Апикальды меристемаларды криосақтау

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Биология факультеті

Генетика және молекулалық биология кафедрасы

Бітіру жұмысы

Алма гермоплазмасының криогенді коллекциясын жасау

Алматы - 2010

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

Жемісті культураларды генетикалық жақсартудың негізгі шарттарының бірі - шаруашылыққа құнды белгілерге ие өсімдіктердің жабайы формалары мен мәдени түрлерінің генофондын сақтау болып табылады. Қазіргі кезде өсімдіктердің генетикалық материалын сақтаудың бірнеше тәсілі бар. Бәрінен бұрын, бұл далалық гендер банкі мен помологиялық коллекциялар.

Әлемдік практикада генетикалық материалды сақтаудың дәстүрлі формаларын толықтыру ретінде баяу жүретін метаболизмді қамтамасыз ететін, гермоплазма үлгілерін in vitro криоконсервациялаудың биоинженерлі әдістері кең қолданылады.

Криоконсервацияның артықшылықтары: егу аудандарын үнемдеу, вирустар мен патогенді микроорганизмдерден таза өсімдік алу, көбею коэффициентін мың есе арттыру, сирек кездесетін және жоғалып бара жатқан өсімдіктердің сорттары мен формаларының генофондын ұзақ уақыт сақтау мүмкіндігі [1] .

Криосақтау - бұл өсімдік ұлпаларын, мүшелерін және клеткаларын терең мұздату және өте төмен температурада сақтау әдісі (-196 ⁰ C) . Бұл обьектілердің генетикалық сипаттамаларын кез келген мерзімде сақталуына мүмкіндік береді. Бұл әдіс арқылы әр түрлі материалдарды, бөліп алынған протопласттардан бастап ұрық пен тұқымдарға дейін сақтауға болады [2] .

Жұмыстың мақсаты алманың селекциялық құнды сорттары мен формаларының криогенді коллекциясын жасау және алма гермоплазмасын сұйық азотта сақтау ұзақтығының әсерін анықтау болып табылады.

Міндеттері:

- пробиркалық өсімдіктердің апикальды меристемаларын бөліп алу және культивирлеудің әдістемелерін жетілдіру;

- алма меристемаларын криосақтау әдісінің оптимизациясы;

- алма гермоплазмасының коллекциясын жасау.

1. НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1. 1 Әдебиетке шолу

1. 1. 1 Криобиологияның дамуы

Өсірілетін материалды сақтаудың ең тиімді және сенімді әдістері криогенді әдістер болып табылады. Температура өте қатты төмендегенде, яғни материал мұздағанда, зат алмасу толық тоқтап, сақтау кезінде молекулаларда айтарлықтай физико-химиялық өзгерістер болмайды [1, 2] .

Өсімдік клеткаларын сақтаудың криогенді әдістері өткен ғасырдың алпысыншы жылдарында жасала бастады, алайда 1905 жылы-ақ сұйық азотта тұқымдар мұздатылған. Өсімдіктердің суыққа төзімділігін зерттеуді 1908 жылы академик Н. А. Максимов бастаған [3] .

Клеткалық және ұлпа культураларын ең алғаш 30 жыл бұрын мұздата бастады. Бұл жұмыстарды И. И. Туманов, Р. Г. Бутенко мен И. В. Оголевец жемісті дақылдардың каллустарымен жүргізді [4] . Каллустарды сұйық азот температурасына дейін мұздату мүмкіндігін А. Сакаи мен И. Сугавара терек ұлпасында, М. Такучи маршанция ұлпасында көрсетті [5] . Бұл жұмыстарда каллустарды алдын-ала шынықтырып, қант мөлшері көп орталарда өсірді. Суспензиялы культураларды зерттеуді Кватран зығыр клеткаларынан бастап, Латто, И. Сугавара, А. Сакаи мен Б. Финкль сәбіз, темекі, т. б. өсімдіктермен жалғастырды [3] . Б. Финкль мен Дж. Ульрих криопротекторлардың әр түрлі қатынасын пайдаланып, қант қамысының суспензиялы және каллус клеткалары культурасын сәтті мұздатуға қол жеткізді [6] .

Қазіргі кезде әр түрлі жеміс-жидекті дақылдардың меристемаларын криоконсервациялау әдістерін жетілдіру жұмыстары жүргізілуде. АҚШ-та криоконсервация бұрыннан бері жеміс-жидекті дақылдар мен жүзімнің генетикалық материалын сақтаудағы негізгі әдіс болып табылады. АҚШ-та өсімдіктер гермоплазмасын сақтаудың Ұлттық жүйесі құрылған. Мұнда 1983 жылдан бері суықта сақтау, ал 1987 жылдан бері криосақтау әдістері қолданылады.

Қазақстанда криосақтау бағытындағы жұмыстар 2002 жылдан бастап Ұлттық Ғылым Академиясының академигі, профессор И. Р. Рахимбаевтың жетекшілігімен Өсімдіктер физиологиясы, генетикасы және биоинженериясы институтында жүргізіле бастады [7, 8] .

Ресейдің Қиыр Шығысының 5 регионында өсетін өсімдіктердің 33 тұқымдасының 103 түрінің тұқымдарының криотөзімділігі зерттелген. Зерттелген түрлердің тұқымдарының 89, 1%-ның криосақтау процесінде тіршілік қабілеті төмендемегені анықталды. Тұқымдардың төмен температураға жауап реакциясының популяция аралық өзгергіштігі алты түр үшін анықталды. Терең анабиозды тудыратын сұйық азотта тұқымдарды мұздату - оларды ұзақ уақыт сақтау режимі ретінде қолданылуы мүмкін. Генетикалық әртүрлілікті популяция деңгейінде алдын-ала бағалау түр генофондының мобилизациясын жүргізуге мүмкіндік береді. Алынған нәтижелер жабайы өсетін флораны сақтау және табиғи ресурстарды қалпына келтіру мақсатымен тұқымдар банкін жасауда маңызды саты болып табылады [9] .

1. 1. 2 Өсімдік материалын криосақтаудың ерекшеліктері

Қазіргі кезде клетка ұлпалары мен мүшелерді терең мұздату медицина мен мал шаруашылығында кең қолданылуда. Криосақтаудың қиыншылықтары өсімдік клеткаларының ерекшеліктерімен байланысты: өлшемі үлкен, вакуольдерінің болуы, судың көп мөлшері. Мұздату және қайта ерітіп алу кезінде клеткалардың осы ерекшеліктері арқасында клетка мембраналары күшті зақымдалады. Мұздату кезінде клетканың өлуі бірнеше себеппен болады. Клеткалардың зақымдалуы клетка ішінде де, сыртында да мұз кристалдарының түзілуімен байланысты. Мұз кристалдары алдымен клетка сыртындағы ерітіндіде, яғни клетка сыртындағы кеңістікте пайда болады. Цитоплазманың қату нүктесі -1 ⁰ C, алайда клеткалар -10 ⁰ C-15 ⁰ C-қа дейін қатпайды, өйткені плазмалемма клетка сыртында түзіліп жатқан мұз кристалдарының клетка ішіне өтуіне кедергі жасап тұрады. Клека ішінде мұз кристалдарының түзілуі клетканың мембранасын зақымдайды [2] .

Егер температура баяу төмендесе, клеткадағы бос сулар клетка сыртына шығып, сыртқы кеңістікте түзіліп жатқан мұз кристалдарына қосылады. Жылдам мұздатқан кезде дегидратация процесі жүрмей, бос су клетка ішінде, яғни цитоплазмада мұз кристалдарына айналады. Баяу мұздату кезінде клетка ішінде мұз кристалдары мүлдем түзілмеуі мүмкін, алайда бұл кезде протоплазманың қысылуы және күшті дегидратация процесі жүреді. Клетканың сусыздануы мұз түзілуі нәтижесінде клетка сыртындағы ерітіндінің концентрленуінен жүреді. Плазмолиз және ол тудырған осмостық стресс клетканың өлуіне әкеліп соғады [10] .

Криозақымдалудың 2 факторлы гипотезасы бар. Бірінші фактор - мұздың түзілуі (мұздың клеткаішілік кристалдары тез мұздатқанда механикалық зақым келтіреді) . Екінші фактор - мұздың түзілуімен байланысты клетканың сусыздануы, осмостық стресс.

Әртүрлі зерттеулерде осмотикалық зақымдалу эффектісі клетка ішіндегі көлемнің азаюымен, клетка сыртындағы және клетка ішілік заттардың концентрациясы, рН өзгеруі және ферменттердің активтілігімен байланысты деп көрсетіледі.

Бұл мәселені шешу үшін өсімдік ұлпаларын криоқорғаудың екі негізгі стратегиясы ұсынылады:

- криоқорғайтын заттарды қосу,

- қатуға, мұзға айналуға қабілетті судың көп бөлігін буландыру жолымен жою.

Бұл екі стратегияның мақсаты - ұлпалардағы мұздың түзілуін азайту немесе болдырмау [11] .

Плазмолизге ұшыраған клетка

Мұз кристаллдары

А) Б)

Сурет 1. Клеткаларды мұздату: А) Жылдам, Б) Баяу

Криосақтаудағы барлық тәсілдер осы зақымдаушы екі факторды баланстауға бағытталған.

Терең мұздату үшін әр түрлі клеткалар, ұлпалар мен мүшелер, каллус және суспензиялық культуралар, протопласттар, эмбриоидтер, тұқымдар, сонымен қатар апикальды меристемалар қолданылады.

Дәл осы апикальды меристемалар өсімдіктердің регенерациясын қамтамасыз етеді, өйткені бұлар бастапқы өсімдіктердің дәл генетикалық көшірмелері болып табылады.

Апикальды меристемаларды in vitro жағдайда қоректік орталарда өсірілетін асептикалық өсімдіктерден, өркендерден бөліп алады.

1. 1. 3 Өсімдік клеткаларының төмен температураларға бейімделу жолдары

Мұздатудың өсімдік организмінің құрылымдық және функционалдық бүтіндігіне әсерін зерттегенде, төмен температура өсімдік құрылымының әр түрлі деңгейінде комплексті өзгерістер тудыратыны анықталды.

In vivo жағдайда табиғи суыққа төзімділік пен in vitro жағдайда криотөзімділік бойынша әр түрлі зерттеу нәтижелері өсімдіктер клеткаларында гипотермия кезінде, төмен температуралық факторға бейімделуге бағытталған белгілі бір механизмдер әсер ететінін көрсетеді [7] .

С. В. Климовтың статьясында [12] өсімдіктер құрылымының әртүрлі деңгейлерінде (организмнен молекулалық деңгейге дейін) өсімдіктердің төмен температураға бейімделуінің әртүрлі жолдарын бір стратегия аясында қарастырған.

Организм деңгейінде бұл стратегия кеңістік пен уақытта өсімдіктердің бейімделіп орналасуы арқылы іске асады. Бұл активті және пассивті қорғаныс есебінен суықтың әсерін біршама жақсарту немесе болдырмауға; өсімдіктің жылуды сақтауына; қоршаған ортадағы жылуды жұтуға; т. б. мүмкіндік береді.

Ұлпа деңгейінде мына механизмді бөліп көрсетеді: клетка аралық мұз түзу - клетканың беткі жағында немесе протопласт пен клетка қабырғасы арасында мұздың түзілуі болмайды, екінші жағынан, мұз түзілуі кезінде бөлінетін жылу әсерінен протопласт қызуы жүреді. Ұлпаны сусыздандыру - ұлпадағы су мөлшерін азайтып, төмен температуралық зақымдалулардың алдын алудың ең тиімді тәсілі.

Ұлпаны салқындату - мұзға айналу болмаған кезде ұлпа сұйықтығының қату нүктесінен төмен, мұздауы, сууы.

Төмен температураға бейімделудің клеткалық деңгейін майда, ұсақ клеткалық бағытында клеткалардың құрылымдық өзгеруі, клетка қабырғаларының қаттылау болуы, цитоскелеттің деполимеризациясы, протопласттағы судың азаюы, протопласт қызметінің өзгерістері құрайды.

Субклеткалық деңгейде органеллалар саны мен өлшемдерінің өсуі бақыланады. Әсіресе бұл өзгеріс энергия беруші органеллалар - митохондрия мен хлоропластарға байланысты.

Мембраналық деңгейде көптеген инвагинация мен қатпарлардың пайда болуы арқылы мембрананың жалпы ауданы өседі, липидті қосқабатта белокты бөлшектердің орналасу тығыздығы төмендейді. Мембрананың өз қызметін сақтап қалуы клетка үшін өте маңызды. Алайда төмен температуралар липидті қосқабаттың қатаюымен клетка үшін зиянды мембрананың сұйық кристалды күйден гель күйіне ауысуына әкеп соғады.

Молекулалық деңгейде негізгі молекулалық және сандық өзгерістер болады. Полярлы липидтер, соның ішінде суды ұстап қалу қабілеті жоғары және зарядталған топтардың болуы тән фосфолипидтер де интенсивті синтезделеді. Сәйкесінше бейтарап липидтердің үлесі азаяды. Май қышқылдарының ішінде ұзын тізбекті қанықпаған қышқылдар көбірек синтезделеді. Суықпен шынықтыру кезінде мембрананың фосфолипидтерімен қанықпаған май қышқылдарымен баюы мембрананың фазалы ауысу нүктесін температура төмен аумаққа жылжытады.

Қазіргі кезде организмнің төмен температураға бейімделуінде маңызды орынды мембрана липидтерімен қоса, белоктар да алады. Ферментативті бейімделудің негізгі типтері:

1) модуляционды типті бейімделу - мұнда біріншілік құрылымы өзгермей, төмен температураларда фермент активтілігінің бейімделу өзгергіштігі туады;

2) сандық бейімделу - фермент концентрациясында бейімделу өзгергіштігі пайда болады;

3) сапалық бейімделу - “изоферменттер” синтезделеді [13] .

Өсімдіктердің төмен температураға деген бейімделу реакциясының ең жақсы зерттелгені суда еритін көмірсулардың жиналуы: сахароза, фруктоза, глюкоза, т. б. Суда еритін көмірсулар өсімдіктердің төмен температураға төзімділігін клетканың мембраналық жүйесіне криопротекторлық әсері, энергия көзі ретінде метаболитті әсері, клетка ішінде мұздың түзілуін азайтатын осмостық әсері арқасында жоғарылатады.

Соңғы кезде қанттар криопротекторлар ретінде әсер етіп қоймай, тікелей плазмалемманы модификациялайды деген мәліметтер бар [4] .

Суда еритін көмірсулардың жиналуы мүмкін әртүрлі құрылым деңгейінде өсімдіктердің төмен температураларға бейімделу тәсілдері мен жолдарын бастайды.

In vitro криосақтау әдісі криотөзімділікті клеткалық деңгейде зерттеп, өсімдіктерді өте төмен температураларға бейімделу механизмдерін анықтау үшін қолданылады. Өсімдіктердің in vivo жағдайдағы бейімделу механизмдерін білу in vitro жағдайда төмен температураларға бейімделу тәсілдері мен жолдарын жасау үшін қажет.

1. 1. 4 Криосақтаудың негізгі сатылары

Өсімдік клеткалары мен ұлпаларын криосақтаудың сатылары:

1) Өсімдік материалын алдын-ала өңдеу

2) Ұлпаларды криосақтаудың бір әдісімен мұздату

3) Сұйық азотта сақтау

4) Жылдам еріту

5) Криопротектордан тазарту

6) Меристемаларды рекультивирлеу және өсімдіктер регенерациясы (сурет 1) .

Сатылардың әрқайсысын толығырақ қарастырайық.

Өсімдік материалын алдын-ала өңдеу. Мұздату кезінде өсімдік клеткаларының өлуінің себебі, жоғарыда айтылып кеткендей, клетканың ішінде мұздың түзілуі және оның мембраналарының механикалық зақымдалуы клетканың сусыздануы нәтижесіндегі осмостық стрестің әсері болып табылады. Криосақтауда қолданылатын тәсілдердің барлығы зақымдаушы факторлардың әсерін азайтуға бағытталған.

Криосақтау кезінде өсімдік материалын алдын-ала өңдеу өсімдіктер криопротектордың әсерін және мұздату процедурасын жеңіл өткеру үшін қолданылады [14] . Өсімдіктерді алдын-ала өңдеудің басты мақсаты − жоғары концентрленген және көбінесе улы зат болып келетін криопротекторларды енгізгенге дейін клеткаларды сусыздандыру. Кейбір алдын-ала өңдеулерде сусыздандыру мен мембраналарды тұрақтандыру бірге жүргізіледі.

Өсімдік материалын алдын-ала өңдеудің үш тәсілін бөліп көрсетеді: 1) Суықты акклиматизация; 2) Химиялық өңдеу; 3) Ұлпалардың дегидратациясы.

Криосақтау тиімділігін жоғарылатудың бір тәсілі - in vitro жағдайдағы өсімдіктерді суықпен өңдеу немесе акклиматизациялау. Іn vitro жемісті дақылдардың акклиматизациясы үшін негізінен тұрақты температураларды пайдаланады: 5 ^o C, 8 сағат жарықта немесе 4 ^o C, қараңғы жағдайда. Алайда акклиматизация үшін әр түрлі температураларды пайдалану (22 ^o C/-1 ^o C) сұйық азотта мұздатудан кейін меристемалардың тіршілік қабілетін айтарлықтай жоғарылатады [15] .

Іn vitro өркендерді ауыспалы температурада (8 сағат 22 ⁰ C, жарық 10мкмоль м ^-2 c ^-1 /16сағат -1 ⁰ C, қараңғыда) клима камерада жүргізу ұсынылады. Әр түрлі дақылдар үшін акклиматизацияның оптимальды үзақтығы 1-4 апта аралығында болады. Қарақат үшін 1-2 апта жеткілікті, ал таңқурайға - 2-3 апта, алмаға - 3-4 апта қажет [16] .

Алманың асептикалық өркендерін ұзақ уақыт суықпен өңдеудің криосақтаудың әр түрлі екі әдісін ( витрификация, инкапсуляция-дегидратация ) пайдаланғанда, криосақталған меристемаларға әсері зерттелді. Іn vitro өркендерді ауыспалы температурада (8 сағат 22 ⁰ C, жарық 10мкмоль м ^-2 c ^-1 /16сағат -1 ⁰ C, қараңғыда) 3 апта бойы өсіргенде, криосақталған меристемалардан өркендердің пайда болуы жоғары пайызды көрсетті (50-80%) [17] .

Суықты акклиматизация тропикалық өсімдіктер үшін тиімді болмаса да, басқа өсімдіктер үшін тиімділігі жоғары тәсіл болып табылады. Бұл тәсіл крахмалды гранулалар, липидті қоспалар, қанттардың мөлшері мен клеткалардың құрғақ салмағын көбейтеді.

Суықты акклиматизацияны өсімдіктің төмен температураларға төзімділігінің табиғи механизмдерін іске қосу үшін пайдаланады.

Акклиматизацияланған өсімдіктерден бөліп алынған меристемалардың тірі қалу деңгейі криосақтаудан кейін 2 есе артады [18] .

Мембрананың зақымдалуы мұздату кезінде пайда болатын ең алғашқы белгілердің бірі болып табылады. Мұздату-еріту циклі кезінде меристемалардың протопласттарында лизис жүреді. Өйткені дегидратация кезінде клетка мембраналары майда везикулалар түзетін заттан айырылып қалады. Осы везикулалар еріту кезінде қайта қосылмағандықтан, протопласттарда лизис жүреді. Акклиматизацияланған протопласттарда осы заттар қайта қосылып, клетка лизиске ұшырамайды, өйткені клетка ерітуден кейін өзінің қалыпты су құрамын қалпына келтіреді [5] .

И. Чанг пен Б. Ридтің жұмыстарында суықты акклиматизация алмұрт өркендерін мұздату кезінде меристемалардың криосақталуына әсері туралы мәліметтер берілген. Пробиркалық өсімдіктерді шынықтырудың әр түрлі режимдері зерттелген:

1) ауыспалы температура (22 ⁰ C, жарық, -1 ⁰ C, қараңғы) ;

2) тұрақты температура (4 ⁰ C, 8 сағаттық фотопериод) . өсімдіктермен салыстырғанда суықты аклиматизацияның екі түрі де меристемалардың криосақтаудан кейінгі өсімдіктердің регенерациясын жақсартты. Ауыспалы температуралы акклиматизация біршама жақсы нәтижелер берді [19] .

Осы авторлардың жұмыстарында [20] суықты акклиматизациядан кейінгі (22 ⁰ C, 16 сағат қараңғы) таңқурай меристемаларының регенерациясы жақсарғаны туралы мәліметтер келтірілген. Акклиматизация ұзақтығы 1-ден 3 аптаға дейін артқанда, тірі қалған меристемалардың үлесі 63% -дан 90%-ға, ал өркендердің түзілуі 25% -дан 75%-ға дейін өсті.

Сонымен қатар криопротекторлармен - химиялық қосылыстармен өсімдік материалын алдын-ала өңдеу қолданылады. Криопротекторлар қату нүктесін төмендетіп, клетканың ішіндегі суды байланыстыра отырып, клетканы механикалық зақымданудан және осмостық стрестен сақтайды [2, 21] . Криосақтауда криопротекторлардың екі негізгі типі қолданылады: клеткаға енетін және енбейтін криопротекторлар. Клеткаға енбейтін криопротекторлар ретінде, әдетте, қанттардың жоғары молярлы ерітінділері, полиэтиленгликоль, маннит, сорбит пайдаланылады. Бұлар осмостық әсер көрсетіп, клеткадағы суды байланыстырады. Клеткаға енетін криопротекторлар - глицерин мен диметилсульфоксид (ДМСО) клеткаға еніп, клетканың сыртында және ішінде біркелкі таралады. Осылайша, бұлар осмостық стресс көрсетпейді және клетка көлемін өзгертпейді. Клеткаға енетін криопротекторларды пайдаланағанда клетка компартменттерінің екеуінде де сусыздану бірдей жүреді. Клеткаға енетін криопротекторлар өте төмен температураның зақымдаушы әсерін азайту үшін қату нүктесін төмендетеді [11] .

Ең көп қолданылатын криопротекторлардың бірі - диметилсульфоксид (ДМСО) . ДМСО - меристема секілді ірі, тығыз құрылымдар үшін маңызды клеткаға ену қабілетіне ие. Әдетте, меристемаларға арналған алдын-ала өсіру ортасына 5% диметилсульфоксид (ДМСО) қосылады. Диметилсульфоксид бүкіл апекс бойынша тиімді криоқорғауды қамтамасыз етеді [7, 22] . Осы әдіс бойынша түймедақ меристемаларымен тәжірибе жасағанда, жақсы нәтижелер алынды. Түймедақтың меристемаларын алдын-ала диметилсульфоксид (ДМСО) қосылған ортада өсірді, ал криопротектор ретінде диметилсульфоксид, глицерин мен сахарозаның қоспасы қолданылды [1, 5] .

Сонымен қатар, сахароза да табиғи криопротекторлық қасиеттерге ие. А. Сакаи мен И. Сугавара сахароза капуста клеткалары үшін ең жақсы криопротектор екенін анықтады [5] . Сахароза клеткаларда осмостық агент ретінде қызмет етіп, мембрананың қосқабаты мен ферменттерін тұрақтандырып, мембрананы қорғайды. Сахарозамен алдын-ала өңдеу осмос көмегімен клетка ішіндегі суды төмендетеді [14] . Тұқымдар мен өсімдіктердегі табиғи криопротекторлы механизмдер алдын-ала өңдеу үшін қажет химиялық заттардың жаңа көзі болады. Стресс әсеріне жауап ретінде ген экспрессиясының өзгеруі нәтижесінде жаңа белоктар түзіледі. Олардың ішінде абциз қышқылының әсеріне жауап беретін белоктар да бар. Бұл белоктар гидрофильді және термотұрақты болып табылады. Абциз қышқылы гидраттаушы агент ретінде әсер етеді, иондар концентрациясы жоғары болғанда цитоулылықтың алдын алу үшін артық иондарды байланыстырады.

Қант қамысының 6 генотипінің инкапсулденген апекстерінің тірі қалуына алдын-ала өсіру кезінде сахароза концентрациясының әсері зерттелген. Cусыздандырылмаған бақылау апекстерінің тірі қалу деңгейі барлық жағдайда 100%-ға жақын болды. Екі генотипте (В34104 және В69566) сахарозаның ең төмен концентрациясында (0, 3 М) өсірілген бақылау апекстері алты сағаттық сусыздану периодына шыдамады. Нәтижесінде, сұйық азотта мұздатудан кейін апикальды меристемалардың тірі қалу деңгейі сызықты түрде сахароза концентрациясы өскен сайын өсіп отырды және оптимальды сахароза концентрациясы 0, 75М болды. Бұдан жоғары концентрациялар тірі қалу деңгейін мулдем төмендетіп жіберді [23] . Зерттелген қанттардың ішінен ең жақсы криоқорғаушы әсерді сахароза мен сорбит көрсетті [24] .

Жоғарыда айтып өткендей, клетканың ішінде мұз кристалдарының түзілуі клетка үшін өте зиянды. Осы процестің алдын алу мақсатымен клеткалардың дегидратациясын жүргізу керек. Донор өсімдікті өсіру ұзақтығын ұзарту криосақтаудан кейін апекстердің тіршілік қабілетінің өсуіне қолайлы әсер етеді. Бұл - ұзақ уақыт басқа ортаға көшірілмеген донор өсімдіктерден бөліп алынған апекстердегі судың аз болуымен байланысты болуы мүмкін. Осы гипотезаны тексеру үшін қосымша тәжірибелер жүргізілуде [21] .

Осылайша, клеткалар мен ұлпаларды дайындау криосақтаудағы ең маңызды саты болып табылады. Бұл саты өсімдік клеткалары мұздату процедурасына төзімді болу үшін және криопротекторлардың улы әсерін азайту мақсатымен жүргізіледі.

Криосақтаудың екінші сатысы өсімдік ұлпаларын мұздату болып табылады. Мұздатудың әр түрлі үш тәсілі бар:

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс