Жүйені имитациялық модельдеу
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Байзах Қайрат Ерманұлы
Ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігін басқарудың модельдік программалық кешені
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы 5В070200 - «Автоматтандыру және басқару»
Алматы 2018 жыл
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
«Инженерлік» факультет
«Ақпараттық технологиялар, математика және физика» кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігін басқарудың модельдік программалық кешені
Беттер саны 76
Сызбалар мен көрнекі
материалдар саны 40
Қосымшалар 1
Орындаған: Байзах Қайрат Ерманұлы
2018 ж. «» қорғауға жіберілді
Алматы 2018 жыл
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
«Инженерлік» факультет
Мамандығы 5В070200 - «Автоматтандыру және басқару»
«Ақпараттық технологиялар, математика және физика» кафедрасы
Дипломдық жұмысты орындау
ТАПСЫРМАСЫ
Студент: Байзах Қайрат Ерманұлы
Жұмыс тақырыбы: Ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігін басқарудың модельдік программалық кешені
Университет бойынша 2018 ж. «___» № бұйрығымен бекітілген
Дайын жұмысты тапсыру мерзімі 2018 ж. «___»
Жұмыстың бастапқы деректері:
- Әртүрлі процесстердің тиімділігін арттыру үшін олардың модельдерімен эксперименттеу немесе сандық бағалау жүргізу.
- Жаңа жүйелерді зерттеу, оларды өзгерту немесе жетілдіру құралы ретінде.
- Қолданысқа болашақта енгізілетін жүйелер немесе жұмыс шарттарымен қызметкерлерді таныстыру құралы ретінде.
- Жаңа идеяларды, жүйелерді немесе тәсілдерді тексеру әлде сипаттау
үшін.
Дипломдық жобада қарастырылатын сұрақтардың тізімі:
- Болашақтағы процесстердің нәтижелерін болжау құралы ретінде.
- Модельдеу компьютер мүмкіндіктері, жұмыс істеу принциптері мен математикалық модельдердің адаптациясы.
- Күрделі теңдеулер жүйесінің сандық шешімі.
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер:
1. Сошникова Л. А. Многомерный статистический анализ в экономике / Л. А. Сошникова, В. Н. Тамашевич, Г. Уебе, М. Шеффер. - М. : Издательство ЮНИТИ, 2011. - 598 с.
2. Кельтон В. Имитационное моделирование. Классика CS. / В. Кельтон, А. Лоу. 3-е изд. - СПб. : Питер, Киев: Издательская группа BHV, 2014. - 847 с.
3. Никонов Е. А. Применение имитационного моделирования для выбора и пред проектного обоснования технологических схем обогащения минерального сырья: дисс. … канд. экон. наук. / Е. А. Никонов. - Чита, 2012. - 145 с.
Жобаның арнайы тараулары бойынша кеңесшілері
«___» 201__ ж.
Дипломдық жұмысты орындау
ГРАФИГІ
Мазмұны
Кіріспе6
1 Имитациялық модельдеудің теориялық негіздері8
1. 1 Жүйені имитациялық модельдеу8
1. 2 Ауыл шаруашылығы өнімдерінің өнімділігін артыруды модельдеуге қажетті деректерді анықтау11
2 Ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігін басқарудың модельдік программалық кешенін жобалау15
2. 1 Имитациялық модельдеу әдістерін талдау15
2. 2 Ауыспалы тапсырысты шектеулі ұзындықтағы кезектер бөліктерін моделдеуді талдау22
2. 2. 1 Жүйенің сипатталуы22
2. 2. 2 Оқиғалар және әдістер24
2. 2. 3 Нәтижелерді талдау32
3 Дәнді дақылдардың өнімділігін модельдеу40
3. 1 Ауыспалы ауылшаруашылық дақылдарының шығымдылығын модельдеу40
3. 2 Ауыл шаруашылық өнімдерінің өнімділігін компьютерлік модельдеу51
4 Экономикалық бөлім56
4. 1 Техника-экономикалық негіздеме56
4. 2. БҚ құруда және жобалауға кеткен шығының есептеу56
4. 3 Экономикалық маңыздылығы60
4. 4 Өмiр қауiпсiздiгiнiң негiздерi61
4. 4. 1 Еңбектiң салауатты қауiпсiз шартын жасау61
4. 4. 2 Есептік бөлім66
Қолданылған әдебиеттер70
Қосымша 172
Кіріспе
Әр түрлі процестерді модельдеу күрделі жүйелерді зерттеу мен талдаудың маңызды құралы болып саналады. Есептеу техникасының дамуына байланысты модельдеудің мәні жылдан-жылға артып отыр. Қазіргі кезде компьютермен модельдеу өз алдына ғылымның бір саласы болып, имитациялық (машиналық) модельдеу деген атпен кең тарап отырғаны белгілі.
Модель-нақты объектінің немесе объектіні құрайтын бөлшектердің өзгеру заңдарын, олардың байланыстарын бейнелейтін құбылыстардың көшірмесі болып саналады. Модельді құру және оны талдау - модельдеу деп аталады. Модельдеу барысында экономикадағы, өндірістегі, қаржы салаларындағы, қызмет көрсету жүйелеріндегі көптеген мәселелердің шешімдері табылады.
Модельдеуді келесі жағдайларда қолдануға болады:
- әртүрлі процесстердің тиімділігін арттыру үшін олардың модельдерімен эксперименттеу немесе сандық бағалау жүргізу;
- жаңа жүйелерді зерттеу, оларды өзгерту немесе жетілдіру құралы ретінде;
- қолданысқа болашақта енгізілетін жүйелер немесе жұмыс шарттарымен қызметкерлерді таныстыру құралы ретінде;
- жаңа идеяларды, жүйелерді немесе тәсілдерді тексеру әлде сипаттау
үшін;
- болашақтағы процесстердің нәтижелерін болжау құралы ретінде.
Модельдеу арқылы жасалған жоспарларды, жобаларды, ұсыныстарды, оларды қолданар алдында тексеруге, өзгертуге болады.
Компьютерлік модельдеуге қатысты алғашқы зерттеу жұмыстары гидравлика, жылу алмасу, қатты дененің механикасы т. с. с есептер тобын шешуде жүргізілді. Модельдеу компьютер мүмкіндіктері, жұмыс істеу принциптері мен математикалық модельдердің адаптациясы болатын күрделі теңдеулер жүйесінің сандық шешімін көрсетеді. Физикадағы компьютерлік модельдердід табыстары химия, электроэнергетика, биология есептерін шешу барысында кең таралды. Компьютерлік модельдеу негізінде шешілетін есептердің күрделілігі ЭЕМ-нің мүмкіндіктеріне байланысты шектеледі.
Модельдеудің компьютерлік түрлері қазіргі кезде де кеңінен қолданыс тауып отыр. Компьютерлік модельдеудің мүмкіндіктерін кеңейтіп, қолдану тәсілдерін жеңілдететін ішкі бағдарламалар мен сандық математика тәсілдерінің формаларымен толықтырылған функциялардың кітапханалары бар. Сонымен бірге, «компьютерлік модельдеу» ұғымы XX ғасырдың 50-ші жылдары биологиядағы күрделі жүйелерді автоматтандырылған экономикалық-ұйымдастырылған басқару жүйесін құруда жүйелік талдаумен жиі қолданған.
Күрделі жүйелерді талдаудағы компьютерлік модельдеу зерттелетін объектінің математикалық-логикалык күйін модельдеу, объектінің қызметтік алгоритміне айналатын, компьютерлерге арналған бағдарламаларды комплекса түрде дайындайтын имитациялық модельдеу болып табылады.
Кез-келген объект күйін имитациялауға болады, бірақ имитациялық модельдеу бәрінен бұрын таңдалған басқару стратегиясына тәуелді күрделі жүйелердің алдағы уақыттағы күйін болжаудың зерттелуін қарастырады.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі: Н. Ә. Назарбаев 2017 жылғы халыққа жолдауында ауыл шаруашылығын әртараптандырып, 2021 жылға қарай азық-түлік тауары экспортын 40%-ға көбейтуді тапсырды. Бұл міндеттер агроөнеркәсіп кешенін дамытудың жаңа мемлекеттік бағдарламасы аясында іске асырылуы қажет екендігін атап өтті.
Статистикалық тәсілдердің кең көлемде қолданыс табуына XX ғасырдың екінші жартысында электронды есептеуіш машиналар мен дербес компьютерлердің пайда болуы зор ықпалын тигізді. Компьютерлік статистикалық пакеттер бұл тәсілдерді жаппай қолданысқа қолайлы және көрнекі етті, өйткені әртүрлі статистикаларды, параметрлерді, сипаттамаларды есептеу, кестелер мен графиктерді тұрғызу іспетті қиын әрі мазаң жұмыстарды компьютер орындап, мамандарға тек шығармашылық жұмыстар қалды: есептің қойылымы, сәйкес моделді және оны шешу тәсілін анықтау және алынған математикалық шешімдерді талдап, түсіндіру.
Дипломдық жұмыстың мақсаты ауыл шаруашылық өнімдерінің өнімділігін басқарудың модельдік программалық кешенін құру.
Дипломдық жұмыстың мақсаты келесі міндеттерді анықтады:
- имитациялық модельдеу теориясын зерттеу;
- компьютермен модельдеу негіздеріне сүйене отырып, ауыл шаруашылық өнімдерінің өнімділігін басқарудың имитациялық модельдеуді жобалауға қажетті мәліметтерді анықтау;
- ауыл шаруашылық өнімдерінің өнімділігін басқарудың модельдеуді жобалау.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі: ауыл аруашылық өнімдерінің өнімділігі.
Дипломдық жұмыс төрт бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде имитациялық модельдеудің негізгі құралы болып табылатын кездейсоқ заңдылықтарды имитациялау аппаратының теориясы қарастырылған. Осы аппаратты құратын көптеген әдістердің тиімді алгоритмдері қарастырылып, талданған.
Екінші бөлімде ауыл шарушалық өнімдерінің өнімділігін басқару моделін жобалау кезеңдері сипатталған.
Үшінші бөлімде ауыспалы тапсырысты шектеулі ұзындықтағы кезектер бөліктерін моделдеу сипатталған. Жүйенің сипатталуы, оқиғалар және әдістер, нәтижелерді талдау кезеңдері қарастырылып, талданған.
Төртінші бөлімде экономикалық, жоба мақсаты және есептері, ақпараттық жүйенің экономикалық тиімділігін есептеу, программаны жазуға кеткен шығынды есептеу, программаны енгізуге байланысты шығынды есептеу, программамен қамтамасыз етілгеннен кейінгі шығынды есептеу қарастырылады.
1 Имитациялық модельдеудің теориялық негіздері
1. 1 Жүйені имитациялық модельдеу
Модельге келесі анықтаманы беруге болады: бұл жүйенің нақты ерекшеліктерін ескеретін және маңызы жоқ толықтыруларын алып тастайтын сипаттама. Мұндай анықтаманы К. Шеннон береді: «Модель объектінің, жүйенің немесе түсініктің оның шындықт ағы түрінен гөрі жақсы формада көрінуі болып табылады» [1] . Модельдеуді жүйені үйренудің жасанды кіріс легімен генерацияға модельдің жауап қайтаруын бақылау жолымен әдіснамасы ретінде анықтауға болады. К. Шеннон былай жазған: «Имитациялық модельдеу шынайы жүйенің моделінің конструкциялану процесі және осы модельде жүйені тәртібін түсіну не берілген жүйенің функциялануын қамтамасыз ететін әртүрлі стратегияларын бағалау мақсатында тәжірибелерді құру» [1] .
Имитациялық модельдеу келесі мақсаттарға қол жеткізуге бағытталған қолданбалы және тәжірибелі әдістеме болып табылады:
- жүйенің тәртібін сипаттау;
- бақыланып отырған тәртіпті түсіндіре алатын теориялар мен гипотезалар құру;
- жүйенің болашақ тәртібін жобалау үшін осы теорияларды пайдалану, яғни жүйедегі өзгерістерден немесе олардың функциялау әдістерінің өзгеруінен болған әсерлерден болған әрекеттерді пайдалану.
Кез-келген статистикалық тәжірибенің және интерпретациясының қорытындысын алдын ала жобалау өте қиын. Бағдарлама нәтижесі табысты болуы үшін үшін, оны басынан бастап дұрыс құру керек және сұрақтарды қажет тізбекпен «енгізу» және келіп түскен нәтижесін дұрыс өңдеп және нақты қорытындылар жасау өте маңызды болып саналады.
Осы мәселелердің әмбебап шешімдері болмайды, барлығы талдау нәтижесіне тәуелді болады.
Имитациялық компьютерлік модельдеу модель бойынша модельдеуші жүйенің сандық және сапалық функциялану нәтижесін алуға негізделген. Модельдерді талдау нәтижесінде алынған сапалық қорытындылар күрделі жүйенің: құрамы, даму динамикасы, орнықтылығы, бүтіндігі сияқты бұрын белгісіз болып келген қасиеттерін ашуға мүмкіндік береді. Сандық қорытындылар негізінен жүйені сипаттайтын болашақ және бұрыннан белгілі параметрлердің мәндерін түсіндіруде болжамдық сипатты иеленеді.
Ғылымда, техникада және экономикада қолданылатын модельдерді екі топқа, яғни физикалық және математикалық модельдер тобына жіктеуге болады.
Физикалық модельдер зерттеліп отырған процесстерді, оның физикалық мәнін сақтай отырып, бейнелейді. Сондықтан физикалық модель ретінде, қарастырылып отырған объектінің зерттеуге маңызды қасиеттерін сақтайтын, нақтылы жүйелер қолданылады. Физикалық модель өзінің түп нұсқасынан көбінесе өлшемімен ғана ерекшеленеді. Осындай модельдердің бірнеше мысалын келтірейік.
Планетарийлерде орнатылған күн жүйесінің моделі жыл мерзімдерінің өзгеруін, күн мен айдың тұтылуын және тағы басқа астрономиялық құбылыстарды бейнелейді. Белгілі бір өнімді шығаратын шағын зертханалық қондырғы осы өнімді өндіретін өнеркәсіптің моделі ретінде қарастыруға болады. Осы мысалдардан физикалық модельдер нақтылы және арнайы болатыны, айқын және сенімді нәтиже беретіні көрініп тұр. Дегенмен физикалық модельдер эксперименттеуге икемсіздеу келеді, оларды жасау көбінесе қымбатқа түседі. Сондықтан бұл модельдерді қолданатын жағдай жиі кездеспейді.
Оған қарағанда математикалық модельдердің қолдану өрісі кеңірек. Алдымен математикалық модельдеу не деген сұраққа жауап беріп көрейік. Математикалық модельдеу деп, берілген процесстерді зерттеу үшін физикалық тәні әртүрлі болса да, ұқсас математикалық өрнектермен бейнеленетін құбылыстарды қарастыру әдісі аталады [2] .
Мысалы, сызықтық теңдеулер, немесе теңсіздіктер жүйелері кәсіпорынның әлде транспорт мекемесінің жұмысын жоспарлайтын модель ретінде қарастырыла алынады. Өзінің әмбебаптылығымен қолдануға біршама жеңілділігі арқасында математикалық модельдеу әртүрлі зерттеулерде кең пайдаланылады.
Дегенмен, соңғы жылдары өнеркәсіп басқару саласында өте күрделі мәселелер пайда болуына қарасты, математиканың классикалық сұлбаларына негізделген модельдер көбінесе дұрыс нәтиже бере алмай жүр. Бұл дағдарыстың мына себептерін келтіруге болады. Қазіргі заманда ғалымдар мен инженерлердің зерттейтін жүйелері күрделі ғана емес, сонымен қатар бірімен бірі тығыз байланысып жатқан көптеген объекттерден тұратыны мәлім. Ал осындай жүйелердің елеулі ерекшеліктері бар. Олар мыналар:
- жүйелерді құрайтын объекттердің қарым-қатынастары өте шиеленісті болуы;
- қойылған мәселелердің дұрыс шешімін табу үшін әртүрлі кездейсоқ ауытқулардың әсерлерін ескеру керектігі;
- осы жүйелерде өтетін процесстердің динамикалық қасиеттерінің маңыздылығы.
Осы аталған себептер математикалық модельдеудің жаңа бір ағытының, яғни имитациялық модельдеу бағытының дамуына әкелді.
Имитациялық модельдеу деп, әртүрлі объекттер мен жүйелердегі процесстерді, олардың ықтималдылық қасиеттерін ескере отырып, компьютердің көмегімен бейнелейтін және керекті көрсеткіштерін анықтайтын әдісі атайды .
Сонымен, имитациялық модельдеу - күрделі және бірімен бірі тығыз байланысты бірнеше объекттерден тұратын жүйелерді зерттеуге бейімделген әдіс.
Қазіргі кезде осы әдіс көп салаларда әртүрлі ғылыми және қолданбалы зерттеулерде пайдаланылып жүр. Солардың ішінде мына салаларды атауға болады:
- кәсіпорындардың жұмыс барысының бағдарламасын жасау;
- автоматты телефон станцияларының қызмет көрсету жүйелерін
жобалау;
- көше жүрісін реттеу;
- қойма қорын басқару;
- қару-жарақтың қолдану сапасын бағалау;
- көпшілікке қызмет көрсету жүйелерін жобалау және тағы басқалар.
Имитациялық модельдеуге тағы бір анықтама келтірейік - бұл әртүрлі күрделі жүйелердің математикалық модельдері мен компьютерді пайдалану арқылы эксперимент жүргізуге бейімделген сандық әдіс [3, 4] .
Бұл әдісті қолданудың негізі ретінде компьютер арқылы іске асырылатын арнайы модельдеуші алгоритм пайдаланылады. Осы алгоритм, қарастырылып отырған күрделі жүйенің элементтерінің күйін, олардың бір-бірімен байланыстарын және әртүрлі кездейсоқ ауытқулардың әсерін ескере отырып, модельдеуге тиіс. Ал осы әртүрлі ауытқу факторларын бейнелеу үшін кездейсоқ сандар қолданылады.
Осы кездейсоқ сандардың көмегімен нешетүрлі ықтималдық заңдылықтарына бағынышты кездейсоқ шамалар, кездейсоқ процесстер, немесе кездейсоқ ағындарды компьютермен модельдеуге болады.
Айта кететін тағы бір жәй, осы модельдеуші алгоритм, зерттеліп отырған жүйелерде өтіп жатқан процесстерді сипаттаған кезде, олардың әрбір қарапайым қадамын оның логикалық сұлбасына және уақыт тізбегіне сәйкес бейнелеуі қажет.
Соныменен, модельдеуші алгоритм, алғашқы берілген деректерді пайдаланып, зерттеліп отырған процесстердің уақыттың әртүрлі мезгілдеріндегі жағдайын болжауға мүмкіншілік береді.
Осы келтірілген мәліметтерден имитациялық модельдеудің күрделі жүйелерді зерттеуге бейімделгенін және басқа модельдеу әдістеріне қарағанда біраз артықшылықтары бар екенін байқауға болады.
Имитациялық модельдеудің негізгі артықшылықтарының бірі, онымен зерттелетін күрделі жүйелер әр тәңді элементтерден тұра алатындығы. Мысалы, олардың бірі үздіксіз әрекетті болса, екіншісі дискретті бола алады. Екіншіден, бұл элементтер көптеген күрделі мәнді ауытқулардың әсеріне ұшырауы, немесе оларда өтіп жатқан процесстер өте күрделі және шиеленіскен өрнектермен бейнеленуі де мүмкін. Мұндай модельдеу ешқандай арнайы құралдар мен қондырғылар жасауды да қажет етпейді. Тағы бір айтып кететін жәй, ол имитациялық модельдеу кезінде зерттеліп отырған жүйелердің бастапқы шарттары мен әртүрлі параметрлерінің мәндерін оңай өзгертуге болатындығы.
Имитациялық модельдеу басқару жүйелерін автоматтандыру барысында да өте кең қолданылатынын атап өтпеуге болмайды. Осындай модельдеудің арқасында қаралып отырған процесстердің басқаруға ыңғайлы параметрлері мен айнымаларының мәндерін, немесе нұсқау ақпараттары ағынының ең тиімді бағыттарын анықтап, осы деректерді оптимальды басқару алгоритмдерін жасау үшін қолдануға болады.
Имитациялық модельдеу арқылы әртүрлі басқару принциптерін бағалауға да, бірнеше басқару жүйелерінің ішінен ең тиімдісін таңдауға да, осы жүйелердің болашақтағы жұмыс істеу қабілетін болжауға да болады.
Атап өтілген артықшылықтарымен қатар имитациялық модельдеудің, басқа да сандық әдістерге тән, елеулі кемшілігі де бар. Ол осы әдіспен алынған нәтижелердің бастапқы берілген шарттар мен параметрлердің мәніне тікелей байланыстылығы, яғни әр алынған нәтиже зерттеліп отырған роцесстердің алдын-ала белгіленген бір ғана күйіне сәйкес келетіндігі.
Алайда, осы елеулі кемшілігіне қарамастан, имитациялық модельдеу қазіргі кезде күрделі жүйелерді зерттейтін ең нәтижелі әдісі екені мәлім. Ал біраз жаңа жүйелерді жобалау кезінде имитациялық модельдеуден басқа ешқандай әдіс осы жүйелердің болашақ уақыттағы жәй-күйін болжай алмайды.
1. 2 Ауыл шаруашылығы өнімдерінің өнімділігін артыруды модельдеуге қажетті деректерді анықтау
Экономиканың ең маңызды саласының бірі - бұл ауыл шаруашылығы. Ауыл шаруашылығы, сонымен қатар өзіне тән ерекшеліктерге ие. Себебі бұл сала төмен табысты болып есептеледі. Ол табиғат климат факторларына тәуелді, ондағы өндіріс мерзімді циклдық жағдайда жүреді. Ауыл шаруашылығы өндіргіш күштерінің даму түрғысынан алғанда да өнеркәсіпке қарағанда нашар. Сондықтан ауыл шаруашылығы кәсіпорындары өзгеріп отырған эканомикалық және технологиялық жағдайларға баяу бейімделеді және салынған капиталдың басқа салалармен салыстырғанда қайтарымы төмен. Ауыл шаруашылығы тиімділігін арттыру мақсатында тиімділік көрсеткіштерін дұрыс анықтаудың маңызы өте зор.
Ауыл шаруашылығындағы өндірістік тиімділік - күрделі экономикалық категория. Онда қоғамдық өндірістің маңызды бөлігі - нәтижелік көрінеді. Экономикалық тиімділіктің критерийі - 1 адам басына шаққандағы ЖҰӨ көлемі болып табылады.
Жалпы ұлттық табыс - өндірістің одан ары қарай ұлғаюының және жетілдірілуінің негізі болып табылады. Таза өнімге кеткен шығынның аз болуы ауыл шаруашылығы өндірісінің тиімділігінің критерийі болып табылады. Бұған материалдық, еңбек және жер ресурстарының рационалды пайдалану арқылы қол жеткіземіз.
Ауыл шаруашылығы өндірісіндегі экономикалық тиімділік түрлері [1] :
- салалық тиімділік;
- ауыл шаруашылығы өндірісіндегі кәсіпорынның тиімділігі;
- ішкі шаруашылық бөлімнің тиімділігі (бригада, ферма, бөлімдер, цехтар, т. б) ;
- ауыл шаруашылығының жеке салаларының тиімділігі (өсімдік шаруашылығы, мал шаруашылығы) ;
- ауыл шаруашылығы өндірісінің түрлері мен дақылдар тиімділігі ( картоп, бидай, қант, ет, сүт, т. б) ;
- жеке шаруашылық іс шаралардың тиімділігі (агротехникалық, зоотехникалық, ветеринарлық, инженерлік) .
Осы тиімділіктердің барлық түрлері бір-бірімен тығыз байланысты. Ауыл шаруашылығы нәтижелерінің тиімділігі - ресурстардың тиімді пайдаланылуы, өзіндік құнның төмендеуі, еңбек өнімділігінің өсуі болып табылады.
Ауыл шаруашылығының тиімділігі - ауыл шаруашылығындағы субъектілерінің қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі, жоғары көрсеткішті өнімділікке жетуге қамтамасыз ету қабілеттілігі, табыстылығы, өнім сапасы. Ауыл шаруашылығының тиімділігі көрсеткіштер жүйесінің көмегімен өлшенеді: еңбек өнімділігімен, қор қайтарымдылығымен, өзіндік құнмен, рентабельділік, ауыл шаруашылық өнімдерінің шығымдылығымен және т. б.
Өсімдік шаруашылығы саласының тиімділігін сипаттау үшін жалпы өнім және таза табыс, жер көлемі, еңбек шығындары, негізгі және айналым капиталы толығымен кіреді.
Кәсіпорындардың рационалды мамандануы жерді өндірістің, еңбектің және материалдық құралдардың басты құралы ретінде неғұрлым тиімді пайдалануға септігін тигізеді. Тиімділікті жалпы, тауарлы өнімнің көлемі, жалпы және таза табыстың келесілерге шаққандағы көлемі бойынша анықтауға болады:
... жалғасыСіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz