Айналымды активтердің жіктелуі

Мазмұны

Кіріспе

Кәсіпорынның ағымды активтеріның екі түрлі экономикалық табиғаты бар. Бір жағынан, олар материалдық-өндірістік қорлардағы, аяқталмаған өндірістегі, ақша қаражаттарының қалдықтарындағы және қаржылық салымдардағы мүліктің бір бөлігі болып табылады. Екінші жағынан - өндіріс пен өнімді (жұмысты, қызмет көрсетуді) жүзеге асыру үрдісінің үздіксіздігін қамтамасыз ететін капиталдың бір бөлігі.

Айналым активтері көптеген кәсіпорындардың мүлік құрылымында басымдылыққа ие, өзін қаржыландыру үшін қаражаттардың айтарлықтай қомақты көлемін талап етеді және кәсіпорынның қаржылық нәтижелеріне, оның қызметінің тұрақтығына айтарлықтай әсер етеді. Сондықтан айналым активтерін басқарудың сапасын арттыру пайданың өсуі мен капитализацияның маңызды шарттарының бірі болып келеді.

Дипломдық жұмыстың өзектілігі экономикадағы дағдарыс құбылыстарының әсерінен жалпы нарықтық конъюнктураның нашарлауымен шартталған, бірінші кезекте, айнлым капиталының едәуір оңтайлы бөлігі - қарыз міндеттемелері өзгереді, бұл төлем жасамаушылықтың ұлғайып келе отыратын ағымдарымен шартталған. Осыған байланысты дағдарыстық экономика жағдайында өмір сүруді жалғастыру және кәсіпорынның банкроттығына жол бермеу үшін, ағымды активтермен қалайша тиімді пайдалану керектігін, құрамы мен қаржыландыру көздері бойынша айналым капиталының құрылымы қандай болу керектігін жақсы білу керек.

Бұл жұмыста зерттелген мәселенің теориялық, әдістемелік және практикалық аспектілері баяндалған шетелдік және отандық авторлардың да еңбектерінің материалдары қолданылған, бұл Ван Хорн Дж. К., Бланк И. А., Донцова Л. В., Никифорова Н. А., Масютин С. А., Леонтьев С. К., Нурсеитов Э. О., Сапарова Б. С. Сияқты авторлар.

Ағымды активтерді басқарудың басты мақсаты оның барлық құрамдас бөліктерін тиімді пайдалануды арттыруда және осы негізде кәсіпорынның шаруашылық және қаржылық қызметінің үздіксіздігі мен тиісті нәтижелілігін қамтамасыз етуде болып келеді.

Дипломдық жұмыстың мақсаты болып кәсіпорынның қазіргі кездегі экономикалық жағдайларда ағымды активтерін басқаруын бағалау табылады.

Қойылған мақсатты орындау үшін келесідей мәселелерді шешу қажет:

• кәсіпорынның ағымды активтерін тиімді басқарудың теориялық аспектілерін қарастыру;
• ағымды активтердің экономикалық мәнін, қайнар көздерін және қаржыландыру тәсілдерін ашып қарастыру;
• ағымды активтерді басқарудың негізгі кезеңдерін және оларды басқаруды ұйымдастыруды сипаттау;
• кәсіпорында ағымды активтерді басқару тиімділігін сарапқа салу;
• ағымды активтерді кәсіпорынның қаржылық қызметінде пайдалануды бағалау;
• кәсіпорынның ағымды активтерін басқарудағы негізгі мәселелерді айқындау
• зерттеліп отырған кәсіпорынның ағымды активтерін басқару саясатын жақсартудың басты бағыттарын ұсыну.

Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі болып «Тамыр» Несие серіктестігі» ЖШС-нің қаржылық қызметі болып табылады.

Жұмыстың зерттеу пәні болып «Тамыр» Несие серіктестігі» ЖШС активтерін басқару саясаты болып табылады.

Фактілі материалды қаржылық сарапқа салуда орташа шамалардың, топтастырулардың, коэффициенттерді бағалаудың экономикалық-статистикалық әдістері, аралық көрсеткіш әдісі, уақыт кезеңіндегі, құрылымдық, салыстырмалы сараптамалар қолданылды.

Зерттеудің ақпараттық базасы болып зерттелген объектінің 2008-2009 жылдардағы қаржылық есептілігінің мәліметтері, сондай-ақ кәсіпорынның қызметін қаржылық сараптау бойынша оқу құралдары және периодикалық басылымдардың материалдары қызмет етті.

Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы білімдерді жүйелеуден, кәсіпорынның ағымды активтерін басқару саясатын жетілдірудің тәжірибелік бағыттарын негідеуден көрінеді.

Дипломдық жұмыстың тәжірибелік маңызы жұмыстың тәжірибелік маңызын ашуда жатыр, атап айтқанда жұмысты тәжірибелік қыметті пайдалануға болады, дипломдық жұмыста алынған нәтижелер «Тамыр» Несие серіктестігі» ЖШС -де қолданыла алады, бұл ағымды активтерді басқаруда экономикалық нәтижеге қол жеткізуге жәрдемждеседі.

1 Кәсіпорындағы ағымды активтерді тиімді басқарудың теориялық аспектілері

1. Ағымдағы активтердің экономикалық маңызы, оларды қаржыландырудың қайнар көздері мен әдістері

Нарықтық экономика дамуы барысында, халықтық шаруашылықта экономикалы үдерістің бәсекесі ұлғаймалы қиындауда және шешім қабылдаудың қажеттілігі күшейтілуде, әрбір шаруашылық субъектінің ағымды қызметіне тікелей байланысты. Олардың ішіндегі ең маңызды шешіміне кіретіні, құрылыммен және айналымды активтердің қолданылуымен негізделген, әрбір жеке субъектінің қалыпты функциясының негізі болып табылады.

Айналымды активтердің ең қысқаша түсініктемесі болып оның мүлігінің бір бөлігі сипаттайды, ол материалдық және қаржылық күйде анықталады, әрқашанда кәсіпорынның шаруашылық айналымында болады.

Анығында, әрбір шаруашылық субъект өз қызмет үдерісінде тиесілі мүлікпен қолданылады, көлемі мен құрылымы айналысу қызметінің түріне байланысты болып келеді, оған қоса нақты аймақ пен шаруашылық жайттарға негізделеді.

Жалпы орнатылған жіктелім мүлігі екі топқа бөлінеді: негізгі және айналым құралдары, кәсіпорынның бухгалтерлік балансында айналымнан тыс және айналымды активтер болып көрсетіледі (Еуропалық елдердің одақтастығы кәсіпорынның балансындағы активтер міндетті және айналымды болып бөлінеді) . Әрбір мүліктің ълементі белгілі бір функция атқарады, ол оның белгілі бір топқа тиесілі екендігіне әсер етеді. Олар өзара белгіленуімен ғана емес, сонымен қатар қолдану әдісімен, өндірістік үдерісте қатысу ұзақтығымен ерекшеленеді. Айналымнан тыс активтер көптеген шаруашылық циклдарда қатысады, сонымен қатар өзінің пішінін өзгертпейді, сәйкесінше дайын өнімге жекелеп құнын ауыстырады. Айналымды активтердің олардан қысқа мерзімді шаруашылық операцияларда және әр өндірістік циклда жаңаруымен айырықшаланады. Оның шартты белгілеріне кіреді:

• осы ресурстардың қысқа мерзімді айналымы, ол бір жылдан аспайды;
• әр кездегі пішіннің өзгеруі.

Бастапқы да құралдар ақша пішінінде көрініс табады, олардың көмегімен өндірісте қолданылатын материалдық байлықтар алынады (шикізат, материалдар және т. б. ) . Барлық сәйкес циклдардың аяқталуымен дайын өнім шығады, оның өндіріске шығуы ақша қаражаттарын алуды қамтамасыз етеді:

• айналым құралдарының көптеген элементтері жоғары дәрежелі өтімділікке айырықшыланады.

Шетелдік әдебиетте «айналымды активтер» түсініктемесі айналымды капиталмен ұқсастырылады, себебі айналымды актвитердің сызбасы мен көлемінің құрылымы қаржыландыру мен тығыз байланысты. Айналымды мүлікте болатын құбылыстар мен үдерістер баланстың пассивінде де бір уақытта көрсетіледі, нақты келе қаржыландырудың сәйкес көзінде.

Осылайша, материалдар мен шикізаттар алу барысында қаржылық міндеттемелердің ұсынылуын тудырады, осы міндеттемелерді төлеу, банк шотындағы немесе кәсіпорындағы ақша қаражаттарының сальдосының төмендеуін көрсетеді және төмендеуді жабу үшін қажетті қарыздық капиталдың көлемінің төмендеуін көрсетеді. Дайын өнімді шығару кезінде дебиторлық берешек соммасы және қарызды ресурстардың қажеттілігінің өсуі мүмкін. Сол себепті, олар әр кезде мүліктік және қаржылық күйде болады, 1. 1 суретінде көрсетілген

1. 1-сурет-Айналымды активтердің жіктелуі

Ақша қаражаттарының уақытында түсуі кірістің ұлғаюына және кәсіпорынның жеке қаржылық ресурстарына әсер етеді. Сонымен, айналымды активтердің көмегімен сызбасының құрылым үдерісі, жеке мүліктің қаржыландырылуына құрылымды капиталдың үдерісі бір қалыпты болады.

Айналымды активтердің жие пішінінің өзгеруі және оның қаржыландыру көздерімен тығыз байланыста болуы, айналымды капиталдың ағымды активтер түсінігімен сәйкестендіріледі(айналым құралдарымен) . Айналымды капиталдың элементтері әрқашанда қозғалыста және тез айналым әсерінен оның сәйкес ресурстарының аздығын талап етеді: қорлардың, ақша қаражаттарының және қысқа мерзімді бағалы қағаздар. Капиталдың орналасу ақпараты, кәсіпорынның бұйрығында болады, баланстың активінде құралады.

Әрбі орналасқан капиталдың түріне, баланстағы белгілі бір тармақ сәйкес келеді. Осы ақпараттар негізінде осындай шешім шығаруға болады, кәсіпорынның активтерінің қандай өзгерістері болады, кәсіпорынның қанша бөлігін құрайды, ал айналымды және ағымды активтері, сонымен қатар өндіріс саласында және қатынау саласында.

Ағымды активтер олардың қатырылған капиталындағы мүліктік пішіннің шығындарымен байланысты. Оның мазмұны жоғары қаржылық тәуекелдермен айқындалады, себебі материалдық қорлар тартымсыз болуы мүмкін, дайын өнім уақытында сатылмаған. Активтердегі үлкен мөлшер есеп алуы мүмкін, өндірісті өткізу барысында туындайды (дебиторлық берешек) себебі, құжаттарды толтырудан бастап ұсынылған тауар бойынша ақша аулына дейін белгілі бір уақыт қажет. Айналымды активтердің жеке элементтерінің құрылымы мен құны шаруашылық секторы бойынша дифференциалданады, себебі кәсіпорынның түріне негізделген, оның қызметтік дағдысы, ұйым, жабдықтаушылық, өтім және т. б. факторлар. Кезең, айналымды активтердің аналысын өтуі (ақша пішінінің басынан аяғына дейн), олардың толық циклн сипаттайды. Оның уақытын күндер санында көрінеді, егер айналымды капитал басқаша айтқанда ақша күніне оралады. Бұл цикл жие ақша қаражаттарының конверсиясы деп аталады. 1. 2-суретінде ұсынылған

1. 2-cурет - Ағымды активтердің айналым циклы

Көрініп тұрғандай, ақша айналымының циклы кезең ұсынады, өнімді өндіру барысында материалдық құныдылқтарды алу үшін ақша қаражаттарының шығындалуынан бастап, көрсетілген қызмет немесе дайын өнімнен түскен ақша қаражаттарына дейн. Айналым құралдарының айналыс жасауының бірнеше сатысын атап кеткен жөн:

• шикізат, материал, отын және т. б. алу үшін шығындалған ақша қаражаттары (қорды құрылымдау) ;
• есептегі қаражаттар (детиорлық берешекті құрылымдау) ;
• адам еңбегін және өндірістік қорларды қолдануымен негізделген дайын өнімді құру;
• есептер бойынша жабылған берешектер және өндірілген өнім үшін ақша қаражаттарының түсуі.

Сол себепті, айналымды капиталдың ұзақтығына келесі факторлар әсер етеді:

• қорлардың топтық конверсиясының ұзақтығы (ҚК), немесе орташа уақыт, алынған шикізат пен материалдар негізінде бұймдар жасау және оны сату;
• есептердің топтық конверсиясының ұзақтығы (ЕК), орташа уақыт, өндірілген өнім үшін ақша құралдарын қабылдау;
• кәсіпорынның төлемін кешіктіру уақыты (КУ), өндірістік қорлар үшін алынған қаржылық міндеттемелер жабу уақытынан басталады.

Ағымды активтердің барлық топтамасы ақша қаражаттарының (АК) теңдестіріледі, ол кезеңмен сипатталады, қорлардың айналымын көрсетіп, қаржылық есептеме, оған қоса 1. 3 суретінде төлем міндеттемелерінің уақытын созуын ескереді

1. 3-сурет - Ақша қаражаттарының жіктелуі

Кәсіпорынның алдағы шығындалған қаражатарының қайтып келуі үшін, қорларды дайын өнімге айналдыруға уақыт қажет, сатып алушылармен есептік қарыз төлеушілік, сонымен, өндірілген тауар немесе көрсетілне қызмет үшін ақша алу. Бір мезгілде қаржылық міндеттемелерді жабу уақытын ескеру қажет, ол ақша қаражаттарының қажеттілігін азайтады, оған қоса ағымды активтердегі қажеттілікті азайтады.

Атап кеткен жөн, мемлекет жылдағы күндерге әр қилы қатынауға иеленеді. Англияда және АҚШ-та есептерді санайды, жылдағы күндер саны ол күнтізбеге сай келуі керек, ол 365 немесе 366 күн (ауыр жыл) . Еуропаның көптеген елдерінде, сонымен қатар Қазақстанда, есепті оңайлату үшін 360 күн жылда және әр айда 30 күн деп шешкен.

Ағымдағы активтердің айналымын тездету үшін, ақша қаражаттарының топтық конверсиясын азайту үшін, тиімді басқару қызметтері әсер етеді, олар бағытталған:

• құрылымдық жеңілдету күшімен қорлардың көлемін азайту, тиімді қолдануға әкеледі;
• маркетингтік қызмет көмегімен дайын өнімнің өндірісін тездету, тауар мен қызметтерді шығару барысында нарқтағы сұраным мен өткізушілкті көбейтеді;
• төлемдерді тарту және қолма-қолсыз есеп айырысуды тиімді пішін деп таңдау, дебиторлық берешекті уақытында төлеуге әкеледі. Комерциялық несиені және сыйақы мен жеңілдіктер ұсыну барасында пайда болады;
• қаржылық міндеттемелердің орындау уақытын ұзарту, ең алдымен, шикізат пен материалдар жабдықтаушыларының алдында.

Ағымды қызметке тәуелді ағымды активтер бар уақытта өзгереді және халытық шаруашылықта бұл жағдай туындайы. Кәсіпорынның қалыпты қызметі тек қана ағымды активтердің қалыпты құрылымында іске асырылғанда болады, сонымен бірге айналымдығының ұдайы үдетілуі. Бұл және де басқада басқару қызметтері, ағымды активтердің көлемінің оңтайландыруына бағытталаған, сәйкес үдерістерді білікті басқару және жасампаздық шарттарында тиімді пайдалану ғана мүмкін. Сонымен қатар ағымды активтердің элементттерінің тиміділігіне ғана көңіл бөлмей, олардың қаржыландыруына, құрылуы мен мазмұнына тікелей байланысты мән беру қажет. Айналым құралдарының тиімді құрылымдық көздерінің қаржыландыруы олардың тарту мақсатындағы шығындарын азайтады, сонымен қатар ағымды қаржылық міндеттемелердің уақытында жабылуын қамтамасыз етеді. Кәсіпорынның түзу қаржылық жағдайы болуы үшін айналым құралдарының элементтерінің және уақыт аралығындағы қаржылық көздердің арасындағы пропорцияға тәуелді болып келеді.

Ағымды активтердің қысқа топтасуына сәйкес, төлемпаздықтың жоғары дәрежесі қаржыландыру жүргізу және қысқа мерзімді көздердің тартуының бір бөлігін іске асыруға мүмкіндік береді. Айналым құралдарының тәуекелінің бір бөлігін жабу мақсатында жеке және үздіксіз капиталды орынды жабу қажет (меншікті актив+ұзақмерзімді қарызды көздер) . Бұл ең алдымен қорларға тиесілі, кәсіпорынның шаруашылық айналымында ұзақ уақыт бола алады. Ағымды қаржылық активтердің көздерінің арасындағы шамаластық, қаржылық айналымды активтердің қабылданған стратегиясы мен басқарылуына, оның көлемі, құрылымы, сонымен қатар экономикалық жағдайына, ондағы кәсіпорынның іс атқаруына тәуелді. Әр бір жағдайда тәуекелдің дәрежесін есепке алу қажет, қаражат тартудың шығындар дәрежесі, шаруашылық субъектінің даму мүмкіндігі және ағымдық кезеңнің қаржылық мүмкіншіліктері.

Қаржылық айналымды активтердің саясатының нақты жоспарлық іс-әрекетін негіздеу қажет. Оны ұзақ мерзімді іс-әрекеттер бағдарламасы сияқты қарастыру керек, айналым құралдарының көледік өзгеруіне бағыттталаған және әр бір жоспарланған кезеңде олардың қаржыландыру көздері. Жылжымалы мүліктің қаржыландыру стратегиясының маңызды есептемесіне кіреді:

• құрылымның әдістемесін таңдау және қажетті капиталдың көлемін анықтау, сонымен қатар қаржыландырудың нақты көздері;
• қаржыландыру көздерінің жоспарланған шығындарының көлемі мен түсім уақытын сақтау;
• қаржылық нәтижелерді алдын-ала жоспарлау, іс болжамдары, қабылданған қаржылық саясаттың құрылымы мен байланысты. Жылжымалы мүліктің қаржыландыру саясатының халықарадық тәжиребесіндегі кең тараған түріне кіреді: кертартпа көзқарас, басқыншылық және бірыңғай.

Кертартпа көзқарасты стратегия келесі қосымшаларға негізделеді:

1) ағымды активтердің көлемдік құрылымы, шаруашылық істің үздіксіз қызметін қамтамасыз етеді, ол ағымды және өндірістік сақтандырылған қорлардың көмегімен атқарлады, ақша қаражаттарының максималды мөлшердегі қорлары. Сәйкесінше сақтандыруды, материалды және қаржылық қорларды жабуға кеткен капитал өлшемі ұлғаяды, айналым құралдарының құрылымы мен мазмұнына байланысты.

2) меншікті көздерінің пайы және жылжымалы мүлікті қаржыландырудың ұзақ мерзімді міндеттемелері ұлғаяды.

Мұндай стратегия қабылдаудың ақша ресуртсарының, қорлардың, бағалы қағаздар мен коммерциялық несиені тартудың мазмұндық көлемдік қажеттілігімен байланысты. Кертартпа көзқарасты стратегияны қолдану кәсіпорынның үздіксіз жұмыс жасауына әкеледі, бірақ айналымды капиталдың қолдану тиімділігін төмендетеді.

Басқыншылық стратегия алдыңғыдан біршама өзгешелеу, айналым құралдарының көлемінің минималдысына негізделеді, сәйкесінше қаржылық ресурстар мен оның құрылымы мен мазмұнына. Бұл жағдайда ағымды активтердің бір қатары қысқа мерзімді міндеттемелер мен қаржыландырылады, олардың қаржыландыруды тартуға кеткен шығын деңгейінің азайтылуына әкеледі, қаржылық тетікті тиімді қолдануға мүмкіндік алады және шығындалатын ресурстардағы тиімділікті көтеруге. Сонымен қатар, мұдай саясат қаржылық тәуекелді ұлғайтады және мұндай жағдай кәсіпорынның төлем қабілеттілігінің болмауына және басқа да қаржылық қиыншылықтарға әкеп соқтырады.

Бірқалыпты саясат алдыңғы екеуінің жағдайын біріктіреді. Ең алдымен ол төтенше жағдайлардан бас тартуымен айырықшаланады. Кәсіпорын, бұл саясатты қолдан отырып, қорларды құрайды, орнатылған жеткізу уақыты бойынша кәсіпорынның орташа өнімділігіне негізделеді. Ақша қаражатының бөлімінде олар ақшаны ағымды шоттағы қысқа мерзімді сипаттағы бағалы қағаздарға ауыстыруға тырысады, ал маусымдық қажеттіліктерді жабу үшін банктегі қысқа мерзімді несиені тартады. Бірқалыпты саясат тәуекл дәрежесін өзгеруіне оң мәнде әсер етеді, шығын дәрежесіне және менеджерлердің шешуші істер атқаруы арқасында табыс табу әсер етеді және нарықтың өзгермешілігіндегі жақсы атақпен.

Атап өтетін жайт, алдағы барлық саясатты талдамстан басқа кәсіпорының төлемпаздығы мен шаруашылық үдерістердің үздіксіздігі профессионалды басқарушылардың көмегімен жүзеге асады.

Мәлімдеме бойынша, өз іскерлік қызметті бастау үшін, кәсіпорын міндетті мүліктен басқа, өндірістің міндетті элементтері, жанармай, материалдар, қор шикізатының айналым құралдарын иемдену қажет. Нарық қатынасы жағдайында кәсіпорынның қызметі және оның дамуы көбіне өзін өзі қаржыландырумен, яғни меншікті капиталдың көмегімен жүзеге асырылады. Тек ол капитал жетпегенде ғана шеттен капитал тартылады.

Ең алдымен ол меншікті қаражаттар көмегімен құрылады: қолма-қол ақшалар, банктегі салымдар, бағалы қағаздар. Шаруашылық қызмет үрдесіндегі, ереже бойынша, меншікті активтер таза табыс және бағалы қағаздардың қосымша эмиссиясы бойынша жоғарылайды. Меншік капиталының айналымды активтердегі қажеттіліктерді жабу үшін көбінесе заемды қаражаттар қолданылады. Нақты заемды қаражаттардың пішінін таңдау кезінде олардың бағасын (шығындар) және қолданылатын көздің тиімділігін болжау қажет.

Заемды қаражаттар белгіленген уақытта және белгілі бір төлем үшін қолданылуы тиіс. Олар кредитордың меншігі болады және белгілі бір уақытта қайтарылады. Кең тараған әлемдік тәжірибедегі пішіндердің бірі, ағымды активтердің қаржыландыруына қолданылатыны, жатады: банктік несие, коммерциялық несие, факторинг және басқа да қысқа мерзімді міндеттемелер.

Банктік несие арнайы несиелік ұйымдармен ұсынылады, т. б. банктермен, келесі принциптерді ұстанған жағдайда:

• несие қайтарымдылығы, заемды қаражатты міндетті жабуын болжайды;
• жеделдік, несиені қайтару және қолдану уақытын жүйеленуін реттейді;
• ақылық, ұсынылған қаржылық ресурстар бойынша сыйақыны талап ету (пайыздар және коммисиялық жинақ) ;
• ұсынылған заемды қаражат бойынша материалдық қамтамасыз етілу, қайтарымның кепіл болуына.

Несиенің шарттары және қайтарымдылығы несие алушы мен беруші арасындағы келісім шартпен негізделеді. Онда бейнеленеді: несие көлемі, оның пішіні, мақсаттық тағайындалу, несие мерзімі, оның қолдану кезеңі, инфляция дәрежесі, қаржылық нарықтағы оның сұранымы мен ұсынылуынның арасындағы ара-қатынас., Несиені қолданғаны үшін кәсіпорын төлейтін пайыздар, оның шығынын көбейтеді және таза табысты азайтады, сонымен салықтық айналымның мөлшеріне әсерін тигізеді. Банктік несиенің бағасын орнатылған келісім шарттың жылдық пайыздық мөлшерін 1 формула бойынша анықтауға болады

мұндағы Т - несие бойынша төлем;

Н - несие сомасы;

С - жылдық пайыздық ставка;

У - несиені қолдану уақыты (күндер саны) .

Несие бойынша төлем пайыздық ставканың тұрақты немесе өзгермелі негізінде алынады.

Әлемдік тәжірибеде үш пайыз төлеу әдісі қолданылады:

• пайыздар қарыздың бір бөлігінің жабылуымен алынады. Қарыз алушы несиені алып, оны уақытында және пайыздармен жабады;
• берілген қарыздың мөлшерінің пайыз сомасына қысқарылуы. Клиент несиені алған кезде, оны қолданғаны үшін сол мезетте ақы алынады;
• жабылған несиеге жылдық пайыздық сома қосылады және көптеген жағдайларды жылдың аяғында жабылады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс