Қазақстандағы шағын бизнесті дамыту бағыттары
МАЗМҰНЫ
- КІРІСПЕ
1
1. 1
1. 2
1. 3
- ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІ НЕСИЕЛЕНДІРУІН ТАЛДАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
Шағын және орта бизнестің экономикалық мазмұны мен бағыттары
Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктердің шағын және орта бизнесті несиелендіру түрлері
Шағын және орта бизнесті екінші деңгейлі банктердің несиелендіру барысындағы шетелдік тәжірибесі
6
6
12
18
2
2. 1
2. 2
2. 3
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІ НЕСИЕЛЕНДІРУДІ ТАЛДАУ (АҚМОЛА ОБЛЫСЫ МЫСАЛЫНДА)
Ақмола облысы бойынша екінші деңгейлі банктердің шағын және орта бизнесті несиелендіру
Шағын және орта бизнесті лизингтік несиелендірудің қазіргі жағдайын талдау.
Шағын және орта бизнес субектілеріне салық салу саясаты және оны талдау
26
26
29
37
3
3. 1
3. 2
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІ НЕСИЕЛЕНДІРУІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
Қазақстан Республикасында екінші деңгейлі банктердің шағын және орта бизнесті несиелендіруді тиімді дамыту жолдары және оның проблемалары
Қазақстанда шағын және орта бизнесті несиелендіруді мемлекеттік қолдауды жетілдіру және көрсетілген бағдарламалары.
44
44
49
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың тақырыбының өзектілігі. Шағын және орта кәсіпкерлік немесе бизнес - бүгінгі өркениетті дүниежүзілік экономикалық даму жүйесіндегі болашағы күмән келтірмейтін салалардың бірі болып саналады. Нақты сектор және сауда кәсіпорындары мен компаниялары Қазақстан экономикасының дамуына, өсуіне, ұлттық табыс, жалпы ішкі өнім, жалпы ұлттық өнім, жұмыспен қамтылу дәрежесі және тағы да басқа көрсеткіштердің артуына тікелей әсер етеді. Кейінгі жылдары елімізде шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуға көбірек көңіл бөліне бастады. Шағын бизнестің дамуынын бірден бір көзі банктік несие болып табылады. Экономиканын нақты секторын және де сауда фирмаларын коммерциялық банктердің несиелеуі - ұлттық экономиканың өсуіне олардың қосқан үлесі, басқа жағынан қарағанда банктердін аткаратын өзінін қызметтері қаржылық сектордың, яғни экономиканың ажырамас бөлігі. Олардың дамуы мемлекеттің, экономика агенттерінің шаруашылық өмірі үшін пайдалы, әрі тиімді.
Бүгінгі таңда капиталды жұмсау бәсекесінің артуы көрініс табады. Отандық банктер қарыз алушылар үшін несиелерді алуды жеңілдете бастады, несие беру процесі ықшамдалып, пайыздық ставкалардың төмендеу тенденциясы байқалуда. Сонымен катар коммерциялық банктер ұзақ мерзімді несиелер бөліп отыр. Өйткені әдеттегі қыска мерзімді, айналым капиталының толықтыру мақсатына бөлінген несиелер несиелік портфелінің көлемінің ауытқуына әсерін тигізеді. Банктер ездерінің ішкі несиелік саясаттарына сай несиелік талдаудын әдістемесін жасап, оны маркетингтік жоспарға сәйкес несиелендіретін салалардағы кәсіпорындардың несиелік кабілеттіліктерін анықтауда қолдануы қажет.
Нақты жоба бойынша банктердің шағын бизнесті несиелеуге дайындығы, несиелеу механизімінің өзекті проблемаларына әлемдік тәжірибеде кеңінен қолданылатын әдістемелік нұсқауларын кұрастырды. Банктердің шағын бизнеске несие ұсынуының тиімділігін арттыру, ынталылығын көтермелеу, Қазақстан экономикасының жағдайына сәйкестендіру механизімін жетілдіру бүгінгі күннің талабы.
Банк саласы Қазақстан Республикасы экономикасының дамушы саласының бірі болып табылады. Бүгінгі күні шағын және орта бизнесті дамыту үшін мемлекет тарапынан түрлі жаңа қадамдар жасалынуда. Шағын және орта бизнестің жоғары деңгейде қызмет етуін ұйымдастыру үшін конструктивтік бизнес-идея, тиімді басқару (менеджмент) және каржының жеткілікті болуы шартты жағдай.
Осыған байланысты кейбір кәсіпкерлерде өз бизнесін ұйымдастыруына кажетті қаражаттың жетіспеушілік мәселесі туындап отыр. Әлемдік тәжірибеде мұндай мәселелер әр түрлі жолдармен шешіледі. Сондықтан, ақшалай каражаттарға иелік ететін инвестициялық қорлар, банктер, мемлекет тәуекелге бел буып, жаңадан іс ұйымдастырушы кәсіпкерлермен біріге отырып, олардың тауарларды өндіру мен қызмет көрсетулерін қаржыландыруы керек. Бұл тұрғыда жеке инвесторлар үшін жоғары табыс алу
мүмкіндігі тұрса, ал мемлекет үшін жұмыссыздық мәселесі шешіледі немесе жобаның әлеуметтік мәнін арттырудың мүмкіндігі туындайды.
Сондықтан, халық шаруашылығы саласындағы банк жүйесінің мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз етудегі алатын орны ерекше.
Такырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі. Шағын жәнс орта бизнес субъектілерін несиелеудің ғылыми негізіне тереннен қалам тартқан батыс елдерінің осы салада зерттеулер жүргізген маман-ғалымдардың еңбектері кеңінен колданылды. Атап айтқанда, Д. Кейнс, Р. Кэмпбелл, К. Кондратьев, А. В. Чаянов, Й. Шумпетер, П. С. Роуз, М. А. Гольцберг, Дж. Р. Брик, Э. Дж. Долан. Сонымен катар, жұмыста Ресей мен Қазақстанның іргелі зерттеушілерінін еңбектері, оның ішінде Е. Ф., Жуков, Л. Н. Красавина, О. И. Лаврушин, О. Б. Баймұратов, Г. Т. Қалиева, Қ. Қ. Ілиясов, Н. Қ- Мамыров, Ғ. С. Сейітқасымов, М. С. Саниев, Н. Н. Хамитов сиякты ғалымдардың және көптеген басқа да отандық экономистердің еңбектері кеңінен пайдаланылды.
Дегенмен, аталған еңбектерде несиелеудің әдістері мен тәсілдері бүгінгі күннің талабына сай жан-жақты қарастырылған деп айту мүмкін емес. Жалпы несиелеу үдерісінде көптеген мәселелер көтеріліп жатқанымен, нақты шағын және орта бизнесті несиелеу мәселелері әлі де болса ғылыми тұрғыда терең негіздеуді талап етеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - Қазақстандағы орта және шағын кәсіпкерлікті несиелеу мәселелерін талдау, несиелеу үдерісіндегі теориялық және практикалық мәселелерін, сонымен қатар несиелеу үдерісінде кәсіпорын мен банк арасында туындайтын карым-қатынастарды карастыру, сараптау және зерттеу болып табылады.
Аталған мақсаттарга жету үшін мынадай міндеттерді орындалады :
- шағын және орта бизнестің экономикалық дамудағы алатын рөлін көрсету және оның мазмұнын ашу;
- бизнесті дамытудағы мемлекет тарапынан жүргізілетін каржы-несиелік және инвестициялық қолдау саясатына жан-жақты тоқталу;
- кәсіпкерлік субъектілерінің қызметін несиелеудін тәжірибелік мәселелерін қарастыру және оған баға беру;
- шет елдік және отандық несиелеу үдерісінің тәжірибелік мәліметтеріне сүйене отырып шағын және орта бизнес субъектілерін несиелеуге зерттеулер жүргізу;
- бизнес субъектілерін несиелеуді жетілдіруге байланысты ұсыныстар мен тұжырымдар жасау.
Зерттеу пәні ретінде казіргі кезде коммерциялық банктердің шағын және орта бизнес субъектілерін несиелеуді іске асыру барысындағы экономикалық қатынастардың жиынтығы қарастырылады.
Зерттеу объектісі - Қазақстандағы шағын және орта бизнесті несиелеу.
Дипломдық жұмысты зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі -шағын және орта бизнес субъектілерін несиелеуді талдау саласында еңбек еткен шетел және отандық практик-экономистердің, ғалымдардың монографиялары, ғылыми енбектері, ал нормативтік негізі Қазақстан Республикасының заңдары және несиелеу жөніндегі нормативтік актілері, Ұлттық банктің ережелері мен нұсқаулары болып табылады.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы - Қазақстан Республикасында екінші деңгейлі банктердің шағын және орта бизнесті несиелендіруді тиімді дамыту жолдары ұсынылды.
Зерттеудің тәжірибелік маңыздылығы. Зерттеу жүргізу барысындағы алынған жұмыстың нәтижелерін Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктер, сонымен бірге қаржы-несие саласында қызмет аткаратын қаржылық институттардың қызмет етуінде және экономикалық оқу орындарының, қайта даярлау және мамандардың біліктілігін жетілдіру институттарының оқу үдерісін ұйымдастыру барысында қолдануға болады.
Зерттеу әдістері - дипломдық жұмысты жазу барысында экономикалық, статистикалық, ғылыми диалектикалық, дедукциялық және индукциялық әдістер қолданылды.
Дипломдық жұмыс кіріспе, үш тарау, қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде тақырыптың өзектілігі, мақсаты мен міндеттері, объектісі мен пәні, зерттеу әдістері қарастырылған.
Бірінші тарауда - шағын және орта бизнестің экономикалық мазмұны мен бағыттары, Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктердің шағын және орта бизнесті несиелендіру түрлері қарастырылған.
Екінші тарауда - Ақмола облысы бойынша екінші деңгейлі банктердің шағын және орта бизнесті несиелендіруі, шағын және орта бизнесті лизингтік несиелендірудің қазіргі жағдайына талдау жаслған.
Үшінші тарауда - Қазақстан Республикасында екінші деңгейлі банктердің шағын және орта бизнесті несиелендіруді тиімді дамыту жолдары және оның проблемалары қарастырылған.
Дипломдық жұмыстағы зерттеудің нәтижелері қорытындыда жинақталған.
- 1 ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІ НЕСИЕЛЕНДІРУІН ТАЛДАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1. 1 Шағын және орта бизнестің экономикалық мазмұны мен бағыттары
Қазақстан Республикасының қазіргі таңдағы даму барысындағы өзекті мәселелердің бірі болып тұрақты әлеуметтік-экономикалық даму арқылы халықтың тұрмыс деңгейінің сапасының артуын қамтамасыз ету болып табылады. «Қазақстан - 2030» стратегиясы, 2015 жылға дейінгі индустриялдық-инновациялық даму стратегиясы мен Елбасының Қазақстан халқына арналған Жолдауында кәсіпкерлік ортаны одан әрі нығайту мәселесіне, оның ішінде ұлттық экономиканы инновациялық технологиялар негізінде диверсификациялауды жүзеге асыруда шағын және орта бизнеске жетекші орын беріліп отыр. Осыған байланысты еліміздегі өзекті мәселелердің бірі - осы аталмыш саланы одан әрі жетілдіріп, өркендету [1] .
Шағын және орта бизнес - жеке және занды тұлғаның өз күш-қабілетін танытуының белгілі бір мақсаттарды - жүзеге асырушының іс әрекетінің тиімді тәсілі. Ол адамдардың өзіне сенімін арттырады, іскерлігін қалыптастырады. Кәсіпкерлік қызметке талдау жасау - оның жалпы экономикалық ой-пікір сиякты ұзақ тарихы мен терең тамырының бар екендігін көрсетеді. Көне тарих пен орта ғасыр ғылымдарында кәсіпкерлік туралы, оның индустриялық кезіне дейін қалай аталғанына қарамастан, ерекше пікірлер қалыптасқан. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде әрбір азаматтың кәсіпкерлікпен айналысуға кұқығы бар. Алайда оны жүзеге асыру қоғам мүшелерінің кез-келгенінің қолынан келе бермейді. Сондықтан, кәсіпкерліктің шын, накты субъектісі - бұған деген алғы шарттары бар, ең бастысы капитал иемдену құдығы бар субъектілер жатады.
Кәсіпкерліктің сонғы нәтижесі өндірілген өнім мен көрсетілген қызмет және ең бастысы - әр кәсіпкер оның тек өзіне тиімдісін, пайдалысын ғана жасайды. Міне, осы себептен кәсіпкерлердің басты мақсаты - өз кәсіпорынының пайдасын барынша жоғарылату немесе шығындарын барынша азайту болып табылады. Ал, кәсіпкердің табысы көбіне оның бизнесті ұйымдастыруына тікелей байланысты. Қызметінің бастапқы кезеңінде кәсіпкер қатаң бәсеке жағдайында нарықтан шығып қалмас үшін өндіріс факторларын жүйелеудің жаңа жолдарын іздейді, яғни, бұл кәсіпкерліктің ең басты мәселесі [2] .
Бірқатар авторлар шағын және орта бизнес монополияланғаң экономика жағдайында маңызы ерекше бәсекелестік ортаны кұрайды деп пайымдайды. Кейбір зерттеушілердің пікірі бойынша, шағын және орта бизнес өзінің табиғаты жағынан монополияға қарсы, ол оның қызметінің әртүрлі жақтарында көрінеді. Бір жағынан ол, монополияны қалыптастырушы элементтердін сирек және қозғалыс жылдамдығының жоғары деңгейде болатындығынан монополиялауға аз ұшырайды. Екінші жағынан тар мамандану және жаңа техниканы пайдалану барысында шағын және орта бизнес ірі қорпорациялардың монополистік позицияларын бұзатын, қауіпті бәсекелес ретінде болады.
Шағын кәсіпкерліктің басқа артықшылықтарынан, автолар айналымдылықтың жоғары жылдамдығымен, құрылыс мерзімдерінің қысқартылуымен, негізгі қорлардың жалпы құнындағы белсенді бөлігінің жоғарлауымен, басқару персоналдарын ұстау шығындарының төмендігімен, ірі капиталды тарту қажеттігінің жоқтығымен қамтылған күрделі және ағымдағы шығындардың тиімді қолданылуынан көреді.
Сонымен, кәсіпкерліктің ұсынылған тұжырымының және шағын және орта бизнестің қолдағы бар тұжырымдарын талдау негізінде, шағын және орта бизнес және шағын және орта бизнесті несиелеу терминдерінің келесі авторлық анықтамаларын көрсетуге болады:
Шағын және орта бизнес дегеніміз - бұл экономикалық-құқықтық жауапкершіліке, қаржылық инновациялық қызметке негізделген, өз табысын алу мақсатында әртүрлі өндірістік, қаржылық тәуекелдерге бара отырып, өндірістің барлық факторларын қозғалысқа келтіретін және меншік иесінің өндірісті басқару үдерісіне жеке қатысуын талап ететін, шаруашылық субъекті.
Шағын және орта бизнесті несиелеу дегеніміз - шаруашылық субъектінің әкімшілік, басқарушылық және қаржы-экономикалық қызметтерін қосымша қарыз капиталыменен қамтамасыз ету үшін, кәсіпкердің өтініші бойынша бизнес жобасы негізінде несиелік мекемелермен берілетін каражат.
Кұрамдас бөлігінің бірі - бизнес инкубаторлары болып табылатын кәсіпкерлік ортаның дамуына ықпал ететін нарықтық инфрақұрлымның қалыптасуы орын алды. Қазіргі уақытта бизнес инкубаторлар 10 облыста құрылған. Жалпы елде 31 бизнес инкубаторлар қызмет атқаруда. Бизнес инкубаторлар территориясында өндірістің түрлі саласында 200-ден астам кәсіпорындар әрекет етуде [3] .
Соңғы кездерде ШОБ-ті қолдауды және дамытуды реттейтін заңнамалық және нормативтік база құрылды. Кәсіпкерлікті қолдаудың және дамытудың бұрынғы мемлекеттік бағдарламаларға ( 2001-2002 жж, 2003-2005 жж, 2006-2008 жж. ) талдау оларды іске асыру республикада кәсіпкерлік секторды қалыптастыруға және дамытуға оң әсер еткенін көрсетті. Тауарлар мен қызметтер көрсетудің бәсекелі нарығы құрылды және шағын кәсіпкерлікті қолдаудың және дамытудың институтционалдық шаралары айқындалды.
Нарықтық реформалар жылдарында кәсіпкерлік сектор қоғамда елеулі орынға ие болды. Ресми статистика деректері бойынша республикада осы сектор дамуының оң серпіні, шағын және орта бизнес субъектілерінің тұрақты өсуі 2007 жылы 521, 5 мың шағын кәсіпкерлік субъектілері есепке алынған, оларда шамамен 1, 2 миллион адам жұмыс істейді. Шағын кәсіпкерлікте жұмыс істейтіңдердің үлес салмағы жұмыс істейтіндердің жалпы санының 17, 6%-ын құрайды.
Экономикасы жаңа дамып отырған елдер үшін орта және шағын бизнесті жандандыру шешуші рөл атқарады. Кәсіпкерлік қызмет бұл елдер үшін дағдарыстан алып шығатын бірден-бір сара жол болып отыр. Оның аясында жалпы ішкі өнімнің үлес салмағын артып, экономикалық тұрғыдан жұмысқа жарамды тұрғындар жұмыспен қамтамасыз етіледі. Бұл индустриалды, дамыған экономикасы бар және өтпелі кезеңді басынан кешіріп отырған елдер экономикасы үшін тым жағымды көрініс. Ол бәсекелестікке сай келе алатын динамикалық диверсификациялық бағытта халықтың жұмыспен камтамасыз етілуіне, оның әлеуметгік тұрмыс жағдайын көтеретін шын мәніндегі қуатты экономикаға жол ашады [4] .
2008 жылы шағын кәсіпкерлік субъектілері тауарлар сату мен қызметтер көрсетуден 625, 5 млрд теңгеге жуық сомада кіріс алды. Елдін жалпы ішкі өнімінің құрылымындағы шағын кәсіпкерліктің үлесі осы жылдын алдын ала жасалған қорытындылары бойынша 2007 жылмен салыстырғанда 2, 9%-ға өсуге және 19, 5%-ды кұрауға тиіс. Шағын кәсіпкерлікті реттеудін, нормативтік құқықтық негізі құрылды. 2006-2008 жылдардың ішінде Қазақстан Республикасының Салық кодексіне шағын бизнес субъектілері үшін салық ауыртпалығын одан әрі төмендетуге байланысты өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Банк секторын тұрақты дамуы қаржылай қызметтер көрсету нарығын дамытуға және шағын кәсіпкерлік кәсіпорындары активтерінің ұлғаюын ынталандыратын қаржы-кредиттік қамтамасыз етудің көп деңгейлі жүйесін әзірлеуге мүмкіндік береді.
Дегенмен, зерттеу барысында шағын және орта бизнес алдында тұрған проблемалардың жеткілікті екендігі анықталды және олар терең ғылыми ізденісті талап етеді. Шағын және орта бизнестің дамуына кері әсер ететін бірқатар факторларды былайша топтауға болады:
Кесте 1 - Шағын және орта бизнестің дамуына кері әсер етуші факторлар
Кедергілер
2004 ж.
2007-2008 жж.
1. Салық саясаты
2
4
2. Жалпы экономикалық жағдайдың тұрақсыздығы
1
3
3. Несие саясаты
4
1
4. Өнімді өткізу мәселесі
-
2
5. Шикізатпен қамтамасыз ету мәселесі
5
6
6. Мемлекеттік органдармен өзара іс-кимыл
3
5
Ескерту - автормен құрастырылған [51]
Келтірілген мәліметтерден көріп отырғанымыздай Қазақстан нарығында шағын кәсіпорындардың тиімді қызмет етуіне кедергі болып отырған мәселелердің бірі - салық саясатының жетілмегендігі. Қазақстандағы шағын және орта бизнесті дамыту факторларын атайтын болсақ онда мына төмендегі жағдайды көруге болады. Аталған мәселелерді салық заңнамасында шешу үшін мыналар кажетті болып келеді:
- жаңа өндірістік - инновациялық кәсіпорындарға салық салудың жеңілдетілген режимін енгізу;
- өндірістік сектордағы кәсіпорындардың несиені өтеу кезінде салық салу процедурасын қайта қарау;
- ынталандырушы салық режимін орындау жолымен шағын бизнеске жанама қаржылық талдау көрсету;
- салық саясаты шағын және орта кәсіпкерлік субъектілер санының өсуін ынталандырушы, жұмыс орындарының өсуіне, өндірілген жұмыстар мен көрсетілген қызметтердің экономикалық реттеушісі болуы керек [5] .
Шағын және орта бизнес субектілерінің жұмысына кедергі болатын мәселелердің екінші түрі - жалпы экономикалық жағдайдың тұрақсыздығы. Яғни, АҚШ доллары бағамының тез өзгеретіндігі, макроэкономикалық жағымсыз өзгерістерге байланысты инфляция және жоғары тәуекелдер, әлемдік қаржы дағдарысының орын алуы және т. б.
Үшінші орында кәсіпкерлер несиені алу кезінде туындайтын қиыншылықтар мәселесі. Шағын кәсіпкерліктің дамуына кедергі келтіріп отырган бұл мәселе субъектілердің өзінің инвестициялық және айналымдағы мұқтаждарын қамтамасыз ету үшін жеткілікті каржы ресурстарының жоқтығы болып табылады. Республика бойынша шағын жоне орта бизнес субъектілермен жүргізілген анонимді сауалнаманың мәліметтері бойынша, шағын бизнестің алдында тұрған ең негізгі мәселе-несиелік ресурстарға шығу жолының қиындығы.
Төртінші мәселе - шикізатпен камтамасыз етілуі мен өнімді өткізуі. Өнімді өткізу кезінде қиыншылықтардың пайда болуының бірден-бір себебі - бәсекелестік ортаның жоғарылылығында. Шағын кәсіпкерліктің дамуына кері әсер ететін басқа да факторлар шағын кәсіпкерліктің қызметін реттейтін қолданыстағы заңнамадағы нормалардың жетілдірілмеген және кей жағдайда нақты нормалардың болмауы болып табылады, бұл әкімшілік кедергілерді ұлғайтуға әкеледі.
Шағын бизнесті дамытудағы және жұмысбастылық мәселесін шешудегі мемлекеттік саясатын жасап, жүргізу үшін жоғарыдағы факторларды бөліп көрсетуге болады. Аталған факторлар өз кезегінде шағын және орта бизнестің дамуын тежейтіндіктен бірінші кезектегі міндеттерді анықтауға мүмкіншілік береді.
Шағын және орта бизнес қызметін арттырудың негізгі нәтижелері кестеде көрсетілген. 2003 жылды базалық жыл деп алып 2008 жылмен салыстыратын болсақ, сонғы жылдары тіркелген кәсіпорындар мен қызмет ететін бизнес субъектілерінің әлдеқайда азайғанын байкауға болады. Мысалы, тіркелген шағын кәсіпкерлік субъектілері 22, 6%-ға төмендеген.
Кесте 2 - Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің кұрылымының өзгеру деңгейі
Көрсеткіштердің
аталуы
Жылдар
- шағын кәсіпорындар, мың
бірлік
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz