаржыландыру жоспарлары;
- түсімдер мен қаржыландыру жиынтық жоспары, міндеттемелер бойынша
жиынтық қаржыландыру жоспары.
Жеке қаржыландыру жоспарлары, бюджеттік бағдарлама әкімшілерінің
қаржыландыру жоспарлары, түсімдер мен қаржыландыру жиынтық жоспары,
міндеттемелер бойынша жиынтық қаржыландыру жоспары тиісті қаржы жылына
арналған республикалық бюджет туралы заңына, Қазақстан Республикасы
Үкіметінің қаулыларына, бюджеттік бағдарламалардың бекітілген
паспорттарына, бюджеттік бағдарлама әкімшілерінің бюджеттік тапсырысына,
Қазақстан Республикасының бірыңғай бюджеттік сипаттамасына сәйкес
әзірленеді.
Жеке қаржыландыру жоспары мемлекеттік мекеменің бюджетті орындау
жөніндегі негізгі құжаты болып табылады. Ол мынадай нысанда қалыптасады:
мемлекеттік мекеменің жеке қаржыландыру жоспарының міндеттемелері және
мемлекеттік мекеменің төлемдер жөніндегі жеке қаржыландыру жоспары бойынша.
Міндеттемелер жөніндегі жеке жоспар қаражат мөлшерлерін анықтайды,
оның шектерінде мемлекеттік мекеме бюджеттік бағдарлама паспорттарымен
қарастырылған іс-шараларды іске асыру үшін міндеттемелер қабылдайды.
Міндеттемелер бойынша жеке жоспардың жылдық сомасын айларға бөлу
тиісті қаржы жылы бойы әр бюджеттік бағдарлама және кіші бағдарлама бойынша
оның паспорты қарастырған іс-шараларды іске асыру мерзіміне сәйкес болу
керек.
Төлемдер бойынша жеке жоспар қаражат мөлшерін анықтайды, оның
шектерінде мемлекеттік мекеме қабылданған міндеттемелер бойынша төлемдерді
өткізеді.
Төлемдер бойынша жеке жоспардың жылдық сомасын айларға бөлу тиісті
қаржы жылы бойы паспортпен қарастырылған әр бюджеттік бағдарлама және кіші
бағдарлама іс-шараларын іске асыру мерзіміне сәйкес алатын тауарлардың
(жұмыстардың, қызметтердің) төлемдерін жүзеге асыру мерзіміне лайық болу
керек.
Міндеттемелер және төлемдер бойынша жеке қаржыландыру жоспарлардың
жобаларын мемлекеттік мекемелер:
- бюджеттік бағдарлама әкімшілерімен бюджеттік тапсырыс құрамында
ұсынылатын, бюджеттік комиссиямен мақұлданатын және бюджетті бекіту немесе
нақтылау кезінде қабылданған шешімдерді есепке алуымен бюджеттік
бағдарламалар бойынша шығыс есеп айырысу;
- бюджеттік бағдарламалардың кіші бағдарламалар жөніндегі іс-шаралар
сияқты паспорттар көрсеткіштері және оларды іске асыру мерзімі;
- Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 16 мамырдағы Мемлекеттік сатып
алу туралы Заңына және тауарлар (жұмыстар, қызметтер) жеткізушілерімен
немесе бюджеттік қаражат алушыларымен шарт жасасу, бюджеттік
бағдарламаларды (кіші бағдарламаларды) іске асыру жұмыстарын өткізу
маусымдығын есепке алу және алдынғы қаржы жылында бюджеттік бағдарламалар
(кіші бағдарламалар) қаржыландыру жоспарларын орындау мерзіміне сәйкес
тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатып алу жөнінде конкурстар өткізу
мерзімі негізінде құрастырады.
Міндеттемелер және төлемдер бойынша жеке қаржыландыру жоспарлардың
жобалары мемлекеттік мекеме:
- Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 16 мамырдағы Мемлекеттік сатып
алу туралы Заңына және тауарлар (жұмыстар, қызметтер) жеткізушілерімен
немесе бюджеттік қаражат алушыларымен шарт жасасу, бюджеттік
бағдарламаларды (кіші бағдарламаларды) іске асыру жұмыстарын өткізу
маусымдығын есепке алу және алдынғы қаржы жылында бюджеттік бағдарламалар
(кіші бағдарламалар) қаржыландыру жоспарларын орындау мерзіміне сәйкес
тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатып алу жөнінде конкурстар өткізу
мерзімі;
- бюджеттік бағдарламалар (кіші бағдарламалар) жөніндегі нормативтік
құқықтық актілер;
- басқа да нормативтік құқықтық актілер;
- Қазақстан Республикасының бірыңғай бюджеттік сипаттама;
- тиісті қаржы жылында бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік
мекемелердің анықтамасы;
- экономикалық шығыс сипаттама ерекшелігінің құрылым негізінде
құрастырады.
Жеке қаржыландыру жоспар жобаларына, оларға қатысты есеп айырысулар
және жоспарлардың ай сайынғы бөлуін дәлелдеуге құрастыруға жауапты
мемлекеттік мекеме басшысы немесе оның өкілетті тұлғасы, және құрылымдық
бөлімше басшысы қол қояды.
Мемлекеттік мекеме жеке қаржыландыру жоспар жобаларын дұрыс құрастыру
және бюджеттік бағдарламалардың тиісті әкімшісіне оларды ұсынуды қамтамасыз
етеді.
Бюджеттік бағдарлама әкімшілерінің қаржыландыру жоспарлары жеке
қаржыландыру жоспарларды жинақтау арқылы қалыптасады.
Бюджеттік бағдарламалар (кіші бағдарламалар) бойынша бюджеттік
бағдарлама әкімшінің қаржыландыру жоспарлар жылдық сомасы Қазақстан
Республикасы Үкіметінің тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет
туралы заңын іске асыру туралы қаулысымен бекітілген сомаларға, ал бюджет
шығыстарының экономикалық сипаттама ерекшеліктер кесіндісінде жылдық
қаржыландыру жоспарына және бюджеттік тапсырысқа сәйкес болу керек.
Бюджеттік бағдарлама әкімшілерінің қаржыландыру жоспарлары мынадай
талаптарды есепке алып, құрастырылады:
- бекітілген паспорттың бюджеттік бағдарламасын іске асыру жөніндегі
іс-шаралар жоспарына сәйкес келу;
- міндеттемелерді уақытында қабылдап, орындауды қамтамасыз ету;
- кредиторлық және дебиторлық берешек пайда болуына жол бермеу.
Бюджеттік мекемені қаржыландыру мынадай кезеңдерден тұрады:
- бюджеттік қол қоюды құрастыру және бекіту;
- иеленушілер мен алушыларға дейін бюджеттік қаражаттандыру туралы
хабарламаны жеткізу;
- бюджеттік мекемелерге кірістер пен шығыстар сметасын құрастыру, оны
бюджеттік бағдарлама әкімшісімен бекіту;
- бюджеттік міндеттемелерді бекіту және олар туралы хабарламаны
бюджеттік қаражат әкімшілері мен алушыларға дейін жеткізу;
- бюджеттік қаражат алушымен ақшалай міндеттемелерді қабылдау;
- ақшалай міндеттемелер орындауды растау және салыстырып тексеру;
- бюджеттік қаражатты жұмсау.
Бюджеттік құқықтық қатынастар субъектілерінің құқықтары мен міндеттері
Қазақстан Республикасының Бюджеттік кодексімен анықталады.
1.2 Мемлекеттік мекемелердегі мүліктік және қаржы жағдайы туралы
деректерді жинақтау жүйесі
Бюджеттік мекемелердегі бухгалтерлік есеп бюджеттер бойынша жеке
қаржыландыру жоспарымен, арнайы қаражат бойынша жеке қаржыландыру
жоспарымен байланысты барлық операциялардың шағылысу және есепке алу мен
есеп-қисап деректерін жинақтауды қамтамасыз етеді.
Мекеме балансында барлық операциялардың уақтылы, толық және нақты
шағылысуы оның басшысына негізделген басқару шешімдерді қабылдауға, мекеме
жұмысын талдауға, бекітілген қаржыландыру жоспар негізінде қаражаттың
мақсатты жұмсалуын жүзеге асырып, бақылауға, заңсыз шығындарды анықтауға
мүмкіндік береді.
Осы міндеттерді орындау үшін бухгалтерлік есеп жүргізіледі:
- арнайы және бюджеттен тыс қаражаттың түсуі мен жұмсалуы;
- кредиттер (қаржы бөлу) және бюджеттік қаражат шығыстары;
- дебиторлар және кредиторлармен есеп айырысу;
- ақшалай қаражат, материалдар, жабдықтар, азық-түліктер және басқа да
құндылықтарды пайдалану сақталуы және тиімділігі.
Бухгалтерлік есептің маңызды міндеттері еңбек төлемі қорын жұмсалуын
есепке алу және бақылау, сондай-ақ мерзімінде баланс пен есептілікті
құрастыру болып табылады. Бюджеттік ұйымдарда бухгалтерлік есепті дұрыс қою
жеке қаржыландыру жоспарды барынша нақты құрастырып, сондай-ақ
пайдаланылмаған ішкі шаруашылық ресурстарды анықтауға себепші болады.
Бухгалтерлік қызметтің міндеттеріне мынадар кіреді:
- құжаттарды уақтында және дұрыс ресімдеуге және жасалынатын
операциялардың заңдылығына алдын-ала бақылауды жүзеге асыру;
- міндеттемелер бойынша қаржыландыру жоспарына сәйкес берілген рұқсат
шектерінде міндеттемелерді қабылдауға бақылау, бюджеттік бағдарламалардың
бекітілген паспорттарына және белгіленген тәртіпте енгізілген өгерістерді
есепке алып, төлем бойынша қаржыландыру жоспарына сәйкес, сондай-ақ ақшалай
қаражат пен материалдық құндылықтарды сақтауға бақылау;
- өз бетімен есеп жүргізетін мемлекеттік мекемелерге рұқсатты
уақытында жеткізу, сондай-ақ олармен қаржыландыру жоспарын орындауға және
бухгалтерлік есепті дұрыс жүргізуге бақылау;
- ақылы қызмет көрсетулерді іске асырудан алынған қаражат жоспарына
сәйкес кірістер мен шығыстар қаржыландыруды есепке алу және демеушілік
және қайырымдылық көмек, депозиттік сома түрінде алынған қаражат бойынша
операцияларды есепке алу;
- жұмысшылар мен қызметшілерге, мемлекеттік мекеме студенттеріне,
тыңдауышыларға және аспиранттар мен оқушыларға жалақыны мерзімінде есептеп,
төлеу;
- мемлекеттік мекемелер мен жеке тұлғалармен қаржыландыру жоспарын
орындау процесінде пайда болатын есеп айырысуларды уақытында өткізу;
- ақшалай қаражат, есеп айырысулар мен материалдық құндылықтардың
түгендеуін өткізуге қатысу, түгендеу нәтижелерін дұрыс анықтау және оларды
есепке алуда көрсету;
- материалды жауапты тұлғалармен олардың жауапты сақталуында тұрған
материалдық құндылықтарды есепке алу және сақтау мәселелері бойынша
нұсқаулық өткізу;
- есепке алу-есептеу жұмыстардың компьютерлендіруі;
- белгіленген мерзімде бухгалтерлік есептілікті құрастырып, ұсыну;
- мемлекеттік мекеме басшысымен (штатта экономикалық қызмет жұмысшының
болмаған жағдайда) қаржыландыру жоспарын және оған есеп айырысуларды
құрастырып, келісу;
- активтер, аз құндылықты және тез тозатын заттар мен басқа да
материалдық құндылықтарды оларды сақтау және пайдалану орындарында
сақталуына бақылауды жүзеге асыру;
- бухгалтерлік қызмет құзыретіне жататын есепке алу және есептілік,
басқа да нормативтік құжаттар мәселелері жөнінде ережелер, нұсқаулар,
әдістемелік нұсқамаларды жүйеленген есепке алу;
- есепке алу саясаты, есепке алу деректерді, оларға қатысты есеп
айырысуларды, басқа да құжаттарды өңдеу, сондай-ақ оларды белгіленген
тәртіпте мұрағатқа тапсыру.
Басшы бухгалтерлік есепті дұрыс жүргізу үшін тиісті жағдайлар құруға,
есепке алуға қатысы бар мемлекеттік мекеменің барлық бөлімшелері мен
қызметкерлерімен есепке алынатын құжаттар мен мәліметтерді ресімдеу және
ұсыну бөлімінде бас бухгалтердің талаптарын бұлжытпай орындау қамтамасыз
етуді міндетті.
Мемлекеттік мекеменің бас бухгалтері бухгалтерлік есептің есеп-
шоттарында барлық жүзеге асырылатын шаруашылық операциялардың бақылауы мен
шағылысуын, оперативті ақпаратты ұсынуды, белгіленген мерзімде бухгалтерлік
есептілікті құрастыруды қамтамасыз етеді.
Бухгалтерияға бастапқы есепке алу құжаттарды ұсыну бас бухгалтермен
құрастырылған және мекеме басшысымен бекітілген құжат айналым кестесін
реттейді. Мекемелерде бюджеттік қаражат және бюджеттен тыс көздер есебінен
алынған қаражат бойынша шығыстар қаржыландыру жоспарын орындауымен
байланысты барлық бухгалтерлік құжаттарға мекеме басшысы және бас
бухгалтері қол қояды.
Мекеме жүргізетін барлық шаруашылық операциялар ақталған құжаттармен
ресімделу керек. Осы бастапқы құжаттар бухгалтерлік есепте шаруашылық
операцияларды шағылысу үшін негіз болып табылады. Бастапқы құжат операция
жасау сәтіне құрастырылу керек, ал ол мүмкін болмаса, онда оны аяқтағаннан
кейін. Бухгалтерияға түскен бастапқы есепке алу құжаттар міндетті түрде
нысан бойынша (оларды ресімдеу, реквизиттер толтыру толықтығы мен
дұрыстығы), сондай-ақ мазмұны бойынша (құжатталатын операцияның заңдылығы,
жеке көрсеткіштердің логикалық үйлесуі) тексеруге жатады.
Бюджет кірісі мен шығыстарын есепке алу дұрыстығы бюджеттік есепке алу
жүйесінің бірлігімен қамтамасыз етіледі, оның негізінде нақтыланған
тәртіпте сиқырланған бір текті белгі бойынша бюджеттің кірісі мен
шығыстарының ғылыми негізделген, міндетті топтасуын көрсететін бюджеттік
сыныптама жатыр. Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасы Үкіметінің
қаулысымен бекітілген ҚР бюджет шығыстарының экономикалық сыныптама
ерекшелік құрылымы, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы
23 қазандағы № 1015 қаулысымен енгізілген өзгертулер және толықтырулармен
экономика және бюджеттік жоспарлау Министрінің 2004 жылғы
24 желтоқсандағы № 1362 бұйрығы пайдаланылады.
Бюджеттік сыныптама объектілерге кодтар ұсынуымен барлық деңгейдегі
кірістер мен шығыстар топтамасы болып табылады.
ҚР бюджет кірістері заңды және жеке тұлғалардан салық, жер қойнауы мен
табиғи ресурстарды пайдалану үшін төлемдер, мемлекеттік баж алымы,
жекешелендіруден кірістер, лицензиялық алымдар, басқа бюджеттерден алынған
қаражат есебінен қалыптасады.
Бюджеттік қаржыландыруда тұрған мекемелердің шығыстарын сыныптау үшін
мынадай баптар тізбесі пайдаланылады:
- 111 ерекшелік – негізгі жалақы;
- 112 ерекшелік – қосымша, ақшалай төлемдер;
- 113 ерекшелік - өтемдік төлемдер;
- 114 ерекшелік – міндетті зейнетақы жарналар;
- 121 ерекшелік – әлеуметтік салық;
- 122 ерекшелік – Әлеуметтік сақтандыру мемлекеттік қорына әлеуметтік
аударымдар;
- 125 ерекшелік – көлік құралдар иегерлерінің азаматтық-құқықтық
жауапкершілігін міндетті сақтандыруға арналған жарналар;
- 126 ерекшелік – мемлекеттік мекеме қызметкерлерін мемлекеттік,
міндетті жеке сақтандыруға арналған жарналар;
- 131 ерекшелік – азық - түлік сатып алу;
- 132 ерекшелік – дәрі-дәрмек және медициналық тағайындалған басқа да
құралдар сатып алу;
- 134 ерекшелік – заттық мүлік пен басқа да форма және арнайы киім-
кешек сатып алу, тігу және жөндеу;
- 135 ерекшелік – ерекше киім-кешек пен материалдар сатып алу;
- 139 ерекшелік – басқа да тауарлар сатып алу;
- 141 ерекшелік – коммуналдық қызмет көрсетулерді төлем;
- 142 ерекшелік – байланыс қызмет көрсетулерді төлем;
- 143 ерекшелік – көлік қызмет көрсетулерді төлем;
- 144 ерекшелік – электроэнергияға арналған төлем;
- 145 ерекшелік – жылытуға арналған төлем;
- 146 ерекшелік – ғимараттар, үй-жайларды ұсталынуы, қызмет
көрсетілуі, ағымдағы жөнделуі, жабдықтар мен басқа да негізгі құралдарды
жөндеу;
- 147 ерекшелік – үй-жайларды жалға алу төлемі;
- 149 ерекшелік – басқа да қызмет көрсетулер мен жұмыстар;
- 151 ерекшелік – ел ішіндегі қызметтік іссапарлар;
- 152 ерекшелік – ел сыртына қызметтік іссапарлар;
- 153 ерекшелік – жалпы міндетті орта білім беру қорының шығындары;
- 155 ерекшелік – атқарушы құжаттарды орындау;
- 157 ерекшелік – ерекше шығындар;
- 159 ерекшелік – басқа да ағымдағы шығындар;
- 411 ерекшелік – негізгі құралдарға жататын тауарлар сатып алу және
т.б.
Қаржыландыру жылдық жоспары республикалық бюджет туралы заңына,
Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысына сәйкес әзірленеді және
Қазақстан Республикасы Үкіметінің тиісті қаржы жылына республикалық бюджет
туралы заңды іске асыру туралы қаулысын қабылдаған соң бес күнтізбелік күн
ішінде бекітіледі.
Бюджетті орындау бойынша қаржылық тәртіп – құзырет шектерінде жүзеге
асырылатын, сондай-ақ қолданыстағы заңнамалық актілерге сәйкес бекітілген
республикалық және жергілікті бюджетті орындауға жіберілген мемлекеттік
мекеменің әрекеті. Осы әрекеттер Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005
жылғы бесінші ақпандағы № 110 қаулысымен бекітілген мемлекеттік және
жергілікті бюджетті орындау Ережесімен реттеледі.
Әкімші жыл сайын тек бір бюджеттік тапсырысты құрастырады, ол өзіне
мынаны кіргізеді:
- бюджеттік бағдарламалар (кіші бағдарламалар) тізбесі және олар
бойынша шығыс сомасы;
- бюджеттік бағдарламаға түсіндірме жазба;
- бюджеттік тапсырысқа кіретін бюджеттік бағдарламаның (кіші
бағдарламаның) паспорт жобасы;
- кредиторлық берешек туралы ақпарат;
- дебиторлық берешек туралы ақпарат;
- алынған және пайдаланылған байланысты гранттар туралы ақпарат;
- бюджеттік тапсырысқа кіретін бюджеттік бағдарлама (кіші бағдарлама)
бойынша экономикалық шығыс сыныптаманың әр ерекшелігі жөнінде шығыс есеп
айырысуы;
- басқа да ақпарат.
Қаржыландыру жоспарын орындаудың бухгалтерлік есебі 1998 жылғы 27
қаңтардағы республикалық және жергілікті бюджеттен ұсталынатын ұйымдарында
бухгалтерлік есеп жөніндегі № 30 Нұсқамаға сәйкес мемориалдық-ордерлік
нысан бойынша жүзеге асырылады. Бухгалтерлік есептің мемориалдық-ордерлік
нысаны мынадай белгілермен анықталады: есепке алу регистрдің саны, құрылымы
және сыртқы түрімен; құжаттар мен регистрлер арасындағы байланыс
жалғаспалығымен, сондай-ақ регистрлер арасындағы және ондағы жазу
тәсілдерімен, яғни сол сияқты және басқа да техникалық құралдарды
пайдаланумен.
Мемориалдық-ордерлік есеп нысанында тексерілген және есепке алуға
қабылданған құжаттар операция жасалған күндер бойынша жүйеленіп,
мемориалдық ордермен ресімделеді – жинақтау ведомостарымен, оларға мынадай
үнемі нөмірлер беріледі:
- мемориалдық ордер № 1 – касса операциялары бойынша жинақтаушы
ведомосы;
- мемориалдық ордер № 2 – бюджеттік ағымдағы есеп-шоттардағы қаражат
қозғалу бойынша жинақтаушы ведомосы;
- мемориалдық ордер № 3 – бюджеттет тыс қаражат бойынша ағымдағы есеп-
шоттардағы қаражат қозғалу бойынша жинақтаушы ведомосы;
- мемориалдық ордер № 4 – лимиттеу кітапшалардан чек есеп айырысу
бойынша жинақтаушы ведомосы;
- мемориалдық ордер № 5 – жалақы және шәкіртақы бойынша есеп айырысу
ведомасының жинағы;
- мемориалдық ордер № 6 – әр түрлі мекеме және ұйымдармен есеп
айырысу бойынша жинақтаушы ведомосы;
- мемориалдық ордер № 7 – жоспарлы төлем тәртібінде есеп айырысу
бойынша жинақтаушы ведомосы;
- мемориалдық ордер № 8 – есепті тұлғалармен есеп айырысу бойынша
жинақтаушы ведомосы;
- мемориалдық ордер № 9 – негізгі қаражатты шығару және ауыстыру
бойынша жинақтаушы ведомосы;
- мемориалдық ордер № 10 – материалдық және тез тозатын заттарды
шығару және ауыстыру бойынша жинақтаушы ведомосы;
- мемориалдық ордер № 11 – азық-түлік кірісі бойынша жинақтаушы
ведомостың жинағы;
- мемориалдық ордер № 12 – азық-түлік шығысы бойынша жинақтаушы
ведомостың жинағы;
- мемориалдық ордер № 13 – материал шығыстары бойынша жинақтаушы
ведомосы;
- мемориалдық ордер № 14 – арнайы қаражат бойынша кіріс есептеудің
жинақтаушы ведомосы;
- мемориалдық ордер № 15 – балаларды ұстауға арналған ата-аналармен
есеп айырысу бойынша ведомость жинағы.
Мемориалдық ордерлерге бас бухгалтер немес оның орынбасары мен
атқарушысы қол қояды, барлық мемориалдық ордерлер Бас журнал кітабында
тіркеледі. Бас журнал кітабында есепке алу қосалқы шоттар бойынша
жүргізіледі.
Есепке алу регистрдің құрамы және мемориалдық-ордерлік нысанда
олардағы жазу жалғаспалығы 1 суретте ұсынылған.
1 сурет – Мемориалдық-ордерлік есеп нысаны
Бас журнал кітабы өткен жылға арналған қорытынды балансқа сәйкес жыл
басына қалдықтар сомалардың жазуымен басталады. Жазу мемориалдық ордерлер
мен жинақтаушы ведомостарды құрастыру шамасы бойынша – айына бір рет
жүргізіледі. Мемориалдық ордердің сомасы ең алдымен Ордер бойынша сома
графасына, ал содан кейін тиісті қосалқы шоттардың дебеті мен кредитіне
жазылады. Дебет, сондай-ақ кредит бойынша барлық қосалқы шоттар бойынша бір
айға айналым сомасы Ордер бойынша сома графа қорытындысында тең болу
керек. Бір айға арналған айналымнан кейін екінші жолда келесі айдың басына
әр қосалқы шот бойынша қалдық шығарылады.
Аналитикалық есеп есепке алу регистрлерде жүргізіледі (кітаптар,
карточкалар, жинақтаушы ведомостар, машинограммалар және т.б.). Регистр
нысандары бюджетте тұрған мекеме және ұйымдарға арналған бухгалтерлік
құжаттама нысандар альбомында келтірілген.
Мемориалдық-ордерлік есеп нысаны есепке алу процесінің қатаң
жалғаспалығымен, есепке алу техниканың қарапайымдылығы және қол
жетімділігімен көзге түседі, оларда аналитикалық регистрлер,
компьютерлердің стандартты нысандары кең пайдаланылады.
Мемориалдық-ордерлік есеп нысанының кемшілігі мыналар болып табылады:
есепке алудың еңбек сыйымдылығы, аналитикалық есептің синтетикалық есептен
айыруы, регистрлер нысанында кейбір сәтте есептілікті бақылау, шаруашылық
әрекетті талдау және құрастыру үшін қажетті көрсеткіштер болмайды.
Мекемелер бюджеттік бағдарлама әкімшілеріне тоқсандық және жылдық
қаржы есептілікті белгіленген мерзімде ұсынады. Бюджеттік бағдарлама
әкімшілері олардың қарамағында тұрған мекемелердің кіріс және шығыс
сметаларын орындау туралы жиынды тоқсандық және жылдық қаржы есептілікті
олармен белгіленген мерзімде құрастырады.
Бюджетке түсімдер аударуымен және бюджеттен төлемді жүзеге асыруымен
байланысты ағымдағы қаржы жылының барлық операциялары ағымдағы қаржы жылғы
31 желтоқсанда аяқталады, ал 31 желтоқсанға дейін пайдаланылмаған жоспарлық
тағайындау қалдықтардың күші жойылады.
1.3 Бюджеттік мекеменің қаржыландыру жоспарын орындау бойынша
қаржылық бақылаудың мақсаты мен міндеттері
Мемлекеттік қаржылық бақылау (ішкі және сыртқы) – Қазақстан
Республикасының заңдарына бюджетті орындау бойынша есепке алу және
есептілікті орындау, жүргізу, олардың орындалуын бағалау, мемлекет
гранттарын, активтерін, мемлекетпен кепілденген қарыздарды, мемлекеттік
мекемелермен олардың өкімінде қалған тауарларды (жұмыстарды, қызмет
көрсетулерді) іске асырудан түскен ақшаларды пайдалану бөлімінде
мемлекеттік қаржылық бақылау объект әрекетінің сәйкестігін тексеру.
Мемлекеттік қаржылық бақылау келесі түрлерге бөлінеді:
- сәйкестікке бақылау - мемлекеттік қаржылық бақылау объект әрекетінің
Қазақстан Республикасының заңдар талаптарына сәйкестігін бағалау;
- қаржылық есептілікті бақылау - мемлекеттік қаржылық бақылау
объектісімен қаржылық есептілік дұрыстығын, негізділігі мен уақтында
құрастырып, ұсынуды бағалау;
- тиімділікті бақылау – үнемділік, нәтижелік пен өнімділікті тексеру
және бағалау, олармен мемлекеттік қаржылық бақылау объектісі бюджет
қаражатын, мемлекет активтерін, мемлекетпен кепілденген қарыздарды,
мемлекеттік мекемелермен тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) іске
асырудан түскен ақшаларды пайдаланады.
Мемлекеттік қаржылық бақылау келесі түрлерде жүзеге асырылады:
- кешенді бақылау - мемлекеттік қаржылық бақылау объект әрекетін нақты
кезеңде жаппай әдіспен тексеру және бағалау;
- тақырыптық бақылау – жеке мәселелер бойынша объект әрекетін нақты
кезеңде жаппай әдіспен тексеру және бағалау;
- үстеме бақылау – бақылау объектісіне қатысты ақпарат алу
қажеттілігімен байланысты үшінші тұлғаларды бақылау, ол операция бірлігімен
өзара байланысты құжаттарды салыстыруда жасасады. Үстеме бақылау негізгі
бақылау объектісімен өзара қарым-қатынас мәселелері бойынша және
тексерілетін мәселе шеңберінде ғана өткізіледі.
Қаржылық бақылаудың мақсаты бюджеттік қаражатты пайдалану дұрыстығын,
заңдылығы мен негізділігін тексеру болып табылады.
Қаржылық бақылаудың міндеттері:
- бюджет шығыстар сәйкестігін бақылау, қаржылық есептілік пен бақылау
объектілерімен орындау тиімділігін жүзеге асыру;
- мемлекеттік бюджеттен берілген бюджеттік қаражатты мақсатты және
тиімді пайдалануға бақылау;
- бюджеттік бағдарламаларды орындау тиімділігі мен нәтижелігін
бағалау;
- мемлекеттік мекемелермен олардың өкімінде қалған тауарларды
(жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) іске асырудан түскен ақшаларды
қалыптастыру және пайдалануға бақылау;
- құзырет шектерінде республикалық және жергілікті бюджетке салықтан
тыс түсімдердің толықтығы мен уақытында енгізілуіне қатысты мәселелер
бойынша мемлекеттік органдар және барлық меншік нысандағы ұйымдардың
жұмысына бақылауды жүзеге асыру;
- Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес басқа да өкілеттілікті
жүзеге асыру.
Қазақстан Республикасында қаржылық бақылау мемлекеттік қаржылық
бақылау және аудитірлік әрекет түрінде жүзеге асырылады, олар құқықтық
мемлекет қажеттіліктеріне сәйкес қалыптаса бастау және біртіндеп жетілдіру
сатысында тұр.
Мемлекеттік қаржылық бақылау алдында мынадай міндеттер тұр:
- қаржылық ресурстар қажеттілігі және ақшалай кіріс мөлшерлер арасында
теңгерімділік жәрдемдесуі;
- бюджетті құрастыру және орындау дұрыстығы;
- мемлекеттік бюджет алдында қаржылық міндеттемелерді орындау
уақтылығы мен толықтығын қамтамасыз ету;
- әр түрлі ұйымдастыру-құқықтық нысандарға қатысатын заңды тұлғаларды
салық салу саласында қолданыстағы заңдарды сақтауды қамтамасыз ету;
- бухгалтерлік есеп жүргізу және есептілік құрастыру дұрыстығы;
- мемлекеттік мекемелердің қаржылық, еңбек және материалдық ресурстар
пайдалану жағдайы мен нәтижелігін тексеру, оларды тиімді жұмсауға қолғабыс
ету.
Қаржылық бақылау әр түрлі ұйымдастыру-экономикалық белгілер бойынша
сыныптауға болады. Қаржылық бақылаудың сыныптамасы толық 2 суретте
ұсынылған.
Мемлекеттік қаржылық бақылаудың (МҚБ) жету мақсаттары мен
міндеттерінің басты жағдайы принциптерді, яғни бақылау әрекетті толығымен
қамтитын негізі ережелер болып табылады. Сондай-ақ МҚБ жүйесін ұйымдастыру
үшін негізгі талаптарды атап айту керек. Осы талаптар өз мәні бойынша
принциптер болып саналмайды, бірақ МҚБ жеке элементтер тиімділігін
байланыстырады.
Мемлекеттік қаржылық бақылау Есеп палатасымен, сондай-ақ министрлік
және ведомстволармен өз құзырет шектерінде жүзеге асырылады. ҚР Қаржы
министрлігі, нақты айтқанда Қаржылық бақылау және мемлекеттік сатып алу
комитеті және оның аумақтық бөлімшелері ҚР заңдарына республикалық және
бюджетті орындау бойынша есепке алу және есептілікті орындау, жүргізу,
олардың орындалуын бағалау, мемлекет гранттарын, активтерін, мемлекетпен
кепілденген қарыздарды, мемлекеттік мекемелермен олардың өкімінде қалған
тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) іске асырудан түскен ақшаларды
пайдалану бөлімінде мемлекеттік қаржылық бақылау объект әрекетінің
сәйкестігін тексеру.
2 сурет – Қаржылық бақылау түрлері
Ішкі бақылауды өткізу үшін негіз болатын құжат мекеме басшысының ішкі
бақылауды тағайындау туралы бұйрығы болып табылады.
Бұйрықта міндетті түрде болу керек:
- бақылау объектінің атауы;
- бақылау тағайындау үшін негіз;
- бақылау түрі;
- бақылау өткізуге тартылатын ревизия тобын басқаратын тұлғаны
көрсетіп, ревизорлар туралы мәліметтер;
- бақылау өткізу мерзімі және кезеңі.
Бақылау объектісін тексеруге алдынғы бақылау өткізген бақылау
субъектінің қызметкерлері тартылмайды. Ревизия тобының құрамы тартылған
мамандарды енгізіп, екі және одан аса ревизорлардан құрылады.
Кешенді бақылау өткізген жағдайда жеке мәселелер (бюджеттік
бағдарламалар) бақылау тағайындауға бұйрықпен қарастырылған кезең ішінде
басқа бақылау субъектісімен тексерілгені анықталса, ішкі бақылау қызметінің
басшысы мынадай шешімдер қабылдайды:
- тақырыптық бақылауға тартылған мәселелер және бюджеттік
бағдарламалар тексермеу, актіде бақылау субъектісінің атауы, көрсетілген
мәселелер, бюджеттік бағдарламалар мен анықталған бұзулар сомасы бақылаумен
қамтылған кезеңі көрсетіледі. Сондай-ақ анықталған бұзуларға алдынғы
бақылаумен белгіленген бұзулар енгізілмейді;
- бақылау актілері мемлекеттік қаржылық бақылау стандарттарына сәйкес
келмеу жағдайында, сондай-ақ алдынғы бақылау барысында жаппай бақылау
әдісін пайдаланбағанда бақылау субъектісінің басшысы тағайындалған кешенді
бақылаудың масштабымен анықталған кезең ішінде мәселелер және бюджеттік
бағдарламалар бақылау жоспарына енгізілген тексеру туралы шешім қабылдайды.
Қандай да болсын келтірілген шешімдерді қабылдағанда бақылау іс-
шара кешенді ретінде сипатталады.
Бақылау іс-шараны басқаратын ревизор бақылау өткізу алдында:
- ревизия топ мүшелеріне бақылауға жататын мәселелер, бюджеттік
бағдарламаларды бекіту тізбесі мекеме басышысымен анықталған тәртіпте
бекітіледі;
- мемлекеттік мекеме басшысына бақылау тағайындау туралы бұйрықты
ұсынады, оны жұмыс жоспарымен таныстырады және мекемеде тұрған есеп
кітабына ревизия топ мүшелерінің (ревизордың) тегін, лауазымын және бақылау
мақсатын көрсетіп, бақылау өткізу фактісі туралы таңба жасайды;
- емлекеттік мекеменің лауазымды тұлғаларына ревизия топ мүшелерін
ұсынады;
- арнайы берілген орындарда хабарландыру түрінде келесі деректері бар
өткізілетін бақылау туралы ақпаратты орналастырады: бақылау өткізу мерзімі,
тексеретін сұрақтардың тізбесі, тексеруді тағайындаған бақылау-ревизия
басқармасының байланыс телефон нөмірі, ревизор туралы деректер және оның
тұру орны.
Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі Қылмыстық-атқарушы жүйе
комитетінің Павлодар заң колледжінің (бұдан әрі – ҚР ӘМ ҚАЖК ПЗК) лауазымды
тұлғаларына ұсынған соң тиісті мәселелерді тексеру міндеті жүктелген
ревизор кассаның кенет тексеруін, ал қажетті жағдайларда – қоймада және
басқа да орындарда сақталатын материалдық құндылықтардың түгендеуін
жүргізеді.
Кассир (қойма меңгерушісі) болмағанда ревизор кассаға (қоймаға)
сүргі соғады және қойылған жоспарға сәйкес өзінің жұмысын әрі қарай
ұйымдастырады.
ҚР ӘМ ҚАЖК Павлодар заң колледжінің басшысы бақылау өткізуге бөгет
жасамайды, оның масштабын шектемейді, ревизия топ мүшелерін жұмыс
орындарымен, бақылау өткізу үшін қажетті барлық сұралынатын ақпаратпен
қамтамасыз етеді және оның нақтылығы, дұрыстығы мен толықтығы үшін жеке
жауапкершілік тартады.
Мемлекеттік мекемеде бухгалтерлік есеп жоқ болған жағдайда
немесе дұрыс жүргізілмегенде ревизия топ мүшелері ол туралы акті
құрастырады, бақылау іс-шараны басқаратын ревизор сол жөнінде бақылауды
тағайындаған лауазымды тұлғаға баяндайды.
Бақылау-ревизия басқармасының қызметкерлері бақылау өткізгенде:
- мемлекеттік мекемеде нормативтік сипаттағы құжаттаманы, міндеттмелер
мен төлемдер бойынша бюджеттік бағдарламалардың (кіші бағдарламалардың)
қаржыландыру жоспарларын, кіріс және шығыс сметаларын, қаржылық есепттерді,
бухгалтерлік, банк, кассалық және басқа да құжаттарды, ақшалай қаражат және
материалдық құндылықтардың нақты болуын тексереді;
- бақылаумен байланысты мәселелер бойынша тиісті құжаттар,
анықтамалар, ауызша және жазбаша түсініктемелерді сұрайды және алады;
- мемлекеттік мекеме өкілінің қатысуымен мемлекеттік мекемеде
өндірістік, қоймалық және басқа да үй-жайларды тексеруді өткізеді,
түгендеу, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтердің бақылау өлшеуін
ұйымдастырады;
- белгіленген тәртіпте басқа мемлекеттік органдар, аудиторлар және
аудиторлық ұйымдар мен сарапшыларды қатысуға жұмылдыру туралы мәселені
көтереді;
- бақылау - ревизия басқару құзыретіне кіретін басқа да әрекеттерді
жүзеге асырады.
Бақылау - ревизия басқару бақылау іс-шараларды жүзеге асырған
кезде тиісті ақпараттық технологияларды пайдалана алады.
Ақпараттық технологиялар пайдалану әдістемесі және қорытындыны бақылау
актісінде көрсету ҚР Қаржы министрлігімен анықталады.
Ішкі бақылауды жүргізу үшін мемлекеттік мекеменің тиісті
қызметкерлерін және оған бағынатын орган, ұйым мен мекеменің қызметкерлерін
жұмылдыруға рұқсат беріледі. Ревизия топ басшысы тексеру барысында осы
қызметкерлермен тексеруге жататын қаржылық-шаруашылық әрекет мәселелерін
анықтайды.
Бақылауға басқа мемлекеттік органдар, аудиторлар және аудиторлық
ұйымдар мен сарапшыларды қатысуға жұмылдыру қажеттілігі болғанда бақылау іс-
шараны басқаратын ревизор бақылауды тағайындаған лауазымды тұлғаға немесе
әкімшілік-аумақтық бірлік бақылау мекемесімен бірге орналасқан бақылау-
ревизия басқармасының тиісті аумақтық бөлімше басшысына жазбаша хабарлама
жібереді. Қорытындысында басқа мемлекеттік органдар, аудиторлар және
аудиторлық ұйым мамандары мен сарапшыларын жұмылдыру себептері баяндалады.
Бас өлшем бақылау-ревизия басқармасының штатында өз жұмысында
бақылау объектілерімен пайдаланылатын технология саласында арнайы білімдері
бар мамандар болып табылады.
Бақылау-ревизия басқармасының басшысы көрсетілген хабарламаны алған
кезде тиісті мемлекеттік орган, аудитор немесе аудиторлық ұйымға, сарапшыға
жұмылдырылатын маманға тексеретін сұрақтар мен мерзімді көрсетіп, жазбаша
сұрау салу жібереді.
Сұрау салуда көрсетілген мерзімде маманды бөлу мүмкіндігі
болмаған жағдайда бақылау-ревизия басқармасының және мамандары ішкі
бақылауға жұмылдырылатын мемлекеттік орган басшылары бақылау субъектінің
өкіміне оларды іссапарға жіберу нақты мерзімдерімен келіседі.
Бақылау өткізу барысында негізгі бағыттар мыналар болып табылады:
- құрылтайшы, тіркеу, есептік, бухгалтерлік және басқа да құжаттардың
нысаны мен мазмұнына сәйкес келуі, жасалынған операцияның заңдылығы мен
дұрыстығын белгілеу мақсатында;
- бюджеттік қаражат, гранттар, мемлекет активтерін, мемлекетпен
кепілденген қарыздарды пайдалану тиімділігін тексеру;
- бухгалтерлік есепте және есептілікте жүргізілетін операция шағылысу
тұрақтылын тексеру, соның ішінде салыстыру: бухгалтерлік есеп регистріндегі
жазуларды бастапқы құжаттардың деректерімен; есеп деректерін бухгалтерлік
есеп деректерімен;
- мемлекеттік сатып алу рәсімінің сақталуын тексеру, соның ішінде
жасасқан шарттардың конкурстық құжаттамаға, қойылған тауарлар, қызмет
көрсетулер мен орындалған жұмыстардың сапалық және сандық сипаттама
теңдестігі жасасқан шарттарына сәйкес келуі, сондай-ақ басқа да мәселелер;
- материалдық құндылықтар мен ақшалай қаражат болуы мен қозғалуын,
шығындар қалыптасу дұрыстығын және алынған тауарлар, қызмет көрсетулерді
есепке қою толықтығын, орындалған (алынған) жұмыстар, көрсетілген қызметтер
мөлшерін, ассортименті мен сапасын тексеру;
- оқ-дәріні есепке алу, сақтау, беру және есептен шығару дұрыстығын
тексеру.
Егер бақылау барысында үшінші тұлғалармен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті
Қаржы-экономика факультеті
Есеп және аудит кафедрасы
Дипломдық жұмыс
ДЖ. 050508. 26-04. 14. 09. ТЖ
Тақырыбы Мемлекеттік мекемелерде бухгалтерлік есеп пен бақылауды
ұйымдастыру мен жүргізудің ерекшеліктері (Ақсу қаласының Ішкі істер
департаментінің бөлімі ММ үлгісінде)
Нормабақылаушы
Оқытушы
(лауазымы, ғылыми дәрежесі)
О.А. Хасанова
(аты-жөні)
_______________________ ___________________
(қолы) (күні)
Ғылыми жетекшісі
Аға оқытушы
(лауазымы, ғылыми дәрежесі)
Темирова Г.Г.
(аты-жөні)
Студент
А.К. Тастемханова
(аты-жөні)
_______________________ ___________________
(қолы) (күні)
СЕжА-301 қ
(топ)
Кафедра меңгерушісі __________________________________ Шамрай И.Н.
2009
Кіріспе
Қолданыстағы заңдар бойынша шетел инвесторлардың (бірлескен
кәсіпорындардың) қатысуымен және шетел инвесторларға толық жататын
кәсіпорындардың енгізілуімен барлық ауыл шаруашылық кәсіпорындар,
бірлестіктер мен ұйымдар мемлекетте қабылданған жалпы тұжырымдамалық
көзқарасқа сәйкес бухгалтерлік есеп жүргізеді, және есеп жүргізу мен
есеп-қисап тәртібін сақтауға жауапкершілік тартады.
Бухгалтерлік есеп шаруашылық құбылыстардың сандық жағын жаппай,
үздіксіз, деректі дәлелденген және шаруышылық фактілерді өзара байланысты
тіркеу арқылы ақшалай тұлғалану, сондай-ақ натуралды көрсеткіштер түрінде
зерделейді. Демек, бухгалтерлік есепте кәсіпорынның үздіксіз, қаржы және
шаруашылық әрекетінің үнемі шағылысуы, оның мүлігі мен оның қалыптасу
көздері, өндірістік қордың, негізгі қаражаттың, өнімді шығарып, өткізуге
шығындардың, ақшалай қаражаттың, кәсіпорынның өзіне, сондай-ақ басқа да
ұйымдарға берешектің барлық түрлері орын алады.
Сонымен қатар, болып жатқан шаруашылық үдерістердің шағылысу уақытында
үздіксіздігі жүзеге асырылады, негізгі қаражат, өндірістік қор, ақшалай
қаражат, бағалы қағаздар, есеп айырысу, кредиттер, қарыздық қаражаттар және
т.б. қозғалыспен байланысты үнемі байқауы мен шаруашылық операция шағылысуы
болады. Бухгалтерлік есепте істеліп жатқан фактілердің өзара тәуелділікпен
сертті қаржы және шаруашылық әрекеттің өзара байланысты шағылысуы бар болып
табылады.
Бухгалтерлік есеп, үнемі жетілдіріліп, нарық экономика дамуының
маңызды буыны болады, ол әртүрлі деңгейлі есеп ақпаратын қамтамасыз ету
арқылы басқару, болжам жасау, талдауды жақсы ұйымдастыруға мүмкіндік
туғызады. Кәсіпорынды басқару мақсатында сол ақпаратты барынша тиіммен
пайдалану үшін озық есеп әдістерін, Халықаралық бухгалтерлік есеп
стандарттарын, компьютерлік техниканы кең пайдалануға бағытталған
бухгалтерлік есеп ұйымдастыру жүйесі қажет.
Нарық қатынастарды дамыту, алуан меншік нысандар, өңірлердің бюджеттік
дербестік жағдайындағы бюджеттік жүйеге мемлекеттік бірыңғай қаржы саясатын
іске асыруына маңызды рөл беріледі. Мемлекеттік қаржы реттеудің бюджеттік
жүйе арқылы маңызын асыра бағалау қиын, дегенмен бүгінгі таңда қаржы
ресурстарды қайта бөлу тәжірибесінде болып жатқан өзгерістерді есепке алу
керек. Сонымен бірге ерекше маңызды міндет барлық бюджеттік құқықтық
қатынастар субъектілерімен бюджет алдында олардың міндеттерін дұрыс
орындауды қамтамасыз ету болады.
Бюджеттік ұйымдарға бюджеттік бағдарламалардың қаржыландыру жоспарлар
негізінде олардың қызметі бюджет қаражат есебінен толық қаржыландырылатын
ұйымдар жатады.
Бюджеттік бағдарламалар бойынша шығыстарды қаржыландыру және бюджеттік
мекемелер үшін қарастырылған тәртіпте бухгалтерлік есеп пен есеп-қисапты
жүргізу міндетті шарт болып табылады.
Бюджеттік мекемелердегі бухгалтерлік есептің ерекшеліктері:
- 2005 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілген 2004 жылғы
24 сәуірдегі бюджеттік құрылым және бюджеттік үдеріс туралы
№548-11 Бюджеттік кодексі;
- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 5 ақпандағы
№ 110 қаулысымен бекітілген республикалық және жергілікті бюджеттерді
орындау Ережесі;
-Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі қазыналық департаментінің
1998 жылғы 27 қаңтардағы № 30 бұйрығымен бекітілген мемлекеттік
мекемелердегі бухгалтерлік есеп жөніндегі Нұсқама;
-бюджетте тұрған мекемелердің операция балансындағы есеп және
шағылысу бойынша нұсқауы бар басқа да нормативтік құжаттар.
Бюджетті орындаудың бухгалтерлік есебі, немесе бюджеттік есебі –
бірыңғай шаруашылық есеп жүйесінің маңызды бөлігі. Ол бюджетті орындау
барысы мен нәтижесі туралы тиісті мәліметтер береді, бюджетті орындауға –
кірістер түсуге, бюджеттің шығын бөлігін орындауға және мақсатты арналу
бойынша мемлекеттік қаражатты пайдалануға бақылау тәсілі болып саналады.
Бюджет бойынша шығындар қаржыландыру жоспарды орындауына байланысты
барлық операциялардың жаппай және үздіксіз шағылысуын жүзеге асырып,
бухгалтерлік есеп ерекшеліктері бойынша бекітілген нормативтер мен шығын
қаражатын бөлумен оларды үнемі салыстыруға, сондай-ақ бекітілген
нормативтерден нақты шығындардың ауытқу себептерін белгілеп, барынша орынды
шығындар нормасын анықтауға және жалпы алғанда бюджеттік жоспарлау деңгейін
жоғарылатуға мүмкіндік береді.
Бухгалтерлік есептің ақпаратын пайдаланып, мекеме басшылары шаруашылық
және қаржы әрекет барысында бекітілген нормативтерден қателер мен
ауытқуларды жою жөнінде шараларды жедел қабылдай алады. Бухгалтерлік есеп
арқылы әр мекемеде қаражат сақталуға үнемі байқау, оларды тімді пайдалануға
бақылау қойылады.
Бухгалтерлік есептің деректері бойынша бюджеттік қаражатты пайдалануда
қырсыздық, ысырапқорлық, артықшылық фактілерін ашып, жанды және заттану
еңбекті сақтау үшін шаралар қабылдану қажет.
Барлық жоғарыда аталғандар осы жұмыс тақырыбының өзектілігін растайды,
оның мақсаттары мен міндеттерін алдын ала анықтайды.
Дипломдық жұмыстың мақсаты білім беру мекемелерінде бухгалтерлік есеп
пен бақылаудың ерекшеліктерін зерделеу болып табылады. Осы дипломдық
жұмыстың тәжірибелік бөлімі Ақсу қаласының Ішкі істер департаментінің
бөлімімемлекеттік мекемесінің базасында орындалды.
Қойылған мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер анықталды:
- бюджеттік мекемелерде бухгалтерлік есептің теориялық аспектілерін
баяндау;
- мемлекеттік мекемелерде бухгалтерлік есептің нормативтік-құқықтық
базасын сипаттау;
- Ақсу қаласының Ішкі істер департаментінің бөлімі ММ-нің
бухгалтерлік есеп жүргізудің тәжірибелік аспектілерін зерделеу;
- бюджет шығынының қаржылық бақылау әдістемесін қарау;
- мемлекеттік мекемелерде бухгалтерлік есепті жетілдіру жөнінде
ұсыныстар әзірлеу.
Жұмыста бухгалтерлік есеп-қисаптың 2008 жылға арналған деректері
пайдаланылды.
1 Мемлекеттік мекемелерде есеп және есеп-қисаптың принциптері мен
негізгі сапалы сипаттамалары
1.1 Бюджеттік мекемелердегі бухгалтерлік есептің
нормативтік -құқықтық базасы
Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп және қаржы есеп-қисап
туралы Заңы Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есеп және қаржы есеп-
қисап жүйесін анықтайды, бухгалтерлік есептің принциптерін, негізгі, сапалы
сипаттамасы мен жалпы жүргізу және қаржы есеп-қисапты құрастыру ережелерін
белгілейді.
Бухгалтерлік есеп – ол Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп
және қаржы есеп-қисап туралы заңдарымен, бухгалтерлік есеп стандарттарымен,
сондай-ақ ұйымның есеп саясатымен реттелген кәсіпкерлер және ұйымдардың
операциялары мен оқиғалары туралы ақпаратты жинау, тіркеу және жинақтау
жүйесі.
Бухгалтерлік есеп стандарттары бухгалтерлік есеп жүргізудің жалпы
ережелері мен әдістерін және қаржы есеп-қисап құрастыруды белгілейді.
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп және қаржы есеп-қисап
жүйесін реттеу Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің қазыналық
департаментімен жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржы есеп-
қисап туралы заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясымен
негізделеді және Бухгалтерлік есеп және қаржы есеп-қисап туралы Заңынан
және Қазақстан Республикасының басқа да нормативтік-құқықтық актілерінен
тұрады.
Ақсу қаласының Ішкі істер департаментінің бөлімі ММ-і қалалық
бюджет есебінен ұсталынып, Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің
қазыналық департаментімен 1998 жылғы 28 қаңтарда бекітілген мемлекеттік
мекемелерде бухгалтерлік есеп жөніндегі № 30 Нұсқауға сәйкес қаржыландыру
жоспарын орындау есебін жүзеге асырады.
Республикалық және жергілікті бюджетті орындау тәртібі Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 5 ақпандағы № 110 қаулысымен реттеледі.
Бюджеттік мекемелер Қазақстан Республикасы бюджеттік жүйесінің бөлігі
болып табылады. Бюджеттік жүйе - Қазақстан Республикасының экономикалық
қатынастары мен мемлекеттік құрылымында негізделген және құқық нормаларымен
реттелген барлық деңгейдегі бюджеттердің жиынтығы.
Бюджет – мемлекеттің және жергілікті басқарудың міндеттері мен
қызметін қаржылық қамтамасыз ету үшін тағайындалған ақшалай қаражат қорының
пайда болу және жұмсау нысаны.
Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесі үш деңгейден тұрады:
- республикалық бюджет;
- облыстық бюджет, республикалық деңгейдегі қала бюджеті, астана
бюджеті;
- аудан, облыстық деңгейдегі қала бюджеті.
Мемлекеттік бюджет – республикалық және жергілікті бюджетті
біріктіретін аналитикалық ақпарат ретінде пайдаланылатын және бекітуге
жатпайтын жиынтық бюджеті.
Трансферттер – бюджетке, сондай-ақ бюджеттен, соның ішінде жеке және
заңды тұлғаларға ақысыз және қайтарылмайтын төлемдер.
Қаржыландыру – бюджеттік қаражатты оларды алатындарға бөлу.
Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесі барлық бюджеттердің бірлік,
толығу, деректілік, басымдық, жариялылық, жауапкершілік пен дербестік
принциптерінде негізделеді.
Бюджеттер бірлігі – Қазақстан Республикасының бірыңғай бюджеттік
заңнамасын пайдалануды қамтамасыз ету, соның ішінде Қазақстан
Республикасының аумағында бірыңғай бюджеттік сыныптаманы, бюджеттік
үдерісті жүзеге асырудың бірыңғай рәсімдерін пайдалану.
Бюджеттердің толығуы - Қазақстан Республикасының бюджеттерінде және
Ұлттық қорда Қазақстан Республикасының заңнамаларымен қарастырылған барлық
түсімдер мен шығындардың шағылысуы.
Бюджеттердің деректілігі бюджеттің бекітілген көрсеткіштері Қазақстан
Республикасының және өңірлердің орта мерзімді қазыналық саясаты мен
әлеуметтік – экономикалық дамудың орта мерзімді жоспарының бекітілген
параметрлері мен бағыттарына сәйкес келуімен жетеді.
Бюджеттердің жариялылығы бекітілген бюджеттер және оларды орындау
туралы есептердің жариялымымен қамтамасыз етіледі.
Дәйектілік принципі – мемлекеттік басқару органдарымен бюджеттік
қатынастар саласында бұрын қабылданған шешімдерді сақтау.
Тиімділік және нәтижелік принципі – бюджеттік бағдарламалардың
паспорттарымен қарастырылған нақты нәтижелерге жету қажеттілігінен шығатын
бюджеттерді әзірлеп, орындау. Бюджеттерді құрастырған кезде мемлекеттік
органдар және бюджеттік қаражат алушылар еңаз қаражат мөлшерін
пайдалануымен берілген нәтижелерге немесе бюджетпен анықталатын қаражат
мөлшерін пайдалануымен ең жақсы нәтижеге жету қажеттілігінен шығады.
Басымдық принципі – республика немесе өңірдің әлеуметтік-экономикалық
даму басымдық бағыттарына сәйкес бюджеттік үдерісті жүзеге асыру.
Жауапкершілік принципі – бюджеттік үдеріс қатысушыларын Қазақстан
Республикасының бюджеттік заңнамаларын бұзғаны үшін жауапкершілікке тарту.
Бюджеттердің дербестігі әртүрлі деңгейдегі бюджеттер арасында түсімдер
бөлудің тұрақты нормативтерін белгілеу және оларды жұмсау бағыттарын
анықтау, барлық деңгейдегі мемлекеттік басқарудың бюджеттік үдерісін жүзеге
асыру құқығы арқылы дербес қамтамасыз етіледі.
Бюджет түсімдері – ол кірістер, бюджеттік кредиттерді өтеу,
мемлекеттің қаржы активтерін сатып алудан түсімдер, мемлекеттік займдар.
Бюджет шығыстары – шығындар, бюджеттік кредиттер, қаржы активтерін
сатып алу, займ бойынша негізгі қарызды өтеу.
Барлық деңгейдегі бюджет кірістері мен шығыстары Қазақстан
Республикасының барлық деңгейдегі бюджеттік жүйенің бюджеттер
көрсеткіштерінің салыстыруын қамтамасыз ететін бірыңғай бюджеттік
сыныптамаға сәйкес түрлерге бөлінді.
Бірыңғай бюджеттік сыныптама – функционалдық, ведомстволық және
экономикалық сипаттамалар бойынша сыныптама объектілеріне топтық код
беруімен бюджеттің түсімдері мен шығыстар топтасуы:
- бюджет түсімдерінің сыныптамасы;
- бюджет шығыстарының функционалдық сыныптамасы;
- бюджет шығыстарының экономикалық сыныптамасы.
Бюджет түсімдерінің сыныптамасы Қазақстан Республикасының бюджеттік
заңнамаларымен негізделген нақты сипаттамалар бойынша барлық деңгейдегі
бюджет түсімдерінің топтасуы болып табылады.
Бюджет түсімдерінің сыныптамасын топтастыру санат, сынып, кіші сынып
және ерекшеліктен құрайды.
Санат экономикалық белгілер бойынша түсімдер топтасуын ұсынады.
Мысалы: салық түсімдері – бірінші санат, салық емес түсімдер – екінші санат
және т.б.
Сыныптар және кіші сынып түсімдерін олардың көздері мен түрлері
бойынша топтастырады, сонымен 01 сынып – кірістерге табыс салығы, 1 кіші
сынып – корпоративті табыс салығы.
Ерекшелік бюджетке құйылатын төлем немесе түсім түрін анықтайды.
Мысалы, 101101 – осы кодтың кейінгі екі цифрасы заңды резидент-
тұлғалардан корпоративті табыс салықтың бюджетіне түсімдерді көрсетеді.
Бюджет шығыстарының функционалдық сыныптамасы – функционалдық және
ведомстволық белгілер бойынша мемлекет қызметін орындауды, республикада
мемлекеттік саясатты іске асыруды көрсететін бюджеттік қаражат шығыстарын
анықтайтын барлық деңгейдегі бюджет шығыстар топтасуы.
Бюджет шығыстарының функционалдық сыныптама топтасуы мынадай
деңгейлерден тұрады:
- функционалдық топтар;
- функционалдық кіші топтар;
- бюджеттік бағдарламалар әкімшілері;
- бюджеттік бағдарламалар мен кіші бағдарламалар.
Функционалдық топ – ол салалық белгілер мен функционалдық бағыттар
бойынша бюджет шығыстарын біріктіру.
Функционалдық кіші топ функционалдық топ ішіндегі бюджеттік қаражатты
жұмсау бағытын нақтылайды.
Бюджет шығыстардың функционалдық сыныптамасы негізінде бюджеттік
бағдарламалар (кіші бағдарламалар) әкімшілерін топтастыру арқылы бюджет
шығыстарының ведомстволық сыныптамасы қалыптасады.
Бюджеттік бағдарламалар әкімшісі - бюджеттік бағдарламаны жоспарлау,
негіздеу және іске асыру үшін жауапты мемлекеттік орган (мемлекеттік
мекеме).
Бюджеттік бағдарламалар әкімшісі бюджеттік бағдарламалардың мақсаттары
мен міндеттеріне сәйкес бекітілген бюджет шектерінде бюджеттік қаражатты
пайдаланады.
Бюджеттік бағдарламалар – мемлекеттік басқару мен мемлекеттік саясатты
іске асыру бойынша бюджеттің шығыстары. Бюджеттік бағдарлама кіші
бағдарламаларға бөліне алады, олар бюджеттік бағдарлама шеңберінде бюджет
шығыстарының бағытын нақтылайды. Экономикалық нәтижелерге байланысты
бюджеттік бағдарламалар мынадай түрлерге бөлінеді:
- мемлекеттік билік органдар, жергілікті өзін-өзі басқару, бюджеттік
мекеме органдардың ағымдағы қызметін қамтамасыз етуге бағытталған ағымдағы
бюджеттік бағдарламалар, сондай-ақ басқа бюджеттер мен экономиканың жеке
салаларына мемлекеттік қолдау көрсету;
- бюджеттік инвестицияларды іске асыруға бағытталған бюджеттік даму
бағдарламалары.
Бюджеттік бағдарламаның паспорты – ол мақсаттар, күтілетін нәтижелер,
жауапты орындаушылар, орындау мерзімін, ұлттық валютадағы құнын,
қаржыландыру көздерін және бюджеттік бағдарламаның басқа да сипаттамасын
анықтайтын Қазақстан Республикасы Үкіметімен немесе жергілікті атқарушы
органымен бекітілген құжат.
Бюджеттен бөлінген қаражаттың мөлшері, бағыты мен бөлуін анықтайтын
негізгі құжат шығыстарды қаржыландыру жоспары болып табылады.
Жылдық қаржыландыру жоспарын әзірлеу тәртібі тиісті қаржы жылына
арналған республикалық бюджет туралы Заңына, Қазақстан Республикасы
Үкіметінің тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңын
іске асыру туралы қаулыға сәйкес жүзеге асырылады және бес күнтізбелік күн
ішінде Қазақстан Республикасы Үкіметінің тиісті қаржы жылына арналған
республикалық бюджет туралы қаулысын қабылдаған соң бекітіледі.
Жылдық қаржыландыру жоспары бюджеттік бағдарлама әкімшілерімен
бюджеттік тапсырыс құрамында ұсынылатын, бюджеттік комиссиямен мақұлданатын
және бюджетті бекіту (нақтылау, түзету) кезінде қабылданған шешімдерді
есепке алуымен жөнделген бюджеттік бағдарлама (кіші бағдарлама) бойынша
шығыс есеп айырысу негізінде құрастырылады.
Бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері бюджеттік бағдарлама
паспорттарының іс-шараларында көрсетілген мемлекеттік мекемелермен
өткізілетін операция түрлерін жылдық қаржыландыру жоспар ерекшеліктеріне
сәйкес келуін қамтамасыз етеді.
Бюджетті орындау үшін мынадай жоспар түрлері құрастырылады:
- мемлекеттік мекемелерді жеке қаржыландыру жоспарлары;
- міндеттемелер мен төлемдер бойынша бюджеттік бағдарламалардың (кіші
бағдарламалардың) қаржыландыру жоспарлары;
- түсімдер мен қаржыландыру жиынтық жоспары, міндеттемелер бойынша
жиынтық қаржыландыру жоспары.
Жеке қаржыландыру жоспарлары, бюджеттік бағдарлама әкімшілерінің
қаржыландыру жоспарлары, түсімдер мен қаржыландыру жиынтық жоспары,
міндеттемелер бойынша жиынтық қаржыландыру жоспары тиісті қаржы жылына
арналған республикалық бюджет туралы заңына, Қазақстан Республикасы
Үкіметінің қаулыларына, бюджеттік бағдарламалардың бекітілген
паспорттарына, бюджеттік бағдарлама әкімшілерінің бюджеттік тапсырысына,
Қазақстан Республикасының бірыңғай бюджеттік сипаттамасына сәйкес
әзірленеді.
Жеке қаржыландыру жоспары мемлекеттік мекеменің бюджетті орындау
жөніндегі негізгі құжаты болып табылады. Ол мынадай нысанда қалыптасады:
мемлекеттік мекеменің жеке қаржыландыру жоспарының міндеттемелері және
мемлекеттік мекеменің төлемдер жөніндегі жеке қаржыландыру жоспары бойынша.
Міндеттемелер жөніндегі жеке жоспар қаражат мөлшерлерін анықтайды,
оның шектерінде мемлекеттік мекеме бюджеттік бағдарлама паспорттарымен
қарастырылған іс-шараларды іске асыру үшін міндеттемелер қабылдайды.
Міндеттемелер бойынша жеке жоспардың жылдық сомасын айларға бөлу
тиісті қаржы жылы бойы әр бюджеттік бағдарлама және кіші бағдарлама бойынша
оның паспорты қарастырған іс-шараларды іске асыру мерзіміне сәйкес болу
керек.
Төлемдер бойынша жеке жоспар қаражат мөлшерін анықтайды, оның
шектерінде мемлекеттік мекеме қабылданған міндеттемелер бойынша төлемдерді
өткізеді.
Төлемдер бойынша жеке жоспардың жылдық сомасын айларға бөлу тиісті
қаржы жылы бойы паспортпен қарастырылған әр бюджеттік бағдарлама және кіші
бағдарлама іс-шараларын іске асыру мерзіміне сәйкес алатын тауарлардың
(жұмыстардың, қызметтердің) төлемдерін жүзеге асыру мерзіміне лайық болу
керек.
Міндеттемелер және төлемдер бойынша жеке қаржыландыру жоспарлардың
жобаларын мемлекеттік мекемелер:
- бюджеттік бағдарлама әкімшілерімен бюджеттік тапсырыс құрамында
ұсынылатын, бюджеттік комиссиямен мақұлданатын және бюджетті бекіту немесе
нақтылау кезінде қабылданған шешімдерді есепке алуымен бюджеттік
бағдарламалар бойынша шығыс есеп айырысу;
- бюджеттік бағдарламалардың кіші бағдарламалар жөніндегі іс-шаралар
сияқты паспорттар көрсеткіштері және оларды іске асыру мерзімі;
- Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 16 мамырдағы Мемлекеттік сатып
алу туралы Заңына және тауарлар (жұмыстар, қызметтер) жеткізушілерімен
немесе бюджеттік қаражат алушыларымен шарт жасасу, бюджеттік
бағдарламаларды (кіші бағдарламаларды) іске асыру жұмыстарын өткізу
маусымдығын есепке алу және алдынғы қаржы жылында бюджеттік бағдарламалар
(кіші бағдарламалар) қаржыландыру жоспарларын орындау мерзіміне сәйкес
тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатып алу жөнінде конкурстар өткізу
мерзімі негізінде құрастырады.
Міндеттемелер және төлемдер бойынша жеке қаржыландыру жоспарлардың
жобалары мемлекеттік мекеме:
- Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 16 мамырдағы Мемлекеттік сатып
алу туралы Заңына және тауарлар (жұмыстар, қызметтер) жеткізушілерімен
немесе бюджеттік қаражат алушыларымен шарт жасасу, бюджеттік
бағдарламаларды (кіші бағдарламаларды) іске асыру жұмыстарын өткізу
маусымдығын есепке алу және алдынғы қаржы жылында бюджеттік бағдарламалар
(кіші бағдарламалар) қаржыландыру жоспарларын орындау мерзіміне сәйкес
тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатып алу жөнінде конкурстар өткізу
мерзімі;
- бюджеттік бағдарламалар (кіші бағдарламалар) жөніндегі нормативтік
құқықтық актілер;
- басқа да нормативтік құқықтық актілер;
- Қазақстан Республикасының бірыңғай бюджеттік сипаттама;
- тиісті қаржы жылында бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік
мекемелердің анықтамасы;
- экономикалық шығыс сипаттама ерекшелігінің құрылым негізінде
құрастырады.
Жеке қаржыландыру жоспар жобаларына, оларға қатысты есеп айырысулар
және жоспарлардың ай сайынғы бөлуін дәлелдеуге құрастыруға жауапты
мемлекеттік мекеме басшысы немесе оның өкілетті тұлғасы, және құрылымдық
бөлімше басшысы қол қояды.
Мемлекеттік мекеме жеке қаржыландыру жоспар жобаларын дұрыс құрастыру
және бюджеттік бағдарламалардың тиісті әкімшісіне оларды ұсынуды қамтамасыз
етеді.
Бюджеттік бағдарлама әкімшілерінің қаржыландыру жоспарлары жеке
қаржыландыру жоспарларды жинақтау арқылы қалыптасады.
Бюджеттік бағдарламалар (кіші бағдарламалар) бойынша бюджеттік
бағдарлама әкімшінің қаржыландыру жоспарлар жылдық сомасы Қазақстан
Республикасы Үкіметінің тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет
туралы заңын іске асыру туралы қаулысымен бекітілген сомаларға, ал бюджет
шығыстарының экономикалық сипаттама ерекшеліктер кесіндісінде жылдық
қаржыландыру жоспарына және бюджеттік тапсырысқа сәйкес болу керек.
Бюджеттік бағдарлама әкімшілерінің қаржыландыру жоспарлары мынадай
талаптарды есепке алып, құрастырылады:
- бекітілген паспорттың бюджеттік бағдарламасын іске асыру жөніндегі
іс-шаралар жоспарына сәйкес келу;
- міндеттемелерді уақытында қабылдап, орындауды қамтамасыз ету;
- кредиторлық және дебиторлық берешек пайда болуына жол бермеу.
Бюджеттік мекемені қаржыландыру мынадай кезеңдерден тұрады:
- бюджеттік қол қоюды құрастыру және бекіту;
- иеленушілер мен алушыларға дейін бюджеттік қаражаттандыру туралы
хабарламаны жеткізу;
- бюджеттік мекемелерге кірістер пен шығыстар сметасын құрастыру, оны
бюджеттік бағдарлама әкімшісімен бекіту;
- бюджеттік міндеттемелерді бекіту және олар туралы хабарламаны
бюджеттік қаражат әкімшілері мен алушыларға дейін жеткізу;
- бюджеттік қаражат алушымен ақшалай міндеттемелерді қабылдау;
- ақшалай міндеттемелер орындауды растау және салыстырып тексеру;
- бюджеттік қаражатты жұмсау.
Бюджеттік құқықтық қатынастар субъектілерінің құқықтары мен міндеттері
Қазақстан Республикасының Бюджеттік кодексімен анықталады.
1.2 Мемлекеттік мекемелердегі мүліктік және қаржы жағдайы туралы
деректерді жинақтау жүйесі
Бюджеттік мекемелердегі бухгалтерлік есеп бюджеттер бойынша жеке
қаржыландыру жоспарымен, арнайы қаражат бойынша жеке қаржыландыру
жоспарымен байланысты барлық операциялардың шағылысу және есепке алу мен
есеп-қисап деректерін жинақтауды қамтамасыз етеді.
Мекеме балансында барлық операциялардың уақтылы, толық және нақты
шағылысуы оның басшысына негізделген басқару шешімдерді қабылдауға, мекеме
жұмысын талдауға, бекітілген қаржыландыру жоспар негізінде қаражаттың
мақсатты жұмсалуын жүзеге асырып, бақылауға, заңсыз шығындарды анықтауға
мүмкіндік береді.
Осы міндеттерді орындау үшін бухгалтерлік есеп жүргізіледі:
- арнайы және бюджеттен тыс қаражаттың түсуі мен жұмсалуы;
- кредиттер (қаржы бөлу) және бюджеттік қаражат шығыстары;
- дебиторлар және кредиторлармен есеп айырысу;
- ақшалай қаражат, материалдар, жабдықтар, азық-түліктер және басқа да
құндылықтарды пайдалану сақталуы және тиімділігі.
Бухгалтерлік есептің маңызды міндеттері еңбек төлемі қорын жұмсалуын
есепке алу және бақылау, сондай-ақ мерзімінде баланс пен есептілікті
құрастыру болып табылады. Бюджеттік ұйымдарда бухгалтерлік есепті дұрыс қою
жеке қаржыландыру жоспарды барынша нақты құрастырып, сондай-ақ
пайдаланылмаған ішкі шаруашылық ресурстарды анықтауға себепші болады.
Бухгалтерлік қызметтің міндеттеріне мынадар кіреді:
- құжаттарды уақтында және дұрыс ресімдеуге және жасалынатын
операциялардың заңдылығына алдын-ала бақылауды жүзеге асыру;
- міндеттемелер бойынша қаржыландыру жоспарына сәйкес берілген рұқсат
шектерінде міндеттемелерді қабылдауға бақылау, бюджеттік бағдарламалардың
бекітілген паспорттарына және белгіленген тәртіпте енгізілген өгерістерді
есепке алып, төлем бойынша қаржыландыру жоспарына сәйкес, сондай-ақ ақшалай
қаражат пен материалдық құндылықтарды сақтауға бақылау;
- өз бетімен есеп жүргізетін мемлекеттік мекемелерге рұқсатты
уақытында жеткізу, сондай-ақ олармен қаржыландыру жоспарын орындауға және
бухгалтерлік есепті дұрыс жүргізуге бақылау;
- ақылы қызмет көрсетулерді іске асырудан алынған қаражат жоспарына
сәйкес кірістер мен шығыстар қаржыландыруды есепке алу және демеушілік
және қайырымдылық көмек, депозиттік сома түрінде алынған қаражат бойынша
операцияларды есепке алу;
- жұмысшылар мен қызметшілерге, мемлекеттік мекеме студенттеріне,
тыңдауышыларға және аспиранттар мен оқушыларға жалақыны мерзімінде есептеп,
төлеу;
- мемлекеттік мекемелер мен жеке тұлғалармен қаржыландыру жоспарын
орындау процесінде пайда болатын есеп айырысуларды уақытында өткізу;
- ақшалай қаражат, есеп айырысулар мен материалдық құндылықтардың
түгендеуін өткізуге қатысу, түгендеу нәтижелерін дұрыс анықтау және оларды
есепке алуда көрсету;
- материалды жауапты тұлғалармен олардың жауапты сақталуында тұрған
материалдық құндылықтарды есепке алу және сақтау мәселелері бойынша
нұсқаулық өткізу;
- есепке алу-есептеу жұмыстардың компьютерлендіруі;
- белгіленген мерзімде бухгалтерлік есептілікті құрастырып, ұсыну;
- мемлекеттік мекеме басшысымен (штатта экономикалық қызмет жұмысшының
болмаған жағдайда) қаржыландыру жоспарын және оған есеп айырысуларды
құрастырып, келісу;
- активтер, аз құндылықты және тез тозатын заттар мен басқа да
материалдық құндылықтарды оларды сақтау және пайдалану орындарында
сақталуына бақылауды жүзеге асыру;
- бухгалтерлік қызмет құзыретіне жататын есепке алу және есептілік,
басқа да нормативтік құжаттар мәселелері жөнінде ережелер, нұсқаулар,
әдістемелік нұсқамаларды жүйеленген есепке алу;
- есепке алу саясаты, есепке алу деректерді, оларға қатысты есеп
айырысуларды, басқа да құжаттарды өңдеу, сондай-ақ оларды белгіленген
тәртіпте мұрағатқа тапсыру.
Басшы бухгалтерлік есепті дұрыс жүргізу үшін тиісті жағдайлар құруға,
есепке алуға қатысы бар мемлекеттік мекеменің барлық бөлімшелері мен
қызметкерлерімен есепке алынатын құжаттар мен мәліметтерді ресімдеу және
ұсыну бөлімінде бас бухгалтердің талаптарын бұлжытпай орындау қамтамасыз
етуді міндетті.
Мемлекеттік мекеменің бас бухгалтері бухгалтерлік есептің есеп-
шоттарында барлық жүзеге асырылатын шаруашылық операциялардың бақылауы мен
шағылысуын, оперативті ақпаратты ұсынуды, белгіленген мерзімде бухгалтерлік
есептілікті құрастыруды қамтамасыз етеді.
Бухгалтерияға бастапқы есепке алу құжаттарды ұсыну бас бухгалтермен
құрастырылған және мекеме басшысымен бекітілген құжат айналым кестесін
реттейді. Мекемелерде бюджеттік қаражат және бюджеттен тыс көздер есебінен
алынған қаражат бойынша шығыстар қаржыландыру жоспарын орындауымен
байланысты барлық бухгалтерлік құжаттарға мекеме басшысы және бас
бухгалтері қол қояды.
Мекеме жүргізетін барлық шаруашылық операциялар ақталған құжаттармен
ресімделу керек. Осы бастапқы құжаттар бухгалтерлік есепте шаруашылық
операцияларды шағылысу үшін негіз болып табылады. Бастапқы құжат операция
жасау сәтіне құрастырылу керек, ал ол мүмкін болмаса, онда оны аяқтағаннан
кейін. Бухгалтерияға түскен бастапқы есепке алу құжаттар міндетті түрде
нысан бойынша (оларды ресімдеу, реквизиттер толтыру толықтығы мен
дұрыстығы), сондай-ақ мазмұны бойынша (құжатталатын операцияның заңдылығы,
жеке көрсеткіштердің логикалық үйлесуі) тексеруге жатады.
Бюджет кірісі мен шығыстарын есепке алу дұрыстығы бюджеттік есепке алу
жүйесінің бірлігімен қамтамасыз етіледі, оның негізінде нақтыланған
тәртіпте сиқырланған бір текті белгі бойынша бюджеттің кірісі мен
шығыстарының ғылыми негізделген, міндетті топтасуын көрсететін бюджеттік
сыныптама жатыр. Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасы Үкіметінің
қаулысымен бекітілген ҚР бюджет шығыстарының экономикалық сыныптама
ерекшелік құрылымы, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы
23 қазандағы № 1015 қаулысымен енгізілген өзгертулер және толықтырулармен
экономика және бюджеттік жоспарлау Министрінің 2004 жылғы
24 желтоқсандағы № 1362 бұйрығы пайдаланылады.
Бюджеттік сыныптама объектілерге кодтар ұсынуымен барлық деңгейдегі
кірістер мен шығыстар топтамасы болып табылады.
ҚР бюджет кірістері заңды және жеке тұлғалардан салық, жер қойнауы мен
табиғи ресурстарды пайдалану үшін төлемдер, мемлекеттік баж алымы,
жекешелендіруден кірістер, лицензиялық алымдар, басқа бюджеттерден алынған
қаражат есебінен қалыптасады.
Бюджеттік қаржыландыруда тұрған мекемелердің шығыстарын сыныптау үшін
мынадай баптар тізбесі пайдаланылады:
- 111 ерекшелік – негізгі жалақы;
- 112 ерекшелік – қосымша, ақшалай төлемдер;
- 113 ерекшелік - өтемдік төлемдер;
- 114 ерекшелік – міндетті зейнетақы жарналар;
- 121 ерекшелік – әлеуметтік салық;
- 122 ерекшелік – Әлеуметтік сақтандыру мемлекеттік қорына әлеуметтік
аударымдар;
- 125 ерекшелік – көлік құралдар иегерлерінің азаматтық-құқықтық
жауапкершілігін міндетті сақтандыруға арналған жарналар;
- 126 ерекшелік – мемлекеттік мекеме қызметкерлерін мемлекеттік,
міндетті жеке сақтандыруға арналған жарналар;
- 131 ерекшелік – азық - түлік сатып алу;
- 132 ерекшелік – дәрі-дәрмек және медициналық тағайындалған басқа да
құралдар сатып алу;
- 134 ерекшелік – заттық мүлік пен басқа да форма және арнайы киім-
кешек сатып алу, тігу және жөндеу;
- 135 ерекшелік – ерекше киім-кешек пен материалдар сатып алу;
- 139 ерекшелік – басқа да тауарлар сатып алу;
- 141 ерекшелік – коммуналдық қызмет көрсетулерді төлем;
- 142 ерекшелік – байланыс қызмет көрсетулерді төлем;
- 143 ерекшелік – көлік қызмет көрсетулерді төлем;
- 144 ерекшелік – электроэнергияға арналған төлем;
- 145 ерекшелік – жылытуға арналған төлем;
- 146 ерекшелік – ғимараттар, үй-жайларды ұсталынуы, қызмет
көрсетілуі, ағымдағы жөнделуі, жабдықтар мен басқа да негізгі құралдарды
жөндеу;
- 147 ерекшелік – үй-жайларды жалға алу төлемі;
- 149 ерекшелік – басқа да қызмет көрсетулер мен жұмыстар;
- 151 ерекшелік – ел ішіндегі қызметтік іссапарлар;
- 152 ерекшелік – ел сыртына қызметтік іссапарлар;
- 153 ерекшелік – жалпы міндетті орта білім беру қорының шығындары;
- 155 ерекшелік – атқарушы құжаттарды орындау;
- 157 ерекшелік – ерекше шығындар;
- 159 ерекшелік – басқа да ағымдағы шығындар;
- 411 ерекшелік – негізгі құралдарға жататын тауарлар сатып алу және
т.б.
Қаржыландыру жылдық жоспары республикалық бюджет туралы заңына,
Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысына сәйкес әзірленеді және
Қазақстан Республикасы Үкіметінің тиісті қаржы жылына республикалық бюджет
туралы заңды іске асыру туралы қаулысын қабылдаған соң бес күнтізбелік күн
ішінде бекітіледі.
Бюджетті орындау бойынша қаржылық тәртіп – құзырет шектерінде жүзеге
асырылатын, сондай-ақ қолданыстағы заңнамалық актілерге сәйкес бекітілген
республикалық және жергілікті бюджетті орындауға жіберілген мемлекеттік
мекеменің әрекеті. Осы әрекеттер Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005
жылғы бесінші ақпандағы № 110 қаулысымен бекітілген мемлекеттік және
жергілікті бюджетті орындау Ережесімен реттеледі.
Әкімші жыл сайын тек бір бюджеттік тапсырысты құрастырады, ол өзіне
мынаны кіргізеді:
- бюджеттік бағдарламалар (кіші бағдарламалар) тізбесі және олар
бойынша шығыс сомасы;
- бюджеттік бағдарламаға түсіндірме жазба;
- бюджеттік тапсырысқа кіретін бюджеттік бағдарламаның (кіші
бағдарламаның) паспорт жобасы;
- кредиторлық берешек туралы ақпарат;
- дебиторлық берешек туралы ақпарат;
- алынған және пайдаланылған байланысты гранттар туралы ақпарат;
- бюджеттік тапсырысқа кіретін бюджеттік бағдарлама (кіші бағдарлама)
бойынша экономикалық шығыс сыныптаманың әр ерекшелігі жөнінде шығыс есеп
айырысуы;
- басқа да ақпарат.
Қаржыландыру жоспарын орындаудың бухгалтерлік есебі 1998 жылғы 27
қаңтардағы республикалық және жергілікті бюджеттен ұсталынатын ұйымдарында
бухгалтерлік есеп жөніндегі № 30 Нұсқамаға сәйкес мемориалдық-ордерлік
нысан бойынша жүзеге асырылады. Бухгалтерлік есептің мемориалдық-ордерлік
нысаны мынадай белгілермен анықталады: есепке алу регистрдің саны, құрылымы
және сыртқы түрімен; құжаттар мен регистрлер арасындағы байланыс
жалғаспалығымен, сондай-ақ регистрлер арасындағы және ондағы жазу
тәсілдерімен, яғни сол сияқты және басқа да техникалық құралдарды
пайдаланумен.
Мемориалдық-ордерлік есеп нысанында тексерілген және есепке алуға
қабылданған құжаттар операция жасалған күндер бойынша жүйеленіп,
мемориалдық ордермен ресімделеді – жинақтау ведомостарымен, оларға мынадай
үнемі нөмірлер беріледі:
- мемориалдық ордер № 1 – касса операциялары бойынша жинақтаушы
ведомосы;
- мемориалдық ордер № 2 – бюджеттік ағымдағы есеп-шоттардағы қаражат
қозғалу бойынша жинақтаушы ведомосы;
- мемориалдық ордер № 3 – бюджеттет тыс қаражат бойынша ағымдағы есеп-
шоттардағы қаражат қозғалу бойынша жинақтаушы ведомосы;
- мемориалдық ордер № 4 – лимиттеу кітапшалардан чек есеп айырысу
бойынша жинақтаушы ведомосы;
- мемориалдық ордер № 5 – жалақы және шәкіртақы бойынша есеп айырысу
ведомасының жинағы;
- мемориалдық ордер № 6 – әр түрлі мекеме және ұйымдармен есеп
айырысу бойынша жинақтаушы ведомосы;
- мемориалдық ордер № 7 – жоспарлы төлем тәртібінде есеп айырысу
бойынша жинақтаушы ведомосы;
- мемориалдық ордер № 8 – есепті тұлғалармен есеп айырысу бойынша
жинақтаушы ведомосы;
- мемориалдық ордер № 9 – негізгі қаражатты шығару және ауыстыру
бойынша жинақтаушы ведомосы;
- мемориалдық ордер № 10 – материалдық және тез тозатын заттарды
шығару және ауыстыру бойынша жинақтаушы ведомосы;
- мемориалдық ордер № 11 – азық-түлік кірісі бойынша жинақтаушы
ведомостың жинағы;
- мемориалдық ордер № 12 – азық-түлік шығысы бойынша жинақтаушы
ведомостың жинағы;
- мемориалдық ордер № 13 – материал шығыстары бойынша жинақтаушы
ведомосы;
- мемориалдық ордер № 14 – арнайы қаражат бойынша кіріс есептеудің
жинақтаушы ведомосы;
- мемориалдық ордер № 15 – балаларды ұстауға арналған ата-аналармен
есеп айырысу бойынша ведомость жинағы.
Мемориалдық ордерлерге бас бухгалтер немес оның орынбасары мен
атқарушысы қол қояды, барлық мемориалдық ордерлер Бас журнал кітабында
тіркеледі. Бас журнал кітабында есепке алу қосалқы шоттар бойынша
жүргізіледі.
Есепке алу регистрдің құрамы және мемориалдық-ордерлік нысанда
олардағы жазу жалғаспалығы 1 суретте ұсынылған.
1 сурет – Мемориалдық-ордерлік есеп нысаны
Бас журнал кітабы өткен жылға арналған қорытынды балансқа сәйкес жыл
басына қалдықтар сомалардың жазуымен басталады. Жазу мемориалдық ордерлер
мен жинақтаушы ведомостарды құрастыру шамасы бойынша – айына бір рет
жүргізіледі. Мемориалдық ордердің сомасы ең алдымен Ордер бойынша сома
графасына, ал содан кейін тиісті қосалқы шоттардың дебеті мен кредитіне
жазылады. Дебет, сондай-ақ кредит бойынша барлық қосалқы шоттар бойынша бір
айға айналым сомасы Ордер бойынша сома графа қорытындысында тең болу
керек. Бір айға арналған айналымнан кейін екінші жолда келесі айдың басына
әр қосалқы шот бойынша қалдық шығарылады.
Аналитикалық есеп есепке алу регистрлерде жүргізіледі (кітаптар,
карточкалар, жинақтаушы ведомостар, машинограммалар және т.б.). Регистр
нысандары бюджетте тұрған мекеме және ұйымдарға арналған бухгалтерлік
құжаттама нысандар альбомында келтірілген.
Мемориалдық-ордерлік есеп нысаны есепке алу процесінің қатаң
жалғаспалығымен, есепке алу техниканың қарапайымдылығы және қол
жетімділігімен көзге түседі, оларда аналитикалық регистрлер,
компьютерлердің стандартты нысандары кең пайдаланылады.
Мемориалдық-ордерлік есеп нысанының кемшілігі мыналар болып табылады:
есепке алудың еңбек сыйымдылығы, аналитикалық есептің синтетикалық есептен
айыруы, регистрлер нысанында кейбір сәтте есептілікті бақылау, шаруашылық
әрекетті талдау және құрастыру үшін қажетті көрсеткіштер болмайды.
Мекемелер бюджеттік бағдарлама әкімшілеріне тоқсандық және жылдық
қаржы есептілікті белгіленген мерзімде ұсынады. Бюджеттік бағдарлама
әкімшілері олардың қарамағында тұрған мекемелердің кіріс және шығыс
сметаларын орындау туралы жиынды тоқсандық және жылдық қаржы есептілікті
олармен белгіленген мерзімде құрастырады.
Бюджетке түсімдер аударуымен және бюджеттен төлемді жүзеге асыруымен
байланысты ағымдағы қаржы жылының барлық операциялары ағымдағы қаржы жылғы
31 желтоқсанда аяқталады, ал 31 желтоқсанға дейін пайдаланылмаған жоспарлық
тағайындау қалдықтардың күші жойылады.
1.3 Бюджеттік мекеменің қаржыландыру жоспарын орындау бойынша
қаржылық бақылаудың мақсаты мен міндеттері
Мемлекеттік қаржылық бақылау (ішкі және сыртқы) – Қазақстан
Республикасының заңдарына бюджетті орындау бойынша есепке алу және
есептілікті орындау, жүргізу, олардың орындалуын бағалау, мемлекет
гранттарын, активтерін, мемлекетпен кепілденген қарыздарды, мемлекеттік
мекемелермен олардың өкімінде қалған тауарларды (жұмыстарды, қызмет
көрсетулерді) іске асырудан түскен ақшаларды пайдалану бөлімінде
мемлекеттік қаржылық бақылау объект әрекетінің сәйкестігін тексеру.
Мемлекеттік қаржылық бақылау келесі түрлерге бөлінеді:
- сәйкестікке бақылау - мемлекеттік қаржылық бақылау объект әрекетінің
Қазақстан Республикасының заңдар талаптарына сәйкестігін бағалау;
- қаржылық есептілікті бақылау - мемлекеттік қаржылық бақылау
объектісімен қаржылық есептілік дұрыстығын, негізділігі мен уақтында
құрастырып, ұсынуды бағалау;
- тиімділікті бақылау – үнемділік, нәтижелік пен өнімділікті тексеру
және бағалау, олармен мемлекеттік қаржылық бақылау объектісі бюджет
қаражатын, мемлекет активтерін, мемлекетпен кепілденген қарыздарды,
мемлекеттік мекемелермен тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) іске
асырудан түскен ақшаларды пайдаланады.
Мемлекеттік қаржылық бақылау келесі түрлерде жүзеге асырылады:
- кешенді бақылау - мемлекеттік қаржылық бақылау объект әрекетін нақты
кезеңде жаппай әдіспен тексеру және бағалау;
- тақырыптық бақылау – жеке мәселелер бойынша объект әрекетін нақты
кезеңде жаппай әдіспен тексеру және бағалау;
- үстеме бақылау – бақылау объектісіне қатысты ақпарат алу
қажеттілігімен байланысты үшінші тұлғаларды бақылау, ол операция бірлігімен
өзара байланысты құжаттарды салыстыруда жасасады. Үстеме бақылау негізгі
бақылау объектісімен өзара қарым-қатынас мәселелері бойынша және
тексерілетін мәселе шеңберінде ғана өткізіледі.
Қаржылық бақылаудың мақсаты бюджеттік қаражатты пайдалану дұрыстығын,
заңдылығы мен негізділігін тексеру болып табылады.
Қаржылық бақылаудың міндеттері:
- бюджет шығыстар сәйкестігін бақылау, қаржылық есептілік пен бақылау
объектілерімен орындау тиімділігін жүзеге асыру;
- мемлекеттік бюджеттен берілген бюджеттік қаражатты мақсатты және
тиімді пайдалануға бақылау;
- бюджеттік бағдарламаларды орындау тиімділігі мен нәтижелігін
бағалау;
- мемлекеттік мекемелермен олардың өкімінде қалған тауарларды
(жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) іске асырудан түскен ақшаларды
қалыптастыру және пайдалануға бақылау;
- құзырет шектерінде республикалық және жергілікті бюджетке салықтан
тыс түсімдердің толықтығы мен уақытында енгізілуіне қатысты мәселелер
бойынша мемлекеттік органдар және барлық меншік нысандағы ұйымдардың
жұмысына бақылауды жүзеге асыру;
- Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес басқа да өкілеттілікті
жүзеге асыру.
Қазақстан Республикасында қаржылық бақылау мемлекеттік қаржылық
бақылау және аудитірлік әрекет түрінде жүзеге асырылады, олар құқықтық
мемлекет қажеттіліктеріне сәйкес қалыптаса бастау және біртіндеп жетілдіру
сатысында тұр.
Мемлекеттік қаржылық бақылау алдында мынадай міндеттер тұр:
- қаржылық ресурстар қажеттілігі және ақшалай кіріс мөлшерлер арасында
теңгерімділік жәрдемдесуі;
- бюджетті құрастыру және орындау дұрыстығы;
- мемлекеттік бюджет алдында қаржылық міндеттемелерді орындау
уақтылығы мен толықтығын қамтамасыз ету;
- әр түрлі ұйымдастыру-құқықтық нысандарға қатысатын заңды тұлғаларды
салық салу саласында қолданыстағы заңдарды сақтауды қамтамасыз ету;
- бухгалтерлік есеп жүргізу және есептілік құрастыру дұрыстығы;
- мемлекеттік мекемелердің қаржылық, еңбек және материалдық ресурстар
пайдалану жағдайы мен нәтижелігін тексеру, оларды тиімді жұмсауға қолғабыс
ету.
Қаржылық бақылау әр түрлі ұйымдастыру-экономикалық белгілер бойынша
сыныптауға болады. Қаржылық бақылаудың сыныптамасы толық 2 суретте
ұсынылған.
Мемлекеттік қаржылық бақылаудың (МҚБ) жету мақсаттары мен
міндеттерінің басты жағдайы принциптерді, яғни бақылау әрекетті толығымен
қамтитын негізі ережелер болып табылады. Сондай-ақ МҚБ жүйесін ұйымдастыру
үшін негізгі талаптарды атап айту керек. Осы талаптар өз мәні бойынша
принциптер болып саналмайды, бірақ МҚБ жеке элементтер тиімділігін
байланыстырады.
Мемлекеттік қаржылық бақылау Есеп палатасымен, сондай-ақ министрлік
және ведомстволармен өз құзырет шектерінде жүзеге асырылады. ҚР Қаржы
министрлігі, нақты айтқанда Қаржылық бақылау және мемлекеттік сатып алу
комитеті және оның аумақтық бөлімшелері ҚР заңдарына республикалық және
бюджетті орындау бойынша есепке алу және есептілікті орындау, жүргізу,
олардың орындалуын бағалау, мемлекет гранттарын, активтерін, мемлекетпен
кепілденген қарыздарды, мемлекеттік мекемелермен олардың өкімінде қалған
тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) іске асырудан түскен ақшаларды
пайдалану бөлімінде мемлекеттік қаржылық бақылау объект әрекетінің
сәйкестігін тексеру.
2 сурет – Қаржылық бақылау түрлері
Ішкі бақылауды өткізу үшін негіз болатын құжат мекеме басшысының ішкі
бақылауды тағайындау туралы бұйрығы болып табылады.
Бұйрықта міндетті түрде болу керек:
- бақылау объектінің атауы;
- бақылау тағайындау үшін негіз;
- бақылау түрі;
- бақылау өткізуге тартылатын ревизия тобын басқаратын тұлғаны
көрсетіп, ревизорлар туралы мәліметтер;
- бақылау өткізу мерзімі және кезеңі.
Бақылау объектісін тексеруге алдынғы бақылау өткізген бақылау
субъектінің қызметкерлері тартылмайды. Ревизия тобының құрамы тартылған
мамандарды енгізіп, екі және одан аса ревизорлардан құрылады.
Кешенді бақылау өткізген жағдайда жеке мәселелер (бюджеттік
бағдарламалар) бақылау тағайындауға бұйрықпен қарастырылған кезең ішінде
басқа бақылау субъектісімен тексерілгені анықталса, ішкі бақылау қызметінің
басшысы мынадай шешімдер қабылдайды:
- тақырыптық бақылауға тартылған мәселелер және бюджеттік
бағдарламалар тексермеу, актіде бақылау субъектісінің атауы, көрсетілген
мәселелер, бюджеттік бағдарламалар мен анықталған бұзулар сомасы бақылаумен
қамтылған кезеңі көрсетіледі. Сондай-ақ анықталған бұзуларға алдынғы
бақылаумен белгіленген бұзулар енгізілмейді;
- бақылау актілері мемлекеттік қаржылық бақылау стандарттарына сәйкес
келмеу жағдайында, сондай-ақ алдынғы бақылау барысында жаппай бақылау
әдісін пайдаланбағанда бақылау субъектісінің басшысы тағайындалған кешенді
бақылаудың масштабымен анықталған кезең ішінде мәселелер және бюджеттік
бағдарламалар бақылау жоспарына енгізілген тексеру туралы шешім қабылдайды.
Қандай да болсын келтірілген шешімдерді қабылдағанда бақылау іс-
шара кешенді ретінде сипатталады.
Бақылау іс-шараны басқаратын ревизор бақылау өткізу алдында:
- ревизия топ мүшелеріне бақылауға жататын мәселелер, бюджеттік
бағдарламаларды бекіту тізбесі мекеме басышысымен анықталған тәртіпте
бекітіледі;
- мемлекеттік мекеме басшысына бақылау тағайындау туралы бұйрықты
ұсынады, оны жұмыс жоспарымен таныстырады және мекемеде тұрған есеп
кітабына ревизия топ мүшелерінің (ревизордың) тегін, лауазымын және бақылау
мақсатын көрсетіп, бақылау өткізу фактісі туралы таңба жасайды;
- емлекеттік мекеменің лауазымды тұлғаларына ревизия топ мүшелерін
ұсынады;
- арнайы берілген орындарда хабарландыру түрінде келесі деректері бар
өткізілетін бақылау туралы ақпаратты орналастырады: бақылау өткізу мерзімі,
тексеретін сұрақтардың тізбесі, тексеруді тағайындаған бақылау-ревизия
басқармасының байланыс телефон нөмірі, ревизор туралы деректер және оның
тұру орны.
Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі Қылмыстық-атқарушы жүйе
комитетінің Павлодар заң колледжінің (бұдан әрі – ҚР ӘМ ҚАЖК ПЗК) лауазымды
тұлғаларына ұсынған соң тиісті мәселелерді тексеру міндеті жүктелген
ревизор кассаның кенет тексеруін, ал қажетті жағдайларда – қоймада және
басқа да орындарда сақталатын материалдық құндылықтардың түгендеуін
жүргізеді.
Кассир (қойма меңгерушісі) болмағанда ревизор кассаға (қоймаға)
сүргі соғады және қойылған жоспарға сәйкес өзінің жұмысын әрі қарай
ұйымдастырады.
ҚР ӘМ ҚАЖК Павлодар заң колледжінің басшысы бақылау өткізуге бөгет
жасамайды, оның масштабын шектемейді, ревизия топ мүшелерін жұмыс
орындарымен, бақылау өткізу үшін қажетті барлық сұралынатын ақпаратпен
қамтамасыз етеді және оның нақтылығы, дұрыстығы мен толықтығы үшін жеке
жауапкершілік тартады.
Мемлекеттік мекемеде бухгалтерлік есеп жоқ болған жағдайда
немесе дұрыс жүргізілмегенде ревизия топ мүшелері ол туралы акті
құрастырады, бақылау іс-шараны басқаратын ревизор сол жөнінде бақылауды
тағайындаған лауазымды тұлғаға баяндайды.
Бақылау-ревизия басқармасының қызметкерлері бақылау өткізгенде:
- мемлекеттік мекемеде нормативтік сипаттағы құжаттаманы, міндеттмелер
мен төлемдер бойынша бюджеттік бағдарламалардың (кіші бағдарламалардың)
қаржыландыру жоспарларын, кіріс және шығыс сметаларын, қаржылық есепттерді,
бухгалтерлік, банк, кассалық және басқа да құжаттарды, ақшалай қаражат және
материалдық құндылықтардың нақты болуын тексереді;
- бақылаумен байланысты мәселелер бойынша тиісті құжаттар,
анықтамалар, ауызша және жазбаша түсініктемелерді сұрайды және алады;
- мемлекеттік мекеме өкілінің қатысуымен мемлекеттік мекемеде
өндірістік, қоймалық және басқа да үй-жайларды тексеруді өткізеді,
түгендеу, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтердің бақылау өлшеуін
ұйымдастырады;
- белгіленген тәртіпте басқа мемлекеттік органдар, аудиторлар және
аудиторлық ұйымдар мен сарапшыларды қатысуға жұмылдыру туралы мәселені
көтереді;
- бақылау - ревизия басқару құзыретіне кіретін басқа да әрекеттерді
жүзеге асырады.
Бақылау - ревизия басқару бақылау іс-шараларды жүзеге асырған
кезде тиісті ақпараттық технологияларды пайдалана алады.
Ақпараттық технологиялар пайдалану әдістемесі және қорытындыны бақылау
актісінде көрсету ҚР Қаржы министрлігімен анықталады.
Ішкі бақылауды жүргізу үшін мемлекеттік мекеменің тиісті
қызметкерлерін және оған бағынатын орган, ұйым мен мекеменің қызметкерлерін
жұмылдыруға рұқсат беріледі. Ревизия топ басшысы тексеру барысында осы
қызметкерлермен тексеруге жататын қаржылық-шаруашылық әрекет мәселелерін
анықтайды.
Бақылауға басқа мемлекеттік органдар, аудиторлар және аудиторлық
ұйымдар мен сарапшыларды қатысуға жұмылдыру қажеттілігі болғанда бақылау іс-
шараны басқаратын ревизор бақылауды тағайындаған лауазымды тұлғаға немесе
әкімшілік-аумақтық бірлік бақылау мекемесімен бірге орналасқан бақылау-
ревизия басқармасының тиісті аумақтық бөлімше басшысына жазбаша хабарлама
жібереді. Қорытындысында басқа мемлекеттік органдар, аудиторлар және
аудиторлық ұйым мамандары мен сарапшыларын жұмылдыру себептері баяндалады.
Бас өлшем бақылау-ревизия басқармасының штатында өз жұмысында
бақылау объектілерімен пайдаланылатын технология саласында арнайы білімдері
бар мамандар болып табылады.
Бақылау-ревизия басқармасының басшысы көрсетілген хабарламаны алған
кезде тиісті мемлекеттік орган, аудитор немесе аудиторлық ұйымға, сарапшыға
жұмылдырылатын маманға тексеретін сұрақтар мен мерзімді көрсетіп, жазбаша
сұрау салу жібереді.
Сұрау салуда көрсетілген мерзімде маманды бөлу мүмкіндігі
болмаған жағдайда бақылау-ревизия басқармасының және мамандары ішкі
бақылауға жұмылдырылатын мемлекеттік орган басшылары бақылау субъектінің
өкіміне оларды іссапарға жіберу нақты мерзімдерімен келіседі.
Бақылау өткізу барысында негізгі бағыттар мыналар болып табылады:
- құрылтайшы, тіркеу, есептік, бухгалтерлік және басқа да құжаттардың
нысаны мен мазмұнына сәйкес келуі, жасалынған операцияның заңдылығы мен
дұрыстығын белгілеу мақсатында;
- бюджеттік қаражат, гранттар, мемлекет активтерін, мемлекетпен
кепілденген қарыздарды пайдалану тиімділігін тексеру;
- бухгалтерлік есепте және есептілікте жүргізілетін операция шағылысу
тұрақтылын тексеру, соның ішінде салыстыру: бухгалтерлік есеп регистріндегі
жазуларды бастапқы құжаттардың деректерімен; есеп деректерін бухгалтерлік
есеп деректерімен;
- мемлекеттік сатып алу рәсімінің сақталуын тексеру, соның ішінде
жасасқан шарттардың конкурстық құжаттамаға, қойылған тауарлар, қызмет
көрсетулер мен орындалған жұмыстардың сапалық және сандық сипаттама
теңдестігі жасасқан шарттарына сәйкес келуі, сондай-ақ басқа да мәселелер;
- материалдық құндылықтар мен ақшалай қаражат болуы мен қозғалуын,
шығындар қалыптасу дұрыстығын және алынған тауарлар, қызмет көрсетулерді
есепке қою толықтығын, орындалған (алынған) жұмыстар, көрсетілген қызметтер
мөлшерін, ассортименті мен сапасын тексеру;
- оқ-дәріні есепке алу, сақтау, беру және есептен шығару дұрыстығын
тексеру.
Егер бақылау барысында үшінші тұлғалармен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz