Экологиялық туризмнің мәні
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Ш.УАЛИХАНОВ АТЫНДАҒЫ КӨКШЕТАУ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
ТУРИЗМ ЖӘНЕ СПОРТ КАФЕДРАСЫ
Қорғауға жіберілді
_____________200__ж.
Кафедра меңгерушісі
______________________
(Т, А,Ә ғылыми дәрежесі, атағы)
__________________
(қолы)
Ташимова Асемгуль Сансызбаевна
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
Туризм 050902
ғылыми жетекші: Муканова Б.Ш.
Көкшетау, 2008 жыл.
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 3
I.Туристік нарықта экологиялық туризм дамуының теориялық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1. Экологиялық туризм
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ..5
1.2. Туристік нарықта экологиялық туризмнің
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...10
1.3. Экологиялық туризм дамуының әлемдік
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ...14
II. Көкшетау МҰТП-нің экологиялық жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ...
2.1. Көкшетау МҰТП туралы қысқаша
мәлімет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2. Қаржыландыру
бастаулары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
2.3. Туристік және рекреациялық қызметтен түсетін түсімдердің анализі мен
болжамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
III. Көкшетау МҰТП аумағында экологиялық туризмнің даму
перспективасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.1. Көкшетау МҰТП-де экологиялық туризмді дамыту
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.2. Көкшетау МҰТП-де экологиялық туризмді дамыту бойынша өндірістік
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Қоршаған ортаның күрделі проблемаларын зерттейтін, ғылыми
тұрғыдан ұсыныстар жасайтын ғылым саласы экология деп аталады.
Экология – белгілі бір ортада тұратын организмдерді зерттейтін,
олардың басқа организмдермен және қоршаған ортамен қатынастарын анықтап,
жиынтық қорытынды жасайтын ғылым.
Экологиялық туризм - әлемдік туристік индустрияның ең дамушы
жүйесі. Экологиялық туризмнің бірнеше шарты, ол ұйымның бұрын қолданылған
формаларынан айыратын және демалысты табиғатта өткізу болып табылады.
Экологиялық туризмнің даму тенденциясы ДТҰ – мен анықталған. ДТҰ
болжамы бойынша экологиялық туризм 2020 ж. мерзімге дейін туризм дамуының
бес негізгі стратегиялық бағытын жүзеге асыру қажет. Қазақстан ДТҰ – ды
экологиялық туризмнің ең бір перспективті аймағы болып табылады. ДТҰ-ның
мәліметі бойынша экотуризм бөлігіне барлық туристік индустрияның 10% дейін
жылдық кіріс кіреді.
Қазіргі уақытта экологиялық туризм – елдің табиғат ресурстарын
қолдануға бағытталған кіру және шығу туризімінің экологиялық ұйымы.
Экологиялық туризмнің зерттеу обьектісі – рекреациядан және табиғи
шекаралардың экологиялық қауіпсіздігінен түсетін экономикалық пайда.
Экологиялық туризмнің басты мақсаты – қоршаған әлемді тану.
Соңғы уақыттарда туристік тәжірибеге экологиялық менеджмент
технологиясын кіргізу қажеттілікті иеленуде, экологиялық менеджмент
табиғатта массалық демалу ұйымының тұрақты позициясын иеленеді.
Қазақстан Республикасында туризм саласын мемлекеттік басқаруды
қамтамасыз ететін туризм және спорт комитеті, білім Министрлігі, мәдениет
және денсаулықты сақтау министрлігі болып табылады. Басқару биліктің
атқарушы органдарының сәйкесті құрылымы арқылы жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасында туризмнің дамуы үшін нормативті – құқықтық
база құрылған. 1992 жылдан бастап Туризм жөнінде заң қызмет етеді. 2006
жылы Экологиялық кодекс қабылданды.
Экологиялық туризмнің негізгі принциптері: рекреациялық табиғи
шекаралардың биологиялық түрлілігінің сақталуы; аймақтың экономикалық
тұрақтылық деңгейінің жоғарлауы; экологиялық туристік іс-әрекеттерге
барлық қатысушылардың мәдениетінің жоғарлауы; рекреациялық шекараның
этнографиялық деңгейінің сақталуы.
Қазіргі уақытта көптеген туристік фирмалар қызмет
етеуде.Көптеген турлар арқылы туристер баратын жердің экологиясымен
танысып ғана қоймай, сонымен қатар танушылық қасиетін және денсаулықты
жақсартуға мүмкіндік алады.Экологиялық турлар туристердің экологиялық
мәдениетін қалыптастыруға және табиғи рекреациялық аймақтарды сақтап
қалуларына өз әсерін тигізуде.
Туристік қозғалыстың өсуі нәтижесінде көбіне тартымды табиғи
ортаның аумақтары мен аудандарында ауыртпалық күштің күшейюі және
туристердің әсерімен аумақтың жойылуына байланысты жергілікті халықты
табиғи ортаны қорғау іс - әрекеттеріне итермелейді.
Экологиялық туризм көптеген елдердің пайдалы бизнес түрі болып
табылады. Сондықтан, егер біз дамыған елдердің бағдарламасына сүйеніп
қызмет жасайтын болсақ, онда дамушы елдер қатарына қосыла аламыз деген
үміт бар.
Экологиялық туризм ғылыми-танушылық мақсатта саяхат жасаушы
адамдарды біріктіретін табиғи туризмнің бір түрі болып табылады. Осы
туристердің басты қызығушылығы қоршаған орта, яғни оны бақылау және
қоршаған ортаны қорғау. Туризмнің осы түрінің маңызды қызығушылықты
қорғалатын табиғи аумақтар тудырады. Сондықтан да экологиялық туризм ғылыми-
танушылық мақсаттағы демалудың мамандандырылған түрі болып табылады.
Тақырып өзектілігі: Қазақстан Республикасында экологиялық дамудың
тиімді жолдарын ұсыну.
Дипломдық жұмыстың зерттеу заты: туристік нарықта экологияның
қазіргі жағдайын көрсету және әлемнің туристік макроаймақтарының
экологиялық туризм жағдайы.
Зерттеу объектісі: Көкшетау МҰТП - де экологиялық туризм
жағдайын талдау.
Дипломдық жұмыс мақсаты – қарастырылатын мәселелердің теориялық
және тәжірибелік аспектілерін зерттеу негізінде туристік нарықта
экологиялық туризмнің даму перспективаларын жетілдіру жөнінде нұсқаулар мен
ұсыныстарды жасап шығару.
Алға қойылған мақсатқа жету үшін келесідей тапсырмалар шешілді:
- Қызметтің бір түрі ретінде туризмнің негізгі түсініктері мен анықтамасын
қарастыру.
- экологиялық туризм түсінігін және оның негізгі түрлері мен бағыттарын
қарастыру.
- туризм индустриясының бір бөлігі ретінде экологиялық туризмнің рөлін
бағалау.
- Экологиялық туризмді дамытуда шетелдік ұлттық парктердің рөлі.
- Көкшетау ұлттық табиғи парктің экологиялық туризм жағдайын талдау.
Зерттеудің теориялық-әдістемелік негізі: экологиялық туризм облысында
шетел және қазақстандық ғалымдардың фундаментальді және ғылыми еңбектері
табылады, сонымен қатар Қазақстан Республикасында экологиялық туризмнің
дамуын реттейтін заңдық актілер және нормативті-құқықтық құжаттар жатады.
Зерттеу барысында экономикалық анализ, салыстыру әдістері, экономика
-статистикалық әдістер және т.б. қолданылды.
Дипломдық жұмыстың ақпараттық базасын статистика бойынша Қазақстан
Республикасы Агенттігінің жинақтары, Қазақстандық туристік
ассоциацияларының (ҚТА) материалдары, ғылыми шығарулардағы публикациялар,
баспаларда жарияланған ресми материалдар, www-серверлер ақпараттары
құрастырады.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы келесіге негізделеді:
- туристік нарықта экологиялық туризмнің даму ерекшеліктері мен
кезеңі, факторлары анықталды, оның жағдайына баға берілді;
- маркетингтік зерттеулер негізінде экологиялық туризм сапасын
және тұтынушылардың қанағаттану дәрежесін анықтау әдістемесі құрастырылды;
-экологиялық туризм қызметінің сапасын жоғарлату бойынша
ұсыныстар негізделді;
- Көкшетау Мемлекеттік ұлттық табиғи паркі бойынша экологиялық
туризмді дамыту перспективаларына нарықтық зерттеулер жүргізілді;
- Көкшетау Мемлекеттік ұлттық табиғи паркі экологиялық туризмді
дамыту перспективалары жөнінде ұсыныстарды жасап шығарылды.
Дипломдық жұмыстың ғылыми-практикалық маңыздылығы: дипломдық
жұмыстың теориялық аспектілері мен ғылыми нәтижелері экологиялық туризм
қызметінің жоғарлауы және әрі қарай дамуына мүмкіндік беретініне
негізделеді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыс үш бөлімнен
тұрады, бірінші бөлімде экологиялық туризм дамуының теориялық аспектілері,
яғни әлемдік нарықта экологиялық туризмнің даму тарихы, басқа елдердегі
ұлттық парктердің, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың пайда болуы
сипатталады. Екінші бөлімде Көкшетау МҰТП-нің экологиялық жағдайын талдау
жүргізіледі, Көкшетау МҰТП-нің пайда болу тарихы, оны қаржыландыру
бастаулары, рекреациялық сыйымдылығы жайлы сипатталады. Үшінші бөлімде
Көкшетау МҰТП аумағында экологиялық туризмнің даму перспективасы,
экологиялық туризмді дамытуды жетілдіру, экологиялық туризмді дамытудан
күтілетін нәтижелер қарастырылады.
I. Туристік нарықта экологиялық туризм дамуының теориялық
аспектілері.
1.1. Экологиялық туризмнің мәні.
Ең алғаш экология деген сөзді пайдаланған Генрих Дэвид Тюро
болды. Экологияны ғылымға бірінші болып енгізген белгілі табиғат
зерттеушісі, дәрігер, аса дарынды неміс ғалымы Э.Геккель. Сонымен, бұл
кісі, бір жағынан, табиғат экономикасына, екіншіден тіршілік иелерінің
қоршаған ортамен қалыптасқан байланыстары мен қатынастарына назар аударған.
Жүз елу-екі жыл бұрын экология өзінің бастапқы жағдайындағы
табиғат тарихы деген атауына өте жақын болған. Геккельден кейін көптеген
ғалымдар экологияны жаңаша анықтау қажет екенін түсінді. Соңғы онжылдықта
экология саласындағы зерттеулердің қарқынды жүргізілуіне байланысты оны
табиғаттану ғылымы ретінде танитын көзқарас өзгерген екен. Шынымен,
тіршілік иелері мен қоршаған орта арасындағы қатынастарды зерттеу осы
күндері жеткіліксіз. Қазіргі кезде қоршаған ортаға адамзат қоғамының ықпалы
артып отыр.
Экологиялық туризмнің ең алғаш анықтамасын 1980 жылы мексикалық
экономист-эколог Гектор Цебаллос Ласкурейн ұсынған болатын. Автордың
анықтамасы бойынша экологиялық туризм - бұл флора мен фаунаны қорғау
мүмкіншілігін тану арқылы саяхат пен табиғатқа деген жақсы қарым-қатынас
сәйкестігі.
Экологиялық туризмнің ең алғаш анықтамасы пайда болғаннан кейін
көптеген ұйымдар мен авторлар өздерінің жаңа нұсқаларын ұсына бастады.
ДТҰ - ның қабылдаған анықтамасында былай делінген: Экотуризм
өзіне туристердің негізгі ұраны болып табылатын бақылау және табиғатқа
деген қатынас сияқты табиғи туризмнің барлық формаларын қосады.
Жабайы Табиғаттың Дүниежүзілік Қоры өз анықтамасын ұсынған:
Экотуризм - бұл табиғатты қорғауға мүмкіндік беретін табиғи туризм.
Экотуристік қоғам экологиялық туризмге өз анықтамасын ұсынды: Экотуризм-
бұл табиғат аумақтарына тұрғылықты жердің мәдениетін және табиғи ортасын
түсіну мақсатындағы мақсатты бағыттағы саяхат.
Байкалда Дүниежүзілік банкінің экотуризмді дамыту
бағдарламасында келесідей айтылған: Экотуризм - бұл қоршаған ортаның мәнін
түсіну, табиғатта демалу және спорттық туризм болып табылатын туризмнің
түрлі формасы мен табиғаттағы іс-әрекеттер.
Ежелден қалыптасқан дәстүр бойынша экологтар зерттеулерін екі
бағытта жүргізіп келген. Біреулері табиғаттың өзін ғана зерттейтін болса,
екіншілері негізінен адамның табиғатқа жасайтын ықпалын зерттеген. Сонымен,
экология – бұл тек қана табиғаттану ғылымы емес, оның ауқымына экономика,
құқықтану, әлеуметтану және басқа да қоғамтану пәндері кіреді.
*ДТҰ-Дүниежүзілік Туристік Ұйым
Экологиялық туризм – туризм мақсаты үшін табиғатты тура
қолдануға бағытталған туризм түрі. Экологиялық туризм XX ғасырдың 70-80
жылдарында қалыптаса бастады. Біздің жер шарымыздағы көптеген
мемлекеттердің басқарушылары қоршаған ортаны қорғауды заңмен қамтамасыз
ету, туристік ұйымдардың ұсыныстарын өңдеу және осы елдерде жаңа табиғи
шекараны қоршауды ұйымдастыруды іске асырған.
Экологиялық туристік өнім қоршаған ортаны қорғау үшін, табиғатты
сақтап қалу үшін қолданылады және тәрбиелік және рекриациялық мәнді
иеленеді. Экологиялық туризмнің басты мақсаты – қоршаған әлемді тану болып
табылады.Туристер экологиялық турда жабайы табиғатты тамашалайды, судың,
құстардың дауысын естиді, күннің шығуы мен батысын көреді, қала шуынан дем
алады.Бұл туризм түрі әр түрлі аурулардан алшақ болып, денсаулықты
нығайтуға мүмкіндік береді. Экологиялық турлар арқылы туристер экологиялық
мәдениетті, рекриациялық табиғи жерлерді сақтап қалуға әсерін тигізеді. Әр
түрлі конференциялар, дөңгелек үстелдер, қоршаған ортаны қорғауға арналған
семинарлар экологиялық туризмді дамытуға өз әсерін тигізуде. Табиғатты
қорғауға арналған іс – шаралар сияқты туристік қызмет кірістері экологияға
қажет қоршаған ортаны қорғауға жұмсалады. Мысалға, Аргентинадағы Лос
Гласиерс Ұлттық Паркінде Аргентина көлі арқылы Перито Морено мұздығы
созылып жатыр. Оның ауданы 275 кв.км, биіктігі 70 метр, ұзындығы 30 км. Осы
мұздықты көруге 16 мың турист жиналады және де бұл парк пайдасына кіріс
салуда.
Экологиялық туризм туристер үшін арнайы ережелерді бекітеді:
• Авто көліктерді өзен және көлдердің маңайында жумау;
• Синтетикалық жуу заттарын пайдаланбау;
• Балық аулау мен аң аулау тек лицензиялық міндеттерге сәйкес және
рұқсат етілген мерзімде болуы қажет;
• Өзіңнен кейін қоқыс қалдырмау;
• Отты сөндіріп кету, жанған сіріңкені лақтырмау және т.б.;
Экологиялық туризмнің базалық принциптері:
– рекреациялық табиғи аумақта биологиялық түрлілікті сақтау;
– аймақтардың экономикалық тұрақтылық деңгейін жоғарлату;
–экотуристік іс-әрекетке қатысушылардың экологиялық мәдениетін жоғарлату;
– рекреациялық аумақтың этнографиялық статусын сақтау.
Рекреациялық табиғи аумақта биологиялық түрлілікті
сақтау:Экологиялық туризмнің табиғатта демалысты ұйымдастыру мен өткізуді
қолданудың алғашқы формаларынан ерекшелігі-бұл рекреациялық аумақта
экологиялық және экономикалық саясатты қолдану, рекреациялық табиғи аумақта
биологиялық түрлілікті сақтауды қамтамасыз ететін тәртіпті өңдеу және
сақтау. Осы принцптің экологиялық менеджмент бағдарламасынан тыс өткізу
мүмкін емес, ол өзіне жоспарлау, ұйымдастыру, мотивация, анализ және
экологиялық-туристік іс-әрекетті бақылауды қосады.
Жоспарлау: Нақты аумақта кем дегенде келесі іс-шараларды орындау
қажет: аумақтың рекреациялық сыйымдылығын анықтау, экологиялық стратегияны
өңдеу, экологиялық шектеулілік есебінде баға саясатын қалыптастыру; құқық
нормаларына сәйкес ұзақмерзімді және қысқамерзімді іс-әректті жоспарлау;
экологиялық іс-шараларды бизнес-жоспарға кіргізу.
Ұйымдастыру:
Қазіргі уақытта экологиялық туризм туризмнің перспективті түрі. БҰҰ
2002 жылды экологиялық туризм жылы деп жариялаған. Экотуристер аз топпен,
мамандардың басқаруымен (орнитолог, энтомолог, зоолог, ихтиолог және т.б.)
саяхат жасайды. Осындай саяхаттардың мақсаты: бақылау, ғылыми-танымдық
әрекет; Экотурист – дайындығы бар, жоғары мәдениетті иеленуші, қоршаған
ортаға деген күтімі бар турист.
Мотивация: Экологиялық менеджмент бағдарламасының басты пункті болып
табылады. Өңдеу, анализ және экологиялық қауіптерді бақылаумен,
реабелитациялық іс – шараларды өткізу және т.б. жүргізіледі.
Аумақтың экономикалық тұрақтылық деңгейін жоғарлату: Осындай аумақтар
жұмыс орындарымен қамтамасыз етілмеген. Сондықтан экологиялық туризмді
ұйымдастырушылар туристік процеске тұрғылықты жердің халқын тартады. Олар
туризм аясының мынадай түрлерінде қатысады: қонақжайлық, өндіріс және
сувенирлік өнімді дайындау, азық – түлікті өндіру және жеткізу, туристік
маршруттарға қызмет көрсету, анимациялық іс – шараларға қатысу, күзетші
функциясын орындау және т.б.
Экотуристік іс - әрекетке қатысушылардың экологиялық мәдениетін
жоғарлату: Бірнеше бағыттарда жүзеге асырылады. Экологиялық турларға
қатысушы туристерді экологиялық мәселелер алаңдатады, сондай – ақ олар
экотуристік бағдарламаларды ұйымдастырушылар мен орындаушыларынан ақпарат
алу арқылы экологиялық деңгеін жоғарлатады.
Рекреациялық аумақтың этнографиялық статусын сақтау: Экологиялық
туризмнің негізін құрайтын соңғы принцип – бұл экологиялық турлар
өткізілетін аймақтардың мәдениетіне және халықтың дәстүрлеріне ұқыпты
қарау. Соңғы онжылдықты дәстүрлі мәдениет пен ұлттық байлық саяхатшылардың
назарын аудартуда, бірақ та этнографиялық туризмнің ұйымдастырылуы немесе
экологиялық турларға этнографиялық компоненттерді енгізу рекреациялық іс -
әрекетке қарағанда нақты болуы тиіс.
Жоғарыда айтылғандар бойынша экологиялық туризмнің анықтамасын ұсынуға
болады:
Экологиялық туризм–бұл тамаша табиғи аумақтарға бару, туристік
процеске қатысушылардың экологиялық мәдениет деңгейінің жоғарлауы және
тұрғылықты халықтың өмірлік деңгейінің жоғарлауы, табиғатты қорғау
нормаларын ұстану және экологиялық турларды және бағдалмаларды орындау
кезіндегі технологиялар.
1.2. Туристік нарықта экологиялық туризмнің дамуы.
Экологиялық туризм XX ғ. 70 – 80 ж.ж қалыптаса бастаған. Экологиялық
пайда болуы мен дамуы табиғи шекаралардың қалыптасу тарихымен тығыз
байланысты. Экологиялық туризмнің даму тенденциясы ДТҰ-мен анықталды. Осы
ұйымның болжамы бойынша экологиялық туризм 2020 жылға дейін дамудың бес
негізгі стратегиялық бағытына кіреді. Эксперттердің бағалауы бойынша
табиғат жағдайын алаңдатушы халықтың саны өсуде.
Әлемде экотуристердің басым бөлігін кәсіпкерлік дамушы елдер құрайды.
Маңызды қызығушылықты Африка, Азия, Орталық Американың экзотикалық табиғаты
мен мәдениеті тудырады. Германия, АҚШ, Ұлыбритания, Канада, Испания,
Франция және т.б. сияқты елдердің экотуристік нарықтың потенциялын анықтау
үшін 2002 жылы ДТҰ арнайы зерттеу жүргізген. Ең репрезентивті мәлімет
Германияның туроператорлық нарығының экотуристік сегментін бағалау кезінде
алынды. Германиялық глобальды туристік нарығы өсудің тұрақты тенденциясын
иеленуде: 1972 жылы немістердің туристік жол жүрулері 24,8 млн. құраған, ал
1982 ж. 31,1 млн.-ға өскен, 2000 ж. 62,2 млн. құрады. Немістер үшін ішкі
туризм бірінші туристік бағыт болып табылады, елдегі үлесі қысқаруда, ал
шет елге шығу өсуде.
Ұлттық парктер, қорықтар, ЮНЕСКО биосферлі қорықтар, қорғалатын табиғи
ландшафтылар, табиғи парктер – қорғалатын табиғи аумақтар деп аталады.
Қазіргі уақытта экологиялық туризм дамуының негізгі ресурстарын құрайды.
Барлық әлемнің қорғалатын табиғи аумағының өз штатында экологиялық
туризмнің негізгі құрылғыларын өңдеуге мүмкіндігі бар әкімшілік, ғылыми,
қорғаушылық, көмекші құрылымдары бар. Келесілерді қамтамасыз етеді:
экологиялық ағарту, тұрғылықты халықты туристік процеске тарту, туристердің
қауіпсіздігі және т.б. Туризм шаруашылық іс-әрекетті құраушы болып
табылады. Ұлттық парктердің және басқа да резервациялардың іс-әрекеті
бақылаудыв болады және табиғатты қорғаудың құралы және өзіндік
қаржыландырудың бастауы болып табылады. Көп жағдайда белгілі бір елдің
немесе халықаралық ұйымның бюджеттік қаржыландыруындағы ұлттық парктері
болып отыр. Бұл үшін туризмді реттеу мен жоспарлау жүзеге асырылуы тиіс.
Табиғи туризм және экотуризм табиғатты адамның шаруашылық іс-
әрекетімен қозғамаған туризм ретінде ДТҰ-мен анықталады. Туризмнің мақсаты
мен әдісі – белгілі бір аумақта орналасқан өсімдік және жануар әлемін,
сонымен қатар түрлі мәдени құндылықтарды тану. Табиғи туризмнің басқа
туризмнен айырмашылығы табиғи ортаға әлсіз әрекет етуімен және дамыған
инфрақұрылымды қажет етпейтіндігі. Экотуризм әдісінің диапозоны кең,
өсімдік және жануар әлемін зерттеуден бастап табиғатқа саяхат жасауға
дейін, мысалға, демалу мен тануды қосатын демалыс күндердегі саяхат.
Аумақты қорғау ұйымының ең таралған формасы ұлттық парктердің пайда болуы
болып табылады.
Ұлттық парк – бұл тамаша табиғи каньондары, сарқырамалары, аралдар
және ландшафтылары бар аумақ немесе акватория. Кейбір жағдайларда ұлттық
парк қорық аналогі болып табылады. Қазіргі кезде дүниежүзінде 3500 мыңнан
астам ұлттық парк бар, олардың ішінде – 2600 әлемдік мәнді иеленеді және
БҰҰ реестріне кіргізілген. Осылардың барлығы мемлекет қорғауына алынған.
Парктердегі ландшафтылар, өсімдік және жануар әлемі табиғи түрінде
сақталған. Ұлттық парктің көп бөлігі туристік мақсатта қолданылады,
сондықтан да келушілер мұнда қатаң арнайы маршрутпен арнайы көлікпен өтеді
және осы мақсат үшін арнайы дайындалған түнеу орындарында түнейді.
Парктер экожүйесі, жануарлар мен өсімдік әлемі сақталынған, сонымен
қатар әдемі ландшафты бар аумақтарда пайда болады.Парктер мемлекеттің
жоғары органдарының шешімімен немесе олармен келісіп, сондай-ақ халықаралық
ұйымдардың шешімімен қалыптасады, мысалға ЮНЕСКО. Осындай шешім
қабылданғанна кейін сол аумақтарда шаруашылық іс-әрекет, табиғи ресурстарды
эксплуатациялау, пайдалы қазбаларды алу тоқтатылады. Кейбір жағдайларда
шектеулі түрде паркке ғылыми мақсатта келу және туристердің эстетикалық
және мәдени тұрғыда қанағат алу мақсатында келу рұқсат етіледі. Туризм осы
аумақтарға кіріс әкелуде.
- ғылыми қорықтар, қорғалатын аумақ ғылыми мақсатта қолданылады,
мысалы, Галапагоск аралы, мұнда тамаша жануар әлемі сақталынған;
- ұлттық парк ұлттық және халықаралық мәндегі табиғи және ландшафтылы
аумақтардың сақталуы үшін қалыптасады. Мұнда коммерциялық іс-әрекет,
пайдалы қазбаларды алу, өндіріс, ауылшаруашылықпен айналысуға рұқсат
етілмейді. Түрлі елдердегі 300 ірі ұлттық парктерді атап кетуге болады.
- табиғат ескерткіштері нақты табиғи көрікті жерлердің және
объектілердің сақталуы үшін қалыптасады;
- ресурсты қорық ресурстардың эксплуатациясын сақтау мақсатында
қалыптасады;
Осындай парктер континенттердің түрлі бөліктерінде пайда болған және
кең аумақты алып жатыр. Ұлттық парк - резервация, тамаша табиғи объектілері
бар акватория немесе табиғи аумақ болып табылады.
Қорғалатын табиғи аумақтардың пайда болу тарихы. Әлемде ең алғаш ұлттық
паркті қалыптастыру АҚШ – та XIX ғ. аяғында пайда болды. Ұлттық парк ең
алғаш анықтамасын 1933 жылы Лондонда Африканың флора мен фаунасын қорғау
бойынша Конвенциясымен берілді. Онда былай делінген:
— ұлттық парк – бұл мемлекеттік бақылауға алынған аудан;
— жабайы аңдар мен өсімдіктердің көбейуі, қорғанылуы мен сақталынуы
және экзотикалық , геологиялық, археологиялық, тарихи, сонымен қатар
басқа да ғылыми қызығушылық тудыратын және халықтың демалуына
мүмкіндік беретін объектілердің қорғанысы үшін арнайы берілген аудан.
— Ауданнан тыс аң аулау, аңдарды ату және жою немесе флораны
коллекциялау тек басшылықтың немесе парк әкімшілігінің бақылауымен
жүргізіледі.
1940 ж. Батыс жартылай әлемінің флорасы мен фаунасын сақтау және
табиғатты қорғау бойынша Вашингтондағы Конвенция өздерінің анықтамасын
ұсынды: Ұлттық парк – бұл ұлттық мәндегі флора мен фаунаны қорғау және
сақтау үшін арналған аумақ, егер оны мемлекеттік бақылауға алса, халық одан
пайда және қанағат ала алады.
Ең бірінші Ұлттық Парк 1872 ж. Солтүстік Америка шекарасындағы
Йеллоустон болды.XIX ғ. аяғында Жабайы Батыс табиғатында көптеген Ұлттық
Парктер пайда бола бастады: 1885 ж. – Банф және Глейшер, 1886 ж. – Йохо,
1890 ж. – Йосемит, 1985 ж. – Ватертон – Лейк. Ұлттық Парктердің пайда болуы
екінші дүниежүзілік соғыстан кейін тез дамыды. Егер 1950 ж. 39 елде 200
шамасында Ұлттық Парк болса, 1982 ж. олардың саны 1 мыңға жетті. Мысалға,
Индонезияда екі жылда (1980-1982) 49,3 мың км.кв ауданды 16 ұлттық парк
қалыптасқаны жария етілді.
АҚШ, Канада және Мексика, Аргентина, Жаңа Зеландия, Индонезия,
Оңтүстік Африка сияқты ұлттық парктердің ұйымдастырушылары өздерінің алдына
басты мақсат қойған – бұл адамдардың демалуда қызығушылық алулары үшін
табиғатты сақтау болып табылады. Табиғатта демалу адамдардың психологиялық
және эстетикалық қажеттіліктерін қалпына келтіреді, сондай-ақ денсаулықты
жақсартуға мүмкіндік туғызады. Американдық типтегі ұлттық парктерде басты
күш туризмді және демалуды ұйымдастыруға жұмсалады. Мысалға, Йеллоустон
ұлттық паркіне келушілер санын келесіден көруге болады: 1895 ж. 5,5 мың
адам, 50 жылдары 1,5 млн. адамға, ал 60 жылдары 2 млн. адамға және 70 жылы
3 млн-ға жеткен. Қазіргі уақытта АҚШ-тың ірі ұлттық парктері Гранд – Титон,
Йосимите, Гранд – Каньон жылына 3- тен 5 млн-ға дейін туристерді
қабылдайды.
1990 ж. экологиялық туризм ресми статусқа ие болды және өзінің жыл
сайынғы халақаралық симпозиумына(Annual World Congress on Adventure Travel
& Ecoturizm) шақыруды қабылдауға және өзіндік коммерциялық емес ұйымды
қалыптастыруына мүмкіндік алды.
Экологиялық туризмнің қазіргі жағдайы мен даму деңгейі әр түрлі. Басты
ерекшелігі экологиялық туризм анықтамасымен байланысты. Егерде экологиялық
туризм барлық демалу түрлерін өзіне қосады десек, онда көлем бағасы
айтарлықтай жоғарлайды.
ДТҰ – ның қорытындысы бойынша экологиялық туризм әлемдік туристік
индустрияның 2 – 4 %-ын құрайды. Эксперттердің бағалауынша жыл сайын
экологиялық туризмге қажет тауарлар мен қызметтерге 55 млрд. доллар ақша
кетеді.
Көрікті табиғаты бар елдерде туризм ұлттық парктер қалыптасты.
Мысалы, Коста – Рика өзінің 30% шекарасын қорғалатын жер
деп санайды. Бұл елде кірістің бастауы туризм болып есептеледі және жылына
650 млн. долларды құрайды. Кенияның ұлттық парктерден түсетін кірісі 450
млн. долл. құрайды, ал Эквадор Галлапагосск аралдарынан экотуризмнен 180
млн. долл. алады.
Дамыған елдердің өзінде экотуризм пайдалы бизнес болып табылады.
Мысалға, АҚШ- тың ұлттық парк жүйесі туристерді өзіне тарту бойынша
әлемдегі ең ірісі болып табылады. XX ғ. 90 жылдары АҚШ – тың федеральды
басшылығымен басқарылатын ұлттық паркткр жыл сайын 270 млн. туристерді
қабылдаған. Канадада сол сияқты ұлттық парктер 20 млн. туристті қабылдаған.
Экологиялық туризмнің ең перспективті және қажетті бағыттары: табиғи –
танушылық, реабилитациялық, ауылдық және экология – этнографиялық туризм
болып табылады.
Табиғи – танушылық туризм – экологиялық туризмнің ең масштабты бағыты.
Осы бағытқа келесілер жатады: туристерге ерекше қорғалатын шекараларда
ұсынылатын туристік бағдарлама және халықаралық немесе ұлттық қозғалыстағы
турлар жатады. Натуралистпен бірге жасалатын турларға: ботаникалық,
зоологиялық, орнитологиялық, геологиялық, палеонтологиялық турлар жатады.
Осы турларда ботаник, зоолог және т.б. қатысады. Осы бағыттың ең танымал
акцияларына Эверест және Инков жолына халықаралық экспедициялар жатады.
Экспедиция мақсаты – туриттерден қалған қоқысты жинау.
Реабелитациялық туризм – экологиялық туризмнің жас және жыл сайын үлкен
назар аударылатын перспективті бағыты. Реабелитациялық туризм бойынша
экологиялық туризм тек қана табиғатты сақтап қалу емес, сонымен қатар
рекреацияға тартылған табиғи шекаралардың жақсаруы болып табылады. Мысалға,
Сиамск бұғазындағы (Таиланд) Кунг Крабаен орталығымен жүзеге асырылатын
реабелитациялық бағдарламасы. Орталыққа келушілер келулері есте қалу үшін
мангр ағашын отырғызулары қажет. Осының нәтижесінде аз уақытта
экотуристермен 160 гектар мангр орман алқабы өсірілген. Реабелитациялық
туристік бағдарламалар Ресейде ұйымдастырыла бастады.
Ауылдық туризм Европа өндірістік дамушы елдерінде дамуда. Осы бағыттың
дамуының басты мақсаты қала тұрғындарының ауылдық жерде дем алуына
мүмкіндік береді. Европадағы ауыл туризімінің дамушы елдеріне Германия,
Франция, Италия жатады. Ауылдық туризм сондай – ақ Ресейде де дамуда, оның
дамуында басты рөлді ұлттық парктер алуда(Урга, Тункинск және т.б).
Экология – этнографиялық туризм соңғы жылдары жақсы дамуда. Осы
бағыттың негізі тек қана сақталған табиғатты көріп қана қоймай, сонымен
қатар табиғаттың қоршауында мыңдаған жылдар бойы өмір сүріп жатқан
адамдардың дәстүрімен танысу болып табылады.
Әлемдегі келуші экотуристер негізінен өндіруші – дамушы
елдерден.Экзотикалық табиғатты және мәдениетті иеленетін Африка, Азия,
Орталық Америка ерекше қызығушылықта.
Қорғалатын табиғи аумақтардың глобальды желісі: 1971 ж. ЮНЕСКО – ның
басты конференциясында Адам және биосфера деп аталатын бағдарлама
негізделді. Биосферлі аумақ түсінігі 1976 ж. ЮНЕСКО отырысында
қалыптасты. Сонда осындай аумақтардың 59 түрі 8 әлем елдерінде пайда
болғаны хабарланды. 1983 ж. алғаш биосферлі аумақтар бойынша бірінші
Халықаралық конгресс өткізілді. Онда биосферлі аумақтарды дамытудың жоспары
жасалынды. Ол өзіне ғылыми зерттеулерді, қоршаған орта жағдайларының
мониторингін, оқу және білімді кіргізеді. 1992 ж. Рио – де – Жанейрода
тұрғылықты халықтың активті қатысуымен қоршаған ортаны дамыту және сақтау
бойынша БҰҰ Конференциясы өтті.
Биосферлі аумақ өзіне бірнеше зоналарды қосады:
— ядро зонасы, онда қоршаған орта жағдайларының мониторингі
жүргізіледі;
— буферлі зона, онда ғылыми зерттеулер, білім, экологиялық туризмді
өткізуге рұқсат етіледі;
— Серіктестік зонасы.
Яғни, осы зоналарда тұрғылықты халық, табиғатты қорғау ұйымдары, ғылым,
мәдениет қызметкерлері, жеке кәсіпкерлер және т.б. тығыз серіктестікте
жұмыс атқарады.
Арнайы туристік мақсатта құрылған парктер қатарына, сондай – ақ
тематикалық парктер де кіреді. Олардың танымалдары: Дисней Уорлд, Мир
моря, Футуроскоп, Дисней Ленд, Буш Гарден және т.б. Соңғы жылдары
тарихи және этнографиялық парктер ерекше танымал.
1.3. Экологиялық туризм дамуының әлемдік тәжірибесі.
Еуропада Қорғалатын Табиғи Шекаралар жүйесі көп халықты және толығымен
қамтылған ландшафтты жерлерде дамуда. Қорғалатын Табиғи Шекаралар жүйесінде
қорғалатын ландшафттар, ғылыми резерваттар, Ұлттық парктер, табиғи
ескерткіштер, табиғи басқарылатын резерваттар бар.
Экологиялық туризмді қызықтыратын елдерге Европаның Солтүстік елдері
жатады. Швецияда Европейлік континентте ең бірінші Ұлттық Парк ашылды.
Норвегия, Швеция, Финляндия және Ресей шекарасын қосатын Лапландияда ұшып
келетін су құстардың ұялары орналасқан 4 мың км.кв құрайтын ұлттық парк
бар. Свальборд аралында үш ұлттық парк, үш табиғи және флорлы резерваттар,
он бес құстың ұялары орналасқан. Мұнда әлемдегі бесінші аюды кездестіруге
болады. Осында жүзге жуық ұшып келетін құстар ұя салады. Сонымен қатар
мұнда Халықаралық Қызыл Кітапқа кіргізілген мұхиттық қояндар және
(кольчатые нерп) кездеседі.Жақын жерде Исландия орналасқан. Шекараның 70%
шамасында ұлттық парк бар. Бұл жерлерде вулканды лавалық ағымдарды, мұзды
өзендерді, бұлақтарды, үңгірлерді, Европадағы ең күшті сарқырама –
Детифосты көруге болады.
Орталық Европада экотуристердің дамуындағы ел Германия болып табылады.
Мұнда 80-ге жуық қорғалатын табиғи шекаралар бар және де көптеген
туристерді қызықтыратын орман алқаптары бар. Францияда қорғалатын табиғи
ландшафттар демалумен ірі қалаларды қамтамасыз етеді, табиғи тұрақтылықты
сақтап қалу үшін халықты қажет әрекеттермен таныстырады. Ұлыбритания мен
Ирландияда мыңдаған табиғи резерваттар бар. Олардың ең ірісі – Шотландия
таулары. Мұнда орталықта (Карногорм тауы) әлі күнге дейін қарағай орманы
сақталған. Жабайы аттар мен сарғылт бұғылар мекендейтін Рам аралы (Гебрид
аралы) ЮНЕСКО бойынша биосферлі қорық деп жарияланған.
Оңтүстік Европада Италия Жабайы табиғат бөлігін сақтап қалған. Мұнда 13
Ұлттық Парк қалыптасқан. Жаңа резерваттар қалыптасуда. 90 жылдардың
ортасында таулы қорық шекрасында Европаның Аппенин Мемлекеттік Паркі пайда
болған.Грекияда ең басты Ұлттық Парк – Олимп тауы болып табылады. Экотуризм
обьектісі болып Крит аралы саналады. Оның шекарасында муфлондар, жабайы
мысықтар, түлкілер, борсықтар мекендейді.
Шығыс Европада танымал қорғалатын табиғи шекара Белоруссиядағы
“Беловежская Пуща”, Польша және Словакиядағы Биік және Төмен Татрлер(мұнда
300 км шамасында созылып жатқан таулы маршруттар жасалған), Эстониядағы
биосферлі резерват – Батыс – Эстон архипелагы(ұшып келетін құстар – қаздар,
шепун аққулары, тырналар және т.б қорғалады. Сонымен қатар бақылау мұнарасы
бар жаяу жүруге арналған жол төселген).Солтүстік Американ аймағында
экотуризм қорғалатын табиғи шекаралардың айналған жүйесі болып табылады.
Қалыптасқан жүйе Канадада қызмет етуде, шекараның 40%-ы (3,9 млн км.кв)
қорғалуда. Осы елде 34 Ұлттық Парк, 46 Ұлттық фауна резерваты және жүзге
жуық құс ұялары сақталған. Канаданың халқы аз болғандықтан (3
адамкм.кв)экологиялық туризмнің дамуына қолайлы. Юкон жерінде әлемдегі
ауданы бойынша екінші мұздық алаң қорғалуда(ауданы 22 мың км.кв). Жақын
маңында орналасқан Врангель Ұлттық Паркімен жер бетіндегі ең үлкен
қорғалатын табиғи шекара болып табылады. Юкон жерінде Канаданың ең биік
шыңы – Логан тауы бар(5900метр),ол альпинистерді өзіне тартатын обьект
болып табылады. Экотуризм үшін жақсы орын болып Гудзон бұғаз жағажайында
орналасқан Черчилл тауы саналады. Әр жылда қазан – қараша айларында мұнда
әлемнің барлық елдерінен бай туристер ақ аюлар мен тюленьдерді аулауды
көруге келеді. Сонымен қатар туристер индейцтердің өмірімен танысуға
Джонстон шығанағына келеді. Мұнда дайвингті ұнатушылар көптеп келеді.
Батыс Европаның солтүстік бөлігі: Европадағы ең бірінші ұлттық парктер
– Сорек және Стура – Шефаллет Швецияда 1909 ж. қалыптасты. Қазіргі уақытта
Швеция экологиялық туризмнің дамуы үшін перспективті болып табылады,
өйткені оның аумағының көп бөлігін орман мен көлдер алып жатыр. Өзіне
Норвегия, Швеция, Финляндия және Ресей жерлерін қосатын Лапландия аумағында
екі ірі қорық бар, Лемменйоки – Финляндияның ең үлкен ұлттық паркі және
Эвре – Анарйокка – норвегиялық ұлттық парк. Осы парктер 4 мың км.кв аумақты
қорғауда.
Көптеген ұлттық парктер тасты тауларда орналасқан. Күзеттің басты
обьектілері американ еліктері, қара аюлар, гризли аюлары, қарлы ешкілер
болып табылады. Осы орындарға келуші туристердің саны жылдан – жылға өсуде,
сондықтан, рекреациялық инфрақұрылым: отельдер, таулы үйлер, тау шаңғы
трассасы құрылуда, вело – жаяу жүйесі дамуда.
АҚШ – та жабайы табиғатты қорғау 1872 жылы әлемдегі бірінші Иеллоустон
ұлттық паркі қалыптасқан уақытта қалыптаса бастады. Қазіргі уақытта ең ауыр
қорғалатын табиғи шекара желісі өзіне 53 паркті, 76 табиғи ескерткішті, 10
мұхит резерваттарын, 280 мың км.кв. ауданды алып жатқан 12 қорықты қосады.
Осыдан басқа ұлттық ормандар, тапсырыстар және фауна резерваттары
қорғалады. Осы елдердің шекарасында өзіне бір мың резерватты қосатын
мемлекеттік емес қорықтар жүйесі дамуда.
Аляскада экологиялық туризм пайдалы бизнес болып табылады. Уильям
шығанағында көптігінен арыстан мен (тюлень) кездестіруге болады.
Денали ұлттық паркінде бүркіттердің көп қоныстарын көруге болады. АҚШ –
ғы Аляскада ең үлкен табиғи резерват – 78 мың км.кв. ауданды Арктикалық
ұлттық фауна резерваты болып табылады. Мұнда құстардың 135 түрі, гризли –
аюлары, арктикалық түлкілер, бұғылар, Далла қойлары, американдық еліктер
қорғалуда. Американ тасты тауларда 900 мың гектар ауданды алып жатқан
танымал Иеллоустон Ұлттық Паркі ұйымдастырылған.
Гранд – Титон Ұлттық Паркінде (мұнда әр күн сайын 3 млн.астам туристер
келеді) таулы және жаяу жүруге арналған жол төселген. Калифорния штатында
алты Ұлттық Парк бар. АҚШ – тың үш Ұлттық Паркі елдің оңтүстік – батыс
шөлінде орналасқан. Брайнс – Каньон Ұлттық Паркі қызыл түсті тастардан
салынған үлкен каньон тәріздес қиыр. Мұнда өсімдіктердің 400 түрі,
экзотикалық жануарлар – мула- бұғылары, скунстар қорғауға алынған. Зайон
паркінде Колоб доғасы деген геологиялық феномен бар, тіреулерінің ара –
қашықтығы 100 метрді құрайды, сондықтан ол оны әлемдегі ең үлкен доға етіп
тұр. Осы доғаны әр жыл сайын 3 миллион туристер тамашалайды. Гранд – Каньон
Ұлттық Паркінде әлемдегі ең көлемді каньон тәрізді қиыр бар, ұзындығы 460
км, ені 30 км – ге дейін және тереңдігі 1,6 км. АҚШ – тың Солтүстік
ормандарының экотуризм обьектісі болып табылатын Ұлы көлдер ағып жатыр.
Елдің шығысында Эверглейд милы батпағында аллигаторлар мекен етеді және
мұнда құстардың 350 түрлері қорғалады. Тау қыраты арқылы әлемдегі ең ұзын
3473 км-ге созылып жатқан Аппалач жаяу жүруге арналғанжол төселген. Жолда
14 штат, 8 ұлттық орман шекарасы және Ұлттық Парктер қиылысады.
АҚШ – қа кіретін Гавай аралында да Қорғалатын Табиғи Шекаралар бар.
Мұнда көретін қызық көп: Әлемдегі ұзын вулкандар, су және жағажайда өмір
сүретін құстарға арналған қоныстары және экзотикалық өсімдіктер, бұл
өсімдіктердің 90%-ы әлемнің басқа жерлерінде кездеспейді.
Орталық және Оңтүстік Америка жер шарындағы ең көп түрлі флора мен
фаунаға бай. Кариб аралдарының бассейінінде қорғалатын жүзден астам мұхит
резерваттары бар. Пуэрто – Рика аралында туристер 70% жабайы өсімдіктері
қорғалатын Кариб ұлттық орманын көруге келеді. Доминика аралында әлемдегі
танымал орхидея бар. Суфриер вулканына арналған су асты маршруты жасалған.
Кариб бассейінінің экотуризм астанасы Белиз мемлекетіндегі Ұлттық Паркі
болып табылады. Ұлттық Паркте әлемдегі ең ұзын Барьер риф бөлігі
қорғалады. Мұнда тотылар, балықтар, мурендер мекен етеді.
Кішкентай Коста – Рика шекарасының 27% қоршауға алынған. Туризмнен
түсетін табыс бұл елдің бюджетінің негізгісі болып табылады. Коста – Рикада
жер шарының 5% шамасында танымал түрлі жануарлар, жүзге жуық
қосмекенділер,жүзге жуық құс түрлері, 120 шамасында амфибийялар мен
рептилиялар алып жатыр.
Гватемалада ЮНЕСКО биосфера қорығының бөлігі, Майя ескі
цивилизациясының діни орталығы болып табылатын – Тикаль Ұлттық Паркі
орналасқан. Оңтүстік Америкада Ұлттық Парктер Венесуэлада, Бразилияда,
Аргентинада ұйымдастырыла бастады. Венесуэладағы Гвиан жазық тауында
әлемдегі ең биік сарқырамалар Анхель(құлама судың биіктігі 1054метр) және
Райома(биіктігі 2774 метр). Бірнеше елден кейін Инков жолы өтеді.
Бразилияда ең танымал Қорғалатын Табиғи Шекара Мано және Пантанол
Ұлттық Парктері болып табылады. Мано Ұлттық Паркі – ЮНЕСКО биосферлі қорығы
болып жарияланған орманды қорғау ұлы массиві болып табылады. Пантанол – бұл
американ континентіндегі ең ірі жабайы жануарлардың жиналатын орны.
Африка туристік макроаймағы қазіргі заман экотуристеріне үлкен
шекараларды, әр түрлі ландшафтарды, жануарлар мен өсімдіктерге бай әлемді,
әр түрлі ұлтты халықты ұсына алады.Африкада экотуризм көптеген елдермен
табиғатты қорғау бағдарламаларын қаржыландыру, ауыл тұрғындарының өмірлік
деңгейін жоғарлату мүмкіндік құралы ретінде қарастырылады.Таулы Марокко елі
континенттің солтүстік - батысында орналасқан және таулы маршрутты
ұнатушыларға тартымды болып табылады. Шығыстан батысқа дейін үш таулы
таушық созылып жатыр - Риф, Жоғары Атлас және Антатлас. Жалпы ұзындығы 1600
км. Ең тартымды және туристерге қолайлысы - Тубкаль тауы сияқты биік шыңды
Жоғары Атлас болып табылады. Саут - Кори тауының шыңына шығу 3 сағатты
алады. Осында Африканың биік таулы көлі - Лак - Дифнидікөруге боладыү
Алдымен Қорғалатын Табиғи Шекараларды Мароккадан бастайық. Бұл тауды
ұнатушы туристерге арналған таулы ел болып табылады. Тупколь Ұлттық
Паркінде көптеген маршруттар бар, соның ішінде биік шың Тупколь тауы
(4200м). Бұл жерде Африканың ең бір биік таулы көлі – Лак – Дифниді көруге
болады.
Урганда туристерді өзіне тартады, ол мысалға Едварг және Тиорга көліне
келушілер гипопотамидың әлемдегі ең үлкен жиылысын көруге болады. Двинди
Ұлттық Паркінде 300 – ге жуық тау гориллалары және басқа да адамтәріздес
маймылдар мекен етеді.
Кенияда Африкадағы биік шыңдар – Кения және Килиманджаро таулары бар.
Көптеген миллион қызғылт және жай фламинголарды қорғау үшін Лейк – Накуру
Ұлттық Паркі бар. Кениядағы ең танымал резерват – Массан – Мара. Бұл
көптеген антилопа – гну, жирафтары, арыстандары, гиеналары, крокодильдері
және т.б жануарлары бар жазық саванна.Туристер үшін жануарларды бақылау,
суретке түсіру және бейнетаспаға түсіру рұқсат етілген. Африкада туристер
үшін ең тартымды обьект болып Виктория сарқырамасы саналады. Африкадағы ең
ірі Ұлттық Парк – Этоша(Намибия). Парк ауданы 22 мың км.кв. Мұнда қара
мүйізтұмсық мекен етеді.Көптеген арыстандар және пілдер бар.
БАЭ - да жақсы танымал Ұлттық Парк Крюгера бар. Парк арыстандар, піл,
қара және ақ мүйізтұмсықтардың, крокодильдердің, жирафтардың өмірімен
танысуға мүмкіндік береді.
Ерекше экологиялық турлар Сейшель аралында дамыған. Маэ аралында
бірнеше ботаникалық бақшалар бар. Сент – Анн мұхиттық Ұлттық Паркінде
крокодильдердің 150 түрі және балықтардың 800 түрі қорғалуда. Сонымен қатар
туристер Альдабра аралындағы ұзындығы 1,5 метр және 400 киллограмм
шамасындағы тасбақаларды көре алады.
Экологиялық туризм үшін Азия материгі қызықты болып табылады. Оңтүстік
Азияда негізінен Үндістан, Непал, Шығыс Азияда – Қытай, Малайзия, Жапония,
ал Оңтүстік Шығыс Азия елдерінде – Тайланд, Индонезия және Вьетнам
ерекшеленеді.
Үндістан Индостан жартылай аралында орналасқан және оның көп жерін алып
жатыр. Бұл елде жер беті халқының 16 бөлігі өмір сүріп жатыр. Соның өзінде
Үндістан басқарушылары жабайы табиғатты қорғау үшін бар күштерін салуда:
елде 55 Ұлттық Парк, 247 табиғи резерваттар, бұл резерваттар жер бетінің 4%
алып жатыр.
Гималай – таулы жерді ұнататын туристердің орны болып табылады.Ол
Азияның оңтүстік – батысында орналасқан. Тау 2600 км-ге созылып жатыр. Осы
азияттық тау жүйесінің 30 шыңының биіктігі 7 мың метрге дейін жетеді.
Непал – Гималайдағы таулы туризмнің орталығы болып табылады. Мекка тау
туризмі және альпинизм үшін жылына бұл елге 200 мың туристер
келеді.Гималаймен, сол жердің Ұлттық Парктерімен танысу үшін арнайы танымал
маршруттар жасалады. Ол жердің ең биік шыңды аудандары – Эверест пен
Аннапурн. Читван қиырында Ройал – Читван Ұлттық Паркі орналасқан. Парк
шекарасында үнді мүйізтұмсық, шошқалар, шошқа тәріздес бұғылар, губач –
аюлар, барыстар, қолтырауындар мекен етеді. Паркте пілдердің үстінде саяхат
жасауға, қайықпен жүзуге рұқсат етілген.Таулармен танысу үшін үш негізгі
маршрутты иеленуде. Елдің экологиялық мәселесі туризммен байланысты.
Оңтүстік – Шығыс Азиының оңтүстігі: Малакка жартылай аралынан Жаңа
Гвинея аралдарының батыс жағалауына созылып жатқан аралдар көптеген
халықтардың, тілдердің және мәдениеттің отаны болып табылады. Аймақта
орналасқан елдер: Бруней, Индонезия, Малайзия, Сингапур. Аймақтың қаржы
және сауда орталығы Сингапур болып табылады. Индонезия мен Малайзияның
негізгі кіріс бастауы – мұнай, газ және сүрек.
Қытай - Гималайдан Солтүстік және шығыс жағына қарай орналасқан. Қытай
шекарасында жер бетінің ¼ бөлігі өмір сүруде. Осыған қарамастан елдің 1%
шекарасы Ұлттық Парктер мен резерваттарға берілген. 1963 жылдан бастап
Батыс Қытайда 13 резерват пайда болған(жалпы ауданы 6 мың км.кв). Олардың
арасындағы ең танымалы Улун, Хуалонгси және Цзючжайгоу. Улун резерватының
танымал маршрутының бірі – Балангшань тауларына саяхат болып табылады
(маршрут ұзақтығы 64 км.). Хуалонгси – таулы аймақ. Мұнда мыңдаған жылдар
бойы ағаштардың тамырларына кальций тұзы жиналған. Осының нәтижесінде
әктастан форма қалыптасқан.
Цзючжайгоу резерваты кристалды көлдермен, таумен қоршалған және
сарқырамалары бар. Резерватта өсімдіктердің 90 түрі өсуде. Қытайдың
экологиялық мәселелері халықтың тығыздылығымен және халық санының тез
өсуіне байланысты. Халық санының өсуі қорғалатын аумақтардың қысқаруына
әкелуде.
Монголия – Азиядағы экологиялық туризмнің перспективті дамушы елі болып
табылады. Осында келуші экосаяхатшылар Гоби шөлін, Монголия облысының шөлді
орталықтарын, елдің солтүстігінде орналасқан көрікті ормандарында ұмтылмас
көңіл қалады. Монголияда аз халық тұрады (1988 жылы 2 млн жеткен). Халықтың
аз болуы табиғатқа ұқыпты қарауы осы елді табиғи резерватқа айналдырған.
Жапония – көлемі бойынша Америка штаты Калифорниядан аспайтын, 125 млн.
тұрғыны бар өндірістік дамыған ел. Шекараның 14%-ы ұлттық паркке берілген.
Жапонияда табиғатқа аса ұқыпты қарайды. Көптеген ұлттық парктердің ішіндегі
ең танымалы Фудзияма болып табылады.
Экотуристер үшін Солтүстік Альпы (Хида), Орталық Альпы (Кисо), Оңтүстік
Альпы (Акаиси) үлкен қызығушылықта. Көптеген синтоикалық шіркеулерді өзіне
қосқан Жапон Альпасы арқылы өту Жапонияның ең танымал туристік маршруты
болып табылады. Тубу – Сангаку (1743 км.кв) ұлттық паркі Солтүстік Альпі
аумағының бір бөлігін қорғайды. Тау маңайы шырша, қарағай, кедр және т.б.
сияқты орманмен жамылған. Азуза өзенінде орналасқан Камикоти ауылынан
көптеген жеңіл маршруттар басталады, олар – Хотака храмына және Таисо
суқоймасына саяхат. Камикотидан Жапонияның ең қиын таулы маршруты (38 км,
ұзақтығы 3 күн) басталады.
Оңтүстік – Шығыс Азия оңтүстік тропикадан экваторға, содан кейін
оңтүстікке дейін созылып жатыр. Бірақта соңғы жылдары орманның 90%-ы
жойылып, көптеген аз кездесетін жануарлардың жойылуына әкелді.
Таиландта 41440 км.кв. жері 58 ұлттық паркте қорғалуда. Туристерді
қызықтыратын Фанг – Нга бухтасындағы, Таиланд жағажайының батысындағы
табиғи ескерткіштер – 40 арал. Вьетнам Қытайдан оңтүстікке қарай 1,5 мың км-
ге созылып жатыр. Оңтүстік – Шығыс Азияның басқа елдерінде сияқты Вьетнамда
да халқы көп. Елдің 15 бөлігі орманнан тұрады.Орманның жойылуы халықтың
көбеюіне американ – вьетнам соғысына байланысты. Қазіргі уақытта Вьетнамның
тамаша табиғатын қорғауға бағытталған 10 ұлттық парк және 49 табиғи
резерваттар бар. Ең басты және ең танымал ұлттық парктер – Кук – Фыон (1962
ж. қаланған) және аралдық ұлттық парк – Ка – Ба бар. Таиланд шекарасы
экотуристерге тропикалық орманды, таулы жерлерді, сарқырамаларды,
үңгірлерді ұсынады.
Хатноппарат – Тхара ұлттық қорығы Пхипси тобынан алты аралды өзіне
қосады. Мөлдір су астында жүзуді дамытуға мүмкіндік береді, түрлі
тропикалық балықтармен танысуға мүмкіндік беруде. Малайзия шекарасында
Тхалебан ұлттық паркі орналасқан. Осы әдемі ұлттық паркте малайзия аюлары,
пілдер, тигрлер кездеседі.
Борнео аралы Индонезия, Малайзия және Брунея аралдарында бөлінген.
Борнеода жер бетіндегі ең үлкен, көлемді үңгір комплексі орналасқан, ал
орманы әлемдегі ең ескі деп саналады. Малайзияның Саравак және Сабах
штаттары – Борнео облысындағы ең қолайлысы. Онда 10 ұлттық парк орналасқан:
бұл аралдың ішкі облыстарын қорғайтын, тасты таулары және жауынды
тропикалық орманды мұхиттық қорықтар және жай қорықтар. Индонезияда ең
үлкен табиғи резерват Суматра аралында орналасқан. Аралдың орманында
туристер әлемдегі ең ірі раффлезия гүлінің гүлденуін көре алады. Осында
орналасқан ұлттық парк экотуристерге Амас өзені бойынша үш күндік қайықпен
саяхат жасауды ұсынады. Ұлттық парктің солтүстік бөлігінде орналасқан Лурах
қонақ үйінен джунглияға экскурсия жасауға болады. Калимантан аралы
Индонезия, Малайзия ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ш.УАЛИХАНОВ АТЫНДАҒЫ КӨКШЕТАУ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
ТУРИЗМ ЖӘНЕ СПОРТ КАФЕДРАСЫ
Қорғауға жіберілді
_____________200__ж.
Кафедра меңгерушісі
______________________
(Т, А,Ә ғылыми дәрежесі, атағы)
__________________
(қолы)
Ташимова Асемгуль Сансызбаевна
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
Туризм 050902
ғылыми жетекші: Муканова Б.Ш.
Көкшетау, 2008 жыл.
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 3
I.Туристік нарықта экологиялық туризм дамуының теориялық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1. Экологиялық туризм
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ..5
1.2. Туристік нарықта экологиялық туризмнің
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...10
1.3. Экологиялық туризм дамуының әлемдік
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ...14
II. Көкшетау МҰТП-нің экологиялық жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ...
2.1. Көкшетау МҰТП туралы қысқаша
мәлімет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2. Қаржыландыру
бастаулары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
2.3. Туристік және рекреациялық қызметтен түсетін түсімдердің анализі мен
болжамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
III. Көкшетау МҰТП аумағында экологиялық туризмнің даму
перспективасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.1. Көкшетау МҰТП-де экологиялық туризмді дамыту
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.2. Көкшетау МҰТП-де экологиялық туризмді дамыту бойынша өндірістік
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Қоршаған ортаның күрделі проблемаларын зерттейтін, ғылыми
тұрғыдан ұсыныстар жасайтын ғылым саласы экология деп аталады.
Экология – белгілі бір ортада тұратын организмдерді зерттейтін,
олардың басқа организмдермен және қоршаған ортамен қатынастарын анықтап,
жиынтық қорытынды жасайтын ғылым.
Экологиялық туризм - әлемдік туристік индустрияның ең дамушы
жүйесі. Экологиялық туризмнің бірнеше шарты, ол ұйымның бұрын қолданылған
формаларынан айыратын және демалысты табиғатта өткізу болып табылады.
Экологиялық туризмнің даму тенденциясы ДТҰ – мен анықталған. ДТҰ
болжамы бойынша экологиялық туризм 2020 ж. мерзімге дейін туризм дамуының
бес негізгі стратегиялық бағытын жүзеге асыру қажет. Қазақстан ДТҰ – ды
экологиялық туризмнің ең бір перспективті аймағы болып табылады. ДТҰ-ның
мәліметі бойынша экотуризм бөлігіне барлық туристік индустрияның 10% дейін
жылдық кіріс кіреді.
Қазіргі уақытта экологиялық туризм – елдің табиғат ресурстарын
қолдануға бағытталған кіру және шығу туризімінің экологиялық ұйымы.
Экологиялық туризмнің зерттеу обьектісі – рекреациядан және табиғи
шекаралардың экологиялық қауіпсіздігінен түсетін экономикалық пайда.
Экологиялық туризмнің басты мақсаты – қоршаған әлемді тану.
Соңғы уақыттарда туристік тәжірибеге экологиялық менеджмент
технологиясын кіргізу қажеттілікті иеленуде, экологиялық менеджмент
табиғатта массалық демалу ұйымының тұрақты позициясын иеленеді.
Қазақстан Республикасында туризм саласын мемлекеттік басқаруды
қамтамасыз ететін туризм және спорт комитеті, білім Министрлігі, мәдениет
және денсаулықты сақтау министрлігі болып табылады. Басқару биліктің
атқарушы органдарының сәйкесті құрылымы арқылы жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасында туризмнің дамуы үшін нормативті – құқықтық
база құрылған. 1992 жылдан бастап Туризм жөнінде заң қызмет етеді. 2006
жылы Экологиялық кодекс қабылданды.
Экологиялық туризмнің негізгі принциптері: рекреациялық табиғи
шекаралардың биологиялық түрлілігінің сақталуы; аймақтың экономикалық
тұрақтылық деңгейінің жоғарлауы; экологиялық туристік іс-әрекеттерге
барлық қатысушылардың мәдениетінің жоғарлауы; рекреациялық шекараның
этнографиялық деңгейінің сақталуы.
Қазіргі уақытта көптеген туристік фирмалар қызмет
етеуде.Көптеген турлар арқылы туристер баратын жердің экологиясымен
танысып ғана қоймай, сонымен қатар танушылық қасиетін және денсаулықты
жақсартуға мүмкіндік алады.Экологиялық турлар туристердің экологиялық
мәдениетін қалыптастыруға және табиғи рекреациялық аймақтарды сақтап
қалуларына өз әсерін тигізуде.
Туристік қозғалыстың өсуі нәтижесінде көбіне тартымды табиғи
ортаның аумақтары мен аудандарында ауыртпалық күштің күшейюі және
туристердің әсерімен аумақтың жойылуына байланысты жергілікті халықты
табиғи ортаны қорғау іс - әрекеттеріне итермелейді.
Экологиялық туризм көптеген елдердің пайдалы бизнес түрі болып
табылады. Сондықтан, егер біз дамыған елдердің бағдарламасына сүйеніп
қызмет жасайтын болсақ, онда дамушы елдер қатарына қосыла аламыз деген
үміт бар.
Экологиялық туризм ғылыми-танушылық мақсатта саяхат жасаушы
адамдарды біріктіретін табиғи туризмнің бір түрі болып табылады. Осы
туристердің басты қызығушылығы қоршаған орта, яғни оны бақылау және
қоршаған ортаны қорғау. Туризмнің осы түрінің маңызды қызығушылықты
қорғалатын табиғи аумақтар тудырады. Сондықтан да экологиялық туризм ғылыми-
танушылық мақсаттағы демалудың мамандандырылған түрі болып табылады.
Тақырып өзектілігі: Қазақстан Республикасында экологиялық дамудың
тиімді жолдарын ұсыну.
Дипломдық жұмыстың зерттеу заты: туристік нарықта экологияның
қазіргі жағдайын көрсету және әлемнің туристік макроаймақтарының
экологиялық туризм жағдайы.
Зерттеу объектісі: Көкшетау МҰТП - де экологиялық туризм
жағдайын талдау.
Дипломдық жұмыс мақсаты – қарастырылатын мәселелердің теориялық
және тәжірибелік аспектілерін зерттеу негізінде туристік нарықта
экологиялық туризмнің даму перспективаларын жетілдіру жөнінде нұсқаулар мен
ұсыныстарды жасап шығару.
Алға қойылған мақсатқа жету үшін келесідей тапсырмалар шешілді:
- Қызметтің бір түрі ретінде туризмнің негізгі түсініктері мен анықтамасын
қарастыру.
- экологиялық туризм түсінігін және оның негізгі түрлері мен бағыттарын
қарастыру.
- туризм индустриясының бір бөлігі ретінде экологиялық туризмнің рөлін
бағалау.
- Экологиялық туризмді дамытуда шетелдік ұлттық парктердің рөлі.
- Көкшетау ұлттық табиғи парктің экологиялық туризм жағдайын талдау.
Зерттеудің теориялық-әдістемелік негізі: экологиялық туризм облысында
шетел және қазақстандық ғалымдардың фундаментальді және ғылыми еңбектері
табылады, сонымен қатар Қазақстан Республикасында экологиялық туризмнің
дамуын реттейтін заңдық актілер және нормативті-құқықтық құжаттар жатады.
Зерттеу барысында экономикалық анализ, салыстыру әдістері, экономика
-статистикалық әдістер және т.б. қолданылды.
Дипломдық жұмыстың ақпараттық базасын статистика бойынша Қазақстан
Республикасы Агенттігінің жинақтары, Қазақстандық туристік
ассоциацияларының (ҚТА) материалдары, ғылыми шығарулардағы публикациялар,
баспаларда жарияланған ресми материалдар, www-серверлер ақпараттары
құрастырады.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы келесіге негізделеді:
- туристік нарықта экологиялық туризмнің даму ерекшеліктері мен
кезеңі, факторлары анықталды, оның жағдайына баға берілді;
- маркетингтік зерттеулер негізінде экологиялық туризм сапасын
және тұтынушылардың қанағаттану дәрежесін анықтау әдістемесі құрастырылды;
-экологиялық туризм қызметінің сапасын жоғарлату бойынша
ұсыныстар негізделді;
- Көкшетау Мемлекеттік ұлттық табиғи паркі бойынша экологиялық
туризмді дамыту перспективаларына нарықтық зерттеулер жүргізілді;
- Көкшетау Мемлекеттік ұлттық табиғи паркі экологиялық туризмді
дамыту перспективалары жөнінде ұсыныстарды жасап шығарылды.
Дипломдық жұмыстың ғылыми-практикалық маңыздылығы: дипломдық
жұмыстың теориялық аспектілері мен ғылыми нәтижелері экологиялық туризм
қызметінің жоғарлауы және әрі қарай дамуына мүмкіндік беретініне
негізделеді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыс үш бөлімнен
тұрады, бірінші бөлімде экологиялық туризм дамуының теориялық аспектілері,
яғни әлемдік нарықта экологиялық туризмнің даму тарихы, басқа елдердегі
ұлттық парктердің, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың пайда болуы
сипатталады. Екінші бөлімде Көкшетау МҰТП-нің экологиялық жағдайын талдау
жүргізіледі, Көкшетау МҰТП-нің пайда болу тарихы, оны қаржыландыру
бастаулары, рекреациялық сыйымдылығы жайлы сипатталады. Үшінші бөлімде
Көкшетау МҰТП аумағында экологиялық туризмнің даму перспективасы,
экологиялық туризмді дамытуды жетілдіру, экологиялық туризмді дамытудан
күтілетін нәтижелер қарастырылады.
I. Туристік нарықта экологиялық туризм дамуының теориялық
аспектілері.
1.1. Экологиялық туризмнің мәні.
Ең алғаш экология деген сөзді пайдаланған Генрих Дэвид Тюро
болды. Экологияны ғылымға бірінші болып енгізген белгілі табиғат
зерттеушісі, дәрігер, аса дарынды неміс ғалымы Э.Геккель. Сонымен, бұл
кісі, бір жағынан, табиғат экономикасына, екіншіден тіршілік иелерінің
қоршаған ортамен қалыптасқан байланыстары мен қатынастарына назар аударған.
Жүз елу-екі жыл бұрын экология өзінің бастапқы жағдайындағы
табиғат тарихы деген атауына өте жақын болған. Геккельден кейін көптеген
ғалымдар экологияны жаңаша анықтау қажет екенін түсінді. Соңғы онжылдықта
экология саласындағы зерттеулердің қарқынды жүргізілуіне байланысты оны
табиғаттану ғылымы ретінде танитын көзқарас өзгерген екен. Шынымен,
тіршілік иелері мен қоршаған орта арасындағы қатынастарды зерттеу осы
күндері жеткіліксіз. Қазіргі кезде қоршаған ортаға адамзат қоғамының ықпалы
артып отыр.
Экологиялық туризмнің ең алғаш анықтамасын 1980 жылы мексикалық
экономист-эколог Гектор Цебаллос Ласкурейн ұсынған болатын. Автордың
анықтамасы бойынша экологиялық туризм - бұл флора мен фаунаны қорғау
мүмкіншілігін тану арқылы саяхат пен табиғатқа деген жақсы қарым-қатынас
сәйкестігі.
Экологиялық туризмнің ең алғаш анықтамасы пайда болғаннан кейін
көптеген ұйымдар мен авторлар өздерінің жаңа нұсқаларын ұсына бастады.
ДТҰ - ның қабылдаған анықтамасында былай делінген: Экотуризм
өзіне туристердің негізгі ұраны болып табылатын бақылау және табиғатқа
деген қатынас сияқты табиғи туризмнің барлық формаларын қосады.
Жабайы Табиғаттың Дүниежүзілік Қоры өз анықтамасын ұсынған:
Экотуризм - бұл табиғатты қорғауға мүмкіндік беретін табиғи туризм.
Экотуристік қоғам экологиялық туризмге өз анықтамасын ұсынды: Экотуризм-
бұл табиғат аумақтарына тұрғылықты жердің мәдениетін және табиғи ортасын
түсіну мақсатындағы мақсатты бағыттағы саяхат.
Байкалда Дүниежүзілік банкінің экотуризмді дамыту
бағдарламасында келесідей айтылған: Экотуризм - бұл қоршаған ортаның мәнін
түсіну, табиғатта демалу және спорттық туризм болып табылатын туризмнің
түрлі формасы мен табиғаттағы іс-әрекеттер.
Ежелден қалыптасқан дәстүр бойынша экологтар зерттеулерін екі
бағытта жүргізіп келген. Біреулері табиғаттың өзін ғана зерттейтін болса,
екіншілері негізінен адамның табиғатқа жасайтын ықпалын зерттеген. Сонымен,
экология – бұл тек қана табиғаттану ғылымы емес, оның ауқымына экономика,
құқықтану, әлеуметтану және басқа да қоғамтану пәндері кіреді.
*ДТҰ-Дүниежүзілік Туристік Ұйым
Экологиялық туризм – туризм мақсаты үшін табиғатты тура
қолдануға бағытталған туризм түрі. Экологиялық туризм XX ғасырдың 70-80
жылдарында қалыптаса бастады. Біздің жер шарымыздағы көптеген
мемлекеттердің басқарушылары қоршаған ортаны қорғауды заңмен қамтамасыз
ету, туристік ұйымдардың ұсыныстарын өңдеу және осы елдерде жаңа табиғи
шекараны қоршауды ұйымдастыруды іске асырған.
Экологиялық туристік өнім қоршаған ортаны қорғау үшін, табиғатты
сақтап қалу үшін қолданылады және тәрбиелік және рекриациялық мәнді
иеленеді. Экологиялық туризмнің басты мақсаты – қоршаған әлемді тану болып
табылады.Туристер экологиялық турда жабайы табиғатты тамашалайды, судың,
құстардың дауысын естиді, күннің шығуы мен батысын көреді, қала шуынан дем
алады.Бұл туризм түрі әр түрлі аурулардан алшақ болып, денсаулықты
нығайтуға мүмкіндік береді. Экологиялық турлар арқылы туристер экологиялық
мәдениетті, рекриациялық табиғи жерлерді сақтап қалуға әсерін тигізеді. Әр
түрлі конференциялар, дөңгелек үстелдер, қоршаған ортаны қорғауға арналған
семинарлар экологиялық туризмді дамытуға өз әсерін тигізуде. Табиғатты
қорғауға арналған іс – шаралар сияқты туристік қызмет кірістері экологияға
қажет қоршаған ортаны қорғауға жұмсалады. Мысалға, Аргентинадағы Лос
Гласиерс Ұлттық Паркінде Аргентина көлі арқылы Перито Морено мұздығы
созылып жатыр. Оның ауданы 275 кв.км, биіктігі 70 метр, ұзындығы 30 км. Осы
мұздықты көруге 16 мың турист жиналады және де бұл парк пайдасына кіріс
салуда.
Экологиялық туризм туристер үшін арнайы ережелерді бекітеді:
• Авто көліктерді өзен және көлдердің маңайында жумау;
• Синтетикалық жуу заттарын пайдаланбау;
• Балық аулау мен аң аулау тек лицензиялық міндеттерге сәйкес және
рұқсат етілген мерзімде болуы қажет;
• Өзіңнен кейін қоқыс қалдырмау;
• Отты сөндіріп кету, жанған сіріңкені лақтырмау және т.б.;
Экологиялық туризмнің базалық принциптері:
– рекреациялық табиғи аумақта биологиялық түрлілікті сақтау;
– аймақтардың экономикалық тұрақтылық деңгейін жоғарлату;
–экотуристік іс-әрекетке қатысушылардың экологиялық мәдениетін жоғарлату;
– рекреациялық аумақтың этнографиялық статусын сақтау.
Рекреациялық табиғи аумақта биологиялық түрлілікті
сақтау:Экологиялық туризмнің табиғатта демалысты ұйымдастыру мен өткізуді
қолданудың алғашқы формаларынан ерекшелігі-бұл рекреациялық аумақта
экологиялық және экономикалық саясатты қолдану, рекреациялық табиғи аумақта
биологиялық түрлілікті сақтауды қамтамасыз ететін тәртіпті өңдеу және
сақтау. Осы принцптің экологиялық менеджмент бағдарламасынан тыс өткізу
мүмкін емес, ол өзіне жоспарлау, ұйымдастыру, мотивация, анализ және
экологиялық-туристік іс-әрекетті бақылауды қосады.
Жоспарлау: Нақты аумақта кем дегенде келесі іс-шараларды орындау
қажет: аумақтың рекреациялық сыйымдылығын анықтау, экологиялық стратегияны
өңдеу, экологиялық шектеулілік есебінде баға саясатын қалыптастыру; құқық
нормаларына сәйкес ұзақмерзімді және қысқамерзімді іс-әректті жоспарлау;
экологиялық іс-шараларды бизнес-жоспарға кіргізу.
Ұйымдастыру:
Қазіргі уақытта экологиялық туризм туризмнің перспективті түрі. БҰҰ
2002 жылды экологиялық туризм жылы деп жариялаған. Экотуристер аз топпен,
мамандардың басқаруымен (орнитолог, энтомолог, зоолог, ихтиолог және т.б.)
саяхат жасайды. Осындай саяхаттардың мақсаты: бақылау, ғылыми-танымдық
әрекет; Экотурист – дайындығы бар, жоғары мәдениетті иеленуші, қоршаған
ортаға деген күтімі бар турист.
Мотивация: Экологиялық менеджмент бағдарламасының басты пункті болып
табылады. Өңдеу, анализ және экологиялық қауіптерді бақылаумен,
реабелитациялық іс – шараларды өткізу және т.б. жүргізіледі.
Аумақтың экономикалық тұрақтылық деңгейін жоғарлату: Осындай аумақтар
жұмыс орындарымен қамтамасыз етілмеген. Сондықтан экологиялық туризмді
ұйымдастырушылар туристік процеске тұрғылықты жердің халқын тартады. Олар
туризм аясының мынадай түрлерінде қатысады: қонақжайлық, өндіріс және
сувенирлік өнімді дайындау, азық – түлікті өндіру және жеткізу, туристік
маршруттарға қызмет көрсету, анимациялық іс – шараларға қатысу, күзетші
функциясын орындау және т.б.
Экотуристік іс - әрекетке қатысушылардың экологиялық мәдениетін
жоғарлату: Бірнеше бағыттарда жүзеге асырылады. Экологиялық турларға
қатысушы туристерді экологиялық мәселелер алаңдатады, сондай – ақ олар
экотуристік бағдарламаларды ұйымдастырушылар мен орындаушыларынан ақпарат
алу арқылы экологиялық деңгеін жоғарлатады.
Рекреациялық аумақтың этнографиялық статусын сақтау: Экологиялық
туризмнің негізін құрайтын соңғы принцип – бұл экологиялық турлар
өткізілетін аймақтардың мәдениетіне және халықтың дәстүрлеріне ұқыпты
қарау. Соңғы онжылдықты дәстүрлі мәдениет пен ұлттық байлық саяхатшылардың
назарын аудартуда, бірақ та этнографиялық туризмнің ұйымдастырылуы немесе
экологиялық турларға этнографиялық компоненттерді енгізу рекреациялық іс -
әрекетке қарағанда нақты болуы тиіс.
Жоғарыда айтылғандар бойынша экологиялық туризмнің анықтамасын ұсынуға
болады:
Экологиялық туризм–бұл тамаша табиғи аумақтарға бару, туристік
процеске қатысушылардың экологиялық мәдениет деңгейінің жоғарлауы және
тұрғылықты халықтың өмірлік деңгейінің жоғарлауы, табиғатты қорғау
нормаларын ұстану және экологиялық турларды және бағдалмаларды орындау
кезіндегі технологиялар.
1.2. Туристік нарықта экологиялық туризмнің дамуы.
Экологиялық туризм XX ғ. 70 – 80 ж.ж қалыптаса бастаған. Экологиялық
пайда болуы мен дамуы табиғи шекаралардың қалыптасу тарихымен тығыз
байланысты. Экологиялық туризмнің даму тенденциясы ДТҰ-мен анықталды. Осы
ұйымның болжамы бойынша экологиялық туризм 2020 жылға дейін дамудың бес
негізгі стратегиялық бағытына кіреді. Эксперттердің бағалауы бойынша
табиғат жағдайын алаңдатушы халықтың саны өсуде.
Әлемде экотуристердің басым бөлігін кәсіпкерлік дамушы елдер құрайды.
Маңызды қызығушылықты Африка, Азия, Орталық Американың экзотикалық табиғаты
мен мәдениеті тудырады. Германия, АҚШ, Ұлыбритания, Канада, Испания,
Франция және т.б. сияқты елдердің экотуристік нарықтың потенциялын анықтау
үшін 2002 жылы ДТҰ арнайы зерттеу жүргізген. Ең репрезентивті мәлімет
Германияның туроператорлық нарығының экотуристік сегментін бағалау кезінде
алынды. Германиялық глобальды туристік нарығы өсудің тұрақты тенденциясын
иеленуде: 1972 жылы немістердің туристік жол жүрулері 24,8 млн. құраған, ал
1982 ж. 31,1 млн.-ға өскен, 2000 ж. 62,2 млн. құрады. Немістер үшін ішкі
туризм бірінші туристік бағыт болып табылады, елдегі үлесі қысқаруда, ал
шет елге шығу өсуде.
Ұлттық парктер, қорықтар, ЮНЕСКО биосферлі қорықтар, қорғалатын табиғи
ландшафтылар, табиғи парктер – қорғалатын табиғи аумақтар деп аталады.
Қазіргі уақытта экологиялық туризм дамуының негізгі ресурстарын құрайды.
Барлық әлемнің қорғалатын табиғи аумағының өз штатында экологиялық
туризмнің негізгі құрылғыларын өңдеуге мүмкіндігі бар әкімшілік, ғылыми,
қорғаушылық, көмекші құрылымдары бар. Келесілерді қамтамасыз етеді:
экологиялық ағарту, тұрғылықты халықты туристік процеске тарту, туристердің
қауіпсіздігі және т.б. Туризм шаруашылық іс-әрекетті құраушы болып
табылады. Ұлттық парктердің және басқа да резервациялардың іс-әрекеті
бақылаудыв болады және табиғатты қорғаудың құралы және өзіндік
қаржыландырудың бастауы болып табылады. Көп жағдайда белгілі бір елдің
немесе халықаралық ұйымның бюджеттік қаржыландыруындағы ұлттық парктері
болып отыр. Бұл үшін туризмді реттеу мен жоспарлау жүзеге асырылуы тиіс.
Табиғи туризм және экотуризм табиғатты адамның шаруашылық іс-
әрекетімен қозғамаған туризм ретінде ДТҰ-мен анықталады. Туризмнің мақсаты
мен әдісі – белгілі бір аумақта орналасқан өсімдік және жануар әлемін,
сонымен қатар түрлі мәдени құндылықтарды тану. Табиғи туризмнің басқа
туризмнен айырмашылығы табиғи ортаға әлсіз әрекет етуімен және дамыған
инфрақұрылымды қажет етпейтіндігі. Экотуризм әдісінің диапозоны кең,
өсімдік және жануар әлемін зерттеуден бастап табиғатқа саяхат жасауға
дейін, мысалға, демалу мен тануды қосатын демалыс күндердегі саяхат.
Аумақты қорғау ұйымының ең таралған формасы ұлттық парктердің пайда болуы
болып табылады.
Ұлттық парк – бұл тамаша табиғи каньондары, сарқырамалары, аралдар
және ландшафтылары бар аумақ немесе акватория. Кейбір жағдайларда ұлттық
парк қорық аналогі болып табылады. Қазіргі кезде дүниежүзінде 3500 мыңнан
астам ұлттық парк бар, олардың ішінде – 2600 әлемдік мәнді иеленеді және
БҰҰ реестріне кіргізілген. Осылардың барлығы мемлекет қорғауына алынған.
Парктердегі ландшафтылар, өсімдік және жануар әлемі табиғи түрінде
сақталған. Ұлттық парктің көп бөлігі туристік мақсатта қолданылады,
сондықтан да келушілер мұнда қатаң арнайы маршрутпен арнайы көлікпен өтеді
және осы мақсат үшін арнайы дайындалған түнеу орындарында түнейді.
Парктер экожүйесі, жануарлар мен өсімдік әлемі сақталынған, сонымен
қатар әдемі ландшафты бар аумақтарда пайда болады.Парктер мемлекеттің
жоғары органдарының шешімімен немесе олармен келісіп, сондай-ақ халықаралық
ұйымдардың шешімімен қалыптасады, мысалға ЮНЕСКО. Осындай шешім
қабылданғанна кейін сол аумақтарда шаруашылық іс-әрекет, табиғи ресурстарды
эксплуатациялау, пайдалы қазбаларды алу тоқтатылады. Кейбір жағдайларда
шектеулі түрде паркке ғылыми мақсатта келу және туристердің эстетикалық
және мәдени тұрғыда қанағат алу мақсатында келу рұқсат етіледі. Туризм осы
аумақтарға кіріс әкелуде.
- ғылыми қорықтар, қорғалатын аумақ ғылыми мақсатта қолданылады,
мысалы, Галапагоск аралы, мұнда тамаша жануар әлемі сақталынған;
- ұлттық парк ұлттық және халықаралық мәндегі табиғи және ландшафтылы
аумақтардың сақталуы үшін қалыптасады. Мұнда коммерциялық іс-әрекет,
пайдалы қазбаларды алу, өндіріс, ауылшаруашылықпен айналысуға рұқсат
етілмейді. Түрлі елдердегі 300 ірі ұлттық парктерді атап кетуге болады.
- табиғат ескерткіштері нақты табиғи көрікті жерлердің және
объектілердің сақталуы үшін қалыптасады;
- ресурсты қорық ресурстардың эксплуатациясын сақтау мақсатында
қалыптасады;
Осындай парктер континенттердің түрлі бөліктерінде пайда болған және
кең аумақты алып жатыр. Ұлттық парк - резервация, тамаша табиғи объектілері
бар акватория немесе табиғи аумақ болып табылады.
Қорғалатын табиғи аумақтардың пайда болу тарихы. Әлемде ең алғаш ұлттық
паркті қалыптастыру АҚШ – та XIX ғ. аяғында пайда болды. Ұлттық парк ең
алғаш анықтамасын 1933 жылы Лондонда Африканың флора мен фаунасын қорғау
бойынша Конвенциясымен берілді. Онда былай делінген:
— ұлттық парк – бұл мемлекеттік бақылауға алынған аудан;
— жабайы аңдар мен өсімдіктердің көбейуі, қорғанылуы мен сақталынуы
және экзотикалық , геологиялық, археологиялық, тарихи, сонымен қатар
басқа да ғылыми қызығушылық тудыратын және халықтың демалуына
мүмкіндік беретін объектілердің қорғанысы үшін арнайы берілген аудан.
— Ауданнан тыс аң аулау, аңдарды ату және жою немесе флораны
коллекциялау тек басшылықтың немесе парк әкімшілігінің бақылауымен
жүргізіледі.
1940 ж. Батыс жартылай әлемінің флорасы мен фаунасын сақтау және
табиғатты қорғау бойынша Вашингтондағы Конвенция өздерінің анықтамасын
ұсынды: Ұлттық парк – бұл ұлттық мәндегі флора мен фаунаны қорғау және
сақтау үшін арналған аумақ, егер оны мемлекеттік бақылауға алса, халық одан
пайда және қанағат ала алады.
Ең бірінші Ұлттық Парк 1872 ж. Солтүстік Америка шекарасындағы
Йеллоустон болды.XIX ғ. аяғында Жабайы Батыс табиғатында көптеген Ұлттық
Парктер пайда бола бастады: 1885 ж. – Банф және Глейшер, 1886 ж. – Йохо,
1890 ж. – Йосемит, 1985 ж. – Ватертон – Лейк. Ұлттық Парктердің пайда болуы
екінші дүниежүзілік соғыстан кейін тез дамыды. Егер 1950 ж. 39 елде 200
шамасында Ұлттық Парк болса, 1982 ж. олардың саны 1 мыңға жетті. Мысалға,
Индонезияда екі жылда (1980-1982) 49,3 мың км.кв ауданды 16 ұлттық парк
қалыптасқаны жария етілді.
АҚШ, Канада және Мексика, Аргентина, Жаңа Зеландия, Индонезия,
Оңтүстік Африка сияқты ұлттық парктердің ұйымдастырушылары өздерінің алдына
басты мақсат қойған – бұл адамдардың демалуда қызығушылық алулары үшін
табиғатты сақтау болып табылады. Табиғатта демалу адамдардың психологиялық
және эстетикалық қажеттіліктерін қалпына келтіреді, сондай-ақ денсаулықты
жақсартуға мүмкіндік туғызады. Американдық типтегі ұлттық парктерде басты
күш туризмді және демалуды ұйымдастыруға жұмсалады. Мысалға, Йеллоустон
ұлттық паркіне келушілер санын келесіден көруге болады: 1895 ж. 5,5 мың
адам, 50 жылдары 1,5 млн. адамға, ал 60 жылдары 2 млн. адамға және 70 жылы
3 млн-ға жеткен. Қазіргі уақытта АҚШ-тың ірі ұлттық парктері Гранд – Титон,
Йосимите, Гранд – Каньон жылына 3- тен 5 млн-ға дейін туристерді
қабылдайды.
1990 ж. экологиялық туризм ресми статусқа ие болды және өзінің жыл
сайынғы халақаралық симпозиумына(Annual World Congress on Adventure Travel
& Ecoturizm) шақыруды қабылдауға және өзіндік коммерциялық емес ұйымды
қалыптастыруына мүмкіндік алды.
Экологиялық туризмнің қазіргі жағдайы мен даму деңгейі әр түрлі. Басты
ерекшелігі экологиялық туризм анықтамасымен байланысты. Егерде экологиялық
туризм барлық демалу түрлерін өзіне қосады десек, онда көлем бағасы
айтарлықтай жоғарлайды.
ДТҰ – ның қорытындысы бойынша экологиялық туризм әлемдік туристік
индустрияның 2 – 4 %-ын құрайды. Эксперттердің бағалауынша жыл сайын
экологиялық туризмге қажет тауарлар мен қызметтерге 55 млрд. доллар ақша
кетеді.
Көрікті табиғаты бар елдерде туризм ұлттық парктер қалыптасты.
Мысалы, Коста – Рика өзінің 30% шекарасын қорғалатын жер
деп санайды. Бұл елде кірістің бастауы туризм болып есептеледі және жылына
650 млн. долларды құрайды. Кенияның ұлттық парктерден түсетін кірісі 450
млн. долл. құрайды, ал Эквадор Галлапагосск аралдарынан экотуризмнен 180
млн. долл. алады.
Дамыған елдердің өзінде экотуризм пайдалы бизнес болып табылады.
Мысалға, АҚШ- тың ұлттық парк жүйесі туристерді өзіне тарту бойынша
әлемдегі ең ірісі болып табылады. XX ғ. 90 жылдары АҚШ – тың федеральды
басшылығымен басқарылатын ұлттық паркткр жыл сайын 270 млн. туристерді
қабылдаған. Канадада сол сияқты ұлттық парктер 20 млн. туристті қабылдаған.
Экологиялық туризмнің ең перспективті және қажетті бағыттары: табиғи –
танушылық, реабилитациялық, ауылдық және экология – этнографиялық туризм
болып табылады.
Табиғи – танушылық туризм – экологиялық туризмнің ең масштабты бағыты.
Осы бағытқа келесілер жатады: туристерге ерекше қорғалатын шекараларда
ұсынылатын туристік бағдарлама және халықаралық немесе ұлттық қозғалыстағы
турлар жатады. Натуралистпен бірге жасалатын турларға: ботаникалық,
зоологиялық, орнитологиялық, геологиялық, палеонтологиялық турлар жатады.
Осы турларда ботаник, зоолог және т.б. қатысады. Осы бағыттың ең танымал
акцияларына Эверест және Инков жолына халықаралық экспедициялар жатады.
Экспедиция мақсаты – туриттерден қалған қоқысты жинау.
Реабелитациялық туризм – экологиялық туризмнің жас және жыл сайын үлкен
назар аударылатын перспективті бағыты. Реабелитациялық туризм бойынша
экологиялық туризм тек қана табиғатты сақтап қалу емес, сонымен қатар
рекреацияға тартылған табиғи шекаралардың жақсаруы болып табылады. Мысалға,
Сиамск бұғазындағы (Таиланд) Кунг Крабаен орталығымен жүзеге асырылатын
реабелитациялық бағдарламасы. Орталыққа келушілер келулері есте қалу үшін
мангр ағашын отырғызулары қажет. Осының нәтижесінде аз уақытта
экотуристермен 160 гектар мангр орман алқабы өсірілген. Реабелитациялық
туристік бағдарламалар Ресейде ұйымдастырыла бастады.
Ауылдық туризм Европа өндірістік дамушы елдерінде дамуда. Осы бағыттың
дамуының басты мақсаты қала тұрғындарының ауылдық жерде дем алуына
мүмкіндік береді. Европадағы ауыл туризімінің дамушы елдеріне Германия,
Франция, Италия жатады. Ауылдық туризм сондай – ақ Ресейде де дамуда, оның
дамуында басты рөлді ұлттық парктер алуда(Урга, Тункинск және т.б).
Экология – этнографиялық туризм соңғы жылдары жақсы дамуда. Осы
бағыттың негізі тек қана сақталған табиғатты көріп қана қоймай, сонымен
қатар табиғаттың қоршауында мыңдаған жылдар бойы өмір сүріп жатқан
адамдардың дәстүрімен танысу болып табылады.
Әлемдегі келуші экотуристер негізінен өндіруші – дамушы
елдерден.Экзотикалық табиғатты және мәдениетті иеленетін Африка, Азия,
Орталық Америка ерекше қызығушылықта.
Қорғалатын табиғи аумақтардың глобальды желісі: 1971 ж. ЮНЕСКО – ның
басты конференциясында Адам және биосфера деп аталатын бағдарлама
негізделді. Биосферлі аумақ түсінігі 1976 ж. ЮНЕСКО отырысында
қалыптасты. Сонда осындай аумақтардың 59 түрі 8 әлем елдерінде пайда
болғаны хабарланды. 1983 ж. алғаш биосферлі аумақтар бойынша бірінші
Халықаралық конгресс өткізілді. Онда биосферлі аумақтарды дамытудың жоспары
жасалынды. Ол өзіне ғылыми зерттеулерді, қоршаған орта жағдайларының
мониторингін, оқу және білімді кіргізеді. 1992 ж. Рио – де – Жанейрода
тұрғылықты халықтың активті қатысуымен қоршаған ортаны дамыту және сақтау
бойынша БҰҰ Конференциясы өтті.
Биосферлі аумақ өзіне бірнеше зоналарды қосады:
— ядро зонасы, онда қоршаған орта жағдайларының мониторингі
жүргізіледі;
— буферлі зона, онда ғылыми зерттеулер, білім, экологиялық туризмді
өткізуге рұқсат етіледі;
— Серіктестік зонасы.
Яғни, осы зоналарда тұрғылықты халық, табиғатты қорғау ұйымдары, ғылым,
мәдениет қызметкерлері, жеке кәсіпкерлер және т.б. тығыз серіктестікте
жұмыс атқарады.
Арнайы туристік мақсатта құрылған парктер қатарына, сондай – ақ
тематикалық парктер де кіреді. Олардың танымалдары: Дисней Уорлд, Мир
моря, Футуроскоп, Дисней Ленд, Буш Гарден және т.б. Соңғы жылдары
тарихи және этнографиялық парктер ерекше танымал.
1.3. Экологиялық туризм дамуының әлемдік тәжірибесі.
Еуропада Қорғалатын Табиғи Шекаралар жүйесі көп халықты және толығымен
қамтылған ландшафтты жерлерде дамуда. Қорғалатын Табиғи Шекаралар жүйесінде
қорғалатын ландшафттар, ғылыми резерваттар, Ұлттық парктер, табиғи
ескерткіштер, табиғи басқарылатын резерваттар бар.
Экологиялық туризмді қызықтыратын елдерге Европаның Солтүстік елдері
жатады. Швецияда Европейлік континентте ең бірінші Ұлттық Парк ашылды.
Норвегия, Швеция, Финляндия және Ресей шекарасын қосатын Лапландияда ұшып
келетін су құстардың ұялары орналасқан 4 мың км.кв құрайтын ұлттық парк
бар. Свальборд аралында үш ұлттық парк, үш табиғи және флорлы резерваттар,
он бес құстың ұялары орналасқан. Мұнда әлемдегі бесінші аюды кездестіруге
болады. Осында жүзге жуық ұшып келетін құстар ұя салады. Сонымен қатар
мұнда Халықаралық Қызыл Кітапқа кіргізілген мұхиттық қояндар және
(кольчатые нерп) кездеседі.Жақын жерде Исландия орналасқан. Шекараның 70%
шамасында ұлттық парк бар. Бұл жерлерде вулканды лавалық ағымдарды, мұзды
өзендерді, бұлақтарды, үңгірлерді, Европадағы ең күшті сарқырама –
Детифосты көруге болады.
Орталық Европада экотуристердің дамуындағы ел Германия болып табылады.
Мұнда 80-ге жуық қорғалатын табиғи шекаралар бар және де көптеген
туристерді қызықтыратын орман алқаптары бар. Францияда қорғалатын табиғи
ландшафттар демалумен ірі қалаларды қамтамасыз етеді, табиғи тұрақтылықты
сақтап қалу үшін халықты қажет әрекеттермен таныстырады. Ұлыбритания мен
Ирландияда мыңдаған табиғи резерваттар бар. Олардың ең ірісі – Шотландия
таулары. Мұнда орталықта (Карногорм тауы) әлі күнге дейін қарағай орманы
сақталған. Жабайы аттар мен сарғылт бұғылар мекендейтін Рам аралы (Гебрид
аралы) ЮНЕСКО бойынша биосферлі қорық деп жарияланған.
Оңтүстік Европада Италия Жабайы табиғат бөлігін сақтап қалған. Мұнда 13
Ұлттық Парк қалыптасқан. Жаңа резерваттар қалыптасуда. 90 жылдардың
ортасында таулы қорық шекрасында Европаның Аппенин Мемлекеттік Паркі пайда
болған.Грекияда ең басты Ұлттық Парк – Олимп тауы болып табылады. Экотуризм
обьектісі болып Крит аралы саналады. Оның шекарасында муфлондар, жабайы
мысықтар, түлкілер, борсықтар мекендейді.
Шығыс Европада танымал қорғалатын табиғи шекара Белоруссиядағы
“Беловежская Пуща”, Польша және Словакиядағы Биік және Төмен Татрлер(мұнда
300 км шамасында созылып жатқан таулы маршруттар жасалған), Эстониядағы
биосферлі резерват – Батыс – Эстон архипелагы(ұшып келетін құстар – қаздар,
шепун аққулары, тырналар және т.б қорғалады. Сонымен қатар бақылау мұнарасы
бар жаяу жүруге арналған жол төселген).Солтүстік Американ аймағында
экотуризм қорғалатын табиғи шекаралардың айналған жүйесі болып табылады.
Қалыптасқан жүйе Канадада қызмет етуде, шекараның 40%-ы (3,9 млн км.кв)
қорғалуда. Осы елде 34 Ұлттық Парк, 46 Ұлттық фауна резерваты және жүзге
жуық құс ұялары сақталған. Канаданың халқы аз болғандықтан (3
адамкм.кв)экологиялық туризмнің дамуына қолайлы. Юкон жерінде әлемдегі
ауданы бойынша екінші мұздық алаң қорғалуда(ауданы 22 мың км.кв). Жақын
маңында орналасқан Врангель Ұлттық Паркімен жер бетіндегі ең үлкен
қорғалатын табиғи шекара болып табылады. Юкон жерінде Канаданың ең биік
шыңы – Логан тауы бар(5900метр),ол альпинистерді өзіне тартатын обьект
болып табылады. Экотуризм үшін жақсы орын болып Гудзон бұғаз жағажайында
орналасқан Черчилл тауы саналады. Әр жылда қазан – қараша айларында мұнда
әлемнің барлық елдерінен бай туристер ақ аюлар мен тюленьдерді аулауды
көруге келеді. Сонымен қатар туристер индейцтердің өмірімен танысуға
Джонстон шығанағына келеді. Мұнда дайвингті ұнатушылар көптеп келеді.
Батыс Европаның солтүстік бөлігі: Европадағы ең бірінші ұлттық парктер
– Сорек және Стура – Шефаллет Швецияда 1909 ж. қалыптасты. Қазіргі уақытта
Швеция экологиялық туризмнің дамуы үшін перспективті болып табылады,
өйткені оның аумағының көп бөлігін орман мен көлдер алып жатыр. Өзіне
Норвегия, Швеция, Финляндия және Ресей жерлерін қосатын Лапландия аумағында
екі ірі қорық бар, Лемменйоки – Финляндияның ең үлкен ұлттық паркі және
Эвре – Анарйокка – норвегиялық ұлттық парк. Осы парктер 4 мың км.кв аумақты
қорғауда.
Көптеген ұлттық парктер тасты тауларда орналасқан. Күзеттің басты
обьектілері американ еліктері, қара аюлар, гризли аюлары, қарлы ешкілер
болып табылады. Осы орындарға келуші туристердің саны жылдан – жылға өсуде,
сондықтан, рекреациялық инфрақұрылым: отельдер, таулы үйлер, тау шаңғы
трассасы құрылуда, вело – жаяу жүйесі дамуда.
АҚШ – та жабайы табиғатты қорғау 1872 жылы әлемдегі бірінші Иеллоустон
ұлттық паркі қалыптасқан уақытта қалыптаса бастады. Қазіргі уақытта ең ауыр
қорғалатын табиғи шекара желісі өзіне 53 паркті, 76 табиғи ескерткішті, 10
мұхит резерваттарын, 280 мың км.кв. ауданды алып жатқан 12 қорықты қосады.
Осыдан басқа ұлттық ормандар, тапсырыстар және фауна резерваттары
қорғалады. Осы елдердің шекарасында өзіне бір мың резерватты қосатын
мемлекеттік емес қорықтар жүйесі дамуда.
Аляскада экологиялық туризм пайдалы бизнес болып табылады. Уильям
шығанағында көптігінен арыстан мен (тюлень) кездестіруге болады.
Денали ұлттық паркінде бүркіттердің көп қоныстарын көруге болады. АҚШ –
ғы Аляскада ең үлкен табиғи резерват – 78 мың км.кв. ауданды Арктикалық
ұлттық фауна резерваты болып табылады. Мұнда құстардың 135 түрі, гризли –
аюлары, арктикалық түлкілер, бұғылар, Далла қойлары, американдық еліктер
қорғалуда. Американ тасты тауларда 900 мың гектар ауданды алып жатқан
танымал Иеллоустон Ұлттық Паркі ұйымдастырылған.
Гранд – Титон Ұлттық Паркінде (мұнда әр күн сайын 3 млн.астам туристер
келеді) таулы және жаяу жүруге арналған жол төселген. Калифорния штатында
алты Ұлттық Парк бар. АҚШ – тың үш Ұлттық Паркі елдің оңтүстік – батыс
шөлінде орналасқан. Брайнс – Каньон Ұлттық Паркі қызыл түсті тастардан
салынған үлкен каньон тәріздес қиыр. Мұнда өсімдіктердің 400 түрі,
экзотикалық жануарлар – мула- бұғылары, скунстар қорғауға алынған. Зайон
паркінде Колоб доғасы деген геологиялық феномен бар, тіреулерінің ара –
қашықтығы 100 метрді құрайды, сондықтан ол оны әлемдегі ең үлкен доға етіп
тұр. Осы доғаны әр жыл сайын 3 миллион туристер тамашалайды. Гранд – Каньон
Ұлттық Паркінде әлемдегі ең көлемді каньон тәрізді қиыр бар, ұзындығы 460
км, ені 30 км – ге дейін және тереңдігі 1,6 км. АҚШ – тың Солтүстік
ормандарының экотуризм обьектісі болып табылатын Ұлы көлдер ағып жатыр.
Елдің шығысында Эверглейд милы батпағында аллигаторлар мекен етеді және
мұнда құстардың 350 түрлері қорғалады. Тау қыраты арқылы әлемдегі ең ұзын
3473 км-ге созылып жатқан Аппалач жаяу жүруге арналғанжол төселген. Жолда
14 штат, 8 ұлттық орман шекарасы және Ұлттық Парктер қиылысады.
АҚШ – қа кіретін Гавай аралында да Қорғалатын Табиғи Шекаралар бар.
Мұнда көретін қызық көп: Әлемдегі ұзын вулкандар, су және жағажайда өмір
сүретін құстарға арналған қоныстары және экзотикалық өсімдіктер, бұл
өсімдіктердің 90%-ы әлемнің басқа жерлерінде кездеспейді.
Орталық және Оңтүстік Америка жер шарындағы ең көп түрлі флора мен
фаунаға бай. Кариб аралдарының бассейінінде қорғалатын жүзден астам мұхит
резерваттары бар. Пуэрто – Рика аралында туристер 70% жабайы өсімдіктері
қорғалатын Кариб ұлттық орманын көруге келеді. Доминика аралында әлемдегі
танымал орхидея бар. Суфриер вулканына арналған су асты маршруты жасалған.
Кариб бассейінінің экотуризм астанасы Белиз мемлекетіндегі Ұлттық Паркі
болып табылады. Ұлттық Паркте әлемдегі ең ұзын Барьер риф бөлігі
қорғалады. Мұнда тотылар, балықтар, мурендер мекен етеді.
Кішкентай Коста – Рика шекарасының 27% қоршауға алынған. Туризмнен
түсетін табыс бұл елдің бюджетінің негізгісі болып табылады. Коста – Рикада
жер шарының 5% шамасында танымал түрлі жануарлар, жүзге жуық
қосмекенділер,жүзге жуық құс түрлері, 120 шамасында амфибийялар мен
рептилиялар алып жатыр.
Гватемалада ЮНЕСКО биосфера қорығының бөлігі, Майя ескі
цивилизациясының діни орталығы болып табылатын – Тикаль Ұлттық Паркі
орналасқан. Оңтүстік Америкада Ұлттық Парктер Венесуэлада, Бразилияда,
Аргентинада ұйымдастырыла бастады. Венесуэладағы Гвиан жазық тауында
әлемдегі ең биік сарқырамалар Анхель(құлама судың биіктігі 1054метр) және
Райома(биіктігі 2774 метр). Бірнеше елден кейін Инков жолы өтеді.
Бразилияда ең танымал Қорғалатын Табиғи Шекара Мано және Пантанол
Ұлттық Парктері болып табылады. Мано Ұлттық Паркі – ЮНЕСКО биосферлі қорығы
болып жарияланған орманды қорғау ұлы массиві болып табылады. Пантанол – бұл
американ континентіндегі ең ірі жабайы жануарлардың жиналатын орны.
Африка туристік макроаймағы қазіргі заман экотуристеріне үлкен
шекараларды, әр түрлі ландшафтарды, жануарлар мен өсімдіктерге бай әлемді,
әр түрлі ұлтты халықты ұсына алады.Африкада экотуризм көптеген елдермен
табиғатты қорғау бағдарламаларын қаржыландыру, ауыл тұрғындарының өмірлік
деңгейін жоғарлату мүмкіндік құралы ретінде қарастырылады.Таулы Марокко елі
континенттің солтүстік - батысында орналасқан және таулы маршрутты
ұнатушыларға тартымды болып табылады. Шығыстан батысқа дейін үш таулы
таушық созылып жатыр - Риф, Жоғары Атлас және Антатлас. Жалпы ұзындығы 1600
км. Ең тартымды және туристерге қолайлысы - Тубкаль тауы сияқты биік шыңды
Жоғары Атлас болып табылады. Саут - Кори тауының шыңына шығу 3 сағатты
алады. Осында Африканың биік таулы көлі - Лак - Дифнидікөруге боладыү
Алдымен Қорғалатын Табиғи Шекараларды Мароккадан бастайық. Бұл тауды
ұнатушы туристерге арналған таулы ел болып табылады. Тупколь Ұлттық
Паркінде көптеген маршруттар бар, соның ішінде биік шың Тупколь тауы
(4200м). Бұл жерде Африканың ең бір биік таулы көлі – Лак – Дифниді көруге
болады.
Урганда туристерді өзіне тартады, ол мысалға Едварг және Тиорга көліне
келушілер гипопотамидың әлемдегі ең үлкен жиылысын көруге болады. Двинди
Ұлттық Паркінде 300 – ге жуық тау гориллалары және басқа да адамтәріздес
маймылдар мекен етеді.
Кенияда Африкадағы биік шыңдар – Кения және Килиманджаро таулары бар.
Көптеген миллион қызғылт және жай фламинголарды қорғау үшін Лейк – Накуру
Ұлттық Паркі бар. Кениядағы ең танымал резерват – Массан – Мара. Бұл
көптеген антилопа – гну, жирафтары, арыстандары, гиеналары, крокодильдері
және т.б жануарлары бар жазық саванна.Туристер үшін жануарларды бақылау,
суретке түсіру және бейнетаспаға түсіру рұқсат етілген. Африкада туристер
үшін ең тартымды обьект болып Виктория сарқырамасы саналады. Африкадағы ең
ірі Ұлттық Парк – Этоша(Намибия). Парк ауданы 22 мың км.кв. Мұнда қара
мүйізтұмсық мекен етеді.Көптеген арыстандар және пілдер бар.
БАЭ - да жақсы танымал Ұлттық Парк Крюгера бар. Парк арыстандар, піл,
қара және ақ мүйізтұмсықтардың, крокодильдердің, жирафтардың өмірімен
танысуға мүмкіндік береді.
Ерекше экологиялық турлар Сейшель аралында дамыған. Маэ аралында
бірнеше ботаникалық бақшалар бар. Сент – Анн мұхиттық Ұлттық Паркінде
крокодильдердің 150 түрі және балықтардың 800 түрі қорғалуда. Сонымен қатар
туристер Альдабра аралындағы ұзындығы 1,5 метр және 400 киллограмм
шамасындағы тасбақаларды көре алады.
Экологиялық туризм үшін Азия материгі қызықты болып табылады. Оңтүстік
Азияда негізінен Үндістан, Непал, Шығыс Азияда – Қытай, Малайзия, Жапония,
ал Оңтүстік Шығыс Азия елдерінде – Тайланд, Индонезия және Вьетнам
ерекшеленеді.
Үндістан Индостан жартылай аралында орналасқан және оның көп жерін алып
жатыр. Бұл елде жер беті халқының 16 бөлігі өмір сүріп жатыр. Соның өзінде
Үндістан басқарушылары жабайы табиғатты қорғау үшін бар күштерін салуда:
елде 55 Ұлттық Парк, 247 табиғи резерваттар, бұл резерваттар жер бетінің 4%
алып жатыр.
Гималай – таулы жерді ұнататын туристердің орны болып табылады.Ол
Азияның оңтүстік – батысында орналасқан. Тау 2600 км-ге созылып жатыр. Осы
азияттық тау жүйесінің 30 шыңының биіктігі 7 мың метрге дейін жетеді.
Непал – Гималайдағы таулы туризмнің орталығы болып табылады. Мекка тау
туризмі және альпинизм үшін жылына бұл елге 200 мың туристер
келеді.Гималаймен, сол жердің Ұлттық Парктерімен танысу үшін арнайы танымал
маршруттар жасалады. Ол жердің ең биік шыңды аудандары – Эверест пен
Аннапурн. Читван қиырында Ройал – Читван Ұлттық Паркі орналасқан. Парк
шекарасында үнді мүйізтұмсық, шошқалар, шошқа тәріздес бұғылар, губач –
аюлар, барыстар, қолтырауындар мекен етеді. Паркте пілдердің үстінде саяхат
жасауға, қайықпен жүзуге рұқсат етілген.Таулармен танысу үшін үш негізгі
маршрутты иеленуде. Елдің экологиялық мәселесі туризммен байланысты.
Оңтүстік – Шығыс Азиының оңтүстігі: Малакка жартылай аралынан Жаңа
Гвинея аралдарының батыс жағалауына созылып жатқан аралдар көптеген
халықтардың, тілдердің және мәдениеттің отаны болып табылады. Аймақта
орналасқан елдер: Бруней, Индонезия, Малайзия, Сингапур. Аймақтың қаржы
және сауда орталығы Сингапур болып табылады. Индонезия мен Малайзияның
негізгі кіріс бастауы – мұнай, газ және сүрек.
Қытай - Гималайдан Солтүстік және шығыс жағына қарай орналасқан. Қытай
шекарасында жер бетінің ¼ бөлігі өмір сүруде. Осыған қарамастан елдің 1%
шекарасы Ұлттық Парктер мен резерваттарға берілген. 1963 жылдан бастап
Батыс Қытайда 13 резерват пайда болған(жалпы ауданы 6 мың км.кв). Олардың
арасындағы ең танымалы Улун, Хуалонгси және Цзючжайгоу. Улун резерватының
танымал маршрутының бірі – Балангшань тауларына саяхат болып табылады
(маршрут ұзақтығы 64 км.). Хуалонгси – таулы аймақ. Мұнда мыңдаған жылдар
бойы ағаштардың тамырларына кальций тұзы жиналған. Осының нәтижесінде
әктастан форма қалыптасқан.
Цзючжайгоу резерваты кристалды көлдермен, таумен қоршалған және
сарқырамалары бар. Резерватта өсімдіктердің 90 түрі өсуде. Қытайдың
экологиялық мәселелері халықтың тығыздылығымен және халық санының тез
өсуіне байланысты. Халық санының өсуі қорғалатын аумақтардың қысқаруына
әкелуде.
Монголия – Азиядағы экологиялық туризмнің перспективті дамушы елі болып
табылады. Осында келуші экосаяхатшылар Гоби шөлін, Монголия облысының шөлді
орталықтарын, елдің солтүстігінде орналасқан көрікті ормандарында ұмтылмас
көңіл қалады. Монголияда аз халық тұрады (1988 жылы 2 млн жеткен). Халықтың
аз болуы табиғатқа ұқыпты қарауы осы елді табиғи резерватқа айналдырған.
Жапония – көлемі бойынша Америка штаты Калифорниядан аспайтын, 125 млн.
тұрғыны бар өндірістік дамыған ел. Шекараның 14%-ы ұлттық паркке берілген.
Жапонияда табиғатқа аса ұқыпты қарайды. Көптеген ұлттық парктердің ішіндегі
ең танымалы Фудзияма болып табылады.
Экотуристер үшін Солтүстік Альпы (Хида), Орталық Альпы (Кисо), Оңтүстік
Альпы (Акаиси) үлкен қызығушылықта. Көптеген синтоикалық шіркеулерді өзіне
қосқан Жапон Альпасы арқылы өту Жапонияның ең танымал туристік маршруты
болып табылады. Тубу – Сангаку (1743 км.кв) ұлттық паркі Солтүстік Альпі
аумағының бір бөлігін қорғайды. Тау маңайы шырша, қарағай, кедр және т.б.
сияқты орманмен жамылған. Азуза өзенінде орналасқан Камикоти ауылынан
көптеген жеңіл маршруттар басталады, олар – Хотака храмына және Таисо
суқоймасына саяхат. Камикотидан Жапонияның ең қиын таулы маршруты (38 км,
ұзақтығы 3 күн) басталады.
Оңтүстік – Шығыс Азия оңтүстік тропикадан экваторға, содан кейін
оңтүстікке дейін созылып жатыр. Бірақта соңғы жылдары орманның 90%-ы
жойылып, көптеген аз кездесетін жануарлардың жойылуына әкелді.
Таиландта 41440 км.кв. жері 58 ұлттық паркте қорғалуда. Туристерді
қызықтыратын Фанг – Нга бухтасындағы, Таиланд жағажайының батысындағы
табиғи ескерткіштер – 40 арал. Вьетнам Қытайдан оңтүстікке қарай 1,5 мың км-
ге созылып жатыр. Оңтүстік – Шығыс Азияның басқа елдерінде сияқты Вьетнамда
да халқы көп. Елдің 15 бөлігі орманнан тұрады.Орманның жойылуы халықтың
көбеюіне американ – вьетнам соғысына байланысты. Қазіргі уақытта Вьетнамның
тамаша табиғатын қорғауға бағытталған 10 ұлттық парк және 49 табиғи
резерваттар бар. Ең басты және ең танымал ұлттық парктер – Кук – Фыон (1962
ж. қаланған) және аралдық ұлттық парк – Ка – Ба бар. Таиланд шекарасы
экотуристерге тропикалық орманды, таулы жерлерді, сарқырамаларды,
үңгірлерді ұсынады.
Хатноппарат – Тхара ұлттық қорығы Пхипси тобынан алты аралды өзіне
қосады. Мөлдір су астында жүзуді дамытуға мүмкіндік береді, түрлі
тропикалық балықтармен танысуға мүмкіндік беруде. Малайзия шекарасында
Тхалебан ұлттық паркі орналасқан. Осы әдемі ұлттық паркте малайзия аюлары,
пілдер, тигрлер кездеседі.
Борнео аралы Индонезия, Малайзия және Брунея аралдарында бөлінген.
Борнеода жер бетіндегі ең үлкен, көлемді үңгір комплексі орналасқан, ал
орманы әлемдегі ең ескі деп саналады. Малайзияның Саравак және Сабах
штаттары – Борнео облысындағы ең қолайлысы. Онда 10 ұлттық парк орналасқан:
бұл аралдың ішкі облыстарын қорғайтын, тасты таулары және жауынды
тропикалық орманды мұхиттық қорықтар және жай қорықтар. Индонезияда ең
үлкен табиғи резерват Суматра аралында орналасқан. Аралдың орманында
туристер әлемдегі ең ірі раффлезия гүлінің гүлденуін көре алады. Осында
орналасқан ұлттық парк экотуристерге Амас өзені бойынша үш күндік қайықпен
саяхат жасауды ұсынады. Ұлттық парктің солтүстік бөлігінде орналасқан Лурах
қонақ үйінен джунглияға экскурсия жасауға болады. Калимантан аралы
Индонезия, Малайзия ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz