Салық төлеушілер үшін табысқа тікелей салынатын салықтың өсуі қолайлырақ
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. Қазақстан Республикасындағы салық пен алымның теориялық аспектілері мен әдістері
1.1 Салықтар түсінігі және олардың әлеуметтік – экономикалық мәні ... ... ... ... ..6
1.2 Салық салуды ұйымдастыру және қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.3 Алым жүйесінің мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
2. Ақмола облысындағы экономикалық сектордағы салық функцияларының қызметін талдау.
2.1. Ақмола облысының дамуына салықтардың әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..35
2.2 Ақмола облысындағы Салық Комитетінің 2004-2007 ж.ж нәтижесін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
3. Қазақстан Республикасында салықты және алымды
жетілдіру жолдары.
3.1 Шағын бизнеске салық салуды жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..65
3.2 Қазақстан Республикасының салық алымдарын жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..71
3.3 Ақмола облысы бойынша салық пен алымды жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .75
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .79
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .82
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..85
Кіріспе.
Салықтар – мемлекет белгілейтін, белгілі бір мөлшерде және мерзімде алынатын міндетті төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні өз қызметін жүзеге асыру үшін мемлекетте жинақталатын ұлттық табыстың бөлігін білдіреді.
Салықтар қаржының маңызды категорияларының бірі болып табылады.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды, оның өмір сүруінің негізі болып табылады. Адамзат дамуының барлық тарихында салық нысандары мен әдістері мемлекет сұранысына және қажеттіктеріне қарай өзгеріп, жаңартылады. Салықтар өзінің ең үлкен дамуына тауар-ақша қатынастарының жүйесінде жетілді.
Салық салу қағидаларына мыналар жатады:
1) әділдік қағидасы екі тұрғыда қарастырылады:
а) горизонталды әділдік – салық төлеушілердің табысына салық бірдей шарттарда, бір түрде салынуы тиіс;
ә) вертикалды әділдікті сақтау салық табыстың бөлігін қайта бөлу үшін дифференциалды ставкаладры пайдаланып, прогесивтік шкаламен салынуы тиіс;
2) қарапайымдылық қағидасы. Салық механизмі салық төлеушіге түсінікті әрі қарапайым болуы керек.
3) жеңілдіктердің минималды мөлшері. Жеңілдіктер күндіқ пропорцияларды бұрмалап және біле тұра салық салу субъектілерін тең емес жағдайларға қояды.
4) салық салудың экономикалық бейтараптығы. Салықтар экономика мен инвестициясының өсуіне, жұмыс істеуінің жақсаруына кедергі келтірмеуі керек.
5) салық ставкаларының осы елдің экономикалық ынтымақтастық жөніндегі елдер салықтарымен негізгі түрлері бойынша салыстырмалылығы.
Салық түрлерінің мемлекеттегі ерекшелігі болып әр түрлі қоғамдық қажеттіліктері үшін бейнесіз пайдалануы табылады.
Салық салуды ұйымдастыру салық механизмін, яғни салық түрлерінің нақты атаулары, сонымен қатар оларды пайдаланудың әдістері, тәртібі, іс-әрекет әдістерін құру мен жұмыс істеуіне байланысты сипатталады.
Салық салу элементтеріне мыналар жатады: субьект, объект, салық көзі, салық салу бірлігі, салық ставкасы, квота, салықтық жеңілдіктер, төлеу мерзімі мен тәртібі, салық төлеушілердің құқықтары мен міндеттері, салық төлеуге бақылау, салық заңдылықтарын бұзғаны үшін санкциалар.
Салық субъектісі (салық төлеуші) - бұл заң арқылы салық төлеу міндеті жүктелген жеке немесе заңды тұлға. Салық тасушылар – нақты салық ауыртпалығы түсетін соңғы салық төлеушілер, яғни жеке түлғалар.
Салық объектісі - салық салудын негізі болатын ақшалай операциялар, қызмет көрсету, қызмет түрі, мүлік, табыс. Салық салу объектісі болып, сонымен қатар, мүлікті беру, табиғи ресурстарды пайдалану, өнімге (оның құнына) косылған құн, жұмыс және қызмет көрсету, шаруашылық айналым (тауарлы материалды құндылықтар) және т.б. табылады. Салық номенклатурасы (түрлері және тізімі) өзінің бастауын салық объектілерінен алады.
Салық Кодексіне сәйкес, Қазақстан Республикасында салықтармен қатар алымдар мен төлемақылар қызмет етеді. Атап айтқанда мынандай алымдар жұмыс жасайды.
Алымдар: заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым;жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым; жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым; радиоэлектронды құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды мемлекеттік тіркегені үшін алым; механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым; теңіз кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым; азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым; дәрі – дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым; автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру алымы; аукциондардан алынатын алым; елтаңбалық алым.
Дипломдық жұмысымның тақырыбы: Салық салу және алымды жетілдіру жолдары - өте маңызды болып тадылады. Қандай да бір қызмет өзінде маңызды тәуекел үлесін және әртүрлі мінезді құрайды. Кез – келген экономикалық қызмет нарықта жағдайдың өзгеруімен байланысты тұрасыздыққа тап болады, яғни маңызы шараларда басқа шаруашылық субъектілердің шешімімен тәртібіне байланысты болады.
Дипломдық жұмысымның мақсаты, сонымен қатар Ақмола облысы бойынша Салық Комитетінің қызметі мысалында зерттелуі қажет болып табылады және бұл негізде – бұл процестерді жетілдіру бойынша ұсыныстарды өңдеу. Қойылған мақсаттарға жету үшін келесі тапсырмаларды орындау қажет:
1 Салықтар түсінігі және олардың әлеуметтік – экономикалық мәні;
2 Салық салуды ұйымдастыру және қағидалары.
3 Алым жүйесінің мәні.;
4 Ақмола облысындағы Салық Комитетінің 2004-2007 ж.ж қызметінің нәтижесін талдау;
2 Шағын бизнеске салық салуды жетілдіру;
3 Қазақстан Республикасының салық алымдарын жетілдіру.
Дипломдық жұмысымды жазу кезінде салықтың зерттеу әдіснамасымен ұстанымын ашатын шетел және отандық авторлардың экономикалық әдебитттерін қолдандым. Берілген тақырып үшін көптеген ақпараттар ұсынылды.
Дипломдық жұмысымның тәжірибелік маңызы Қазақстан Республикасында салықты және алымды жақсартудың әдіснамасының анықталуы Салық Комитеттеріне, сонымен бірге өзінің қаржылық көрсеткіштерін жоғарлатуға көмек жасайды.
1. Қазақстан Республикасындағы салық пен алымның теориялық аспектілері мен әдістері
1.1 Салықтар түсінігі және олардың әлеуметтік – экономикалық мәні
Салық түрлерінің мемлекеттегі ерекшелігі болып әр түрлі қоғамдық қажеттіліктері үшін бейнесіз пайдалануы табылады.
Салықтардың мәні функциясында көрініс табады:
1) мемлекеттік бюджетке түсімді қамтамасыз ететін тарихи қызметі салықтың фисқалдық қызметі болып табылады;
2) салықтардың қайта бөлу қызметі мемлекет пайдасына әр түрлі шаруашылық жүргізуші субъектілер табыстарының бөлігін қайта болып табылады. Бұл салада қызмет ету масштабы жалпы ұлттық өнімдегі салықтардың үлесімен анықталады: ол ұлттық табыстың мемлекеттеңдіру деңгейін көрсетеді: бұл үлес 1997 жылы - 79,7 %; 1998 жылы – 16,6 %, 1999 жылы – 17,4 %, 2000 жылы – 20,2 %-ды құрады;
3) салықтардың үшінші реттеуші қызметі – мемлекеттің экономиқалық қызметін кеңейтуімен байланысты пайда болды. Ол мақсатты түрде ұлттық шаруашылық бағдарламаларына сәйкес дамуға әсер етеді. Мұнда салық нысандарын таңдау, ставканы өзгерту, женілдік алу әдістерін өзгерту пайдаланылады. Бұл реттегіштер қоғамның қайта өндірісінің құрылымы мен пропорциясына, жинақтау және тұтыну көліміне әсер етеді.
Мемлекет салық саласындағы шаралар жүйесін – экономиқалық саясатқа сәйкес әлеуметтік экономиқалық және басқа да мақсаттарға, қоғамның әрбір нақты даму кезендеріндегі тапсырмаларға байланысты салық саясатын жүргізеді.
Салық жүйесі
Мемлекетке алынатын барлық салық түрлерінің жиындығы, олардың құрылуының әдістері мен нысандары, салық қызметі органдары мемлекекеттің салық жүйесін құрайды.
Салық жүйесі – көптеген салық түрлері, салық төлеушілер, салық жинау әдістері, салықтық женілдіктерінің болуына байланысты күрделі модель болып келеді.
Салықтарды әр түрлі принциптер бойынша бөлуге болады:
- мемлекет пен төлеушінің қарым – қатынастары және салық салу объектісіне байланысты; пайдалануы бойынша; салық жинаушы органы, экономикалық сипаты бойынша.
Бірінші сипаты бойынша салықтар тікелей және жанама болып бөлінеді.
Тікелей салықтар табыс немесе мүлікке ғана (табысқа, пайдаға, мүлікке және жерге салынатын салық) салынады.
Тікелей салықтар өз кезегінде нақты және болып бөлінеді.
Нақты салық мүліктің пайдалану тиімділігіне емес, сыртқы сипатына байланысты салынады; нақты тікелей салықтарға жер, мүлік, ақша қапиталына салықтар жатады.
Жеке салықтарда табыс қана емес, төлеушінің қаржылық жағдайы да ескеріледі, мысалы отбасы жағдайы. Оған мыналар жатады: табысқа салынатын салық, сый мен мұраға салынатын салық, жан басына және т.б. салықтар.
Жанама салықтар - тауар, қызметтер бағалары арқылы (қосылған құнға салынатын салық, акциздер, кедендік баждар) алынады. Салық сомаларының иесі тауар және қызметтерді өткізгесін мемлекетке тапсырылады.
Пайдалану сипаты бойынша салықтар жалпы және арнайы болып бөлінеді. Жалпы салықтар мемлекетке түсіп, белгілі бір пайдалану барысында тұлғасыздандырады. Арнайы салықтар белгілі бір мақсатқа ие болып келеді (мысалы: әлеуметтік салық, зейнетақы төлемдері үшін пайдаланылады).
Салықты жинайтын және оны билейтін органына байланысты орталық (жалпы мемлекеттік) және жергілікті салықтар болып бөлінеді.
Объектінің экономикалық сипаты бойынша салықтар табысқа және тұтынуға салынатын салықтар болып бөлінеді: біріншісі – салық төлеушінің кез келген объектідін алған табысына салық салу, екінші жағдайда - бұл тауалар мен қызметкерді тұтынғанда төленетін шығындарға салынатын салық.
Салық салу объектісін есепке алу және бағалануы бойынша салық алудың төрт тәсілі бар: кадастрлық, декларация бойынша, көзіне байланысты, патент бойынша.
Кадастрлық әдіске сәйкес салық салу және есепке алу қамтамасыз ету объектілерінің тізімі негізінде, оның табыс әкелу нормасын (әсер мүліктік) көрсете отырып, нақты табысын ескермей жүзеге асады.
Салық төлеуші декларацияда табыс көлемін, керекті жеңілдіктерді, шегерімдерді ескере отырып, салық сомасын есептейді.
Төлем көзіне байланысты салықты табысты алған жердегі бухгалтерия есетпет, төленеді.
Патент негізінде салық әр түрлі қызметтен табыс алуға байланысты бөлінеді. Бұл бойынша салық төлемін анықтау және ескеру өте қиын.
Салықтық есептің екі әдісі пайдаланылады: кассалық және есептеу әдісі. Кассалық әдіске сәйкес табыстар мен шығындар жұмыстарды жүргізу кезінен бастап қызметтерді, мүліктерді қабылдау және ол бойынша төлеу жүргізіледі. Төлеу уақытынан тәуелсіз есептелетін есептеу әдісі бойынша табыстар мен шығыстар жұмыс жүргізу уақытынан есептеледі. Екінші әдіс – салық қызметтері үшін қолайлы және оны Қазақстанның барлық салық төлеушілері қолданады. Оның төлеушілер үшін кемшілігі – салық төлемдерін жеткізу уақытында болмаған жағдайдың өзіндек төленіп, айналым қаржыларының оқшаулануына әкеліп соғады.
Қазақстандағы салықтар, төлемдер мен алымдардың тізімі:
1. Салықтар
1) корпоративтік табысқа салынатын салық;
2) жеке табыс салығы;
3) қосылған құнға салынатын салық;
4) акциздер;
5) жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы төлемдері мен салығы (қол қойылған бонус, коммерциялық табу бонусы, роялти, үстем пайда салығы);
6) әлеуметтік салық;
7) жер салығы;
8) көлік құралдарына салынатын салық;
9) мүлікке салынатын салық.
Жекелеген салық төлеушілер топтары үшін арнайы салық режимі қараластырылған. Оларға жататындар: шағын бизнес субъектілері, шаруа қожалықтары, ауылшаруашыдық өнімдерін өндіруші заңды тұлғалар, кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлері. Бұл режимді салық төлеу мынадай негізде жүргізіледі: патент; бір жолғы талон; біртұтас жер салығы; оңайлатылған декларация. Бұл режим табысқа мүлікке, әлеуметтік, жанама салықтардың комбинациясын сипаттайды.
2. Алымдар:
1) заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін;
2) жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін;
3) жылжымайтын мүлік және ол бойынша құқықтарын мемлекеттік тіркегені үшін;
4) радиолектронды құралдар мен жоғары жиілікті құралдарды мемлекеттік тіркеу үшін;
5) көлік құралдарын және тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін;
6) теніз, өзен және аз өлшемді кемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алымдар;
7) азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркеу үшін;
8) дәрі – дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркеу үшін алымдар;
9) Қазақстан Республиқасы аумағымен автокөлік құралдарын өткізу үшін;
10) аукциондардан алынатын алым;
11) елтаңбалық алым;
12) белгілі бір қызмет түрлерімен айналасу құүқығы үшін алынатын лицензиялық алым;
13) радио-теледидар ұйымдарына берілетін радиожиілік спектрін пайдалану рұқсаты үшін;
3. Төлемдер:
1) жер учаскелерін пайдалану үшін;
2) су ресурстарын (жер үсті көздерінен) пайдалану үшін;
3) қоршаған ортаны ластағаны үшін;
4) аңдар әлемін пайдаландағы үшін;
5) орманды пайдаландағы үшін;
6) ерекше күзетілетін табиғи территорияларды пайдаланғаны үшін;
7) радиожиілік спекторы пайдаланғаны үшін;
8) кеме жүретін су жолдарын пайдалаланғаны үшін;
9) сыртқы (визуальды) жарнаманы пайдалану үшін;
4. Мемлекеттік баждар.
5. Кедендік баждар:
1) кедендік баждар;
2) кедендік алымдары.
Сонымен, Қазақстанның салық жүйесі салық басқа міндетті төлемдер түрлері айтарлықтай дифференцияланған. Салық қатынастарын реттейтін құқықтық нормалар Қазақстан Республикасының Салық Кодексінде және сәйкес ережеоерде көрсетілген.
Мемлекеттік салық қызметі органдары Қазақстанда Қаржы министрлігімен және облыстардағы, аудандардағы, қалалардағы және қала облыстардағы, аудандардағы, қалалардағы және қала аудандарындағы, сонымен қатар қаржы полдициясымен көпрсетілген. Салық қызметі салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы республика заңдарының орындалуына бақылау жасайды.
1.2 Салық салуды ұйымдастыру және қағидалары.
Салық салуды ұйымдастыру салық механизмін, яғни салық түрлерінің нақты атаулары, сонымен қатар оларды пайдаланудың әдістері, тәртібі, іс-әрекет әдістерін құру мен жұмыс істеуіне байланысты сипатталады.
Салық салу элементтеріне мыналар жатады: субьект, объект, салық көзі, салық салу бірлігі, салық ставкасы, квота, салықтық жеңілдіктер, төлеу мерзімі мен тәртібі, салық төлеушілердің құқықтары мен міндеттері, салық төлеуге бақылау, салық заңдылықтарын бұзғаны үшін санкциалар.
Салық субъектісі (салық төлеуші) - бұл заң арқылы салық төлеу міндеті жүктелген жеке немесе заңды тұлға. Салық тасушылар – нақты салық ауыртпалығы түсетін соңғы салық төлеушілер, яғни жеке түлғалар.
Салық объектісі - салық салудын негізі болатын ақшалай операциялар, қызмет көрсету, қызмет түрі, мүлік, табыс. Салық салу объектісі болып, сонымен қатар, мүлікті беру, табиғи ресурстарды пайдалану, өнімге (оның құнына) косылған құн, жұмыс және қызмет көрсету, шаруашылық айналым (тауарлы материалды құндылықтар) және т.б. табылады. Салық номенклатурасы (түрлері және тізімі) өзінің бастауын салық объектілерінен алады.
Салық көзі болып салық төленетін табыс; кейбір салықтар бойынша (мысалы, табысқа салынатын салық) объектілері мен көздері сәйкес келеді; кейбір жағдайларда салық көзі болып салық төлеу үшін төлеуші сататын мүлкінін бір бөлігі болуы мүмкін.
Салық өлшем бірлігі – санау үшін белгіленген салық объектіәсін өлшем бірлігі (1 теңге, табыс, және т.б.)
Салық ставкасы – бұл салық салу бірлігіне бекітілген салық көлемі, ол салық салудың нормасын сипаттайды; салық төлеушінің табысына пайызбен бекітілсе, салық квотасы деп аталады. Салық ставкаларының құрылуы жағынан тұрақты және пайыздық болып бөлінеді.
Тұрақты стапвкалар табыс көлеміне байланыссыз, салық салыну бірлігіне абсолютті сомада белгіленнеді (нақты салықтар салынғанда: жерге, мүлікке және т.б. қолданылады).
Пайыздық ставкалар үш түрлі болады: пропорционалдық прогресивтік, регрисивтік.
Пропорционалдық ставкалар салық объектісі көлемінен тәуелсіз бір пайызбен тағайындалады; прогресивтік – табыс немесе мүлік өсіміне сәйкес ставкада өсіп, шкала түрінде көрсетіледі.
Прогресивті ставкаларда екі түрлі прогрессия қолданылады: жай және күрделі; жай прогресияда мүлік құнының немесе табыстың өсуіне байланысты салық ставкасы да өседі; күрделіде – бөліктерге бөлініп, әрқайсысына көтерілетін салық ставкасы қойылады. Прогресивтік ставканың кемшілігі оның экономикалық және еңбек қызметіне кері әсері болуында. Салық салу прогресиясы жоғары болған сайын, салық салыну субъектілерінің қарамағындағы табыстардағы дифференциясы әлсіз, бірақ экономиканың тиімділігі соғұрлым төмен.
Регресивтік ставкалар салық объектісінің ұлғаюына байланысты төмендейді.
Нарықтық экономика жағдайында ставкалар салық төлеушілердің төлем қабілеті мен жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді ескеріп қолданылады.
Ставкалар заңды түрде белгіленіп, мемлекеттік бюджеттің әр жылына байланысты қабылданғанда түзетілуі мүмкін.
Салық оклады – субъектінің бір объектіден төленетін салық сомасы.
Салық женілдіктері – заңды түрде төлеушілерді салық төлеуден толық не жартылай босату. Салық жеңілдіктеріне мыналар жатады:
- салық салынбайтын минимум – толығымен салықтан босатылатын салық объектісінің ең аз мөлшері;
- есептелген табыс сомасынан жеңілдіктер;
- салық салынатын табысқа жатпайтын сомалар;
- белгілі бір субъектілерге және кейбір салық төлеушілерге салық ставкаларын азайту.
Салық жеңілдіктеріне мыналар жатады: төлеудің мерзімін шегеру және салық бойынша недоимканы сызып тастау.
Жеңілдік кезеңі – заң бойынша салық жеңілдігі қолданылатын мерзім
Салық салу кезеңі – салық салу немесе жинау жүргізілетін уақыт.
Салық төлеушілер мен салық органдарының құқықтары мен міндеттері билік органдарымен және басқару органдарымен, салық туралы заңдармен реттеледі.
Салық механизмінің қызметі белгілі бір қағидаларға сүйеніп іске асырылып отырады. Қазақстан Республикасының Салық Кодексі салық ісін мынандай қағидаларға негізделіп жүргізілуін талап етеді:
- міндеттілік қағидасы бойынша салық төлеуші салық міндетін толық және белгілеген мерзімде орындауы тиіс;
- нақтылық қағидасы бойынша Қазақстан Республикасында бюджетке төленетін төлемдер мен салықтар нақты болуы тиіс;
- әділеттік қағидасы бойынша Қазақстан Республикасында салық салу жалпыға бірдей және міндетті болады, жеке түрдегі жеңілдік жасауға рұқсат етілмейді;
- біртұтастылық қағидасы бойынша Қазақстан Республикасы аумағында жалпыға бірдей салық жүйесі қолданылады;
- жариялылық қағидасы бойынша салықты реттеуші нормативтік құқықтық келісімдер басылымдарда жарық көреді.
Салықтарды мынандай ерекшелік белгілері бойынша жіктейміз:
1. Салық салу объектісіне байланысты;
2. Қолданылуына қарай;
3. Салық салу органына байланысты;
4. Экономикалық ерекшелігіне байланысты;
5. Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай.
Салық салу объектісіне қарай салықтар жанама және тікелей болып жіктеледі.
Тікелей салықтар тікелей табысқа немесе мүлікке салынады.
Тікелей салықтарға төмендегі салықтар жатады:
1 Корпорациялық табыс салығы;
2 Жеке табыс салығы;
2 Жер салығы;
3 Көлік құралдарына салынатын салық және т.б.
Енді осы салықтардың түріне жеке – жеке қысқаша тоқталып өтейік.
1. Корпоративтік табыс салығы
Корпоративтік табыс салығының Қазақстандағы мемлекеттік бюджетке түсетін түсімі маңызды орын алады, яғни шамамен 28 %-ды құрайды.
Корпоративті табыс салығын салу механизмі заңды тұлғалардың салықты төлеу тәртібі, мерзімі, алыну шарты, санкция мен жеңілдіктерді арқылы анықталады.
Салықты табыс алатын заңды тұлғалар, Қазақстан Республиқасының резиденттері мен резидент еместері және кәсіпкерлік қызметтен табыс алатын бюджеттік және коммерциялық емес ұйымдар төлейді.
Салықты салудың объектісі салық салынатын табыс болып табылады, ол жылдық жиынтық табыс пен заңда бекітілген шегерім арасындағы айырма арқылы аңықталады.
Жылдық жиынтық табысқа резидент заңды тұлғаның әр түрлі көздерден түскен табысы жатады. Оның құрамына: өнімді (жұмыс пен қызметтен) өткізуден түскен табыс; өзге де активтер мен ғимаратты өткізу кезіндегі құнның өсімінен түскен табыс; міндеттемелерді есептен шығарудан түскен табыс; мүліктерді жалға беруден түскен табыс; тегін алынған мүлік және орындалған жұмыс; қызмет көрсету; оң бағамды айырма; санкция бойынша алынған сумма; дивидендтер; банктің сыйақысы; ұтыс; роялти; сақтандыру ұйымдары, сақтандыру қорлары мен банктің провизия көлемінің төмендеуінен түскен табыс; өзге де табыстар жатады.
Алынған жылдық жиынтық табысқа түзету жүргізіледі: төлем көзінен бұрын салық салынған девиденттер, меншікті акцияның құнының номиналдық құннан асып түсуі; мемлекеттік бағалы қағаздар бойынша сыйақы; төтенше жағдайлардың пайда болу салдарынан ізгілік көмек түрінде алынған мүліктің құны; Үкіметтің шешімі бойынша мемлекеттік кәсіпорындардан алынған негізгі құралдардың құны; зейнетақы активтерін орналастырудан алынған инвестициялық табыстар.
Салық шегеріміне Қазақстан Республикасы заңнамасымен бекітілген мөлшерде жылдық жиынтық табысты алуға кеткен шығындар жатады. Оған тауарлы – материалдық шығындар бойынша, еңбек ақыны төлеу; қызмет көрсету және өндіріске кеткен шығындар; басқа шегерімдер; тіркелген активтер бойынша, сыйақы бойынша; күмәнді міндеттер мен талаптар бойынша; теріс бағалық айырымдар бойынша; резервтік қорларға айырым жасау бойынша, сақтандыру төлемдерді жарналары бойынша; әлеуметтік төлемақы шығындары; табиғи ресурстарды өндіруге дайындық жұмыстары мен геологиялық зерттеулерге кеткен шығындар бойынша; негізгі қорларды жөндеуге кеткен шығындар бойынша; үстеме мен айыппұл; бюджетке төленген салықтар жатады.
Шегерімнен кейін анықталған салық салынатын табысқа түзету жасалады. Салық төлеуші ұйымның балансында көрсетілген әлеуметтік саланың объектілері, яғни жатақхана, тұрғын үй, емхана, балалар лагері, мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелеу және оқыту ұйымдары, аурухана бойынша шығындар сомасы азайтылады.
Коммерциялық емес ұйымдардың тегін берілген мүліктері, жеке тұлғалардың атаулы әлеуметтік көмек сомасы шегеріледі. Мүгедектердің еңбегін пайдаланатын өндірістік ұйымдардың салық салынатын табысына (мүгедектердің еңбекақысын төлеуге кеткен шығындар екі мәрте мөлшерінде) түзету жүрзізіледі.
Кәсіпкерлік қызметтің залалы 3 жылға; жер қойнауын пайдаланумен байланысты залал 7 жылға мерзімге көшіріледі: Залал дегеніміз салық салынатын табыстың азаюын білдіреді, бұндай жағдайда табыс азаяды, сонымен қатар төленетін салық та азаяды. Бұған ғимаратты, құрылымды, бағалы қағаздарды өткізу бойынша залалар жатады.
Табыс салылығын ставкасы – 30 %.
Бағалы қағаздар мен депозит бойынша сыйақы мен дивидентерге, резидент емес заңды тұлғаның таза табысы мен ұтысына салынатын салық мөлшері – 15 %.
Қазақстандағы көздерден алынған шетелдік заңды тұлғалардың табысына келесідей мөлшерде салық салынады:
1) сыйақы және қатысу үлесі бойынша табыстарға, дивидендтерге–15%;
2) тәуекелдікті сақтандыру және қайта сақтандыру шарты бойынша төленетін салықтың сыйақысына - 10%;
3) халықаралық тасымалдаушылардың транспорттық қызметтері мен халықаралық байланыстардың телекоммуникациялық қызметтеріне - 5%;
4) өзге де табыстарға – 20 %
Қазақстан Республиқасында тұрақты мекеме арқылы қызмет жасайтын шетелдік заңды тұлғалар алынған табыстары бойынша корпоративтік табыс салығын төлеуші болып табылады. Тұрақты мекемелер арқылы қызмет жасайтын шетелдік заңды тұлғалардың табыс салығының ставкасы қазақстандық заңды тұлгалардың ставкалары сияқты, яғни – 30 %. Тұрақты мекеме арқылы Қазақстан Республикасында қызметтен алынған шетелдік заңды тұлғалардың таза табысынакорпоративтік табыс салығы 15 % ставкамен салынады. Таза табыс дегеніміз салық салынатын табыс пен төленген корпоративтік табыс салығының айырмасы.
Салықты төлеушілер әрбір айдың 20-шы күнінен кешіктірмей ай сайын салықтық кезенде аванс түрінде төлемді бюджетке төлеуге міндетті. Салық бойынша түпкілікті есеп айырысу, корпоравиттік табыс салығының декларациясын тапсырғаннан кейін 10 күн ішінде жүргізіледі. Төленуге тиісті аванстық төлем мөлшері алдыңғы салық кезеңінде төленген аванстық төлемдердің орташа айлық мөлшердің негізінде анықталады.
2. Жеке табыс салығы
Барлық салық түсімдеріндегі бұл салықтың бюджеттегі үлесі 11 % шамасында. Жеке табыс салығын төлеушілер жеке тұлға мен шетелдік жеке тұлғалар болып табылады.
Салық төлем көзінен салық салынатын табыстары және төлем көздерінен салық салынбайтын табыстардан алынады.
Бірінші жағдайдағы табысқа: жұмысшылардың табысы, бір жолғы түскен батыс, жинақтаушы зейнетақы қорына зейнетақы төлемдері, сыйақы, дивиденд, ұтыс, стипендия түріндегі табыс, жинақтаушы зейнетақы шарты бойынша табыс жатады.
Төлем көзінен салық салынбайтын табысқа: мүліктік табыс, жеке кәсіпкерліккее салық салынатын табыс, адвокаттың табысы, өзге де табыстар жатады. Мүліктің табысқа кәсіпкерлік қызметке қолданылмайтын мүлікті өткізудегі қүнның өсіреді кіреді, яғни мүлікті жалға беру арқылы алынған табысты атайды.
Салық мөлшерді табыс көлеміне байланысты сатылы прогрессия түрінде, яғни 5%-дан 20% -ға дейін бекітілген.
Жеке табыс салығы бойынша жеңілдіктер, яғни Ұлы Отан соғысына қатысқандарға және мүгедектердің табысына салық салудан босату қарастырылған. Қазақстаннан тысқары жерде төленген жеке табыс салығының сомасы Қазақстанда салық төлеген кезде есепке алынады.
Резидент жеке тұлғалардың табысына Қазақстан Республиқасындағы көздерден алынған табысы, сонымен қатар Қазақстаннан тысқары жерде алған табыстары кіреді.
Резидент еместердің жеке табыс салығының төлемдерін, ұстап қалуын, есептеу тәртібін, салық салынатын табысын анықтау қызметтің сипатына байланысты жүргізеледі.
Резидент емес, тұрақты мекемелермен байланысы жоқ жеке тұлғалар шегерімсіз, 5%-дан 20%-ға дейінгі ставкамен төлем көздерінен түскен табыстың түріне байланысты салық төлейді.
Төлем көздеріне жеке табыс салығын есептеуді және ұстап қалуды табысты төлеген күні салық агенті жүргізеді. Төлем көздеріне салық салынбайтын табысқа салықты есептеуді және аударымды салық төлеуші, табысты алған мезетте 5-10 күн аралығында дербес (салық төлеуші) жүргізеді. Бұндай жағдайда салық төлеуші аумақтық салық органына 31-ші наурызға дейін декларацияны ұсынады.
3. Жер салығы.
Жер салығы 1992 жылы енгізілді. Оның мақсаты – жерді тиімді пайдалануды экономикалық әдістермен қамтамасыздандыру және жерді құру бойынша жердің құнарылығын көтеру оларды қорғау, шараларын жүрзізу, сонымен қатар территорияны әлеуметтік-мәдени дамыту үшін бюджет табысын құру болып табылады.
Салық салу объектісі салық төлеушілерге жеке меншікке тұрақты пайдалануға немесе әр түрлі мақсаттарға қайтарымсыз уақытша пайдалануға берілген жер учаскелері болып табылады: ауыл шаруашылық, тұрғылықты мекендер, өнеркәсіп, транспортқа, байланыс, қорғаныс және басқа да мақсаттарға. Салық салу объектісі консервациядағы автожолдар желісі бар тұрғылықты мекенннің ортақ пайдаланылатып жер учаскелері болып табылмайды. Ерекше қорғалатын табиғи территорияларға, орман, су қорына запастағы жерге салық салынбайды. Салық төлеушілер меншігінде немесе уақытша қолдануда жер учаскесі бар заңды және тұлғалар болып табылады.
Салық мөлшері жер сапасына, орналасқан жеріне, сумен қамтамасыз етілуіне байланысты бекітіледі және жер көлемінің бірлігімен есептеледі (гектар, квадрат, метр).
Базалық мөлшері республика заңымен бекітіледі. Максималды мөлшерлеме елді мекендердегі жерге бекітіледі; бұл ставкалар квадрат метрге бекітіледі және елді мекен түрлері мен тұрмайтын құрылыс жерлері бойынша қарастырылады, оларды қамтамасыздандыруға қажетті учаскелер, санитарлық қорғау объектілерінің зонасы, техникалар және басқа аймақтар; тұратын қоры бар аудандар үшін жеке мөлшермелер қолданылады.
Минималды мөлшерлемелер шөлді, жартылай шөлді, таулы территорияның жыртылмаған жерлерінін 1 гектар жер теліміне бекітіледі. Ауыл шаруашылығы өнеркәсіп және басқа салаларға арналған жерлерге, қорғаныс қажеттілігіне арналған жерлерге салық мөлшері бонитет балына байланысты бекітіледі (өнімділік көрсеткіші, жер сапалығына көрсеткіші).
Базалық мөлшерге Қазхақстан Республикасының Үкіметі жыл сайын бекітетін коэффициент қолданылады. Жергілікті, өкілетті органдар базалық мөлшерлемені 20 %-ке өзгерту құқы бар (үлкен немесе кіші). Коммерциялық мақсатқа қолданылатын жерге салық мөлшері 2-ден 10-ға дейін көбейтілген тұрғылықты жерге салынатын базалық мөлшерлеме бойынша бекітіледі (тұратын жерді санамағанда).
Гуманитарлық және әлеуметтік қызмет түрімен айналысатын төлеушілер тобы базалық мөлшерлемеге 0,1 коэффициентін қолданалады.
Бірқатар мемлекеттік мекемелер және кәсіпорындар, ұлы Отан соғысына қатысушылар бірегей жер салығын төлеушілер, салық тәртібің 2-моделі бойынша салық төлейтін жер қойнауын пайдаланушылар жер салығын төлеушілер болып табылмайды.
Ауыл шаруашылығындағы жерді пайдаланцшылар және иелері салықты ағымдағы жылдық 1-ші қазанынан кешіктірмей, ал ауыл шаруашылығының пайдаланушылары болып табылмайтындар тең үлеспен бір жылда торт рет төлеулері керек.
4. Мүлік салығы.
Мүлік салығы тікелей нақты салық болып табылады, оның көлемі табыстылыққа емес, мүліктің құнына байланысты. Салық мүлік иесін оны тиімді пайдалануға ынталандыруға бағытталған. Төлеушелері кәсіпкерлік қызметте қолданылатын, сондай- ақ ондай қызметке қолданылмайтын салық объектісі бойынша заңды және жеке түлғалар, шетел азаматтары да болып табылады.
Салық салу объектісі болып заңды және жеке тұлғаның негізгі өндірістірік және өндістірік емес қорлары (транспорттық құралдан басқа), тұрғын үй-жайы, саяжайлық құрылыстар, гараждар, кәсіпкерлік қызмет мақсатына қолданылмайтын жеке түлғаның басқа да құрылыс ғимараты табылады.Заңды түлғалар және жеке кіәсіпкерлер мүлкіне салық салу объектісі бухгалтерлік есеп мәліметтері бойынша жарты жылдық құны негізінде бағыланады, ал жеке тұлғалардың мүлкіне жылжымайтын мүлікті бағылау бойынша уәкілетті органмен бағыланады.
Заңды тұлғаның және жеке кәсіпкердін мүлік салығы жыл сайын объектінің орта жылдық құнынан 1,0 % мөлшерлемесі бойынша төленеді. Коммерциялық емес мекемелер, мемлекеттік, ғылими, мәдени әлеуметтік қорғау және әлеуміттік қамтамасыз ету, білім беру, табиғатты қорғау қызметінің кәсіпорындары, мүгедектер қоғамы салық салу объектісінің жарты жылдык құнына 0,1 % мөлшерлемесі бойынша төлейді. Кәсіпкерлік қызметте қолданылайтын жеке тұлғалардың мүлік салығы жыл сайын мүлік құнына байланысты 0,1 %-дан 7%-ға дейін төленеді.
Мүлік салығының төлем көзі болып, салық төлеушінің мүліктің немесе басқа жолмен алғанынан тәуелсіз, оның алған табысы жатады.
5. Көлік құралдарына салынатын салық.
Көлік құралдарының салық төлешісі заңды тұлға болып табылады, соның ішінде: шетелдік, олардың өкілдіктері, филиалдлары, тұрақты мекемелер, жеке тұлғалары, соның ішінде шетелдік және жеке кәсіпкерлер.
Салық салу объектісі болып жеке меншіктегі, мемлекеттік тіркеуден өткен көлік құралдары табылады.
Салық мөлшермесі транспорт құралының қуаттылығы немесе жүк көтермінен тәуелсіз айлық есеп көрсеткішімен белгіленеді және көлік құрал-жабдықтарының түрлері бойынша дифференциалданған.
Мөлшерлемеге пайдалану мерзімі бойынша түзетілген төмендетілген коэффициент қолданылады. Біркатар субъектілер салық төлеушілер, кейбір мемлекеттік мекемелер, мүгедектер және ардагерлер қоғамы, жұмысшылар, 50%-нан кем емес мүгедектерге бар кәсіпорын және үйымдар. Ұлы Отан соғысына қатысқандар, мүгедектер, жоғары сыйлықпен марапатталған және кейбір субъектілер. Заңды тұлғалар салықты өз беттерінші есептейді, ал жеке тұлғаларға – жергілікті салық органдарға. Салықты төлеу ағымдағы жылдың 1 шелдісінен кем емес мерзімде жүргізіледі. Салық төлеушілер – заңды түлғалар берілген салық бойынша декларациясын ұсынады.
Жанама салықтар.
Жанама салықтар мемлекеттің фискалдық мүддесін сипаттайды. Жанама салықтың орынды қолдануы, бағаны белгілеу үдерісіне және тұтыну құрылымына оң әсер етуі мүмкін. Салық төлеушілер үшін табысқа тікелей салынатын салықтың өсуі қолайлырақ. Сатудан алынатын салық, қосылған құнға салынатын салық, акциздер тәрізді тұтынуға салынатын салықтарын пайдалану қолайлырақ, себебі:
- одан бас тарту қиынырақ;
- экономикалық бұрмалаушылықтар аз кездеседі;
- еңбекке деген ынтаны азырақ қысқартады;
- тапшылықтың, сонымен қоса алмастырушы тауарлардың болмауы салдарынан, тұтынушыларға таңдау құқығын береді.
Жанама салыққа қызметтен түскен түсім жатады (кедендік баж сипатындағы кеден табысы, экспортқа салынатын салық, ішкі нарықта өткізілетін тауар құнының және факторлық құнның айырылымы).
Мемлекеттік бюджет табысына жанама салықтан түсетін түсім 25 % -ды құрайды. Тұтыну салығына инфляциялық және регрессивті сипатқа ие және өсудің өзіндік кемшіліктері тән. Егер де бағаның өсуімен қатар бюджеттің шығыны өссе, онда осы салықтан түсетін түсім, бағаның өсуімен бірге ұлғаяды. Бұл, әлеуметтік бағдарламаны жүзеге асыру үшін қажетті қаражат алуға мүмкіндік береді. Бюджет жүйесіне автоматты түрде инфляцияға қарсы механизм енгізіледі. 1992 жылы енгізілген жанама салықтың бір түрі – қосылған құнға салынатын салық, ол мемлекеттік бюджетке түскен жалпы түсіммнің 20 % -ын құрайды. Салық төлеуші бағаны көтеру арқылы салық төлеу жауапкершілігін тұтынушыға аударады. Салық объектісі болып Қосылған құн табылады, ол материалдық шығынсыз өнімді білдіреді; қосымша өнімге кешенді шығындар қосылуы мүмкін, мысалы жанама шығындары және басқа да шығандар. Салық туралы және бюджетке төленетін міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республиқасының заңына сәйкес, қосылған құн салығы деп тауар айналымы мен өндіріс үдерісіне қосылған, өткізу бойынша салық салынатын айналамының, сонымен қатар Қазақстан Республиқасының аумағындағы тауар импорты бойынша құнның бір бөлігін бюджетке аударуды айтамыз. Айналым бойынша бюджектке төленуге тиісті қосылған құн салығы бұл салық салынатын, яғни, өткізілген тауарға (көрсетілген қызметке немесе орындалған жұмысқа) төлеуге тиісті ҚҚС сомасы мен өткізілген тауарларға (көрсетілген қызметке орындалған жұмысқа) есептелінген ҚҚС сомасы арасындағы айырмасы арқылы анықталады.
ҚҚС бойынша 2000 жылдың басында айналамының кейбір түрлерін салық төлеуден босату; нөлдік ставкалы салықты және төмендетілген ставканы қолдану тәрізді женілдіктер қолданылған.
Тауарларды, қызметтерді өткізу бойынша мынадай айналымдар салықтан босатылған: мемлекеттік меншікті жекешелендіру, негізгі құралдарды мемлекеттік мекемелер мен кәсіп-орындарға табыстау; Қазақстан Республиқасының Ұлттық банк қызметі; мемлекеттік баждарды өндіріп алуға байланысты мемлекеттік органдардың қызметі, акциздік және пошталық маркалар; адвокаттық қызметі; әдеп-ғұрып, жерлеу қызметі.
Айналым қатарының салықтан босатылуы оның сипатына қарай нақты операцияларына сәйкес талаптың сақталуын қамтамасыз етеді: бұл жер және тұрғын үй ғимаратын тағайындаумен байланысты айналымдар, қаржы қызметі, қаржы лизингі, коммерциялық емес ұйымның қызметі, мүгедектер ұйымының айналымы, импорттың кейбір түрлері, геологиялық және геологиялық іздеу жұмыстары.
Салықтың мөлшері оның әрекеті кезінде жүйелі түрде 26 %-дан 15%-ға төмендетілді.
Нөлдік ставка бойынша салық мыналарға салынады:
- халықаралық тасымалдауға байланысты қызмет пен жұмысқа, тауар экспортына;
- тазартылған асыл металдарды Ұлттық банкке өткізу.
Жанама салықтың екінші түрі кедендік төлемдер, яғни транзит қызметтері мен заттарынан, тауарларынан және әкелім мен әкетілетін тауарлардан, қызметтерден, заттардан алынатын баждар мен алымдар.
Жанама салықтың 3-ші тобына акциздер жатады. Ол бюджеттің салық түсімдерінде 4 % құрайды.
Акциз – тауарларға салынатын салық. Тауар өндірушілер акциздерді төлейді. Акциздер жеке және әмбебап болып бөлінеді. Жеке акциздер көп болуы мүмкін. Басқа елдерден импортталатын өнімдерге және ішкі өндіріс тауарлары мен өнімдерге акциздер берілген.
Сонымен, осылайша тізімдердің көп бөлігі өнімдер мен тауарларды қамтиды, оларға бірінші қажеттіліктің заттары кірмейді. Акцизделетін тауарлардың тізімі оларға қойылатын ставка сияқты өзгертіп отырады, яғни жеке тауарлардың тұтынуды реттеу қажетімен мемлекеттің ағымды фисқалдық мақсатымен аңықталады.
Акциздің ставкасы тауар құкына пайызбен, яғни адвалорлық немесе атаулы бірлік өлшеміне абсолютті сомада белгіленеді.
Қазақстанда акциздерді салу объектісі болып республика аумағына өткізілетін (айырбасқа, қайта өңдеуге) немесе берілетін акцизделетін тауарларға (қызметтер) байланысты операциялар; импорт кезінде импорталатын акцизделетін тауарлардың көлемі (акциздің тұрақты ставкасы бекітілген немесе акцизделетін тауарлардың кедендік құны (адвалорлық ставканы қолданған жағдайда) табылады.
Қазақстан Республикасында өткізілетін алкоголь өнімдері және темекі бұйымдары акциз алымының толықтығын қамтамасыз ету және заңсыз өндірісі, шығарылуы, айналымын болдырмау үшін міндетті түрде маркалануы керек. Маркалау жауапкершілігі өнімдерді өндірушілер мен импортерлерге жүктеледі. Нақты жағдайда акциздер акциз маркасының алымы бекітілген нысанды сату бойынша алынады, ал оның құны акциздер бойынша аванстық төлем болып табылады. Заңға сәйкес, экспорт (салық салудан босатуға негіздері болған жағдайда), импорт тауарлар бойынша салық жеңілдіктері қарстырылған. Жекелеген жағдайларда жеңілдік дәрі-дермек жасау үшін қолданылатын этиль спиртіне (квота мөлшерінде); шетел дипломаттары және оларға теңестірілген өкілдердің тауарларына; осы өкілдердің жанұяларының тауарларына, жолаушылар мен жүктердің халықаралық көлік тасымалына, т.б. қолданылады.
Меншікке салынатын салықтар
Бұл салық тобы мемлекеттің иелігінен алу және шелендіру үдерісінің даму деңгейі бойынша меншік қатынасында болып жатқан нақты өзгерістерімен байланысты нарықтың экономика шартында орын алады. Меншікке салынатын салыққа жер салығы, жеке және заңды тұлға мүлігінде салынатын салық, көлік құралдарына салынатын салық жатады. Меншікке салынатын салықтар жергілікті бюджетке түседі. Фискалдық басқа, бұл салықтардың меншікті тиімді қолдануға ынталану мақсаты бар, өйткені салық мөлшермесі табыстылығы бойынша емес, сипаты бойынша белгіленеді. Табыс әр уақытына меншік (мүлік) көлемімен анықталмайды: меншікке салық болмаған жағдайда, салық салу жағынан ірі меншік иелері жеңілдік жағдайына түседі және меншікті неғурлық өнімді пайдалануға талпынбайтын болады. Меншікке салынатын салық қоғам алдында салықтық жауапкершілікті тең бөлуге мүмкіндік береді. Осылайша, бұл салықтар нақты салыққа жатады.
Арнайы салықтар бюджетке түскен соң алдын – ала белгіленген нақты шараларға жұмсалады. Мысалы, көлік құралдарына салынатын салық жол қорын құруға жұмсалады.
Салық салу органына байланысты салықтар жалпы мемлекеттік және жергілікті болып бөлінсе, экономикалық белгісіне қарай табысқа салынатын салық және тұтынуға салынатын салық болып жіктеледі.
Табысқа салынатын салықтар салық төлеушінің кез – келген салық салынатын объектісінен түсетін табысынан алынады. Олардың санатына мына салықтар кіреді: табыс салығы, пайдаға салынатын салық.
Тұтынуға салынатын салықты салық төлеуші тауар немесе қызмет құнын төлеген кезде төлейді. Оған қосылған құнға салынатын салық пен акциздер жатады.
1.3. Алым жүйесінің мәні.
Салық Кодексіне сәйкес, Қазақстан Республикасында салықтармен қатар алымдар мен төлемақылар қызмет етеді. Атап айтқанда мынандай алымдар жұмыс жасайды.
Алымдар:
4 заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым;
5 жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;
6 жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;
7 радиоэлектронды құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды мемлекеттік тіркегені үшін алым;
8 механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;
9 теңіз кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;
10 азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым;
11 дәрі – дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым;
12 автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру алымы;
13 аукциондардан алынатын алым;
14 елтаңбалық алым.
Енді осыларға жеке – жеке тоқталып өтейік.
1. Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым заңды тұлғаларды және олардың филиалдары мен өкілдіктерін құрі және қызметін тоқтатуды мемлекеттік тіркеу, оларды қайта тіркеу, сондай – ақ оларды мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің көшірмесін алу кезінде алынады.
Тіркеуді Қазақстан Республикасының заң актісінде белгіленген тәртіппен Әділет министрлігі және оның жергілікті органдары жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының заң актісіне сәйкес тіркелуге тиіс заңды тұлғалар, сондай – ақ олардың филиалдары мен өкілдіктері алым төлеушілер болып табылады.
Алым сомасын алым төлеу мерзіміне сәйкес келген айдың 20 есептік көрсеткіш мөлшерінде тіркеуші органға тиісті құжаттарды бергенге дейін төлейді және салық төлеуші ретіндегі алым төлеушінің мемлекеттік тіркеу орны бойынша бюджетке енгізіледі.
2. Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Жеке кәсіпкерлер ретінде Қазақстан Республикасының аумағында заңды тұлға құрмай, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын жеке тұлғаларды мемлекеттік тіркеу кезінде, сондай – ақ олар мемлекеттік тіркеуді куәландыратын құжаттың көшірмесін алған кезде жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым алынады.
Тіркеуді Қазақстан Республикасының заң актісінде белгіленген тәртіппен салық органдары жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының заң актісіне сәйкес тіркелуге жеке тұлғалар алым төлеушілер болып табылады.
Шаруа қожалықтары, І, ІІ және ІІІ топтағы мүгедектер, сондай – ақ Қазақстан Республикасының азаматтығын алғанға дейінгі заңды тұлға құрмай, кәсіпкерлік қызметпен шұғылданатын оралмандар алым төлеуші болып табылады.
Алым сомасын алым төлеу мерзімінде сәйкес келген айдын 10 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде тіркеуші органға тиісті құжаттарды бергенге дейін төлейді және тіркеу жүзеге асырылған жер бойынша бюджетке енгізілед.
Белгілі бір себептермен тіркеуге рұқсат берілмесе, төленген алым сомасы қайтарылмайды.
3. Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді мемлекеттік тіркеу кезінде, сондай – ақ мемлекеттік тіркеуді куәландыратын құжаттың көшірмесін алған кезде жылжымайтын мүлікке және олармен жасалатын мәмімелерге құқықтарды мемлекеттік тіркегені үшін алым алынады.
Тіркеуді Қазақстан Республикасының заң актісінде белгіленген тәртіппен уәкілетті орган жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының Заң актісінде белгіленген тәртіппен уәкілетті орган жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының заң актісіне сәйкес тіркелуге тиіс, жылжымайтын мүлікпен іс – қимылды жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар алым төлеушілер болып табылады.
Мемлекеттік тіркеген кезден бастап 3 жыл ішінде жылжымайтын мүлікке құқықтарды тіркегені үшін төлемнен:
15 Ұлы Отан Соғысына қатысушылар және оларға тіркелген адамдар;
16 І және ІІ топтағы мүгедектер;
17 Бөлек тұрып жатқан зейнеткерлер;
18 Қазақстан Ресбуликасының азаматтығын алғанға дейінгі оралмандар;
19 Кадрларды даярлаумен және оқытумен шұғылданатын шағын кәсіпкерлік субъектілер босатылады.
Алым сомасы Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген ставкалар бойынша есептеледі және тіркеуші органға тиісті құжаттардыбергенге дейін төленеді.
Алым сомасы тіркеу жүзеге асырылған жер бойынша бюджетке енгізіледі.
Алымды төлеген тұлғалар тіркеуші органға тиісті құжаттарды бергенге дейін тіркеу жасаудан бас тартқан жағдайларды қоспағанда, төленген алым сомасы қайтарылмайды.
4. Радиоэлектронды құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Радиоэлектронды құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды мемлекеттік тіркеу кезінде, сондай – ақ мемлекеттік тіркеуді куәландыратын құжаттың көшірмесін алған кезде радиоэлектрондық құралдырды және жоғары жиіліктегі құрылғыларды мемлекеттік тіркегені үшін алым алынады.
Тіркеуді Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгіленген тәртіппен байланыс саласындағы уәкілетті орган жүзеге асырады.
Тіркеуші орган тіркеген кезде мүдделері көзделетін жеке және заңды тұлғалар алым төлеушілер болып табылады.
Мемлекеттік мекемелер алым төлемейді.
Алым сомасын Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген ставкалар бойынша тіркеуші орган есептейді.
Алым сомасы тіркеу жүзеге асырылғанға дейін тіркеу жүзеге асырылған жер бойынша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. Қазақстан Республикасындағы салық пен алымның теориялық аспектілері мен әдістері
1.1 Салықтар түсінігі және олардың әлеуметтік – экономикалық мәні ... ... ... ... ..6
1.2 Салық салуды ұйымдастыру және қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.3 Алым жүйесінің мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
2. Ақмола облысындағы экономикалық сектордағы салық функцияларының қызметін талдау.
2.1. Ақмола облысының дамуына салықтардың әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..35
2.2 Ақмола облысындағы Салық Комитетінің 2004-2007 ж.ж нәтижесін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
3. Қазақстан Республикасында салықты және алымды
жетілдіру жолдары.
3.1 Шағын бизнеске салық салуды жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..65
3.2 Қазақстан Республикасының салық алымдарын жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..71
3.3 Ақмола облысы бойынша салық пен алымды жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .75
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .79
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .82
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..85
Кіріспе.
Салықтар – мемлекет белгілейтін, белгілі бір мөлшерде және мерзімде алынатын міндетті төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні өз қызметін жүзеге асыру үшін мемлекетте жинақталатын ұлттық табыстың бөлігін білдіреді.
Салықтар қаржының маңызды категорияларының бірі болып табылады.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды, оның өмір сүруінің негізі болып табылады. Адамзат дамуының барлық тарихында салық нысандары мен әдістері мемлекет сұранысына және қажеттіктеріне қарай өзгеріп, жаңартылады. Салықтар өзінің ең үлкен дамуына тауар-ақша қатынастарының жүйесінде жетілді.
Салық салу қағидаларына мыналар жатады:
1) әділдік қағидасы екі тұрғыда қарастырылады:
а) горизонталды әділдік – салық төлеушілердің табысына салық бірдей шарттарда, бір түрде салынуы тиіс;
ә) вертикалды әділдікті сақтау салық табыстың бөлігін қайта бөлу үшін дифференциалды ставкаладры пайдаланып, прогесивтік шкаламен салынуы тиіс;
2) қарапайымдылық қағидасы. Салық механизмі салық төлеушіге түсінікті әрі қарапайым болуы керек.
3) жеңілдіктердің минималды мөлшері. Жеңілдіктер күндіқ пропорцияларды бұрмалап және біле тұра салық салу субъектілерін тең емес жағдайларға қояды.
4) салық салудың экономикалық бейтараптығы. Салықтар экономика мен инвестициясының өсуіне, жұмыс істеуінің жақсаруына кедергі келтірмеуі керек.
5) салық ставкаларының осы елдің экономикалық ынтымақтастық жөніндегі елдер салықтарымен негізгі түрлері бойынша салыстырмалылығы.
Салық түрлерінің мемлекеттегі ерекшелігі болып әр түрлі қоғамдық қажеттіліктері үшін бейнесіз пайдалануы табылады.
Салық салуды ұйымдастыру салық механизмін, яғни салық түрлерінің нақты атаулары, сонымен қатар оларды пайдаланудың әдістері, тәртібі, іс-әрекет әдістерін құру мен жұмыс істеуіне байланысты сипатталады.
Салық салу элементтеріне мыналар жатады: субьект, объект, салық көзі, салық салу бірлігі, салық ставкасы, квота, салықтық жеңілдіктер, төлеу мерзімі мен тәртібі, салық төлеушілердің құқықтары мен міндеттері, салық төлеуге бақылау, салық заңдылықтарын бұзғаны үшін санкциалар.
Салық субъектісі (салық төлеуші) - бұл заң арқылы салық төлеу міндеті жүктелген жеке немесе заңды тұлға. Салық тасушылар – нақты салық ауыртпалығы түсетін соңғы салық төлеушілер, яғни жеке түлғалар.
Салық объектісі - салық салудын негізі болатын ақшалай операциялар, қызмет көрсету, қызмет түрі, мүлік, табыс. Салық салу объектісі болып, сонымен қатар, мүлікті беру, табиғи ресурстарды пайдалану, өнімге (оның құнына) косылған құн, жұмыс және қызмет көрсету, шаруашылық айналым (тауарлы материалды құндылықтар) және т.б. табылады. Салық номенклатурасы (түрлері және тізімі) өзінің бастауын салық объектілерінен алады.
Салық Кодексіне сәйкес, Қазақстан Республикасында салықтармен қатар алымдар мен төлемақылар қызмет етеді. Атап айтқанда мынандай алымдар жұмыс жасайды.
Алымдар: заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым;жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым; жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым; радиоэлектронды құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды мемлекеттік тіркегені үшін алым; механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым; теңіз кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым; азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым; дәрі – дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым; автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру алымы; аукциондардан алынатын алым; елтаңбалық алым.
Дипломдық жұмысымның тақырыбы: Салық салу және алымды жетілдіру жолдары - өте маңызды болып тадылады. Қандай да бір қызмет өзінде маңызды тәуекел үлесін және әртүрлі мінезді құрайды. Кез – келген экономикалық қызмет нарықта жағдайдың өзгеруімен байланысты тұрасыздыққа тап болады, яғни маңызы шараларда басқа шаруашылық субъектілердің шешімімен тәртібіне байланысты болады.
Дипломдық жұмысымның мақсаты, сонымен қатар Ақмола облысы бойынша Салық Комитетінің қызметі мысалында зерттелуі қажет болып табылады және бұл негізде – бұл процестерді жетілдіру бойынша ұсыныстарды өңдеу. Қойылған мақсаттарға жету үшін келесі тапсырмаларды орындау қажет:
1 Салықтар түсінігі және олардың әлеуметтік – экономикалық мәні;
2 Салық салуды ұйымдастыру және қағидалары.
3 Алым жүйесінің мәні.;
4 Ақмола облысындағы Салық Комитетінің 2004-2007 ж.ж қызметінің нәтижесін талдау;
2 Шағын бизнеске салық салуды жетілдіру;
3 Қазақстан Республикасының салық алымдарын жетілдіру.
Дипломдық жұмысымды жазу кезінде салықтың зерттеу әдіснамасымен ұстанымын ашатын шетел және отандық авторлардың экономикалық әдебитттерін қолдандым. Берілген тақырып үшін көптеген ақпараттар ұсынылды.
Дипломдық жұмысымның тәжірибелік маңызы Қазақстан Республикасында салықты және алымды жақсартудың әдіснамасының анықталуы Салық Комитеттеріне, сонымен бірге өзінің қаржылық көрсеткіштерін жоғарлатуға көмек жасайды.
1. Қазақстан Республикасындағы салық пен алымның теориялық аспектілері мен әдістері
1.1 Салықтар түсінігі және олардың әлеуметтік – экономикалық мәні
Салық түрлерінің мемлекеттегі ерекшелігі болып әр түрлі қоғамдық қажеттіліктері үшін бейнесіз пайдалануы табылады.
Салықтардың мәні функциясында көрініс табады:
1) мемлекеттік бюджетке түсімді қамтамасыз ететін тарихи қызметі салықтың фисқалдық қызметі болып табылады;
2) салықтардың қайта бөлу қызметі мемлекет пайдасына әр түрлі шаруашылық жүргізуші субъектілер табыстарының бөлігін қайта болып табылады. Бұл салада қызмет ету масштабы жалпы ұлттық өнімдегі салықтардың үлесімен анықталады: ол ұлттық табыстың мемлекеттеңдіру деңгейін көрсетеді: бұл үлес 1997 жылы - 79,7 %; 1998 жылы – 16,6 %, 1999 жылы – 17,4 %, 2000 жылы – 20,2 %-ды құрады;
3) салықтардың үшінші реттеуші қызметі – мемлекеттің экономиқалық қызметін кеңейтуімен байланысты пайда болды. Ол мақсатты түрде ұлттық шаруашылық бағдарламаларына сәйкес дамуға әсер етеді. Мұнда салық нысандарын таңдау, ставканы өзгерту, женілдік алу әдістерін өзгерту пайдаланылады. Бұл реттегіштер қоғамның қайта өндірісінің құрылымы мен пропорциясына, жинақтау және тұтыну көліміне әсер етеді.
Мемлекет салық саласындағы шаралар жүйесін – экономиқалық саясатқа сәйкес әлеуметтік экономиқалық және басқа да мақсаттарға, қоғамның әрбір нақты даму кезендеріндегі тапсырмаларға байланысты салық саясатын жүргізеді.
Салық жүйесі
Мемлекетке алынатын барлық салық түрлерінің жиындығы, олардың құрылуының әдістері мен нысандары, салық қызметі органдары мемлекекеттің салық жүйесін құрайды.
Салық жүйесі – көптеген салық түрлері, салық төлеушілер, салық жинау әдістері, салықтық женілдіктерінің болуына байланысты күрделі модель болып келеді.
Салықтарды әр түрлі принциптер бойынша бөлуге болады:
- мемлекет пен төлеушінің қарым – қатынастары және салық салу объектісіне байланысты; пайдалануы бойынша; салық жинаушы органы, экономикалық сипаты бойынша.
Бірінші сипаты бойынша салықтар тікелей және жанама болып бөлінеді.
Тікелей салықтар табыс немесе мүлікке ғана (табысқа, пайдаға, мүлікке және жерге салынатын салық) салынады.
Тікелей салықтар өз кезегінде нақты және болып бөлінеді.
Нақты салық мүліктің пайдалану тиімділігіне емес, сыртқы сипатына байланысты салынады; нақты тікелей салықтарға жер, мүлік, ақша қапиталына салықтар жатады.
Жеке салықтарда табыс қана емес, төлеушінің қаржылық жағдайы да ескеріледі, мысалы отбасы жағдайы. Оған мыналар жатады: табысқа салынатын салық, сый мен мұраға салынатын салық, жан басына және т.б. салықтар.
Жанама салықтар - тауар, қызметтер бағалары арқылы (қосылған құнға салынатын салық, акциздер, кедендік баждар) алынады. Салық сомаларының иесі тауар және қызметтерді өткізгесін мемлекетке тапсырылады.
Пайдалану сипаты бойынша салықтар жалпы және арнайы болып бөлінеді. Жалпы салықтар мемлекетке түсіп, белгілі бір пайдалану барысында тұлғасыздандырады. Арнайы салықтар белгілі бір мақсатқа ие болып келеді (мысалы: әлеуметтік салық, зейнетақы төлемдері үшін пайдаланылады).
Салықты жинайтын және оны билейтін органына байланысты орталық (жалпы мемлекеттік) және жергілікті салықтар болып бөлінеді.
Объектінің экономикалық сипаты бойынша салықтар табысқа және тұтынуға салынатын салықтар болып бөлінеді: біріншісі – салық төлеушінің кез келген объектідін алған табысына салық салу, екінші жағдайда - бұл тауалар мен қызметкерді тұтынғанда төленетін шығындарға салынатын салық.
Салық салу объектісін есепке алу және бағалануы бойынша салық алудың төрт тәсілі бар: кадастрлық, декларация бойынша, көзіне байланысты, патент бойынша.
Кадастрлық әдіске сәйкес салық салу және есепке алу қамтамасыз ету объектілерінің тізімі негізінде, оның табыс әкелу нормасын (әсер мүліктік) көрсете отырып, нақты табысын ескермей жүзеге асады.
Салық төлеуші декларацияда табыс көлемін, керекті жеңілдіктерді, шегерімдерді ескере отырып, салық сомасын есептейді.
Төлем көзіне байланысты салықты табысты алған жердегі бухгалтерия есетпет, төленеді.
Патент негізінде салық әр түрлі қызметтен табыс алуға байланысты бөлінеді. Бұл бойынша салық төлемін анықтау және ескеру өте қиын.
Салықтық есептің екі әдісі пайдаланылады: кассалық және есептеу әдісі. Кассалық әдіске сәйкес табыстар мен шығындар жұмыстарды жүргізу кезінен бастап қызметтерді, мүліктерді қабылдау және ол бойынша төлеу жүргізіледі. Төлеу уақытынан тәуелсіз есептелетін есептеу әдісі бойынша табыстар мен шығыстар жұмыс жүргізу уақытынан есептеледі. Екінші әдіс – салық қызметтері үшін қолайлы және оны Қазақстанның барлық салық төлеушілері қолданады. Оның төлеушілер үшін кемшілігі – салық төлемдерін жеткізу уақытында болмаған жағдайдың өзіндек төленіп, айналым қаржыларының оқшаулануына әкеліп соғады.
Қазақстандағы салықтар, төлемдер мен алымдардың тізімі:
1. Салықтар
1) корпоративтік табысқа салынатын салық;
2) жеке табыс салығы;
3) қосылған құнға салынатын салық;
4) акциздер;
5) жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы төлемдері мен салығы (қол қойылған бонус, коммерциялық табу бонусы, роялти, үстем пайда салығы);
6) әлеуметтік салық;
7) жер салығы;
8) көлік құралдарына салынатын салық;
9) мүлікке салынатын салық.
Жекелеген салық төлеушілер топтары үшін арнайы салық режимі қараластырылған. Оларға жататындар: шағын бизнес субъектілері, шаруа қожалықтары, ауылшаруашыдық өнімдерін өндіруші заңды тұлғалар, кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлері. Бұл режимді салық төлеу мынадай негізде жүргізіледі: патент; бір жолғы талон; біртұтас жер салығы; оңайлатылған декларация. Бұл режим табысқа мүлікке, әлеуметтік, жанама салықтардың комбинациясын сипаттайды.
2. Алымдар:
1) заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін;
2) жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін;
3) жылжымайтын мүлік және ол бойынша құқықтарын мемлекеттік тіркегені үшін;
4) радиолектронды құралдар мен жоғары жиілікті құралдарды мемлекеттік тіркеу үшін;
5) көлік құралдарын және тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін;
6) теніз, өзен және аз өлшемді кемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алымдар;
7) азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркеу үшін;
8) дәрі – дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркеу үшін алымдар;
9) Қазақстан Республиқасы аумағымен автокөлік құралдарын өткізу үшін;
10) аукциондардан алынатын алым;
11) елтаңбалық алым;
12) белгілі бір қызмет түрлерімен айналасу құүқығы үшін алынатын лицензиялық алым;
13) радио-теледидар ұйымдарына берілетін радиожиілік спектрін пайдалану рұқсаты үшін;
3. Төлемдер:
1) жер учаскелерін пайдалану үшін;
2) су ресурстарын (жер үсті көздерінен) пайдалану үшін;
3) қоршаған ортаны ластағаны үшін;
4) аңдар әлемін пайдаландағы үшін;
5) орманды пайдаландағы үшін;
6) ерекше күзетілетін табиғи территорияларды пайдаланғаны үшін;
7) радиожиілік спекторы пайдаланғаны үшін;
8) кеме жүретін су жолдарын пайдалаланғаны үшін;
9) сыртқы (визуальды) жарнаманы пайдалану үшін;
4. Мемлекеттік баждар.
5. Кедендік баждар:
1) кедендік баждар;
2) кедендік алымдары.
Сонымен, Қазақстанның салық жүйесі салық басқа міндетті төлемдер түрлері айтарлықтай дифференцияланған. Салық қатынастарын реттейтін құқықтық нормалар Қазақстан Республикасының Салық Кодексінде және сәйкес ережеоерде көрсетілген.
Мемлекеттік салық қызметі органдары Қазақстанда Қаржы министрлігімен және облыстардағы, аудандардағы, қалалардағы және қала облыстардағы, аудандардағы, қалалардағы және қала аудандарындағы, сонымен қатар қаржы полдициясымен көпрсетілген. Салық қызметі салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы республика заңдарының орындалуына бақылау жасайды.
1.2 Салық салуды ұйымдастыру және қағидалары.
Салық салуды ұйымдастыру салық механизмін, яғни салық түрлерінің нақты атаулары, сонымен қатар оларды пайдаланудың әдістері, тәртібі, іс-әрекет әдістерін құру мен жұмыс істеуіне байланысты сипатталады.
Салық салу элементтеріне мыналар жатады: субьект, объект, салық көзі, салық салу бірлігі, салық ставкасы, квота, салықтық жеңілдіктер, төлеу мерзімі мен тәртібі, салық төлеушілердің құқықтары мен міндеттері, салық төлеуге бақылау, салық заңдылықтарын бұзғаны үшін санкциалар.
Салық субъектісі (салық төлеуші) - бұл заң арқылы салық төлеу міндеті жүктелген жеке немесе заңды тұлға. Салық тасушылар – нақты салық ауыртпалығы түсетін соңғы салық төлеушілер, яғни жеке түлғалар.
Салық объектісі - салық салудын негізі болатын ақшалай операциялар, қызмет көрсету, қызмет түрі, мүлік, табыс. Салық салу объектісі болып, сонымен қатар, мүлікті беру, табиғи ресурстарды пайдалану, өнімге (оның құнына) косылған құн, жұмыс және қызмет көрсету, шаруашылық айналым (тауарлы материалды құндылықтар) және т.б. табылады. Салық номенклатурасы (түрлері және тізімі) өзінің бастауын салық объектілерінен алады.
Салық көзі болып салық төленетін табыс; кейбір салықтар бойынша (мысалы, табысқа салынатын салық) объектілері мен көздері сәйкес келеді; кейбір жағдайларда салық көзі болып салық төлеу үшін төлеуші сататын мүлкінін бір бөлігі болуы мүмкін.
Салық өлшем бірлігі – санау үшін белгіленген салық объектіәсін өлшем бірлігі (1 теңге, табыс, және т.б.)
Салық ставкасы – бұл салық салу бірлігіне бекітілген салық көлемі, ол салық салудың нормасын сипаттайды; салық төлеушінің табысына пайызбен бекітілсе, салық квотасы деп аталады. Салық ставкаларының құрылуы жағынан тұрақты және пайыздық болып бөлінеді.
Тұрақты стапвкалар табыс көлеміне байланыссыз, салық салыну бірлігіне абсолютті сомада белгіленнеді (нақты салықтар салынғанда: жерге, мүлікке және т.б. қолданылады).
Пайыздық ставкалар үш түрлі болады: пропорционалдық прогресивтік, регрисивтік.
Пропорционалдық ставкалар салық объектісі көлемінен тәуелсіз бір пайызбен тағайындалады; прогресивтік – табыс немесе мүлік өсіміне сәйкес ставкада өсіп, шкала түрінде көрсетіледі.
Прогресивті ставкаларда екі түрлі прогрессия қолданылады: жай және күрделі; жай прогресияда мүлік құнының немесе табыстың өсуіне байланысты салық ставкасы да өседі; күрделіде – бөліктерге бөлініп, әрқайсысына көтерілетін салық ставкасы қойылады. Прогресивтік ставканың кемшілігі оның экономикалық және еңбек қызметіне кері әсері болуында. Салық салу прогресиясы жоғары болған сайын, салық салыну субъектілерінің қарамағындағы табыстардағы дифференциясы әлсіз, бірақ экономиканың тиімділігі соғұрлым төмен.
Регресивтік ставкалар салық объектісінің ұлғаюына байланысты төмендейді.
Нарықтық экономика жағдайында ставкалар салық төлеушілердің төлем қабілеті мен жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді ескеріп қолданылады.
Ставкалар заңды түрде белгіленіп, мемлекеттік бюджеттің әр жылына байланысты қабылданғанда түзетілуі мүмкін.
Салық оклады – субъектінің бір объектіден төленетін салық сомасы.
Салық женілдіктері – заңды түрде төлеушілерді салық төлеуден толық не жартылай босату. Салық жеңілдіктеріне мыналар жатады:
- салық салынбайтын минимум – толығымен салықтан босатылатын салық объектісінің ең аз мөлшері;
- есептелген табыс сомасынан жеңілдіктер;
- салық салынатын табысқа жатпайтын сомалар;
- белгілі бір субъектілерге және кейбір салық төлеушілерге салық ставкаларын азайту.
Салық жеңілдіктеріне мыналар жатады: төлеудің мерзімін шегеру және салық бойынша недоимканы сызып тастау.
Жеңілдік кезеңі – заң бойынша салық жеңілдігі қолданылатын мерзім
Салық салу кезеңі – салық салу немесе жинау жүргізілетін уақыт.
Салық төлеушілер мен салық органдарының құқықтары мен міндеттері билік органдарымен және басқару органдарымен, салық туралы заңдармен реттеледі.
Салық механизмінің қызметі белгілі бір қағидаларға сүйеніп іске асырылып отырады. Қазақстан Республикасының Салық Кодексі салық ісін мынандай қағидаларға негізделіп жүргізілуін талап етеді:
- міндеттілік қағидасы бойынша салық төлеуші салық міндетін толық және белгілеген мерзімде орындауы тиіс;
- нақтылық қағидасы бойынша Қазақстан Республикасында бюджетке төленетін төлемдер мен салықтар нақты болуы тиіс;
- әділеттік қағидасы бойынша Қазақстан Республикасында салық салу жалпыға бірдей және міндетті болады, жеке түрдегі жеңілдік жасауға рұқсат етілмейді;
- біртұтастылық қағидасы бойынша Қазақстан Республикасы аумағында жалпыға бірдей салық жүйесі қолданылады;
- жариялылық қағидасы бойынша салықты реттеуші нормативтік құқықтық келісімдер басылымдарда жарық көреді.
Салықтарды мынандай ерекшелік белгілері бойынша жіктейміз:
1. Салық салу объектісіне байланысты;
2. Қолданылуына қарай;
3. Салық салу органына байланысты;
4. Экономикалық ерекшелігіне байланысты;
5. Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай.
Салық салу объектісіне қарай салықтар жанама және тікелей болып жіктеледі.
Тікелей салықтар тікелей табысқа немесе мүлікке салынады.
Тікелей салықтарға төмендегі салықтар жатады:
1 Корпорациялық табыс салығы;
2 Жеке табыс салығы;
2 Жер салығы;
3 Көлік құралдарына салынатын салық және т.б.
Енді осы салықтардың түріне жеке – жеке қысқаша тоқталып өтейік.
1. Корпоративтік табыс салығы
Корпоративтік табыс салығының Қазақстандағы мемлекеттік бюджетке түсетін түсімі маңызды орын алады, яғни шамамен 28 %-ды құрайды.
Корпоративті табыс салығын салу механизмі заңды тұлғалардың салықты төлеу тәртібі, мерзімі, алыну шарты, санкция мен жеңілдіктерді арқылы анықталады.
Салықты табыс алатын заңды тұлғалар, Қазақстан Республиқасының резиденттері мен резидент еместері және кәсіпкерлік қызметтен табыс алатын бюджеттік және коммерциялық емес ұйымдар төлейді.
Салықты салудың объектісі салық салынатын табыс болып табылады, ол жылдық жиынтық табыс пен заңда бекітілген шегерім арасындағы айырма арқылы аңықталады.
Жылдық жиынтық табысқа резидент заңды тұлғаның әр түрлі көздерден түскен табысы жатады. Оның құрамына: өнімді (жұмыс пен қызметтен) өткізуден түскен табыс; өзге де активтер мен ғимаратты өткізу кезіндегі құнның өсімінен түскен табыс; міндеттемелерді есептен шығарудан түскен табыс; мүліктерді жалға беруден түскен табыс; тегін алынған мүлік және орындалған жұмыс; қызмет көрсету; оң бағамды айырма; санкция бойынша алынған сумма; дивидендтер; банктің сыйақысы; ұтыс; роялти; сақтандыру ұйымдары, сақтандыру қорлары мен банктің провизия көлемінің төмендеуінен түскен табыс; өзге де табыстар жатады.
Алынған жылдық жиынтық табысқа түзету жүргізіледі: төлем көзінен бұрын салық салынған девиденттер, меншікті акцияның құнының номиналдық құннан асып түсуі; мемлекеттік бағалы қағаздар бойынша сыйақы; төтенше жағдайлардың пайда болу салдарынан ізгілік көмек түрінде алынған мүліктің құны; Үкіметтің шешімі бойынша мемлекеттік кәсіпорындардан алынған негізгі құралдардың құны; зейнетақы активтерін орналастырудан алынған инвестициялық табыстар.
Салық шегеріміне Қазақстан Республикасы заңнамасымен бекітілген мөлшерде жылдық жиынтық табысты алуға кеткен шығындар жатады. Оған тауарлы – материалдық шығындар бойынша, еңбек ақыны төлеу; қызмет көрсету және өндіріске кеткен шығындар; басқа шегерімдер; тіркелген активтер бойынша, сыйақы бойынша; күмәнді міндеттер мен талаптар бойынша; теріс бағалық айырымдар бойынша; резервтік қорларға айырым жасау бойынша, сақтандыру төлемдерді жарналары бойынша; әлеуметтік төлемақы шығындары; табиғи ресурстарды өндіруге дайындық жұмыстары мен геологиялық зерттеулерге кеткен шығындар бойынша; негізгі қорларды жөндеуге кеткен шығындар бойынша; үстеме мен айыппұл; бюджетке төленген салықтар жатады.
Шегерімнен кейін анықталған салық салынатын табысқа түзету жасалады. Салық төлеуші ұйымның балансында көрсетілген әлеуметтік саланың объектілері, яғни жатақхана, тұрғын үй, емхана, балалар лагері, мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелеу және оқыту ұйымдары, аурухана бойынша шығындар сомасы азайтылады.
Коммерциялық емес ұйымдардың тегін берілген мүліктері, жеке тұлғалардың атаулы әлеуметтік көмек сомасы шегеріледі. Мүгедектердің еңбегін пайдаланатын өндірістік ұйымдардың салық салынатын табысына (мүгедектердің еңбекақысын төлеуге кеткен шығындар екі мәрте мөлшерінде) түзету жүрзізіледі.
Кәсіпкерлік қызметтің залалы 3 жылға; жер қойнауын пайдаланумен байланысты залал 7 жылға мерзімге көшіріледі: Залал дегеніміз салық салынатын табыстың азаюын білдіреді, бұндай жағдайда табыс азаяды, сонымен қатар төленетін салық та азаяды. Бұған ғимаратты, құрылымды, бағалы қағаздарды өткізу бойынша залалар жатады.
Табыс салылығын ставкасы – 30 %.
Бағалы қағаздар мен депозит бойынша сыйақы мен дивидентерге, резидент емес заңды тұлғаның таза табысы мен ұтысына салынатын салық мөлшері – 15 %.
Қазақстандағы көздерден алынған шетелдік заңды тұлғалардың табысына келесідей мөлшерде салық салынады:
1) сыйақы және қатысу үлесі бойынша табыстарға, дивидендтерге–15%;
2) тәуекелдікті сақтандыру және қайта сақтандыру шарты бойынша төленетін салықтың сыйақысына - 10%;
3) халықаралық тасымалдаушылардың транспорттық қызметтері мен халықаралық байланыстардың телекоммуникациялық қызметтеріне - 5%;
4) өзге де табыстарға – 20 %
Қазақстан Республиқасында тұрақты мекеме арқылы қызмет жасайтын шетелдік заңды тұлғалар алынған табыстары бойынша корпоративтік табыс салығын төлеуші болып табылады. Тұрақты мекемелер арқылы қызмет жасайтын шетелдік заңды тұлғалардың табыс салығының ставкасы қазақстандық заңды тұлгалардың ставкалары сияқты, яғни – 30 %. Тұрақты мекеме арқылы Қазақстан Республикасында қызметтен алынған шетелдік заңды тұлғалардың таза табысынакорпоративтік табыс салығы 15 % ставкамен салынады. Таза табыс дегеніміз салық салынатын табыс пен төленген корпоративтік табыс салығының айырмасы.
Салықты төлеушілер әрбір айдың 20-шы күнінен кешіктірмей ай сайын салықтық кезенде аванс түрінде төлемді бюджетке төлеуге міндетті. Салық бойынша түпкілікті есеп айырысу, корпоравиттік табыс салығының декларациясын тапсырғаннан кейін 10 күн ішінде жүргізіледі. Төленуге тиісті аванстық төлем мөлшері алдыңғы салық кезеңінде төленген аванстық төлемдердің орташа айлық мөлшердің негізінде анықталады.
2. Жеке табыс салығы
Барлық салық түсімдеріндегі бұл салықтың бюджеттегі үлесі 11 % шамасында. Жеке табыс салығын төлеушілер жеке тұлға мен шетелдік жеке тұлғалар болып табылады.
Салық төлем көзінен салық салынатын табыстары және төлем көздерінен салық салынбайтын табыстардан алынады.
Бірінші жағдайдағы табысқа: жұмысшылардың табысы, бір жолғы түскен батыс, жинақтаушы зейнетақы қорына зейнетақы төлемдері, сыйақы, дивиденд, ұтыс, стипендия түріндегі табыс, жинақтаушы зейнетақы шарты бойынша табыс жатады.
Төлем көзінен салық салынбайтын табысқа: мүліктік табыс, жеке кәсіпкерліккее салық салынатын табыс, адвокаттың табысы, өзге де табыстар жатады. Мүліктің табысқа кәсіпкерлік қызметке қолданылмайтын мүлікті өткізудегі қүнның өсіреді кіреді, яғни мүлікті жалға беру арқылы алынған табысты атайды.
Салық мөлшерді табыс көлеміне байланысты сатылы прогрессия түрінде, яғни 5%-дан 20% -ға дейін бекітілген.
Жеке табыс салығы бойынша жеңілдіктер, яғни Ұлы Отан соғысына қатысқандарға және мүгедектердің табысына салық салудан босату қарастырылған. Қазақстаннан тысқары жерде төленген жеке табыс салығының сомасы Қазақстанда салық төлеген кезде есепке алынады.
Резидент жеке тұлғалардың табысына Қазақстан Республиқасындағы көздерден алынған табысы, сонымен қатар Қазақстаннан тысқары жерде алған табыстары кіреді.
Резидент еместердің жеке табыс салығының төлемдерін, ұстап қалуын, есептеу тәртібін, салық салынатын табысын анықтау қызметтің сипатына байланысты жүргізеледі.
Резидент емес, тұрақты мекемелермен байланысы жоқ жеке тұлғалар шегерімсіз, 5%-дан 20%-ға дейінгі ставкамен төлем көздерінен түскен табыстың түріне байланысты салық төлейді.
Төлем көздеріне жеке табыс салығын есептеуді және ұстап қалуды табысты төлеген күні салық агенті жүргізеді. Төлем көздеріне салық салынбайтын табысқа салықты есептеуді және аударымды салық төлеуші, табысты алған мезетте 5-10 күн аралығында дербес (салық төлеуші) жүргізеді. Бұндай жағдайда салық төлеуші аумақтық салық органына 31-ші наурызға дейін декларацияны ұсынады.
3. Жер салығы.
Жер салығы 1992 жылы енгізілді. Оның мақсаты – жерді тиімді пайдалануды экономикалық әдістермен қамтамасыздандыру және жерді құру бойынша жердің құнарылығын көтеру оларды қорғау, шараларын жүрзізу, сонымен қатар территорияны әлеуметтік-мәдени дамыту үшін бюджет табысын құру болып табылады.
Салық салу объектісі салық төлеушілерге жеке меншікке тұрақты пайдалануға немесе әр түрлі мақсаттарға қайтарымсыз уақытша пайдалануға берілген жер учаскелері болып табылады: ауыл шаруашылық, тұрғылықты мекендер, өнеркәсіп, транспортқа, байланыс, қорғаныс және басқа да мақсаттарға. Салық салу объектісі консервациядағы автожолдар желісі бар тұрғылықты мекенннің ортақ пайдаланылатып жер учаскелері болып табылмайды. Ерекше қорғалатын табиғи территорияларға, орман, су қорына запастағы жерге салық салынбайды. Салық төлеушілер меншігінде немесе уақытша қолдануда жер учаскесі бар заңды және тұлғалар болып табылады.
Салық мөлшері жер сапасына, орналасқан жеріне, сумен қамтамасыз етілуіне байланысты бекітіледі және жер көлемінің бірлігімен есептеледі (гектар, квадрат, метр).
Базалық мөлшері республика заңымен бекітіледі. Максималды мөлшерлеме елді мекендердегі жерге бекітіледі; бұл ставкалар квадрат метрге бекітіледі және елді мекен түрлері мен тұрмайтын құрылыс жерлері бойынша қарастырылады, оларды қамтамасыздандыруға қажетті учаскелер, санитарлық қорғау объектілерінің зонасы, техникалар және басқа аймақтар; тұратын қоры бар аудандар үшін жеке мөлшермелер қолданылады.
Минималды мөлшерлемелер шөлді, жартылай шөлді, таулы территорияның жыртылмаған жерлерінін 1 гектар жер теліміне бекітіледі. Ауыл шаруашылығы өнеркәсіп және басқа салаларға арналған жерлерге, қорғаныс қажеттілігіне арналған жерлерге салық мөлшері бонитет балына байланысты бекітіледі (өнімділік көрсеткіші, жер сапалығына көрсеткіші).
Базалық мөлшерге Қазхақстан Республикасының Үкіметі жыл сайын бекітетін коэффициент қолданылады. Жергілікті, өкілетті органдар базалық мөлшерлемені 20 %-ке өзгерту құқы бар (үлкен немесе кіші). Коммерциялық мақсатқа қолданылатын жерге салық мөлшері 2-ден 10-ға дейін көбейтілген тұрғылықты жерге салынатын базалық мөлшерлеме бойынша бекітіледі (тұратын жерді санамағанда).
Гуманитарлық және әлеуметтік қызмет түрімен айналысатын төлеушілер тобы базалық мөлшерлемеге 0,1 коэффициентін қолданалады.
Бірқатар мемлекеттік мекемелер және кәсіпорындар, ұлы Отан соғысына қатысушылар бірегей жер салығын төлеушілер, салық тәртібің 2-моделі бойынша салық төлейтін жер қойнауын пайдаланушылар жер салығын төлеушілер болып табылмайды.
Ауыл шаруашылығындағы жерді пайдаланцшылар және иелері салықты ағымдағы жылдық 1-ші қазанынан кешіктірмей, ал ауыл шаруашылығының пайдаланушылары болып табылмайтындар тең үлеспен бір жылда торт рет төлеулері керек.
4. Мүлік салығы.
Мүлік салығы тікелей нақты салық болып табылады, оның көлемі табыстылыққа емес, мүліктің құнына байланысты. Салық мүлік иесін оны тиімді пайдалануға ынталандыруға бағытталған. Төлеушелері кәсіпкерлік қызметте қолданылатын, сондай- ақ ондай қызметке қолданылмайтын салық объектісі бойынша заңды және жеке түлғалар, шетел азаматтары да болып табылады.
Салық салу объектісі болып заңды және жеке тұлғаның негізгі өндірістірік және өндістірік емес қорлары (транспорттық құралдан басқа), тұрғын үй-жайы, саяжайлық құрылыстар, гараждар, кәсіпкерлік қызмет мақсатына қолданылмайтын жеке түлғаның басқа да құрылыс ғимараты табылады.Заңды түлғалар және жеке кіәсіпкерлер мүлкіне салық салу объектісі бухгалтерлік есеп мәліметтері бойынша жарты жылдық құны негізінде бағыланады, ал жеке тұлғалардың мүлкіне жылжымайтын мүлікті бағылау бойынша уәкілетті органмен бағыланады.
Заңды тұлғаның және жеке кәсіпкердін мүлік салығы жыл сайын объектінің орта жылдық құнынан 1,0 % мөлшерлемесі бойынша төленеді. Коммерциялық емес мекемелер, мемлекеттік, ғылими, мәдени әлеуметтік қорғау және әлеуміттік қамтамасыз ету, білім беру, табиғатты қорғау қызметінің кәсіпорындары, мүгедектер қоғамы салық салу объектісінің жарты жылдык құнына 0,1 % мөлшерлемесі бойынша төлейді. Кәсіпкерлік қызметте қолданылайтын жеке тұлғалардың мүлік салығы жыл сайын мүлік құнына байланысты 0,1 %-дан 7%-ға дейін төленеді.
Мүлік салығының төлем көзі болып, салық төлеушінің мүліктің немесе басқа жолмен алғанынан тәуелсіз, оның алған табысы жатады.
5. Көлік құралдарына салынатын салық.
Көлік құралдарының салық төлешісі заңды тұлға болып табылады, соның ішінде: шетелдік, олардың өкілдіктері, филиалдлары, тұрақты мекемелер, жеке тұлғалары, соның ішінде шетелдік және жеке кәсіпкерлер.
Салық салу объектісі болып жеке меншіктегі, мемлекеттік тіркеуден өткен көлік құралдары табылады.
Салық мөлшермесі транспорт құралының қуаттылығы немесе жүк көтермінен тәуелсіз айлық есеп көрсеткішімен белгіленеді және көлік құрал-жабдықтарының түрлері бойынша дифференциалданған.
Мөлшерлемеге пайдалану мерзімі бойынша түзетілген төмендетілген коэффициент қолданылады. Біркатар субъектілер салық төлеушілер, кейбір мемлекеттік мекемелер, мүгедектер және ардагерлер қоғамы, жұмысшылар, 50%-нан кем емес мүгедектерге бар кәсіпорын және үйымдар. Ұлы Отан соғысына қатысқандар, мүгедектер, жоғары сыйлықпен марапатталған және кейбір субъектілер. Заңды тұлғалар салықты өз беттерінші есептейді, ал жеке тұлғаларға – жергілікті салық органдарға. Салықты төлеу ағымдағы жылдың 1 шелдісінен кем емес мерзімде жүргізіледі. Салық төлеушілер – заңды түлғалар берілген салық бойынша декларациясын ұсынады.
Жанама салықтар.
Жанама салықтар мемлекеттің фискалдық мүддесін сипаттайды. Жанама салықтың орынды қолдануы, бағаны белгілеу үдерісіне және тұтыну құрылымына оң әсер етуі мүмкін. Салық төлеушілер үшін табысқа тікелей салынатын салықтың өсуі қолайлырақ. Сатудан алынатын салық, қосылған құнға салынатын салық, акциздер тәрізді тұтынуға салынатын салықтарын пайдалану қолайлырақ, себебі:
- одан бас тарту қиынырақ;
- экономикалық бұрмалаушылықтар аз кездеседі;
- еңбекке деген ынтаны азырақ қысқартады;
- тапшылықтың, сонымен қоса алмастырушы тауарлардың болмауы салдарынан, тұтынушыларға таңдау құқығын береді.
Жанама салыққа қызметтен түскен түсім жатады (кедендік баж сипатындағы кеден табысы, экспортқа салынатын салық, ішкі нарықта өткізілетін тауар құнының және факторлық құнның айырылымы).
Мемлекеттік бюджет табысына жанама салықтан түсетін түсім 25 % -ды құрайды. Тұтыну салығына инфляциялық және регрессивті сипатқа ие және өсудің өзіндік кемшіліктері тән. Егер де бағаның өсуімен қатар бюджеттің шығыны өссе, онда осы салықтан түсетін түсім, бағаның өсуімен бірге ұлғаяды. Бұл, әлеуметтік бағдарламаны жүзеге асыру үшін қажетті қаражат алуға мүмкіндік береді. Бюджет жүйесіне автоматты түрде инфляцияға қарсы механизм енгізіледі. 1992 жылы енгізілген жанама салықтың бір түрі – қосылған құнға салынатын салық, ол мемлекеттік бюджетке түскен жалпы түсіммнің 20 % -ын құрайды. Салық төлеуші бағаны көтеру арқылы салық төлеу жауапкершілігін тұтынушыға аударады. Салық объектісі болып Қосылған құн табылады, ол материалдық шығынсыз өнімді білдіреді; қосымша өнімге кешенді шығындар қосылуы мүмкін, мысалы жанама шығындары және басқа да шығандар. Салық туралы және бюджетке төленетін міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республиқасының заңына сәйкес, қосылған құн салығы деп тауар айналымы мен өндіріс үдерісіне қосылған, өткізу бойынша салық салынатын айналамының, сонымен қатар Қазақстан Республиқасының аумағындағы тауар импорты бойынша құнның бір бөлігін бюджетке аударуды айтамыз. Айналым бойынша бюджектке төленуге тиісті қосылған құн салығы бұл салық салынатын, яғни, өткізілген тауарға (көрсетілген қызметке немесе орындалған жұмысқа) төлеуге тиісті ҚҚС сомасы мен өткізілген тауарларға (көрсетілген қызметке орындалған жұмысқа) есептелінген ҚҚС сомасы арасындағы айырмасы арқылы анықталады.
ҚҚС бойынша 2000 жылдың басында айналамының кейбір түрлерін салық төлеуден босату; нөлдік ставкалы салықты және төмендетілген ставканы қолдану тәрізді женілдіктер қолданылған.
Тауарларды, қызметтерді өткізу бойынша мынадай айналымдар салықтан босатылған: мемлекеттік меншікті жекешелендіру, негізгі құралдарды мемлекеттік мекемелер мен кәсіп-орындарға табыстау; Қазақстан Республиқасының Ұлттық банк қызметі; мемлекеттік баждарды өндіріп алуға байланысты мемлекеттік органдардың қызметі, акциздік және пошталық маркалар; адвокаттық қызметі; әдеп-ғұрып, жерлеу қызметі.
Айналым қатарының салықтан босатылуы оның сипатына қарай нақты операцияларына сәйкес талаптың сақталуын қамтамасыз етеді: бұл жер және тұрғын үй ғимаратын тағайындаумен байланысты айналымдар, қаржы қызметі, қаржы лизингі, коммерциялық емес ұйымның қызметі, мүгедектер ұйымының айналымы, импорттың кейбір түрлері, геологиялық және геологиялық іздеу жұмыстары.
Салықтың мөлшері оның әрекеті кезінде жүйелі түрде 26 %-дан 15%-ға төмендетілді.
Нөлдік ставка бойынша салық мыналарға салынады:
- халықаралық тасымалдауға байланысты қызмет пен жұмысқа, тауар экспортына;
- тазартылған асыл металдарды Ұлттық банкке өткізу.
Жанама салықтың екінші түрі кедендік төлемдер, яғни транзит қызметтері мен заттарынан, тауарларынан және әкелім мен әкетілетін тауарлардан, қызметтерден, заттардан алынатын баждар мен алымдар.
Жанама салықтың 3-ші тобына акциздер жатады. Ол бюджеттің салық түсімдерінде 4 % құрайды.
Акциз – тауарларға салынатын салық. Тауар өндірушілер акциздерді төлейді. Акциздер жеке және әмбебап болып бөлінеді. Жеке акциздер көп болуы мүмкін. Басқа елдерден импортталатын өнімдерге және ішкі өндіріс тауарлары мен өнімдерге акциздер берілген.
Сонымен, осылайша тізімдердің көп бөлігі өнімдер мен тауарларды қамтиды, оларға бірінші қажеттіліктің заттары кірмейді. Акцизделетін тауарлардың тізімі оларға қойылатын ставка сияқты өзгертіп отырады, яғни жеке тауарлардың тұтынуды реттеу қажетімен мемлекеттің ағымды фисқалдық мақсатымен аңықталады.
Акциздің ставкасы тауар құкына пайызбен, яғни адвалорлық немесе атаулы бірлік өлшеміне абсолютті сомада белгіленеді.
Қазақстанда акциздерді салу объектісі болып республика аумағына өткізілетін (айырбасқа, қайта өңдеуге) немесе берілетін акцизделетін тауарларға (қызметтер) байланысты операциялар; импорт кезінде импорталатын акцизделетін тауарлардың көлемі (акциздің тұрақты ставкасы бекітілген немесе акцизделетін тауарлардың кедендік құны (адвалорлық ставканы қолданған жағдайда) табылады.
Қазақстан Республикасында өткізілетін алкоголь өнімдері және темекі бұйымдары акциз алымының толықтығын қамтамасыз ету және заңсыз өндірісі, шығарылуы, айналымын болдырмау үшін міндетті түрде маркалануы керек. Маркалау жауапкершілігі өнімдерді өндірушілер мен импортерлерге жүктеледі. Нақты жағдайда акциздер акциз маркасының алымы бекітілген нысанды сату бойынша алынады, ал оның құны акциздер бойынша аванстық төлем болып табылады. Заңға сәйкес, экспорт (салық салудан босатуға негіздері болған жағдайда), импорт тауарлар бойынша салық жеңілдіктері қарстырылған. Жекелеген жағдайларда жеңілдік дәрі-дермек жасау үшін қолданылатын этиль спиртіне (квота мөлшерінде); шетел дипломаттары және оларға теңестірілген өкілдердің тауарларына; осы өкілдердің жанұяларының тауарларына, жолаушылар мен жүктердің халықаралық көлік тасымалына, т.б. қолданылады.
Меншікке салынатын салықтар
Бұл салық тобы мемлекеттің иелігінен алу және шелендіру үдерісінің даму деңгейі бойынша меншік қатынасында болып жатқан нақты өзгерістерімен байланысты нарықтың экономика шартында орын алады. Меншікке салынатын салыққа жер салығы, жеке және заңды тұлға мүлігінде салынатын салық, көлік құралдарына салынатын салық жатады. Меншікке салынатын салықтар жергілікті бюджетке түседі. Фискалдық басқа, бұл салықтардың меншікті тиімді қолдануға ынталану мақсаты бар, өйткені салық мөлшермесі табыстылығы бойынша емес, сипаты бойынша белгіленеді. Табыс әр уақытына меншік (мүлік) көлемімен анықталмайды: меншікке салық болмаған жағдайда, салық салу жағынан ірі меншік иелері жеңілдік жағдайына түседі және меншікті неғурлық өнімді пайдалануға талпынбайтын болады. Меншікке салынатын салық қоғам алдында салықтық жауапкершілікті тең бөлуге мүмкіндік береді. Осылайша, бұл салықтар нақты салыққа жатады.
Арнайы салықтар бюджетке түскен соң алдын – ала белгіленген нақты шараларға жұмсалады. Мысалы, көлік құралдарына салынатын салық жол қорын құруға жұмсалады.
Салық салу органына байланысты салықтар жалпы мемлекеттік және жергілікті болып бөлінсе, экономикалық белгісіне қарай табысқа салынатын салық және тұтынуға салынатын салық болып жіктеледі.
Табысқа салынатын салықтар салық төлеушінің кез – келген салық салынатын объектісінен түсетін табысынан алынады. Олардың санатына мына салықтар кіреді: табыс салығы, пайдаға салынатын салық.
Тұтынуға салынатын салықты салық төлеуші тауар немесе қызмет құнын төлеген кезде төлейді. Оған қосылған құнға салынатын салық пен акциздер жатады.
1.3. Алым жүйесінің мәні.
Салық Кодексіне сәйкес, Қазақстан Республикасында салықтармен қатар алымдар мен төлемақылар қызмет етеді. Атап айтқанда мынандай алымдар жұмыс жасайды.
Алымдар:
4 заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым;
5 жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;
6 жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;
7 радиоэлектронды құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды мемлекеттік тіркегені үшін алым;
8 механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;
9 теңіз кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;
10 азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым;
11 дәрі – дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым;
12 автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру алымы;
13 аукциондардан алынатын алым;
14 елтаңбалық алым.
Енді осыларға жеке – жеке тоқталып өтейік.
1. Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым заңды тұлғаларды және олардың филиалдары мен өкілдіктерін құрі және қызметін тоқтатуды мемлекеттік тіркеу, оларды қайта тіркеу, сондай – ақ оларды мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің көшірмесін алу кезінде алынады.
Тіркеуді Қазақстан Республикасының заң актісінде белгіленген тәртіппен Әділет министрлігі және оның жергілікті органдары жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының заң актісіне сәйкес тіркелуге тиіс заңды тұлғалар, сондай – ақ олардың филиалдары мен өкілдіктері алым төлеушілер болып табылады.
Алым сомасын алым төлеу мерзіміне сәйкес келген айдың 20 есептік көрсеткіш мөлшерінде тіркеуші органға тиісті құжаттарды бергенге дейін төлейді және салық төлеуші ретіндегі алым төлеушінің мемлекеттік тіркеу орны бойынша бюджетке енгізіледі.
2. Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Жеке кәсіпкерлер ретінде Қазақстан Республикасының аумағында заңды тұлға құрмай, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын жеке тұлғаларды мемлекеттік тіркеу кезінде, сондай – ақ олар мемлекеттік тіркеуді куәландыратын құжаттың көшірмесін алған кезде жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым алынады.
Тіркеуді Қазақстан Республикасының заң актісінде белгіленген тәртіппен салық органдары жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының заң актісіне сәйкес тіркелуге жеке тұлғалар алым төлеушілер болып табылады.
Шаруа қожалықтары, І, ІІ және ІІІ топтағы мүгедектер, сондай – ақ Қазақстан Республикасының азаматтығын алғанға дейінгі заңды тұлға құрмай, кәсіпкерлік қызметпен шұғылданатын оралмандар алым төлеуші болып табылады.
Алым сомасын алым төлеу мерзімінде сәйкес келген айдын 10 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде тіркеуші органға тиісті құжаттарды бергенге дейін төлейді және тіркеу жүзеге асырылған жер бойынша бюджетке енгізілед.
Белгілі бір себептермен тіркеуге рұқсат берілмесе, төленген алым сомасы қайтарылмайды.
3. Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді мемлекеттік тіркеу кезінде, сондай – ақ мемлекеттік тіркеуді куәландыратын құжаттың көшірмесін алған кезде жылжымайтын мүлікке және олармен жасалатын мәмімелерге құқықтарды мемлекеттік тіркегені үшін алым алынады.
Тіркеуді Қазақстан Республикасының заң актісінде белгіленген тәртіппен уәкілетті орган жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының Заң актісінде белгіленген тәртіппен уәкілетті орган жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының заң актісіне сәйкес тіркелуге тиіс, жылжымайтын мүлікпен іс – қимылды жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар алым төлеушілер болып табылады.
Мемлекеттік тіркеген кезден бастап 3 жыл ішінде жылжымайтын мүлікке құқықтарды тіркегені үшін төлемнен:
15 Ұлы Отан Соғысына қатысушылар және оларға тіркелген адамдар;
16 І және ІІ топтағы мүгедектер;
17 Бөлек тұрып жатқан зейнеткерлер;
18 Қазақстан Ресбуликасының азаматтығын алғанға дейінгі оралмандар;
19 Кадрларды даярлаумен және оқытумен шұғылданатын шағын кәсіпкерлік субъектілер босатылады.
Алым сомасы Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген ставкалар бойынша есептеледі және тіркеуші органға тиісті құжаттардыбергенге дейін төленеді.
Алым сомасы тіркеу жүзеге асырылған жер бойынша бюджетке енгізіледі.
Алымды төлеген тұлғалар тіркеуші органға тиісті құжаттарды бергенге дейін тіркеу жасаудан бас тартқан жағдайларды қоспағанда, төленген алым сомасы қайтарылмайды.
4. Радиоэлектронды құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Радиоэлектронды құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды мемлекеттік тіркеу кезінде, сондай – ақ мемлекеттік тіркеуді куәландыратын құжаттың көшірмесін алған кезде радиоэлектрондық құралдырды және жоғары жиіліктегі құрылғыларды мемлекеттік тіркегені үшін алым алынады.
Тіркеуді Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгіленген тәртіппен байланыс саласындағы уәкілетті орган жүзеге асырады.
Тіркеуші орган тіркеген кезде мүдделері көзделетін жеке және заңды тұлғалар алым төлеушілер болып табылады.
Мемлекеттік мекемелер алым төлемейді.
Алым сомасын Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген ставкалар бойынша тіркеуші орган есептейді.
Алым сомасы тіркеу жүзеге асырылғанға дейін тіркеу жүзеге асырылған жер бойынша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz