КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ РЕСУРСТАРЫН ҚҰРУДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 47 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ 6
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ РЕСУРСТАРЫН ҚҰРУДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 8
1.1 Кәсіпорынның қаржылық ресурстарын қалыптастырудың қайнар 8
көздерінің жіктемесі
1.2 Кәсіпорынның қаржылық ресурс ретіндегі табыстардың түрлері және 10
олардың экономикалық мазмұны
1.3 Кәсіпорынның табыстарын есептеу тетігі 11

2 КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ РЕСУРСТАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДА ТАБЫСЫН ТАЛДАУ 15
(НЕФТЬТЕХСЕРВИС ЖШС-НІҢ МАТЕРИАЛДАР НЕГІЗІНДЕ)
2.1 НефтьТехСервис ЖШС-нің.қаржылық ресурстар қалыптастырудағы 15
іс-әрекетіне сипаттама беру
2.2 НефтьТехСервис ЖШС-нің пайлалылық көрсеткіштерін талдау 18
2.3 НефтьТехСервис ЖШС-нің табыстарының тиімдігілігін бағалау 24

3 КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ РЕСУРСТАРЫ РЕТІНДЕ ТАБЫСТАРЫН ӨСІРУ ЖОЛДАРЫ32
3.1 Кәсіпорын табыстарын арттыруда корпоративті басқару әдістерін 32
пайдалану
3.2 Шетелдік кәсіпорындардың табыстарын есептеу тәжіріибесі 39
ҚОРЫТЫНДЫ 48
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 50

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі уақытта кәсіпорынның қаржы
ресурстарын қалыптастырудағы табыстың рөлі айтарлықтай ерекше. Кәсіптің кез-
келген түрімен айналысқан кәсіпорын табыстылығын есептеп, бизнестің олжалы
болғанын қалайды.
Кәсіпорынның қаржы ресурстары белгілі бір шаруашылық субъектіге
тиесілі қалған ақша қаражатын, оны қалыптастыру, тарату және пайдалану
процесін көрсетеді. Кәсіпорынның кірісі – мемлекеттік қаржы ресурстарының
орталықтандырылған қорларының, өнеркәсіптік ресурстардың және кәсіпкерлік
ақшалардың көзі, және олардың көп бөлігі бюджетте қарастырылған.
Инвестициялық және басқа да арнайы қорлар салалық ауқымдағы
кәсіпорындар есебінен құрылады. Кәсіпорындардан түсетін табыстарға
байланысты қорлар күрделі және өнімді емес қажеттіліктерді қамтамасыз
ететін белгілі бір мақсаттар үшін құрылады және пайдаланылады. Ақшалай
қаражат үнемі қозғалыста жүреді: түседі, жиналады және жұмсалады.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайының объективті дұрыс бағасын алудың ең
жақсы тәсілі, бұл – талдау, ол кәсіпорынның даму бағытын бақылауға, оның
шаруашылық қызметіне кешенді түрде баға беруге мүмкіндік береді және
осындай жолмен басқарушылық шешімдерді өңдеумен кәсіпорынның өзінің
өндірістік кәсіпкерлік қызметі арасында байланыстырушы қызметін атқарады.
Қаржы ресурстары жағдайының қазіргі қолданылып жүрген талаптарға сай
болуы және де кәсіпорынның дамуына байланысты қажеттіліктерге жауап бере
алуы өте маңызды болып табылады, себебі қаржылық тұрақтылықтың
жетіспеушілігі кәсіпорынның төлеу қабілетінің жоқтығына және оның дамуына
қажетті қаражатының болмауына, ал көп болуы – дамуға кедергі жасап, басы
артық қорлармен және резервтер мен кәсіпорын шығындарын көбейтуіне әкеліп
соқтыруы мүмкін. Сондықтан кәсіпорынның қаржылық ресурстарын қалыптастыру
және оларды пайдалану тиімділігін ашу тақырыптың өзектілігі болып табылады.
Қазіргі жағдайда қаржы ресурстарын пайдалану ерекшеліктерін талдау
мәселесі кәсіпорын үшін әрқашан өзекті мәселе, сондықтан ұсынылып отырған
дипломдық жұмыс тақырыбы осы мәселені зерттеуге арналады және жұмыста қаржы
ресурстарын пайдалануды ұйымдастырудың қазіргі іс жүзіндегі барысы жан-
жақты ғылыми жолмен зерттелініп, оның ерекшеліктерімен жетіспеушіліктері
айқындалады.
Зерттеу тақырыбын Кәсіпорынның қаржылық ресурстарын қалыптастыру
жолдарын анықтау мен оларды тиімді пайдалану көздерін әр экономист -
мамандар түрліше бағалаған. Оның қалыптасу көздерін зерттеуде барысында
шетелдік экономистер Хиггинс Р., Этрилл П. және ТМД-ның оның ішінде
Ресей экономистері мен ғалымдарының ғылыми зерттеулері бойынша
көрініс тапқан. Атап айтқанда олар: Р.С.. Ефимова, Э.А. Маркаръян,
Г.П. Герасименко, А.И. Ковалев, И.Т. Балабанов, С.М. Бухонова, Ю.А.
Дорошенко, О.Б. Бендерская, А.В. Давыдов және тағы басқалары.
Ал өз елімізде мемлекеттің қаржы ресурстарын жетілдіру мәселелерін
зерттеуге өз еңбектерін арнап, сол арқылы экономика ғылымына айтарлықтай
үлес қосқан төмендегідей экономистер мен заңгерлерді айтуға болады:
Б.Б.Шермухаметова, Б.Ж.Ермекбаева, В.Г.Фурсов, В.Д.Мельников, Г.М.Бродский,
Е.Х.Сигаев, З.Атығаева, К.А.Сержантов, М.Т.Оспанов, М.Х.Тусеева, А.Соколов,
А.Тривус, В.Д.Ли, Г.А.Лесбеков, Г.Карагусова, К.А.Аттапханов, К.Ә.Сағадиев,
С.М.Мусин, Ф.С.Сейдахметова және т.б.
Осы жоғары келтірілген мәселелер зерттелетін тақырыптың таңдалуына,
мақсатына және қарастырылатын мәселелер шеңберіне негіз.
Жұмыстың мақсаты – қаржы ресурстарын пайдалануды ұйымдастырудың
теориялық және әдістемелік ережесін анықтап, қаржы ресурстарын пайдалануды
экономикалық категория ретінде мазмұнын, мақсатын және мүдделі міндеттерін
ашу үшін әдебиет көздерін зерттеу және мәліметтер мен деректерді,
заңнамаларды елеу негізінде, оның қызметінің теориялық сипатын беру.
Зерттеудің міндеттері, кәсіпорынның қаржылық жағдайы бойынша
мыналарды анықтайды:
- қаржылық ресурстарын қалыптастырудың қайнар көздерінің
жіктемесі;
- қаржылық ресурс ретіндегі табыстардың түрлері және олардың
экономикалық мазмұны;
- кәсіпорынның табыстарын есептеу тетігі;
- НефтьТехСервис ЖШС-нің қаржылық ресурстар қалыптастырудағы іс-
әрекетіне, яғни пайдалылық көрсеткіштерін талдау мен
табыстарының тиімдігілігін бағалау;
- кәсіпорын табыстарын арттыруда корпоративті басқару әдістері;
- шетелдік кәсіпорындардың табыстарын есептеу тәжірибесі.
Зерттеу объектісіне Қызылорда қаласында орналасқан НефтьТехСервис
ЖШС.
Зерттеу пәні ‒ кәсіпорынның қаржылық ресурстарын құрудағы пайданың
ролімен байланысты экономикалық қатынастар қарастырылады.
Зерттеу жұмысының жазылуына НефтьТехСервис ЖШС-нің жылдық
бухгалтерлік баланстары, табыстар мен шығыстар туралы есептері, ақша
қаражаттарының қозғалысы туралы есебі пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы – жұмыста келтірілген
кейбір тұжырымдарды компаниялар қызметінде пайдалануға болатындығымен
негізделеді, бұл НефтьТехСервис ЖШС-нің ұсынған анықтама-актіде берілген.
Жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен,
қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады.
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ РЕСУРСТАРЫН ҚҰРУДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1.1 Кәсіпорынның қаржылық ресурстарын қалыптастырудың қайнар
көздерінің жіктемесі

Кәсіпорынның экономикалық қызметке қатысуын жабдықтау үшін қаржылық
қолдау керек. Ұйымның қаржы ресурстар маңызды көздерінің бірі –
құрылтайшылардың салымдарынан тұратын және жарғылық капиталға енетін
бастапқы капитал.
Жарғылық қорды қалыптастыру кәсіпорынның ұйымдық-құқықтық формасына
сай. Жарғылық қордың қаражаты негізгі капиталға және тауар айналымының
айналымына қалыпты өндірістік-шаруашылық қызмет үшін қажетті мөлшерде
пайдаланылады. Ол сонымен қатар айналымнан тыс активтер тобына қол
жеткізуге де қолданылуы мүмкін.
Өндірісте инвестицияланған бастапқы капитал өнімнің құнымен
көрсетілген құнды көрсетеді. Өнім шығарылғаннан кейін ол ақшаны сатудан
қолма-қол ақша түрін құрайды.
Қаржы ресурстары – ағымдағы шығындарды жабуға және өндірісті, қаржылық
міндеттемелерді және қызметкерлерге экономикалық ынталандыруды кеңейтуге
арналған ұйымның қаражаты ретінде пайдаланылады [1].
Кәсіпорынның ақша қаражатының қаржы міндеттемелерін орындауға және
өндірістік шығындарды арттыруға бағытталған кірістер мен сыртқы кірістер
түрінде түсетін түсімнің бөлшегі ретінде саналады.
Ұйымның қаржылық ресурстарын пайдалану жақсы жетістіктерге қол жеткізу
үшін қаржы түріне әсерін тигізетін ойластырылған әдістердің, операциялар,
қаламдар мен әдістердің жиыны ретінде саналады.
Қаржылық ресурстар мен капитал - қаржылық талдаудың басты нысаны.
Реттелетін экономикалық жағдайда капитал термині жиі пайдаланылады, ол
қаржыгерге анық форма болып, сонымен қатар әрдайым жаңа табысқа әсер етуі
мүмкін. Капитал компанияның айналымының бір бөлігі, сонымен қатар осы
айналымнан түсетін табыс алып келетін қаржы ресурстарының бөлшегі.
Компанияның ақшалай қаражаттарының бағыты өндіріс (қызмет көрсету, жұмыс)
және таза қаржы салымдары бойынша компанияның негізгі қызметімен тығыз
қарым-қатынаста болуы ықтимал. Қосымша табысқа жету үшін ұйым басқа да
компаниялар мен мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алуға, сонымен бірге
жаңадан құрылған кәсіпорындарды және банктердің жарғылық капиталын
инвестициялауға өз алдына құқылы. Ал бұл уақытта кәсіпорынның уақытша бос
қаражаты банктің депозиттік шоттарына орналастырылуы ықтимал.
Кәсіпорындар өздеріне тиесілі ақшаны пайдаланғанымен, мемлекет пен
қоғам алдында жауапкершіліктен толық босатылмайды.
Барлық кәсіпорындар, олардың ұйымдастырушылық-құқықтық және меншік
нысандарына қарамастан, бюджеттен тыс қорлар мен әртүрлі деңгейдегі бюджет
кірістерін өзара қалыптастыруға қатысады.
Кәсіпорынның қаржылық негізі – бұл өз қаражаты болып табылады.
Ұйымның қаржы ресурстары кез-келген кәсіпкерлік субъектісінің қолда
бар қаражатын құрайды және оны қалыптастыру, тарату мен бірге пайдалану
процесін бейнелейді. Кәсіпорын экономикалық қызметті жүзеге асыруына
мүмкіндік алу үшін соған сай қаржылық толықтырылуы қажет. Ұйымның қаржы
ресурстарының маңызды көздерінің бірі болып бастапқы капитал саналады. Ол
құрылтайшылардың жарналарынан тұрады және жарғылық қордың бір бөлігі
ретінде саналады.
Қаржы ресурстарын алғашқы қалыптастыру кәсіпорынның, яғни жарғылық
капиталдың (жинақтаушы және акционерлік капитал) жинақталуымен жасалады.
Базалық активтер негізгі құралдардан, қаржылық инвестициялардан,
дамымаған құрылыстан тұрады. Ұзақ мерзімді активтер кәсіпкерлік
субъектісінің материалдық-техникалық базаны құруға, әрі дамытуға арналады.
Ағымдағы активтер болса кәсіпорынның кірісіне негізделеді. Тиісінше, олар
ақшалай, қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар, босалқылар, дебиторлық
берешек соған қоса әртүрлі активтерді қамтиды. Кәсіпорынның мүлкі негізгі
құралдардың және ақша ағындарының құнынан тұрады. Компанияның меншікті
капиталының негізгі көздері: резервтік капитал, жарғылық капитал, сонымен
бірге бөлінбеген пайда.
Ұйымның қаржы ресурстары кез-келген кәсіпкерлік субъектісінің қолда
бар қаражатын құраумен қатар оны қалыптастырады, таратады және пайдалану
процесін бейнелейді.
Шынайы өмірде кәсіпорынның капиталы ұзақ уақыт бойы ақшаны
қалдырмайды, себебі басқа түсімдерді әкелуі керек. Кәсіпорынның кассалық
парақшасында немесе банктік шотында ақша теңгерімі ретінде капиталдың бар
болуы кәсіпорынға пайда алып келмейді. Капиталдың ақшалай нысанынан
өндірістік нысанға айналуы қаржыландыру деп аталады.
Қаржыландыру екіге бөлінеді: сыртқы, ішкі. Бұл бөліну қаржылық
ресурстар мен кәсіпорын капиталының нысандары арасындағы тығыз
байланыстардан туындады.
Меншікті қаржылық ресурстар – кәсіпорынның жалпы ресурстарының
бастапқы бөлімі, сол фирма құрылған уақытта негізделеді, әрі оның бүкіл
өмірлік кезеңінде өз құзырында болады. Қаржы ресурстарының осы бөлімі
жарғылық қор немесе жарғылық капитал деп аталады. Кәсіпорынның
ұйымдастырушылық-құқықтық нысанына байланысты оның жарғылық капиталы
акцияларды шығару және кейіннен сату, сондай-ақ жарғылық капиталға жарналар
есебінен қалыптасады. Кәсіпорынның жұмыс жасау уақыт аралығында жарғылық
капитал ұлғайтылуы немесе төмендеуі – компанияның ішкі қаржы ресурстарының
себебінен болып отырады.
1.2 Кәсіпорынның қаржылық ресурс ретіндегі табыстардың түрлері және
олардың экономикалық мазмұны

Кәсіпорынның қалағандарына жету көбінесе оның қаржылық ресурстарын
пайдалануға тікелей қатысты.
Ұйымның қаржылық басқару жүйесінің ұйымдастырушылық құрамы, соған қоса
штаты, кәсіпорынның және оның қызметінің көлеміне байланысты түрлі
жолдармен қалыптастырылады. Үлкен компания үшін қаржылық және вице-
президенті басқаратын, бухгалтерлік және қаржылық есепке алуды жүзеге
асыратын арнайы қызметтерді бөлу қажет. Шағын бизнесте қаржы менеджерінің
рөлі көбінесе бас бухгалтер болады [9].
Кәсіпорынның кірісі активтердің ұлғаюына немесе капиталдың ұлғаюына
алып келетін міндеттемелердің төмендеуі болып табылады. Кіріс тұжырымдамасы
әдетте мемлекетте, кәсіпорындарда және жеке тұлғаларда қолданылады.
Кәсіпорынның жалпы пайдасы қызмет көрсету мен сатудан, бағалы
қағаздардан, заемдардан және басқа да ақшалай қаражаттар мен олардың
баламаларынан түскен ақша ағындарын қамтиды.
Экономикалық теорияда табыс – заңды түрде тікелей нарық субъектілеріне
сеніп тапсырылған ақша сомасы, ал табыс кілті – қоғамның пайдасы.
Шекті табысты шығаратын әр қосалқы өнім өлшемнің жарамдылығына баға
беруге мүмкіншілігі болады. Соған қоса, шығындарды бөлгенде, бизнесті
барынша арттыру үшін шығындар бағдарын пайдалануға болады [7].
Жалпы табыс – белгілі бір тауарлар санынан алынған ақша сомасы. Бұл
тауар бағасын тауар мөлшеріне көбейткенге тең.
Орташа табыс – жалпы ішкі өнімге бөлу арқылы есептеледі.
Шекті табыс – сату көлемінің ұлғаюына байланысты пайданың өсуі. Шекті
табысты қалыптастыратын әрбір қосымша өнім өлшемнің өтімділігін және бизнес
шығындарын үнемдеу үшін өзіндік құны бойынша біріктіретін экономикалық
тиімді қызметтің мүмкіндіктерін бағалайды [8].
Табыстылық көрсеткіштерінің жүйесі негізінен қаржылық нәтижелердің
абсолюттік көрсеткіштерінен тұрады: тауарды сатқаннан түскен пайдалар,
жалпы табыс, негізгі бизнестен келген пайда, салық салуға дейінгі қарапайым
қызмет көрсетуден түскен табыс, салықтан кейінгі дәстүрлі қызметтерден
түсетін табыс, төтенше жағдайлардан түскен кірістер, таза табыс, ұйымның
соңғы қаржылық қорытындысы болып саналатын таза табыс.
Табыс біріккен экономикалық тиімділікті, өмірдің өнімділігін және
мазмұнын көрсетеді. Кейбір экономистер оны экономикалық тиімділікке
айналдырды, ал кейбіреулері кәсіпорынның тиімділігіне қосты. Біздің
пайымдауымызша, олардың алғаш айтқандары дұрыс, өйткені табыстың абсолютті
сомасы бізге қаражаттың қайтарымдылығын болжауға мүмкіндік бермейді.
Табыстардан, соған қоса ұйымның, банктердің, ұйымдардың бюджетіне түсетін
түсімдер жүзеге асырылуда. Осылайша, табыс компания өндірісінің және
қаржылық көрсеткіштерінің негізгісі болып табылады. Ол өзінің іскерлік
белсенділігі мен қаржы тұрақтылығын сипаттайды. Табыс арқылы авансталған
қаржылардың қайту деңгейі мен сол ұйымның активтеріне салынған салымдардың
кірістігі айқындалады.
Функциялардың бірлігі мен олардың өзара келісімі тұрақты
шаруашылықтың, компания қызметкерлері мен әрбір қызметкердің экономикалық
мүдделерін көрсетеді. Яғни, сәтті құру және тарату мәселелерінің
маңыздылығы айқын әрі, шешімі кәсіпкерлік субъектінің алынған пайдаға және
ол алатын табыс мөлшеріне керек тәуелділігімен қамтиды.
Табыстың абсолютті құны кәсіпорынның экономикалық жұмысының
тиімділігінің емес, экономикалық тиімділігінің көрсеткішіне жатады.
Осылайша, пайданы неғұрлым дәл бағалау үшін кәсіпорынның өнімділігін және
әртүрлі кірістілік көрсеткіштерін сипаттайтын салыстырмалы көрсеткіштері
пайдаланылады.
Кәсіпкерлік субъектісі де, мемлекет те компанияның табыстылығын
арттыруға тиіс. Сол себепті, әрбір кәсіпорынның абсолютті және салыстырмалы
рентабельділігін жүйелі талдау қажет.
Табыстылық индикаторларын талдау мақсаттары:
- абсолютті қайтару көрсеткіштерінің жоспарының тиімділігін
бағалау;
- таза табысты қалыптастыру компоненттерін зерттеу;
- табыс пен сандық өлшеулерге әсерін тигізетін факторлардың
эффектін айқындау;
- табысты тарату бағыттарын, пропорцияларын және трендтерін
зерттеу;
- табыстың өсу қорларын анықтау;
- табыстылықтың (кірістіліктің) түрлі қатынастарын, сонымен қоса
оның деңгейіне әсерін тигізетін факторларды зерттеу [9].

1.3 Кәсіпорынның табыстарын есептеу тетігі

Кәсіпорынның табысы ‒ бизнестің сонымен қатар әр коммерциялық
кәсіпорынның экономикалық жіктемесінің кілті. Жалпы қатынастарда табыс
экономикалық категория ретінде құрылған материалдық өндірістің таза пайдасы
деп аталады.
Жақсы пән табыстың қалыптасуын әрбір сегментке қатаң сәйкестікте
бақылайды және, тиісінше, осы нәтижелерге сүйене отырып, сыйақы төлеу
бөлімінің басшысына төленеді. Активтерге жаңа инвестициялар қажеттілігін
бағалай отырып, олардың табыстары есептеледі және бұлар шешім қабылдауға
тиіс.
Активтердің тиімділігінің дәрежесі келесі келтірілген формула арқылы
анықталады:

Да = Таза табыс Жалпы активтер (1)

Активтердің табыстылық деңгейі есептік активтердің айналымдылық
коэффициентіне қатынасы бойынша анықталып, өткен жылдағы табыстылық
көрсеткішіне көбейту арқылы есептеледі.

Дт.а. = Дч Та (2)

мұндағы:
- Та – ағымдағы активтердің орташа құны.

Іс жүзінде ағымдағы активтің табыстылығы кең ауқымда пайдаланылады.
Бұл компания ағымдағы активтерде 1 теңгеден қанша ақша табатынын көрсетеді.
Кәсіпорынға капиталдың жеткіліктілік коэффициентін қолданыстағы
кәсіпорынға, яғни капиталды қолайлы пайдаланудың маңызды көрсеткіштеріне
бағалау кәсіпорынның табыстарының капиталына қатынасы ретінде саналады. Бұл
көрсеткіш капиталдың жеткіліктілік коэффициенті немесе кірістілік нормасы.
Көрсеткіш төмендегідей формуламен есептеледі:

ДСК = Дч Ск (3)

мұндағы:
- ДСК – меншікті капиталдың табыстылығы;
- Дч – таза пайда;
- Ск – меншікті капитал.

Бұл экономикалық және қаржылық талдаудың маңызды көрсеткіші.
Капиталдағы табыс – бұл меншікті капиталдың айналымындағы өнімдерді
сатқаннан түскен пайда. Ол төмендегідей формуламен шешіледі:

ДСК = Дч Д N*ДN СК (4)

мұндағы:
- Д N– сатқаннан түскен пайда.
Шетелдік мамандандырылған әдебиеттерде меншікті капиталдың
қайтарылуына әсерін тигізетін факторларды талдаудың әртүрлі әдістері
ұсынылған. Жак Ричард келесі формуланы ұсынады:

ДСК = Дч Ск=Д ВДN* ДN А* ДЧ ДВ*АСк (5)
(1) (2) (3) (4) (5)

мұндағы:
- ДВ – жиынтық немесе жалпы табыс;
- А – активтердің құны.

Формуладан көріп тұрғандай меншікті капитал коэффициенті(1) сату
мөлшерінің кірістілігі(2) барлық активтердің айналымдылығына(3), меншік
иелерінің табысының жалпы табыстағы салыстырмалы үлесіне(4) және қаржылық
құрылым көрсеткіштерінің көбейтіндісіне тең.
Бұл формула танымал Дюпон формуласымен үйлесімді, ол батыста кеңінен
қолданылады. Бұл жеке компанияның қаржы есептілігін талдау үшін
қолданылатын акциялардың қарапайым аналитикалық жіктемесі:

ДСК = Дч Ск=Д ЧДN* ДN А* АСк (6)

мұндағы:
- А – активтердің құны;

Өндірістік активтердің кірістілігіне әсерін тигізетін көптеген
факторлар: орташа жылдық таза пайда, қызметтер және тауарларды сатқаннан
түсетін түсім, құралдардың орташа құны және материалдық айналымы. Бұл
көрсеткіштер өндірістің орташа жылдық құнын, тауар қорының сыйымдылығын,
айналымдық капиталдың коэффициентін, 1 теңгеге түсетін кірісті, сатылған
өнімнің табыстылығын және өндірістік активтердің пайдалылығын есептеуге
әсер етеді.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалап көрсетуде іскерлік
белсенділіктің табысты болуының алатын орны көп, себебі ақша ағымдары
кәсіпорынның төлем қабілеттілігіне әсерін тигізеді. Соған қоса, басқа
жағдайларда айналымның өсуі кәсіпорынның өндірістік және техникалық
мүмкіндіктерінің артуын мәлімдейді. Кәсіпорынның іскерлік белсенділігінің
көрсеткіштері мынадай факторларды қамтиды:
1. Капитал айналымының жалпы коэффициенті. Бұл жылда қанша рет
айналымның және өндірістің толық циклі болғанын және әр
валютадағы активтердің қанша бөлігін сатылған өнімнің бағасына
әкелетінін көрсетеді. Бұл көрсеткіш мына формула бойынша
есептеледі:

КОА = ДN Ак (7)

мұндағы:
- КОА – капиталдың жалпы айналымдылық коэффициенті;
- Ак – авансталған капитал.

2. Негізгі құралдар айналымы. Бұл көрсеткіш өтеу табыстылығын, яғни
кәсіпорынның осы кезеңдегі негізгі құралдарды пайдалану
тиімділігін көрсетеді. Ол сатудан түсетін пайданы негізгі
құралдардың орта есеппен өлшенген құны бойынша есептейді.
3. Айналымның коэффициенті. Бұл келесі формула бойынша
қарастырылады:

КОС = ДN Ск (8)

мұндағы:
- КОС – капитал айналымы коэффициенті;

Бұл көрсеткіш барлық жағынан қызметті сипаттайды: коммерциялық
тәсілмен емес, сатудың артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтайды, қаржы
тұрғысынан – айналым қаражатын, ал экономикалық тұрғыдан – кәсіпорын
иелерінің ақша қаражатының қозғалысын мәлімдейді.
4. Ағымдағы активтер немесе айналым капиталының коэффициенттері. Ол
ағымдағы сатудан түсетін табыстың орташа мәніне сәйкес келетін формула
бойынша есептеледі:

КОТА = ДN Та С (9)

мұндағы:
- КОТА – ағымдағы активтердің айналымдылық коэффициенті;
- Та С – ағымдағы активтердің орташа шамасы.
Ағымдағы активтер айналымы коэффициенті есепті кезеңде барлық ағымдағы
активтердің айналымдығын көрсетеді. Активтердің ағымдағы айналымдылық
жылдамдығы, келтіріліп кеткен формула арқылы есептеліп, айналымның көп
уақыттылығымен, айналым қаражатының бекіту коэффицентімен де сипатталады.
Ағымдағы активтердің бір айналымның ұзақтығы келесі формуламен
анықталады:

ДО = 360 КОТА =360* Та СДN (10)

мұндағы:
- ДО – тәулігіне бір революцияның ұзақтығы.
Көрсеткіштің жылдық құнын есептеу кезеңінің ұзақтығы - 360 күн, айына
90 күн және айына 30 күн. Іскерлік белсенділікті анықтайтын маңызды
көрсеткіштерді нақтылауға септігін тигізеді.
Тарауды қорытындыласақ, кәсіпорынның қаржылық ресурстарын құрудың
экэономикалық негіздері талқыланып, кәсіпорынның қаржылық ресурстарын
қалыптастырудың қайнар көздерінің жіктемесі, қаржылық ресурс ретіндегі
табыстардың түрлері және олардың экономикалық мазмұны және кәсіпорын
табыстарын есептеу тетігі қарастырылды.
2 КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ РЕСУРСТАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДА ТАБЫСЫН ТАЛДАУ
(НЕФТЬТЕХСЕРВИС ЖШС-НІҢ ҮЛГІСІНДЕ)

2.1 НефтьТехСервис ЖШС-нің.қаржылық ресурстар қалыптастырудағы іс-
әрекетіне сипаттама беру

НефтьТехСервис ЖШС 2001 жылы құрылды. Бүгінгі күні компания Оңтүстік
Торғай алабында мұнай мен газ ұңғымаларын бұрғылау және қызмет көрсету
бойынша жетекші мамандандырылған ұйым болып табылады.
Қаржы ресурстары шаруашылық жүргізуші субъектінің оның иелігіндегі
ақша қаражатын білдіреді. Қаржы ресурстары өндірісін дамыту (өндірістік-
сауда үдерісінің), мазмұны мен нысандарын дамыту, өндірістік емес сала
тұтыну, сондай-ақ қалуы мүмкін резервтер. Қаржы ресурстары серіктестіктің
қызметін дамытуға пайдаланылатын, өндірістік-сауда үдерісінің (сатып алу
шикізат, тауарлар мен басқа да еңбек заттарын, еңбек құралдарын, еңбек
күшін және басқа да элементтер), оның дамуына жіберілетін капиталды
білдіреді. Сонымен, капитал - бұл қаржылық ресурстардың бір бөлігі.
Кәсіпорынның қаржы ресурстары ‒ бұл ақша қаражаты, кезінде
қалыптастырылатын мен кәсіпорындармен толықтырылуы нәтижесінде өндірістік-
шаруашылық қызметті жүзеге асыру есебінен тауарлар мен қызметтерді шығып
қалған мүлікті, сондай-ақ тарту арқылы қаржыландырудың сыртқы көздері.
Кәсіпорындардағы барлық қаражат көздерін екі үлкен топқа бөлуге болады
‒ жеке инвестициялар және қарыздық. Меншікті көздері мыналарды қамтиды:
- жарғылық капитал;
- кәсіпорын қызметінің үдерісінде жинақталған қорлар (резервтік
капитал, қосымша капитал, бөлінбеген пайда);
- заңды және жеке тұлғалардың өзге де жарналары (мақсатты
қаржыландыру, жарналар мен қайырмалдықтар).
Меншікті капитал оның жарғылық капиталы қашан құрылады, сол уақыттан
кәсіпорынды құру кезінен бастап қалыптасады. Кәсіпорындар ұйымдық-құқықтық
нысандағы ерекшеліктеріне байланысты жарғылық капиталын қалыптастырады.
Қызметі барысында кәсіпорын өз шығындарын өтейді, ал кейін пайда таба
алады. Пайда кәсіпорынның әртүрлі қорларын қалыптастыруға (резервтік қор,
жинақтау қор, әлеуметтік даму қорлар мен тұтыну қорларына) бағытталады
немесе кәсіпорынның үлестірілмеген пайдасы негізінде бірыңғай қор құрады.
Басқа қорлардың есебінен қалыптасқан пайданың құрамдас бөлігі қосымша
капитал болып табылады, кәсіпорынның меншікті капиталының бір бөлігі, ол
өзінің қаржы шығу тегі бар әртүрлі көздерін қалыптастыруға негізделеді.
Олар алынуы мүмкін алынған кредиттерді, сондай-ақ облигациялар және
басқа бағалы қағаздар болуы мүмкін. Бұдан басқа, кәсіпорынның қызметін
қаржыландыру көзі кредиторлық берешек болып табылады, төлем мерзімін
кейінге қалдыру, нәтижесінде ақшалай қаражатты уақытша қолданылады және
кәсіпорын-борышкерінің шаруашылық айналымы қалыптастырады.
Қарыздық қаражат кәсіпорын үшін ақылы болып табылатын қаржыландыру
көзі. Тәжірибе көрсеткендей, оларды пайдалану меншікті қаражатқа қарағанда
неғұрлым тиімді болып табылады. Кәсіпорын несие алғанда мына жағдайлар
міндетті түрде болуы тиіс, яғни жоспарлығы, мерзімділік, қайтарымдылық,
мақсатты пайдалану, қамтамасыз ету.
Макродеңгейдегі олардың көздері болады: СЭҚ бойынша кірістер (сыртқы
экономикалық қызмет); ЖІӨ; тартылған ресурстар (қарыз); ұлттық байлық.
Микродеңгейдегі қаржыландыру көздеріне мыналар жатады: тартылған ақшалай
қаражат (қарыз, облигацияны сатудан алынған қаражат,, акция және басқа);
компанияны бөлу тәртібінен алынған қаржы (сақтандыру толтыру және тағы
басқа); меншікті және соған теңестірілетін қаражат (оларға қызметкерлердің
еңбекақысы мен кезекті демалыс жатады).
Акционерлік капитал бастапқы кезде кәсіпорын құрылған кезде оларды
қалыптастыру пайда болады. Бұл ұйым құрылған кезде құрылтай салымдарының
негізінде пайда болатын мүлік туралы. Демек, қаржы ресурстары болып
табылады мұндай қаражат болса, қарамағындағы басшылықтың кейін жүзеге
асырылды ағымдағы шығындары бойынша шығыстарын жабу және жалақы.
Қаржы ресурстарын ол өзара байланысты элементтерінің кешенінен
көмегімен тұратын ерекше тетік, олұйымдастырады, жоспарлайды және
ынталандырады.
Оларды егжей-тегжейлі қарастырайық:
Экономикалық әдістері – бұл өндірістік үдерісіне әсер етуші тәсілдері.
Олардың іс-қимылының арқасында қаржылық ресурстар қалыптасады және
қолданылады.
Құқықтық қамтамасыз ету негізінде заңнамалық актілер, қаулылар,
бұйрықтар мен басқа да заңды құжаттар жұмыс істейді . Қаржы тетігі ‒ бұл
қаржы ресурстарының мұндай тәсілдері оларды іске қосады.
Нормативтік қамтамасыз ету – бұл ережелер, бұйрықтар, нұсқаулар,
нормалар, әдістемелік түсіндірмелер, нұсқаулар, тарифтік ставкалар және
басқалар. Ақпараттық сүйемелдеу – бұл әртүрлі коммерциялық, экономикалық,
қаржылық қолдау. Оған мыналар жатады: қаржылық төлем қабілеттілігін және
тұрақтылығын бәсекелестер және серіктестер туралы мәліметтер, тауарлардың
құны, валютаның курстары, пайыздар, (қор, тауар, валюта) нарығындағы
дивидендтер, биржадағы жағдай, субъектілерінің коммерциялық қызметі және
тағыда басқалар.
Қаржы ресурстары, әдетте, келесі бағыттар бойынша пайдаланылады:
- өндірістік үдерісті қамтамасыз етеді (күрделі жөндеуге
байлынысты гығыстар, материалдық емес активтерді сатып алу,
қызметкерлерді ынталандыру үшін сыйақы есептеу, резервтік қорды
қаржыландыру).
- қорғаныс, мемлекеттік билік және құқық қорғау органдары, күзет
органдарының мұқтажы үшін қолдану.
- инвесторлар, құрылтайшылар, акционерлер және тағы басқалар
алдында ақшалай міндеттемелерін орындауы үшін жұмсалатын
шығындар.
Қаржылық ресурстар арнайы басқару жүйесін ескере отырып қалыптасады
және пайдаланылады. Сөз менеджменті туралы, оның қызметіне қол жеткізуге
бағытталған тактикалық және стратегиялық мақсаттары.
Тиімді басқару үшін басшылыққа алу қажет: ұйымдастыру және басқару
қатынастармен компанияның экономикалық саласындағы өзге де кәсіпорындар,
сақтандыру компаниялары, банктер, бюджет, кез келген деңгейдегі, сондай-ақ
қаржылық өзара қарым-қатынастарды ішіндегі ең ұйымдастыру; қалыптастыру
қаржылық ресурстар болжау, олардың түсім және оңтайландыруды жүргізуге;
орналастыруға капитал және үдерісін, оның жұмыс істеуін; ақша ағындары
жіберуге талдау жасау.
Кәсіпорынның қаржылық ресурстардың (қаржы капиталы) құрамы. Меншікті
капитал мыналардан тұрады: құрылтайшылардың жарналары (жарғылық немесе
қоймалық капитал), жинақталған кәсіпорынның меншікті қаражаты (соның ішінде
резервтік қор және қорларды пайдалану мақсатын) және өзге де жарналар
(мысалы, қайырымдылық).
Барлық экономикалық активтер қаржылық және қаржылық емес болып
бөлінеді. Қаржылық активтер қамтиды, әртүрлі нысандағы ақша қаражаттары,
қаржылық талаптар мен міндеттемелер. Қаржылық ресурстар қалыптасады
шаруашылық қызметінің нәтижесінде кейін өнімдер мен қызметтерді жүзеге
асыру. Олар негізгі және айналмалы капитал шеңберлік айналымы мен
мекемелер, қаржы-несие жүйесінің қарым-қатынасын құрады.
Екі топ элементтерін өнімді капиталдың табиғи-заттай нысанда сәйкес
тәсілімен ауыстыру құны құны құрылған тауар ажыратады:
- негізгі капитал (ғимараттар, жабдықтар, машиналар және т.б.), ол
бірнеше рет қолданылады, өндірістік циклда және бөліктер бойынша
өз құнын өндірілген тауарлар құнына көшіреді. Оның қызметтік
нысаны ұзақ уақыт бойында құрылады. Ол ұзақ мерзімді нысандары,
және түсетін табыс оған келіп түседі және ұзақ кезең бойы бар
болады;
- айналымдағы капитал (шикізат, материалдар, қорлар, жұмыс күші
және т.б.) пайдаланылады толығымен көшіреді және өзінің құнын
бір өндірістік цикл, яғни туралы капиталына (материалдар мен
шикізат, жалақы және т.б.), ол толығымен өз функциясын өндіру
үдерісінде бір рет қолдануға жұмсалынады.
Осы берілген теория бойынша НефтьТехСервис ЖШС-нің жылдық есептері
бойынша талдау жасауға болады.
Алғашқы талдауымыз ақша қаражаттарының қозғалысы жайлы. Бірақ
серіктестік ешқандай да инвестициялық және қаржыландыру қызметтерімен
айналыспағандықтан, 1-кестеде негізгі қызметтен түскен ақша түсімдеріне
тоқталдық.
Кесте 1
НефтьТехСервис ЖШС негізгі қызметтен түскен ақша түсімдерді талдау,
мың теңге

№ Көрсеткіштердің атауы 31.12.2016 31.12.2017 20172016
үлесі
1. Табыстар: 127456089 158740935 24,6%
2. Тауарларды сату 127456089 158740935 24,6%
3. Қызмет көрсету - - -
4. Алынған аванстар - - -
5. Сыйақылар - - -
6. Басқа да кірістер - - -
7. Шығыстар: 134195635 157808648 17,6%
8. Тауарлар мен қызметтер үшін126279720 4336430 -96,6%
жеткізушілерге төлемдер
9. Берілген аванстар - - -
10.Еңбекақы төлемдері 7261161 7457447 2,7%
11.Корпоративтік табыс салығы - 411295
12.Бюджетке басқа төлемдер 654754 657820 0,5%
Ескерту – НефтьТехСервис ЖШС-нің 2015-2017 жылдардың табыстар мен
шығыстар туралы есебі негізінде есептелген

Компания ақша қаражаттарының табыстары толығымен тауарларды сатудан
құралады екен. 2017 жылы бұл көрсеткіш 158 740 935 мың теңгені құрап,
алдыңғы 2016 жылға қарағанда 24,6%-ға артқан.
Шығыстарына тоқталып өтсек, барлығын есепке алғанда 2017 жылы 157 808
648 мың теңгені құрап, 2016 жылдық 134 195 635 мың теңге көрсеткішінен
17,6%-ға артты. Шығыстардың көп бөлігі еңбекақы төлемдеріне тиіс, 2017 жылы
7 457 447 мың теңгені көрсетті. Еңбекақыны төлеуге кеткен шығыстар алдыңғы
жылға қарағанда 2,7%-ға көтерілген.

2.2 НефтьТехСервис ЖШС-нің пайдалылық көрсеткіштерін талдау

Қазіргі кезде серіктестік қызметінің негізгі және түпкі мақсаты табыс
алу болғандықтан, барлық назарды осы көрсеткішті талдауға аудару керек.
Табыстар мен шығыстар туралы есептің осы бабы бойынша негізгі
қызметтен түсетін табыс көрсетіледі.
2-кесте бойынша НефтьТехСервис ЖШС-нің табыстары мен шығыстарына
талдау жасауға болады. Талдау барысында көрсетілген қызмет бойынша түскен
табысы 2016 жылды 2015 жылмен салыстырғанда 14,1%-ға және 2017 жылды 2016
жылмен салыстырғанда 48,9%-ға азайғандығын көреміз. Осыған сәйкесінше
көрсетілген қызметтің өзіндік құны 2016 жылы 17,9%-ға, 2017 жылы 51,5%-ға
азайған. Осы екі көрсеткіштің айырмасы ретінде анықталатын жалпы табыстың
көлемі 2016 жылы 28%-ға өскен болса, керсінше 2017 жылы 31,2%-ға азайған.
Серіктестіктің әкімшілік шығыстары соңғы жылдары тұрақты түрде 28,7%-
ға азайған. Салық салынғанға дейінгі пайдасы 2016 жылы 47,2%-ға өссе,
керсінше 2017 жылы 39,7%-ға азайған. Азаюына өткізілген өнімнен түскен
пайда көлемінің азаюынан болып отыр.
2015-2017 жылдары серіктестіктің қызметі жанданғаны, яғни барлық
жылдары тек таза табыспен шығып отырған 2015 жылы 3 335 406 теңге, 2016
жылы 5 584 956 теңге және 2017 жылы 4 336 430 теңге таза табыспен
аяқтаған.

Кесте 2
НефтьТехСервис ЖШС-нің табыстары мен шығыстарын талдау, мың теңге

№ Көрсеткіштердің ЖЫЛДАР Өсу қарқыны (+,-),%
атауы

3-кесте бойынша серіктестіктің жалпы табысына талдау жасалды, талдау
барысында жалпы табыстың 2016 жылды 2015 жылмен салыстырғанда 28%-ға
өскендігін және керсінше 2017 жылды 2016 жылмен салыстырғанда 31,2%-ға
қайтадан азайғандығын көреміз. Мұның азаюына көрсетілген қызметті өткізуден
түскен табыстың 48,9%-ға, өзіндік құнның 51,5%-ға азаюынан болып отыр.
Активтердің тиімділігін анықтау барысында бірнеше есептеу жолдарын
пайдаланамыз. Солар арқылы НефтьТехСервис ЖШС-нің көрсеткіштерін жылдық
есептің мәліметтері бойынша есептеп шығарамыз.

Кесте 3
НефтьТехСервис ЖШС-нің жалпы табысын талдау, мың теңге

№ Көрсеткіштердің ЖЫЛДАР Өсу қарқыны (+,-),%
атауы

Серіктестіктің барлық активтерінің тиімділік деңгейі мына формула
бойынша есептеледі:

Да = Таза табыс Барлық активтер (1)

Талданып отырған серіктестіктің мәліметтері бойынша серіктестіктің
барлық активтерінің табыстылық коэффициенті төмендегідей түрде сипаттауға
болады, яғни 1-ші формуланың есептелуі төмендегі 4-ші және 5-ші кестелерден
көруге болады.
4-кесте бойынша барлық активтердің табыстылық деңгейі 2015 жылы 4,3%-
ды құраған болса, 2016 жылы 0,7%-ға өсіп, 4,7%-ды құраған.

Кесте 4
НефтьТехСервис ЖШС-нің барлық активтерінің табыстылық деңгейінің
есептелуі, мың теңге

№ Көрсеткіштер 2015 жыл 2016 жыл Өзгерісі (+,-)
1. Таза табыс 3335406 5584956 2249550
2. Жалпы активтер 77674921 11983387 40308466
3. Жалпы активтердің 4,3 4,7 0,3
табыстылық деңгейі
(авансталған капитал), %
Ескерту – НефтьТехСервис ЖШС-нің 2015-2016 жылдардың қаржылық
есептемелері негізінде есептелген

5-кесте бойынша НефтьТехСервис ЖШС-нің барылық активтерінің
табыстылығын анықтау барысында 2017 жылды 2016 жылмен салыстырғанда таза
табысы 1 248 529 теңгеге азайғанымен, барлық активтердің көлемі
73 980 101 теңгеге және осыған сәйкесінше барлық активтердің табыстылық
деңгейі де 0,4%-ға өскен.
Серіктестіктің жылдық есептері бойынша активтердің табыстылық деңгейін
өткен жылғы өткізілген өнімнің табыстылық коэффициенті көбейтіледі есепті
жылғы активтердің айналымдылық коэффициентіне қатынасы арқылы анықталады

Кесте 5
НефтьТехСервис ЖШС-нің барлық активтерінің табыстылық деңгейінің
есептелуі, мың теңге

№ Көрсеткіштер 2016 жыл 2017 жыл Өзгерісі (+,-)
1. Таза табыс 5584956 4336430 -1248529
2. Жалпы активтер 11983387 85963488 -32019899
3. Жалпы активтердің 4,7 5,1 0,4
табыстылық деңгейі
(авансталған капитал), %
Ескерту – НефтьТехСервис ЖШС-нің 2015-2017 жылдардың қаржылық
есептемелері негізінде есептелген

Тәжірибеде айналым активтерінің табыстылығы деп аталатын көрсеткіш жиі
пайдаланылады. Ол айналым активтеріне салынған 1 теңгеден серіктестік қанша
табыс алатынын көрсетеді:

Та.а. = Тт Та (2)

мұндағы:
- Та.а – айналым активтерінің орташа көлемі.

- 2015 жыл бойынша - Та.а = 3 335 406 теңге 54 642 817,5 теңге =
0,06 теңге табыс алған.
- 2016 жыл бойынша - Та.а = 5584956 теңге 58581913 теңге = 0,09
теңге табыс алған.
- 2017 жыл бойынша - Та.а = 4336430 теңге 67421390,5 теңге =
0,06 теңге табыс алған.
Қарастырып отырған жылдардың ішінде тиімдісі 2016 жылы айнылымлық
активтердің табыстылығы, яғни айналым активтеріне салынған қаражаттың
тиімділігі 0,09 теңгені құраған.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік құқығында жұмыс жасап жатырған
серіктестік үшін салынған капиталдың табыстылық деңгейін бағалаудың, яғни
меншікті капитал серіктестік табысының оның меншікті капиталына пайыздың
қатынасы есептеледі. Бұл көрсеткіш – меншікті капиталдың табыстылық
коэффициенті немесе мөлшерлемесі деп аталады. Ол мына формуламен
анықталады:

Тмк = Тт Мк (3)

- 2015 жыл бойынша – ТМК = 3 335 406 теңге 34 946 894 теңге =
0,09 теңгені құраған.
- 2016 жыл бойынша – ТМК = 5 584 956 теңге 40 531 850 теңге =
0,13 теңгені құраған.
- 2017 жыл бойынша – ТМК = 4 336 430 теңге 44 868 280 теңге =
0,09 теңгені құраған.
6-кесте бойынша НефтьТехСервис ЖШС-нің өндірістік қорлардың
табыстылық деңгейінің өзгеруіне әсер етуші көрсеткіштер қарастырылған, бұл
жоғарыдағы кесте бойынша талдау жасалынып, есептелді. Талдау барысында
НефтьТехСервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің өндірістік
қорлардың табыстылық деңгейінің өзгеруіне әсер етуші көрсеткіштер
зерттелді.
Есептеу нәтижесінде өнімнің қор сиымдылық коэффициенті 2016 жылы 7,8%-
ды құраса, керісінше 2017 жылы 1,8%-ды құрады. 2017 жылды 2016 жылмен
салыстырғанда өндірістік қорлардың табыстылық деңгейі 6,0%-ға азайған.
НефтьТехСервис ЖШС-нің есептеу бойынша өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы
табысы 2016 жылы 0,02 тиынды құраса, 2017 жылы 0,43 тиынды құрады. Яғни
өткен жылмен салыстырғанда 0,41 тиынға қымбаттаған.
Серіктестіктің өндірістік қорларының табыстылық деңгейлері 2016 жылы
2,0%-ды, 2017 жылы 41%-ға өсіп 43,0%-ды құраған.

Кесте 6
НефтьТехСервис ЖШС-нің өндірістік қорларының табыстылық деңгейінің
өзгеруіне әсер етуші көрсеткіштерін талдау, мың теңге

№ Көрсеткіштер Символдар2016 жыл 2017 жыл Ауытқуы
(+,-)
1 2 3 4 5 6
1. Таза табыс Дч 5584956 58581913 52996957
2. Өткізуден алынған табыс ДN 262639469 134061757 -128577712
3. Негізгі қорлардың жылдық Ғ 37191949 30940989,5-6250959,5
орташа құны
4. Материалдық айналым Е 4773134 17015855 12242721
қаражаттарының орташа
жылдық қалдықтары
5. Өндірістік қорлардың жылдықҒ+Е 41965083 47956844,55991761,5
орташа құны (3қатар+4
қатар)
6. Өнімнің қор сыйымдылық К N Ф 7,8 1,8 -6,0
коэффициенті
(3қатар2қатар)

6-кестенің жалғасы

1 2 3 4 5 6
7. Айналым қаражаттарын бекітуК N З 0,02 0,01 -0,01
коэффициенті
(4қатар2қатар)
8. Өткізілген өнімнің 1 мың Дч N 0,02 0,43 0,41
теңгесіне шаққандағы табыс-
өткізілген өнімнің
табыстылық коэффициенті
(1қатар2қатар)
9. Өндірістік қорлардың ДФ 2,0 43,0 41
табыстылық деңгейі
(1қатар2қатар)*100
Ескерту – мәліметтер НефтьТехСервис жауапкершілігі шектеулі
серіктестігінің 2016-2017 жылдардың жылдық есептері бойынша есептелген

НефтьТехСервис ЖШС-нің авансталған капиталдың табыстылық деңгейінің
өзгеруіне жоғарыда аталған факторлардың тигізетін әсерін талдау үшін келесі
7-кестені құрамыз.
7-кесте бойынша НефтьТехСервис жауапкершілігі шектеулі
серіктестігінің авансталған капиталдың табыстылық деңгейлерін анықтау
мақсатында таза табыстың көлемі 2016 жылды 2015 жылмен салыстырғанда 2 249
550 теңгеге көбейгендігін көруге болады.

Кесте 7
НефтьТехСервис ЖШС-нің авансталған капиталдың табыстылық деңгейіндегі
өзгерісін есептеу, мың теңге

№ Көрсеткіштер 2015 ж 2016 ж 2017 ж Өткен жылдарға
қарағанда ауытқуы
(+,-)

Активтердің айналымдылық коэффициенті жағымды нәтижені берген.
Қаражаттың айналымда болу кезеңі, басты жағдайда серіктестіктің ішкі
жағдайымен бірінші кезекте, оның активтерін басқару стратегиясының
тиімділігімен анықталатындығын айта кету керек. Шынында қолданылған баға
саясаты, құрылған актив құрылымы, пайдаланылған тауарлы-материалдық
қорларды бағалау жүйесіне негізделе отырып серіктес өз қаражатының
айналымының ұзақтығына көп немесе аз әсер ету еркіндігіне ие болады.

2.3 НефтьТехСервис ЖШС-нің табыстарының тиімдігілігін бағалау

Серіктестіктің алдағы кезеңде дамуын көрсететін басты көрсеткіштердің
бірі ол активтер көлемінің молаюы, яғни ол осы қарастырып отырған
НефтьТехСервис ЖШС-нің негізгі жұмысының оң тиімділігін көрсетеді.
Осыған байланысты серіктестіктің жылдық бухгалтерлік балансының
мәліметтері негізінде 8-кестені құра отырып, баланс активтерінің құрамы мен
құрылуына талдау жасалады.
Серіктестіктің баланс активтерінің құрамы мен құрылымын талдау
барысында мыналарды көруге болады, яғни қарастырылған 2015-2017 жылдардағы
мәліметтері бойынша ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді активтердің құрамына
талдау жасалды.
Баланс активтерінің құрамындағы қысқа мерзімді активтер 2016 жылды
2015 жылмен салыстырғанда 111,5%-ға өскен болса, керсінше 2017 жылды 2016
жылмен салыстырғанда 30,5%-ға азайған.

Кесте 8
НефтьТехСервис ЖШС-нің баланс активтерінің құрамы мен құрылымына
талдау, мың теңге

№ Көрсеткіштер 2015 жыл 2016 жыл 2017 жыл Өсу қарқыны

(+-),%

2016 жылы қысқа мерзімді активтердің өсуіне негізінен, ақша
қаражаттарының 61 есеге, қысқа мерзімді дебиторлық қарыздардың 353,3%-ға
өсуінен. Сонымен қатар қорлар 74,3%-ға, басқа да қысқа мерзімді активтер
80,9%-ға азайған.
Ұзақ мерзімді активтердің құрамындағы материалдық емес активтер 2016
жылы 40 есеге өскен болса, негізгі құралдары 13,9%-ға және 2017 жылы
20,2%-ға азайған.
Активтердің жиныны бойынша қарастыратын болсақ, онда 2016 жылды 2015
жылмен салыстырғанда 51,8%-ға өскенмен, керсінше 2017 жылды 2016 жылмен
салыстырғанда 27,1%-ға азайған.
Қорлардың көлемі соңғы жылдары тек азаюымен көрінген, яғни 2016 жылды
2015 жылмен салыстырғанда 74,3%-ға, 2017 жылды 2016 жылмен салыстырғанда
25,4%-ға. Басқа қа қысқа мерзімді активтердің көлемі 2016 жылы 80,9%-ға
азайған болса, керсінше 2017 жылы 0,3%-ға жоғарлаған.
Ұзақ мерзімді активтердің құрамында серіктестік бойынша екі көрсеткіш
берілген берілген, біріншісі негізгі құралдар, екіншісі материалдық емес
активтер.
2016 жылды 2015 жылмен салыстырғанда 13,9%-ға және 2017 жылды 2016
жылмен салыстырғанда 20,2%-ға азайған.
Материалдық емес активтер 2016 жылы 40 есеге дейін өссе, керсінше 2017
жылы 20,1%-ға азайған.
Жоғарыда қарастырылған кестелер бойынша барлық активтердің үлес
салмақтарын төмендегі 6-8 суреттер бойынша көруге болады.
1-суретте 2015 жыл бойынша НефтьТехСервис ЖШС-нің баланс
активтерінің құрамы мен құрылымындағы көрсеткіштердің үлесінен ең жоғарғы
үлес негізгі құралдарға 51,6%, одан кейін қысқа мерзімді дебиторлық
қарыздардың үлесі 20%, басқа да қысқа мерзімді активтер 18,5 % және қорлар
9,8%-ды құраған болса, ақша қаражаттары мен материалдық емес актвитердің
үлестері 0,1%-дан аспаған.

Сурет 1 ‒ НефтьТехСервис ЖШС-нің баланс активтерінің құрамы мен
құрылымының үлес салмақтары (2015 жыл бойынша), %
Ескерту ‒ НефтьТехСервис ЖШС-нің мәліметтері бойынша құрастырылған

2-суретте 2016 жыл бойынша НефтьТехСервис ЖШС-нің баланс
активтерінің құрамы мен құрылымындағы көрсеткіштердің үлесінен ең жоғарғы
үлес қысқа мерзімді дебиторлық берешектері 59,7%-ды құраған болса, қалған
көрсеткіштер өз ретімен яғни негізгі құралдар 29,2%-ды, ақша қаражаттары
3,8%-ды, қорлар 1,7%-ды және материалдық емес активтердің үлесі 3,4%-ды
құраған.

Сурет 2 ‒ НефтьТехСервис ЖШС-нің баланс активтерінің құрамы мен
құрылымының үлес салмақтары (2016 жыл бойынша), %
Ескерту ‒ НефтьТехСервис ЖШС-нің мәліметтері бойынша құрастырылған

3-сурет бойынша НефтьТехСервис ЖШС-нің баланс активтерінің құрамы
мен құрылымының үлес салмақтары келесі ретпен болғандығын көруге болады.
Атап айтқанда ақша қаражаттары мен олардың баламалары 25,3%-ды құраса,
қорлардың үлесі 1,7%-ды құраған.

Сурет 3 ‒ НефтьТехСервис ЖШС-нің баланс активтерінің құрамы мен
құрылымының үлес салмақтары (2017 жыл бойынша), %
Ескерту ‒ НефтьТехСервис ЖШС-нің мәліметтері бойынша құрастырылған

Сонымен қатар ақша қаражаттары 2017 жылы ақша қаражаттарының көлемі
25,3%-ға, қысқа мерзімді дебиторлық қарыздардың көлемі 34,1%-ды, негізгі
құралдар 31,9%-ға дейін өскен болса, қорлардың үлесі өзгеріссіз қалған.
Қазіргі таңда серіктестік өзін-өзі қаржыландырумен айналысады, бұл
бәсекелестік ортада өзін дамытуға бағыттайды. Соған сәйкес серіктестіктің
балансы бойынша міндеттемелері мен капиталын талдауға болады.
9-кесте бойынша НефтьТехСервис ЖШС-нің бухгалтерлік балансының
міндеттемелері мен капиталына талдау жасалынды. Талдау барысында 2015-2017
жылдардың серіктестіктің міндеттемелері мен серіктестіктің капиталының
қаншалықты көлемде өсуі немесе кему деңгейі ашылды. Жалпы міндеттемелердің
2016 жылды 2015 жылмен салыстырғанда 81,3%-ға өскендігін, ал 2017 жылды
2016 жылмен 46,9%-ға азайғандығын байқаймыз. Мұның азаюына себеп – салықтар
бойынша міндеттемелердің 48,3%-ға, қысқа мерзімді кредиторлық қарыздардың
37,5%-ға, басқа да қысқа мерзімді міндеттемелердің 76,1%-ға азаюы.
Серіктестіктің қысқа мерзімді міндеттемелері 2016 жылды 2015 жылмен
салыстырғанда 105,5%-ға өскен болса, керсінше 2017 жылы 44,4%-ға азайған.
Міндеттемелердің азаюы және активтердің өсуі серіктестіктің қызметінің
жағымды екенін білдіреді.
Ұзақ мерзімді міндеттемелері, соның ішінде ұзақ мерзімді қаржылық
міндеттемелері 2015-2016 жылдары болғанмен, 2017 жылы толығымен жабылды. Ал
серіктестік капиталы 2016 жылды 2015 жылмен салыстырғанда, соның ішінде
жарғылық капиталының көлемі еш өзгеріссіз қалған 90 мың теңге көлемінде,
мұндағы резервтері жылдан жылға көбейгені көрініп тұр.

Кесте 9
НефтьТехСервис ЖШС-нің баланс міндеттемелері мен капиталының құрамы
мен құрылуын талдау, мың теңге

№ Көрсеткіштер 2015 жыл 2016 жыл 2017 жыл Өсу қарқыны
(+-),%

Капиталдың құрамында негізінен үш көрсеткіш берілген, олар жарғылық
капитал, резервтер мен бөлінбеген пайда.
Серіктестік қызметі бойынша жарғылық капиталдың көлемі барлық жылдары
өзгеріссіз ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.