Жүйені имитациялық модельдеу
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Байзах Қайрат Ерманұлы
Ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігін басқарудың модельдік программалық кешені
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы 5В070200 - Автоматтандыру және басқару
Алматы 2018 жыл
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Инженерлік факультет
Ақпараттық технологиялар, математика және физика кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігін басқарудың модельдік программалық кешені
Беттер саны 76
Сызбалар мен көрнекі
материалдар саны 40
Қосымшалар 1
Орындаған: Байзах Қайрат Ерманұлы
2018 ж. ____ _______________ қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісінің м.а.,ф-м.ғ.докторы
_______________
Серікбаев Ә.Ө.
Жетекші: аға оқытушы
_______________
Молдабеков Б.К .
Арнайы тараулар кеңесшілері:
Экономикалық бөлім аға оқытушы
_______________
.
Еңбек қорғау аға оқытушы
_______________
.
Норма бақылау ф-м.ғ.к., доцент
_______________
Киргизбаева Б.Ж.
Сарапшы п.ғ.к., доцент
_______________
Мадьярова Г.А.
Алматы 2018 жыл
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Инженерлік факультет
Мамандығы 5В070200 - Автоматтандыру және басқару
Ақпараттық технологиялар, математика және физика кафедрасы
Дипломдық жұмысты орындау
ТАПСЫРМАСЫ
Студент: Байзах Қайрат Ерманұлы
Жұмыс тақырыбы: Ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігін басқарудың модельдік программалық кешені
Университет бойынша 2018 ж. ___ _____ № ______ бұйрығымен бекітілген
Дайын жұмысты тапсыру мерзімі 2018 ж. ___ _______________
Жұмыстың бастапқы деректері:
1. Әртүрлі процесстердің тиімділігін арттыру үшін олардың модельдерімен эксперименттеу немесе сандық бағалау жүргізу.
2. Жаңа жүйелерді зерттеу, оларды өзгерту немесе жетілдіру құралы ретінде.
3. Қолданысқа болашақта енгізілетін жүйелер немесе жұмыс шарттарымен қызметкерлерді таныстыру құралы ретінде.
4. Жаңа идеяларды, жүйелерді немесе тәсілдерді тексеру әлде сипаттау
үшін.
Дипломдық жобада қарастырылатын сұрақтардың тізімі:
1. Болашақтағы процесстердің нәтижелерін болжау құралы ретінде.
2. Модельдеу компьютер мүмкіндіктері, жұмыс істеу принциптері мен математикалық модельдердің адаптациясы.
3. Күрделі теңдеулер жүйесінің сандық шешімі.
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер:
1. Сошникова Л.А. Многомерный статистический анализ в экономике Л.А. Сошникова, В.Н. Тамашевич, Г. Уебе, М. Шеффер. - М.: Издательство ЮНИТИ, 2011. - 598 с.
2. Кельтон В. Имитационное моделирование. Классика CS. В. Кельтон, А. Лоу. 3-е изд. - СПб.: Питер, Киев: Издательская группа BHV, 2014. - 847 с.
3. Никонов Е.А. Применение имитационного моделирования для выбора и пред проектного обоснования технологических схем обогащения минерального сырья: дисс. ... канд. экон. наук. Е.А. Никонов. - Чита, 2012. - 145 с.
Жобаның арнайы тараулары бойынша кеңесшілері
Тарау
Кеңесші
Мерзімі
Қолы
Экономикалық бөлім
Қарымсақова Ж.Қ.
Еңбек қорғау
Сапарбаев Е.Т.
Кафедра меңгерушісінің м.а., ф-м.ғ.докторы
_______________
Серікбаев Ә.Ө.
Жетекші: аға оқытушы
_______________
Молдабеков Б.К.
Тапсырманы орындауға қабылдадым, студент
_______________
Байзах Қ.Е.
___ ___________ 201__ ж.
Дипломдық жұмысты орындау
ГРАФИГІ
Ретттік номері
Өңделетін сұрақтар және бөлім тізімі
Жетекшіге ұсыну мерзімі
Ескертулер
1
Қойылған мәселелер бойынша әдебиеттерге шолу
21.12.2017
2
Программалық қамтаманы баяндау
12.02.2018
3
Теориялық бөлім
27.03.2018
4
Програмалық қамтаманы қолданудың басшылығы
26.04.2018
Кафедра меңгерушісінің м.а.,ф-м.ғ.докторы
_______________
Серікбаев Ә.Ө.
Жетекші: аға оқытушы
_______________
Молдабеков Б.К.
Тапсырманы орындауға қабылдадым, студент
_______________
Байзах Қ.Е.
Мазмұны
Кіріспе 6
1 Имитациялық модельдеудің теориялық негіздері 8
1.1 Жүйені имитациялық модельдеу 8
1.2 Ауыл шаруашылығы өнімдерінің өнімділігін артыруды модельдеуге қажетті деректерді анықтау 11
2 Ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігін басқарудың модельдік программалық кешенін жобалау 15
2.1 Имитациялық модельдеу әдістерін талдау 15
2.2 Ауыспалы тапсырысты шектеулі ұзындықтағы кезектер бөліктерін моделдеуді талдау 22
2.2.1 Жүйенің сипатталуы 22
2.2.2 Оқиғалар және әдістер 24
2.2.3 Нәтижелерді талдау 32
3 Дәнді дақылдардың өнімділігін модельдеу 40
3.1 Ауыспалы ауылшаруашылық дақылдарының шығымдылығын модельдеу 40
3.2 Ауыл шаруашылық өнімдерінің өнімділігін компьютерлік модельдеу 51
4 Экономикалық бөлім 56
4.1 Техника-экономикалық негіздеме 56
4.2. БҚ құруда және жобалауға кеткен шығының есептеу 56
4.3 Экономикалық маңыздылығы 60
4.4 Өмiр қауiпсiздiгiнiң негiздерi 61
4.4.1 Еңбектiң салауатты қауiпсiз шартын жасау 61
4.4.2 Есептік бөлім 66
Қолданылған әдебиеттер 70
Қосымша 1 72
Кіріспе
Әр түрлі процестерді модельдеу күрделі жүйелерді зерттеу мен талдаудың маңызды құралы болып саналады. Есептеу техникасының дамуына байланысты модельдеудің мәні жылдан-жылға артып отыр. Қазіргі кезде компьютермен модельдеу өз алдына ғылымның бір саласы болып, имитациялық (машиналық) модельдеу деген атпен кең тарап отырғаны белгілі.
Модель-нақты объектінің немесе объектіні құрайтын бөлшектердің өзгеру заңдарын, олардың байланыстарын бейнелейтін құбылыстардың көшірмесі болып саналады. Модельді құру және оны талдау - модельдеу деп аталады. Модельдеу барысында экономикадағы, өндірістегі, қаржы салаларындағы, қызмет көрсету жүйелеріндегі көптеген мәселелердің шешімдері табылады.
Модельдеуді келесі жағдайларда қолдануға болады:
- әртүрлі процесстердің тиімділігін арттыру үшін олардың модельдерімен эксперименттеу немесе сандық бағалау жүргізу;
- жаңа жүйелерді зерттеу, оларды өзгерту немесе жетілдіру құралы ретінде;
- қолданысқа болашақта енгізілетін жүйелер немесе жұмыс шарттарымен қызметкерлерді таныстыру құралы ретінде;
- жаңа идеяларды, жүйелерді немесе тәсілдерді тексеру әлде сипаттау
үшін;
- болашақтағы процесстердің нәтижелерін болжау құралы ретінде.
Модельдеу арқылы жасалған жоспарларды, жобаларды, ұсыныстарды, оларды қолданар алдында тексеруге, өзгертуге болады.
Компьютерлік модельдеуге қатысты алғашқы зерттеу жұмыстары гидравлика, жылу алмасу, қатты дененің механикасы т.с.с есептер тобын шешуде жүргізілді. Модельдеу компьютер мүмкіндіктері, жұмыс істеу принциптері мен математикалық модельдердің адаптациясы болатын күрделі теңдеулер жүйесінің сандық шешімін көрсетеді. Физикадағы компьютерлік модельдердід табыстары химия, электроэнергетика, биология есептерін шешу барысында кең таралды. Компьютерлік модельдеу негізінде шешілетін есептердің күрделілігі ЭЕМ-нің мүмкіндіктеріне байланысты шектеледі.
Модельдеудің компьютерлік түрлері қазіргі кезде де кеңінен қолданыс тауып отыр. Компьютерлік модельдеудің мүмкіндіктерін кеңейтіп, қолдану тәсілдерін жеңілдететін ішкі бағдарламалар мен сандық математика тәсілдерінің формаларымен толықтырылған функциялардың кітапханалары бар. Сонымен бірге, компьютерлік модельдеу ұғымы XX ғасырдың 50-ші жылдары биологиядағы күрделі жүйелерді автоматтандырылған экономикалық-ұйымдастырылған басқару жүйесін құруда жүйелік талдаумен жиі қолданған.
Күрделі жүйелерді талдаудағы компьютерлік модельдеу зерттелетін объектінің математикалық-логикалык күйін модельдеу, объектінің қызметтік алгоритміне айналатын, компьютерлерге арналған бағдарламаларды комплекса түрде дайындайтын имитациялық модельдеу болып табылады.
Кез-келген объект күйін имитациялауға болады, бірақ имитациялық модельдеу бәрінен бұрын таңдалған басқару стратегиясына тәуелді күрделі жүйелердің алдағы уақыттағы күйін болжаудың зерттелуін қарастырады.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі: Н.Ә.Назарбаев 2017 жылғы халыққа жолдауында ауыл шаруашылығын әртараптандырып, 2021 жылға қарай азық-түлік тауары экспортын 40%-ға көбейтуді тапсырды. Бұл міндеттер агроөнеркәсіп кешенін дамытудың жаңа мемлекеттік бағдарламасы аясында іске асырылуы қажет екендігін атап өтті.
Статистикалық тәсілдердің кең көлемде қолданыс табуына XX ғасырдың екінші жартысында электронды есептеуіш машиналар мен дербес компьютерлердің пайда болуы зор ықпалын тигізді. Компьютерлік статистикалық пакеттер бұл тәсілдерді жаппай қолданысқа қолайлы және көрнекі етті, өйткені әртүрлі статистикаларды, параметрлерді, сипаттамаларды есептеу, кестелер мен графиктерді тұрғызу іспетті қиын әрі мазаң жұмыстарды компьютер орындап, мамандарға тек шығармашылық жұмыстар қалды: есептің қойылымы, сәйкес моделді және оны шешу тәсілін анықтау және алынған математикалық шешімдерді талдап, түсіндіру.
Дипломдық жұмыстың мақсаты ауыл шаруашылық өнімдерінің өнімділігін басқарудың модельдік программалық кешенін құру.
Дипломдық жұмыстың мақсаты келесі міндеттерді анықтады:
- имитациялық модельдеу теориясын зерттеу;
- компьютермен модельдеу негіздеріне сүйене отырып, ауыл шаруашылық өнімдерінің өнімділігін басқарудың имитациялық модельдеуді жобалауға қажетті мәліметтерді анықтау;
- ауыл шаруашылық өнімдерінің өнімділігін басқарудың модельдеуді жобалау.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі: ауыл аруашылық өнімдерінің өнімділігі.
Дипломдық жұмыс төрт бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде имитациялық модельдеудің негізгі құралы болып табылатын кездейсоқ заңдылықтарды имитациялау аппаратының теориясы қарастырылған. Осы аппаратты құратын көптеген әдістердің тиімді алгоритмдері қарастырылып, талданған.
Екінші бөлімде ауыл шарушалық өнімдерінің өнімділігін басқару моделін жобалау кезеңдері сипатталған.
Үшінші бөлімде ауыспалы тапсырысты шектеулі ұзындықтағы кезектер бөліктерін моделдеу сипатталған. Жүйенің сипатталуы, оқиғалар және әдістер, нәтижелерді талдау кезеңдері қарастырылып, талданған.
Төртінші бөлімде экономикалық, жоба мақсаты және есептері, ақпараттық жүйенің экономикалық тиімділігін есептеу, программаны жазуға кеткен шығынды есептеу, программаны енгізуге байланысты шығынды есептеу, программамен қамтамасыз етілгеннен кейінгі шығынды есептеу қарастырылады.
1 Имитациялық модельдеудің теориялық негіздері
1.1 Жүйені имитациялық модельдеу
Модельге келесі анықтаманы беруге болады: бұл жүйенің нақты ерекшеліктерін ескеретін және маңызы жоқ толықтыруларын алып тастайтын сипаттама. Мұндай анықтаманы К. Шеннон береді: Модель объектінің, жүйенің немесе түсініктің оның шындықт ағы түрінен гөрі жақсы формада көрінуі болып табылады [1]. Модельдеуді жүйені үйренудің жасанды кіріс легімен генерацияға модельдің жауап қайтаруын бақылау жолымен әдіснамасы ретінде анықтауға болады. К. Шеннон былай жазған: Имитациялық модельдеу шынайы жүйенің моделінің конструкциялану процесі және осы модельде жүйені тәртібін түсіну не берілген жүйенің функциялануын қамтамасыз ететін әртүрлі стратегияларын бағалау мақсатында тәжірибелерді құру [1].
Имитациялық модельдеу келесі мақсаттарға қол жеткізуге бағытталған қолданбалы және тәжірибелі әдістеме болып табылады:
- жүйенің тәртібін сипаттау;
- бақыланып отырған тәртіпті түсіндіре алатын теориялар мен гипотезалар құру;
- жүйенің болашақ тәртібін жобалау үшін осы теорияларды пайдалану, яғни жүйедегі өзгерістерден немесе олардың функциялау әдістерінің өзгеруінен болған әсерлерден болған әрекеттерді пайдалану.
Кез-келген статистикалық тәжірибенің және интерпретациясының қорытындысын алдын ала жобалау өте қиын. Бағдарлама нәтижесі табысты болуы үшін үшін, оны басынан бастап дұрыс құру керек және сұрақтарды қажет тізбекпен енгізу және келіп түскен нәтижесін дұрыс өңдеп және нақты қорытындылар жасау өте маңызды болып саналады.
Осы мәселелердің әмбебап шешімдері болмайды, барлығы талдау нәтижесіне тәуелді болады.
Имитациялық компьютерлік модельдеу модель бойынша модельдеуші жүйенің сандық және сапалық функциялану нәтижесін алуға негізделген. Модельдерді талдау нәтижесінде алынған сапалық қорытындылар күрделі жүйенің: құрамы, даму динамикасы, орнықтылығы, бүтіндігі сияқты бұрын белгісіз болып келген қасиеттерін ашуға мүмкіндік береді. Сандық қорытындылар негізінен жүйені сипаттайтын болашақ және бұрыннан белгілі параметрлердің мәндерін түсіндіруде болжамдық сипатты иеленеді.
Ғылымда, техникада және экономикада қолданылатын модельдерді екі топқа, яғни физикалық және математикалық модельдер тобына жіктеуге болады.
Физикалық модельдер зерттеліп отырған процесстерді, оның физикалық мәнін сақтай отырып, бейнелейді. Сондықтан физикалық модель ретінде, қарастырылып отырған объектінің зерттеуге маңызды қасиеттерін сақтайтын, нақтылы жүйелер қолданылады. Физикалық модель өзінің түп нұсқасынан көбінесе өлшемімен ғана ерекшеленеді. Осындай модельдердің бірнеше мысалын келтірейік.
Планетарийлерде орнатылған күн жүйесінің моделі жыл мерзімдерінің өзгеруін, күн мен айдың тұтылуын және тағы басқа астрономиялық құбылыстарды бейнелейді. Белгілі бір өнімді шығаратын шағын зертханалық қондырғы осы өнімді өндіретін өнеркәсіптің моделі ретінде қарастыруға болады. Осы мысалдардан физикалық модельдер нақтылы және арнайы болатыны, айқын және сенімді нәтиже беретіні көрініп тұр. Дегенмен физикалық модельдер эксперименттеуге икемсіздеу келеді, оларды жасау көбінесе қымбатқа түседі. Сондықтан бұл модельдерді қолданатын жағдай жиі кездеспейді.
Оған қарағанда математикалық модельдердің қолдану өрісі кеңірек. Алдымен математикалық модельдеу не деген сұраққа жауап беріп көрейік. Математикалық модельдеу деп, берілген процесстерді зерттеу үшін физикалық тәні әртүрлі болса да, ұқсас математикалық өрнектермен бейнеленетін құбылыстарды қарастыру әдісі аталады [2].
Мысалы, сызықтық теңдеулер, немесе теңсіздіктер жүйелері кәсіпорынның әлде транспорт мекемесінің жұмысын жоспарлайтын модель ретінде қарастырыла алынады. Өзінің әмбебаптылығымен қолдануға біршама жеңілділігі арқасында математикалық модельдеу әртүрлі зерттеулерде кең пайдаланылады.
Дегенмен, соңғы жылдары өнеркәсіп басқару саласында өте күрделі мәселелер пайда болуына қарасты, математиканың классикалық сұлбаларына негізделген модельдер көбінесе дұрыс нәтиже бере алмай жүр. Бұл дағдарыстың мына себептерін келтіруге болады. Қазіргі заманда ғалымдар мен инженерлердің зерттейтін жүйелері күрделі ғана емес, сонымен қатар бірімен бірі тығыз байланысып жатқан көптеген объекттерден тұратыны мәлім. Ал осындай жүйелердің елеулі ерекшеліктері бар. Олар мыналар:
- жүйелерді құрайтын объекттердің қарым-қатынастары өте шиеленісті болуы;
- қойылған мәселелердің дұрыс шешімін табу үшін әртүрлі кездейсоқ ауытқулардың әсерлерін ескеру керектігі;
- осы жүйелерде өтетін процесстердің динамикалық қасиеттерінің маңыздылығы.
Осы аталған себептер математикалық модельдеудің жаңа бір ағытының, яғни имитациялық модельдеу бағытының дамуына әкелді.
Имитациялық модельдеу деп, әртүрлі объекттер мен жүйелердегі процесстерді, олардың ықтималдылық қасиеттерін ескере отырып, компьютердің көмегімен бейнелейтін және керекті көрсеткіштерін анықтайтын әдісі атайды .
Сонымен, имитациялық модельдеу - күрделі және бірімен бірі тығыз байланысты бірнеше объекттерден тұратын жүйелерді зерттеуге бейімделген әдіс.
Қазіргі кезде осы әдіс көп салаларда әртүрлі ғылыми және қолданбалы зерттеулерде пайдаланылып жүр. Солардың ішінде мына салаларды атауға болады:
- кәсіпорындардың жұмыс барысының бағдарламасын жасау;
- автоматты телефон станцияларының қызмет көрсету жүйелерін
жобалау;
- көше жүрісін реттеу;
- қойма қорын басқару;
- қару-жарақтың қолдану сапасын бағалау;
- көпшілікке қызмет көрсету жүйелерін жобалау және тағы басқалар.
Имитациялық модельдеуге тағы бір анықтама келтірейік - бұл әртүрлі күрделі жүйелердің математикалық модельдері мен компьютерді пайдалану арқылы эксперимент жүргізуге бейімделген сандық әдіс [3, 4].
Бұл әдісті қолданудың негізі ретінде компьютер арқылы іске асырылатын арнайы модельдеуші алгоритм пайдаланылады. Осы алгоритм, қарастырылып отырған күрделі жүйенің элементтерінің күйін, олардың бір-бірімен байланыстарын және әртүрлі кездейсоқ ауытқулардың әсерін ескере отырып, модельдеуге тиіс. Ал осы әртүрлі ауытқу факторларын бейнелеу үшін кездейсоқ сандар қолданылады.
Осы кездейсоқ сандардың көмегімен нешетүрлі ықтималдық заңдылықтарына бағынышты кездейсоқ шамалар, кездейсоқ процесстер, немесе кездейсоқ ағындарды компьютермен модельдеуге болады.
Айта кететін тағы бір жәй, осы модельдеуші алгоритм, зерттеліп отырған жүйелерде өтіп жатқан процесстерді сипаттаған кезде, олардың әрбір қарапайым қадамын оның логикалық сұлбасына және уақыт тізбегіне сәйкес бейнелеуі қажет.
Соныменен, модельдеуші алгоритм, алғашқы берілген деректерді пайдаланып, зерттеліп отырған процесстердің уақыттың әртүрлі мезгілдеріндегі жағдайын болжауға мүмкіншілік береді.
Осы келтірілген мәліметтерден имитациялық модельдеудің күрделі жүйелерді зерттеуге бейімделгенін және басқа модельдеу әдістеріне қарағанда біраз артықшылықтары бар екенін байқауға болады.
Имитациялық модельдеудің негізгі артықшылықтарының бірі, онымен зерттелетін күрделі жүйелер әр тәңді элементтерден тұра алатындығы. Мысалы, олардың бірі үздіксіз әрекетті болса, екіншісі дискретті бола алады. Екіншіден, бұл элементтер көптеген күрделі мәнді ауытқулардың әсеріне ұшырауы, немесе оларда өтіп жатқан процесстер өте күрделі және шиеленіскен өрнектермен бейнеленуі де мүмкін. Мұндай модельдеу ешқандай арнайы құралдар мен қондырғылар жасауды да қажет етпейді. Тағы бір айтып кететін жәй, ол имитациялық модельдеу кезінде зерттеліп отырған жүйелердің бастапқы шарттары мен әртүрлі параметрлерінің мәндерін оңай өзгертуге болатындығы.
Имитациялық модельдеу басқару жүйелерін автоматтандыру барысында да өте кең қолданылатынын атап өтпеуге болмайды. Осындай модельдеудің арқасында қаралып отырған процесстердің басқаруға ыңғайлы параметрлері мен айнымаларының мәндерін, немесе нұсқау ақпараттары ағынының ең тиімді бағыттарын анықтап, осы деректерді оптимальды басқару алгоритмдерін жасау үшін қолдануға болады.
Имитациялық модельдеу арқылы әртүрлі басқару принциптерін бағалауға да, бірнеше басқару жүйелерінің ішінен ең тиімдісін таңдауға да, осы жүйелердің болашақтағы жұмыс істеу қабілетін болжауға да болады.
Атап өтілген артықшылықтарымен қатар имитациялық модельдеудің, басқа да сандық әдістерге тән, елеулі кемшілігі де бар. Ол осы әдіспен алынған нәтижелердің бастапқы берілген шарттар мен параметрлердің мәніне тікелей байланыстылығы, яғни әр алынған нәтиже зерттеліп отырған роцесстердің алдын-ала белгіленген бір ғана күйіне сәйкес келетіндігі.
Алайда, осы елеулі кемшілігіне қарамастан, имитациялық модельдеу қазіргі кезде күрделі жүйелерді зерттейтін ең нәтижелі әдісі екені мәлім. Ал біраз жаңа жүйелерді жобалау кезінде имитациялық модельдеуден басқа ешқандай әдіс осы жүйелердің болашақ уақыттағы жәй-күйін болжай алмайды.
1.2 Ауыл шаруашылығы өнімдерінің өнімділігін артыруды модельдеуге қажетті деректерді анықтау
Экономиканың ең маңызды саласының бірі - бұл ауыл шаруашылығы. Ауыл шаруашылығы, сонымен қатар өзіне тән ерекшеліктерге ие. Себебі бұл сала төмен табысты болып есептеледі. Ол табиғат климат факторларына тәуелді, ондағы өндіріс мерзімді циклдық жағдайда жүреді. Ауыл шаруашылығы өндіргіш күштерінің даму түрғысынан алғанда да өнеркәсіпке қарағанда нашар. Сондықтан ауыл шаруашылығы кәсіпорындары өзгеріп отырған эканомикалық және технологиялық жағдайларға баяу бейімделеді және салынған капиталдың басқа салалармен салыстырғанда қайтарымы төмен. Ауыл шаруашылығы тиімділігін арттыру мақсатында тиімділік көрсеткіштерін дұрыс анықтаудың маңызы өте зор.
Ауыл шаруашылығындағы өндірістік тиімділік - күрделі экономикалық категория. Онда қоғамдық өндірістің маңызды бөлігі - нәтижелік көрінеді. Экономикалық тиімділіктің критерийі - 1 адам басына шаққандағы ЖҰӨ көлемі болып табылады.
Жалпы ұлттық табыс - өндірістің одан ары қарай ұлғаюының және жетілдірілуінің негізі болып табылады. Таза өнімге кеткен шығынның аз болуы ауыл шаруашылығы өндірісінің тиімділігінің критерийі болып табылады. Бұған материалдық, еңбек және жер ресурстарының рационалды пайдалану арқылы қол жеткіземіз.
Ауыл шаруашылығы өндірісіндегі экономикалық тиімділік түрлері [1]:
- салалық тиімділік;
- ауыл шаруашылығы өндірісіндегі кәсіпорынның тиімділігі;
- ішкі шаруашылық бөлімнің тиімділігі (бригада, ферма, бөлімдер, цехтар, т.б);
- ауыл шаруашылығының жеке салаларының тиімділігі (өсімдік шаруашылығы, мал шаруашылығы);
- ауыл шаруашылығы өндірісінің түрлері мен дақылдар тиімділігі ( картоп, бидай, қант, ет, сүт, т.б);
- жеке шаруашылық іс шаралардың тиімділігі (агротехникалық, зоотехникалық, ветеринарлық, инженерлік).
Осы тиімділіктердің барлық түрлері бір-бірімен тығыз байланысты. Ауыл шаруашылығы нәтижелерінің тиімділігі - ресурстардың тиімді пайдаланылуы, өзіндік құнның төмендеуі, еңбек өнімділігінің өсуі болып табылады.
Ауыл шаруашылығының тиімділігі - ауыл шаруашылығындағы субъектілерінің қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі, жоғары көрсеткішті өнімділікке жетуге қамтамасыз ету қабілеттілігі, табыстылығы, өнім сапасы. Ауыл шаруашылығының тиімділігі көрсеткіштер жүйесінің көмегімен өлшенеді: еңбек өнімділігімен, қор қайтарымдылығымен, өзіндік құнмен, рентабельділік, ауыл шаруашылық өнімдерінің шығымдылығымен және т.б.
Өсімдік шаруашылығы саласының тиімділігін сипаттау үшін жалпы өнім және таза табыс, жер көлемі, еңбек шығындары, негізгі және айналым капиталы толығымен кіреді.
Кәсіпорындардың рационалды мамандануы жерді өндірістің, еңбектің және материалдық құралдардың басты құралы ретінде неғұрлым тиімді пайдалануға септігін тигізеді. Тиімділікті жалпы, тауарлы өнімнің көлемі, жалпы және таза табыстың келесілерге шаққандағы көлемі бойынша анықтауға болады:
- 100 га ауыл шаруашылық жеріне және 100 га жыртындыға;
- жұмыскерге және 1 адам күнге (адам-сағатқа);
- 100 тг негізгі өндірістік қорларға;
- 100 тг барлық өндірістік шығындарға.
Бұл көрсеткіштердін әр қайсысы өндірістік ресурстарды пайдалану бойынша экономикалық ақпарат береді. Мысалы, жалпы және тауарлы өнімнің жер ауданының бір бірлігіне шаққандағы көлемі ауыл шаруашылық өндірістің басты құралы - жердін пайдалану деңгейін сипаттайды.Бұл көрсеткіштердін қатынасы шаруашылықтың тауарлылығы туралы толық көрініс береді. Жер ауданының бір бірлігіне шаққандағы жалпы және таза табыс кеңейтілген ұдайы өндірісті ұйымдастыру тұрғысында жерді пайдаланудың экономикалық жағдайын синтездейді.
Ауыл шаруашылық өндірісін ұйымдастырудың ең маңызды жақтарын сипаттайтын басқа бір қатар көрсеткіштер мен толықтыруларды ұсынады. Жүйелі толықтырушы көсеткіштердің қатарына жатады:
- өнімділік және еңбек ақы;
- өнімнін өзіндік құны;
- күрделі салымдардың тиімділігі.
Ұсыныстарда астық өндірісінін тиімділігінің сапалық жағына ерекше екпін жиі жасалады. Салалық үйымдастыру рационалдылығының ең маңызды көрсеткіштеріне еңбек өнімділігін, өнімнің өз құнын, дақылдың шығымдылығын, негізгі және айнымалы қорлардың тиімділігін, жер және еңбек ресурстарын пайдалануды жатқызған дұрыс.
Жүйені жаңа көрсеткіштермен толықтыру теңденциясына қарсы кейбір авторлар бұл жүйеде негізгі көрсеткішті ерекшелер оны қалыптасып жатқан экономикалық жағдайдың тұрғысынан қолданудың дұрыстығын негіздеуге тырысуда. Мұндай көрсеткіш ретінде көбіне өндірістін рентабелділігі ұсынылады.
Табысы бар кәсіпорын рентабельді болып саналады. Неғұрлым табыс көлемі көп болса, соғұрлым өнім көлемі артады.
Рентабельділік-экономиканың маңызды категориясы. Ол кәсіпорынның табыстылығы мен мен тиімділігін көрсетеді. Табыстылық дегеніміз табыстан кеткен шығынды азайту.
Рентабельділік - ауыл шаруашылық өндірісінің тиімділігін қорытындылаушы көрсеткіш. Ол кәсіпорынның пайдалы, табысты жағын көрсететін экономикалық категория. Онда шаруашылықтың не саланың еңбек, жер, су, материалдық ресурстарын пайдалану тиімділігі көрініс табады.
Рентабельділік пайда сомасының өзіндік құнға немесе негізгі немесе айналым қорларының орташа жылдық құнына қатынасын көрсетеді. Рентабельділіктің өсуіне ықпал етуші факторлар - сатылған өнімнің ассортименті, оның көлемі мен құрылымы, бағасы мен өзіндік құны. Өзін - өзі ақтауды қамтамасыз ету үшін шаруашылықтың рентабельділігі 20 - 25% болуы керек.
Нарық жағдайында, экономикалық дамуды әрі қарай жалғастыруда, өндірістің тиімділігін арттырудың бағыттарын, олардың өсу факторлары мен тиімділікті анықтаудың әдістерін анықтау маңызды міндет болып табылады.
Экономикалық тиімділікті анықтау үшін өндіріс үрдісіне әсер етуші түрлі факторларды анықтау керек. Экономикалық тиімділікті бағалағанда нәтижеге әсер етуші факторларды есептейміз. Ауыл шаруашылығы өндірісінің тиімділігіне егіннің дұрыс пісуі, мал шаруашылығындағы өнімділік және т.б. сонымен қатар еңбек шығындарын есепке аламыз.
Ауыл шаруашылығы тиімділігіне әсер етуші факторлар көп және алуан түрлі. Біреулері ауыл шаруашылығы ұжымдарының қызметіне байланысты, ал біреулері технология мен өндірістік ресурстарды пайдаланып, ғылыми-техникалық прогресіне жету арқылы ұйымдастыру болып табылады.
Табыстың өсуі өнімнің сапасының жетілдірілуіне байланысты. Сапасыз және стандартсыз тауарлардың нарықта арзан бағамен сатылады және кейде нарықтан шығады. Әсіресе, ауыл шаруашылығында бидай, қанттың, жемістердің, сүттің сапасының маңызы зор.Табысқа әсер етуші факторлар бір-бірімен тығыз байланысты және 1 фактордың өзгерісі келесі факторларға әсер етеді.
Ауыл шаруашылығы өндірісінің тиімділігін арттыру жолдарының бірі ол ЖҰӨ арттыру, шығындарды азайту және оның өнімділігін арттыру. Өндірістің соңғы нәтижесіне оның өндіріске кеткен материалдық-қаржылық шығындар әсер етеді. Өндіріс көлемінің артуы, сапасының өсуі, шығындардың аз болуы көлік шаруашылығының дамуына, өндірістің тиімділігінің артуына ықпал етеді.
Ауыл шаруашылығы өндірісінің экономикалық тиімділігін арттыруда өнімнің өткізу арналарының да маңызы зор. Ол арқылы халықтың қажеттіліктерін қанағаттандырады, табыстың өсуіне әкеледі.
Ауыл шаруашылығы өндірісінің экономикалық тиімділігін жетілдіру жолдары [2]:
1. Ауыл шаруашылығы өнімдерінің өндіріс көлемін арттыру:
- ауыл шаруашылығы өнімдерінің өнімділігі;
- ауыл шаруашылығының жануарларының өнімділігі;
- ауыл шаруашылығы өнімдеріне шығынның төмендеуі мен сапасының артуы;
- ауыл шаруашылығы өнімдерінің тауарлылығы.
2. Ауыл шаруашылығы өнімдеріне кеткен материалдық-қаржылық шығынның төмендеуі.
3. Өнімнің бағасының жүйесі және өнімді өткізу арналарының дамуы.
Астық өндірісінің экономикалық тиімділігі және оның деңгейін тұрақтандыру мәселесі бойынша жалпы жағдайға келер болсақ жауап өзінен-өзі тауылып отыр [3]. Елге және оның тұрғындарына жасалған көптеген эксперименттердің нәтижесінде жалпы өндірістің құлдырауы және оның салдары ретінде экономикалық тиімділіктің түсуі байқалады (бұл астық өндірісіне қатысты) Қазақстан республикасында, сондай-ақ жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде қазіргі кезде өндірістік резервтер мен материалдарды қамтамасыз етумен өте қиын жағдайда, ауылда жұмыс істейтін жұмыскерлер мен адамдар көп айдан бері ақшалай еңбек ақы алмайды (тек өнім түрінде).
Мұндай жағдай барлық шаруашылықта байқалып жатқан жоқ, қазір енді аз-аздап жаңа табысты шаруашылықтар пайда болып жатыр (мысалы, қожалықтар). Бірақ бұл өкінішке орай қазір барлық жерде байқалып жатқан жоқ, бұл үшін қажетті түрде шаруашылықта топырақ жағдайын тексеру үшін материалды ресуртар еркін болу керек, жаңа техника, жақсы тұқым сатып алу керек, дақылдарды егуде қорғау шаралары жүргізу керек.
Қазіргі жағдайда деректер базасы деректерден басқа олармен монекуляция жасайтын әдістермен құралдарда сақталады. Деректер базасын қарастырайық ондағы деректермен көп қызметкерлер жұмыс істейді бірақта барлық базаға ешкімнің кіруге мүмкіндігі жоқ әр қызметкер тек қана өзіне тиісті маліметтерді өзгерте алады. Деректер базасына жақын байланысқан түсінік деректер базасын басқару жүйелері (система управление базами данных (СУБД)).
Деректер базасын басқару (МББЖ) жаңадан база құруға оны толтыруға, өзгерістер еңгізуге ақпарат беруге арналған программалық құралдар әлемде әр түрлі. Деректер базасын басқару бір консепцияға негізделген. Ақпарат қайдан шығады, қалай қай уақытта және қандай мақсатта қолданылады. Деректер мен ақпарат арасында қандай айырмашылық бар. Деректер тек олардың мәні қажет болған кезде ақпаратқа айналады, шешім қабылдауға керек болғанда деректер ақпарат болады.
Деректер базасын бір-бірімен байланысқан деректер жиынтығы ретінде анықтайды мынадай сипаты бар. Көп қосымшаларға қолдану мүмкіндігі бар. Қажетті ақпаратты жылдам алып және өзгертуге мумкіндік бар.
2 Ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігін басқарудың модельдік программалық кешенін жобалау
2.1 Имитациялық модельдеу әдістерін талдау
Субъектінің практикалық қызметінің сферасы модельдеу объектісін басқару процесіндегі модельдің қатысына байланысты нақтылануы мүмкін. Бұл жағдайда модельдің келесі түрлері: тіркелуші, эталондық, болжамдық, оңтайланған, имитациялық деп бөлінеді.
Күрделі жүйелерді талдаудағы компьютерлік модельдеу зерттелетін объектінің математикалық-логикалық күйін модельдеу, объектінің қызметтік алгоритміне айналатын, компьютерлерге арналған бағдарламаларды комплексті түрде дайындайтын имитациялық модельдеу болып табылады.
Кез-келген объект күйін имитациялауға болады, бірақ имитациялық модельдеу бәрінен бұрын таңдалған басқару стратегиясына тәуелді күрделі жүйелердің алдыңғы уақыттағы күйін болжаудың зерттелуін қарастырады.
Сурет 2.1 Математикалық модельдеу процесінің жалпы схемасы.
Қызмет етуші құрылғылармен және қоршауға алынған мәлімдемелердің жоғалтуымен, кіріс селмен, s пуассоновтың үлгісін қарап шығамыз, белгі Эрланга жоғалтулармен үлгі сияқты. Бағдарламаны разы қарапайым жазу, мысалы, С немесе Pascal, қажетті таратулар генерациялау және келген және жоғалған мәлімдемелердің саны есептеген. Қарапайымға арналған болжаймыз, не детерминантын тапқан мәлімдемелердің қызмет ету уақыты келеді және біздің стационарлық тәртіпте келген мәлімдеме жоғалту ықтималдығы ынталандырады. Мәлімдемелердің сандары статистикалық көңіл болу сияқты мына ықтималдық анықтап қарауға болады, үстінен түскендердің барлық құрылғының бос болмаған, келген мәлімдемелердің жалпы санын, қашан стационарлық тәртіп жеткенде. Табиғи сұрақ, талдағышты бұл жағдайда ынталандыратын: қандай түр жүйе параметрінің көрсетілген ықтималдық функционал тәуелділігін болады, сондай, мысалы, күшейте түскендік сияқты кіріс селді, қызмет ету орта уақыт және құрылғылардың саны ма? Бірақ басқа сұраққа тағы ертерек жауап беру керек: қалай стационарлық тәртіп жақында орналасады, қанша тактілердің сәндіні уақыттар үшін керек болып қалады ма? Аралап шығу теориядан, тек қана асиптотикалық стационарлық тәртіп мүмкін жетеді, уақыттардың ұмтылуы жанында шексіздікке, егер уақыттардың бастапқы кезеңде тек қана ол бар болмайды. Бірақ сондай жорамал нақтылықтар талапқа сай болмайды, дәл осылай үлгілеу сияқты қайсы айқын күй-жағдайдан бастау керек, мысалы, барлық құрылғылар азат кезде. Өкінішке, кепілдеменің қайсыбір осында беру математикалық үлгісіз мүмкінсіз, бірақ оның барысы, асылы, керексіз еліктеу үлгілеу істейді. Қарапайым тәжірибеліде әдеттегідей түседі: бірінші жүз қорытынды көрсеткіштердің есеп-қисабы жанында лақтырып тастайды (мыңдар, он мыңдардың) кіріс мәлімдемелерді.
Жорамал жасаймыз, не бізге белгілі, қанша стационарлық тәртіпке үлгі келтіруіне арналған мәлімдемелердің түсуі тиіс. Қанша тағы келеді генерациялауға, томға сенімділік табу үшін, не жоғалған мәлімдемелердің бақылайтын үлесі жеткілікті таяу шығындардың нағыз ықтималдықтары ма? Басқаша айтқанда, қаншалықты сұрыптау көлемі ұлы тиісті болу, ол таныстырылуы үшін бе? Және әйтеуір, не жақсырақ - ұзақ тәжірибе бір ертіп әкелу немесе бірнеше көбірек қысқалардың? Қалай болғанда, еліктеу тәжірибе орнатып қоюы жанында бұл сұрақтарға жауап беру керек, және болжаймыз, не жауаптар алынған. Не бізде болады? Біз бекіту жасай аламыз, не есептеп шығарылған жоғалған мәлімдемелердің үлесі тәжірибе нәтижесінде s берілген параметрлері жанында және - мынау және жазықтықтары тап осы нүктеге шығындардың функция мағынасы бар B(s; )?
Сайып келгенде, біз көрінетін, сандық мағына, бізге еліктеу тәжірибе, қателердің үш үлгі ықпалын жасауы мүмкін:
- қатенің, жорамал артынан көрінушінің, не стационарлық тәртіп қайсы уақыттың артынан жетеді;
- қатенің сұрыптау көлем аяқ-қолдары, дәл осылай қандай сияқты стационарлық тәртіпке кіруден кейін генерацияланады тек кіріс мәлімдемелердің ақырғы саны;
- қатенің, көрінушінің себебі кездейсоқ сандардылардың бағдарламалық генераторлары жалған кездейсоқтық жүйеліліктерді шынында генерациялайды.
Егер көру прагматикалық нүктелері тоқтата тұру және есептеу, не үлгілеу ұзақтығы соншама ұлы, ал шебер кездейсоқ сандардылардың генераторы жазылған, не бәрімен бұл қателерді елемеуге болады, алдындағы және мына оқиғада барлы аламыз тек біреуіннің нүктені қисық, B(s; ). Қиындықтарды принципшіл шақырмайды, бірақ жеткілікті сан іс жүзінде разы жалықтыратын және қымбат өткізу айдап өтетін жолдардың, B(s; ) графигін алу үшін, бірақ s бір мағынасына арналған. Бірнеше график алу үшін, процесте мынау керек, қайта айту үшін s кездейсоқ. .
Қазір болжаймыз, не қызмет ету тұрақты уақыты біз кездейсоқ ауыстырдық, суреттелетін экспоненциалды тарату. Дисперсия артуы кіріс шығатын мөлшерлер дисперсияны үлкейтеді, алуға арналған, сондықтан көз алдына келген, тап осылардың керек болып қалады, жіңішке көбірек сәндінің уақыттардың. Бірақ біз дәл анықтауға ешуақытта істей алмаймыз, нақты сақтау жанында бірдің (немесе екінің) кезеңдердің кіріс кездейсоқ мөлшер қисықты біз солай алдық ғой (яғни ол тарату түріне емес тәуелді болады, ал тек қана кезеңдерге) немесе бұл қисықтар тек қана ұқсас, ал олардың математикалық маңызы барлық - сөйтсе де әр түрлі. Немесе, мысалы, біз кіріс параметрінің Vвых қайсысыз мөлшер тәуелділігін зерттейміз i1 және i2. болжаймыз, не тәжірибелердің нәтижелері күдіктенуге рұқсат етеді, не тәуелділік Vвых(i1i2) түрін шынында болады. Қалай сондай болжам қызығарлықтай болуы, тек қана еліктеу жолмен бәрі-бір сәті түспейді оның іспен көрсету. Және жоғалған мәлімдемелердің бір ескерпе саны тағы жалпыға олардың санға уақыттардың үлкен дәуірінің артынан.
Бірақ интуициялық анық (және қатал іспен көрсетуге болады), не тағы оның дәулетті бағалауымен келеді және сондай: уақыттардың дәуірлердің ұзақтықтардың сома көңіл болуы, қашан барлық құрылғылар бос болмаған, үлгілеу уақыттарының жалпыға болатын. Бірақ теорияда бұлар мағыналары бірдей болуы тиісті, еліктеу тәжірибе жанында сөзсіз олар әр түрлі болады. Және қайтадан ешкім айтпайды, принципшіл мынау айырма немесе шынында оның жоқ болуы. Ал сезу сондай оқиғаларға жиі әкеледі. Барлық бұл ескерпелер салыстыруда еліктеу үлгілеу әлсіздігін көрнекті табады, аналитикалық және томға сөйлейді, не томға қолдануға оны ереді және том тек қана оқиғада, егер оңайлатылған математикалық үлгі өз мүмкіншіліктерін қолданып аяқтаса, ол көбірек дәлді болмайды салу .
Белгілі еліктеу арқасында үлгілеу жоғарылату нәтижесін жасай алады, жіңішке регенерация әдісі. Осы қасиет, әдіс шексіз қайталанатын күй-жағдайға сәйкестікке қояды, сәйкес қайсыға онан арғы жүйе мінез-құлықтары, орнында болғанның мына күй-жағдайда, алдыңғы тарихтен тәуелді болмайды. Циклдердің жүйелілік сияқты жүйе эволюциясын анықтап қарауға болады, статистикалық тәуелдісіз және бірдей таратылған.
Әрбір цикл регенерация күй-жағдайына қайтарумен аяқталады. Әдіс құндылығы томға түзеледі, не ол кездейсоқ мөлшерлердің корреляцияға тәуелдісіз кездейсоқ мөлшерлердің жүйелілігін белгілейді және демек, кездейсоқ мөлшерлердің корреляциялауды қолдану рұқсат етеді және, демек, орталық шекті теорема қолдануы рұқсат етеді. Оның классикалық қалыптастыруына , қоса егер R1, R2, ..., Rn - тәуелсіз жағдайларда регенерация әдісін қолдану жиі көмектеседі.
Имитациялық тәжірибе нәтиже алу мақсатында жүргізіледі, оның орнына қарастырылып отырған жүйенің түрлі сипаттамалары жүреді. Модельдеу кезінде қажетті түсініктемелерді кез-келген жолмен алып, келесі өңдеу үшін сақтап отыру керек. Есептеу әдісіне, сақтаудың периодтығына және нәтижелерді статистикалық өңдеу әдісіне жалпы ұсыныс беру өте қиын, себебі бұл біз нені зерттейтінімізге тәуелді. Қарастырып отырған өлшемнің ағымдағы түсініктерін, мысалы, шерек ұзындығы, динамикалық массивке немес олар көп болса құжатқа жазып отыру керек. Тәжірибе аяқталғаннан кейін бұл массивке немесе құжатқа статистикалық талдау жасауға болады және осының негізінде осы немесе басқа сенімділікпен кездейсоқ өлшем моментін алуға және оны тарату заңының гипотезасын шығаруға болады, сонымен қатар нәтижелерді графикалық түрде көрсетуге болады. Ал егер бізді тек орта мәні ғана қызықтырса, онда массивсіз негізгі циклдың әр тактысындегі орта мәнді жиі есептеуге болады.
- і тактідегі а өлшемінің орташа мәні болсын, онда
Егер а кластардың жағдайының айнымалысына кірмейтін тривиалды сипаттамасы болса, онда aj есептеу үшін класстың жабық әдісін бөлек жазуды талап етеді.
Имитациялық модельдеудің үш әдісі бар: аналитикалық, статикалық модельдеу және аралас (комбинированнный) әдіс. Имитациялық модельді басқару блогы ішкі әрекеттерді имитациялау, объектінің математикалық модель және нәтижелерді өңдеу блогынан тұрады (2.2-сурет).
Сурет 2.2 Имитациялық моделді басқару блогы.
Алгоритмнің күрделілігі оны орындауға жұмсалатын уақыт пен қажетті ресурстар (ЭЕМ, оның жад көлемі, қажетті ақпараттықбағдарламалық жабдықтар) арқылы анықталады.
Құрастырылымды емес объектінің негізгі күрделілік бағасы оның шексіз көп элементтерінің болуымен байланысты болады. Элементтердің мұндай жиыны дискретті әлі үзіліссіз ұйымдастырылуы мүмкін.
Құрастырылымды емес объектілер негізінен сапалық жағынан бағаланады.
Егер объект күйі белгілі заңдылықтарға бағынып, бастапқы шарттармен бірмәнді анықталса, сейкес детерминациялық модельдер белгілі физикалық, математикалық, экономикалық заңдар негізінде оның болжамдылығы тұрғысынан сандық бағалануы мүмкін.
Детерминациялық модельдер ортасынан күйі модельденуші объект күйі сияқты бастапқы шарттардың өзгеруіне сәйкес орнықты модельдер бөлінеді.
Модельденуші объектіге түрлі кездейсоқ әсерлердің ықпалын ескеріп, объект күйінің ықтимал (стохастикалық, индетерминациялық) моделін құру қажет. Ықтимал модельдің сандық бағасын ықтималдық теориясы мен математикалық статистика негізінде алуға болады.
Индетерминациялық модельдер орта мән (математикалық күтім), орта мәннің орташа ауытқуы (дисперсия) сияқты көрсеткіштермен сипатталады.
Модельдерді келесі параметрлер бойынша сандық бағалауға болады:
Объектінің сыртқы түрін модельдеуде:
- физика-химиялық сипаттамалар арқылы (өлшемі, салмағы, түсі т.с.с.) берілетін дәлдік (өлшеу қателігі);
- пропорцияны, масштабты сақтау;
- объект құрылымын модельдеуде:
- нақты көрсеткіштер:
- бейнеленетін элементтер мен олардың өзара байланыстарының үлесі (пайыз);
- элементтер салмағы мен олардың арасындағы байланысты бейнелеу дәлдігі (дөңгелектеу қателігі).
- объект құрылымын деталдау (ірілендіру);
- ықтимал көреткіштер:
- элементтер санының орташа мәні мен бұл мәннен орташа ауытқуы (дисперсия);
- орта бағалардың дәлдігі (сенімділік аралығы);
Объект күйін модельдеуде:
Нақты көрсеткіштер:
- объект қатысатын себеп-салдарлық байланыстарды ескеру дәлдігі (есептеу қателігі);
- дискретті модельдер (дербес жағдайда сандық) көмегімен үзіліссіз процесстерді модельдеуде дискреттеу қадамдары (кванттық уақыт периоды);
- модельдеу процесін уақыт параметрі бойынша бейнеленуінің пропорционалдылығы (теңөлшемділігі);
Ықтимал көрсеткіштер:
- модельденуші объект күйі параметрлері таратылымының ықтимал заңдары;
- объектінің бақыланатын күйі мен оның моделі арасындағы айырымның статистикалық мәнділік деңгейі.
Модельдерді келесі параметрлер бойынша сапалық бағалауға болады:
- модель мен объектінің ұқсастық алмасу дәрежесі (жоғары, орта, ұқсастықтың төменгі дәрежесі);
- модель бойынша объектіні тану дәрежесі (талынды, тануға болады, танылмайды);
- модель бойынша объект күйін алдын-ала болжау дәрежесі.
Имитациялық модельдеудің функционалдық схемасы 2.3-cуретте келтірілген.
Сурет 2.3 Имитациялық модельдеудің функциональдық схемасы.
Адамдардың танымдық-еңбек қызметі процесіндегі өзара қызметтің арнаулы түрі ретіндегі коммуникация болып табылады. Мекемені (оның ішкі саласын) сыртқы ортамен байланыстыратын барлық элементтердің жан-жақты (әсіресе ақпараттық) өзара қызметінің шарты болып табылатын арнаулы құралдар, тәсілдер, әдістер, рәсімдер, технологиялардың кешенді түрде жүйелі қолданылуы болып табылады. Қоғамға адал, құрметпен қарауға негізделген басқаруды жүзеге асыруға негізделген принциптегі ақпараттық-талдамалы қызмет жүйесі.
Мекемедегі жобаның ортасы:
Жобаның ортасы
Жобаға қатысушылар
Жобаға қатысушылар
Жобаға қатысушылар
Жобаның менеджер
Жоба тобы
Жобаны жасау
Кіру
Шығу
Сурет 2.4 Мекемедегі жоба ортасының құрылымы.
Қызметтің екі жақты бағыты: бір жағынан, мінез-құлқы, пікірі, көзқарасы мекеменің қызмет етуі мен дамуына ықпал ететін адамдардың күтуіне жауап беру, ал екінші жағынан осы адамдардың іс-әрекетін ынталандыру. Математикалық модельдеудің аналитикалық әдісі жаппай қызмет көрсету теориясын ықтималдықтар теориясының аппаратын қолданады. Нақты жүйенің көптеген модельдері жаппай қызмет көрсету жүйесінің теориясы негізінде құрылады: ЖҚЖ жаппай қызмет көрсету жүйесінің сипаттамасы ретінде базалық және ЖҚЖ жаппай қызмет көрсету желісінің желілік моделі.
Аналитикалық модельдің өндіріп шығару процесі кезінде параметрлер тізімі және құрамын және жаппай қызмет көрсету теориясының терминдері бар моделдерінің сипаттамаларын анықтау қажет, және зерттелініп отырған жүйенің сипаттамалары мен параметрлері арасында қарым - қатынас орнату, яғни модельдің параметризациясын орындау керек [14]. Жүйелік және модельдік параметрлер номенклатурасы және құрамы жалпы жағдайда айырықшалынатынын ескере отырып, модельдің параметризациясы этапында орындалатын жүйелік және модельдік параметрлер мағыналары және сипаттамалары арасында ұқсастықты орнату кажет. Математикалық модельді аналитикалық әдіспен құрған кезде қысқартылған рұхсат ету реттері қолданылады.
Компьютерлік желіні модельдеу кезіндегі көптеген көздер жаппай қызмет көрсету моделін келесідей рұхсат етулер мен қысқартулармен қолданады. Компактілі аналитикалық нәтижелер алу үшін тапсырыстар түсетін аралықтағы интервалдар Марков немесе пуассон таралуы бойынша сипатталады [13]. Жаппай қызмет көрсету теориясы ММК моделі үшін коммутаторда орындалатын процестерді қысқаша сипаттайтын кезектің орташа ұзындығын және кірістегі ағыны мен қызмет көрсету уақыты сипаттамаларына байланысты кезекте тапсырыстар күтудің орташа уақытына баға беруге мүмкіндік береді. ММК моделі көмегімен қызмет көрсету жүйесін дестелер коммутациясымен жақын түрде модельдеуге болады.
Коммутатор магистралінің өткізу қабілеті порттар кірісіне мәліметтер түсу жылдамдығы нан N2 үлкен. Бұл жағдайда шина кадрларды паралельді режимде таратады, және кадр тарату кезіндегі кадрға толығымен кідіріс енгізбейді. Шина барлық порттардан біруақыттағы мәліметтер ағынын таратуды қамтамасыз етеді және коммутатор блокталмаған болғандықтан мәліметтер тарату жолына кідіріс енгізбейді [6]. Моделдеу кезіндегі қарапайым ағынның басты рөлі анықталады: қарапайым немесе бізге жақын ағындар тәжірибеде жиі кездеседі.
Сонымен қатар ЖҚЖ талдауы кезінде қанағаттанарлықтай нәтижелер алуға болады, кез келген құрылымдағы кірістегі ағынды тура сондай интенсивтілігі бар қарапайым ағынмен алмастыру арқылы. Қарапайым ағынға тән, қысқа уақыт аралығында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Байзах Қайрат Ерманұлы
Ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігін басқарудың модельдік программалық кешені
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы 5В070200 - Автоматтандыру және басқару
Алматы 2018 жыл
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Инженерлік факультет
Ақпараттық технологиялар, математика және физика кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігін басқарудың модельдік программалық кешені
Беттер саны 76
Сызбалар мен көрнекі
материалдар саны 40
Қосымшалар 1
Орындаған: Байзах Қайрат Ерманұлы
2018 ж. ____ _______________ қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісінің м.а.,ф-м.ғ.докторы
_______________
Серікбаев Ә.Ө.
Жетекші: аға оқытушы
_______________
Молдабеков Б.К .
Арнайы тараулар кеңесшілері:
Экономикалық бөлім аға оқытушы
_______________
.
Еңбек қорғау аға оқытушы
_______________
.
Норма бақылау ф-м.ғ.к., доцент
_______________
Киргизбаева Б.Ж.
Сарапшы п.ғ.к., доцент
_______________
Мадьярова Г.А.
Алматы 2018 жыл
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Инженерлік факультет
Мамандығы 5В070200 - Автоматтандыру және басқару
Ақпараттық технологиялар, математика және физика кафедрасы
Дипломдық жұмысты орындау
ТАПСЫРМАСЫ
Студент: Байзах Қайрат Ерманұлы
Жұмыс тақырыбы: Ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігін басқарудың модельдік программалық кешені
Университет бойынша 2018 ж. ___ _____ № ______ бұйрығымен бекітілген
Дайын жұмысты тапсыру мерзімі 2018 ж. ___ _______________
Жұмыстың бастапқы деректері:
1. Әртүрлі процесстердің тиімділігін арттыру үшін олардың модельдерімен эксперименттеу немесе сандық бағалау жүргізу.
2. Жаңа жүйелерді зерттеу, оларды өзгерту немесе жетілдіру құралы ретінде.
3. Қолданысқа болашақта енгізілетін жүйелер немесе жұмыс шарттарымен қызметкерлерді таныстыру құралы ретінде.
4. Жаңа идеяларды, жүйелерді немесе тәсілдерді тексеру әлде сипаттау
үшін.
Дипломдық жобада қарастырылатын сұрақтардың тізімі:
1. Болашақтағы процесстердің нәтижелерін болжау құралы ретінде.
2. Модельдеу компьютер мүмкіндіктері, жұмыс істеу принциптері мен математикалық модельдердің адаптациясы.
3. Күрделі теңдеулер жүйесінің сандық шешімі.
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер:
1. Сошникова Л.А. Многомерный статистический анализ в экономике Л.А. Сошникова, В.Н. Тамашевич, Г. Уебе, М. Шеффер. - М.: Издательство ЮНИТИ, 2011. - 598 с.
2. Кельтон В. Имитационное моделирование. Классика CS. В. Кельтон, А. Лоу. 3-е изд. - СПб.: Питер, Киев: Издательская группа BHV, 2014. - 847 с.
3. Никонов Е.А. Применение имитационного моделирования для выбора и пред проектного обоснования технологических схем обогащения минерального сырья: дисс. ... канд. экон. наук. Е.А. Никонов. - Чита, 2012. - 145 с.
Жобаның арнайы тараулары бойынша кеңесшілері
Тарау
Кеңесші
Мерзімі
Қолы
Экономикалық бөлім
Қарымсақова Ж.Қ.
Еңбек қорғау
Сапарбаев Е.Т.
Кафедра меңгерушісінің м.а., ф-м.ғ.докторы
_______________
Серікбаев Ә.Ө.
Жетекші: аға оқытушы
_______________
Молдабеков Б.К.
Тапсырманы орындауға қабылдадым, студент
_______________
Байзах Қ.Е.
___ ___________ 201__ ж.
Дипломдық жұмысты орындау
ГРАФИГІ
Ретттік номері
Өңделетін сұрақтар және бөлім тізімі
Жетекшіге ұсыну мерзімі
Ескертулер
1
Қойылған мәселелер бойынша әдебиеттерге шолу
21.12.2017
2
Программалық қамтаманы баяндау
12.02.2018
3
Теориялық бөлім
27.03.2018
4
Програмалық қамтаманы қолданудың басшылығы
26.04.2018
Кафедра меңгерушісінің м.а.,ф-м.ғ.докторы
_______________
Серікбаев Ә.Ө.
Жетекші: аға оқытушы
_______________
Молдабеков Б.К.
Тапсырманы орындауға қабылдадым, студент
_______________
Байзах Қ.Е.
Мазмұны
Кіріспе 6
1 Имитациялық модельдеудің теориялық негіздері 8
1.1 Жүйені имитациялық модельдеу 8
1.2 Ауыл шаруашылығы өнімдерінің өнімділігін артыруды модельдеуге қажетті деректерді анықтау 11
2 Ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігін басқарудың модельдік программалық кешенін жобалау 15
2.1 Имитациялық модельдеу әдістерін талдау 15
2.2 Ауыспалы тапсырысты шектеулі ұзындықтағы кезектер бөліктерін моделдеуді талдау 22
2.2.1 Жүйенің сипатталуы 22
2.2.2 Оқиғалар және әдістер 24
2.2.3 Нәтижелерді талдау 32
3 Дәнді дақылдардың өнімділігін модельдеу 40
3.1 Ауыспалы ауылшаруашылық дақылдарының шығымдылығын модельдеу 40
3.2 Ауыл шаруашылық өнімдерінің өнімділігін компьютерлік модельдеу 51
4 Экономикалық бөлім 56
4.1 Техника-экономикалық негіздеме 56
4.2. БҚ құруда және жобалауға кеткен шығының есептеу 56
4.3 Экономикалық маңыздылығы 60
4.4 Өмiр қауiпсiздiгiнiң негiздерi 61
4.4.1 Еңбектiң салауатты қауiпсiз шартын жасау 61
4.4.2 Есептік бөлім 66
Қолданылған әдебиеттер 70
Қосымша 1 72
Кіріспе
Әр түрлі процестерді модельдеу күрделі жүйелерді зерттеу мен талдаудың маңызды құралы болып саналады. Есептеу техникасының дамуына байланысты модельдеудің мәні жылдан-жылға артып отыр. Қазіргі кезде компьютермен модельдеу өз алдына ғылымның бір саласы болып, имитациялық (машиналық) модельдеу деген атпен кең тарап отырғаны белгілі.
Модель-нақты объектінің немесе объектіні құрайтын бөлшектердің өзгеру заңдарын, олардың байланыстарын бейнелейтін құбылыстардың көшірмесі болып саналады. Модельді құру және оны талдау - модельдеу деп аталады. Модельдеу барысында экономикадағы, өндірістегі, қаржы салаларындағы, қызмет көрсету жүйелеріндегі көптеген мәселелердің шешімдері табылады.
Модельдеуді келесі жағдайларда қолдануға болады:
- әртүрлі процесстердің тиімділігін арттыру үшін олардың модельдерімен эксперименттеу немесе сандық бағалау жүргізу;
- жаңа жүйелерді зерттеу, оларды өзгерту немесе жетілдіру құралы ретінде;
- қолданысқа болашақта енгізілетін жүйелер немесе жұмыс шарттарымен қызметкерлерді таныстыру құралы ретінде;
- жаңа идеяларды, жүйелерді немесе тәсілдерді тексеру әлде сипаттау
үшін;
- болашақтағы процесстердің нәтижелерін болжау құралы ретінде.
Модельдеу арқылы жасалған жоспарларды, жобаларды, ұсыныстарды, оларды қолданар алдында тексеруге, өзгертуге болады.
Компьютерлік модельдеуге қатысты алғашқы зерттеу жұмыстары гидравлика, жылу алмасу, қатты дененің механикасы т.с.с есептер тобын шешуде жүргізілді. Модельдеу компьютер мүмкіндіктері, жұмыс істеу принциптері мен математикалық модельдердің адаптациясы болатын күрделі теңдеулер жүйесінің сандық шешімін көрсетеді. Физикадағы компьютерлік модельдердід табыстары химия, электроэнергетика, биология есептерін шешу барысында кең таралды. Компьютерлік модельдеу негізінде шешілетін есептердің күрделілігі ЭЕМ-нің мүмкіндіктеріне байланысты шектеледі.
Модельдеудің компьютерлік түрлері қазіргі кезде де кеңінен қолданыс тауып отыр. Компьютерлік модельдеудің мүмкіндіктерін кеңейтіп, қолдану тәсілдерін жеңілдететін ішкі бағдарламалар мен сандық математика тәсілдерінің формаларымен толықтырылған функциялардың кітапханалары бар. Сонымен бірге, компьютерлік модельдеу ұғымы XX ғасырдың 50-ші жылдары биологиядағы күрделі жүйелерді автоматтандырылған экономикалық-ұйымдастырылған басқару жүйесін құруда жүйелік талдаумен жиі қолданған.
Күрделі жүйелерді талдаудағы компьютерлік модельдеу зерттелетін объектінің математикалық-логикалык күйін модельдеу, объектінің қызметтік алгоритміне айналатын, компьютерлерге арналған бағдарламаларды комплекса түрде дайындайтын имитациялық модельдеу болып табылады.
Кез-келген объект күйін имитациялауға болады, бірақ имитациялық модельдеу бәрінен бұрын таңдалған басқару стратегиясына тәуелді күрделі жүйелердің алдағы уақыттағы күйін болжаудың зерттелуін қарастырады.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі: Н.Ә.Назарбаев 2017 жылғы халыққа жолдауында ауыл шаруашылығын әртараптандырып, 2021 жылға қарай азық-түлік тауары экспортын 40%-ға көбейтуді тапсырды. Бұл міндеттер агроөнеркәсіп кешенін дамытудың жаңа мемлекеттік бағдарламасы аясында іске асырылуы қажет екендігін атап өтті.
Статистикалық тәсілдердің кең көлемде қолданыс табуына XX ғасырдың екінші жартысында электронды есептеуіш машиналар мен дербес компьютерлердің пайда болуы зор ықпалын тигізді. Компьютерлік статистикалық пакеттер бұл тәсілдерді жаппай қолданысқа қолайлы және көрнекі етті, өйткені әртүрлі статистикаларды, параметрлерді, сипаттамаларды есептеу, кестелер мен графиктерді тұрғызу іспетті қиын әрі мазаң жұмыстарды компьютер орындап, мамандарға тек шығармашылық жұмыстар қалды: есептің қойылымы, сәйкес моделді және оны шешу тәсілін анықтау және алынған математикалық шешімдерді талдап, түсіндіру.
Дипломдық жұмыстың мақсаты ауыл шаруашылық өнімдерінің өнімділігін басқарудың модельдік программалық кешенін құру.
Дипломдық жұмыстың мақсаты келесі міндеттерді анықтады:
- имитациялық модельдеу теориясын зерттеу;
- компьютермен модельдеу негіздеріне сүйене отырып, ауыл шаруашылық өнімдерінің өнімділігін басқарудың имитациялық модельдеуді жобалауға қажетті мәліметтерді анықтау;
- ауыл шаруашылық өнімдерінің өнімділігін басқарудың модельдеуді жобалау.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі: ауыл аруашылық өнімдерінің өнімділігі.
Дипломдық жұмыс төрт бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде имитациялық модельдеудің негізгі құралы болып табылатын кездейсоқ заңдылықтарды имитациялау аппаратының теориясы қарастырылған. Осы аппаратты құратын көптеген әдістердің тиімді алгоритмдері қарастырылып, талданған.
Екінші бөлімде ауыл шарушалық өнімдерінің өнімділігін басқару моделін жобалау кезеңдері сипатталған.
Үшінші бөлімде ауыспалы тапсырысты шектеулі ұзындықтағы кезектер бөліктерін моделдеу сипатталған. Жүйенің сипатталуы, оқиғалар және әдістер, нәтижелерді талдау кезеңдері қарастырылып, талданған.
Төртінші бөлімде экономикалық, жоба мақсаты және есептері, ақпараттық жүйенің экономикалық тиімділігін есептеу, программаны жазуға кеткен шығынды есептеу, программаны енгізуге байланысты шығынды есептеу, программамен қамтамасыз етілгеннен кейінгі шығынды есептеу қарастырылады.
1 Имитациялық модельдеудің теориялық негіздері
1.1 Жүйені имитациялық модельдеу
Модельге келесі анықтаманы беруге болады: бұл жүйенің нақты ерекшеліктерін ескеретін және маңызы жоқ толықтыруларын алып тастайтын сипаттама. Мұндай анықтаманы К. Шеннон береді: Модель объектінің, жүйенің немесе түсініктің оның шындықт ағы түрінен гөрі жақсы формада көрінуі болып табылады [1]. Модельдеуді жүйені үйренудің жасанды кіріс легімен генерацияға модельдің жауап қайтаруын бақылау жолымен әдіснамасы ретінде анықтауға болады. К. Шеннон былай жазған: Имитациялық модельдеу шынайы жүйенің моделінің конструкциялану процесі және осы модельде жүйені тәртібін түсіну не берілген жүйенің функциялануын қамтамасыз ететін әртүрлі стратегияларын бағалау мақсатында тәжірибелерді құру [1].
Имитациялық модельдеу келесі мақсаттарға қол жеткізуге бағытталған қолданбалы және тәжірибелі әдістеме болып табылады:
- жүйенің тәртібін сипаттау;
- бақыланып отырған тәртіпті түсіндіре алатын теориялар мен гипотезалар құру;
- жүйенің болашақ тәртібін жобалау үшін осы теорияларды пайдалану, яғни жүйедегі өзгерістерден немесе олардың функциялау әдістерінің өзгеруінен болған әсерлерден болған әрекеттерді пайдалану.
Кез-келген статистикалық тәжірибенің және интерпретациясының қорытындысын алдын ала жобалау өте қиын. Бағдарлама нәтижесі табысты болуы үшін үшін, оны басынан бастап дұрыс құру керек және сұрақтарды қажет тізбекпен енгізу және келіп түскен нәтижесін дұрыс өңдеп және нақты қорытындылар жасау өте маңызды болып саналады.
Осы мәселелердің әмбебап шешімдері болмайды, барлығы талдау нәтижесіне тәуелді болады.
Имитациялық компьютерлік модельдеу модель бойынша модельдеуші жүйенің сандық және сапалық функциялану нәтижесін алуға негізделген. Модельдерді талдау нәтижесінде алынған сапалық қорытындылар күрделі жүйенің: құрамы, даму динамикасы, орнықтылығы, бүтіндігі сияқты бұрын белгісіз болып келген қасиеттерін ашуға мүмкіндік береді. Сандық қорытындылар негізінен жүйені сипаттайтын болашақ және бұрыннан белгілі параметрлердің мәндерін түсіндіруде болжамдық сипатты иеленеді.
Ғылымда, техникада және экономикада қолданылатын модельдерді екі топқа, яғни физикалық және математикалық модельдер тобына жіктеуге болады.
Физикалық модельдер зерттеліп отырған процесстерді, оның физикалық мәнін сақтай отырып, бейнелейді. Сондықтан физикалық модель ретінде, қарастырылып отырған объектінің зерттеуге маңызды қасиеттерін сақтайтын, нақтылы жүйелер қолданылады. Физикалық модель өзінің түп нұсқасынан көбінесе өлшемімен ғана ерекшеленеді. Осындай модельдердің бірнеше мысалын келтірейік.
Планетарийлерде орнатылған күн жүйесінің моделі жыл мерзімдерінің өзгеруін, күн мен айдың тұтылуын және тағы басқа астрономиялық құбылыстарды бейнелейді. Белгілі бір өнімді шығаратын шағын зертханалық қондырғы осы өнімді өндіретін өнеркәсіптің моделі ретінде қарастыруға болады. Осы мысалдардан физикалық модельдер нақтылы және арнайы болатыны, айқын және сенімді нәтиже беретіні көрініп тұр. Дегенмен физикалық модельдер эксперименттеуге икемсіздеу келеді, оларды жасау көбінесе қымбатқа түседі. Сондықтан бұл модельдерді қолданатын жағдай жиі кездеспейді.
Оған қарағанда математикалық модельдердің қолдану өрісі кеңірек. Алдымен математикалық модельдеу не деген сұраққа жауап беріп көрейік. Математикалық модельдеу деп, берілген процесстерді зерттеу үшін физикалық тәні әртүрлі болса да, ұқсас математикалық өрнектермен бейнеленетін құбылыстарды қарастыру әдісі аталады [2].
Мысалы, сызықтық теңдеулер, немесе теңсіздіктер жүйелері кәсіпорынның әлде транспорт мекемесінің жұмысын жоспарлайтын модель ретінде қарастырыла алынады. Өзінің әмбебаптылығымен қолдануға біршама жеңілділігі арқасында математикалық модельдеу әртүрлі зерттеулерде кең пайдаланылады.
Дегенмен, соңғы жылдары өнеркәсіп басқару саласында өте күрделі мәселелер пайда болуына қарасты, математиканың классикалық сұлбаларына негізделген модельдер көбінесе дұрыс нәтиже бере алмай жүр. Бұл дағдарыстың мына себептерін келтіруге болады. Қазіргі заманда ғалымдар мен инженерлердің зерттейтін жүйелері күрделі ғана емес, сонымен қатар бірімен бірі тығыз байланысып жатқан көптеген объекттерден тұратыны мәлім. Ал осындай жүйелердің елеулі ерекшеліктері бар. Олар мыналар:
- жүйелерді құрайтын объекттердің қарым-қатынастары өте шиеленісті болуы;
- қойылған мәселелердің дұрыс шешімін табу үшін әртүрлі кездейсоқ ауытқулардың әсерлерін ескеру керектігі;
- осы жүйелерде өтетін процесстердің динамикалық қасиеттерінің маңыздылығы.
Осы аталған себептер математикалық модельдеудің жаңа бір ағытының, яғни имитациялық модельдеу бағытының дамуына әкелді.
Имитациялық модельдеу деп, әртүрлі объекттер мен жүйелердегі процесстерді, олардың ықтималдылық қасиеттерін ескере отырып, компьютердің көмегімен бейнелейтін және керекті көрсеткіштерін анықтайтын әдісі атайды .
Сонымен, имитациялық модельдеу - күрделі және бірімен бірі тығыз байланысты бірнеше объекттерден тұратын жүйелерді зерттеуге бейімделген әдіс.
Қазіргі кезде осы әдіс көп салаларда әртүрлі ғылыми және қолданбалы зерттеулерде пайдаланылып жүр. Солардың ішінде мына салаларды атауға болады:
- кәсіпорындардың жұмыс барысының бағдарламасын жасау;
- автоматты телефон станцияларының қызмет көрсету жүйелерін
жобалау;
- көше жүрісін реттеу;
- қойма қорын басқару;
- қару-жарақтың қолдану сапасын бағалау;
- көпшілікке қызмет көрсету жүйелерін жобалау және тағы басқалар.
Имитациялық модельдеуге тағы бір анықтама келтірейік - бұл әртүрлі күрделі жүйелердің математикалық модельдері мен компьютерді пайдалану арқылы эксперимент жүргізуге бейімделген сандық әдіс [3, 4].
Бұл әдісті қолданудың негізі ретінде компьютер арқылы іске асырылатын арнайы модельдеуші алгоритм пайдаланылады. Осы алгоритм, қарастырылып отырған күрделі жүйенің элементтерінің күйін, олардың бір-бірімен байланыстарын және әртүрлі кездейсоқ ауытқулардың әсерін ескере отырып, модельдеуге тиіс. Ал осы әртүрлі ауытқу факторларын бейнелеу үшін кездейсоқ сандар қолданылады.
Осы кездейсоқ сандардың көмегімен нешетүрлі ықтималдық заңдылықтарына бағынышты кездейсоқ шамалар, кездейсоқ процесстер, немесе кездейсоқ ағындарды компьютермен модельдеуге болады.
Айта кететін тағы бір жәй, осы модельдеуші алгоритм, зерттеліп отырған жүйелерде өтіп жатқан процесстерді сипаттаған кезде, олардың әрбір қарапайым қадамын оның логикалық сұлбасына және уақыт тізбегіне сәйкес бейнелеуі қажет.
Соныменен, модельдеуші алгоритм, алғашқы берілген деректерді пайдаланып, зерттеліп отырған процесстердің уақыттың әртүрлі мезгілдеріндегі жағдайын болжауға мүмкіншілік береді.
Осы келтірілген мәліметтерден имитациялық модельдеудің күрделі жүйелерді зерттеуге бейімделгенін және басқа модельдеу әдістеріне қарағанда біраз артықшылықтары бар екенін байқауға болады.
Имитациялық модельдеудің негізгі артықшылықтарының бірі, онымен зерттелетін күрделі жүйелер әр тәңді элементтерден тұра алатындығы. Мысалы, олардың бірі үздіксіз әрекетті болса, екіншісі дискретті бола алады. Екіншіден, бұл элементтер көптеген күрделі мәнді ауытқулардың әсеріне ұшырауы, немесе оларда өтіп жатқан процесстер өте күрделі және шиеленіскен өрнектермен бейнеленуі де мүмкін. Мұндай модельдеу ешқандай арнайы құралдар мен қондырғылар жасауды да қажет етпейді. Тағы бір айтып кететін жәй, ол имитациялық модельдеу кезінде зерттеліп отырған жүйелердің бастапқы шарттары мен әртүрлі параметрлерінің мәндерін оңай өзгертуге болатындығы.
Имитациялық модельдеу басқару жүйелерін автоматтандыру барысында да өте кең қолданылатынын атап өтпеуге болмайды. Осындай модельдеудің арқасында қаралып отырған процесстердің басқаруға ыңғайлы параметрлері мен айнымаларының мәндерін, немесе нұсқау ақпараттары ағынының ең тиімді бағыттарын анықтап, осы деректерді оптимальды басқару алгоритмдерін жасау үшін қолдануға болады.
Имитациялық модельдеу арқылы әртүрлі басқару принциптерін бағалауға да, бірнеше басқару жүйелерінің ішінен ең тиімдісін таңдауға да, осы жүйелердің болашақтағы жұмыс істеу қабілетін болжауға да болады.
Атап өтілген артықшылықтарымен қатар имитациялық модельдеудің, басқа да сандық әдістерге тән, елеулі кемшілігі де бар. Ол осы әдіспен алынған нәтижелердің бастапқы берілген шарттар мен параметрлердің мәніне тікелей байланыстылығы, яғни әр алынған нәтиже зерттеліп отырған роцесстердің алдын-ала белгіленген бір ғана күйіне сәйкес келетіндігі.
Алайда, осы елеулі кемшілігіне қарамастан, имитациялық модельдеу қазіргі кезде күрделі жүйелерді зерттейтін ең нәтижелі әдісі екені мәлім. Ал біраз жаңа жүйелерді жобалау кезінде имитациялық модельдеуден басқа ешқандай әдіс осы жүйелердің болашақ уақыттағы жәй-күйін болжай алмайды.
1.2 Ауыл шаруашылығы өнімдерінің өнімділігін артыруды модельдеуге қажетті деректерді анықтау
Экономиканың ең маңызды саласының бірі - бұл ауыл шаруашылығы. Ауыл шаруашылығы, сонымен қатар өзіне тән ерекшеліктерге ие. Себебі бұл сала төмен табысты болып есептеледі. Ол табиғат климат факторларына тәуелді, ондағы өндіріс мерзімді циклдық жағдайда жүреді. Ауыл шаруашылығы өндіргіш күштерінің даму түрғысынан алғанда да өнеркәсіпке қарағанда нашар. Сондықтан ауыл шаруашылығы кәсіпорындары өзгеріп отырған эканомикалық және технологиялық жағдайларға баяу бейімделеді және салынған капиталдың басқа салалармен салыстырғанда қайтарымы төмен. Ауыл шаруашылығы тиімділігін арттыру мақсатында тиімділік көрсеткіштерін дұрыс анықтаудың маңызы өте зор.
Ауыл шаруашылығындағы өндірістік тиімділік - күрделі экономикалық категория. Онда қоғамдық өндірістің маңызды бөлігі - нәтижелік көрінеді. Экономикалық тиімділіктің критерийі - 1 адам басына шаққандағы ЖҰӨ көлемі болып табылады.
Жалпы ұлттық табыс - өндірістің одан ары қарай ұлғаюының және жетілдірілуінің негізі болып табылады. Таза өнімге кеткен шығынның аз болуы ауыл шаруашылығы өндірісінің тиімділігінің критерийі болып табылады. Бұған материалдық, еңбек және жер ресурстарының рационалды пайдалану арқылы қол жеткіземіз.
Ауыл шаруашылығы өндірісіндегі экономикалық тиімділік түрлері [1]:
- салалық тиімділік;
- ауыл шаруашылығы өндірісіндегі кәсіпорынның тиімділігі;
- ішкі шаруашылық бөлімнің тиімділігі (бригада, ферма, бөлімдер, цехтар, т.б);
- ауыл шаруашылығының жеке салаларының тиімділігі (өсімдік шаруашылығы, мал шаруашылығы);
- ауыл шаруашылығы өндірісінің түрлері мен дақылдар тиімділігі ( картоп, бидай, қант, ет, сүт, т.б);
- жеке шаруашылық іс шаралардың тиімділігі (агротехникалық, зоотехникалық, ветеринарлық, инженерлік).
Осы тиімділіктердің барлық түрлері бір-бірімен тығыз байланысты. Ауыл шаруашылығы нәтижелерінің тиімділігі - ресурстардың тиімді пайдаланылуы, өзіндік құнның төмендеуі, еңбек өнімділігінің өсуі болып табылады.
Ауыл шаруашылығының тиімділігі - ауыл шаруашылығындағы субъектілерінің қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі, жоғары көрсеткішті өнімділікке жетуге қамтамасыз ету қабілеттілігі, табыстылығы, өнім сапасы. Ауыл шаруашылығының тиімділігі көрсеткіштер жүйесінің көмегімен өлшенеді: еңбек өнімділігімен, қор қайтарымдылығымен, өзіндік құнмен, рентабельділік, ауыл шаруашылық өнімдерінің шығымдылығымен және т.б.
Өсімдік шаруашылығы саласының тиімділігін сипаттау үшін жалпы өнім және таза табыс, жер көлемі, еңбек шығындары, негізгі және айналым капиталы толығымен кіреді.
Кәсіпорындардың рационалды мамандануы жерді өндірістің, еңбектің және материалдық құралдардың басты құралы ретінде неғұрлым тиімді пайдалануға септігін тигізеді. Тиімділікті жалпы, тауарлы өнімнің көлемі, жалпы және таза табыстың келесілерге шаққандағы көлемі бойынша анықтауға болады:
- 100 га ауыл шаруашылық жеріне және 100 га жыртындыға;
- жұмыскерге және 1 адам күнге (адам-сағатқа);
- 100 тг негізгі өндірістік қорларға;
- 100 тг барлық өндірістік шығындарға.
Бұл көрсеткіштердін әр қайсысы өндірістік ресурстарды пайдалану бойынша экономикалық ақпарат береді. Мысалы, жалпы және тауарлы өнімнің жер ауданының бір бірлігіне шаққандағы көлемі ауыл шаруашылық өндірістің басты құралы - жердін пайдалану деңгейін сипаттайды.Бұл көрсеткіштердін қатынасы шаруашылықтың тауарлылығы туралы толық көрініс береді. Жер ауданының бір бірлігіне шаққандағы жалпы және таза табыс кеңейтілген ұдайы өндірісті ұйымдастыру тұрғысында жерді пайдаланудың экономикалық жағдайын синтездейді.
Ауыл шаруашылық өндірісін ұйымдастырудың ең маңызды жақтарын сипаттайтын басқа бір қатар көрсеткіштер мен толықтыруларды ұсынады. Жүйелі толықтырушы көсеткіштердің қатарына жатады:
- өнімділік және еңбек ақы;
- өнімнін өзіндік құны;
- күрделі салымдардың тиімділігі.
Ұсыныстарда астық өндірісінін тиімділігінің сапалық жағына ерекше екпін жиі жасалады. Салалық үйымдастыру рационалдылығының ең маңызды көрсеткіштеріне еңбек өнімділігін, өнімнің өз құнын, дақылдың шығымдылығын, негізгі және айнымалы қорлардың тиімділігін, жер және еңбек ресурстарын пайдалануды жатқызған дұрыс.
Жүйені жаңа көрсеткіштермен толықтыру теңденциясына қарсы кейбір авторлар бұл жүйеде негізгі көрсеткішті ерекшелер оны қалыптасып жатқан экономикалық жағдайдың тұрғысынан қолданудың дұрыстығын негіздеуге тырысуда. Мұндай көрсеткіш ретінде көбіне өндірістін рентабелділігі ұсынылады.
Табысы бар кәсіпорын рентабельді болып саналады. Неғұрлым табыс көлемі көп болса, соғұрлым өнім көлемі артады.
Рентабельділік-экономиканың маңызды категориясы. Ол кәсіпорынның табыстылығы мен мен тиімділігін көрсетеді. Табыстылық дегеніміз табыстан кеткен шығынды азайту.
Рентабельділік - ауыл шаруашылық өндірісінің тиімділігін қорытындылаушы көрсеткіш. Ол кәсіпорынның пайдалы, табысты жағын көрсететін экономикалық категория. Онда шаруашылықтың не саланың еңбек, жер, су, материалдық ресурстарын пайдалану тиімділігі көрініс табады.
Рентабельділік пайда сомасының өзіндік құнға немесе негізгі немесе айналым қорларының орташа жылдық құнына қатынасын көрсетеді. Рентабельділіктің өсуіне ықпал етуші факторлар - сатылған өнімнің ассортименті, оның көлемі мен құрылымы, бағасы мен өзіндік құны. Өзін - өзі ақтауды қамтамасыз ету үшін шаруашылықтың рентабельділігі 20 - 25% болуы керек.
Нарық жағдайында, экономикалық дамуды әрі қарай жалғастыруда, өндірістің тиімділігін арттырудың бағыттарын, олардың өсу факторлары мен тиімділікті анықтаудың әдістерін анықтау маңызды міндет болып табылады.
Экономикалық тиімділікті анықтау үшін өндіріс үрдісіне әсер етуші түрлі факторларды анықтау керек. Экономикалық тиімділікті бағалағанда нәтижеге әсер етуші факторларды есептейміз. Ауыл шаруашылығы өндірісінің тиімділігіне егіннің дұрыс пісуі, мал шаруашылығындағы өнімділік және т.б. сонымен қатар еңбек шығындарын есепке аламыз.
Ауыл шаруашылығы тиімділігіне әсер етуші факторлар көп және алуан түрлі. Біреулері ауыл шаруашылығы ұжымдарының қызметіне байланысты, ал біреулері технология мен өндірістік ресурстарды пайдаланып, ғылыми-техникалық прогресіне жету арқылы ұйымдастыру болып табылады.
Табыстың өсуі өнімнің сапасының жетілдірілуіне байланысты. Сапасыз және стандартсыз тауарлардың нарықта арзан бағамен сатылады және кейде нарықтан шығады. Әсіресе, ауыл шаруашылығында бидай, қанттың, жемістердің, сүттің сапасының маңызы зор.Табысқа әсер етуші факторлар бір-бірімен тығыз байланысты және 1 фактордың өзгерісі келесі факторларға әсер етеді.
Ауыл шаруашылығы өндірісінің тиімділігін арттыру жолдарының бірі ол ЖҰӨ арттыру, шығындарды азайту және оның өнімділігін арттыру. Өндірістің соңғы нәтижесіне оның өндіріске кеткен материалдық-қаржылық шығындар әсер етеді. Өндіріс көлемінің артуы, сапасының өсуі, шығындардың аз болуы көлік шаруашылығының дамуына, өндірістің тиімділігінің артуына ықпал етеді.
Ауыл шаруашылығы өндірісінің экономикалық тиімділігін арттыруда өнімнің өткізу арналарының да маңызы зор. Ол арқылы халықтың қажеттіліктерін қанағаттандырады, табыстың өсуіне әкеледі.
Ауыл шаруашылығы өндірісінің экономикалық тиімділігін жетілдіру жолдары [2]:
1. Ауыл шаруашылығы өнімдерінің өндіріс көлемін арттыру:
- ауыл шаруашылығы өнімдерінің өнімділігі;
- ауыл шаруашылығының жануарларының өнімділігі;
- ауыл шаруашылығы өнімдеріне шығынның төмендеуі мен сапасының артуы;
- ауыл шаруашылығы өнімдерінің тауарлылығы.
2. Ауыл шаруашылығы өнімдеріне кеткен материалдық-қаржылық шығынның төмендеуі.
3. Өнімнің бағасының жүйесі және өнімді өткізу арналарының дамуы.
Астық өндірісінің экономикалық тиімділігі және оның деңгейін тұрақтандыру мәселесі бойынша жалпы жағдайға келер болсақ жауап өзінен-өзі тауылып отыр [3]. Елге және оның тұрғындарына жасалған көптеген эксперименттердің нәтижесінде жалпы өндірістің құлдырауы және оның салдары ретінде экономикалық тиімділіктің түсуі байқалады (бұл астық өндірісіне қатысты) Қазақстан республикасында, сондай-ақ жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде қазіргі кезде өндірістік резервтер мен материалдарды қамтамасыз етумен өте қиын жағдайда, ауылда жұмыс істейтін жұмыскерлер мен адамдар көп айдан бері ақшалай еңбек ақы алмайды (тек өнім түрінде).
Мұндай жағдай барлық шаруашылықта байқалып жатқан жоқ, қазір енді аз-аздап жаңа табысты шаруашылықтар пайда болып жатыр (мысалы, қожалықтар). Бірақ бұл өкінішке орай қазір барлық жерде байқалып жатқан жоқ, бұл үшін қажетті түрде шаруашылықта топырақ жағдайын тексеру үшін материалды ресуртар еркін болу керек, жаңа техника, жақсы тұқым сатып алу керек, дақылдарды егуде қорғау шаралары жүргізу керек.
Қазіргі жағдайда деректер базасы деректерден басқа олармен монекуляция жасайтын әдістермен құралдарда сақталады. Деректер базасын қарастырайық ондағы деректермен көп қызметкерлер жұмыс істейді бірақта барлық базаға ешкімнің кіруге мүмкіндігі жоқ әр қызметкер тек қана өзіне тиісті маліметтерді өзгерте алады. Деректер базасына жақын байланысқан түсінік деректер базасын басқару жүйелері (система управление базами данных (СУБД)).
Деректер базасын басқару (МББЖ) жаңадан база құруға оны толтыруға, өзгерістер еңгізуге ақпарат беруге арналған программалық құралдар әлемде әр түрлі. Деректер базасын басқару бір консепцияға негізделген. Ақпарат қайдан шығады, қалай қай уақытта және қандай мақсатта қолданылады. Деректер мен ақпарат арасында қандай айырмашылық бар. Деректер тек олардың мәні қажет болған кезде ақпаратқа айналады, шешім қабылдауға керек болғанда деректер ақпарат болады.
Деректер базасын бір-бірімен байланысқан деректер жиынтығы ретінде анықтайды мынадай сипаты бар. Көп қосымшаларға қолдану мүмкіндігі бар. Қажетті ақпаратты жылдам алып және өзгертуге мумкіндік бар.
2 Ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігін басқарудың модельдік программалық кешенін жобалау
2.1 Имитациялық модельдеу әдістерін талдау
Субъектінің практикалық қызметінің сферасы модельдеу объектісін басқару процесіндегі модельдің қатысына байланысты нақтылануы мүмкін. Бұл жағдайда модельдің келесі түрлері: тіркелуші, эталондық, болжамдық, оңтайланған, имитациялық деп бөлінеді.
Күрделі жүйелерді талдаудағы компьютерлік модельдеу зерттелетін объектінің математикалық-логикалық күйін модельдеу, объектінің қызметтік алгоритміне айналатын, компьютерлерге арналған бағдарламаларды комплексті түрде дайындайтын имитациялық модельдеу болып табылады.
Кез-келген объект күйін имитациялауға болады, бірақ имитациялық модельдеу бәрінен бұрын таңдалған басқару стратегиясына тәуелді күрделі жүйелердің алдыңғы уақыттағы күйін болжаудың зерттелуін қарастырады.
Сурет 2.1 Математикалық модельдеу процесінің жалпы схемасы.
Қызмет етуші құрылғылармен және қоршауға алынған мәлімдемелердің жоғалтуымен, кіріс селмен, s пуассоновтың үлгісін қарап шығамыз, белгі Эрланга жоғалтулармен үлгі сияқты. Бағдарламаны разы қарапайым жазу, мысалы, С немесе Pascal, қажетті таратулар генерациялау және келген және жоғалған мәлімдемелердің саны есептеген. Қарапайымға арналған болжаймыз, не детерминантын тапқан мәлімдемелердің қызмет ету уақыты келеді және біздің стационарлық тәртіпте келген мәлімдеме жоғалту ықтималдығы ынталандырады. Мәлімдемелердің сандары статистикалық көңіл болу сияқты мына ықтималдық анықтап қарауға болады, үстінен түскендердің барлық құрылғының бос болмаған, келген мәлімдемелердің жалпы санын, қашан стационарлық тәртіп жеткенде. Табиғи сұрақ, талдағышты бұл жағдайда ынталандыратын: қандай түр жүйе параметрінің көрсетілген ықтималдық функционал тәуелділігін болады, сондай, мысалы, күшейте түскендік сияқты кіріс селді, қызмет ету орта уақыт және құрылғылардың саны ма? Бірақ басқа сұраққа тағы ертерек жауап беру керек: қалай стационарлық тәртіп жақында орналасады, қанша тактілердің сәндіні уақыттар үшін керек болып қалады ма? Аралап шығу теориядан, тек қана асиптотикалық стационарлық тәртіп мүмкін жетеді, уақыттардың ұмтылуы жанында шексіздікке, егер уақыттардың бастапқы кезеңде тек қана ол бар болмайды. Бірақ сондай жорамал нақтылықтар талапқа сай болмайды, дәл осылай үлгілеу сияқты қайсы айқын күй-жағдайдан бастау керек, мысалы, барлық құрылғылар азат кезде. Өкінішке, кепілдеменің қайсыбір осында беру математикалық үлгісіз мүмкінсіз, бірақ оның барысы, асылы, керексіз еліктеу үлгілеу істейді. Қарапайым тәжірибеліде әдеттегідей түседі: бірінші жүз қорытынды көрсеткіштердің есеп-қисабы жанында лақтырып тастайды (мыңдар, он мыңдардың) кіріс мәлімдемелерді.
Жорамал жасаймыз, не бізге белгілі, қанша стационарлық тәртіпке үлгі келтіруіне арналған мәлімдемелердің түсуі тиіс. Қанша тағы келеді генерациялауға, томға сенімділік табу үшін, не жоғалған мәлімдемелердің бақылайтын үлесі жеткілікті таяу шығындардың нағыз ықтималдықтары ма? Басқаша айтқанда, қаншалықты сұрыптау көлемі ұлы тиісті болу, ол таныстырылуы үшін бе? Және әйтеуір, не жақсырақ - ұзақ тәжірибе бір ертіп әкелу немесе бірнеше көбірек қысқалардың? Қалай болғанда, еліктеу тәжірибе орнатып қоюы жанында бұл сұрақтарға жауап беру керек, және болжаймыз, не жауаптар алынған. Не бізде болады? Біз бекіту жасай аламыз, не есептеп шығарылған жоғалған мәлімдемелердің үлесі тәжірибе нәтижесінде s берілген параметрлері жанында және - мынау және жазықтықтары тап осы нүктеге шығындардың функция мағынасы бар B(s; )?
Сайып келгенде, біз көрінетін, сандық мағына, бізге еліктеу тәжірибе, қателердің үш үлгі ықпалын жасауы мүмкін:
- қатенің, жорамал артынан көрінушінің, не стационарлық тәртіп қайсы уақыттың артынан жетеді;
- қатенің сұрыптау көлем аяқ-қолдары, дәл осылай қандай сияқты стационарлық тәртіпке кіруден кейін генерацияланады тек кіріс мәлімдемелердің ақырғы саны;
- қатенің, көрінушінің себебі кездейсоқ сандардылардың бағдарламалық генераторлары жалған кездейсоқтық жүйеліліктерді шынында генерациялайды.
Егер көру прагматикалық нүктелері тоқтата тұру және есептеу, не үлгілеу ұзақтығы соншама ұлы, ал шебер кездейсоқ сандардылардың генераторы жазылған, не бәрімен бұл қателерді елемеуге болады, алдындағы және мына оқиғада барлы аламыз тек біреуіннің нүктені қисық, B(s; ). Қиындықтарды принципшіл шақырмайды, бірақ жеткілікті сан іс жүзінде разы жалықтыратын және қымбат өткізу айдап өтетін жолдардың, B(s; ) графигін алу үшін, бірақ s бір мағынасына арналған. Бірнеше график алу үшін, процесте мынау керек, қайта айту үшін s кездейсоқ. .
Қазір болжаймыз, не қызмет ету тұрақты уақыты біз кездейсоқ ауыстырдық, суреттелетін экспоненциалды тарату. Дисперсия артуы кіріс шығатын мөлшерлер дисперсияны үлкейтеді, алуға арналған, сондықтан көз алдына келген, тап осылардың керек болып қалады, жіңішке көбірек сәндінің уақыттардың. Бірақ біз дәл анықтауға ешуақытта істей алмаймыз, нақты сақтау жанында бірдің (немесе екінің) кезеңдердің кіріс кездейсоқ мөлшер қисықты біз солай алдық ғой (яғни ол тарату түріне емес тәуелді болады, ал тек қана кезеңдерге) немесе бұл қисықтар тек қана ұқсас, ал олардың математикалық маңызы барлық - сөйтсе де әр түрлі. Немесе, мысалы, біз кіріс параметрінің Vвых қайсысыз мөлшер тәуелділігін зерттейміз i1 және i2. болжаймыз, не тәжірибелердің нәтижелері күдіктенуге рұқсат етеді, не тәуелділік Vвых(i1i2) түрін шынында болады. Қалай сондай болжам қызығарлықтай болуы, тек қана еліктеу жолмен бәрі-бір сәті түспейді оның іспен көрсету. Және жоғалған мәлімдемелердің бір ескерпе саны тағы жалпыға олардың санға уақыттардың үлкен дәуірінің артынан.
Бірақ интуициялық анық (және қатал іспен көрсетуге болады), не тағы оның дәулетті бағалауымен келеді және сондай: уақыттардың дәуірлердің ұзақтықтардың сома көңіл болуы, қашан барлық құрылғылар бос болмаған, үлгілеу уақыттарының жалпыға болатын. Бірақ теорияда бұлар мағыналары бірдей болуы тиісті, еліктеу тәжірибе жанында сөзсіз олар әр түрлі болады. Және қайтадан ешкім айтпайды, принципшіл мынау айырма немесе шынында оның жоқ болуы. Ал сезу сондай оқиғаларға жиі әкеледі. Барлық бұл ескерпелер салыстыруда еліктеу үлгілеу әлсіздігін көрнекті табады, аналитикалық және томға сөйлейді, не томға қолдануға оны ереді және том тек қана оқиғада, егер оңайлатылған математикалық үлгі өз мүмкіншіліктерін қолданып аяқтаса, ол көбірек дәлді болмайды салу .
Белгілі еліктеу арқасында үлгілеу жоғарылату нәтижесін жасай алады, жіңішке регенерация әдісі. Осы қасиет, әдіс шексіз қайталанатын күй-жағдайға сәйкестікке қояды, сәйкес қайсыға онан арғы жүйе мінез-құлықтары, орнында болғанның мына күй-жағдайда, алдыңғы тарихтен тәуелді болмайды. Циклдердің жүйелілік сияқты жүйе эволюциясын анықтап қарауға болады, статистикалық тәуелдісіз және бірдей таратылған.
Әрбір цикл регенерация күй-жағдайына қайтарумен аяқталады. Әдіс құндылығы томға түзеледі, не ол кездейсоқ мөлшерлердің корреляцияға тәуелдісіз кездейсоқ мөлшерлердің жүйелілігін белгілейді және демек, кездейсоқ мөлшерлердің корреляциялауды қолдану рұқсат етеді және, демек, орталық шекті теорема қолдануы рұқсат етеді. Оның классикалық қалыптастыруына , қоса егер R1, R2, ..., Rn - тәуелсіз жағдайларда регенерация әдісін қолдану жиі көмектеседі.
Имитациялық тәжірибе нәтиже алу мақсатында жүргізіледі, оның орнына қарастырылып отырған жүйенің түрлі сипаттамалары жүреді. Модельдеу кезінде қажетті түсініктемелерді кез-келген жолмен алып, келесі өңдеу үшін сақтап отыру керек. Есептеу әдісіне, сақтаудың периодтығына және нәтижелерді статистикалық өңдеу әдісіне жалпы ұсыныс беру өте қиын, себебі бұл біз нені зерттейтінімізге тәуелді. Қарастырып отырған өлшемнің ағымдағы түсініктерін, мысалы, шерек ұзындығы, динамикалық массивке немес олар көп болса құжатқа жазып отыру керек. Тәжірибе аяқталғаннан кейін бұл массивке немесе құжатқа статистикалық талдау жасауға болады және осының негізінде осы немесе басқа сенімділікпен кездейсоқ өлшем моментін алуға және оны тарату заңының гипотезасын шығаруға болады, сонымен қатар нәтижелерді графикалық түрде көрсетуге болады. Ал егер бізді тек орта мәні ғана қызықтырса, онда массивсіз негізгі циклдың әр тактысындегі орта мәнді жиі есептеуге болады.
- і тактідегі а өлшемінің орташа мәні болсын, онда
Егер а кластардың жағдайының айнымалысына кірмейтін тривиалды сипаттамасы болса, онда aj есептеу үшін класстың жабық әдісін бөлек жазуды талап етеді.
Имитациялық модельдеудің үш әдісі бар: аналитикалық, статикалық модельдеу және аралас (комбинированнный) әдіс. Имитациялық модельді басқару блогы ішкі әрекеттерді имитациялау, объектінің математикалық модель және нәтижелерді өңдеу блогынан тұрады (2.2-сурет).
Сурет 2.2 Имитациялық моделді басқару блогы.
Алгоритмнің күрделілігі оны орындауға жұмсалатын уақыт пен қажетті ресурстар (ЭЕМ, оның жад көлемі, қажетті ақпараттықбағдарламалық жабдықтар) арқылы анықталады.
Құрастырылымды емес объектінің негізгі күрделілік бағасы оның шексіз көп элементтерінің болуымен байланысты болады. Элементтердің мұндай жиыны дискретті әлі үзіліссіз ұйымдастырылуы мүмкін.
Құрастырылымды емес объектілер негізінен сапалық жағынан бағаланады.
Егер объект күйі белгілі заңдылықтарға бағынып, бастапқы шарттармен бірмәнді анықталса, сейкес детерминациялық модельдер белгілі физикалық, математикалық, экономикалық заңдар негізінде оның болжамдылығы тұрғысынан сандық бағалануы мүмкін.
Детерминациялық модельдер ортасынан күйі модельденуші объект күйі сияқты бастапқы шарттардың өзгеруіне сәйкес орнықты модельдер бөлінеді.
Модельденуші объектіге түрлі кездейсоқ әсерлердің ықпалын ескеріп, объект күйінің ықтимал (стохастикалық, индетерминациялық) моделін құру қажет. Ықтимал модельдің сандық бағасын ықтималдық теориясы мен математикалық статистика негізінде алуға болады.
Индетерминациялық модельдер орта мән (математикалық күтім), орта мәннің орташа ауытқуы (дисперсия) сияқты көрсеткіштермен сипатталады.
Модельдерді келесі параметрлер бойынша сандық бағалауға болады:
Объектінің сыртқы түрін модельдеуде:
- физика-химиялық сипаттамалар арқылы (өлшемі, салмағы, түсі т.с.с.) берілетін дәлдік (өлшеу қателігі);
- пропорцияны, масштабты сақтау;
- объект құрылымын модельдеуде:
- нақты көрсеткіштер:
- бейнеленетін элементтер мен олардың өзара байланыстарының үлесі (пайыз);
- элементтер салмағы мен олардың арасындағы байланысты бейнелеу дәлдігі (дөңгелектеу қателігі).
- объект құрылымын деталдау (ірілендіру);
- ықтимал көреткіштер:
- элементтер санының орташа мәні мен бұл мәннен орташа ауытқуы (дисперсия);
- орта бағалардың дәлдігі (сенімділік аралығы);
Объект күйін модельдеуде:
Нақты көрсеткіштер:
- объект қатысатын себеп-салдарлық байланыстарды ескеру дәлдігі (есептеу қателігі);
- дискретті модельдер (дербес жағдайда сандық) көмегімен үзіліссіз процесстерді модельдеуде дискреттеу қадамдары (кванттық уақыт периоды);
- модельдеу процесін уақыт параметрі бойынша бейнеленуінің пропорционалдылығы (теңөлшемділігі);
Ықтимал көрсеткіштер:
- модельденуші объект күйі параметрлері таратылымының ықтимал заңдары;
- объектінің бақыланатын күйі мен оның моделі арасындағы айырымның статистикалық мәнділік деңгейі.
Модельдерді келесі параметрлер бойынша сапалық бағалауға болады:
- модель мен объектінің ұқсастық алмасу дәрежесі (жоғары, орта, ұқсастықтың төменгі дәрежесі);
- модель бойынша объектіні тану дәрежесі (талынды, тануға болады, танылмайды);
- модель бойынша объект күйін алдын-ала болжау дәрежесі.
Имитациялық модельдеудің функционалдық схемасы 2.3-cуретте келтірілген.
Сурет 2.3 Имитациялық модельдеудің функциональдық схемасы.
Адамдардың танымдық-еңбек қызметі процесіндегі өзара қызметтің арнаулы түрі ретіндегі коммуникация болып табылады. Мекемені (оның ішкі саласын) сыртқы ортамен байланыстыратын барлық элементтердің жан-жақты (әсіресе ақпараттық) өзара қызметінің шарты болып табылатын арнаулы құралдар, тәсілдер, әдістер, рәсімдер, технологиялардың кешенді түрде жүйелі қолданылуы болып табылады. Қоғамға адал, құрметпен қарауға негізделген басқаруды жүзеге асыруға негізделген принциптегі ақпараттық-талдамалы қызмет жүйесі.
Мекемедегі жобаның ортасы:
Жобаның ортасы
Жобаға қатысушылар
Жобаға қатысушылар
Жобаға қатысушылар
Жобаның менеджер
Жоба тобы
Жобаны жасау
Кіру
Шығу
Сурет 2.4 Мекемедегі жоба ортасының құрылымы.
Қызметтің екі жақты бағыты: бір жағынан, мінез-құлқы, пікірі, көзқарасы мекеменің қызмет етуі мен дамуына ықпал ететін адамдардың күтуіне жауап беру, ал екінші жағынан осы адамдардың іс-әрекетін ынталандыру. Математикалық модельдеудің аналитикалық әдісі жаппай қызмет көрсету теориясын ықтималдықтар теориясының аппаратын қолданады. Нақты жүйенің көптеген модельдері жаппай қызмет көрсету жүйесінің теориясы негізінде құрылады: ЖҚЖ жаппай қызмет көрсету жүйесінің сипаттамасы ретінде базалық және ЖҚЖ жаппай қызмет көрсету желісінің желілік моделі.
Аналитикалық модельдің өндіріп шығару процесі кезінде параметрлер тізімі және құрамын және жаппай қызмет көрсету теориясының терминдері бар моделдерінің сипаттамаларын анықтау қажет, және зерттелініп отырған жүйенің сипаттамалары мен параметрлері арасында қарым - қатынас орнату, яғни модельдің параметризациясын орындау керек [14]. Жүйелік және модельдік параметрлер номенклатурасы және құрамы жалпы жағдайда айырықшалынатынын ескере отырып, модельдің параметризациясы этапында орындалатын жүйелік және модельдік параметрлер мағыналары және сипаттамалары арасында ұқсастықты орнату кажет. Математикалық модельді аналитикалық әдіспен құрған кезде қысқартылған рұхсат ету реттері қолданылады.
Компьютерлік желіні модельдеу кезіндегі көптеген көздер жаппай қызмет көрсету моделін келесідей рұхсат етулер мен қысқартулармен қолданады. Компактілі аналитикалық нәтижелер алу үшін тапсырыстар түсетін аралықтағы интервалдар Марков немесе пуассон таралуы бойынша сипатталады [13]. Жаппай қызмет көрсету теориясы ММК моделі үшін коммутаторда орындалатын процестерді қысқаша сипаттайтын кезектің орташа ұзындығын және кірістегі ағыны мен қызмет көрсету уақыты сипаттамаларына байланысты кезекте тапсырыстар күтудің орташа уақытына баға беруге мүмкіндік береді. ММК моделі көмегімен қызмет көрсету жүйесін дестелер коммутациясымен жақын түрде модельдеуге болады.
Коммутатор магистралінің өткізу қабілеті порттар кірісіне мәліметтер түсу жылдамдығы нан N2 үлкен. Бұл жағдайда шина кадрларды паралельді режимде таратады, және кадр тарату кезіндегі кадрға толығымен кідіріс енгізбейді. Шина барлық порттардан біруақыттағы мәліметтер ағынын таратуды қамтамасыз етеді және коммутатор блокталмаған болғандықтан мәліметтер тарату жолына кідіріс енгізбейді [6]. Моделдеу кезіндегі қарапайым ағынның басты рөлі анықталады: қарапайым немесе бізге жақын ағындар тәжірибеде жиі кездеседі.
Сонымен қатар ЖҚЖ талдауы кезінде қанағаттанарлықтай нәтижелер алуға болады, кез келген құрылымдағы кірістегі ағынды тура сондай интенсивтілігі бар қарапайым ағынмен алмастыру арқылы. Қарапайым ағынға тән, қысқа уақыт аралығында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz