Оқушылардың назарын сабаққа аудару
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі
Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Кәсіптік оқыту әдістемесі пәні бойынша
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Оқушылардың кәсіптік шеберлігін қалыптастыруда
еңбек тәрбиесінің ролі
Мамандығы : 5В012000 Кәсіптік оқыту
Орындады: _______________ Айтжанов,А,Б
(қолыподпись) (аты-
жөні ФИО)
Жетекші _______________ Шарипов,Р,Х
(қолыподпись) (аты-жөні
ФИО)
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі: ________________ Сугиралиев,Д,Т
(қолыподпись) (аты-жөні ФИО)
Көкшетау 2018
МА
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. Оқушылардың кәсіптік шеберлігін қалыптастыруда еңбек тәрбиесінің
теориялық негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .5
1.1 Оқушыларды психологиялық – педагогикалық тұрғыда еңбекке даярлау
әдістемесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .5
1.2 Еңбекке баулу пәнін оқыту арқылы оқушылардың еңбек әрекетіне
қызығушылығын арттыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 11
ІІ. Бөлім оқушылардың кәсіптік шеберлігін қалыптастырудың мектепте
ұйымдастыру әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.1 Мектепте оқушылардың кәсіптік шеберлігін қалыптастыруда еңбек
тәрбиесінің жүйесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 17
2.2 V сыныпта еңбек пәнінен сабақ беру арқылы кәсіптік бағдар беру
әдістемесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...20
2.3 Оқушылардың кәсіптік шеберлігін қалыптастыру - өнімді еңбек нәтижесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .26
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
Пайдаланылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.36
қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..3 8
Кіріспе
Қазіргі ғылыми – техникалық жедел дамуға, ақпараттардың жан-жақты
өрістеуіне қарай бағдарламаларды күрделендіре отырып салауаттылыққа үйрету
– баланың интеллектуалдық, психикалық, физикалық мүмкіндіктерін ескеріп,
оқу – тәрбие үрдісінің сапасын жақсартатын ғылыми - әдістемелік жаңа,
тиімді технологиялармен қарулануы қажет. [1]
ХХІ ғасырдың жан-жақты зерделі, дарынды, талантты адамын қалыптастыру
бағытындағы білім беру ісі –бүгінгі күн талабы. Қазақстанның дамуына білім
мен ғылымның әсер етуі үшін дүниежүзілік кеңістігіне ену, оқыту жүйесін
заман талабына сай үйлестіре алғанда бүгінгі таңда мұғалімге білім
берудің тиімді жолдарын қарастыру, таңдай білу еркіндігі тиіп отыр.
Белоруссияның ұлттық мектебінің ғылыми-зерттеуші ұжымы технологияны жеке
тұлғаны дамытудағы процесс және оқушыны оқытудың әр кезеңінде дамытатын
педагогикалық құрал ретінде бағалайды. Яғни, технология – баланы дамытуға
жағдай жасаудағы мұғалім-дердің қабілеттілігі деген анықтама береді.
Қазақстан Республикасының Білім беру Заңында оқытудың жаңа
технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық
коммуникациялық желілерге шығу: Білім беру ұйымдарының еркіндігін
-дербестігін кеңейту,білім беру ісін басқаруды демократияландыру және
орталықсыздандыру делінген. Қазіргі уақытта педагогика ғылымының бір
ерекшелігі-баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын
шығаруға ұмтылуы болып табылады [2]. Оқушыны субъект ретінде
қалыптастырудағы блоктық-жүйелік оқыту технологиясының тиімділігін көрсету
педагогикалық қызметімнің өзекті тақырыбы болып отыр.
Зерттеудің көкейкестілігі: Оқушылардың сыныптан тыс уақыттағы ақыл-ой,
танымдық сипаттағы әрекеттерін күшейту – пәндік үйірмелер, бірлестіктер,
қызығу бойынша клубтар, оқушылардың ғылыми қоғамдары желісін құру, ұжымдық
танымдық шығармашылық істерді жүргізу арқылы жүзеге асады. Жалпы алғанда,
сыныптан тыс әрекеттер оқушылардың білімдерін кеңейтіп, жан-жақты
ізденулеріне мүмкіндік жасайды, өзіндік таным іс-әрекеттердің қорытындысы
шығады және сыныптан тыс жұмыстар арқылы оқушылар тылсым дүниенің әртүрлі
сырларын ұғынады.
Деректерді талдау: Курстық жұмысты жазғанда әр түрлі әдебиет және интернет
желісін қолданылды. Бірінші бөлімінде оқыту әдістері бойынша Оқушылардың
кәсіптік шеберлігін қалыптастыруда еңбек тәрбиесінің ролі арқылы мәлімет
алынды. Екінші бөліміндегі сұрақтарды ашқанда электронды кітап көмегіне
сүйендік. Екі бөлемнің сұрақтарына электронды кітап пен интернеттен
мәліметтер алып отырдық.
Зерттеу мақсаты: Жалпы білім беретін орта мектептегі кәсіптік
шеберлікті қалыптастыру жүйесіне теориялық талдау жасау негізінде
қалыптасқан тәжірибелерді жинақтау.
Зерттеудің міндеттері:
- еңбектің түрлері, еңбек сабағы және сыныптан, мектептен тыс жұмыстар
негізінде оқушыларға кәсіптік бағдар беру туралы деректерді жинақтау;
- оқушыларда кәсіптік шеберлікті қалыптастырудың тәжірибелеріне талдау
жасау, жүйелеу;
- оқушыларға кәсіптік шеберлік дағдыларын қалыптастыруға байланысты
ұсыныстар беру.
Зерттеу объектісі: Оқушылардың кәсіптік шеберлігін қалыптастыру үрдісі.
Сабақты белсенді оқыту әдістері арқылы ұйымдастыру сабағында. Оқыту
әдістері мен көрнекілік әдісі сонмен қоса ми шабыуы сабақ өткізу.
Зерттеу пәні: Оқушылардың кәсіптік шеберлігін еңбек пәні арқылы
қалыптастыру процесі. Технология пәнін оқыту үдерісінде оқушылардың
танымдық қызығушылығын қалыптастыруға даярлау жүйесі.
Зерттеу ғылыми болжамы: Технология пәнін оқыту үдерісінде оқушылардың
танымдық қызығушылығын қалыптастырудың педагогикалық жүйесінің теориялық-
әдіснамалық тұғырлары айқындалып, тұжырымдамасы жасалса; технология пәнін
оқыту үдерісінде оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыруға
құрылымдық-мазмұндық моделі әзірленсе; мектептің технология пәні
бағдарламасы мен қазіргі өндірістік заманауи технологияның дамуына, сондай-
ақ оны оқытуға сәйкес жүзеге асырылса, ақпараттық-компьютерлік технологияны
пайдалануға байланысты әдістеме ұсынылса, онда технология пәнін оқыту
үдерісінде оқушылардың танымдық қызығушылығы, пайдалануда белсенділігі
артады, ал бұл болса, білімі жоғары, өздігімен дербес шешім қабылдай алатын
тұлғаның қалыптасуын қамтамасыздандырады.
Зерттеу тапсырмалары:
1)тақырыбы бойынша әдебиеттерді талдау;
2)сараптау;
3)модельдеу жобалау.
Зерттеу әдістері: Түсіндіру,әңгімелеу,сұрақ-жауап,бағ алау.
Ғылыми жаңалық: - мектепте Технология пәнін оқыту үдерісінде
оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастырудың теориялық негіздері
анықталды және технология пәнін оқыту үдерісінде оқушылардың танымдық
қызығушылығын қалыптастыру үшін педагогикалық жүйе жасалынды..
- жасалынған педагогикалық жүйе мектепте Технология пәнін оқыту
үдерісінде жаңа педагогикалық ақпараттық коммуникациялық технологияларды
қолданып, оқушылардың танымдық іс-әрекетін қалыптастырудағы мүмкіндіктері
анықталды.
Тәжірибелік маңыздылық: осы курстық жұмысты басқа адам жеке өзіне
даму үшін пайдалануға болады, мектепте, колледжде әдістеме ретінде
пайдалануға болады.
І. Оқушылардың кәсіптік шеберлігін қалыптастыруда еңбек тәрбиесінің
теориялық негізі
1.1 Оқушыларды психологиялық – педагогикалық тұрғыда еңбекке даярлау
әдістемесі
Б о л а ш а қ ұ р п а қ ж а н –ж а қ т ы қ а б і л е т т і б о л
ы п ө с у і т и і с. Б а л а қ а б і л е т і о й е ң б е г і м е н д
е н е е ң б е г і қ а т а р ж ү р с е ғана жан-жақты жетіледі. Сондықтан
еңбек тәрбиесінде Мынау жақсы, Мынау жаман - деп бөлінбейтін нәрсе жоқ.
А.С.Макаренко өзінің Ата-аналар кітабында: Тәрбие ішінде ешбір
ұсақ-түйек нәрсе жоқ. Еш нәрсені де ұсақ-түйек деуге және ұмытуға хақымыз
жоқ. Өз өміріңізде және балаңыздың өмірінде бір нәрсені ерекше деп бөлек
алып, соған зер салып, қалғандарын елемей қалдырсаңыз, қателіктің ең зоры
сол болып шығады. Ұсақ-түйектер үздіксіз, күнбе-күн, сағат сайын кездесіп
отырады және өмірдің өзі де сол ұсақ-түйектерден құралады. Өмірдің бұл
жағына басшылық көрсету және оны ұйымдастыру сіздің ең жауапты міндетіңіз
- деген [2].
Баланы әлі келгенше жұмыс істеткізу тәрбиенің ажырамас бөлшегі болып
келеді. Еңбек ету нәтижесінде шәкірттердің еңбекке көзқарасы,
сүйіспеншілігі, тәртіптілігі, табандылығы, жігері, ұстамдылығы, ұжымшылдығы
қалыптаса бастайды. Оқушылар еңбек сабағында еңбектің бастапқы әліппесімен
танысады, еңбектің қарапайым құралдарымен жұмыс сітеу дағдыларын меңгереді,
түрлі материалдарды пайдаланып, қолмен жұмыс істеудің өмірде қажетті
қарапайым тәсілдерін үйренеді. Еңбекке баулудың жаңа бағдарламасының
ерекшелігі: жан-жақтылық, оқытулды тікелей өндіргіш еңбекпен байланыстыру,
еңбекке оқытуңды жіктеп білу. Бастауыш кластарда мектеп оқушылары
ауылшаруашылық өнімдерін өсіру оны көрнекі құралдарда жөндеу, ойыншықтар
жасау, мектепке, балабақшаға, үйге қажетті бұйымдар даярлау т.б.
шұғылданады. Бұл сатыда кішкентай шәкірттер мамандық түрлерімен
таныстырылады. Оны мұғалім жергілікті мүмкіндіктерге сай таңдап алуына
болады.
Техникалық еңбекке оқыту – қағазбен, қатты қағазбен, матамен,
пластмассамен, табиғи материалдармен, жұқа тақтаймен, сым темірмен жұмыс
істеу. Сол сияқты оқушыларды техниканың қыр-сырымен таныстыру мақсатында
конструктор бөлшектерді құрастыру, қайта бұзу, макет жасау, оны бұзып,
қайта жинау жұмыстары, кітап түптеу, аталғандарды пайдаланып бұйымдар
жасату жатады. Ауыл шаруашылығы еңбегіне баулу кезінде бастауыш класс
оқушылары бөлме өсімдіктерін күтіп баптаудың элементтерімен, яғни өсірудің
қарапайым түрлерімен танысады. Оқу – тәжірибе учаскелерінде еңбек етуге, үй
жануарларын күтіп бағуға дағдыланады. Төменгі класс оқушыларының тез
шаршағыштығы, ықыласының тұрақсыздығы т.б. жас ерекшеліктері мұғаліммен
қимыл-әрекетті тез өзгертіп отыруды, еңбекке ойын элементтерін кіргізуді
талап етеді. Бұл кластағы шәкірттер істеген істерін мұғалім қолпаштап,
құптап, мадақтап отырғанын ұнатады. Сондықтан сезімтал мұғалім тапсырылған
істі атқара алмай жатқан балаға көмектеседі, оның қол жеткен болар – болмас
табысының өзін мадақтап отыруы тиіс. Бастауыш кластарда оқушының еңбек
әрекеті екі бағытта дамиды: бірі – сабақ процесінде жасаған еңбегі,
екіншісі – олардың қолынан келетін қоғамға пайдалы еңбегі. Еңбек дағдысы
мен тәрбиесі балалардың бойына жас күннен, бастауыш кластардағы кезінен
бастап сіңіріле беруі керек. Әсіресе оқушылардың еңбекке деген құрметі мен
ілтипатын қалыптастырудағы тәрбие сағаттарында оқу пәндері мен табиғаттану,
ана тілі, математика пәндерімен байланыстыра өткізуге болады. Сонда
оқушылар еңбек түрлерімен танысады. Еңбек сабағы оқушылардың байқағыштығын,
ой-өрісін, шығармашылық белсенділігін арттырады. Өз бетімен жұмыс істеуге,
табандылыққа үйретеді, өз күшіне сенімін арттырады.
Оқушылар еңбекке үйрету сабағында бірлесіп, не жеке-жеке жұмыс
істейді. 5 класс оқушылары тақырыбы сай тапсырманы кейде екі сабақ ішінде
орындап бітіруіне рұқсат етеді. Мұғалім тапсырма берерде қандай мақсат
көздейтінін, оны орындауға қандай материалдар мен аспаптар керек екенін,
істелетін жұмысқа қандай талап қойылатынын түсіндіреді. Еңбек сабағына
керекті аспаптарды дұрыс ұстау материалдарды белгілі жерге орналастыру,
үстелді ластамай оны қалай тазарту керегіне мұғалім өзі көрсетіп, оған
оқушылардың назарын аударады. Егер тпасырманы оқушылар топтасып орындайтын
болса, оларға тиісті еңбекті бөледі, әрқайсыссының міндетін түүсіндіріп,
оның жасалу әрекетін түсіндіреді, көрсетеді. Сөйтіп нұсқау оқушылар жұмысқа
кірісерден бұрын беріледі. Мұндай алдын-ала түсіндірілетін нұсқаулардың
мақсаты – орындалатын жұмысқа олардың ынтасын аудару және сол еңбекке
қойылатын техникалық шарттарды айқындау. Әруақытта оқушылар өз күшін
сынауға тым асығып отырады, сондықтан жұмыс алдындағы түсінік ұзаққа
созылуға болмайды. Егер мұғалім жұмыс үстінде бір оқушының қате орындап
тұрғанын байқаса, оны тоқтатып жұмыстың дұрыс тәсілін үйретеді немесе
жолдасының жақсы жұмысын бәріне көрсетеді және неге ұмтылып тырысу керегін
айтады. Мұнан соң оқушылар жұмысын одан әрі жалғастыра береді. Мұғалім енді
жұмысы өнбей жатқандардың әрқайсысына ісінің сәтсіз болу себебін
түсіндіреді. Мұны қате жібермеуге, еңбек процесін қажетті бағытта қайта
құруға жәрдемі тиеді.
Сабақта мұғалім оқушылардың еңбек нәтижелерін салыстырады. Әрбір
жұмыстың сапасына баға береді. Оқушылардың жақсы орындаған бұйымдары мұқият
сақталады, керек жерінде, тиісті сабақтарда пайдаланылады. Әрбір жарты
жылдың аяғында оқушылардың істегендерімен көрме ұйымдастырылады.
Мысалы ретінде дайындық класындағы еңбек сабағының жоспарын келтірейік.
Тақырыбы: Апликациялық жұмыс, гүл жасау.
Мақсаты: І. Қағазды бүктеу, сызық бойымен қию. ІІ. Апликациялық жұмыстарды
меңгерту, желімдеуге үйрету, тазалық санитарлық ережені сақтауға
дағдыландыру. ІІІ. Әсемдікке баулу.
Сабақтың жабдықталуы: қайшы, түрлі-түсті қағаз, картон, желім, гүлдің
үлгісі.
Сабақтың барысы:
• Оқушылардың назарын сабаққа аудару. Олардың сабаққа керекті құрал-
жабдықтарын тексеру, түгендеу, сабаққа әзірлеу.
• Жаңа сабақ. Еңбек туралы кіріспе.
• Балалар, еңбек дегеніміз не?
Еңбек – адамның дене қимылымен белгілі бір мақсатқа арналып жасалатын
іс. Адамның еңбектенуі оны өмірге құлшындырады. Еңбек еткеннің дені сау,
Еңбек сауықтырады, жалқаулық ауыртады-деген мақал-мәтелдер келтіріп,
еңбек туралы түсінік беру. Біз еңбек сабағында нені үйрендік? Класты таза
ұстауға, қайшымен, ине-жіппен, желім және қағазбен жұмыс жасауды үйрендік.
Өте жақсы. Ал, балалар бүгін біз гүлдің үлгісін жасауды үйренеміз. Әуелі
гүл туралы не білетіндерін, гүл аттарын айтқызу. Гүлді апликациялық жолмен
жасау жөнінде түсінік беріп, шаблон арқылы сызылып, алдын-ала дайындалған
үлгілерді үлестіру. Үлгіні қалай қиып алуға болатынын, тиісті жерінде қалай
желімдеу керектігін түсіндіргеннен кейін жұмысқа кірісу керектігін айту.
Дағдылары қалыптаспаған кейбір оқушыларға көмектесіп отыру керек. Дегенмен
олар жұмысты беріле атқарып, тапсырманы негізінен дұрыс орындап шықты.
көпшілігі белсенділік көрсетті. Жұмыс біткен соң қысқаша қорытынды жасадым,
жақсы атқарылған жұмыстарды ауызша мақтадым. Оқушылардың еңбек туралы
түсінігін тек еңбек сабағында емес, басқа да пәндерді оқыту барысында
жүзеге асыруға болады. Мысалы: Дайындық жұмысында ана тілі пәні мен
мамандық тақырыбына өткізілген сабаққа тоқталайық.
Тақырыбы: Мамандық. Отбасы мүшелерінің мамандығы.
Мақсаты: 1. Отбасы мүшелері деген түсінікпен балаларды түсіндіру.
Отбасы мүшелерін атау (ата, әже, әке, апа, әпке, аға, іні, қарындас).
2. Отбасы мүшелерінің жұмыс орны, қандай еңбекпен шұғылданатыны жайында
сұрақ-жауап арқылы әңгімелесу. Үй шаруашылығының түрлері.
3. Отанын, елін сүюге, еңбек сүйгіштікке, еңбек ардагерлерін құрметтей
білуге баулу, кәсіптік бағдар беру.
Сабақтың жабдықталуы: Кім болам ? бүктемелі альбом. Отбасы атты
қабырға газеті, дидактикалық материалдар.
Сабақтың барысы: а) Сурет бойынша жұмыс.
Отбасы мүшелерінің үй шаруашылығы әрекеттерін көрсететін түрлі-түсті
суреттерді талдау, әңгімелесу. Сұрақ-жауап әдісі арқылы балаларды еркін,
әрі жүйелі сөйлеуге үйрету. Үй шаруасының түрлерін, оған отбасы мүшелерінің
қатысын әңгімелеу. Мысалы, Менің атам-шопан. Ол мал бағады. Ал әкем
трактор жүргізеді, мамам-сатушы болып істейді. Өзім тауықтарға күнде жем
шашамын, т.б.
ә) Отбасы атты ойын ойнату. Өздерінің шамасы келетін еңбек түріне
қолғабыс жасауға бағдар беру.
4. Сабақты қорыту.
Отбасы мүшелерін тату. Мамандық туралы түсінікті қорыту, олардың
түрлеріне тоқталу. Сабаққа белсенділігін танытқан оқушыларды ауызша
мадақтау. Балаларды сабақтан тыс уақытта да еңбекке, өнерге, кітап оқуға,
оны сүюге баулуға болады.
Ауылдық жерде тұрғандықтан көктемде, жазда, күзде тәжірибе учаскесінде
жұмыс істейміз. Онда шәкірттер бау-бақшадағы жұмысқа көмектеседі.
Үлкендердің аударған жерлерін қопсытуға, жүйек жасап, көшет отырғызуға
шамалары келеді. Бірақ бұл еңбек түрлері ешбір балалардың организмдерінің
қалыпты өсуіне кедергі болатындай қосымша күш денсаулықтарына зияны
боларлықтай ауырлық түсірмеуін ескерген жөн. Жұмыс баланы жалықтырмауы,
зеріктірмеуі, ынтасын төмендетпеуі үшін мезгіл-мезгіл демалтып, дене қалпын
өзгертіп отыру керек. Бастауыш класс оқушыларын жазда, күзде табиғат
арасындағы кейбір дәрілік шөптер жемісін жинауға қатысып отырамыз. Далада
істеген мұндай жұмыстар олардың өміртанымын кеңейтеді. Еңбек еткенде жақсы
нәтижеге жету мақсатына тәрбиеленеді. Сондықтан оларға тек мұрындық болып
қана қоймай жеке тапсырмалар ұсынып, әлі келетіндей міндеттерді орындап
шығуға үйрету керек. Бастапқыда бала, негізінен еңбекті қызық көріп
қатысады. Ең бастысы – еңбекке үйренуі керек. Оларға осы түпкі мақсатты
түсіндіріп отырған жөн. Балалардың кішкентай кездерінен көп болып бірігіп
еңбек етуге дағдылануы, олардың болашақта ұжым болып жұмыс істеу әдетін
қалыптастырады.
Балаларды жас шағынан – ақ бірігіп өмір сүріп, еңбек ете білетіндей
етіпе тәрбиелеу керек. Көпшілік еңбекке қатыса отырып, әркім өзінің ондағы
атқаратын ісін және оның ролін білу керек. Мұндай ұжымдық еңбек балаларды
ұйымшылдыққа, тәртіптілікке баулиды. Жауапкершілік сезімін тәрбиелейді.
Қорыта айтқанда оқу мен өмірдің байланысын нығайту, оқушыларды еңбекке
даярлауды жақсарту – күн тәртібінен түспейтін мәселелер. Қазір ауыл
шаруашылығының барлық саласына жас күштер қажет. Ол күш – қазір алдымызда
отырған оқушылар. Олардың еңбекке ынтасын тудыру үшін, мұғалімдер барлық
күшті, шеберлікті соларға жұмсау керек.
Бұл жасөспірімдерді еңбекке тәрбиелеу – күрделі де ұзақ процесс.
Сондықтан оларды жастайынан еңбек ете білуге, үлкендерді және олардың
еңбектерін бағалай, қадірлей білуге тәрбиелеудің маңызы зор. Бүгінгі
таңдағы білім беру жүйесіндегі өзгерістер, жаңалықтармен байланысты негізгі
мектептің бастауыш сатысы үшін де еңбекке баулу пәнінің жаңа білім мазмұны
анықталып, бағдарлама жасалды. Пәнді оқытудағы негізгі мақсат – оқушының
еңбек әрекетін қалыптастыру арқылы оның еңбек дағдылары мен шығармашылық
қабілеттерін арттыру. Осы мақсатқа орай мынадай міндеттерді іске асыру
көзделінеді:
- еңбек біліктілігін қалыптастыру арқылы еңбекке қызығушылығын
арттыру, мінез-құлқын тәрбиелеу.
- оқушылардың әртүрлі материалдарды көркем өңдеу және құрастыру мен
модельдеудегі практикалық дағдысын қалыптастыру.
- қарапайым еңбек құралдарын пайдалана білуге үйрету.
- еңбек әрекетін жоспарлай білу, өзінің және өзгенің ісін бақылау,
баға беру, түзету, өзіне - өзі қызмет ету дағдыларын қалыптастыру.
- шығармашылыққа баулу.
- эстетикалық, экономикалық, экологиялық тәрбие беру.
- оқушылардың ақыл-ой өрісін дамытып, ізгілікке, имандылыққа баулу.
Пәннің осы мақсат, міндеттері ата кәсіп, ұлттық қолданбалы қолөнер
үлгілеріне, ата-баба дәстүріне негізделе отырып жүргізіледі. Пән мазмұнының
құрылымы 4 блоктан тұрады: техникалық еңбек, көркем еңбек, өзіне-өзі қызмет
ету, ауылшаруашылық еңбек.
Оқушылар бастауыш кезеңде архитектура, мүсін, графика, техника, сәндік
қолданбалы, қолөнер шығармаларымен, олардың әрқайсысының өзіндік
ерекшеліктерімен танысады. Қазіргі білім мазмұнның жаңаруына байланысты
халықтық қолданбалы қолөнерін еңбек сабағына енгізе отырып, ол турады
оқушыларға 1 сыныптан бастап түсінік қалыптастыруды қажет етеді. Алғашқы
еңбек дағдылары тұрақты да сенімді болумен өзгешеленеді. Сондықтан да
алғашқы сабақтан бастап оқушыларға жұмыс істеу әрекеті, тапсырманы дұрыс
орындау, жұмыс орнын таза, мұқият ұстауға, жұмсалатын материалды үнемдеуге
дағдыландыру көздейді.
Қағаз, қатырма қағазбен жұмыс істеуде оқушылар әртүрлі бұйымдар, ойынға
керекті жабдықтар, оқу құралдары, сәндік бұйымдар, тұрмысқа қажетті
нәрселер жасап үйренеді. Құрастырудың бірнеше түрі беріледі. Қағаз, мата,
табиғи материалдар, дайын жиынтықтардан техникалық құрастыру секілді
жұмыстар ұйымдастырылады. Оқушыларға белгілі бір бұйымды жасау барысында
оның өмірді, тұрмыстағы қажеттігі тұрғысынан мәлімет беріп, заттың негізгі
бөліктерін ажырата білуге, әр бөлік пішінінің, мөлшерінің, орналасуының,
осы құрастыруда пайдаланылатын жағдайлар мен үйлесімділігін анықтау жолдары
үйретіледі.
Еңбекке баулу пәнінің мазмұны бұрынғыдай тақырыптар бойынша емес,
пәннің өзіне тән мазмұндық және іс-әрекеттік ұстанымдарға сай таңдалды.
Пәннің мазмұнында халықтың қолданбалы қолөнеріне ерекше мән берілді. Осыған
орай өз мазмұнына Халықтың қолданбалы қолөнері деген арнайы бөлім
енгізілді. Мұнда пәннің басқа тарауларында әртүрлі бұйымдар жасау және
бейнелеу өнері пәніндегі өнердің әртүрі салаларына байланысты беріліп
отыратын халықтың қолөнерінің элементтері жинақталып жүйеге келтірілді.
Халықтың қолданбалы қолөнері бөлімінде атадан балаға мұра ретінде
қалыптасып келе жатқан кәсіп түрлері, онда орындалатын іс-әрекеттер жайында
мағлұмат беріледі. Оқушылар бұйымдарды жасаудың қарапайым тәсілдерін
меңгерді.
Еңбектің барлық түрлері негізінен практикалық жұмысты орындау барысында
жүзеге асырылады. Атқарылған жұмыстың түрлері, мысалы, ермексаз бен
сазбалшықтан мүсін жасау, мата, ағаш, металл, тері өңдеу, ою-өрнек сызу,
қию тәсілдері әр сынып сайын біртіндеп күрделеніп отырады.
Еңбекке баулу пәніне мұғалім техникалық қауіпсіздік пен еңбек
гигиеналық ережелерін жақсы біліп, оны мұқият орындауы қажет және бұл
ережелерді бұлжытпай орындауды оқушылардан талап ету керек. Еңбекке баулу
пәні басқа пәндер мазмұнымен де тығыз байланыста жүргізіледі. Оқушылар
басқа пәндерден алған білімдерін, білік, дағдыларын еңбекке баулу сабағында
тәжірибе жүзінде пайдаланды.
Бағдарламада білім, білік, дағдыларды екі деңгейде беру арқылы
оқуышылардың іс-әрекетінің қалыптасу сатысы, шығармашылық қабілетінің дамуы
көрсетіледі. Оқушылардың еңбек пәніне қатысты ұғым-түчінік дәрежелерін
тексерудің тиімді, жақсы тәсілі ретінде тест үлгілері де жүйеленіп берілді.
Қорыта айтқанда, дамыта оқыту арқылы еңбекке баулу сабағында оқуышының жеке
танымының және шығармашылық қабілетінің шыңдалуына ықпал жасау көзделді.
Еңбекке баулу сабақтары мынадай мақсаттарды көздейді:
- еңбекке деген сүйіспеншілікті арттыру;
- еңбек етуге тәрбиелеу және еңбек мәдениетіне дағдыландыру;
- оқуышлардың политехникалық білім мен ой-өрісін кеңейтіп,
шеберліктерін арттыру;
- қарапайым материалдарды қолданып, құрал саймандармен жұмыс істеу
әдісін үйрену;
- өндіріс орындарымен және сауда істейтін мамандармен таныстыру;
- адамгершілікке, инабаттылыққа баулу;
Еңбек сабағында оқушылардың саусақтарын щынықтырып, бұлшық еттерін,
нығайту мақсатымен, әртүрлі бұйымдар жасалды, оқу барысында олардың білімі
кеңейтіліп, шығармашылық қабілеті жетілдірілді, алғашқы іскерліктері
қалыптасып, өз жұмыстарын жоспарлауға және оны тексеруге үйренеді.
Бесінші класс оқуышлары әрекетінің өз ерекшеліктері бар. Біріншіден,
олардың өз бетімен жұмыс істеуге мүмкіншілігі бар. Екіншіден, қабілеті
тұрақты. Үшіншіден, олар айналадан көргендерін елестетуге дағдыланған.
Төртіншіден, саусақ бұлшықеттері толық қалыптасқан, әр түрлі қимыл жасауға
епті. Сабақ барысында мұғалім осы ерекшеліктерді мұқият ескеріп, жұмысты
дұрыс ұйымдастыруы керек, көрнекі құралдарды дұрыс, тиімді пайдалану керек.
Сосын еңбек сабағын қызықтырып өту керек. Мұғалім еңбекке баулу сабағында
әрбір оқушының қауіпсіздік теххникасы ережелерін мүлтіксіз сақтап жұмыс
істеуіне бағыт береді.
Қорыта келгенде – психологиялық –педагогикалық тұрғыдан еңбекке
даярлаудың түп қазығы өскелең ұрпаққа өнегелі тәрбие беру, еңбек көздерін
тиімді бөлу, өмір жолын таңдау, адамның кәсіби бейімделуі мен кәсіби
шеберлігін қалыптастыру секілді келелі мәселелерді қамтитын көп аспектілі
комплексті проблема ретінде сипаттайды.
Оқушыны еңбекке және кәсіп таңдауға даярлау мемлекетіміздің басты
идеяларының бірі. өйткені өндіріске, ауыл шаруашылығына, арнайы орта немес
жоғары оқу орындарына баратын жастардың алғашқы қадамы тек бастауыш
мектептен басталады. Бастауыш білімдегі тиянақтылық жасөспірімдерді өмірге
сергек қарауға үйретеді, олардың болашақ кәсібін таңдауда мұның айрықша
ықпалы болады. Оларға қажеті – еңбектің алғашқы дағдыларын қалыптастыру,
құрал-саймандарға, материалға және айналадағы ортаға ұқыптылықпен қарау
дағдыландырады. Сол сияқты оқушыларды еңбекке баулудың политехникалық
бағыттылығы оқушыларда жалпы еңбек білімін қалыптастыру және жоспарлау,
жұмыс орнын ұйымдастыру, тетіктермен, машиналармен танысу жөніндегі
икемділігін қалыптастыру арқылы қамтамасыз етіледі.
Еңбек сабағында оқушылардың техника қауіпсіздігі және жеке бас
гигиенасы ережелерін қатаң сақтауына баса назар аударылады. Аспаптар,
материалдар, ауыл шаруашылық жабдықтар оқушылардың жас мөлшеріне сай
алынады.
Оқушылардың техникалық модельдерді бірлесіп жасауын мысалға ала отырып,
оларға нақты өндірісте ондаған, тіпті жүздеген мамандық өкілдерінің
қатысатындығын көрсетуге болады. Мұндай нақты мысалдар оқушылардың кәсіп
әлемі, қандай жұмыстың болсада қажетті екендігі туралы түсінігін
қалыптастыруға жәрдемдеседі.
Кәсіптік бағдар жөніндегі жұмыста бастауыш кластардағы еңбек пәнінің
мұғалімі балалардың медикобиологиялық ерекшеліктерін жете білуі тиіс.
Мәселен дені сау балалардың барлығы бірдей белгілі бір жұмысты ойдағыдай
игере алмайтындығын физиологтар мен психологтар дәлелдеген. Кәсіпті
ойдағыдай меңгеру адамның психофизиологиялық сапасына да байланысты,
өйткені мұның өзі белгілі бір кәсіпті немесе мамандықты болашақ игеру үшін
қажеттігін ескертеміз.
1.2. Еңбекке баулу пәнін оқыту арқылы оқушылардың еңбек әрекетіне
қызығушылығын арттыру
Қазақ бастауыш мектептерінің еңбекке баулу пәніне арналған бағдарламасы
қазіргі кезде өзгертіліп, жаңартылған. Төменде талқылауға ұсынылып отырған
программа жобасы – қазақ мектептерінің жағдайы мен мүмкіншіліктерін ескеріп
жасалған жаңа жоспар. Жоспар жасау барысында көпшілік бастауыш класс
мұғалімдерінің, бірқатар ұсыныстары ескерілді. Кейбір сабақ түрлері
өзгертіліп, толықтырылды. І. Техникалық еңбек түрлері. Саз балшық және
пластилинмен жұмыс істеу (мүсіндеу) (1-2 класс). Аралас материалдардың
орнына табиғи материалдар енгізу (1-4 класс). Матамен жұмыс текстильді
материалдармен жұмыс істеу болып өзгертілді. (1-4 класс). Картонмен жұмыс
істеу 2-4 кластарда ал конструктормен жұмыс істеу 2-кластан басталып, 4-
класта конструктор және электр констрктормен жұмыс істеу берілді.
ІІ. Ауыл шаруашылық еңбек. 1 класс оқушылары үшін түрлі кәсіпорындарға
экскурсиялар ұйымдастырып, сабақты таныстыру мақсатында жүргізу ал (2-4)
класс жоғарылаған сайын істелетін жұмыс түрлерін күрделендіру ұсынылады.
ІІІ. Қоғамға пайдалы еңбекке программада арнайы сағат бөлінбеген.
Дегенмен, оқушылардың сабақтан тыс уақыттарында үй жұмыстарына, ата-
аналарына, класта жұмыс істеулеріне бағыт беру көзделінген. Бұрынғы
программада бұйымдардың тек шамамен алынған тізімдерді беріліп келсе, жаңа
программа жобасында әр кластарға жүргізілетін сабақтар төрт жоқ санға
бөлініп, сағат сандарды таблица арқылы көрсетілді. Бұл мұғалімдерге
календарлық тақырыптық жоспар құрылуына нақты көмегін тигізеді. Жобада
жасалатын бұйымдардың күрделілігі оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес
берілді.
Құрметті ұстаздар, сіздердің назарларыңызға ұсынылып отырған программа
бекітілген толық мәнді программа емес, жобасы ғана.
Бастауыш кластарда еңбекке баулу сабақтары үш бағытта жүргізіледі:
- техникалық еңбек;
- ауыл шаруашылық еңбек;
- қоғамға пайдалы еңбек;
І. Техникалық еңбек мына түрлерді қамтиды:
1. Қағазбен және картонмен жұмыс. 2. Табиғи материалдармен жұмыс. 3.
Текстильді материалдармен жұмыс (мата, жіп). 4. Конструктор детальдармен
жұмыс. 5. Ағашпен жұмыс. 6. Сым темір және жұқа қаңылтырмен
жұмыс.(фольга). 7. Электр техникасымен жұмыс.
ІІ. Ауыл шаруашылық еңбегі мал шаруашылығы мен егін шаруашылығына
бөлінсе, мектепте өсімдіктер өсіру сабағы екі бағытта жүргізіледі. 1) Бөлме
өсімдіктерін күтіп-баптау жұмысы. 2) Оқу тәжірибе учаскесіндегі жұмыс және
жан-жануарлар бұрышын ұйымдастыру (жабайыаңдар, құстар т.б.)
ІІІ. Қоғамға пайдалы еңбекке программада арнайы сағат бөлінбегенмен,
күнделікті істеуге тиісті жұмыстар жоғарыда аталатын сабақтармен
ұйымдастырыла жүргізіледі. Еңбек сағаттарының негізгі мақсаттарының бірі –
оқушылардың политехникалық білімдері мен ой-өрістерін кеңейтіп,
шеберліктерін жылдан-жылға арттыру.
Еңбекке деген көзқарасты коммунистік тұрғыда түсіндіріп, білімдерін
молайту. Өндірістің түрлі салаларында жұмыс істейтін мамандардың іс-
тәжірибесі және қызметімен танысу. Адамгершілікке, эстетикалық және дене
тәрбиесіне баулу.
Оқушыларды еңбекті сүюге, еңбек адамдарын қадірлеп тәрбиелеуде
топсеруеннің маңызы өте зор. Оқушылар топсеруен кезінде ересектердің
жұмыста қандай құрал-саймандар пайдаланып, қалай жұмыс істейтіні, толық
бақылай алады. оны ұйымдастыру үшін, мұғалім күні бұрын әзірлік жасап, оның
мақсатын белгілейді, баратын оқушыларға алдын-ала хабарлайды. Топсеруеннің
соңынан оқушылар класқа келгеннен кейін көргендері туралы талдайды. Мұғалім
оның тақырыбын, мақсаты мен мазмұнын түсіндіріп, сабақтың құрылымын,
оқушылардың ой-өрісін дамыту мақсатында белгілейді.
Олар:
- сабақты ұйымдастыру;
- жаңа материалды енгізу, баяндау;
- сарамандық жұмыс;
- орындаған жұмысты талдау;
Осы кезеңдерді енді жеке-жеке қарастырып көрейік. Сабақты ұйымдастыру
кезеңінде оқушылардың жұмыс орнын дұрыс әзірлей білуіне назар аударылу
керек. Материал және құралдар парта үстіне дұрыс орналастырылып болған соң,
мұғалім сабақты бастайды:
- Жаңа материалды баяндау үшін, мұғалім оқушыларға нұсқау беріп,
әңгімелеседі, істеуге тиісті бұйым неден және қалай жасалатынын
айқындайды.
- Сараландық жұмыс сабақтың негізгі бөлігі. Сондықтан мұнда
оқушылардың өздігімен жұмыс істеуіне баса назар аударылады.
Қиналған оқушыларға жеке көмек беріліп, жасалтын бұйымдардың әдемі
және тартымды болуына мұғалім дұрыс бағыт беріп отырады.
- Орындалған жұмысқа талдау жасау үшін, бұйымдарын жинап, бір-бірімен
салыстырады, жақсы жақтары мен кемшіліктері айтылып, сабақ аяқталуы
тиіс.
5-ші класта күнтізбелік тақырыптардың және еңбекке баулу сабақтарына
бөлінген сабақтардың мынадай үлгі жоспарын ұсынуға болады. Бір тоқсанның
өзін 10 сағатқа бөлеміз. Соның ішінде қағаз және
1. қатырма қағазбен жұмыс – 1 сағат
2. түптеу жұмыстары, кітапты күтіп ұстау – 1 сағат
3. матамен жұмыс – 1 сағат
4. сым темірмен жұмыс – 3 сағат
5. ағашпен жұмыс – 1 сағат
6. аралас материалдармен жұмыс
7. өсімдіктер өсіру – 7 сағат
Істелінетін жұмыстардың қысқаша мазмұны былай:
1. Картоннан немесе қалың қағаздан өлшеп, қиып, бүктеп стакан жасау
2. Картонды, қағазды өлшеу, сызу, қию, желімдеп, қойын дәптерше жасау
3. Жұмсақ сым темірден геометриялық денелер (куб, пирамида, призма).
4. Матаны өлшеу, қию, шеттерін бүктеу, тігу, бау жасау.
5. Шырша бүршігі немесе жүгерінің сабағы, құстың қауырсыны, қағаз ағаш
бұтағы, емен жаңғағы, пластилиннен жапырақ жасау.
6. Құраған және арам шөптерден учаскені тазарту, учаске ауданын
тазалау. Дайындалған учаскеге сарымсақ, пияз отырғызу. Ағашпен жұмыс
7. Жасаушаларға ағаштан сап жасау.
Табиғи материалдармен жұмыс істеуге қолданылатын тақтайшаларды аралап
дайындау. Үлгі бойынша киім ілгіш жасау. Оқушыларға ағаш шебері туралы
мәліметтер, ағаштың түрлері және ерекшеліктерін түсіндіріп айту керек.
Міне, осындай үлгі жоспары бойынша еңбекке баулу пәнін өтуге болады.
Еңбекке баулу пәніне қойылатын талаптар: Жұмысты жүйелі жоспарлап, өз
жұмысына талаппен қарау, материалдар мен құралдарды сабаққа даярлау.
Техникалық терминдерді дұрыс айтуға және жұмыс процесінде бұйымды сапалы,
әдемі жасауға дағдылану керек. Мұғалімнің қойған сұрақтарына толық жауап
беруге үйрену.
Пәнаралық байланыстар.
Ана тілі: Оқушылардың сөз байлығын арттыру мақсатымен жұмыстарын
жоспарлап айтып түсіндіру және бір ізділікпен орындау ережелері жеке-жеке
айтқызылады.
Математика: Бұйым бөлшектерінің ұзындығын, енін өлшеп, өлшемдерін дұрыс
белгілеуге үйретіледі.
Бейнелеу өнері: Жасалынатын бұйымдарды әдемі жасау, бояу, суретін салу
жұмыстары жүргізіледі.
Табиғаттану: Экскурсияға шығу арқылы табиғат құбылыстарымен, байлығымен
танысу, жасалар бұйымға қажетті табиғи материалдар жинау жұмыстары
жүргізіледі.
Қоғамдық пайдалы еңбек.
Бесінші класс оқушыларымен мектепте, тәжірибе учаскесіне, өндіріске
және колхоз, совкозға экскурсия ұйымдастырып, түрлі жұмыстар атқарылады.
Ересек оқушылар мектеп дәлізін, класты, мебельдерді таза ұстау, бөлме
өсімдіктерінің жапырақтарын күн сайын сүрту, терезе алдын тазарту
жұмыстарын атқарады, мектепке кірерде аяқ киімдерін ауыстырып киіп, өз
кластарына барады. Оқушылар Табиғаттануға арнап табиғи материалдармен
альбомға не арнайы қораптарға жинап, коллекция жасайды. Түрлі көрнекі
құралдар жасалынады.
Бесінші класс оқушылары өз ауданының картасын сызып, қанша мектеп,
балабақша бар екенін анықтап, картада белгілейді. Сөйтіп басқа класс
оқушыларымен жарысқа түсіп, бақшаға қамқорлық жасайды. Өз аулының картасын
сызып, ардагерлердің, қарт адамдардың қай жерде тұратындығын біліп,
көмектер көрсетеді. әліппе, математика арналып, түрлі дидактикалық көрнекі
құралдар жасалынады. Оқушылар кітапханаға көмектеседі, арнайы жас
кітапханашылар үйірмесі, ұйымдастырылып, олар кітап жөндеу жұмыстарын
атқарады. Кітапхана бұрышын жасап, белсенді қатысатын оқушылардың суреті
ілініп, фамилиясы мен класы жазылады. Оқушылар – құстардың досы, оларға
жемшашар үйшіктер жасайды. Ауылды жерлерде оқушылар фирмаға көмектеседі.
Қозы, құлын, бұзауларды суарады, жем беріп, қамқорлық көрсетеді. Құс
фермасына да көмектерін тигізеді, жем шашады. 5-класс оқушыларының осындай
қоғамдағы пайдалы еңбегі 30-45 минутқа созылып, талданып, бағалануы тиіс.
Сабақтың тақырыбы: Ойыншықтар жасау.
Сабақтың мақсаты:1.Тәрбиелікмәні:
Оқушыларды адамгершілікке, ұқыптылыққа, инабаттылыққа, татулыққа,
бауырмалдылыққа тәрбиелеу.
Өрістеу мақсаты:
Көлемді табиғи және басқа заттарды араластырып ұйым жасауды үйрету.
Қауіпсіздік техникасы ережелерін бұлжытпай орындауға дағдыландыру.
Сабақтың жабдықтары: көлемді табиғи материалдар, жаңғақ қабықтары,
пластиллин, түсті қағаздар, желім, иілгіш, сымтемір, желімге арналған
қылқалам.
Сабақтың барысы:
1. Ұйымдастыру кезеңі. (оқушыларды түгелдеп, а й
ай-күн аттарын белгілеу).
2. Үй жұмысын сұрау.
3. Жаңа сабақ.
Жаңа сабақ:
Енді материалдар мен құралдарды дайындап бұйым жасауға кірісеміз.
Сабақты жасайтын бұйымдар жаңғақ қабығынан жасалады. Олардың формалары
қандай ? Қанша бөлшектерден құралған ? түстері қалай деген сұрақтар
беремін.
Бұйымдарды мына ретпен жасаймыз:
• Керекті материалдарды дайындау.
• Денелерді дайындау.
• Денелеріне шөже басын, балықтың, үкінің көздерін жабыстыру.
• Қалған бөлшектерін жаңғақ және бүршікке біріктіріп, жұмысты аяқтау.
Шағын бұйымдарға арналған табиғи материал арнайы қорапшада дайындалған.
Екі жаңғақ қабығын біріктіріп денесін, бір емен жаңғағын басы етіп шөже
жасалады.
Біздің қоғам өміріндегі аса маңызды кәсіптер жөнінде оқушылардың
дұрыс түсінігін қалыптастыру үшін еңбек пәнінің мұғалімі балаларға осы
кәсіптерді таныстыру үшін жүйелі де мақсатты жұмыс жүргізуі тиіс.
ІІ. Оқушылардың кәсіптік шеберлігін қалыптастырудың мектепте
ұйымдастыру әдістері
2.1 Мектепте оқушылардың кәсіптік шеберлігін қалыптастыруда еңбек
тәрбиесінің жүйесі
Еңбек тәрбиесінің маңызы мен мәнін дұрыс шешу оның міндеттері мен
мазмұнын және жүзеге асырудың әдісі мен құралдарын айқындай білумен
шарттас. Мектептегі еңбек тәрбиесі саласындағы басты міндеттер:
1. Еңбекке сүйіспеншілік пен еңбек адамдарына құрметпен қарау.
2. Оқушыға техниканың қарқынды дамуын, өндірісте қолдануын, оның
әлеуметтік-экономикалық мәнін ұқтыру.
3. Қарапайым станоктар мен құрал-жабдықтарды меңгертіп, олармен жұмыс
істей білудегі білік дағдыларын қалыптастыру.
4. Өнімді еңбекке қатыстыру арқылы оқушының қабілетін, ақыл-ойын, ерік
қасиеттері менқызығушылық, т.б. Тағылымдарын арттыру.
5. Еңбектегі ар, ұжданды сақтап, тиісті істі ыждаһатты атқарып, еңбекке
деген ынтымақты жебеп, оған қажеттілік туғызу.
6. Кәсіби мамандыққа бейімдеу.
Орта оқу орындары жағдайында бұл міндеттердің орындалуы еңбек пәндерін
өту арқылы, мектептегі түрлі еңбектерге қатысу және сыныптан тыс
еңбектерді атқару, жазғы кездегі еңбек лагерлеріндегі жұмыстарды орындау
барысында жүзеге асырылады. Еңбек тәрбиесі саласындағы іс-әрекеттің
нәтижелі болуы оны ұйымдастырудың әдістемесі мен формасына байланысты
екендігіне зейін қойып, оқушының еңбекке деген ынтасын аударуға бағытталған
таңдаулы даңқты еңбеккерлермен кездесу, экскурсиялар ұйымдастыру, еңбек
акцияларын өткізу, бәсекелестік туғызу, т.б. Мән беру керек.
Еңбек тәрбиесі үшін өте маңызды еңбек сабағы, онда оқушылар еңбек
үйренеді, техникалық білімді игереді. Еңбек сабақтары барысында оқушылар
жалпы және техникалық білімге сүйенеді. Білім еңбек сабақатарының ғылыми
негізі болады, ал еңбек сабақтары мен тәрбие барысында оқушылар алған өмір
тәжірибесіне теориялық білім жүйесі арқылы түсінеді.
Еңбек сабақтарының процесін жетілдіру оқушылардың еңбекке зерттеу және
шығармашылық қатынасын қалыптастырады. Оқушылардың өндірістік бригада
базасында, оқушылардың еңбек және демалыс лагерлерінде ұйымдастырылған
еңбек сабақтары туралы жағымды мысалдар аз емес. Оқушылар мектепте алған
білімдерін пайдаланып, әр түрлі өсімдіктерді өсіреді, тәжірибелер жасайды,
практикалық дағдылар мен іскерлікті игереді, кейбір мамандықтардың түрлерін
меңгереді.
Осындай шығармашылық жұмыстың барысында химия, биология және өндіріс
негіздері пәндері пәндері бойынша оқушылардың білімі байыйды тереңдейді,
ғылыми-зерттеу ісіне қашықтанады, ауыл шаруашылық және өнеркісіп еңбек
дағдыларына ие болады, олардың кәсіптік бағдары тәрбиеленеді. Қорыта
айтқанда, еңбек сабақтарының педагогикалық тиімділігі, олардың білім және
тәрбие беру мәнділігінде.
Оқу еңбегі бала үшін ойға толы, ұзақ, инемен құдық қазғандай, ақыл-
ойдың кемелденуін талап ететін ең ауыр еңбек екенін к.д.ушинский ескерткен
болатын. Оқу еңбегінің күрделілігі, оның нәтижесі бірден айқындалмауында,
оқушыларға әрдайым көріне бермеуінде.
Еңбекке тәрбиелеу мен оқытудың міндеттері еңбек пәні сабақтарында
шешіледі. Бастауыш сыныпта балалар қағаз қию, балшық пен пластилиннен бейне
құру, өсімдіктерді күту, ағаш, пластмасса, қаңылтыр, сыммен жұмыс істеуді
үйреніп, мектеп жанындағы үлесті жер бөлшектерінде еңбек етеді.
Ортаңғы сыныптарда арнайы бөлінген оқу-тәжірибелік үлесті жер
бөлігіндегі, оқу шеберханасындағы еңбек, жоғары сыньштардағы өнеркәсіп жәнс
ауыл шаруашылық практикумдағы оқушыларды жалпы еңбектің білік,
дағдыларымен қаруландырып, политехникалық ой-өрісін кеңейтеді, кәсіптік
ниетін және өмір жолын қалыптастыруға икемдейді.
Сыныптан тыс үйірме және жаппай жұмыстың еңбек тәрбиесін іске асыруда
тәрбиелік мүмкіндігі өте зор.
жас натуралистер, жас техниктер, жас тәжірибешілер және пән
үйірмелеріндегі сабақтар оқушыларды еңбекке баулиды, олардың шығармашылық
ойларының дамуына мүмкіндік туғызады. Әрбір оқушының үйірме сабақтарында
еңбекке шығармашылық қатынасы байқалады, олар еңбегін ұйымдастыру
тәсілдерін іздестіреді, ғылыми зерттеу дағдыларына (әдебиеттермен жұмыс
істеу, жазып алу, мәліметтерді жинақтай білу т.б.) Төселеді.
Мектепті өндіріске жақындату мақсатымен техникалиқ үйірмелер саны
көбейіп келеді. Мысалы, село мектептерінде “жас механизаторлар, жас
малшылар, жас өсімдік өсірушілер т.б: үйірмелср құрылған. Бұл үйірмелер
келешек мамандықты таңдап алуда оқушыларға ой салады. олар әр мамандықтың
болымды, болымсыз жақтарымен танысады, зерттейді, сөйтіп, өзімше тиісті
шешім қабылдайды. Осыған орай, мұғалімдер мен ата-аналар оқушыларға үнемі,
бірізді педагогикалық пікір айтып, кеңес беріп отырса, олардың мамандықты
таңдауда бірте-бірте шабыты, қызығушылығы арта түседі.
Үйірме жұмыстарын- жаппай жұмыстар толықтырады. Оқушылар қызғылықты,
үлкен тәрбиелік мәні бар көптеген шараларға белсенді қатысады және оларды
тікелей ұйымдастырды. Мұндай жаппай жұмыстарға құстар күйі, орман күні,
бақ аптасы, еңбек мерекесі, т. Б. Жатады.
Өзіне-өзі қызмет ету — еңбек тәрбиесінің қажетті элементтерінің бірі.
Балалар өзіне-өзі қызмет ете отырып, әр түрлі еңбек іс-әрекеттерін
орындаудың тәсілдеріне үйренеді, өздерінің жауапкершілігін сезеді, бұл
менің адамгершілік борышым дейді, сонымен бірге олар үлкендердің еңбегін
бағалайды, олардан үлгі алады.
Мектеп жағдайнда өзіне-өзі қызмет ету – оқу құралдарын, кабинеттерді,
жиһазды, сынып бөлмесін, мектеп үйін жөндеу, сыныптарды, дәліздерді,
шеберханаларды, спорт алаңдарын, мектеп үйлерін жинау, т.б.
Үйелменде өзінің-өзі қызмет етудің түрлеріне төсек-орынды, пәтерді
жинау, киім, аяқ киім және басқа үй мүліктерін тазалау, кір жуу, үтіктеу,
киімді жамау, тамақ дайндау, т.б. Жатады.
Мектеп және үйелмен алдындағы басты міндет бұл өзіне-өзі қызмет етудің
берік жүйесін жасау, тұрмыстық еңбекті әр адамның күнделікті өмір игілігіне
айналдыру қажет. Әсіресе мұндай әртүрлі тұрмыстық еңбекті орындаудың
барысында оқушылар арасында байқалатын ақсаусақтыққа, нәуетектікке, жас
шонжарларға жол берілмейді. Оларға дұрыс бағыт беру – мұғалімдердің, ата-
аналардың және әрбір үйелмен мүшесінің адамгершілік борышы.
Мектепте білім беруді оқушылардың ақыл-оймен еңбек ету мәдениетн
қалыптастыру – аса маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Әрбір бала дер
уақытында жақсы бағалар алып, оқуын жақсы нәтижелермен аяқтағанды қалайды.
Дегенмен, түрлі себептерге байланысты: дәріс алудың сыртқы салдарларынан
мәжбүрлік сипаттарына қарай, баланың өзінің жеке-дара мінез-құлығына
байланысты (жалқаулық, мақсатшылдықтың болмауы), тұрмыс жағдайының
күрделілігі сияқты, т.б. Себептерге байланысты мұндай тілектеріне барлығы
жаппай, әрқашан қолдары жете бермейді. Оқушының оқуының төмен үлгерімде
болуына кең таралған себептердің бірі – оқу, тәлім-тәрбие алу қызметінің
ішкі түрткілерінің болмауы, сондай-ақ, парасатты қызмет әрекеттерінің әдіс-
тәжірибесінің жеткіліксіздігі себеп. Осысебеп салдарға байланысты ақыл-
оймен еңбек ету мәдениетін игеріп және оны дамыту қажеттілігі туындайды.
Бұл мәселеге л.и.рушинский, в.а.кан-каяик, т.б. Өз еңбектерінде көңіл
бөлген.
Оқушының ақыл-оймен еңбек ету қабілетін қалыптастыруда жетекші
факторлардың бірі -–оның белсенділігі болып табылады. Белсенділік - жеке
тұлғаныңқоршаған ортаға бейімделу қабілеті ғана емес, ол сондай-ақ,
оқушының сол қоршаған ортамен өзара қарым-қатынастық әрекетке түсуі, сол
қоршаған ортаны оның өзгерте білуі. Ол жеке тұлғаның өзін қоршаған ортаның
жалпы мәдени және кәсіби даму деңгейін көтеруге ұмтылып, талаптанумен,
оқушының осындай талабының ішкі қажеттілігінен туындайды. Оқушылар
өздерінің не істеп жүргендерін жете ұғынулары, оқуға үйренулері, өздері
үшін жаңа білім көздерін өздері аша білулері керек.
Оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастыруда ақыл-ой еңбегінің мәдениетін
қалыптастыру айрықша орын алады. Оқу еңбегінің мәдениеті оқушылардың ақыл-
ой іс-әрекетінің сапасын сипаттайды. Еңбектену мәдениеті — бұл оқу еңбегін
дұрыс жоспарлау жане тиімді ұйымдастыру, оқу гигненасы ережесін, сақтау,
жұмыс орнын және қажетті материалдарды реттеу, оқу құралдарын пайдалана
білу.
Ақыл-ой жұмысының дұрыс ұйымдастырылған- ырғағы демалыспен еңбек
түрлерінің орынды ауысып келіп отыруын қажет етеді. Оқушы осылардың бәрін
бірізділік пен жүйелі түрде басшылыққа алып отырса, оқу еңбегінің
тиімділігі артады.
Оқу еңбегінің мәдениеті ақыл-ой іс-әрекетінің жалпы ережелерін білуді
және оны өз еңбегінде басшылыққа ала білуін талап етеді. Жалпы ережелерді
білу оқушының болашақ оқу еңбегіндегі өзіндік еңбек мәәдениетінің тәсілдері
мен стилін қалыптастыруға көмектеседі.
Ақыл-ой еңбегінде оқушылардың мәдениеті оқулықтармен ғылыми және
әдеби кітаптармен жұмыс істегенде байқалады. Сондықтан оқушыларды жұмыс
істей білуге дағдыландыру үшін оларды кітаппен жұмыс істеудің көптеген
тәсілдеріне үйрету қажет. Олар: кітап мазмұнын ұтымды пайдалану, текстің
түсініксіз жерлерін бөлу, текске сұрақтар қою, оларға жауап қайыру, жұмысты
жоспарлау, конспектілеу, қысқаша желісін (тезис) дайындау т.б.
Оқушының, өзіндік жұмысы, одан білімнің әр түрлі саласына байланысты
кейбір ерекше қасиеттерді талап етеді. Мысалы: жұмыс барысында жинақты
бөлу; қиыншылықты жеңу; ақыл-ой қабілетін дамыту; естің әр түрлі формаларын
пайдалану — логикалык, моторлы және көз капері; бақылау, жазып алу т.б. Бұл
қасиеттер тұлғаның өзін-өзі ұстай білуіне және жан-жақты сауаттылығына
байланысты.
Сонымен еңбек тәрбиесінің нәтижесі оқушының еңбекті тіленіп қажет етуі,
еңбекті атқаруға деген ықылас - ынтасы, оған қызығуы мен белсенділік
танытып шын пейілімен атқарған ісінен ләззат алып, өнімді еңбекке орай
кәсіби мамандық таңдауға деген құлқын айқындай түсу ниетінен көрінеді.
Еңбек тәрбиесінің бағыт-бағдарын оқушының санасына сіңіріп, шама
мүмкіндігіне үйлесімді еңбек дағдысына қалыптастыру олардың болашағында
жалғастық табатын әдетке айналатын өмірмен құбылыс.
2.2 V – сыныпта еңбек пәнінен сабақ беру арқылы кәсіптік бағдар беру
әдістемесі
Еңбекке баулу кәсіптік бағдар міндетін сапалы шешудің міндеті болып
саналады. Оқушының еңбек сабағында нақты бір іске араласуы, сол арқылы ол
толып жатқан жұмысшы кәсібімен танысуы, кәсіп туралы, өндіріс озаттарының
өмірі мен творчествосы туралы мұғалімнің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Кәсіптік оқыту әдістемесі пәні бойынша
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Оқушылардың кәсіптік шеберлігін қалыптастыруда
еңбек тәрбиесінің ролі
Мамандығы : 5В012000 Кәсіптік оқыту
Орындады: _______________ Айтжанов,А,Б
(қолыподпись) (аты-
жөні ФИО)
Жетекші _______________ Шарипов,Р,Х
(қолыподпись) (аты-жөні
ФИО)
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі: ________________ Сугиралиев,Д,Т
(қолыподпись) (аты-жөні ФИО)
Көкшетау 2018
МА
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. Оқушылардың кәсіптік шеберлігін қалыптастыруда еңбек тәрбиесінің
теориялық негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .5
1.1 Оқушыларды психологиялық – педагогикалық тұрғыда еңбекке даярлау
әдістемесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .5
1.2 Еңбекке баулу пәнін оқыту арқылы оқушылардың еңбек әрекетіне
қызығушылығын арттыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 11
ІІ. Бөлім оқушылардың кәсіптік шеберлігін қалыптастырудың мектепте
ұйымдастыру әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.1 Мектепте оқушылардың кәсіптік шеберлігін қалыптастыруда еңбек
тәрбиесінің жүйесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 17
2.2 V сыныпта еңбек пәнінен сабақ беру арқылы кәсіптік бағдар беру
әдістемесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...20
2.3 Оқушылардың кәсіптік шеберлігін қалыптастыру - өнімді еңбек нәтижесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .26
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
Пайдаланылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.36
қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..3 8
Кіріспе
Қазіргі ғылыми – техникалық жедел дамуға, ақпараттардың жан-жақты
өрістеуіне қарай бағдарламаларды күрделендіре отырып салауаттылыққа үйрету
– баланың интеллектуалдық, психикалық, физикалық мүмкіндіктерін ескеріп,
оқу – тәрбие үрдісінің сапасын жақсартатын ғылыми - әдістемелік жаңа,
тиімді технологиялармен қарулануы қажет. [1]
ХХІ ғасырдың жан-жақты зерделі, дарынды, талантты адамын қалыптастыру
бағытындағы білім беру ісі –бүгінгі күн талабы. Қазақстанның дамуына білім
мен ғылымның әсер етуі үшін дүниежүзілік кеңістігіне ену, оқыту жүйесін
заман талабына сай үйлестіре алғанда бүгінгі таңда мұғалімге білім
берудің тиімді жолдарын қарастыру, таңдай білу еркіндігі тиіп отыр.
Белоруссияның ұлттық мектебінің ғылыми-зерттеуші ұжымы технологияны жеке
тұлғаны дамытудағы процесс және оқушыны оқытудың әр кезеңінде дамытатын
педагогикалық құрал ретінде бағалайды. Яғни, технология – баланы дамытуға
жағдай жасаудағы мұғалім-дердің қабілеттілігі деген анықтама береді.
Қазақстан Республикасының Білім беру Заңында оқытудың жаңа
технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық
коммуникациялық желілерге шығу: Білім беру ұйымдарының еркіндігін
-дербестігін кеңейту,білім беру ісін басқаруды демократияландыру және
орталықсыздандыру делінген. Қазіргі уақытта педагогика ғылымының бір
ерекшелігі-баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын
шығаруға ұмтылуы болып табылады [2]. Оқушыны субъект ретінде
қалыптастырудағы блоктық-жүйелік оқыту технологиясының тиімділігін көрсету
педагогикалық қызметімнің өзекті тақырыбы болып отыр.
Зерттеудің көкейкестілігі: Оқушылардың сыныптан тыс уақыттағы ақыл-ой,
танымдық сипаттағы әрекеттерін күшейту – пәндік үйірмелер, бірлестіктер,
қызығу бойынша клубтар, оқушылардың ғылыми қоғамдары желісін құру, ұжымдық
танымдық шығармашылық істерді жүргізу арқылы жүзеге асады. Жалпы алғанда,
сыныптан тыс әрекеттер оқушылардың білімдерін кеңейтіп, жан-жақты
ізденулеріне мүмкіндік жасайды, өзіндік таным іс-әрекеттердің қорытындысы
шығады және сыныптан тыс жұмыстар арқылы оқушылар тылсым дүниенің әртүрлі
сырларын ұғынады.
Деректерді талдау: Курстық жұмысты жазғанда әр түрлі әдебиет және интернет
желісін қолданылды. Бірінші бөлімінде оқыту әдістері бойынша Оқушылардың
кәсіптік шеберлігін қалыптастыруда еңбек тәрбиесінің ролі арқылы мәлімет
алынды. Екінші бөліміндегі сұрақтарды ашқанда электронды кітап көмегіне
сүйендік. Екі бөлемнің сұрақтарына электронды кітап пен интернеттен
мәліметтер алып отырдық.
Зерттеу мақсаты: Жалпы білім беретін орта мектептегі кәсіптік
шеберлікті қалыптастыру жүйесіне теориялық талдау жасау негізінде
қалыптасқан тәжірибелерді жинақтау.
Зерттеудің міндеттері:
- еңбектің түрлері, еңбек сабағы және сыныптан, мектептен тыс жұмыстар
негізінде оқушыларға кәсіптік бағдар беру туралы деректерді жинақтау;
- оқушыларда кәсіптік шеберлікті қалыптастырудың тәжірибелеріне талдау
жасау, жүйелеу;
- оқушыларға кәсіптік шеберлік дағдыларын қалыптастыруға байланысты
ұсыныстар беру.
Зерттеу объектісі: Оқушылардың кәсіптік шеберлігін қалыптастыру үрдісі.
Сабақты белсенді оқыту әдістері арқылы ұйымдастыру сабағында. Оқыту
әдістері мен көрнекілік әдісі сонмен қоса ми шабыуы сабақ өткізу.
Зерттеу пәні: Оқушылардың кәсіптік шеберлігін еңбек пәні арқылы
қалыптастыру процесі. Технология пәнін оқыту үдерісінде оқушылардың
танымдық қызығушылығын қалыптастыруға даярлау жүйесі.
Зерттеу ғылыми болжамы: Технология пәнін оқыту үдерісінде оқушылардың
танымдық қызығушылығын қалыптастырудың педагогикалық жүйесінің теориялық-
әдіснамалық тұғырлары айқындалып, тұжырымдамасы жасалса; технология пәнін
оқыту үдерісінде оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыруға
құрылымдық-мазмұндық моделі әзірленсе; мектептің технология пәні
бағдарламасы мен қазіргі өндірістік заманауи технологияның дамуына, сондай-
ақ оны оқытуға сәйкес жүзеге асырылса, ақпараттық-компьютерлік технологияны
пайдалануға байланысты әдістеме ұсынылса, онда технология пәнін оқыту
үдерісінде оқушылардың танымдық қызығушылығы, пайдалануда белсенділігі
артады, ал бұл болса, білімі жоғары, өздігімен дербес шешім қабылдай алатын
тұлғаның қалыптасуын қамтамасыздандырады.
Зерттеу тапсырмалары:
1)тақырыбы бойынша әдебиеттерді талдау;
2)сараптау;
3)модельдеу жобалау.
Зерттеу әдістері: Түсіндіру,әңгімелеу,сұрақ-жауап,бағ алау.
Ғылыми жаңалық: - мектепте Технология пәнін оқыту үдерісінде
оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастырудың теориялық негіздері
анықталды және технология пәнін оқыту үдерісінде оқушылардың танымдық
қызығушылығын қалыптастыру үшін педагогикалық жүйе жасалынды..
- жасалынған педагогикалық жүйе мектепте Технология пәнін оқыту
үдерісінде жаңа педагогикалық ақпараттық коммуникациялық технологияларды
қолданып, оқушылардың танымдық іс-әрекетін қалыптастырудағы мүмкіндіктері
анықталды.
Тәжірибелік маңыздылық: осы курстық жұмысты басқа адам жеке өзіне
даму үшін пайдалануға болады, мектепте, колледжде әдістеме ретінде
пайдалануға болады.
І. Оқушылардың кәсіптік шеберлігін қалыптастыруда еңбек тәрбиесінің
теориялық негізі
1.1 Оқушыларды психологиялық – педагогикалық тұрғыда еңбекке даярлау
әдістемесі
Б о л а ш а қ ұ р п а қ ж а н –ж а қ т ы қ а б і л е т т і б о л
ы п ө с у і т и і с. Б а л а қ а б і л е т і о й е ң б е г і м е н д
е н е е ң б е г і қ а т а р ж ү р с е ғана жан-жақты жетіледі. Сондықтан
еңбек тәрбиесінде Мынау жақсы, Мынау жаман - деп бөлінбейтін нәрсе жоқ.
А.С.Макаренко өзінің Ата-аналар кітабында: Тәрбие ішінде ешбір
ұсақ-түйек нәрсе жоқ. Еш нәрсені де ұсақ-түйек деуге және ұмытуға хақымыз
жоқ. Өз өміріңізде және балаңыздың өмірінде бір нәрсені ерекше деп бөлек
алып, соған зер салып, қалғандарын елемей қалдырсаңыз, қателіктің ең зоры
сол болып шығады. Ұсақ-түйектер үздіксіз, күнбе-күн, сағат сайын кездесіп
отырады және өмірдің өзі де сол ұсақ-түйектерден құралады. Өмірдің бұл
жағына басшылық көрсету және оны ұйымдастыру сіздің ең жауапты міндетіңіз
- деген [2].
Баланы әлі келгенше жұмыс істеткізу тәрбиенің ажырамас бөлшегі болып
келеді. Еңбек ету нәтижесінде шәкірттердің еңбекке көзқарасы,
сүйіспеншілігі, тәртіптілігі, табандылығы, жігері, ұстамдылығы, ұжымшылдығы
қалыптаса бастайды. Оқушылар еңбек сабағында еңбектің бастапқы әліппесімен
танысады, еңбектің қарапайым құралдарымен жұмыс сітеу дағдыларын меңгереді,
түрлі материалдарды пайдаланып, қолмен жұмыс істеудің өмірде қажетті
қарапайым тәсілдерін үйренеді. Еңбекке баулудың жаңа бағдарламасының
ерекшелігі: жан-жақтылық, оқытулды тікелей өндіргіш еңбекпен байланыстыру,
еңбекке оқытуңды жіктеп білу. Бастауыш кластарда мектеп оқушылары
ауылшаруашылық өнімдерін өсіру оны көрнекі құралдарда жөндеу, ойыншықтар
жасау, мектепке, балабақшаға, үйге қажетті бұйымдар даярлау т.б.
шұғылданады. Бұл сатыда кішкентай шәкірттер мамандық түрлерімен
таныстырылады. Оны мұғалім жергілікті мүмкіндіктерге сай таңдап алуына
болады.
Техникалық еңбекке оқыту – қағазбен, қатты қағазбен, матамен,
пластмассамен, табиғи материалдармен, жұқа тақтаймен, сым темірмен жұмыс
істеу. Сол сияқты оқушыларды техниканың қыр-сырымен таныстыру мақсатында
конструктор бөлшектерді құрастыру, қайта бұзу, макет жасау, оны бұзып,
қайта жинау жұмыстары, кітап түптеу, аталғандарды пайдаланып бұйымдар
жасату жатады. Ауыл шаруашылығы еңбегіне баулу кезінде бастауыш класс
оқушылары бөлме өсімдіктерін күтіп баптаудың элементтерімен, яғни өсірудің
қарапайым түрлерімен танысады. Оқу – тәжірибе учаскелерінде еңбек етуге, үй
жануарларын күтіп бағуға дағдыланады. Төменгі класс оқушыларының тез
шаршағыштығы, ықыласының тұрақсыздығы т.б. жас ерекшеліктері мұғаліммен
қимыл-әрекетті тез өзгертіп отыруды, еңбекке ойын элементтерін кіргізуді
талап етеді. Бұл кластағы шәкірттер істеген істерін мұғалім қолпаштап,
құптап, мадақтап отырғанын ұнатады. Сондықтан сезімтал мұғалім тапсырылған
істі атқара алмай жатқан балаға көмектеседі, оның қол жеткен болар – болмас
табысының өзін мадақтап отыруы тиіс. Бастауыш кластарда оқушының еңбек
әрекеті екі бағытта дамиды: бірі – сабақ процесінде жасаған еңбегі,
екіншісі – олардың қолынан келетін қоғамға пайдалы еңбегі. Еңбек дағдысы
мен тәрбиесі балалардың бойына жас күннен, бастауыш кластардағы кезінен
бастап сіңіріле беруі керек. Әсіресе оқушылардың еңбекке деген құрметі мен
ілтипатын қалыптастырудағы тәрбие сағаттарында оқу пәндері мен табиғаттану,
ана тілі, математика пәндерімен байланыстыра өткізуге болады. Сонда
оқушылар еңбек түрлерімен танысады. Еңбек сабағы оқушылардың байқағыштығын,
ой-өрісін, шығармашылық белсенділігін арттырады. Өз бетімен жұмыс істеуге,
табандылыққа үйретеді, өз күшіне сенімін арттырады.
Оқушылар еңбекке үйрету сабағында бірлесіп, не жеке-жеке жұмыс
істейді. 5 класс оқушылары тақырыбы сай тапсырманы кейде екі сабақ ішінде
орындап бітіруіне рұқсат етеді. Мұғалім тапсырма берерде қандай мақсат
көздейтінін, оны орындауға қандай материалдар мен аспаптар керек екенін,
істелетін жұмысқа қандай талап қойылатынын түсіндіреді. Еңбек сабағына
керекті аспаптарды дұрыс ұстау материалдарды белгілі жерге орналастыру,
үстелді ластамай оны қалай тазарту керегіне мұғалім өзі көрсетіп, оған
оқушылардың назарын аударады. Егер тпасырманы оқушылар топтасып орындайтын
болса, оларға тиісті еңбекті бөледі, әрқайсыссының міндетін түүсіндіріп,
оның жасалу әрекетін түсіндіреді, көрсетеді. Сөйтіп нұсқау оқушылар жұмысқа
кірісерден бұрын беріледі. Мұндай алдын-ала түсіндірілетін нұсқаулардың
мақсаты – орындалатын жұмысқа олардың ынтасын аудару және сол еңбекке
қойылатын техникалық шарттарды айқындау. Әруақытта оқушылар өз күшін
сынауға тым асығып отырады, сондықтан жұмыс алдындағы түсінік ұзаққа
созылуға болмайды. Егер мұғалім жұмыс үстінде бір оқушының қате орындап
тұрғанын байқаса, оны тоқтатып жұмыстың дұрыс тәсілін үйретеді немесе
жолдасының жақсы жұмысын бәріне көрсетеді және неге ұмтылып тырысу керегін
айтады. Мұнан соң оқушылар жұмысын одан әрі жалғастыра береді. Мұғалім енді
жұмысы өнбей жатқандардың әрқайсысына ісінің сәтсіз болу себебін
түсіндіреді. Мұны қате жібермеуге, еңбек процесін қажетті бағытта қайта
құруға жәрдемі тиеді.
Сабақта мұғалім оқушылардың еңбек нәтижелерін салыстырады. Әрбір
жұмыстың сапасына баға береді. Оқушылардың жақсы орындаған бұйымдары мұқият
сақталады, керек жерінде, тиісті сабақтарда пайдаланылады. Әрбір жарты
жылдың аяғында оқушылардың істегендерімен көрме ұйымдастырылады.
Мысалы ретінде дайындық класындағы еңбек сабағының жоспарын келтірейік.
Тақырыбы: Апликациялық жұмыс, гүл жасау.
Мақсаты: І. Қағазды бүктеу, сызық бойымен қию. ІІ. Апликациялық жұмыстарды
меңгерту, желімдеуге үйрету, тазалық санитарлық ережені сақтауға
дағдыландыру. ІІІ. Әсемдікке баулу.
Сабақтың жабдықталуы: қайшы, түрлі-түсті қағаз, картон, желім, гүлдің
үлгісі.
Сабақтың барысы:
• Оқушылардың назарын сабаққа аудару. Олардың сабаққа керекті құрал-
жабдықтарын тексеру, түгендеу, сабаққа әзірлеу.
• Жаңа сабақ. Еңбек туралы кіріспе.
• Балалар, еңбек дегеніміз не?
Еңбек – адамның дене қимылымен белгілі бір мақсатқа арналып жасалатын
іс. Адамның еңбектенуі оны өмірге құлшындырады. Еңбек еткеннің дені сау,
Еңбек сауықтырады, жалқаулық ауыртады-деген мақал-мәтелдер келтіріп,
еңбек туралы түсінік беру. Біз еңбек сабағында нені үйрендік? Класты таза
ұстауға, қайшымен, ине-жіппен, желім және қағазбен жұмыс жасауды үйрендік.
Өте жақсы. Ал, балалар бүгін біз гүлдің үлгісін жасауды үйренеміз. Әуелі
гүл туралы не білетіндерін, гүл аттарын айтқызу. Гүлді апликациялық жолмен
жасау жөнінде түсінік беріп, шаблон арқылы сызылып, алдын-ала дайындалған
үлгілерді үлестіру. Үлгіні қалай қиып алуға болатынын, тиісті жерінде қалай
желімдеу керектігін түсіндіргеннен кейін жұмысқа кірісу керектігін айту.
Дағдылары қалыптаспаған кейбір оқушыларға көмектесіп отыру керек. Дегенмен
олар жұмысты беріле атқарып, тапсырманы негізінен дұрыс орындап шықты.
көпшілігі белсенділік көрсетті. Жұмыс біткен соң қысқаша қорытынды жасадым,
жақсы атқарылған жұмыстарды ауызша мақтадым. Оқушылардың еңбек туралы
түсінігін тек еңбек сабағында емес, басқа да пәндерді оқыту барысында
жүзеге асыруға болады. Мысалы: Дайындық жұмысында ана тілі пәні мен
мамандық тақырыбына өткізілген сабаққа тоқталайық.
Тақырыбы: Мамандық. Отбасы мүшелерінің мамандығы.
Мақсаты: 1. Отбасы мүшелері деген түсінікпен балаларды түсіндіру.
Отбасы мүшелерін атау (ата, әже, әке, апа, әпке, аға, іні, қарындас).
2. Отбасы мүшелерінің жұмыс орны, қандай еңбекпен шұғылданатыны жайында
сұрақ-жауап арқылы әңгімелесу. Үй шаруашылығының түрлері.
3. Отанын, елін сүюге, еңбек сүйгіштікке, еңбек ардагерлерін құрметтей
білуге баулу, кәсіптік бағдар беру.
Сабақтың жабдықталуы: Кім болам ? бүктемелі альбом. Отбасы атты
қабырға газеті, дидактикалық материалдар.
Сабақтың барысы: а) Сурет бойынша жұмыс.
Отбасы мүшелерінің үй шаруашылығы әрекеттерін көрсететін түрлі-түсті
суреттерді талдау, әңгімелесу. Сұрақ-жауап әдісі арқылы балаларды еркін,
әрі жүйелі сөйлеуге үйрету. Үй шаруасының түрлерін, оған отбасы мүшелерінің
қатысын әңгімелеу. Мысалы, Менің атам-шопан. Ол мал бағады. Ал әкем
трактор жүргізеді, мамам-сатушы болып істейді. Өзім тауықтарға күнде жем
шашамын, т.б.
ә) Отбасы атты ойын ойнату. Өздерінің шамасы келетін еңбек түріне
қолғабыс жасауға бағдар беру.
4. Сабақты қорыту.
Отбасы мүшелерін тату. Мамандық туралы түсінікті қорыту, олардың
түрлеріне тоқталу. Сабаққа белсенділігін танытқан оқушыларды ауызша
мадақтау. Балаларды сабақтан тыс уақытта да еңбекке, өнерге, кітап оқуға,
оны сүюге баулуға болады.
Ауылдық жерде тұрғандықтан көктемде, жазда, күзде тәжірибе учаскесінде
жұмыс істейміз. Онда шәкірттер бау-бақшадағы жұмысқа көмектеседі.
Үлкендердің аударған жерлерін қопсытуға, жүйек жасап, көшет отырғызуға
шамалары келеді. Бірақ бұл еңбек түрлері ешбір балалардың организмдерінің
қалыпты өсуіне кедергі болатындай қосымша күш денсаулықтарына зияны
боларлықтай ауырлық түсірмеуін ескерген жөн. Жұмыс баланы жалықтырмауы,
зеріктірмеуі, ынтасын төмендетпеуі үшін мезгіл-мезгіл демалтып, дене қалпын
өзгертіп отыру керек. Бастауыш класс оқушыларын жазда, күзде табиғат
арасындағы кейбір дәрілік шөптер жемісін жинауға қатысып отырамыз. Далада
істеген мұндай жұмыстар олардың өміртанымын кеңейтеді. Еңбек еткенде жақсы
нәтижеге жету мақсатына тәрбиеленеді. Сондықтан оларға тек мұрындық болып
қана қоймай жеке тапсырмалар ұсынып, әлі келетіндей міндеттерді орындап
шығуға үйрету керек. Бастапқыда бала, негізінен еңбекті қызық көріп
қатысады. Ең бастысы – еңбекке үйренуі керек. Оларға осы түпкі мақсатты
түсіндіріп отырған жөн. Балалардың кішкентай кездерінен көп болып бірігіп
еңбек етуге дағдылануы, олардың болашақта ұжым болып жұмыс істеу әдетін
қалыптастырады.
Балаларды жас шағынан – ақ бірігіп өмір сүріп, еңбек ете білетіндей
етіпе тәрбиелеу керек. Көпшілік еңбекке қатыса отырып, әркім өзінің ондағы
атқаратын ісін және оның ролін білу керек. Мұндай ұжымдық еңбек балаларды
ұйымшылдыққа, тәртіптілікке баулиды. Жауапкершілік сезімін тәрбиелейді.
Қорыта айтқанда оқу мен өмірдің байланысын нығайту, оқушыларды еңбекке
даярлауды жақсарту – күн тәртібінен түспейтін мәселелер. Қазір ауыл
шаруашылығының барлық саласына жас күштер қажет. Ол күш – қазір алдымызда
отырған оқушылар. Олардың еңбекке ынтасын тудыру үшін, мұғалімдер барлық
күшті, шеберлікті соларға жұмсау керек.
Бұл жасөспірімдерді еңбекке тәрбиелеу – күрделі де ұзақ процесс.
Сондықтан оларды жастайынан еңбек ете білуге, үлкендерді және олардың
еңбектерін бағалай, қадірлей білуге тәрбиелеудің маңызы зор. Бүгінгі
таңдағы білім беру жүйесіндегі өзгерістер, жаңалықтармен байланысты негізгі
мектептің бастауыш сатысы үшін де еңбекке баулу пәнінің жаңа білім мазмұны
анықталып, бағдарлама жасалды. Пәнді оқытудағы негізгі мақсат – оқушының
еңбек әрекетін қалыптастыру арқылы оның еңбек дағдылары мен шығармашылық
қабілеттерін арттыру. Осы мақсатқа орай мынадай міндеттерді іске асыру
көзделінеді:
- еңбек біліктілігін қалыптастыру арқылы еңбекке қызығушылығын
арттыру, мінез-құлқын тәрбиелеу.
- оқушылардың әртүрлі материалдарды көркем өңдеу және құрастыру мен
модельдеудегі практикалық дағдысын қалыптастыру.
- қарапайым еңбек құралдарын пайдалана білуге үйрету.
- еңбек әрекетін жоспарлай білу, өзінің және өзгенің ісін бақылау,
баға беру, түзету, өзіне - өзі қызмет ету дағдыларын қалыптастыру.
- шығармашылыққа баулу.
- эстетикалық, экономикалық, экологиялық тәрбие беру.
- оқушылардың ақыл-ой өрісін дамытып, ізгілікке, имандылыққа баулу.
Пәннің осы мақсат, міндеттері ата кәсіп, ұлттық қолданбалы қолөнер
үлгілеріне, ата-баба дәстүріне негізделе отырып жүргізіледі. Пән мазмұнының
құрылымы 4 блоктан тұрады: техникалық еңбек, көркем еңбек, өзіне-өзі қызмет
ету, ауылшаруашылық еңбек.
Оқушылар бастауыш кезеңде архитектура, мүсін, графика, техника, сәндік
қолданбалы, қолөнер шығармаларымен, олардың әрқайсысының өзіндік
ерекшеліктерімен танысады. Қазіргі білім мазмұнның жаңаруына байланысты
халықтық қолданбалы қолөнерін еңбек сабағына енгізе отырып, ол турады
оқушыларға 1 сыныптан бастап түсінік қалыптастыруды қажет етеді. Алғашқы
еңбек дағдылары тұрақты да сенімді болумен өзгешеленеді. Сондықтан да
алғашқы сабақтан бастап оқушыларға жұмыс істеу әрекеті, тапсырманы дұрыс
орындау, жұмыс орнын таза, мұқият ұстауға, жұмсалатын материалды үнемдеуге
дағдыландыру көздейді.
Қағаз, қатырма қағазбен жұмыс істеуде оқушылар әртүрлі бұйымдар, ойынға
керекті жабдықтар, оқу құралдары, сәндік бұйымдар, тұрмысқа қажетті
нәрселер жасап үйренеді. Құрастырудың бірнеше түрі беріледі. Қағаз, мата,
табиғи материалдар, дайын жиынтықтардан техникалық құрастыру секілді
жұмыстар ұйымдастырылады. Оқушыларға белгілі бір бұйымды жасау барысында
оның өмірді, тұрмыстағы қажеттігі тұрғысынан мәлімет беріп, заттың негізгі
бөліктерін ажырата білуге, әр бөлік пішінінің, мөлшерінің, орналасуының,
осы құрастыруда пайдаланылатын жағдайлар мен үйлесімділігін анықтау жолдары
үйретіледі.
Еңбекке баулу пәнінің мазмұны бұрынғыдай тақырыптар бойынша емес,
пәннің өзіне тән мазмұндық және іс-әрекеттік ұстанымдарға сай таңдалды.
Пәннің мазмұнында халықтың қолданбалы қолөнеріне ерекше мән берілді. Осыған
орай өз мазмұнына Халықтың қолданбалы қолөнері деген арнайы бөлім
енгізілді. Мұнда пәннің басқа тарауларында әртүрлі бұйымдар жасау және
бейнелеу өнері пәніндегі өнердің әртүрі салаларына байланысты беріліп
отыратын халықтың қолөнерінің элементтері жинақталып жүйеге келтірілді.
Халықтың қолданбалы қолөнері бөлімінде атадан балаға мұра ретінде
қалыптасып келе жатқан кәсіп түрлері, онда орындалатын іс-әрекеттер жайында
мағлұмат беріледі. Оқушылар бұйымдарды жасаудың қарапайым тәсілдерін
меңгерді.
Еңбектің барлық түрлері негізінен практикалық жұмысты орындау барысында
жүзеге асырылады. Атқарылған жұмыстың түрлері, мысалы, ермексаз бен
сазбалшықтан мүсін жасау, мата, ағаш, металл, тері өңдеу, ою-өрнек сызу,
қию тәсілдері әр сынып сайын біртіндеп күрделеніп отырады.
Еңбекке баулу пәніне мұғалім техникалық қауіпсіздік пен еңбек
гигиеналық ережелерін жақсы біліп, оны мұқият орындауы қажет және бұл
ережелерді бұлжытпай орындауды оқушылардан талап ету керек. Еңбекке баулу
пәні басқа пәндер мазмұнымен де тығыз байланыста жүргізіледі. Оқушылар
басқа пәндерден алған білімдерін, білік, дағдыларын еңбекке баулу сабағында
тәжірибе жүзінде пайдаланды.
Бағдарламада білім, білік, дағдыларды екі деңгейде беру арқылы
оқуышылардың іс-әрекетінің қалыптасу сатысы, шығармашылық қабілетінің дамуы
көрсетіледі. Оқушылардың еңбек пәніне қатысты ұғым-түчінік дәрежелерін
тексерудің тиімді, жақсы тәсілі ретінде тест үлгілері де жүйеленіп берілді.
Қорыта айтқанда, дамыта оқыту арқылы еңбекке баулу сабағында оқуышының жеке
танымының және шығармашылық қабілетінің шыңдалуына ықпал жасау көзделді.
Еңбекке баулу сабақтары мынадай мақсаттарды көздейді:
- еңбекке деген сүйіспеншілікті арттыру;
- еңбек етуге тәрбиелеу және еңбек мәдениетіне дағдыландыру;
- оқуышлардың политехникалық білім мен ой-өрісін кеңейтіп,
шеберліктерін арттыру;
- қарапайым материалдарды қолданып, құрал саймандармен жұмыс істеу
әдісін үйрену;
- өндіріс орындарымен және сауда істейтін мамандармен таныстыру;
- адамгершілікке, инабаттылыққа баулу;
Еңбек сабағында оқушылардың саусақтарын щынықтырып, бұлшық еттерін,
нығайту мақсатымен, әртүрлі бұйымдар жасалды, оқу барысында олардың білімі
кеңейтіліп, шығармашылық қабілеті жетілдірілді, алғашқы іскерліктері
қалыптасып, өз жұмыстарын жоспарлауға және оны тексеруге үйренеді.
Бесінші класс оқуышлары әрекетінің өз ерекшеліктері бар. Біріншіден,
олардың өз бетімен жұмыс істеуге мүмкіншілігі бар. Екіншіден, қабілеті
тұрақты. Үшіншіден, олар айналадан көргендерін елестетуге дағдыланған.
Төртіншіден, саусақ бұлшықеттері толық қалыптасқан, әр түрлі қимыл жасауға
епті. Сабақ барысында мұғалім осы ерекшеліктерді мұқият ескеріп, жұмысты
дұрыс ұйымдастыруы керек, көрнекі құралдарды дұрыс, тиімді пайдалану керек.
Сосын еңбек сабағын қызықтырып өту керек. Мұғалім еңбекке баулу сабағында
әрбір оқушының қауіпсіздік теххникасы ережелерін мүлтіксіз сақтап жұмыс
істеуіне бағыт береді.
Қорыта келгенде – психологиялық –педагогикалық тұрғыдан еңбекке
даярлаудың түп қазығы өскелең ұрпаққа өнегелі тәрбие беру, еңбек көздерін
тиімді бөлу, өмір жолын таңдау, адамның кәсіби бейімделуі мен кәсіби
шеберлігін қалыптастыру секілді келелі мәселелерді қамтитын көп аспектілі
комплексті проблема ретінде сипаттайды.
Оқушыны еңбекке және кәсіп таңдауға даярлау мемлекетіміздің басты
идеяларының бірі. өйткені өндіріске, ауыл шаруашылығына, арнайы орта немес
жоғары оқу орындарына баратын жастардың алғашқы қадамы тек бастауыш
мектептен басталады. Бастауыш білімдегі тиянақтылық жасөспірімдерді өмірге
сергек қарауға үйретеді, олардың болашақ кәсібін таңдауда мұның айрықша
ықпалы болады. Оларға қажеті – еңбектің алғашқы дағдыларын қалыптастыру,
құрал-саймандарға, материалға және айналадағы ортаға ұқыптылықпен қарау
дағдыландырады. Сол сияқты оқушыларды еңбекке баулудың политехникалық
бағыттылығы оқушыларда жалпы еңбек білімін қалыптастыру және жоспарлау,
жұмыс орнын ұйымдастыру, тетіктермен, машиналармен танысу жөніндегі
икемділігін қалыптастыру арқылы қамтамасыз етіледі.
Еңбек сабағында оқушылардың техника қауіпсіздігі және жеке бас
гигиенасы ережелерін қатаң сақтауына баса назар аударылады. Аспаптар,
материалдар, ауыл шаруашылық жабдықтар оқушылардың жас мөлшеріне сай
алынады.
Оқушылардың техникалық модельдерді бірлесіп жасауын мысалға ала отырып,
оларға нақты өндірісте ондаған, тіпті жүздеген мамандық өкілдерінің
қатысатындығын көрсетуге болады. Мұндай нақты мысалдар оқушылардың кәсіп
әлемі, қандай жұмыстың болсада қажетті екендігі туралы түсінігін
қалыптастыруға жәрдемдеседі.
Кәсіптік бағдар жөніндегі жұмыста бастауыш кластардағы еңбек пәнінің
мұғалімі балалардың медикобиологиялық ерекшеліктерін жете білуі тиіс.
Мәселен дені сау балалардың барлығы бірдей белгілі бір жұмысты ойдағыдай
игере алмайтындығын физиологтар мен психологтар дәлелдеген. Кәсіпті
ойдағыдай меңгеру адамның психофизиологиялық сапасына да байланысты,
өйткені мұның өзі белгілі бір кәсіпті немесе мамандықты болашақ игеру үшін
қажеттігін ескертеміз.
1.2. Еңбекке баулу пәнін оқыту арқылы оқушылардың еңбек әрекетіне
қызығушылығын арттыру
Қазақ бастауыш мектептерінің еңбекке баулу пәніне арналған бағдарламасы
қазіргі кезде өзгертіліп, жаңартылған. Төменде талқылауға ұсынылып отырған
программа жобасы – қазақ мектептерінің жағдайы мен мүмкіншіліктерін ескеріп
жасалған жаңа жоспар. Жоспар жасау барысында көпшілік бастауыш класс
мұғалімдерінің, бірқатар ұсыныстары ескерілді. Кейбір сабақ түрлері
өзгертіліп, толықтырылды. І. Техникалық еңбек түрлері. Саз балшық және
пластилинмен жұмыс істеу (мүсіндеу) (1-2 класс). Аралас материалдардың
орнына табиғи материалдар енгізу (1-4 класс). Матамен жұмыс текстильді
материалдармен жұмыс істеу болып өзгертілді. (1-4 класс). Картонмен жұмыс
істеу 2-4 кластарда ал конструктормен жұмыс істеу 2-кластан басталып, 4-
класта конструктор және электр констрктормен жұмыс істеу берілді.
ІІ. Ауыл шаруашылық еңбек. 1 класс оқушылары үшін түрлі кәсіпорындарға
экскурсиялар ұйымдастырып, сабақты таныстыру мақсатында жүргізу ал (2-4)
класс жоғарылаған сайын істелетін жұмыс түрлерін күрделендіру ұсынылады.
ІІІ. Қоғамға пайдалы еңбекке программада арнайы сағат бөлінбеген.
Дегенмен, оқушылардың сабақтан тыс уақыттарында үй жұмыстарына, ата-
аналарына, класта жұмыс істеулеріне бағыт беру көзделінген. Бұрынғы
программада бұйымдардың тек шамамен алынған тізімдерді беріліп келсе, жаңа
программа жобасында әр кластарға жүргізілетін сабақтар төрт жоқ санға
бөлініп, сағат сандарды таблица арқылы көрсетілді. Бұл мұғалімдерге
календарлық тақырыптық жоспар құрылуына нақты көмегін тигізеді. Жобада
жасалатын бұйымдардың күрделілігі оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес
берілді.
Құрметті ұстаздар, сіздердің назарларыңызға ұсынылып отырған программа
бекітілген толық мәнді программа емес, жобасы ғана.
Бастауыш кластарда еңбекке баулу сабақтары үш бағытта жүргізіледі:
- техникалық еңбек;
- ауыл шаруашылық еңбек;
- қоғамға пайдалы еңбек;
І. Техникалық еңбек мына түрлерді қамтиды:
1. Қағазбен және картонмен жұмыс. 2. Табиғи материалдармен жұмыс. 3.
Текстильді материалдармен жұмыс (мата, жіп). 4. Конструктор детальдармен
жұмыс. 5. Ағашпен жұмыс. 6. Сым темір және жұқа қаңылтырмен
жұмыс.(фольга). 7. Электр техникасымен жұмыс.
ІІ. Ауыл шаруашылық еңбегі мал шаруашылығы мен егін шаруашылығына
бөлінсе, мектепте өсімдіктер өсіру сабағы екі бағытта жүргізіледі. 1) Бөлме
өсімдіктерін күтіп-баптау жұмысы. 2) Оқу тәжірибе учаскесіндегі жұмыс және
жан-жануарлар бұрышын ұйымдастыру (жабайыаңдар, құстар т.б.)
ІІІ. Қоғамға пайдалы еңбекке программада арнайы сағат бөлінбегенмен,
күнделікті істеуге тиісті жұмыстар жоғарыда аталатын сабақтармен
ұйымдастырыла жүргізіледі. Еңбек сағаттарының негізгі мақсаттарының бірі –
оқушылардың политехникалық білімдері мен ой-өрістерін кеңейтіп,
шеберліктерін жылдан-жылға арттыру.
Еңбекке деген көзқарасты коммунистік тұрғыда түсіндіріп, білімдерін
молайту. Өндірістің түрлі салаларында жұмыс істейтін мамандардың іс-
тәжірибесі және қызметімен танысу. Адамгершілікке, эстетикалық және дене
тәрбиесіне баулу.
Оқушыларды еңбекті сүюге, еңбек адамдарын қадірлеп тәрбиелеуде
топсеруеннің маңызы өте зор. Оқушылар топсеруен кезінде ересектердің
жұмыста қандай құрал-саймандар пайдаланып, қалай жұмыс істейтіні, толық
бақылай алады. оны ұйымдастыру үшін, мұғалім күні бұрын әзірлік жасап, оның
мақсатын белгілейді, баратын оқушыларға алдын-ала хабарлайды. Топсеруеннің
соңынан оқушылар класқа келгеннен кейін көргендері туралы талдайды. Мұғалім
оның тақырыбын, мақсаты мен мазмұнын түсіндіріп, сабақтың құрылымын,
оқушылардың ой-өрісін дамыту мақсатында белгілейді.
Олар:
- сабақты ұйымдастыру;
- жаңа материалды енгізу, баяндау;
- сарамандық жұмыс;
- орындаған жұмысты талдау;
Осы кезеңдерді енді жеке-жеке қарастырып көрейік. Сабақты ұйымдастыру
кезеңінде оқушылардың жұмыс орнын дұрыс әзірлей білуіне назар аударылу
керек. Материал және құралдар парта үстіне дұрыс орналастырылып болған соң,
мұғалім сабақты бастайды:
- Жаңа материалды баяндау үшін, мұғалім оқушыларға нұсқау беріп,
әңгімелеседі, істеуге тиісті бұйым неден және қалай жасалатынын
айқындайды.
- Сараландық жұмыс сабақтың негізгі бөлігі. Сондықтан мұнда
оқушылардың өздігімен жұмыс істеуіне баса назар аударылады.
Қиналған оқушыларға жеке көмек беріліп, жасалтын бұйымдардың әдемі
және тартымды болуына мұғалім дұрыс бағыт беріп отырады.
- Орындалған жұмысқа талдау жасау үшін, бұйымдарын жинап, бір-бірімен
салыстырады, жақсы жақтары мен кемшіліктері айтылып, сабақ аяқталуы
тиіс.
5-ші класта күнтізбелік тақырыптардың және еңбекке баулу сабақтарына
бөлінген сабақтардың мынадай үлгі жоспарын ұсынуға болады. Бір тоқсанның
өзін 10 сағатқа бөлеміз. Соның ішінде қағаз және
1. қатырма қағазбен жұмыс – 1 сағат
2. түптеу жұмыстары, кітапты күтіп ұстау – 1 сағат
3. матамен жұмыс – 1 сағат
4. сым темірмен жұмыс – 3 сағат
5. ағашпен жұмыс – 1 сағат
6. аралас материалдармен жұмыс
7. өсімдіктер өсіру – 7 сағат
Істелінетін жұмыстардың қысқаша мазмұны былай:
1. Картоннан немесе қалың қағаздан өлшеп, қиып, бүктеп стакан жасау
2. Картонды, қағазды өлшеу, сызу, қию, желімдеп, қойын дәптерше жасау
3. Жұмсақ сым темірден геометриялық денелер (куб, пирамида, призма).
4. Матаны өлшеу, қию, шеттерін бүктеу, тігу, бау жасау.
5. Шырша бүршігі немесе жүгерінің сабағы, құстың қауырсыны, қағаз ағаш
бұтағы, емен жаңғағы, пластилиннен жапырақ жасау.
6. Құраған және арам шөптерден учаскені тазарту, учаске ауданын
тазалау. Дайындалған учаскеге сарымсақ, пияз отырғызу. Ағашпен жұмыс
7. Жасаушаларға ағаштан сап жасау.
Табиғи материалдармен жұмыс істеуге қолданылатын тақтайшаларды аралап
дайындау. Үлгі бойынша киім ілгіш жасау. Оқушыларға ағаш шебері туралы
мәліметтер, ағаштың түрлері және ерекшеліктерін түсіндіріп айту керек.
Міне, осындай үлгі жоспары бойынша еңбекке баулу пәнін өтуге болады.
Еңбекке баулу пәніне қойылатын талаптар: Жұмысты жүйелі жоспарлап, өз
жұмысына талаппен қарау, материалдар мен құралдарды сабаққа даярлау.
Техникалық терминдерді дұрыс айтуға және жұмыс процесінде бұйымды сапалы,
әдемі жасауға дағдылану керек. Мұғалімнің қойған сұрақтарына толық жауап
беруге үйрену.
Пәнаралық байланыстар.
Ана тілі: Оқушылардың сөз байлығын арттыру мақсатымен жұмыстарын
жоспарлап айтып түсіндіру және бір ізділікпен орындау ережелері жеке-жеке
айтқызылады.
Математика: Бұйым бөлшектерінің ұзындығын, енін өлшеп, өлшемдерін дұрыс
белгілеуге үйретіледі.
Бейнелеу өнері: Жасалынатын бұйымдарды әдемі жасау, бояу, суретін салу
жұмыстары жүргізіледі.
Табиғаттану: Экскурсияға шығу арқылы табиғат құбылыстарымен, байлығымен
танысу, жасалар бұйымға қажетті табиғи материалдар жинау жұмыстары
жүргізіледі.
Қоғамдық пайдалы еңбек.
Бесінші класс оқушыларымен мектепте, тәжірибе учаскесіне, өндіріске
және колхоз, совкозға экскурсия ұйымдастырып, түрлі жұмыстар атқарылады.
Ересек оқушылар мектеп дәлізін, класты, мебельдерді таза ұстау, бөлме
өсімдіктерінің жапырақтарын күн сайын сүрту, терезе алдын тазарту
жұмыстарын атқарады, мектепке кірерде аяқ киімдерін ауыстырып киіп, өз
кластарына барады. Оқушылар Табиғаттануға арнап табиғи материалдармен
альбомға не арнайы қораптарға жинап, коллекция жасайды. Түрлі көрнекі
құралдар жасалынады.
Бесінші класс оқушылары өз ауданының картасын сызып, қанша мектеп,
балабақша бар екенін анықтап, картада белгілейді. Сөйтіп басқа класс
оқушыларымен жарысқа түсіп, бақшаға қамқорлық жасайды. Өз аулының картасын
сызып, ардагерлердің, қарт адамдардың қай жерде тұратындығын біліп,
көмектер көрсетеді. әліппе, математика арналып, түрлі дидактикалық көрнекі
құралдар жасалынады. Оқушылар кітапханаға көмектеседі, арнайы жас
кітапханашылар үйірмесі, ұйымдастырылып, олар кітап жөндеу жұмыстарын
атқарады. Кітапхана бұрышын жасап, белсенді қатысатын оқушылардың суреті
ілініп, фамилиясы мен класы жазылады. Оқушылар – құстардың досы, оларға
жемшашар үйшіктер жасайды. Ауылды жерлерде оқушылар фирмаға көмектеседі.
Қозы, құлын, бұзауларды суарады, жем беріп, қамқорлық көрсетеді. Құс
фермасына да көмектерін тигізеді, жем шашады. 5-класс оқушыларының осындай
қоғамдағы пайдалы еңбегі 30-45 минутқа созылып, талданып, бағалануы тиіс.
Сабақтың тақырыбы: Ойыншықтар жасау.
Сабақтың мақсаты:1.Тәрбиелікмәні:
Оқушыларды адамгершілікке, ұқыптылыққа, инабаттылыққа, татулыққа,
бауырмалдылыққа тәрбиелеу.
Өрістеу мақсаты:
Көлемді табиғи және басқа заттарды араластырып ұйым жасауды үйрету.
Қауіпсіздік техникасы ережелерін бұлжытпай орындауға дағдыландыру.
Сабақтың жабдықтары: көлемді табиғи материалдар, жаңғақ қабықтары,
пластиллин, түсті қағаздар, желім, иілгіш, сымтемір, желімге арналған
қылқалам.
Сабақтың барысы:
1. Ұйымдастыру кезеңі. (оқушыларды түгелдеп, а й
ай-күн аттарын белгілеу).
2. Үй жұмысын сұрау.
3. Жаңа сабақ.
Жаңа сабақ:
Енді материалдар мен құралдарды дайындап бұйым жасауға кірісеміз.
Сабақты жасайтын бұйымдар жаңғақ қабығынан жасалады. Олардың формалары
қандай ? Қанша бөлшектерден құралған ? түстері қалай деген сұрақтар
беремін.
Бұйымдарды мына ретпен жасаймыз:
• Керекті материалдарды дайындау.
• Денелерді дайындау.
• Денелеріне шөже басын, балықтың, үкінің көздерін жабыстыру.
• Қалған бөлшектерін жаңғақ және бүршікке біріктіріп, жұмысты аяқтау.
Шағын бұйымдарға арналған табиғи материал арнайы қорапшада дайындалған.
Екі жаңғақ қабығын біріктіріп денесін, бір емен жаңғағын басы етіп шөже
жасалады.
Біздің қоғам өміріндегі аса маңызды кәсіптер жөнінде оқушылардың
дұрыс түсінігін қалыптастыру үшін еңбек пәнінің мұғалімі балаларға осы
кәсіптерді таныстыру үшін жүйелі де мақсатты жұмыс жүргізуі тиіс.
ІІ. Оқушылардың кәсіптік шеберлігін қалыптастырудың мектепте
ұйымдастыру әдістері
2.1 Мектепте оқушылардың кәсіптік шеберлігін қалыптастыруда еңбек
тәрбиесінің жүйесі
Еңбек тәрбиесінің маңызы мен мәнін дұрыс шешу оның міндеттері мен
мазмұнын және жүзеге асырудың әдісі мен құралдарын айқындай білумен
шарттас. Мектептегі еңбек тәрбиесі саласындағы басты міндеттер:
1. Еңбекке сүйіспеншілік пен еңбек адамдарына құрметпен қарау.
2. Оқушыға техниканың қарқынды дамуын, өндірісте қолдануын, оның
әлеуметтік-экономикалық мәнін ұқтыру.
3. Қарапайым станоктар мен құрал-жабдықтарды меңгертіп, олармен жұмыс
істей білудегі білік дағдыларын қалыптастыру.
4. Өнімді еңбекке қатыстыру арқылы оқушының қабілетін, ақыл-ойын, ерік
қасиеттері менқызығушылық, т.б. Тағылымдарын арттыру.
5. Еңбектегі ар, ұжданды сақтап, тиісті істі ыждаһатты атқарып, еңбекке
деген ынтымақты жебеп, оған қажеттілік туғызу.
6. Кәсіби мамандыққа бейімдеу.
Орта оқу орындары жағдайында бұл міндеттердің орындалуы еңбек пәндерін
өту арқылы, мектептегі түрлі еңбектерге қатысу және сыныптан тыс
еңбектерді атқару, жазғы кездегі еңбек лагерлеріндегі жұмыстарды орындау
барысында жүзеге асырылады. Еңбек тәрбиесі саласындағы іс-әрекеттің
нәтижелі болуы оны ұйымдастырудың әдістемесі мен формасына байланысты
екендігіне зейін қойып, оқушының еңбекке деген ынтасын аударуға бағытталған
таңдаулы даңқты еңбеккерлермен кездесу, экскурсиялар ұйымдастыру, еңбек
акцияларын өткізу, бәсекелестік туғызу, т.б. Мән беру керек.
Еңбек тәрбиесі үшін өте маңызды еңбек сабағы, онда оқушылар еңбек
үйренеді, техникалық білімді игереді. Еңбек сабақтары барысында оқушылар
жалпы және техникалық білімге сүйенеді. Білім еңбек сабақатарының ғылыми
негізі болады, ал еңбек сабақтары мен тәрбие барысында оқушылар алған өмір
тәжірибесіне теориялық білім жүйесі арқылы түсінеді.
Еңбек сабақтарының процесін жетілдіру оқушылардың еңбекке зерттеу және
шығармашылық қатынасын қалыптастырады. Оқушылардың өндірістік бригада
базасында, оқушылардың еңбек және демалыс лагерлерінде ұйымдастырылған
еңбек сабақтары туралы жағымды мысалдар аз емес. Оқушылар мектепте алған
білімдерін пайдаланып, әр түрлі өсімдіктерді өсіреді, тәжірибелер жасайды,
практикалық дағдылар мен іскерлікті игереді, кейбір мамандықтардың түрлерін
меңгереді.
Осындай шығармашылық жұмыстың барысында химия, биология және өндіріс
негіздері пәндері пәндері бойынша оқушылардың білімі байыйды тереңдейді,
ғылыми-зерттеу ісіне қашықтанады, ауыл шаруашылық және өнеркісіп еңбек
дағдыларына ие болады, олардың кәсіптік бағдары тәрбиеленеді. Қорыта
айтқанда, еңбек сабақтарының педагогикалық тиімділігі, олардың білім және
тәрбие беру мәнділігінде.
Оқу еңбегі бала үшін ойға толы, ұзақ, инемен құдық қазғандай, ақыл-
ойдың кемелденуін талап ететін ең ауыр еңбек екенін к.д.ушинский ескерткен
болатын. Оқу еңбегінің күрделілігі, оның нәтижесі бірден айқындалмауында,
оқушыларға әрдайым көріне бермеуінде.
Еңбекке тәрбиелеу мен оқытудың міндеттері еңбек пәні сабақтарында
шешіледі. Бастауыш сыныпта балалар қағаз қию, балшық пен пластилиннен бейне
құру, өсімдіктерді күту, ағаш, пластмасса, қаңылтыр, сыммен жұмыс істеуді
үйреніп, мектеп жанындағы үлесті жер бөлшектерінде еңбек етеді.
Ортаңғы сыныптарда арнайы бөлінген оқу-тәжірибелік үлесті жер
бөлігіндегі, оқу шеберханасындағы еңбек, жоғары сыньштардағы өнеркәсіп жәнс
ауыл шаруашылық практикумдағы оқушыларды жалпы еңбектің білік,
дағдыларымен қаруландырып, политехникалық ой-өрісін кеңейтеді, кәсіптік
ниетін және өмір жолын қалыптастыруға икемдейді.
Сыныптан тыс үйірме және жаппай жұмыстың еңбек тәрбиесін іске асыруда
тәрбиелік мүмкіндігі өте зор.
жас натуралистер, жас техниктер, жас тәжірибешілер және пән
үйірмелеріндегі сабақтар оқушыларды еңбекке баулиды, олардың шығармашылық
ойларының дамуына мүмкіндік туғызады. Әрбір оқушының үйірме сабақтарында
еңбекке шығармашылық қатынасы байқалады, олар еңбегін ұйымдастыру
тәсілдерін іздестіреді, ғылыми зерттеу дағдыларына (әдебиеттермен жұмыс
істеу, жазып алу, мәліметтерді жинақтай білу т.б.) Төселеді.
Мектепті өндіріске жақындату мақсатымен техникалиқ үйірмелер саны
көбейіп келеді. Мысалы, село мектептерінде “жас механизаторлар, жас
малшылар, жас өсімдік өсірушілер т.б: үйірмелср құрылған. Бұл үйірмелер
келешек мамандықты таңдап алуда оқушыларға ой салады. олар әр мамандықтың
болымды, болымсыз жақтарымен танысады, зерттейді, сөйтіп, өзімше тиісті
шешім қабылдайды. Осыған орай, мұғалімдер мен ата-аналар оқушыларға үнемі,
бірізді педагогикалық пікір айтып, кеңес беріп отырса, олардың мамандықты
таңдауда бірте-бірте шабыты, қызығушылығы арта түседі.
Үйірме жұмыстарын- жаппай жұмыстар толықтырады. Оқушылар қызғылықты,
үлкен тәрбиелік мәні бар көптеген шараларға белсенді қатысады және оларды
тікелей ұйымдастырды. Мұндай жаппай жұмыстарға құстар күйі, орман күні,
бақ аптасы, еңбек мерекесі, т. Б. Жатады.
Өзіне-өзі қызмет ету — еңбек тәрбиесінің қажетті элементтерінің бірі.
Балалар өзіне-өзі қызмет ете отырып, әр түрлі еңбек іс-әрекеттерін
орындаудың тәсілдеріне үйренеді, өздерінің жауапкершілігін сезеді, бұл
менің адамгершілік борышым дейді, сонымен бірге олар үлкендердің еңбегін
бағалайды, олардан үлгі алады.
Мектеп жағдайнда өзіне-өзі қызмет ету – оқу құралдарын, кабинеттерді,
жиһазды, сынып бөлмесін, мектеп үйін жөндеу, сыныптарды, дәліздерді,
шеберханаларды, спорт алаңдарын, мектеп үйлерін жинау, т.б.
Үйелменде өзінің-өзі қызмет етудің түрлеріне төсек-орынды, пәтерді
жинау, киім, аяқ киім және басқа үй мүліктерін тазалау, кір жуу, үтіктеу,
киімді жамау, тамақ дайндау, т.б. Жатады.
Мектеп және үйелмен алдындағы басты міндет бұл өзіне-өзі қызмет етудің
берік жүйесін жасау, тұрмыстық еңбекті әр адамның күнделікті өмір игілігіне
айналдыру қажет. Әсіресе мұндай әртүрлі тұрмыстық еңбекті орындаудың
барысында оқушылар арасында байқалатын ақсаусақтыққа, нәуетектікке, жас
шонжарларға жол берілмейді. Оларға дұрыс бағыт беру – мұғалімдердің, ата-
аналардың және әрбір үйелмен мүшесінің адамгершілік борышы.
Мектепте білім беруді оқушылардың ақыл-оймен еңбек ету мәдениетн
қалыптастыру – аса маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Әрбір бала дер
уақытында жақсы бағалар алып, оқуын жақсы нәтижелермен аяқтағанды қалайды.
Дегенмен, түрлі себептерге байланысты: дәріс алудың сыртқы салдарларынан
мәжбүрлік сипаттарына қарай, баланың өзінің жеке-дара мінез-құлығына
байланысты (жалқаулық, мақсатшылдықтың болмауы), тұрмыс жағдайының
күрделілігі сияқты, т.б. Себептерге байланысты мұндай тілектеріне барлығы
жаппай, әрқашан қолдары жете бермейді. Оқушының оқуының төмен үлгерімде
болуына кең таралған себептердің бірі – оқу, тәлім-тәрбие алу қызметінің
ішкі түрткілерінің болмауы, сондай-ақ, парасатты қызмет әрекеттерінің әдіс-
тәжірибесінің жеткіліксіздігі себеп. Осысебеп салдарға байланысты ақыл-
оймен еңбек ету мәдениетін игеріп және оны дамыту қажеттілігі туындайды.
Бұл мәселеге л.и.рушинский, в.а.кан-каяик, т.б. Өз еңбектерінде көңіл
бөлген.
Оқушының ақыл-оймен еңбек ету қабілетін қалыптастыруда жетекші
факторлардың бірі -–оның белсенділігі болып табылады. Белсенділік - жеке
тұлғаныңқоршаған ортаға бейімделу қабілеті ғана емес, ол сондай-ақ,
оқушының сол қоршаған ортамен өзара қарым-қатынастық әрекетке түсуі, сол
қоршаған ортаны оның өзгерте білуі. Ол жеке тұлғаның өзін қоршаған ортаның
жалпы мәдени және кәсіби даму деңгейін көтеруге ұмтылып, талаптанумен,
оқушының осындай талабының ішкі қажеттілігінен туындайды. Оқушылар
өздерінің не істеп жүргендерін жете ұғынулары, оқуға үйренулері, өздері
үшін жаңа білім көздерін өздері аша білулері керек.
Оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастыруда ақыл-ой еңбегінің мәдениетін
қалыптастыру айрықша орын алады. Оқу еңбегінің мәдениеті оқушылардың ақыл-
ой іс-әрекетінің сапасын сипаттайды. Еңбектену мәдениеті — бұл оқу еңбегін
дұрыс жоспарлау жане тиімді ұйымдастыру, оқу гигненасы ережесін, сақтау,
жұмыс орнын және қажетті материалдарды реттеу, оқу құралдарын пайдалана
білу.
Ақыл-ой жұмысының дұрыс ұйымдастырылған- ырғағы демалыспен еңбек
түрлерінің орынды ауысып келіп отыруын қажет етеді. Оқушы осылардың бәрін
бірізділік пен жүйелі түрде басшылыққа алып отырса, оқу еңбегінің
тиімділігі артады.
Оқу еңбегінің мәдениеті ақыл-ой іс-әрекетінің жалпы ережелерін білуді
және оны өз еңбегінде басшылыққа ала білуін талап етеді. Жалпы ережелерді
білу оқушының болашақ оқу еңбегіндегі өзіндік еңбек мәәдениетінің тәсілдері
мен стилін қалыптастыруға көмектеседі.
Ақыл-ой еңбегінде оқушылардың мәдениеті оқулықтармен ғылыми және
әдеби кітаптармен жұмыс істегенде байқалады. Сондықтан оқушыларды жұмыс
істей білуге дағдыландыру үшін оларды кітаппен жұмыс істеудің көптеген
тәсілдеріне үйрету қажет. Олар: кітап мазмұнын ұтымды пайдалану, текстің
түсініксіз жерлерін бөлу, текске сұрақтар қою, оларға жауап қайыру, жұмысты
жоспарлау, конспектілеу, қысқаша желісін (тезис) дайындау т.б.
Оқушының, өзіндік жұмысы, одан білімнің әр түрлі саласына байланысты
кейбір ерекше қасиеттерді талап етеді. Мысалы: жұмыс барысында жинақты
бөлу; қиыншылықты жеңу; ақыл-ой қабілетін дамыту; естің әр түрлі формаларын
пайдалану — логикалык, моторлы және көз капері; бақылау, жазып алу т.б. Бұл
қасиеттер тұлғаның өзін-өзі ұстай білуіне және жан-жақты сауаттылығына
байланысты.
Сонымен еңбек тәрбиесінің нәтижесі оқушының еңбекті тіленіп қажет етуі,
еңбекті атқаруға деген ықылас - ынтасы, оған қызығуы мен белсенділік
танытып шын пейілімен атқарған ісінен ләззат алып, өнімді еңбекке орай
кәсіби мамандық таңдауға деген құлқын айқындай түсу ниетінен көрінеді.
Еңбек тәрбиесінің бағыт-бағдарын оқушының санасына сіңіріп, шама
мүмкіндігіне үйлесімді еңбек дағдысына қалыптастыру олардың болашағында
жалғастық табатын әдетке айналатын өмірмен құбылыс.
2.2 V – сыныпта еңбек пәнінен сабақ беру арқылы кәсіптік бағдар беру
әдістемесі
Еңбекке баулу кәсіптік бағдар міндетін сапалы шешудің міндеті болып
саналады. Оқушының еңбек сабағында нақты бір іске араласуы, сол арқылы ол
толып жатқан жұмысшы кәсібімен танысуы, кәсіп туралы, өндіріс озаттарының
өмірі мен творчествосы туралы мұғалімнің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz