Жеңіл атлетика спортының топталуы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 48 бет
Таңдаулыға:

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Берілген дипломдық жұмыста келесі стандартқа сілтемелер қолданылады:
1 ГОСТ 7.1 - 2003. Библиографиялық жазба. Библиографиялық сипаттама. Жалпы талаптар мен диплом жұмысының ережелеріне қойылатын талаптар.
2 ГОСТ 7.32 - 2001. Ғылыми-зерттеу жұмысы туралы есеп. Безендірілу құрылымы мен ережелері.
3 Қазақстан Республикасының 2 желтоқсан 1999 жылғы № 490-I. Дене шынықтыру және спорт туралы заңы.
4 Қазақстан Республикасының 2011-2015 жылдарға арналған дене шынықтыру мен спортты дамытуға арналған Мемлекеттік бағдарлама. - Астана, 2011.

БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

БЖСМ - Балалар-жасөспірімдер спорт мектебі
ОМОІСМ - Облыстық мамандандырылған Олимпиадалық ізбасарлар спорт мектебі
ЖАФХҚ - Жеңіл атлетика федерацияларының халықаралық қауымдастығы
КСРО - Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы
ШҚМУ - Шығыс Қазақстан мемлекеттік университеті
ХДСШ - халықаралық дәрежедегі спорт шебері
СШ - спорт шебері
СШҮ - спорт шеберіне үміткер
ОЖ - оқу-жаттықтыру
М - метр
СМ - сантиметр
Кг - килограмм
Мин - минут
С - секунд
КЖ - кедергілермен жүгіру

ЛАТЫН ӘРІПТЕРІ

Х - орта арифметикалық шама
n - топтағы адамдар саны
S - стандарттық қате
t - маңыздылығының критериі
P - екі орташаның айырмашылығы

АНЫҚТАМАЛАР

Бұл дипломдық жұмыста қолданылған терминдер мен ұғымдарды дұрыс түсінуге анықтамалар берілген:
1 Спринтер - қысқа қашықтыққа жүгіруші спортшы.
2 Стайер - ұзақ қашықтыққа, өте ұзақ және марафондық қашықтықтарға жүгіруші спортшы.
3 Дене қуаты дайындығы дегеніміз - әртүрлі әрекеттердің (әскери, спорт, өнеркәсіп) талабына сай дамытылған дене қуаты қасиеттерінің, қимыл дағдысының нәтижесі. Ол жалпы және арнайы дене қуаты дайындығы деп бөлінеді. Жалпы дене қуаты дайындығы - жалпы әртүрлі әрекет түрлеріне бағытталған дене тәрбиесі үрдісі. Арнайы дене қуаты дайындығы дегеніміз - арнайы бір спорт немесе кәсіп түріне қарай бағытталған дене тәрбиесі үрдісі.
4 Дене қуаты қасиеті - адамның денесінде, санасында белгілі бір деңгейде сақталып тұрып, ол қозғалғанда, әркет жасағанда пайда болатын қасиеттер.
5 Мәрелік жылдамдық - мәреге жақындаған кездегі жеңіл атлеттің жылдамдығын ұлғайта отырып, мәреге бұрын жету үшін жасайтын қимыл-әрекеті. Әр түрлі арақашықтыққа, спортшының жеке ерекшеліктері мен дайындық деңгейіне байланысты мәрелік жылдамдықтың ұзақтығы әрқалай болады.
6 Спорттық бағдарлау - баланың қабілеттілігін, қызығушылығын, ұмтылысын, спорт түрімен шұғылданғысы келуін ескеріп, сол спорт түріне бағыттау шаралары.
7 Спорттық іріктеу - оқушының дарындылығын, спорттық көрсеткіштерін ескеріп, нақтылы спорт түріне іріктеу

КІРІСПЕ

Дипломдық жұмыс тақырыбының көкейкестілігі.Жеңіл атлетика ең көп адам қатынасатын кең ауқымды спорт түрлерінің бірі болып табылады. Олимпиада ойындарында бұл спорт түрінен ерлер үшін 24, әйелдер үшін 23 жаттығу түрі көрініс тапқан. Яғни, жүру, жүгіру, секіру, лақтыру түрлері және осы жаттығулардан құрастырылған кешенді түрі - жеңіл атлетикалық көпсайыс [1]. Жеңіл атлетикалық жаттығулардың мұндай әртүрлілігі іріктеу, спорттық бағдарлау барысында, тіпті қозғалыс техникасы жағынан жақын әр түрлі қашықтыққа жүгіруден бастапқы оқу-жаттықтыруды ұйымдастыруда қиындықтар тудырады. Бастапқы дайындық кезеңінде оқу-жаттықтыру үрдісінің ерекшеліктерінің бірі - жас жеңіл атлеттердің қимыл белсенділіктерін дамытып, жаттығуды орындаудың дұрыс техникасын қалыптастырумен қатар, дарынды балаларды іріктеу мен олардың таңдаған жеңіл атлетика түрінен болашақтағы спорттық мамандануларына болжам жасау. Осы мәселеге байланысты орыс тілінде әдебиет көздері көп болғанымен, жас жеңіл атлеттердің бастапқы дайындық кезеңін ұйымдастыру, оларды іріктеу, спорттық бағдарлау мен болжам жасау мәселелері көкейтесті, өзекті болып қала берді [2]. Спорттық іріктеуді жүзеге асыруда бапкердің жаттықтыру үрдісі барысындағы педагогикалық бақылаулары жетекші рөл атқарады. Бұл ретте жас спортшылардың бастапқы дайындығын сапалы етіп ұйымдастыру, өткізу қажетті қимыл сапаларын дамытып қана қоймай, кейін жеңіл атлетиканың нақты бір түрінен арнайы мамандану үшін спорттық жетілдіру тобына іріктеп алуға мүмкіндік береді. Болашақ спортшыларды даярлау тиімділігі көбінесе бастапқы дайындық кезеңінде жаттығуларды шебер таңдау, іріктеуге байланысты екені белгілі. Жас спортшылардың дене тәрбиесінің амалдары мен әдістеріне келетін болсақ, мұнда әр түрлі көзқарастар қалыптасқан: бір мамандар кіші жастағы балалармен жұмыс кезінде әр түрлі жаттығуларға мән берген жөн дейді [4]

Жаттықтыруларына ойындармен бірге көп мөлшерде жалпы дамыту жаттығуларын, төртіншілері көп мөлшерде таңдалған спорт түрінің техникасының жаттығулары мен элементтерін қолдануды ұсынады [5].
Жас спортшылардың бастапқы дайындықтарын ұйымдастыру мәселелеріне байланысты пікірлердің осыншама әр түрлілігі балалар мен жасөспірімдердің жауапты спорттық дайындық кезеңінде оқу-жаттықтыру жұмыстарының ең ұтымды нұсқасын жасап шығарылмағандығын көрсетеді. Басқа қырынан қарасақ, білімді мамандар әзірлеп, жоғары білікті бапкерлердің қолданысындағы спорттық жаттықтырудың теориясы жас спортшыға жеңіл атлетиканың таңдалған түрінен арнайы мамандануға көшуден бұрын жан-жақты дене қуаты дайындығынан өтуді ұсынады [6].
Жоғарыда айтылғандарды ескере келе, зерттеу жұмысының мақсаты мен негізгі міндеттері тұжырымдалды.
Зерттеу мақсаты. Қысқа қашықтыққа жүгірумен айналысатын жас спортшылардың бастапқы дайындық кезеңіндегі техникалық дайындығын жетілдіру әдістемесін зерттеу, тиімді жолдарын табу, эксперименталдық тәжірибе арқылы тексеріп, дәлелдеу. Дәлелденген ғылыми жұмысты іс-тәжірибеде қолдануға ұсыну.
Зерттеу нысаны. Бастапқы дайындық кезеңіндегі қысқа қашықтыққа жүгіруші жас спринтерлердің жаттықтыру үрдісі.
Зерттеу пәні.Қысқа қашықтыққа жүгірумен айналысатын жас спортшылардың техникалық дайындығы мен ол дайындыққа қажетті дене қуаты қасиеттері.
Зерттеу міндеттері:
- жеңіл атлетиканың жіктелуі, Қазақстандағы даму тарихы жайлы материал-мәліметтерді толық қарастырып, Алматы қаласындағы жеңіл атлетиканың қазіргі жағдайын зерттеу.
- жаттығу техникасы, оған әсер етуші факторлар, техникалық шеберлікті игеру мен оны анықтау жолдарын айқындап, қысқа қашықтыққа жүгіру техникасына талдау жасау.7
- бастапқы дайындық кезеңінің маңызын, міндеттерін, ерекшеліктерін анықтау.
- ОМОІСМ-індегі бастапқы дайындық тобындағы жаттығып жатқан екі топтағы жас спортшыларды біреуін тәжірибе, екіншісін бақылау тобы деп атап, тәжірибе тобы, бастапқы дайындық екінші жылына арналған жоспар бойынша жаттықтыру әдістемесін кіргізіп, жаттықтыру үрдісін ұйымдастыру.
- Жаттықтыру барысында 3 ай сайын және жыл аяғында 2 топ балаларының дене қуаты қасиеттерінің даму деңгейі мен техникалық дайындықтарын бақылауға арналған сынақтар алып, олардың көрсеткіштері бойынша салыстырмалы талдау жасау.
Зерттеу әдістері:
ретроспективті ақпарат алу әдістері: әдебиеттерді оқу-талдау, құжаттарды оқу-талдау, сауалнама, әңгіме-интервью алу;
ағымдық ақпараттарды жинау әдістері: педагогикалық талдау, бағалау, сұрақ, сауалнама, әңгіме, интервью жүргізу, ағымдық құжат - тарды талдау әдістері, педагогикалық эксперимент, бақылау сынақтарын алу;
математика-статистикалық өңдеу әдістері.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы:
Қысқа қашықтыққа жүгіруші спортшылардың техникалық дайындық деңгейін жоғарылатудың дұрыс жолдары мен дамыту әдіснамалары жаңа қырынан қарастырылды.
Бастапқы дайындық кезеңінің бірінші жылына арналып ЖАФХҚ-ның оқыту-жаттықтыру бағдарламасы кіргізілді. Ол әдістемелік жаңалық ғылыми эксперименталдық әдістермен тәжірибеден өтіп, дәлелденді.
Зерттеудің тәжірибелік маңыздылығы: - Бұл дипломдық жұмыстағы дәлелденген қысқа қашықтыққа жүгіруші спортшылардың техникалық дайындық әдістемесі өзінің тиімділігін көрсетті. Ендігі кезде облыстың спортшыларын дайындау жұмыстарына қолдануға болады.
Жұмыс құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлім, қоры - тындыдан, 61 авторлардың еңбектері пайдаланылған әдебиеттердің тізімінен, 7 сурет, 18 кестеден тұрады.

1 ҚЫСҚА ҚАШЫҚТЫҚҚА ЖҮГІРУШІ ЖЕҢІЛ АТЛЕТТІҢ ТЕХНИКАЛЫҚ ДАЙЫНДЫҒЫН ЖЕТІЛДІРУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Қазақстандағы жеңіл атлетика спортының тарихи жайлары мен топталуы
Жеңіл атлетика спортының топталуы (1-сурет). Атлетика - көне грек сөзінен шыққан. Атлетиз - жаттығу және күрес деген мағынаны білдіреді. Жарысқа қатысушыларды күші мен жылдамдығына байланысты гректер оларды атлеттер деп атаған.
Жеңіл атлетика - өзіне бірнеше спорттық жаттығуды, яғни, жылдам жүріс, жүгіру, секіру, лақтыру сияқты спорт түрлерін қамтитын спорттың маңызды түрлерінің бірі [6].
Жеңіл атлетикалық жаттығулар негізінен 5 бөлімге бөлінеді. Ол бөлімдер: спорттық жүріс, жүгіру, көпсайыс, секіру және лақтыру.
Спорттық жүріс өз кезегінде 10000м, 20000м, 50000м жүгіру түрлеріне бөлінеді. Ал, жүгірудің түрлерін төмендегі сызбанұсқадан көруге болады.
Көпсайыс екі түрге бөлінеді: жетісайыс және онсайыс. Жетісайыс құрамына: 100 метр кедергімен жүгіру, биіктікке секіру, ядро итеру, 200 метр жүгіру, ұзындыққа секіру, найза лақтыру және 800 метрге жүгіру кіреді. Ал онсайыс құрамына: 100 метр жүгіру, ұзындыққа секіру, ядро итеру, биіктікке секіру, 400 метр жүгіру, 110 метр кедергімен жүгіру, диск лақтыру, сырықпен секіру, найза лақтыру және 1500 метрге жүгіру
Секіру түрлеріне сырықпен секіру, ұзындыққа секіру, үш аттап және биіктікке секіру жатады.
Лақтыру түрлеріне найза, ядро, балға және диск лақтыру кіреді.
Спорт ханшайымы аталған жеңіл атлетика - кең ауқымды және негізгі спорт түрлерінің бірі. Оның кең ауқымдылығын құрамына кіретін жаттығулар санымен және бұл спорт түрінің қол жетерлік болуымен
түсіндіруге болады. Олимпиада ойындарында бұл спорт түрінен ерлер үшін 24, әйелдер үшін 23 жаттығу түрі көрініс тапқан. Қазіргі кезде спорттық классификацияда жеңіл атлетиканың 60-тан астам түрі тіркелген екен [7].

ЖҮГІРУ

орта
қашықтық

ұзақ
қашықтық

100м, 200м, 400м

қысқа
қашықтық

эстафета:
4x100м, 4x400м
кж
100м, 110м, 400м

800м

1500м

3000м (кж)

5000м

10000м

марафон

1-сурет - Жеңіл атлетика спортының топталуы.
Спорттық тәжірибеде жеңіл атлетиканың барлық түрлеріне келесідей іріктеп алу шарттары қалыптасқан [8]. Олар мынандай 6 түрлі шарттардан тұрады:
1) морфофункционалдық көрсеткіштер (антропометриялық белгілер, биологиялық жас)
2) дене қуаты қасиеттерінің деңгейі (күш, жылдамдық, төзімділік, ептілік, икемділік)
3) қозғалыс үйлесімділігі қабілеттері және күрделі жаттығуларды меңгеру қабілеттері
4) ерік-жігер (психологиялық) қасиеттерінің деңгейі
5) басты функционалдық жүйелердің жағдайы
6) әлеуметтік-генетикалық себепкер шарттар
Соңғы зерттеулер нәтижелері бойынша спорттық нәтижеге әсер етуші маңызды шарттар ретінде іріктеуде мыналарды ескерген жөн:
спортшының энергетикалық мүмкіншіліктері (олардың аэробты және анаэробты өнімділігі)
жылдамдық-күш және қозғалыс үйлесімділігі қасиеттері
тұқымқуалаушылық қабілеттері
морфофункционалдық ерекшеліктері
Аталған шарттар ішінен тек адамның тұқымқуалаушылық қабілеттеріне жаттықтыру үрдісі әсер етпейді. Ал қалған спорттық нәтижеге әсер етуші және іріктеу негізіне кіретін шарттар толығымен дерлік жаттықтырушының белсенді бақылауында болады.
Спринтердің қабілеттерінің кешенді сипаттамасы негізінде антропометриялық негіздері (бойы, салмағы, денесінің негізгі пропорциялары), спринтер үшін маңызды болып саналатын дене қуаты қасиеттерінің даму деңгейі (жылдамдық, жылдамдық-күш қасиеттері) және олардың спринтерлік жүгірістің негізгі биодинамикалық ерекшеліктеріне сай болуы жатыр [9]. Мысал ретінде қысқа қашықтыққа жүгіруші спортшыларды спорттық жетілдіру тобына іріктеуді қарастырайық. Шетелдерде 70-80-жылдары қысқа қашықтыққа жүгіруде антропометриялық көрсеткіштер маңызды рөл атқармайды деген ой қалыптасқан болатын. Себебі, жеңіл атлетиканың бұл түрінде үздік нәтижелерді бойшаң Д. Сайм, Л. Кристимен (189см) қатар бойлары аласа А. Мэрчисон, А. Кейсон, А. Корнелюк (бойлары 162-164см) сынды спортшылар да көрсеткен (1-кесте).
Дегенмен, 90-жылдардағы әлемдегі үздік спортшылардың бой көрсеткіштерін зерттеу қорытындысынан бой көрсеткіштерінің орташадан жоғарыларының нәтижелері басым болатынын айқын көруге болады [10].

1 - кесте - Атақты спринтерлердің салмақ-бой көрсеткіштері
№
Спортшының аты
Мемлекет
Көрсеткіші, жылы
Бойы, см
Салмағы, кг
Ерлер
1
Б. Джонсон
Канада
9.83(1987)
180
75
2
К. Льюис
АҚШ
9.93(1987)
188
80
3
Дж. Хайнс
АҚШ
9.95(1968)
183
81
4
И.Чиди
Нигерия
10.00(1986)
188
77
5
В. Брызгин
КСРО
10.03(1986)
180
72
6
В. Борзов
КСРО
10.07(1972)
182
82
Әйелдер
1
Э. Эшфорд
АҚШ
10.76(1983)
165
54
2
М. Гер
Германия
10.81(1983)
165
54
3
М. Кох
Германия
10.83(1983)
171
60
4
Х. Дрехслер
Германия
10.91(1986)
181
70
5
М. Жирова
КСРО
10.98(1985)
170
58
6
Л. Кондратьева
КСРО
11.02(1984)
168
56

2 - кесте - Спорттық жетілдіру тобына іріктеуге арналған салмақ-бой көрсеткіштері
Жеңіл атлетика түрі
Жынысы
Көрсеткіштер

Бойы
(см)
Салмағы
(кг)
Салмақ-бой индексі
100, 200м
Ер бала
Қыз бала
175-180
165-170
65-70
54-59
370-400
327-350
400м
Ер бала
Қыз бала
178-183
165-170
66-71
54-59
370-390
327-350
2 - кестенің жалғасы
100,110м кедергімен
Ер бала
Қыз бала
180-185
167-175
76-81
58-63
422-440
343-370
400м кедергімен
Ер бала
Қыз бала
180-185
167-175
70-75
56-61
330-410
335-370

Менің бұл дипломдық жұмысымда қарастырылатын жеңіл атлетиканың қысқа қашықтық деп аталатын жаттығулар түріне 400 метрге дейінгі арақашықтықтарға жүгіру, эстафета түрлері кіреді. Соның ішінде 100, 200, 400 метрге жүгіру, 4x100м, 4x400м эстафеталық жүгіру Олимпиада ойындарының бағдарламасына енген.
Жеңіл атлетика тарихында қысқа қашықтыққа жүгіруде дене келбеті, бойы әр түрлі спортшылар жетістікке қол жеткізген екен.
Жалпы, бұл спорт түрі жеңіл аталғанымен, өте қиын спорт түрлерінің бірі, себебі, үздіксіз еңбектенуді, жігерлілікті, қажырлықты, шыдамдылықты талап етеді. Тәжірибелі жаттықтырушылардың айтулары бойынша, жеңіл атлетикада жақсы нәтижеге жету үшін үздіксіз 10 жыл машықтану керек екен [11].
Еуропа кубогінің иегері, Кеңес Одағының бірнеше дүркін чемпионы, КСРО-ның еңбек сіңірген спорт шебері Әмин Тұяқов ағамыз берген бір сұхбатында жеңіл атлетика спорты жайлы: Жұрт жеңіл атлетика дегенге бұл спортты оп-оңай көреді ғой деймін. Жеңіл атлетикада нәтиже ауыр еңбекпен келеді. Шүмектетіп тер төкпесе, жеңіл атлетиканы жеңіл игеру мүмкін емес. Осыдан 10 шақты жыл бұрын бір сенатор менен қаржы табайын, 6 жылда Олимпиада чемпионын дайындап шығаруға бола ма? дейді. Айналайын, болмайды! Олимпиада чемпионын даярлауға кемі 10-15 жыл керек. Ең әуелі ынталы баланы 8-10 жасар кезінен баптап, жаттықтыру керек. Қатты салмақ түсіруге болмайды. Үміт еткен баладан бірдеңе шығады ма, шықпай ма, соны байқау керек. Ертеңгі күнді болжау мүмкін емес. Үміт еткен бала әлдеқандай жағдайға тап болса немесе басқа қалаға ауысып кетсе, не істейсің! Сондықтан бір емес, кемі 5-7 баланы қатар алу керек. Кейбіреуі жас күнінде жақсы нәтиже көрсеткенімен, есейгенде тоқырап қалуы, бойы өспей қалуы мүмкін. Әрбір жас сәбиді сылаумен өсіргендей, жетілдіруің керек! - деген болатын [12].
Мықты спортшыларды даярлау арқылы үлкен жетістіктерге жету бүгінгі таңдағы басты мақсат. Ал, жоғары жетістікті спортшыларды даярлау үшін жаттықтыру үрдісі дұрыс ұйымдастырылуы қажет деп ойлаймын.
Қазақстандағы жеңіл атлетиканың қысқаша даму тарихы. Жеңіл атлетиканың тарихы ежелгі дүние дәуіріндегі халықтардың іс-әрекетінен басталады. Табиғи қозғалыстар, яғни, жүру, тұру, секіру, адам бұлшық еттерінің қозғалысы адамзат пайда болған дәуірден бастау алады. Б.з.б. 776 жылғы I Олимпиадалық ойындар бағдарламасында жүгіруден жарыс өткізілген [13]. Ол кездегі жарыс жолының ұзындығы 192.27м қашықтыққа тең болып, ол стадиром деп аталған. Яғни, ол кездегі стадионның жүгіру жолының ұзындығына сәйкестіріліп алынған. Бұл туралы Ежелгі Гректің Олимпиада ойындары туралы жазбаларда анық жазылған.
XIX ғасырдағы батыс елдерінің саяхатшыларының жазба жұмыстарында Орта Азия халықтарының өмірінде, оның ішінде қазақ халқы туралы: ... олар топ болып, жиналып күресетінін, қуаласпақ ойнағанын, арақашықтыққа жүгіріп жарысқан - деп жазылған. Атам қазақтың бәйге көрсе делебесі қозып, желмен жарысқан сәйгүліктерді жырға қосатыны жәйден-жәй емес. Бұл сайын дала төсінде сағым қуып өскен әрбір қара домалақтың асау қанында бар қасиет қой. Ауыз әдебиетінің аңыздарында да айшылық жерлерді әп-сәтте алатын хас тұлпарлармен бірге желаяқ бала туралы да аз айтылмайды. Өйткені, ұшқыр болу, қияға қыранша самғау, алыс қашықтықтарға қас қағым сәтте жету - халықтың көксеген арманымен үндес.
Ал, ереже бойынша жүгіру өнері қазақ топырағына XIX ғасырдың соңына таман жетті, ресми жарыстар XX ғасырда өтті.
Қазақстанда жеңіл атлетиканың жетілуіне мүмкіндік туған уақыт ол еліміздің Ресей елімен біріккен кезі. Елімізде спорт ойындарын өткізетін орталық қалалардың бірі - Семей қаласы болған.
1912 жылы Семей қаласында Нептун спорт клубы құрылып, басқа да спорт түрлерімен бірге жеңіл атлетика да қарқынды дами бастады. Аталған спорт клуб жеңіл атлетика бағдарламасы бойынша 100 метрден 10000 метр қашықтықтарға жүгіру, ұзындыққа секіру, лақтыру, эстафета жарыстарын жыл сайын өткізіп жатты.
Республикамыздың Қызылжар, Орал, Өскемен, Көкшетау, Талдықорған, Атбасар қалаларында жеңіл атлетика бөлімдері ашылып, жұмыс істей бастады. Спорт клубтардың саны артып, спорттық жарыстар жиі өткізіле бастады.
1921 жылы тек Семей қаласында 12 жарыс жеңіл атлетика түрінен өтіпті. Соның ішінде елімізде алғаш өткізілген Семей губерниясының I-Спартакиадасының жеңіл атлетика бағдарламасына Семей, Павлодар, Өскемен, Шемонаиха қалаларының споршылары жеңіл атлетиканың 23 түрінен жарысқа түскен. Жарыс кезінде губернияның 8 рекорды қойылды.
1924-1929 жылдары Семей, Алматы, Шымкент қалаларында жеңіл атлетика бағдарламасына сай келетін стадиондар соғылды.
1934 жылдары елімізде 20-дан астам стадион орнатылып, дене тәрбиесі оқу орындарынан даярланған бірнеше нұсқаушылар жұмыс істей бастады. Жоғарғы оқу орындарында жеңіл атлетика жеке сабақ ретінде өткізіле бастады.
1945 жылы Қазақ Мемлекеттік Дене тәрбиесі институтында Жеңіл атлетика кафедрасы ашылды. Институт Қазақстандағы ғылыми-әдістемелік және спорттық жұмыстар орталығына айналды.
1956 жылы Мельбурн Олимпиадасына КСРО құрам командасының мүшелерін анықтау мақсатымен өткен Кеңес Одағы халықтарының жазғы I-спартакиадасы еліміздің спорттық дайындығы мықты екенін көрсетті. Е. Кадяйкин 3000 метрге жүгірудегі спорт шебері, ол Қазақстан спортшыларынан бірінші болып Олимпиадаға қатысқан спортшы.
В. Ряблов - ұзын қашықтықта, В. Дмитриенко - үш қадам жасап секіру, В. Савинков - 800 метрге жүгіруден бүкілодақтық жарыстарда жеңімпаз атанды.
Желаяқтарымыздың бүкілодақтық жарыстарында 18 жасар Совет Исамбаев Кеңес Одағының жастар арасында 800, 1500 метрге жүгіруден рекордтар қойды. Республика жеңіл атлеттерінің бесеуі спорт шебері атағын алды. Гуръев Педагогика Институтының түлегі Амин Тұяқов ұлтымыздың жүгірудегі ең бірінші спорт шебері.
800 метрге жүгіруде В. Савинков КСРО чемпионы болып. Рим Олимпиадсына жолдама алды. Өте жақсы көрсеткіштерді В. Ряблов 5000 метрде - 14.14.0, 10000 метрде - 29.12.10 көрсетеді.
1966-2000 жылдары аралығында ұлтымыздан шыққан С. Исамбеков (50000м, 10000м), Ә. Байтықов, Е.Жамбылов, Б. Күреңкеев (20000м) қатарлы саңлақтарымыз КСРО кезінде елеулі табыстарға қол жеткізді. Солардың ішінде XVII Олимпиада ойындарының күміс жүлдегері Ғұсман Қосанов (1960 жыл, Рим, 200м) және 1966 жылғы Еуропа кубогінің иегері Әмин Тұяқовтың (100м) тамаша табыстарын атап өтуге болады [14].
Тумасында жүйрік болып туып, нешебір додалы, байрақты жерлерде жүлде алуға тағдыр жазған Әмин Тұяқов ағамыз - ұлт мақтанышы [12, б.73].
Эдвин Озолин, жеңіл атлетикадан КСРО-ның еңбек сіңірген спорт шебері, Әминнің үзеңгілес досы:Әмин Тұяқовты туғызған халық бақытты ғой. Алыс ауылда туып, Олимпиадаға дейін жету тек асып туған ұлдың маңдайына жазылған тағдыр. Қатарымызда Қосанов пен Тұяқов бар кезде ешкімнен жеңілмейтінімізге сенімді болатынбыз!
Әлемге әйгілі Әмин атанған дарабоз шын мәнінде қазақ атын бүкіл жер шарына, алпауыт АҚШ бастаған шартарап әлемге паш еткен еді. Сол кезден келе жатқан атақ пен даңқ ел үшін еткен ерен істермен өрнектеліп, кісілік келбет, азаматтық болмыспен көмкеріліп, абырой биігі әсте аласарған жоқ.

1.2 Қысқа қашықтыққа жүгіру техникасының мазмұны мен сипаттамасы
Жүгірумен айналыса бастаған әр адам өз алдына белгілі бір міндеттер қояды: төзімді, күшті, шапшаң болу, арықтау немесе жарыста топ жарып, жеңімпаз атану. Спортпен айналысуда дәл осындай үміттің болмауы мүмкін емес. Бірақ, әрбір спортшыға үнемі жеңіс пен жоғары жетістікке жету жазылмаған. Барлығы да жеңіске жетуді ойлағанымен, тек біреуі ғана жеңеді. Әрине, спорттың қандай түрінде болмасын сол спортшылардың ішіндегі ең мықты әрі дене қуаты дайындығы жоғары, ерік-жігері жетілген спортшы ғана жеңіс тұғырына шыға алады. Спорт дәл осындай қиян-кескі бәсекеге толы болуымен де тартымды болмақ.
Спорт әрдайым жеңіске жетуге мәжбүрлейді, тек қана күшті, шыдамдылықты дамыту, мінез-құлықты реттеулер аздық етеді. Жоғары жетістікке жету үшін спортшы өзі айналысатын спорт түрінің бес түрлі дайындығын толық жетілдіру керек. Олар: дене қуаты дайындығы, теориялық дайындығы, техникалық дайындығы, тактикалық дайындығы, психологиялық дайындығы. Міне, өзі таңдаған спорт түрінде осы бес түрлі дайындықты өз бойында жақсы қалыптастырса, сөзсіз жоғары нәтижеге қол жеткізе алады. Бұл жұмысымның тақырыбы негізінде қысқа қашықтыққа жүгіруші жеңіл атлеттің техникалық дайындығын жоғарылатудың тиімді, дұрыс жолдарын сөз етпекпін.
Амин Тұяқов ағамыз кезекті баспамен сұхбатында: Жылдамдық деген о бастан Құдайдың құдіретімен берілетін нәрсе. Ал, енді оны ары қарай жалғастыру, көзін ашып дамыту жаттықтырушыға, талантты баланың өзінің табандылығына байланысты. Жұрт тек жүгіре берсе, жақсы спортшы шығады деп ойлайды. Шынында олай емес, техникасын қапысыз үйрену керек, ол - бір ғылым. Техниканы дұрыс жолға қоймаса талантты баланың түкке де қолы жетпей қалуы мүмкін. Қазір де Қазақстанда жақсы-жақсы спортшылар бар, бірақ олар неге биіктерден көріне алмай жүр? Өйткені, оларды биікке шығаруға бапкерлердің шамасы жетпейді. Біздің кезімізде бір жақсы бала көрінсе, ол тіке Мәскеуге мықты бапкерлердің қолына түсетін еді. Мен өз бетімше көп жаттықтым. Техника жағым ақсап жатты, соны жөнге салу керек болды. Мықты бапкердің қолына Мәскеуге барып, құраманың қатарына жаттығып жүргенде іліктім,-деген болатын. Амин ағамыздың осы сөздерінен кейін техникалық дайындыққа үлкен мән беру керек екенін түсінеміз [12, б. 27].
Ең алдымен, техникалық дайындық дегеніміз не екенін еске түсірейік.
Техникалық дайындық деп жарыс жаттығуларын орындауды жоғары деңгейде меңгеру үрдісін айтамыз. Оның негізгі міндеті - спорт түріндегі негізгі қозғалысты шеберлікпен меңгеру, дағдылану. Жеңіл атлетикада сөреден шығу техникасы, бұрылыстармен жүгіру, негізгі арақашықтықты, толық бір арақашықтықты жүгіріп өту техникасы, мәре сызығын кесіп өту техникаларын атап көрсетуге болады.
Спортшы көрсетілген жаттығудың орындау техникасын негізге ала отырып, өз ерекшеліктерін (дене құрылысы, дене қуаты дайындығы, физиологиялық, психологиялық және т.б. қасиеттер) ескеріп орындау керек. Дегенмен, эталондық орындау үлгісіне ұмтылған жөн [16].
Спортшының техникалық дайындығы мынадай бөлшектерден тұрады:
oo Техника көлемі
oo Техниканың әржақтылығы
oo Техника тиімділігі
Спортшының қозғалыс әрекетін әр түрлі жағдайда, әр қалыпта орындай алуын әржақты техникалық дайындығы деп аталады. Жарыс әржақтылығы жаттығу әржақтылығына қарағанда аз, төмен болып келеді. Техника әржақтылығының жеке белгісі тәсілдерді немесе жарыс жаттығуларын оң және сол жақпен орындай алу шеберлігі. Қозғалыс әрекетін орындағанда бір жақты ғана таңдап алу лотаралды орындау деп аталады.
Қозғалыс техникасының тиімділігі дегеніміз спортшының ол қозғалысты өз жеке басының мүмкіншілігін барынша қолдана орындау. Оның орындалуы көптеген себептерге байланысты:
oo ұмтылысына
oo тактикаға
oo дене қуаты дайындығы
oo дене мүшелерінің әртүрлілігіне байланысты
Біз техника тиімділігін талдаған кезде оның абсолюттік, салыстырмалы, орындалатын деп аталатын жақтарын да қарастырғанымыз жөн.
Абсолюттік тиімділік кезінде орындалған техника сол техниканың эталондық орындауға жету шегіне жақын орындау.
Салыстырмалы тиімділік кезінде спортшылардың тиімді орындаған қозғалыстарын салыстыру.
Орындалатын тиімділік дегеніміз жаттықтыруда орындалатын техниканы жарыс кезінде қаншалықты тиімді орындалуын тексеру.
Техникалық шеберлікті игеру.Спорттық жаттығу техникасын толық және бөлшектеп, яғни, оның жеке жүйелерін бөлшектеп қарастырады. Күрделі толық бір әрекетті үйрену үшін алғашында оның жеке бөліктерін орындағанда қойылатын қозғалыс талаптарын айқындап алу керек.
Жалпы іс-әрекетті жеке-жеке бөлшектеп игеру, оларда көрініс табатын қозғалыс сапаларын жетік дамыту спорттық-жаттығу техникасын үйретуде шебер орындауға жеткізудің негізгі жолы болып табылады. Жаттығуды талдау бүкіл оқу-жаттықтыру үрдісінде, яғни, бастапқы оқу-үйрету бөлімінен бастап, техникалық шеберлікке жету бөлімінде көрініс табады.
Тұтас үйрету әдістемесінде жаттығуды үйрету барысынан тұтастай, яғни, жарыста орындалу қалпында, бірақ жиілігі төмендетіліп орындалады [17].
Ал, бөлшектеп үйрету әдістемесінде тұтас жаттығуды бірнеше қарапайым қозғалыс жүйелеріне бөлуден басталады. Оның әрқайсысы белгілі бір уақыт аралығында жеке жаттығу ретінде қарастырылады.
Кейіннен тұтас және бөлшектеп үйрету әдістемелерін бағалау спорттық педагогика, физиология, психология мамандары үшін зерттеу нысанына айналды.
Аса құрметті ғалымдардың ішінен Н.А. Бернштейн бөлшектеп үйрету әдістемесіне мүлдем қарсы болған. Оның ойынша: Оқу-үйрету мақсатында жаттығуларды бөлшектеу - уақыт пен еңбекті бос жоғалту еді[18].
Спорттық педагогика мамандарының көбі өздерінің спорттық-педагогикалық тәжірибелері мен жүргізген зерттеулеріне сүйене келе бөлшектеп үйрету әдістемесін дұрыс деп тапты. Олардың ойы бойынша: Егер біз аса үлкен нәтижеге ұмтылмай, спортшыны қарапайым қозғалыс әрекеттеріне (спорттық жүріс, жүгіру, секіру) үйрететін болсақ, жаттығудың бөлшектеудің қажеті жоқ. Ал, егер біздің мақсатымыз жоғары қимыл шеберлігіне жету болса, міндетті түрде жаттығуды бөлшектеу қажет.
Қысқа қашықтыққа жүгіруді күрделі бір жаттығу деп қарастырсақ, оның техникасын үйретуде мынадай бөлшектерге бөліп, осындай кезектілікте қарастырған жөн [19]:
1 Түзу жолмен жүгіру
2 Бұрылыстармен жүгіру
3 Жоғарғы сөре және сөрелік екпін
4 Төменгі сөре және сөрелік екпін
5 Сөрелік екпіннен негізгі арақашықтықты жүгіруге өту
6 Бұрылыстан түзу жолмен жүгіруге шығу
7 Бұрылыстағы төменгі сөре
8 Мәре сызығын кесіп өту
Жүгіру техникасына әсер етуші негізгі факторларды А.И. Жилкин өзінің Легкая атлетика атты еңбегінде атап көрсетті:
oo спортшының жеке бас ерекшеліктері
oo спортшының дене қуаты дайындығы деңгейі
oo жүгіру арақашықтығы
oo жүгіру жолы (төсеніш)
oo жергілікті жердің жағдайы
Спортшының жеке бас ерекшеліктеріне:
oo аяғының ұзындығы
oo буындарының қозмалылығы (әсіресе, жамбас, тізе буындары)
oo жылдамдық пен төзімділікке әсер ететін қызыл және ақ бұлшық ет жіпшелерінің арақатынасы
Спортшының дене қуаты дайындығы деңгейі жоғарылаған сайын жүгіру техникасының тиімділігі мен нәтижелілігіне оң әсерін тигізеді.
Бірінші кезекте жүгіру жылдамдығы жүгіру арақашықтығы мен қозғалыс міндеттеріне байланысты. Ал, жүгіру жылдамдығы өз кезегінде жүгіру техникасына әсер етері сөзсіз [20].
Сонымен қатар, климаттық жағдайлар да ашық алаңда жүгіру техникасына елеулі әсер етеді. Желдің бағыты мен күші жүгіру техникасының өзгеруіне жағымды да, жағымсыз да әсер етуі мүмкін.
Қысқа қашықтыққа жүгіру техникасына талдау. Спринтердің белгілі бір арақашықтыққа жүгіруін сөре, сөрелік екпін, аралық қашықтықты жүгіру және мәре (қашықтықтың аяқталуы, мәре сызығынан өту) деп бөліп қарастыруға болады.
Сөре.Қысқа қашықтыққа жүгіргенде төмегі сөрелік қалып қолданылады. Қалыптың орналасуы тәжірибелік жолмен спортшының жеке бас ерекшеліктеріне қарай, яғни оның бойы, қол-аяғының ұзындығына, сонымен қатар күш - жылдамдық қасиеттерінің даму деңгейімен анықталады. Алдыңғы қалыптың иілу бұрышы 40-50 градус, ал артқы қалып бұрышы 60-70 градус, екі қалып арсындағы арақашықтық 18-20 сантиметрден аспайды. Сөре сызығына қатысты қалып әр түрлі орналасуы мүмкін. Негізінен 3 түрлі нұсқа кеңінен қолданылады: қарапайым, жақындатылған, созылған. Қарапайым сөре кезінде алдыңғы қалып сөре сызығынан бір немесе бір жарым табан алыс орналастырылса, созылған сөре кезінде екі қалып та сөре сызығынан біршама алыс орналастырылады. Ал жақындатылған сөреде артқы қалып алдыңғысына жақындатылып қойылады, араларындағы арақашықтық табан ұзындығынан аспайды [21].
Сөрелік қалыпты орналастыру нұсқасын таңдаған кезде келесі мәселелерді ескерген жөн. Егер қалып сөрелік сызықтан алыс орналастырылса, Дайындал! бұйрығы бойынша спринтерге аяқтың тізе буынын едәуір түзетуге тура келеді, ал бұл өз кезегінде итерілу кезінде бұлшық етінің күшін пайдалануға кедергі болады. Қалып өте жақын орналастырылса, спринтер денесі мен аяғы артық бүгулі қалыпта болып, сөреден шығуға көп уақытын кетіреді. Сондықтан қалыпты орналастыруға аса үлкен жауапкершілікпен қараған жөн [22].
Төрешінің Сөреге шық! бұйрығы бойынша атлет:
1 Сөре сызығына келіп, қалыпқа алдымен алдыңғы кейін артқы аяғын орналастырып отырады.
2 Екі қолды иық кеңдігінен гөрі кеңдеу ашып, сөре сызығының алдына тіреп қою керек.
3 Қол, шынтақ толық жазылған қалыпта болуға тиіс.
4 Белді аздап ию керек.
5 Дене салмағы қол саусақтары мен тізеге тең бөлініп түсуі қажет.
6 Басты еңкейтіп, көз сөре сызына бағыттау керек (2-сурет).
Осындай қалыпта бар назарды төрешінің Дайындал! бұйрығын күтуге аудару керек.
Төрешінің Дайындал! бұйрығы бойынша спринтер:
1 Кейін қойылған тізені аздап көтеру керек.
2 Бөксе екі иықтан сәл биіктеу көтерілсе, бұл дұрыс қалып болып саналады.
3 Дене салмағы төрт тірек нүктесіне (екі қол мен аяққа) тең бөлініп түсуі қажет.
4 Басты еңкейтіп, көзді сөре сызығына бағыттау керек (3-сурет).
Жүгіруді бастағанда найзағайдай атылу үшін бар назарды Жүгір! бұйрығын күтуге аудару керек.

2-сурет - Төрешінің Сөреге шық! бұйрығы бойынша спринтердің іс-әрекеті

3-сурет - Төрешінің Дайындал! бұйрығы бойынша спринтердің іс-әрекеті

Төрешінің Жүгір! бұйрығын немесе тапаншаның атылуын естуімен жеңіл атлет:
1 Саусақтарын жерден серпіле көтеріп, сонымен қатар бір уақытта қалыптан итеріледі.
2 Артқы қалыптағы аяқ алдыға ілгері ұмтылып, бірінші шығарылады.
3 Жартылай бүгілген екі қолды тех әрі қысқа-қысқа сілтеу керек.
4 Денені бірден түзеуге мүлдем болмайды (4-сурет).

4-сурет - Төрешінің Жүгір! бұйрығы бойынша спринтердің іс-әрекеті
Сөрелік екпін алу кезеңі. Сөрелік екпін алу кезеңі дегеніміз спринтердің арақашықтықты бастапқы бөлігін екпіндеп жүгіріп өтуі, оның аяғында үлкен жылдамдық алып, арақашықтық бойынша жүгіруге кірісуі. Мысалы, 100 метрге жүгіруде екпін алу кезеңі шамамен 20-30 метрді құрайды, бұл аралықта спринтер максималды жылдамдықтың 90-95%-ын көрсетеді [23].
Арнайы зерттеулер нәтижесінде спортшы максималды жылдамдыққа сөреден шыққаннан соң 5-6 секундтан кейін жететіні анықталған. Дайындығы жоғары деңгейдегі спринтерлер 50-60 метр арақашықтық шамасында максималды жылдамдықты алса, 10-12 жастағы балалар оған 25-30 метр арақашықтықтан кейін жететіні анықталған [24].
Жүгіру жылдамдығы адым ұзындығы мен жиілігіне байланысты екені белгілі. Сөрелік екпін алу кезеңінде жылдамдық адым жиілігіне байланысты өссе, кейін ол адым ұзындығына байланысты өседі [25]. Сөреден шыққандағы бірінші адым ұзындығы 100-130 сантиметрге тең. Бастапқы 8-10 адымда адым ұзындығы бірден 10-15 сантиметрге өссе, кейін адым ұзындығының көбеюі тежеліп, 4-8 сантиметрді құрайды.
Сөрелік екпін алу кезеңінде дененің алға еңкейген қалпын сақтау керек, себебі ол екпін алуға септігін тигізеді. Қолымыз тез және қысқа-қысқа серпін жасайды. Адым ұзындығы ұлғайған сайын қолымызды сермеу амплитудасы да өседі.
Кез келген дәрежедегі және жастағы жүгіруші 1-ші секундта жылдамдықтың 55%-ына, 2-ші секундта 76%-ына, 3-ші секундта 91%-ына, 4-ші секундта 95%-ына, 5-ші секундта 99%-ына жететіні анықталған [26].
Негізгі арақашықтықты жүгіріп өту. Спринтерлік жүгіруде жетістікке жету жолы жүгіру жаттығуларын еш қиналмастан, еркін жүгіріп өтуге дағдылану болып табылады. Яғни, ол сол сәттегі белсенді жұмысқа қатыспайтын бұлшық еттерді бос ұстай білу.
Спринтерлік жүгірудегі басты саты - итерілу. Адамның бір аяғы екіншісіне қарағанда серіппелі екені белгілі. Осыны ескеріп, жүгірген кезде адымды неғұрлым кең ашып жүгіру үшін жақсы сілтенетін аяқтың тізесін барынша толық жазу керек [27].
Жүгіру кезінде дененің алға біраз еңкеюі сақталады. Шынтақтан бүгілген қол адым ырғағына байланысты кезекпен ілгері-кейін қозғалыста болады [28]. Саусақтар бос қана бүгіледі. Дәл осы сатыда ең жоғарғы жылдамдық байқалады (4-кесте).

4-кесте - Спринтерлердің 100 метрге жүгірудегі көрсеткіштерінің сипатамасы (1986 жыл, Игры доброй воли)

Көрсеткіштер
Әйелдер
Ерлер

Э. Эшфорд

Э. Барбашина
И. Слюсарь
А. Нунева
Б. Джонсон
К. Льюис
В. Муравьев
Н. Юшманов
Бойы, см
165
166
160
167
180
188
178
180
Салмағы, кг
54
57
49
57
75
80
75
70
100 метрге жүгірудегі көрсеткіш, с
10.91
11.12
11.22
11.40
9.95
10.06
10.20
10.26
0-30 метр аралығындағы көрсеткіш, с
4.13
4.21
4.17
4.24
3.86
3.92
3.94
3.82
0-60 метр аралығындағы көрсеткіш, с
7.01
7.17
7.17
7.29
6.47
6.61
6.65
6.65
30-60 метр аралығындағы орташа жылдамдық, мс
10.27
10.14
10.00
9.84
11.49
11.19
11.07
10.99
4 - кестенің жалғасы
60-100 метр аралығындағы орташа жылдамдық, мс
10.35
10.13
9.88
9.79
11.49
11.59
11.27
11.08
Жалпы қашықтықтағы адым саны
52
52.5
53.5
52.5
46.5
44
47
46.5
0-30 метр аралығындағы орташа адым ұзындығы, м
1.57
1.58
1.58
1.62
1.87
1.88
1.76
1.82
30-60 метр аралығындағы орташа адым ұзындығы, м
2.07
2.00
1.94
2.00
2.14
2.31
2.30
2.22
60-100 метр аралығындағы орташа адым ұзындығы, м
2.16
2.16
2.11
2.10
2.42
2.67
2.35
2.42
0-30 метр аралығындағы орташа адым жиілігі, ас
4.96
4.86
4.91
4.70
4.43
4.36
4.61
4.50
30-60 метр аралығындағы орташа адым жиілігі, ас
4.97
5.07
5.15
4.92
5.37
4.83
4.80
4.95
60-100 метр аралығындағы орташа адым жиілігі, ас
4.74
4.35
4.79
4.57
4.79
4.69
4.68
4.62

Мәре сызығын кесіп өту. 100 және 200 метрге жүгіргенде максималды жылдамдықты арақашықтық аяғын дейін ұстап тұруға тырысу керек, бірақ негізінен мәреге 15-20 метр қалғанда жылдамдық 3-8%-ға азаяды. Қысқа қашықтыққа жүгірудің басқа да кезеңдерінде сияқты мәре сызығынан өтудің өзіндік техникасы, ерекшеліктері бар. Мәре сызығын кесіп өтудің ең эффективті тәсілі - соңғы адымда кеудемен шұғыл алға еңкеюі әдісі. Бұл тәсіл дененің жалпы қозғалыс жылдамдығын арттырмайды, бірақ мәре сызығын кесіп өту уақытын жақындатады [29]. Мәреге жақындай келе атлет арақашықтық аралығында жеткен адым жиілігі мен ұзындығын сақтай білген жөн. Мәре сызығынан, әлі аз дегенде 5-10 метр қалғандай жүгіріп өту керек.
200 және 400 метрге жүгірудің ерекшеліктері. Бұл арақашықтықты жүгіру 100 метрге жүгіруден сөрелік қалыптың орналасуымен және арақашықтықтың алғашқы бөлігін бұрылыстан өтумен өзгешеленеді.
Бұрылыспен жүгіргенде жүгіруші барлық денесімен айналымның ішкі жағына қарай біраз еңкею керек. Мұнда сол аяғымыз оң аяғымызға қарағанда тізе буынында көбірек бүгулі болады. Бұрылыстағы қолдың жұмысы түзу жүгіру жолымен жүгіргендегіден ерекшеленеді, сонымен қатар иығымыз солға біраз бұрылған қалыпта болады. Бұрылыстан шығарда дененің солға еңкею бұрышын бірте-бірте азайту керек [30].
Спринтердің 200 метрге жүгіргендегі міндеті - бүкіл арақашықтық аралығында жылдамдығын сақтау. Бұл спортшының еркін жүгіруімен және күш-қуатын үнемді жұмсай білуімен сипатталады. Қазіргі кездегі мықты спринтерлер 100 метрді түзу жүгіру жолымен салыстрғанда 0,2-0,3 секундқа ақырын жүгіргеннің өзінде арақашықтықтың екінші жартысында жылдамдығын түсірмеумен қатар арттырып та жатады.
400 метр жүгіргендегі ерекшелік - белгілі бір жылдамдықты алғаннан кейін, жүгіруші осы жылдамдығын жоғалтпай еркін, кең адыммен жүгіруге ауысады. 400 метрге жүгірудегі спринтердің жылдамдығын диаграммамен елестетсек, бірінші 100 метрде ол жоғары көтеріледі, екінші 100 метрде сақталады, үшіншісінде біраз төмендейді, ал төртіншісінде әркімнің жаттыққандық деңгейіне байланысты мәреге 70-75 метр қалғанда бірден төмендейді немесе жылдамдық біраз арттырылады [31].
Дайындығы жақсы спринтер 400 метрдің бірінші 100 метрін тек қана 100 метрге жүгіргендегі нәтижесінен 0,3-0,5 секундқа ақырын, ал алғашқы 200 метрді тек қана 200 метрге жүгіргендегісінен 1,3-1,8 секундқа ақырын жүгіруі тиіс. Бұл қашықтыққа жүгіру техникасы 300 метр аралығында аз өзгермелі, ал соңғы 100 метрде шаршағандықтан адым жиілігі азайып жүгіру техникасы бұзылады.

1.3 Бастапқы дайындық кезеңінің сипаты мен ерекшеліктері
Спорт мектептерінің бастапқы дайындық топтарына спортшылар өз еркімен жеңіл атлетикамен айналысқысы келген, дәрігердің, ата-аналарының келісімімен қабылданады.
Жас жеңіл атлеттердің бастапқы дайындық кезеңі 10-11, кейде 12 жастан басталып, 13-14 жас шамасында аяқталады. В.Л. Стакионенің мәліметтері бойынша, бұл кезеңде жас спортшылардың көрсеткіштері дене қуаты қасиеттерінің кешенді қолданылуын қажет ететін дене тәрбиесі жаттығулары есебінде өседі [32].
Көрсетілген жаттықтыру сабағының жүктемесі максималды болып табылады, ол жылдық дайындық циклінің бір кезеңінің міндеттеріне байланысты жүктеменің жылдық көлемінің жиынтығынан 25%-ға дейін азайтылуы мүмкін.
Бастапқы дайындық кезеңінің негізгі міндеттері: денсаулықты нығайту, жан-жақты дене қуаты дайындығы, спорттық жүрістің, жүгіру, секіру, лақтыру түрлерінің негізгі дағдыларын меңгеру, ерік-жігер қасиеттерін тәрбиелеу, бастапқы теориялық дайындық [33].
Жан-жақты дене қуаты дайындығы мен негізгі жеңіл атлетикалық қозғалыс дағдыларын меңгеру негізінде жеңіл атлетиканың бес негізгі тобына іріктеу жүргізілуі мүмкін. Олар: спринттік және кедергілермен жүгіру, спорттық жүріс және ұзақ қашықтыққа жүгіру, секіру, лақтыру түрлері, көпсайыс [34].
Бастапқы дайындық кезеңінің негізгі амалдары: жеңіл атлетикалық және басқа да спорт түрлерінің жаттығулары, шеңберлі жаттықтырулар кешені, спорттық ойындар, гимнастика, акробатика, көпсайыс бағдарламасы бойынша жарыстар, қызықты теориялық дайындық сабақтары.
Бастапқы дайындық тобында байқалатын көріністердің бірі ол жаттығушылардың едәуірі жаттығуды тастап кетуі. Ол көбінесе жаттығу сабағының бірсарындылығынан болады [35]. Сондықтан, бұл топтарда жаттығушылардың эмоциялық күйлерін көтеру үшін спорттық ойындар (көбінесе, регби, қол добы), гимнастикалық, акробатикалық жаттығуларды қолданған жөн. Олар жаттықтыру көлемінің 40%-ын алып, жалпы дене қуаты дайындықтарын жоғарылатуға әсерін тигізеді. Сонымен қатар, жалпы дене қуаты дайындықтарын жоғарылату мен жаттығу техникасын үйрету амалдарының көлемі 40%-ды құрауы керек. Ал, қалған 20% арнайы дене қуаты дайындығына, яғни, жарысқа, бақылау сынақтарына қатысуға бөлінеді.
Бастапқы дайындық кезеңінің бірінші жылында жаттықтыру аптасына 90 минуттан 3 рет өткізілуі керек [36]. Кейінгі жылдары жаттықтыру күндері мен ұзақтығы арта береді.
Басты дайындық кезеңінің басты міндеттерінің бірі жас спортшыны физикалық және психикалық жүктемелерді көтере білуге тәрбиелеу болып табылады. Бұған біз шеңберлі жаттықтыру түрлерінің арнайы таңдалып алынған кешені мен жарыстар жүйесі арқылы қол жеткізе аламыз. Келесі бір маңызды міндеттердің бірі - жеңіл атлетикалық жаттығулардың негізгі техникаларын үйрету. Кіші мектеп жасында балалар күрделі жаттығулар техникасын тез меңгеріп алуға бейім болады. Жалпы, мамандардың зерттеулері бойынша бастапқы дайындық кезеңінде спортшының техникалық дайындығына көңіл дұрыс бөлінбегеннен кейін, қабілетті бар деген, алысқа барар жеңіл атлеттердің кейіннен техникасы ақсап жатқаны анықталған [37]. Сондықтан жеке жаттығулардың техникасын үйретуде спортшының жаттығуды орындауын қатаң бақылаған жөн. Әрдайым спортшының денесін тік ұстауын, аяғын, яғни, табанын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.