Туберкулез ауруының түрлері
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
НЕГІЗГІ
БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...5
1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ
ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...5
1.1 Ауа – тамшы жолымен берілетін
бактериялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1. Туберкулез індетінің
тарауы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... 7
2. Дифтерия ауруы туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
..11
3. Туберкулез ауруының
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..13
1. Өкпе
туберкулезі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... 13
2. Кеуде ішіндегі көк ет
туберкулезі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
.15
3. Сүйек буын
тберкулезі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ...16
4. Без
туберкулезі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ...17
4. Туберкулез ауруын тарататын
микробактериялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
1.5.1 Туберкулез микробтарының
типтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
1.6 Дифтерия ауруын тарататын
микробактериялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
1.7 Микробактериялардың адам организіміне таралу
жолдары ... ... ... ... ... ...21
1.8 Алдын алу
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..24
1.8.1 Туберкулездің алдын
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 24 1.8.2 Дифтерияның алдын алу мен күресу
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
1.9 Емдеу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...27
1.9.1 Хирургиялық жолмен
емдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.33
1.9.2 Дәрімен
емдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 36
1.10 Науқас адамның ішетін
тамағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .38
1.11 Науқас адамның
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...45
1.12 Туберкулез ауруын асқындырмау үшін алдын ала жүргізілетін
шарала ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
2 ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛДАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ
2.1 Зерттеу
материялы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 51
2.2 Жұмыстың жүргізілу
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..51
2.3 Зерттеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 52
3. ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ
3.1 Туберкулез және дифтерия ауруларының жалпы
көрсеткіштері ... ... ... ...53
3.1.1 Дифтерия бақылаудағы
инфекция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
3.2 Туберкулез ауруының қарқынды түрде даму
себебі ... ... ... ... ... ... ... . ... ..57
3.3 Туберкулездің көптеген дәрілерге төзімді түрлері: арту механизмдері мен
себептері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62
3.4 ТБ таралуын тоқтату мақсатындағы
шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..66
ҚОРТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .69
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі:
Бүгінгі күні бүкіл әлем бойынша туберкулез мәселесі өзекті
мәселелердің қатарында тұр. Бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымының берген
бағасы бойынша 2 млрд. халық, жер шары халықтарының 13 бөлігіне тең,
туберкулездің микобактерияларын жұқтырған. Дертті жұқтырған 10 адамның 1-і
өмір бойында туберкулездің белсенді түрімен ауыратын науқасқа айналады.
Дерттен айығып шығуға мүмкіндік болғанымен, күн сайын жер бетінде бұл
аурудан 5000 адам көз жұмады!
Қазіргі кезде көптеген жаңашыл әдістердің, арнайы диагностикалық
тәсілдерінің эпидемияға қарсы шаралардың қолданылуына қарамастан, көптеген
проблемалар кездеседі, этиотропты терапияны қолданғанда,
микроорганизмдердің дәрі дәрмектерге төзімділігі ұлғаяды.
Адамның жалпы паталогиясындағы жұқпалы аурулардың маңызын ескере
отырып, жұқпалы патологияны оқыту келешектегі мамандарды практика және
теория түрінде сапалы дайындау маңызы зор. Және жаңа емдеу тәсілдерін
қарастыру қажет.
Ғылыми медицина жетістіктеріне қарамастан, жұқпалы аурулармен ауру
деңгейі әлі де жоғры болып қалады. Жақсы білетін аурулардың көптеген
клиникалық көріністері өзгерді, олардың ағымы ауырлап, кей кездерде
летальды жағдайлардың себептері болды немесе созылмалы процеске соқтырды,
бұл қоғамға әлеуметтік- эканомикалық жетіспеушілігін әкеледі.
Техникалық ғылыми зерттеу жетістіктерін қолдана отырып, көптеген
инфекциялық ауруларды емдеуіндегі жетістіктерін ескере отырып, қазіргі
кезде жаңа инфекцилық патологияны, белгісіз ауруларды зерттеу жалғасып
жатыр.
Жұмыстың мақсаты: туберкулез ауруының қарқынды түрде даму себебін
анықтау.
Нысана: Ауа – тамшы жолдарымен берілетін бактериялариялардың
биологиялық қасиеттерін талдау арқылы олар туғызатын жұқпалы аурулардың
тиімді және нәтижелі алдын алуда биотехналогиялық тәсілдері.
Жұмыстың міндеттері:
- ҚР-ғы туберкулез және дифтерия ауруларына салыстырмалы талдау
жасау.
- Ақмола облысы бойынша туберклезге талдау жүргізу.
- Туберкулез және дифтерия ауруларын жас ерекшеліктеріне байланысты
талдау жүргізу.
- Туберкулез және дифтерия ауру қоздырғышының төзімділік салдары.
- Туберкулез және дифтерия ауруларының таралу себептерін анықтау.
- емдеу нәтижелерін қарастыру.
Ғылыми жаңалығы: Туберкулез микобактериялырының таралу, дифтерияның
микобактерияларының таралмау себептерін анықтау.
Жұмыстың теориялық және практикалық маңызы: жұмыс барысында
жүргізілген зерттеулер қортындысы туберкулездің алдын алу және емдеу
барысында қолданылмақ.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
1.1 Ауа – тамшы жолымен берілетін бактериялар
Ауру адамнан cay адамға жүғатын жұқпалы аурулар бар екендігін адамдар
инфекциялық аурулардың таралу заңцылығы мен даму себептерінің ашылуына
дейін ежелгі заманда байқаған. Гиппократ, Фукидида және Ежелгі Қытай,
Үндістан, Египет дәрігерлерінің шығармаларында Жойылған құлататын
аурулар кездесетіні туралы сипатталған.
1546 жылы итальян профессоры Джироламо Фракастороның (1478-1553)
контагий - өте белсенді тірі заттардың қасиеттері туралы сипаттап О
контагии, контагиозных болезнях и лечении кітабын жарыққа шығарған. Бірақ
сол кезеңде Фракасторо езінің керемет гипотезасын дәлелдей алмады, Бұл
кезеңце тек қана аурудың белгілері, олардың жұқпалылығы сипатталған,
білімдер толықтырылды, жұқпалы аурулардан түрлі қорғаныс, алдын алу
шаралары сынақтала бастады.
Голландық табиғи зерттеушісі Антоний Ван Левенгуктың (1632-1723) ұзақ
өмір сүрушілерді ашуы, жұқпалы инфекциялық аурулар туралы ілімің, жаңа
ғылым -микробиологияныңдамуынажолсалды.
Инфекциялық аурулардың эпидемиологиясы, этиологиясы, клиникасы
диагностикасы, емі, алдын any шаралары туралы жаңашыл көзқарастардың
қалыптасуы үшін көптегөн әлемдегі ғылымдардың уақыттары мен күштерін қажет
етті.
Луи Пастер (1822-1895) микробиологиямен шұғылданып табиғатта іріп-шіру
кезіндегі микроорганизмдердің рөлін, микробтардың өз бетінше пайда болу
мүмкін еместігін дәлелдеді, ғылыми түрде залалсыздандырудыңжәне
пастеризацияның негізін ҚҮРДЫ.
Оның жұмысы физиология мен биохимияның микробтарын зерттеумен
байланысты, қабілетті және қабілетсіз механизмі қалыптасты. Л.Пастер әр
түрлі жұқпалы аурудың қоздырғыштарымен тәжірибелер еткізді.
Микроағзалар әлсізденіп, ауруды қоздырмайтынын, соның негізінде жасанды
жолмен пайда болған веруленттік микробтардың нашарлау нәтижесінде вакцина
жасап,жүқпалы аурулардыңалдын алу әдісін зерттеп дайындады,
Пастердің замандасы Роберт Кох (1843-1910) түйнеменің қоздырғышын
зерттеу жұмысын орындап, қоздырғыштың даму циклын сипаттады, түйнеменің
бациллалар спорасының бар екенін ашты және оның аурудың таралуындағы,
сақталуындағы эпидемиологиялық маңызын айтты.
1882 ж. Р.Кох туберкулез қоздырғышын ашқанын хабарлады, морфологиялық
қасиеттерін, қоздырғыштың табу әдісін сипаттады. Осы жаңалығы үшін Р.Кохқа
Нобель сыйлығы берілді. Иммунитеттің фагоцитарлық теориясының ашылуы И.М.
Мечниковке (1845-1916) жатады, ол фагоцитоздың қызметін лейкоциттердің екі
түрі: макрофагжәне микрофаг атқаратындығын дәлелдеді [1].
НИ. Мечников осы клеткалар тек қана морфологиялық түрде бөлінбей,
сонымен қатар организмде әртүрлі қорғаныс қызметін орындайтынын дәлелдеген.
Иммунология саласындағы еңбектері үшін И.И Мечников (1854-1915) және
неміс дәрігері П. Эрлих Нобель сыйлығының лауреаты болды.
Эдуард Дженнер (1749-1823) шешекке қарсы егілудіңтиімді әдісін ашты.
Д.И. Ивановский (1864-1920) еңбектерімен 1892ж, ұсақ бөлшектердің бар
екендігін дәлелдеді. Вирустардың ашылуы инфекциясы туралы ғылым дамуының
өрлеуіне әкелді.
Н.Ф.Гамалея (1859-1949) иммунология теориясының дамуын жалғастырып
бактериофагия құбылысын ашты. Орыс медицинасының классигі С.П. Боткин (1832-
1889) еңбектері ерекше орын алады, инфекциялық гепатиттің Боткин ауруы
катаралды сарғаюдың инфекциялық негізі екенін дәлелдеді. Одан басқа ол іш
сүзегі, бөртпе сүзегі, қайталама сүзектердің клиникалық көріністерін
сипаттады.
СП, Боткиннің оқушысы Н.П Васильев (1852-1891) бірінші клиникалық
иктеро-геморрагиялық лептоспироздың патологиялық анатомиясын және
клиникалық көрінісін сипаттады, кейінірек Васильев-Вейль ауруы деп
аталды.
Н.Ф. Филатов (1847-1902) балалардың инфекциялық ауруларын оқуға үлкен
үлес қосты. Ол қызылшаның алғашқы кезеңде негізгі клиникалық белгісі болып,
ауыз қуысының шырышты қабатының түсуін, сонымен қатар ол инфекциялық
мононуклеозды сипаттады, қазіргікезде оны Филатов ауруы деп атайды.
Инфекциялық аурулардың негізгі оқу белімі - белсенді емдеу әдістерін
табу.
1821 жылы алколоид хинин алынды. Ол хин ағашының қабығының эсер етуші
агенті. Осы уақыттан бастап жүқпалы инфекциялық аурулардың химиотерапия
ілімінің даму жылдары болып саналады. XX ғасырдың 30-шы жылдарында
синтетикалық сульфаниламидті препараттар алынды, ал 1941 жылдан бастап
антибиотик ғасыры басталды [2].
Ағылшын микробиологы Александр Флемингтің (1881-1954) байқауы өте
маңызды орын алды, ол 1929 жылы жасыл балдырдың стафилококка (Penicillium
notatum) және басқа да бактерияларға жою әсерін байқады. Кейінірек кептеген
әлемдегі ғалымдардың көмегімен әртүрлі антибиотиктердің жасалу әдістерін
шығарды, пенициллин олардың негізі болып саналады. Жаңа антибиотиктерді
іздестіружәне оларды қолдануәлідежүріпжатыр.
Инфекциялық аурулардың патогенезін, клиникалық керінісін, емін, алдын
алу шарасын қазіргі кезде зерттеуде ғалымдардың бірі А.Ф. Билибиннің үлесі
зор (дизентерияны, іш сүзегін, туляремияны, бруцеллезды емдеу).
К.В. Бунин - өзінің ғылыми клиникалық иммунологияны зерттеулеріндегі
негізгі бағыты инфекциялық аурулар диагностикасының деңгейін көтеру деп
саналады.
В.И. Покровский – іріңді мененгидттің патогенетикалық және этиотропты
Терапиясын зерттеуде және оның дамуында үлкен үлес қосты, ішек инфекциялары
кезінде сулы – тұзды терапия әдістерін қолдануды ұсынды.[3]
Инфекциялық аурулар ғылымының дамуында Қазақстандық ғалымдардың
үлесі мол:
- Т.Н. Никонова – дифтерияның емі және диагностикасы, вирусті
гепатиттердің емі және нәтижесі.
- Р.С. Идрисова - өзінің ғылыми жұмыстарын балалардағы инфекциялық
патологияға, соның ішінде балалардағы вирустық, бактериялық аурулардың емі
мен диагностикасының проблемаларына арналған.
- М.К. Сапарбеков пен Т.Е. Чакликовтің Қазақстандағы АИТВ жұқпалы
эпидимиялогиясын және оның алдын алу шарасын зерттеген.
- К.Б. Құрманов – бруцелездің емі, алдын алу шарасы, иерсиниоздың
проблемаларын зерттеген.
Техникалық ғылыми зерттеу жетістіктерін қолдана отырып, көптеген
инфекциялық ауруларды емдеуіндегі жетістіктерін ескере отырып, қазіргі
кезде жаңа инфекцилық патологияны, белгісіз ауруларды зерттеу жалғасып
жатыр [4].
1.2 Туберкулез індетінің тарауы
Совет медицинасының қолы жеткен жетістіктерне қарай халқымыздың
медициналық мәдениеті де артып келеді. Совет медицинасында жүрек, өкпе
сияқты ірі-ірі операция жасап емдеу үйреншікті іске айналды. Мұның өзі
жұртшылықты медицина күшіне сенімін күшейтіп, оның жаңалықтарын білуге
ынтасын артыра түсуде.
Дәрігерге кездескен жерде жұрттың қояр сұрағы көп,өйткені әркім өз
сырқатының жай – жапсарын білгісі келеді. Мінеі осындай адамдар арасынан
біз өкпе ауруларымен ауыратындарды да жиі кездестіреміз.бұлардың біреулері
тиісті емді мезгілінде алса, ал екінші біреулерінің ауруды асқындырып та
алғанын байқаймыз. әрине бұл адамдарды көргенде дәрігер де іштей ренжиді.
Мезгілінде қолға алса, жазылмайтын ауру аз. Мысалы: туберкулез бұрын ем
қонбайтын сырқат еді, қазіргі күнде бұдан емделіп айығу негізгі жолға
қойылды. Сол сияқты рак ауруы да келешекте осылай шешілмес деп кім айтады.
Өткенге ұңілсек, бұрын зілді індет болып тараған шешек,сүзек,оба сияқты
аурулардың қаншама адамды қазаға ұшыратқаны мәлім. Қазір бұл аурулардан
еліміз тазарды. Мұның өзіне совет медицинасының күші және халқымыздың
мәдениеті көтерілуі арқасында қол жетіп отыр .
Біздіңше өкпенің сырқаттары жөнінен әркімнің түсінігі болып, ал ауыра
қалған жағдайда саналы түрде емделіп, келешекте оны асқындырмау жағын
көздеп, режим сақтап жүргендері жөн.
Өкпе аурулары халық арасында жиі кездеседі. Өмірінде ең болмаса салқын
тиіп, жөтеліп ауырмайтын адам аз. Шынында жөтел көп сырқаттың белгісі.
Бірақ ол кандай жөтел? Қолқа мен кеңірдектің кілегей қабықтарының
қабынуынан ба? Әлде бронх, өкпе ұлпаларының түрлі өзгеріске ұшырауынан
болған жөтел ме?Оны ауырған адамның өзі де сезбеуі мүмкін.
Совет Одағында еңбекшілердің тұрмыс жағдайы мен денсаулығының жақсара
беруіне ерекше көңіл бөлінді. Бұған түрлі ауруларға қарсы күресетін
мекемелердің, ауруханалардағы төсек орындардың үздіксіз көбейіп, өсіп
отырғандығын айтудың өзі жеткілікті болады.
Ауру белгілері неғұрлым ерте білінсе,оған тиісті алдын алу шаралары
дер кезінде қолданылса қандай аурудың болса да зардабы жойылып, күші
азаятындығы мәлім. Осындай алдын алуға болатын аурулардың бірі –
туберкулез. Туберкулнзге қарсы күресу мәселелерін зерттеу жұмыстары
арнаулы туберкулез ғылыми - зерттеу институтарында жүргізіледі. Осы арнаулы
мекемелерден басқа туберкулезге қарсы күресу шараларыжер – жердегі
ауруханаларда, санаториде, демалыс орындарында жалпы алғанда бүкіл мемлекет
көлемінде жүргізіліп отырылады. Үкімет туберкулезбен ауырған адамдардың
қызмет жағдайына қарасып, олардың жұмысына жеңілдік туғызатын бірнеше
зеңдар шығарды [5].
Фабрикалар мен заводтар жанындағы медицина және санаторий бөлімдері
өндіріс орында тазалық сақтау жұмысын жолғақою үшін күреседі; жаңадан
көптеп салынып жатқан құрылыстардың бәрінде де күн түсетін үлкен терезелі,
таза ауалы кең үйлер, шомылатын, қол жуылатын және қайнаған сулы, көтеріңкі
тазалық орындары бар. Олар үй іші ауасын жаңғыртып отыратын желдеткіштермен
жабдықталған.
Капиталистік елдерде туберкулезді тудыратын жағдайлар, туберкулезді
әлеуметтікдерт ететін,қалың бұқараның бойға сіңген ауру ететін жағдайлар
біздің елімізде толық жойылған.
Біздің елімізде туберкулезге қарсы шара қолданатын орындардың
алдына қойылатын міндет – тек ауруларды емдеу ғана емес, емдеуге дер
кезінде, нағыз ем қонатын уақытында кірісу жөнінде әртүрлі шараларды
қолдану болып табылады. Сондай- ақ туберкулез ауруының алдын алу жөнінінде
сақтық шаралары да қолданып отырады.
Осы айтылған шаралардың арқасында совет одағында туберкулез ауруы
Батыс Европадағыдай кең өріс алған жоқ және туберкулезбен ауыратындардың
саны жылдан жылға кеміп келеді.
Бүгінгі күні бүкіл әлем бойынша туберкулез мәселесі өзекті
мәселелердің қатарында тұр. Дүние жүзілік денсаулық сақтау ұйымы 2008 жылы
туберкулезді төтенше де ерекше өзекті мәселе деп жариялады. Бүкіләлемдік
денсаулық сақтау ұйымының берген бағасы бойынша 2 млрд. халық, жер шары
халықтарының 13 бөлігіне тең, туберкулездің микобактерияларын жұқтырған.
Дертті жұқтырған 10 адамның 1-і өмір бойында туберкулездің белсенді түрімен
ауыратын науқасқа айналады. Дерттен айығып шығуға мүмкіндік болғанымен, күн
сайын жер бетінде бұл аурудан 5000 адам көз жұмады [6].
1882 жылы 24 наурызда Роберт Кох туберкулез таяқшасын ашып, аурудың
жұқпалы екендігін дәлелдеді. Осыған байланысты Бүкіләлемдік денсаулық
сақтау ұйымы 24 наурыз күнін Бүкіләлемдік туберкулезбен күрес күні деп
жариялады. Оның көздеп отырған негізгі мақсаты қоғамның және халықтың
назарын туберкулез мәселесіне аудару.
ҚР Үкіметі туберкулез ауруын азайту мақсатында туберкулезге қарсы
күресудің ұлттық бағдарламасын қабылдады .Онда республика көлемінде
туберкулезбен ауыратындарды тегін емдеу және тегін тексеру қарастырылған
[7].
DOTS (Directly Observed Treatment Short-course) – бағдарламасы
Қазақстанда 1994 жылдан бастап енгізілді. Бұл бағдарламаның негізгі
міндеттерінің бірі туберкулездің алдын алу және емдеу. DOTS бағдарламасында
науқастардың міндетті түрде қысқа мерзімді химиятеропиясы бар ем алу
қарастырылған. Нәтижесінде 85% науқас емделіп шығады, басты мәселе 70%
науқасты дер кезінде анықтап емдеу. Бағдарлама барлық елдерде енгізіліп ТБ
үкімет деңгейінде шешілуі қарастырылған, яғни, тек денсаулық сақтау
органдары ғана емес, мемлекет тарапынан да көңіл бөлінуі қажет.
DOTS әлемдегі жалғыз ТБ қадағалауға алынған стратегия. Мұндағы маңызды
жағдайлардың бірі: ТБ ауруының алдын алуына және емделуіне науқастың өзі
емес денсаулық сақтау мекемелері, яғни дәрігерлер жауапты .
DOTS бағдарламасының негізгі 5 шарты бар. Егер бұл бес шарттың біреуі
орындалмаса, онда аурудың алдын алу,емдеу мүмкін емес:
1. Науқастарды дер кезінде анықтау, өйткені олар ауруды
таратушылар. Таратушыларды анықтамайынша біз бұл дерттен құтыла
алмаймыз.
2. Ем алуын қадағалау. Науқас адамның дәріні дер кезінде қабылдау,
дәрі қабылдау дәрігерлердің бақылауында өтеді немесе арнайы
оқыталған адамдар қадағалау тиіс.
3. ТБ ауратын адамның толық ем алғанын қадағалау, және толығымен
емделіп шыққанын тексеру, өйткені науқас толық емделмесе, ол
басқаларға жұқтыруы әбден мүмкін. Емдеу барысында науқасты 2
айдан кейін және емдеу аяқталған кезде толық тексеру қажет.
дәрігерлер тексеру нәтижелерін міндетті түрде өз есебінде
көрсету қажет.
4. Емдеу барысындағы қабылданатын дәрілердің мөлшерін және дұрыс
тәртіпте қабылдануын қадағалау. DOTS-тың маңызды шарттарының
бірі емді толығымен алу және керекті дәрі-дәрмектердің науқасқа
қол жетімді болуы тиіс.
5. DOTS бағарламасын міндетті түрде мемлекет қолдауы қажет. өкмет
тарапынан кереті шаралар қолдануы және қажетті мөлшерде қаржы
бөлінуі тиіс.
Көптеген дамыған елдерде ТБ ауруы аз кездеседі соның әсерінен летальды
жағдайлардың тіркелуі аз. Өйткені дамыған елдерде халықтың әлеуметтік
жағдайы жақсы, ал ТБ біз білетініміздей әлеуметтік жағдаймен тығыз
байланысты, бірақ бұл елдерде ТБ аз тіркелуі бұған ғана байланысты емес
сонымен қатар эканомикасы жақсы дамыған елдерде бұл дертпен күресуге көп
көңіл аударылып жеткілікті мөлшерде қаржы бөлінуде.
Кейбір елдерде мемлекет және денсаулық сақтау ұйымы бұл инфекцияға
көңіл аудармайды. Солардың ішінде бұл дерт кеңінен таралған 13 мемлекет бар
Дүниежүзіндегі барлық тіркелген науқастардың 70% осы елдерде. Бұлар −
Пакистан, Индия, Бангладеш, Таиланд, Индонезия, Филиппины, Китай, Бразилия,
Мексика, Россия, Эфиопия, Заир ижәне Оңтүстік Африка.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ұсынған ДОТС бағдарламасын
жүзеге асыру, туберкулез науқасының алдын алу,анықтау, емдеу жұмыстары
ауданда 1999 жылдан бері қолға алына бастады. Бұл ретте туберкулез
науқасын анықтаудың қарапайым әрі арзан тәсілі – бакскопиялық тәсілмен
туберкулез таяқшаларын бөлетін науқастардың қақырығын тексеру арқылы
анықтауға жете мән берілуде.
DOTS плюс бағдарламасы Қазақстанда 1999 жылы енгізілді.
Елді мекендерде Тубергулезге қарсы күрес күні ұйымдастырылып
жұртшылықпен пікір алысу ісі назарда.
Бір аландатын жайыт – соңғы жылдары науқастар арасында туберкулез
таяқшаларының дәрігерлерге тұрақты түрлері, яғни туберкулездің негізгі
дәрілеріне сезімталдығы жойылған түрлері етек алуда. Экалогиялық нашар
аймақта тұрғандықтан болар [8].
1.3 Дифтерия ауруы туралы түсінік
Дифтерия (Diphteria) – фебринді қабықша түзе отырып, қабынуды
жеделдетін жұқпалы ауру. Бұл кеселді қазқша күл дейді. 1923 жылы Рамон
дефтерияға қарсы анотаксин енгізу арқылы егуді ұсынды.
Совет үкіметінің кезінде ақ дифтерия өте сирек кездесетін, ал
летальды жағдай мүлдем кездеспейтін деңгейге жетті. Бұл дерт көптен бері
қауіпті болып саналмайды, қазіргі кезде дифтерияны Роман айтқандай
аналардің жауы- деуге болмайды.
Романның анотаксині медецинада тез арада таралып қолданыла бастады,
балар ағзасына зиян келтірмейтін, дифтерияға төтеп бере алатын егуге
арналған препарат болып есептелінеді. Бұл препаратты барлық елдерде
медецинада қолданбастан бұрын, анотаксинді зерттеуге көптеген жылдар кетті
[9].
Тыныс жолдарының антропоноз тобына жататын індеттер жұқпалы
ауруларының денін құрайды. Тек олардың кейбір түрлері зооноздар, ал
туберкулез – антропозооноз. Олар адамдар арасында кең тараған және әлемнің
барлық түкпірінде кездеседі. Тыныс жолдар ауруының (ТЖА) қоздырғыштары жас
өспірімдерді жиі жарақаттайды, сондықтанда оларды балалар ауруына
(дифтермя, көкжөтел, скарлатина-жаншау және т.б.) жатқызады. ТЖА кең тарауы
және нәтижелі алдын алу шараларының толық шешілмеуі, олардың әлеуметтік-
экономикалық маңыздыығын анықтайды. Кейбіреулері (дифтерия, көкжөтел,
менингококты және гемофильді аурулар) иммундық реттейтін ауруларға жатады,
яғни олармен жемісті күресу үшін тұрғындарды жоспарлы түрде тән
вакцинациялау іске аырылады.
Осы топқа жататын барлық ауру қоздырғыштарының берілу механизмі
аэрозольды (аспи-рационды) болып саналады, ол ауа-тамшы және ауашаң жолда-
рымен іске асады, сондықтан олар кең тарайды. Эпидпроцеске тұрғындардың ай-
тарлықтай бөлігі қатысады және ауру оқиғасы жылдың суық мезгілінде жиі
тіркеледі.
ТЖА қоздырғыштары сезімтал адамдар арасында жеңіл және жылдам
тарайтындақтан сыртқы ортада, туберкулез микобактериясынан басқасы,
төзімсіз келеді , олар өздерінің филогенетикалық дамуында қоршаған ортаның
қолайсыз жағдайларына төзімділік қасиеттер жасауға (икемделуге) қажеттік
болмаған.
ТЖА барлық, вирустардан басқа, қоздырғыштары антибиотиктерге сезімтал
келеді, дегенмен олардың арасында кейбір антибиотиктерге тұрақтыларыда
кездеседі (тубкркулез және басқалары), бұл құбылысты осы дәрі-дәрмектерді
ұзақ жылдар бойы пайдаланумен түсіндіруге болады.
Кейбір бактериялар мен микоплазмаларда сыртқы көріністері ұқсас
тыныс жолдарының ауруларын шақырады. Соларды анықтап диагноз қою өте
қиынға түседі, сондықтан Қазіргі кезде біріктіріп қарқынды тыныс
жолдар ауруы (ҚТА) – деп диагноз қою жиі кездеседі. ҚТА - ең кең етек
жайған аурулар, олардың құрамына жұқпалы және жалпыда аурулар кіреді
[10].
Дифтерия – аэрогенді (аспирационды) механизмімен берілетін, улану және
мұрын, мұрынжұтқыншақ, кеңірдек, қолқада фиброзды-қабыну процесімен, кейде
ауыр асқыну белгілерімен (ісіп ауру, жүрек қабыну, нерв жүйесінде ауытқу)
сипатталатын антропонозды респираторлы қарқынды жұқпалы ауру.
1- сурет. Бадамша бездегі қабыршақты қақты қақ, бір жерге жиналған.
Егілген балардың дефтерияға шалдығуы антитоксикалық иммунитеттің
төмендеуіне байланысты. Бұның себептері: белсенді егілудің уақытылы
жүргізілмеуі ( мысалы: жедел риспираторлы ауру себебінен егілу уақытының
ұзаруы), мидың ауыр жұқпалы- уақыттық зақымдалуы.
Ауыз қуысының дифтериясы егілген балаларда тек бадамша бездерін ғана
зақымдап, жеңіл түрде өтеді. Дифтерия кезінде қабықша оңай алынады, қанау
аз болып, ауыз қуысы 4- 7-ші күні тазарады. Ауыз қуысының дифтериялық
асқынулары оның уфыттық түрінде кездеседі, оның ішіндегі қауіпті асқыну –
жедел миокардит (жүрек бұлшық етінің қабынуы ) болып табылады. Ол ерте ( 9
күнге дейін) және кеш (9 күннен кейін) болып бөлінеді, егер миокардит ерте
дамыса, өте қауіпті. Жүрек бұлшық етінің өзгерістерімен бірге бауырдың
көлемі ұлғаяды, құсады. Баланы сырттан қарағанда немқұрайлылық байқалады,
өлімнен қорқаныш сезімі, сұп сұр боп, көгеру белгілері байқалады, аяқтары
ісіп жүрегі ауырады. Бауырдың тез ұлғаюы іш ауруына әкеледі. Тамыр соғуы
өте әлсіз, жүрегі тез соғады. Балада құсу және ішінің ауруының соңы өлімге
алып келуі мүмкін, негізінде миокардит кезінде өлім 50 % құрайды. Тағы бір
асқыну түрі – полирадикулоневрит. Полирадикулоневрит кезінде шектері жүйке
талшықтары зақымдауымен ( жұмсақ таңдайдың салдануы) басталады: үні дұрыс
шықпайды, шашалады, сұйықтық мұрынға түседі, таңдай пердешесі төмен түсіп
келеді. Жұмсақ таңдайдың салдануымен бірге аққомодациялық мешелдену жиі
болады. Аурудың 35-40 күнінде барлық бас –ми жүйелері мен аяқ –қол
жүйелерінің зақымдалуы болады. Одан соң аяқ- қол бұлшық еттерінің салдануы
(рефлекстердің, тонусының төмендеуі, бұлшық еттердің семуі) мойын, арқа,
кеуде қуысы, жұтқыншақ, кеңірдек, көк ет, бұлшық еттерінің зақымдануы
болады.
Жүйке жүйесінің ауыр зақымдануы бульбарлы салданулар, жұтынудың, дем
алудың бұзылуы. Бұл 3-аптадан басталады. өліммен аяқталу жиі ұшырайды,
өйткені асперациялық өкпе қабынуы қосылуы мүмкін. Сырқат 4-6 айдан бір
жылға дейін созылады. Ең аз кездесетін асқыну түрі – орталық салданулар.
Уыттық дефтерияның жиі асқынуларының бірі – уыттық нефроз – аурудың
жедел кезеңінде кездеседі. Зәрде – белок 2-8%, гиалинді және түйіршікті
түтікшелер болады. Қызыл қан түйіршіктері мен ақ қан түйіршіктері аз
мөлшерде кездеседі. Зәрдің тығыздық салмағы жоғары, бірақ бұл өзгерістер 2-
3 аптадан соң емсіз жоғалып кетеді [11].
1.4 Туберкулез ауруының түрлері
Туберкулез ауруына көптеген органдар шалдығады, атап айтқанда:өкпе,
кеуде ішіндегі көк ет, сүйек-буын, без, асқазан- ішек,тері, бүйрек,мый, т.б
[12].
1.4.1 Өкпе туберкулезі
Т.м өкпеге түскеннен кейін онда әртүрлі өзгерістер пайда болады.
Өкпенің т.м түскен жеріне бөртпе шығып айналасы қабынып ісінеді. Сырқау
адам уақытында емдеу шараларын қолданбаса бөртпе бірте- бірте үлкейіп, екеу-
үшеуі бірге қосылып, күрделеніп теңбілге айналады. Ол теңбіл өзнен өзі
немесе емдеуден кейін тартылып,сорылып кеткеннен кеткенен кейін орнында
беріш қалуы мүмкін. Бірақ т.м-ң уының күшімен теңбіл ортасынан шіріп
тесілуіне ықтимал. Бұл туберкулездің асқынғанын көрсетеді.
2-сурет. Өкпедегі т.м. түскен жеріндегі бөптпелер.
Өкпе туберкулезне шадыққан адамдар алғашқы уақытта біразға дейін
өздерінің науқас екенін сезбейді. Күнделік істеп жүрген тиісті қызметінің
аяқ мерзгілінде шаршағандай болып, аздаған құрғақ жөтел пайда болады,түс
қайта аздап денесінің температурасы 37,2-37,5 градусқа дейін көтеріледі.
Ол адам бозарып, жүдейді, кейде түнде ұйықтағанда кеудесі терлейді.
Сырқаттанып жүрген адам көбнесе жоғарыда көрсетлген туберкулез
ауруының алғашқы белгілеріне онша көңіл бөле қоймайды, қызметтен
шаршағанның әсерінен ғой, деп дәрігерге көрінбейді.
Ауру асқына бастаса, туберкулездің жоғарыда көрсетілген белгілері
күннен- күнге өршіп, жөтелі көбейіп, қақырығы сарғайып, температурасы 38-
39 градусқа дейін жетеді. Науқас адам жүдеп, төсек тартып жатып қалуы да
мүмкін.
Мұнан басқа, өкпе туберкулезі байқалғанда адам денесінің температурасы
кенеттен 38 градусқа дейін көтеріліп, қатты жөтеледі, сары қақырық пайда
болады қақырықты микроскоппен тексеріп қарағанда т.м-ы табылады. Мұндай
жағдайда адамның асқа тәбеті соқпайды,басы ауырып, жүдеп, бет ажары аздап
сарғайғандай болады. Аурудың кейбір белгілері грипп, безгек я болмаса
қабынған өкпенің белгілеріне ұқсайды.
Өкпе ауруы басталуының үшінші түрі жоғарыда көрсетілгенен сирек
кездеседі, туберкулезбен ауырып жүрген адам көбіне өзінің науқас екенін
аңғармай жүреді. Жөтелуі, әлсізденуі, денесінің қзуы анық біліне
қоймағандықтан өзін аурумын деп есептемейді. Кейбір ауру адамдар нағыз
асқынып кеткен туберкулезбен ауырып жүріп, туберкулездің еш бір белгісін
сезбейді. Мұнда олар өзінің науқас екнін ренгенге түскенен кейін,
жүргізілген профилактикалық шаралардан кейін, немесе кенеттен ауызынан қан
кеткеннен кейін сезеді.
Кейбір ғалымдардың айтуына қарғанда асқынып кеткен туберкулезбен
ауырып жүрген адамдардың 40 – 45%-і өзінің туберкулезге шалдыққанын
сезбейді.
Біраз адамдар туберкулезбен науқас адамға кездессек ,онымен бірге
болсақ туберкулезді жұқтырып аламыз деп ойлайды. Ондай пікір қате.
Адам денесінің туберкулезге шалдығуына бірнеше шарттар болады.
Олар – адам денесіндегі қорғаушы күштердің күшін әлсірететін шарттар
болуы қажет, мысалы, суық тию, ұзаққа созылған науқастардан әлсіреу, үлкен
қайғыға ұшырауы, т.б.
Т.м-ы дем алғанда ауамен, түкірік шашырандыларымен немесе бөтен
жолдармен өкпеге я болмаса басқа органдарға түсе қалса, оларға қарсы
қандағы әртүрлі қорғаушы күштер қарсы шығады. Осыдан кейін туберкулезге
шалдығуға байланысты қандай фактордың үстемдік ететінін байқау керек. Егер
т.м-ң уы дене қорғаушы күштерден үстем болса, адам туберкулез ауруына
шалдығады., ал егер дене қорғаушы күштер удан үстем болса ешбір туберкулез
белгілері сезілмейді, адам туберкулезге шалдықпай кетеді. Егер емдеу
шаралары қолданылмаса, туберкулезге шалдыққаннан кейін дене мен микроб
арасындағы күрес жылдан жылға созыла береді, сондықтан туберкулез бойға
сіңген ескілікті ауру болып келеді.
Туберкулезбен ауру адам өзін өзі күтіп, дәрігердің нұсқауларын
бұлжытпай орындаса оның дене күші микробтан бөлнген уға бой бермейді.
Сөйтіп ауру адам тиісті емдерді пайдаланып, өзінің күнделікті қызметін
атқарып жүре береді [13].
1.4.2 Кеуде ішіндегі көк ет туберкулезі
Өкпе айнала екі қабат көкетпен қоршаулы болады. Сол көк еттің бір
қабаты тікелей өкпені сыртынан жауып тұрады, екінші қабаты кеудені ішінен
қабырғаларға жабысып, қабырғаларды іштен жауып тұрады [8].
Көкеттер туберкулезге өз бетімен де шалдығуы мүмкін, бірақ тәжірибеде
көбінесе өкпеден аусқан туберкулез кездеседі.
Құрғақ түрінде кеуде шанышқаннан басқа белгілер аз болады. Ренгенге
түсіріп қарағанда көк етте ешбір өзгеріс байқалмайды. Көкеттердің
тубеокулезге шалдыққанын торокоскопия дейтін хирургиялық әдіс арқылы білуге
болады.
Сулы түрінде екі көк еттің арасына су толып, науқас адамның бүйірі
шаншып, денесінің температурасы көтеріледі. Су көбейген сайын ол адамның
тынысы тарылып, кеудесі ауырлап, жүрегі қысылады, кеудесінің шаншуы,
денесінің қызуы күшееді. Ауру адам әлсізденіп, төсекке жатып қалады. Екінші
түрдің біріншіден айырмашылығы мынадай: мұнда аурудың процесі баяу өтеді,
кеудедегі судың аз көбне қарамастан алғашқы түрдегі көрсетлген белгілер:
дененің қызуы, кеуде шаншу, жүректің қысылуытыныстың таралуы, әлсіреу тағы
басқалары айқын білінбейді, сондықтан ауру адамның тынышын онша алмайды.
Көкет ауруының сулы түрі ішіндегі судың маңызына қарай тағы да үш түрге
бөлінеді: таза сулы, іріңді сулы.
Қанды, іріңді суды денеде қалдыруға болмайды,оларды хирургиялық
әдіспен сорып алып тастау қажет [14].
1.4.3 Сүйек буын тберкулезі
Бұл ауру сүйегі онша қатып болмаған жас балалар арасында, көбінесе 6
жасқа дейінгі балаларда кездеседі. Жақсы толған ересек адамдар арасында
сиректеу болады. Туберкулезбен науқас адамның барлығын алғанда, солардың
арасында сүйек-буын туберкулезімен ауыратындар 5-10 проценттен аспайды.
Сүйек туберкулезімен адам денесінднгі сүйектердің қай-қайсысы да шалдығуы
мүмкін. Тәжіребеде туберкулезге көбнесе омыртқа сүйктері шалдығады, сонан
кейін – саусақ, бақай, жамбас, тізе буындарының сүйектері шалдығады.
Мұнымен қатар бірнеше сүйектері шалдығады. Мұнымен қатар бірнеше
сүйектердің шалдығуы, немесе бір сүйекте екі – үш бөртпе кездесуі мүмкін.
2- сурет. Бел-рмыртқаның төменгі және жоғарғы бөліктерінің қабынуы.
Бүкір( гиббус)
Сүйекке түскен туберкулез микробтары, сүйек буын туберкулезіне
шалдықтыру үшін, біріншіден, микроб уының күші дене қорғауыш күштен басым
болуы қажет. Екіншіден мен сыртқы факторлардың күштерінің теңдестігі
бұзылуы керек. Күштердің теңелуі жағдайын бұзатын сыртқы факторларға
мыналар жатады: туберкулезбен ауру кісімен жанасу, әртүрлі жұқпалы
аурулармен – қызылшамен, көкжөтелмен, тағы сол сияқты аурулармен ауру.
Сонымен қатар суық тию, астың тапшылығы, түрлі психикалық өзгерістерге
ұшырау, міне осылардың бәрі де денедегі қорғаушы күшті әлсіретіп, аурудың
күшейуне жағдай туғызып отыр [15].
Сүйек туберкулезімен науқас адамдардың көбі дәрігерге алғашқы рет
қаралуға келгенде, беломыртқам , жамбасымесе немесе тізем қатты затқа
соғылғандықтан ауруға шалдықтым деп шағым етеді. Ал шынында бел омыртқа
немесе жанбас қатты затқа соғылғандықтан туберкулез пайда болмайтыны
белгілі.
Ауру бел омыртқада болса тақтай төсеген тегіс төсекте гипстен істеген
кроватта жату керек, жатқан уақытта бойлай, сол краватта шалқасынан жатуы
қажет.
Жетісіне бір екі мәрте денесі дем алу үшін бір екі сағат гипсті
краваттан шығып, төсекке бетін беріп жатуға рұқсат етіледі. Науқас кісі
дәрігердің айтқан ережелерін орындамай өзін өз бетімен краваттан шығып –
қимылдап, отырып, немесе түрегеліп кетсе аурудың айығуынан үміт ету қиын
[16].
1.4.4 Без туберкулезі
Адам денесіндегі ішкі сыртқы бездердің қай-қайсысы болса да
туберкулезге шалдығуы мүмкін.
Денедегі бездерге туберкулез инфекциясы қан, немесе сөл арқылы
тарайды.
Туберкулезге шалдыққан бездер ісініп үлкейеді, жаңадан басталған
кезінде бұршақтай, асқынып кеткен уақытта жұмыртқаның үлкендігіндей. Без
кейіннен үлкейіп ортасына тесіліп, ұзақ уақыт ірің ағады, мұның өзі науқас
адамның тынышын алып, мазасын кетіреді.
4-сурет. 7 жасар баланың без туберкулезі.
Без туберкулезі – дәрігеден қажырлықты ал науқас адамнан-
сабырлықты керек етеді. Бұл ауру диэта- гигиеналық емдермен қатар, паскті,
стрептомицинді қолдануды да керек етеді. Сонымен қатар мезгілінде күннің
көзін, рентген сәулелерінің, хирургиялық әдәстерді пайдаланған жөн. Науқас
адам дәрігердің нұсқауларын бұлжыттпай орындаса, бездің ісігі қайтып, ірің
ағуы тоқталып, айығып кетуі мүмкін. Мұнда бұрынғы ісіп тесілген бездің
орнында азғантай тыртық қалады [17].
5. Туберкулез ауруын тарататын микроактериялар
Туберкулез жұқпалы ауру болғандықтан қазіргі денсаулық сақтау
жұмысында басты мәселелердің бірі болып табылады. Мұның тарихы ертеден
белгілі. Ертедегі мысырлықтар мен үнділердің, қытайлықтар мен
вавилондықтардың шежірелерінде адам жүдеп – жадап, жөтеліп қақырық тастап
ауыратындығы жөнінде көп көп айтылған. Бұл ауруды Фитоз (чахотка) деп
аталған.
Грецияның атақты ғалымы Гипократ, Рим дәрігері Гален бұл ауруды
жұқпалы деп санап, одан жазылу үшін құнарлы тагам, таза ауаның және басқа
біреуге жұқпауы үшін ауру адам жеке басының тазалығын мұқитты сақтау керек
деп есептелген.
Дегенмен туберкулдез қандай ауру? Оның микробы бар ма, жоқ па, болса
ол микробтың өзгешілігі қандай? әрине, ол замандарда мұның анығын ашуына
ғалымдардың қазіргідей мүмкіншілігі болған жоқ.
1819 жылы бұл ауруды туберкулез деп тұнғыш атаған Француз ғалымы
Лаэннек болды. Оның айтуынша туберкулезбен ауырған мүше безденіп, кішкентай
бұдырлар пайда болады. Ауру асқына асқына келе бұдырланған жерлер ісініп,
беріштеніп, одан кейін ол жер босап, қуысқа (кавернаға) айналады.
Лаэннектің бұл ашқан ғылыми еңбегі фитолзиатрия ғылымының дамуына үлкен
әсер етті [18].
Туберкулез жұқпалы ауру, өйткені бұл ауру сау адам туберкулезбен
ауырып жүрген адамнан немесе ауру малдан жұғады.
Туберкулез ауруын қоздыратын микроб (туберкулез құрты) өте ұсақ
болады, оны көру үшін микраскоп арқылы 2000-2500 есе үлкейту керек [16].
1882 жылы неміс ғалымы Роберт Кох туберкулез ауруының қоздырғышын
тапты. Ғылымның бұл еңбегі туберкулез ауруымен күрестің жолын ашты. Алғашқы
кезде бұл Кох таяқшасы деп аталып, кейін, 1957 жылдан бастап туберкулез
ауруының микробактериясы деп аталатын болған.
Микробты микроскоппен қарағанда, оның сыртқы пішімі қысқа таяқшаға
ұқсайды, сондықтан ол ашқан ғалымның құрметіне Кох таяқшасы деп аталып
кеткен.
Кох таяқшасы жай көзге көрінбейтін кішкентай тірі жәндік. Микроскоппен
қарағанда ұзындығы 2-4 микромиллер, жуандығы 0,2-0,4 микромиллиметрден
аспайды.
Микроп қараңғы, күннің көзі түспейтін немесе аз түсетін, дымқыл жерде
тіршілік етіп, өсіп-көбейеді. Туберкулез микробы басқа аурулардың микробына
қарағанда ауа райының өзгерістеріне төзімді, суыққа шыдамды келетін. Ол 10
градус суықтан өзінің тіршілігін бір неше ай бойы сақтай алады. Қоңыр
салқын жылылық және адам денесінің температурасындағыдай жылылық туберкулез
құртының өсіп-көбеюіне жақсы әсер етеді.Ал тікелей түскен кун сәулесі
туберкулез құрттарын бірнеше минуттың ішінде-ақ құртады. Туберкулез
құрттарына жоғары температура өте қолайсыз тиеді. Мысалы,ауру адамның
қақырығын қайнатқанда,ондағы таяқшалар тез арада құрып кетеді.Егер
қақырықты қайнатпай,тек +70 градусқа дейін ысытса, микробтар 10-15 минут
бойы өзінің тіршілігін сақтайды.
5-сурет. Микроскоппен қарағанда 1000 есе үлкейтілген, Циль-Нильсен
әдісімен боялған ТБ таяқшалары.
Туберкулез микобна қарсы күресу үшін қолданылатын химялық
препараттар:
1. Карбол қышқылы. Карбол қышқылының 5%-к ертіндісі
туберкулез микробын 24 сағ. ішінде құртады.
2. Лизол. Лизолдың 10%-к ертіндісі туберкулез микробын
12 сағ. ішінде өлтіреді.
3. Формалин. Формалиннің 15%-к ертіндісі туберкулез
микробын 2 сағаттың ішінде құртады.
4. Хлорамин. Хлорамин қазіргі уақытта туберкулез
микробына қарсы күресте диспонсерлерде кеңінен пайдаланыланылып жүрген
химиялық препарат. Бұл препараттың 5%-к ертіндісі туберкулез микробын 4 –
6 сағат ішінде құртады. Хлораминнің 2%-к ертіндісі ауруханаларда,
диспансерлерде еден, үй қабырғаларын, туберкулезбен науқас науқас
адамдардың дәретке отыруға пайдаланылған ыдыстарын жууға қолданылады [19].
1. Туберкулез микробтарының типтері.
Туберкулез микробтары өздерінің сыртқы пішініне,және тіршілігіне,
өсіп- өнуіне қандай жануарлардың денесі қолайлы екендігіне қарай төрт
типке бөлінеді.
1. Адам туберкулезінің микробы.
2. Сыйыр малы туберкулеінің микробы.
3. Құстар туберкулезінің микробы.
4. Тышқан, балық, тасбақа туберкулезінің микробтарына.
Бұлардың ішіндегі ішіндегі адамға қауіптісі – адам туберкулезінің
микроьы мен сйыр малы туберкулезінің микробы. Негізінде адам денесін
туберкулезге шалдықтыратын – адам туберкулезінің микробы, бірақ тәжірибеде
сйыр малы туберкулезінің микробымен туберкулез ауруына шалдықан адамдар да
аз кездеспейді.
Туберкулез адамның қандай органында болсад да кездесу мүмкін - өкпеде,
сүйекте, буында, тамқта, ішекте, бүйректе, безде, теріде тағы басқаларында
кездесуі мүмкін. Бірақ туберкулезге көбінесе өкпе шалдығады. Шамамен
алғанда он аурудың тоғызы өкпе туберкулезі болады. Өкпенің туберкулезге жиі
шалдығуының себебі - өкпе тыныс жолдары арқылы ауамен тікелей байланысты,
сонымен қатар өкпенің ткані туберкулез микробының өсіп - өнуіне қолайлы
ткань болып саналады.
Туберкулез микробы өкпені, немесе бөтен бір органды зақымданғаннан
кейін сол органды әртүрлі өзгерістерге ұшыратады. Мысалы, өкпенің
туберкулезге шалдыққан жерінде түйреуіштің басындай кішкене бөртпе пайда
болады. Егер сол бөртпені микроскоппен қарасақ, дәл ортасында туберкулез
микробтары, шет шетінде әртүрлі өзгеріске ұшыраған клеткелер байқалады.
Туберкулез меңдегендей болса бөртпенің екі үшеуінің екі-үшеуі бірге
қосылып – деңбіленіп, онан әрі ортасынан шірп қуыстанып кетуі мүмкін.
Туберкулез микробы денеде пайда болғаннан кейін у шығарады, сол у қан
арұылы денеге тарап кетеді. Сондықтан туберкулез ауруын тек микроб таралған
органның ауруы емес, барлық органның ауруы деп қарау қажет [20].
6. Дифтерия ауруын тарататын микробактериялар
Борде – Жангу таяқшасы (ашқан ғалымдардың фамилиясымен аталған) сыртқы
орта әсеріне сезімтал болып келеді.
Қоздырғышы – Corynebacterium diphtheriaе (Klebs, 1883; Loffler, 1884),
Corynebacterium түріне жатады. Ол орташа көлемді (ұзындығы – 1-8 мкм,
көлденеңі – 0,3-0,8 мкм) қозғалмайтын, екі жағы толықтау таяқша, спор және
капсула түрі болмайды. Дифтерия таяқшасы негізгі анилин бояуларымын
жақсы боялады, грамоң, аэроб, кезкелген ортада өсіпейді, оның өсіп-өнуі
үшін қорек ортасында қан немесе әртүрлі жануарлар қанының сарысұйығы болу
қажет.
Сыртқы ортадағы құбылыстарға қарай дифтерия таяқшасы икемделгіш
келеді. Таяқша өз құрамын өзгеруімен қатар бөгдезатымен залалдық
қасиетінде өзгертеді. Осы айырмашылықтары 1931ж. оны үш түрге бөлуге
мүмкіншіліктер туғызады (биологиялық түрлері): гравис, митис және
интермедис, оған қоса ІІ серотүрлері тіркелген. Осы түрлердің
әрқайсысының клинико-эпидемиологиялық сипатындағы маңызы осы күнге дейін
анықталған жоқ [21].
Дифтерия таяқшасы суыққа шыдамды, қоймалжың шарана мен сілекейде,
тіпті кепкен жағдайда да, ұзақ сақталады. Үй шаңында бірнеше сағаттан 1-
2 сөткеге дейін өз тіршілігін жоймайды. Қолданылып жүрген дезинфекциялау
сұйықтары: 10 процентті сутегі тотығы – 3 минутта, 5 пайызды фенол, 1
пайызды екі хлорлы сынап, 50 пайызды алкоголь – 1 минут ішінде өлтіреді.
Таяқша 60оС жылылықта 10 минутте өледі. Дифтерия таяқшасы өсіп-өнгенде
нағыз биологиялық уға жататын сыртқы у бөледі, сондықтан олардың
барлығы улы және усыз екі түрге бөлінеді.
Дифтерия қоздырғышының көзі – адам: Клиникасы белгісіз, немесе оған
ұқсамай дамыйтын, айқын өтетін науқас, сауыға бастағандар, сау
бактериотасымалдаушылар. Осылардың эпидемиологиялық маңызы бірдей емес:
ең маңыздысы ауру қарқынды өтетін науқас, одан кейін – белгісіз түрлері.
Дегенмен науқас бактерия бөлгесін қандай кезеңі болмасын сау адамдарға
қауіпті, орташа қоздырғышты шығару 73 пайызы аурудың 20-25 күнінен
кейін бітеді. Дифтерия эпидемиялық процесінің бірен-саран оқиғаларымен
дамуына сау тасымалдаушылар негізгі үлес қосады.
Дифтерия микробының улы данасын тасымлдау мерзімі усызымен
салыстырғында – 2,5 ай, қысқарырағы – 1,7 ай. Қоздырғыштың улы даналарын
қысқа мерзімді (10 күнге дейін) тасымалдаушылық 59,8 пайыз, усызын – 31,8
пайызда оқиға дәлелденген. Жабық коллективтерде ашығымен салыстарғанда
тасымалдаушылық 2 –3 есе жиі кездеседі.
Тұлғада дифтерияның улы микробына қарсызаттың жоғарғы деңгейде
барлығы оны залалдан қорғайды, ал усызы эпидемиялық процеске қатыспайды
[22].
1.7 Микробактериялардың адам организіміне таралу жолдары
Туберкулез микробының адам организіміне таралуының негізгі екі жолы
бар: біріншіден, тыныс жолдары арқылы дем алғанда ауамен таралса,
екіншіден, ішек ас арқылы таралады.
Туберкулезге шалдыққан адамдардың 90 – 95% тыныс жолдары арқылы дем
алған кезде ауамен бірге енген микробтар арқылы ауырады. Қалған 5 – 10 %
ішкен аспен бірге енген микробтар арқылы ауырады. Туберкулезбен ауырған
адамның әр турлі бөліністерінде – қақырық ; суйек, без туберкулезімен ауру
адамдардың денесінің шыққан іріңдерінде туберкулез микробы бар, осы
бөліністер туберкулез тарату ретінде өте қауіпті келеді.
Ауру адам еденге немесе көшеде келе жатқанда тукірсе, қақырық желмен я
кун сәулесі арқылы кепкеннен кейін шаңмен араласып ауаға көтеріліп, ауадан
тыныс жолдары арқылы сау адамның өкпесіне тусуі мумкін. Бул өте қауіпті
микроптың таралуының мундай жолы медицинада шаң мен таралу жолдары деп
аталады [23].
Туберкулез микробы сау адамның өкпесіне тікелей енуі де мүмкін. Егер
туберкулезбен ауырған адам сау адамнан бір метрден жақын тұрып жөтелсе,
түшкірсе, немесе қарсыма-қарсы тұрып сөйлесе, өның түкірік
шашырандыларымен туберкулездің микробы сау адмның өкпесіне енуіне мүмкіндік
туады. Микробтың таралуының мұндай жолы түкірік – шашыранды жолы деп
аталады.
Туберкулез ауруының микробы науқас адам пайдаланған заттар (бет
орамал, сүлгі, ыдыс-аяқ ) және сүйісу арқылы таралуы да мүмкін. Микробтың
таралуының мұндай жолы жанасудан таралу деп аталады. Ішкен ас арқылы
туберкулездің денеге таралуына себепші – туберкулезбен ауру сыйырдың шикі
сүті немесе шикі сүттен істеген түрлі тағамдар: ірімшік, қаймақ, май т.б.
Мұнан басқа, ауру адамның қақырық – шашырандылары түскен ас. Сондықтан
ондай адам ас пісіруге, ыдыс жууға араласса, өте сақ болу керек.
Жоғарыда айтылғандар туберкулез микробтары таралуының негізгі жолдары
болып саналады. Бұлардан басқа жолдар да бар, бірақ олар практикада сирек
кездеседі. Кейбір ғалымдардың мәлметіне қарағанда туберкулезбен ауру
адамдардың бір түкіріп тастаған қақырығында туберкуздің 5 – 6 миллиардқа
жуық микробы болатыны анықталған. Сондықтан туберкулез ауруының таралуында
ауру адамның қақырығы қауіпті болып саналады. Қақырықты кезкелген жерге
түкіріп тастауға болмайды.
Бұрынғы уақытта кейбір ғалымдардың арасында туберкулез ауруына бейімді
адамдар болады, олардың бойы ұзын, мойны жіңішке,кеудесі қушық,арық,
талдырмаш келеді деген пікір болған.
Совет одағында туберкулездің жұғуына ондай бейімділік екені ғылыми
жолмен және тәжірибеде дәлелденді. Туберкулезбен ауыру – ауырмау адамның
жасына да байланысты емес.
Кейбір адамдар туберкулез тұқым қуалайды, онымен ауырған адамнан бала
туберкулезге іштен шалдығып туады деген пікірде болып, шынында ол дұрыс
емес. Совет ғалымдарының зерттеуі бойынша туберкулезбен ауру адамнан
көбінесе сау бала тууы мүмкін, ауру баланың тууы сирек кездеседі. Ал
кездесе қалғанда, ананың жатырында, туберкулез ауруы бар деп түсіну керек.
Егер ата – анасы дәрігер белгілеген режимді толық сақтамаса, олардың
туберкулез ауруы балаларына жұғуы мүмкін. Сондықтан ауру ата-ана жас
балаларын бағып күткенде тазалық жөніндегі дәрігердің нұсқауын мұқият
орындауы керек. Ауру ата-ана жас балаларды сүймеуге, қойнына алып жатпауға
тиіс. Ауру ана баланы еміздірер алдында қолын жуып, аузы мұрнына дәке
ұстап, емшегін борлы қышқылдың 2%-к ертіндісімен сүрткеннен кейін ғана
баланы емізген жөн.
Мүмкіндігіне қарай жас баланы ауру ата- анадан жеке бөлмеде тәрбиелеп
күткен дұрыс, өйткені жас балардың денесі туберкулез ауруына өте сезімтал,
қорғауыш күштері жеткіліксіз болады.
Туберкулезбен ауырып жазылған адам қайтадан ауруы мүмкін. Туберкулезге
қарсы күресуде ауру адамның тұрмыс жағдайының жақсы болуының үлкен маңызы
бар, мұндай жағдайда адам денесінің ауруға қарсы беріктігі де күшее түседі.
Халықтың әл-ауқат дәрежесінің жоғары болуы – туберкулез ауруын
болдырмаудың кепілі [24].
Дифтерияның таралу жолдары.Дифтерия бүкіл әлемде кездеседі.
Қазіргі кезде жоспарлы түрде вакцина-мен алдын алу шараларын кең
қолданылғанымен, онымен науқастану, тіпті асқынып өлім-жітімге әкелетін
оқиғаларыда тіркеліп тұрады.
Негізгі берілу механизмі ауа - тамшы жолы, бірақта сыртқы ортада
дифтерия қоздырғышы тұрақты болғандықтан науқас пайдаланған әртүрлі
залалды заттардан жұқтыруға болады. Сирек болсада тағам арқылыда
тарауы мүмкін.
Дифтерияға барлық адамдар сезімтал. Жарты жылға дейін нәрестелер
аналарынан алған дифтерия қарсыуына қарсызаттардың арқасында
диятериямен науқастанбайды. Дифтериядан сауыққандарда немесе оған қарсы
егілгендерде қарсыу иммунитеті пайда болады, оның деңгейі жеткілікті
болса залалдан толық сақтайды.
Қарсыу иммунитет деңгейі жоғары адамдарда да дифтерия микробын
тасымалдаушылық кездеседі, ендеше қарсыу мен қатар қарсымикроб
иммунитеттің маңызының зор болғандығы, соңғы мәселе изденуді қажет
етеді.
Дифтерия қоздырғышының көзі – адам: Клиникасы белгісіз, немесе оған
ұқсамай дамыйтын, айқын өтетін науқас, сауыға бастағандар, сау
бактериотасымалдаушылар. Осылардың эпидемиологиялық маңызы бірдей емес:
ең ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
НЕГІЗГІ
БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...5
1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ
ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...5
1.1 Ауа – тамшы жолымен берілетін
бактериялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1. Туберкулез індетінің
тарауы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... 7
2. Дифтерия ауруы туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
..11
3. Туберкулез ауруының
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..13
1. Өкпе
туберкулезі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... 13
2. Кеуде ішіндегі көк ет
туберкулезі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
.15
3. Сүйек буын
тберкулезі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ...16
4. Без
туберкулезі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ...17
4. Туберкулез ауруын тарататын
микробактериялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
1.5.1 Туберкулез микробтарының
типтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
1.6 Дифтерия ауруын тарататын
микробактериялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
1.7 Микробактериялардың адам организіміне таралу
жолдары ... ... ... ... ... ...21
1.8 Алдын алу
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..24
1.8.1 Туберкулездің алдын
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 24 1.8.2 Дифтерияның алдын алу мен күресу
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
1.9 Емдеу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...27
1.9.1 Хирургиялық жолмен
емдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.33
1.9.2 Дәрімен
емдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 36
1.10 Науқас адамның ішетін
тамағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .38
1.11 Науқас адамның
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...45
1.12 Туберкулез ауруын асқындырмау үшін алдын ала жүргізілетін
шарала ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
2 ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛДАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ
2.1 Зерттеу
материялы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 51
2.2 Жұмыстың жүргізілу
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..51
2.3 Зерттеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 52
3. ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ
3.1 Туберкулез және дифтерия ауруларының жалпы
көрсеткіштері ... ... ... ...53
3.1.1 Дифтерия бақылаудағы
инфекция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
3.2 Туберкулез ауруының қарқынды түрде даму
себебі ... ... ... ... ... ... ... . ... ..57
3.3 Туберкулездің көптеген дәрілерге төзімді түрлері: арту механизмдері мен
себептері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62
3.4 ТБ таралуын тоқтату мақсатындағы
шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..66
ҚОРТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .69
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі:
Бүгінгі күні бүкіл әлем бойынша туберкулез мәселесі өзекті
мәселелердің қатарында тұр. Бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымының берген
бағасы бойынша 2 млрд. халық, жер шары халықтарының 13 бөлігіне тең,
туберкулездің микобактерияларын жұқтырған. Дертті жұқтырған 10 адамның 1-і
өмір бойында туберкулездің белсенді түрімен ауыратын науқасқа айналады.
Дерттен айығып шығуға мүмкіндік болғанымен, күн сайын жер бетінде бұл
аурудан 5000 адам көз жұмады!
Қазіргі кезде көптеген жаңашыл әдістердің, арнайы диагностикалық
тәсілдерінің эпидемияға қарсы шаралардың қолданылуына қарамастан, көптеген
проблемалар кездеседі, этиотропты терапияны қолданғанда,
микроорганизмдердің дәрі дәрмектерге төзімділігі ұлғаяды.
Адамның жалпы паталогиясындағы жұқпалы аурулардың маңызын ескере
отырып, жұқпалы патологияны оқыту келешектегі мамандарды практика және
теория түрінде сапалы дайындау маңызы зор. Және жаңа емдеу тәсілдерін
қарастыру қажет.
Ғылыми медицина жетістіктеріне қарамастан, жұқпалы аурулармен ауру
деңгейі әлі де жоғры болып қалады. Жақсы білетін аурулардың көптеген
клиникалық көріністері өзгерді, олардың ағымы ауырлап, кей кездерде
летальды жағдайлардың себептері болды немесе созылмалы процеске соқтырды,
бұл қоғамға әлеуметтік- эканомикалық жетіспеушілігін әкеледі.
Техникалық ғылыми зерттеу жетістіктерін қолдана отырып, көптеген
инфекциялық ауруларды емдеуіндегі жетістіктерін ескере отырып, қазіргі
кезде жаңа инфекцилық патологияны, белгісіз ауруларды зерттеу жалғасып
жатыр.
Жұмыстың мақсаты: туберкулез ауруының қарқынды түрде даму себебін
анықтау.
Нысана: Ауа – тамшы жолдарымен берілетін бактериялариялардың
биологиялық қасиеттерін талдау арқылы олар туғызатын жұқпалы аурулардың
тиімді және нәтижелі алдын алуда биотехналогиялық тәсілдері.
Жұмыстың міндеттері:
- ҚР-ғы туберкулез және дифтерия ауруларына салыстырмалы талдау
жасау.
- Ақмола облысы бойынша туберклезге талдау жүргізу.
- Туберкулез және дифтерия ауруларын жас ерекшеліктеріне байланысты
талдау жүргізу.
- Туберкулез және дифтерия ауру қоздырғышының төзімділік салдары.
- Туберкулез және дифтерия ауруларының таралу себептерін анықтау.
- емдеу нәтижелерін қарастыру.
Ғылыми жаңалығы: Туберкулез микобактериялырының таралу, дифтерияның
микобактерияларының таралмау себептерін анықтау.
Жұмыстың теориялық және практикалық маңызы: жұмыс барысында
жүргізілген зерттеулер қортындысы туберкулездің алдын алу және емдеу
барысында қолданылмақ.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
1.1 Ауа – тамшы жолымен берілетін бактериялар
Ауру адамнан cay адамға жүғатын жұқпалы аурулар бар екендігін адамдар
инфекциялық аурулардың таралу заңцылығы мен даму себептерінің ашылуына
дейін ежелгі заманда байқаған. Гиппократ, Фукидида және Ежелгі Қытай,
Үндістан, Египет дәрігерлерінің шығармаларында Жойылған құлататын
аурулар кездесетіні туралы сипатталған.
1546 жылы итальян профессоры Джироламо Фракастороның (1478-1553)
контагий - өте белсенді тірі заттардың қасиеттері туралы сипаттап О
контагии, контагиозных болезнях и лечении кітабын жарыққа шығарған. Бірақ
сол кезеңде Фракасторо езінің керемет гипотезасын дәлелдей алмады, Бұл
кезеңце тек қана аурудың белгілері, олардың жұқпалылығы сипатталған,
білімдер толықтырылды, жұқпалы аурулардан түрлі қорғаныс, алдын алу
шаралары сынақтала бастады.
Голландық табиғи зерттеушісі Антоний Ван Левенгуктың (1632-1723) ұзақ
өмір сүрушілерді ашуы, жұқпалы инфекциялық аурулар туралы ілімің, жаңа
ғылым -микробиологияныңдамуынажолсалды.
Инфекциялық аурулардың эпидемиологиясы, этиологиясы, клиникасы
диагностикасы, емі, алдын any шаралары туралы жаңашыл көзқарастардың
қалыптасуы үшін көптегөн әлемдегі ғылымдардың уақыттары мен күштерін қажет
етті.
Луи Пастер (1822-1895) микробиологиямен шұғылданып табиғатта іріп-шіру
кезіндегі микроорганизмдердің рөлін, микробтардың өз бетінше пайда болу
мүмкін еместігін дәлелдеді, ғылыми түрде залалсыздандырудыңжәне
пастеризацияның негізін ҚҮРДЫ.
Оның жұмысы физиология мен биохимияның микробтарын зерттеумен
байланысты, қабілетті және қабілетсіз механизмі қалыптасты. Л.Пастер әр
түрлі жұқпалы аурудың қоздырғыштарымен тәжірибелер еткізді.
Микроағзалар әлсізденіп, ауруды қоздырмайтынын, соның негізінде жасанды
жолмен пайда болған веруленттік микробтардың нашарлау нәтижесінде вакцина
жасап,жүқпалы аурулардыңалдын алу әдісін зерттеп дайындады,
Пастердің замандасы Роберт Кох (1843-1910) түйнеменің қоздырғышын
зерттеу жұмысын орындап, қоздырғыштың даму циклын сипаттады, түйнеменің
бациллалар спорасының бар екенін ашты және оның аурудың таралуындағы,
сақталуындағы эпидемиологиялық маңызын айтты.
1882 ж. Р.Кох туберкулез қоздырғышын ашқанын хабарлады, морфологиялық
қасиеттерін, қоздырғыштың табу әдісін сипаттады. Осы жаңалығы үшін Р.Кохқа
Нобель сыйлығы берілді. Иммунитеттің фагоцитарлық теориясының ашылуы И.М.
Мечниковке (1845-1916) жатады, ол фагоцитоздың қызметін лейкоциттердің екі
түрі: макрофагжәне микрофаг атқаратындығын дәлелдеді [1].
НИ. Мечников осы клеткалар тек қана морфологиялық түрде бөлінбей,
сонымен қатар организмде әртүрлі қорғаныс қызметін орындайтынын дәлелдеген.
Иммунология саласындағы еңбектері үшін И.И Мечников (1854-1915) және
неміс дәрігері П. Эрлих Нобель сыйлығының лауреаты болды.
Эдуард Дженнер (1749-1823) шешекке қарсы егілудіңтиімді әдісін ашты.
Д.И. Ивановский (1864-1920) еңбектерімен 1892ж, ұсақ бөлшектердің бар
екендігін дәлелдеді. Вирустардың ашылуы инфекциясы туралы ғылым дамуының
өрлеуіне әкелді.
Н.Ф.Гамалея (1859-1949) иммунология теориясының дамуын жалғастырып
бактериофагия құбылысын ашты. Орыс медицинасының классигі С.П. Боткин (1832-
1889) еңбектері ерекше орын алады, инфекциялық гепатиттің Боткин ауруы
катаралды сарғаюдың инфекциялық негізі екенін дәлелдеді. Одан басқа ол іш
сүзегі, бөртпе сүзегі, қайталама сүзектердің клиникалық көріністерін
сипаттады.
СП, Боткиннің оқушысы Н.П Васильев (1852-1891) бірінші клиникалық
иктеро-геморрагиялық лептоспироздың патологиялық анатомиясын және
клиникалық көрінісін сипаттады, кейінірек Васильев-Вейль ауруы деп
аталды.
Н.Ф. Филатов (1847-1902) балалардың инфекциялық ауруларын оқуға үлкен
үлес қосты. Ол қызылшаның алғашқы кезеңде негізгі клиникалық белгісі болып,
ауыз қуысының шырышты қабатының түсуін, сонымен қатар ол инфекциялық
мононуклеозды сипаттады, қазіргікезде оны Филатов ауруы деп атайды.
Инфекциялық аурулардың негізгі оқу белімі - белсенді емдеу әдістерін
табу.
1821 жылы алколоид хинин алынды. Ол хин ағашының қабығының эсер етуші
агенті. Осы уақыттан бастап жүқпалы инфекциялық аурулардың химиотерапия
ілімінің даму жылдары болып саналады. XX ғасырдың 30-шы жылдарында
синтетикалық сульфаниламидті препараттар алынды, ал 1941 жылдан бастап
антибиотик ғасыры басталды [2].
Ағылшын микробиологы Александр Флемингтің (1881-1954) байқауы өте
маңызды орын алды, ол 1929 жылы жасыл балдырдың стафилококка (Penicillium
notatum) және басқа да бактерияларға жою әсерін байқады. Кейінірек кептеген
әлемдегі ғалымдардың көмегімен әртүрлі антибиотиктердің жасалу әдістерін
шығарды, пенициллин олардың негізі болып саналады. Жаңа антибиотиктерді
іздестіружәне оларды қолдануәлідежүріпжатыр.
Инфекциялық аурулардың патогенезін, клиникалық керінісін, емін, алдын
алу шарасын қазіргі кезде зерттеуде ғалымдардың бірі А.Ф. Билибиннің үлесі
зор (дизентерияны, іш сүзегін, туляремияны, бруцеллезды емдеу).
К.В. Бунин - өзінің ғылыми клиникалық иммунологияны зерттеулеріндегі
негізгі бағыты инфекциялық аурулар диагностикасының деңгейін көтеру деп
саналады.
В.И. Покровский – іріңді мененгидттің патогенетикалық және этиотропты
Терапиясын зерттеуде және оның дамуында үлкен үлес қосты, ішек инфекциялары
кезінде сулы – тұзды терапия әдістерін қолдануды ұсынды.[3]
Инфекциялық аурулар ғылымының дамуында Қазақстандық ғалымдардың
үлесі мол:
- Т.Н. Никонова – дифтерияның емі және диагностикасы, вирусті
гепатиттердің емі және нәтижесі.
- Р.С. Идрисова - өзінің ғылыми жұмыстарын балалардағы инфекциялық
патологияға, соның ішінде балалардағы вирустық, бактериялық аурулардың емі
мен диагностикасының проблемаларына арналған.
- М.К. Сапарбеков пен Т.Е. Чакликовтің Қазақстандағы АИТВ жұқпалы
эпидимиялогиясын және оның алдын алу шарасын зерттеген.
- К.Б. Құрманов – бруцелездің емі, алдын алу шарасы, иерсиниоздың
проблемаларын зерттеген.
Техникалық ғылыми зерттеу жетістіктерін қолдана отырып, көптеген
инфекциялық ауруларды емдеуіндегі жетістіктерін ескере отырып, қазіргі
кезде жаңа инфекцилық патологияны, белгісіз ауруларды зерттеу жалғасып
жатыр [4].
1.2 Туберкулез індетінің тарауы
Совет медицинасының қолы жеткен жетістіктерне қарай халқымыздың
медициналық мәдениеті де артып келеді. Совет медицинасында жүрек, өкпе
сияқты ірі-ірі операция жасап емдеу үйреншікті іске айналды. Мұның өзі
жұртшылықты медицина күшіне сенімін күшейтіп, оның жаңалықтарын білуге
ынтасын артыра түсуде.
Дәрігерге кездескен жерде жұрттың қояр сұрағы көп,өйткені әркім өз
сырқатының жай – жапсарын білгісі келеді. Мінеі осындай адамдар арасынан
біз өкпе ауруларымен ауыратындарды да жиі кездестіреміз.бұлардың біреулері
тиісті емді мезгілінде алса, ал екінші біреулерінің ауруды асқындырып та
алғанын байқаймыз. әрине бұл адамдарды көргенде дәрігер де іштей ренжиді.
Мезгілінде қолға алса, жазылмайтын ауру аз. Мысалы: туберкулез бұрын ем
қонбайтын сырқат еді, қазіргі күнде бұдан емделіп айығу негізгі жолға
қойылды. Сол сияқты рак ауруы да келешекте осылай шешілмес деп кім айтады.
Өткенге ұңілсек, бұрын зілді індет болып тараған шешек,сүзек,оба сияқты
аурулардың қаншама адамды қазаға ұшыратқаны мәлім. Қазір бұл аурулардан
еліміз тазарды. Мұның өзіне совет медицинасының күші және халқымыздың
мәдениеті көтерілуі арқасында қол жетіп отыр .
Біздіңше өкпенің сырқаттары жөнінен әркімнің түсінігі болып, ал ауыра
қалған жағдайда саналы түрде емделіп, келешекте оны асқындырмау жағын
көздеп, режим сақтап жүргендері жөн.
Өкпе аурулары халық арасында жиі кездеседі. Өмірінде ең болмаса салқын
тиіп, жөтеліп ауырмайтын адам аз. Шынында жөтел көп сырқаттың белгісі.
Бірақ ол кандай жөтел? Қолқа мен кеңірдектің кілегей қабықтарының
қабынуынан ба? Әлде бронх, өкпе ұлпаларының түрлі өзгеріске ұшырауынан
болған жөтел ме?Оны ауырған адамның өзі де сезбеуі мүмкін.
Совет Одағында еңбекшілердің тұрмыс жағдайы мен денсаулығының жақсара
беруіне ерекше көңіл бөлінді. Бұған түрлі ауруларға қарсы күресетін
мекемелердің, ауруханалардағы төсек орындардың үздіксіз көбейіп, өсіп
отырғандығын айтудың өзі жеткілікті болады.
Ауру белгілері неғұрлым ерте білінсе,оған тиісті алдын алу шаралары
дер кезінде қолданылса қандай аурудың болса да зардабы жойылып, күші
азаятындығы мәлім. Осындай алдын алуға болатын аурулардың бірі –
туберкулез. Туберкулнзге қарсы күресу мәселелерін зерттеу жұмыстары
арнаулы туберкулез ғылыми - зерттеу институтарында жүргізіледі. Осы арнаулы
мекемелерден басқа туберкулезге қарсы күресу шараларыжер – жердегі
ауруханаларда, санаториде, демалыс орындарында жалпы алғанда бүкіл мемлекет
көлемінде жүргізіліп отырылады. Үкімет туберкулезбен ауырған адамдардың
қызмет жағдайына қарасып, олардың жұмысына жеңілдік туғызатын бірнеше
зеңдар шығарды [5].
Фабрикалар мен заводтар жанындағы медицина және санаторий бөлімдері
өндіріс орында тазалық сақтау жұмысын жолғақою үшін күреседі; жаңадан
көптеп салынып жатқан құрылыстардың бәрінде де күн түсетін үлкен терезелі,
таза ауалы кең үйлер, шомылатын, қол жуылатын және қайнаған сулы, көтеріңкі
тазалық орындары бар. Олар үй іші ауасын жаңғыртып отыратын желдеткіштермен
жабдықталған.
Капиталистік елдерде туберкулезді тудыратын жағдайлар, туберкулезді
әлеуметтікдерт ететін,қалың бұқараның бойға сіңген ауру ететін жағдайлар
біздің елімізде толық жойылған.
Біздің елімізде туберкулезге қарсы шара қолданатын орындардың
алдына қойылатын міндет – тек ауруларды емдеу ғана емес, емдеуге дер
кезінде, нағыз ем қонатын уақытында кірісу жөнінде әртүрлі шараларды
қолдану болып табылады. Сондай- ақ туберкулез ауруының алдын алу жөнінінде
сақтық шаралары да қолданып отырады.
Осы айтылған шаралардың арқасында совет одағында туберкулез ауруы
Батыс Европадағыдай кең өріс алған жоқ және туберкулезбен ауыратындардың
саны жылдан жылға кеміп келеді.
Бүгінгі күні бүкіл әлем бойынша туберкулез мәселесі өзекті
мәселелердің қатарында тұр. Дүние жүзілік денсаулық сақтау ұйымы 2008 жылы
туберкулезді төтенше де ерекше өзекті мәселе деп жариялады. Бүкіләлемдік
денсаулық сақтау ұйымының берген бағасы бойынша 2 млрд. халық, жер шары
халықтарының 13 бөлігіне тең, туберкулездің микобактерияларын жұқтырған.
Дертті жұқтырған 10 адамның 1-і өмір бойында туберкулездің белсенді түрімен
ауыратын науқасқа айналады. Дерттен айығып шығуға мүмкіндік болғанымен, күн
сайын жер бетінде бұл аурудан 5000 адам көз жұмады [6].
1882 жылы 24 наурызда Роберт Кох туберкулез таяқшасын ашып, аурудың
жұқпалы екендігін дәлелдеді. Осыған байланысты Бүкіләлемдік денсаулық
сақтау ұйымы 24 наурыз күнін Бүкіләлемдік туберкулезбен күрес күні деп
жариялады. Оның көздеп отырған негізгі мақсаты қоғамның және халықтың
назарын туберкулез мәселесіне аудару.
ҚР Үкіметі туберкулез ауруын азайту мақсатында туберкулезге қарсы
күресудің ұлттық бағдарламасын қабылдады .Онда республика көлемінде
туберкулезбен ауыратындарды тегін емдеу және тегін тексеру қарастырылған
[7].
DOTS (Directly Observed Treatment Short-course) – бағдарламасы
Қазақстанда 1994 жылдан бастап енгізілді. Бұл бағдарламаның негізгі
міндеттерінің бірі туберкулездің алдын алу және емдеу. DOTS бағдарламасында
науқастардың міндетті түрде қысқа мерзімді химиятеропиясы бар ем алу
қарастырылған. Нәтижесінде 85% науқас емделіп шығады, басты мәселе 70%
науқасты дер кезінде анықтап емдеу. Бағдарлама барлық елдерде енгізіліп ТБ
үкімет деңгейінде шешілуі қарастырылған, яғни, тек денсаулық сақтау
органдары ғана емес, мемлекет тарапынан да көңіл бөлінуі қажет.
DOTS әлемдегі жалғыз ТБ қадағалауға алынған стратегия. Мұндағы маңызды
жағдайлардың бірі: ТБ ауруының алдын алуына және емделуіне науқастың өзі
емес денсаулық сақтау мекемелері, яғни дәрігерлер жауапты .
DOTS бағдарламасының негізгі 5 шарты бар. Егер бұл бес шарттың біреуі
орындалмаса, онда аурудың алдын алу,емдеу мүмкін емес:
1. Науқастарды дер кезінде анықтау, өйткені олар ауруды
таратушылар. Таратушыларды анықтамайынша біз бұл дерттен құтыла
алмаймыз.
2. Ем алуын қадағалау. Науқас адамның дәріні дер кезінде қабылдау,
дәрі қабылдау дәрігерлердің бақылауында өтеді немесе арнайы
оқыталған адамдар қадағалау тиіс.
3. ТБ ауратын адамның толық ем алғанын қадағалау, және толығымен
емделіп шыққанын тексеру, өйткені науқас толық емделмесе, ол
басқаларға жұқтыруы әбден мүмкін. Емдеу барысында науқасты 2
айдан кейін және емдеу аяқталған кезде толық тексеру қажет.
дәрігерлер тексеру нәтижелерін міндетті түрде өз есебінде
көрсету қажет.
4. Емдеу барысындағы қабылданатын дәрілердің мөлшерін және дұрыс
тәртіпте қабылдануын қадағалау. DOTS-тың маңызды шарттарының
бірі емді толығымен алу және керекті дәрі-дәрмектердің науқасқа
қол жетімді болуы тиіс.
5. DOTS бағарламасын міндетті түрде мемлекет қолдауы қажет. өкмет
тарапынан кереті шаралар қолдануы және қажетті мөлшерде қаржы
бөлінуі тиіс.
Көптеген дамыған елдерде ТБ ауруы аз кездеседі соның әсерінен летальды
жағдайлардың тіркелуі аз. Өйткені дамыған елдерде халықтың әлеуметтік
жағдайы жақсы, ал ТБ біз білетініміздей әлеуметтік жағдаймен тығыз
байланысты, бірақ бұл елдерде ТБ аз тіркелуі бұған ғана байланысты емес
сонымен қатар эканомикасы жақсы дамыған елдерде бұл дертпен күресуге көп
көңіл аударылып жеткілікті мөлшерде қаржы бөлінуде.
Кейбір елдерде мемлекет және денсаулық сақтау ұйымы бұл инфекцияға
көңіл аудармайды. Солардың ішінде бұл дерт кеңінен таралған 13 мемлекет бар
Дүниежүзіндегі барлық тіркелген науқастардың 70% осы елдерде. Бұлар −
Пакистан, Индия, Бангладеш, Таиланд, Индонезия, Филиппины, Китай, Бразилия,
Мексика, Россия, Эфиопия, Заир ижәне Оңтүстік Африка.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ұсынған ДОТС бағдарламасын
жүзеге асыру, туберкулез науқасының алдын алу,анықтау, емдеу жұмыстары
ауданда 1999 жылдан бері қолға алына бастады. Бұл ретте туберкулез
науқасын анықтаудың қарапайым әрі арзан тәсілі – бакскопиялық тәсілмен
туберкулез таяқшаларын бөлетін науқастардың қақырығын тексеру арқылы
анықтауға жете мән берілуде.
DOTS плюс бағдарламасы Қазақстанда 1999 жылы енгізілді.
Елді мекендерде Тубергулезге қарсы күрес күні ұйымдастырылып
жұртшылықпен пікір алысу ісі назарда.
Бір аландатын жайыт – соңғы жылдары науқастар арасында туберкулез
таяқшаларының дәрігерлерге тұрақты түрлері, яғни туберкулездің негізгі
дәрілеріне сезімталдығы жойылған түрлері етек алуда. Экалогиялық нашар
аймақта тұрғандықтан болар [8].
1.3 Дифтерия ауруы туралы түсінік
Дифтерия (Diphteria) – фебринді қабықша түзе отырып, қабынуды
жеделдетін жұқпалы ауру. Бұл кеселді қазқша күл дейді. 1923 жылы Рамон
дефтерияға қарсы анотаксин енгізу арқылы егуді ұсынды.
Совет үкіметінің кезінде ақ дифтерия өте сирек кездесетін, ал
летальды жағдай мүлдем кездеспейтін деңгейге жетті. Бұл дерт көптен бері
қауіпті болып саналмайды, қазіргі кезде дифтерияны Роман айтқандай
аналардің жауы- деуге болмайды.
Романның анотаксині медецинада тез арада таралып қолданыла бастады,
балар ағзасына зиян келтірмейтін, дифтерияға төтеп бере алатын егуге
арналған препарат болып есептелінеді. Бұл препаратты барлық елдерде
медецинада қолданбастан бұрын, анотаксинді зерттеуге көптеген жылдар кетті
[9].
Тыныс жолдарының антропоноз тобына жататын індеттер жұқпалы
ауруларының денін құрайды. Тек олардың кейбір түрлері зооноздар, ал
туберкулез – антропозооноз. Олар адамдар арасында кең тараған және әлемнің
барлық түкпірінде кездеседі. Тыныс жолдар ауруының (ТЖА) қоздырғыштары жас
өспірімдерді жиі жарақаттайды, сондықтанда оларды балалар ауруына
(дифтермя, көкжөтел, скарлатина-жаншау және т.б.) жатқызады. ТЖА кең тарауы
және нәтижелі алдын алу шараларының толық шешілмеуі, олардың әлеуметтік-
экономикалық маңыздыығын анықтайды. Кейбіреулері (дифтерия, көкжөтел,
менингококты және гемофильді аурулар) иммундық реттейтін ауруларға жатады,
яғни олармен жемісті күресу үшін тұрғындарды жоспарлы түрде тән
вакцинациялау іске аырылады.
Осы топқа жататын барлық ауру қоздырғыштарының берілу механизмі
аэрозольды (аспи-рационды) болып саналады, ол ауа-тамшы және ауашаң жолда-
рымен іске асады, сондықтан олар кең тарайды. Эпидпроцеске тұрғындардың ай-
тарлықтай бөлігі қатысады және ауру оқиғасы жылдың суық мезгілінде жиі
тіркеледі.
ТЖА қоздырғыштары сезімтал адамдар арасында жеңіл және жылдам
тарайтындақтан сыртқы ортада, туберкулез микобактериясынан басқасы,
төзімсіз келеді , олар өздерінің филогенетикалық дамуында қоршаған ортаның
қолайсыз жағдайларына төзімділік қасиеттер жасауға (икемделуге) қажеттік
болмаған.
ТЖА барлық, вирустардан басқа, қоздырғыштары антибиотиктерге сезімтал
келеді, дегенмен олардың арасында кейбір антибиотиктерге тұрақтыларыда
кездеседі (тубкркулез және басқалары), бұл құбылысты осы дәрі-дәрмектерді
ұзақ жылдар бойы пайдаланумен түсіндіруге болады.
Кейбір бактериялар мен микоплазмаларда сыртқы көріністері ұқсас
тыныс жолдарының ауруларын шақырады. Соларды анықтап диагноз қою өте
қиынға түседі, сондықтан Қазіргі кезде біріктіріп қарқынды тыныс
жолдар ауруы (ҚТА) – деп диагноз қою жиі кездеседі. ҚТА - ең кең етек
жайған аурулар, олардың құрамына жұқпалы және жалпыда аурулар кіреді
[10].
Дифтерия – аэрогенді (аспирационды) механизмімен берілетін, улану және
мұрын, мұрынжұтқыншақ, кеңірдек, қолқада фиброзды-қабыну процесімен, кейде
ауыр асқыну белгілерімен (ісіп ауру, жүрек қабыну, нерв жүйесінде ауытқу)
сипатталатын антропонозды респираторлы қарқынды жұқпалы ауру.
1- сурет. Бадамша бездегі қабыршақты қақты қақ, бір жерге жиналған.
Егілген балардың дефтерияға шалдығуы антитоксикалық иммунитеттің
төмендеуіне байланысты. Бұның себептері: белсенді егілудің уақытылы
жүргізілмеуі ( мысалы: жедел риспираторлы ауру себебінен егілу уақытының
ұзаруы), мидың ауыр жұқпалы- уақыттық зақымдалуы.
Ауыз қуысының дифтериясы егілген балаларда тек бадамша бездерін ғана
зақымдап, жеңіл түрде өтеді. Дифтерия кезінде қабықша оңай алынады, қанау
аз болып, ауыз қуысы 4- 7-ші күні тазарады. Ауыз қуысының дифтериялық
асқынулары оның уфыттық түрінде кездеседі, оның ішіндегі қауіпті асқыну –
жедел миокардит (жүрек бұлшық етінің қабынуы ) болып табылады. Ол ерте ( 9
күнге дейін) және кеш (9 күннен кейін) болып бөлінеді, егер миокардит ерте
дамыса, өте қауіпті. Жүрек бұлшық етінің өзгерістерімен бірге бауырдың
көлемі ұлғаяды, құсады. Баланы сырттан қарағанда немқұрайлылық байқалады,
өлімнен қорқаныш сезімі, сұп сұр боп, көгеру белгілері байқалады, аяқтары
ісіп жүрегі ауырады. Бауырдың тез ұлғаюы іш ауруына әкеледі. Тамыр соғуы
өте әлсіз, жүрегі тез соғады. Балада құсу және ішінің ауруының соңы өлімге
алып келуі мүмкін, негізінде миокардит кезінде өлім 50 % құрайды. Тағы бір
асқыну түрі – полирадикулоневрит. Полирадикулоневрит кезінде шектері жүйке
талшықтары зақымдауымен ( жұмсақ таңдайдың салдануы) басталады: үні дұрыс
шықпайды, шашалады, сұйықтық мұрынға түседі, таңдай пердешесі төмен түсіп
келеді. Жұмсақ таңдайдың салдануымен бірге аққомодациялық мешелдену жиі
болады. Аурудың 35-40 күнінде барлық бас –ми жүйелері мен аяқ –қол
жүйелерінің зақымдалуы болады. Одан соң аяқ- қол бұлшық еттерінің салдануы
(рефлекстердің, тонусының төмендеуі, бұлшық еттердің семуі) мойын, арқа,
кеуде қуысы, жұтқыншақ, кеңірдек, көк ет, бұлшық еттерінің зақымдануы
болады.
Жүйке жүйесінің ауыр зақымдануы бульбарлы салданулар, жұтынудың, дем
алудың бұзылуы. Бұл 3-аптадан басталады. өліммен аяқталу жиі ұшырайды,
өйткені асперациялық өкпе қабынуы қосылуы мүмкін. Сырқат 4-6 айдан бір
жылға дейін созылады. Ең аз кездесетін асқыну түрі – орталық салданулар.
Уыттық дефтерияның жиі асқынуларының бірі – уыттық нефроз – аурудың
жедел кезеңінде кездеседі. Зәрде – белок 2-8%, гиалинді және түйіршікті
түтікшелер болады. Қызыл қан түйіршіктері мен ақ қан түйіршіктері аз
мөлшерде кездеседі. Зәрдің тығыздық салмағы жоғары, бірақ бұл өзгерістер 2-
3 аптадан соң емсіз жоғалып кетеді [11].
1.4 Туберкулез ауруының түрлері
Туберкулез ауруына көптеген органдар шалдығады, атап айтқанда:өкпе,
кеуде ішіндегі көк ет, сүйек-буын, без, асқазан- ішек,тері, бүйрек,мый, т.б
[12].
1.4.1 Өкпе туберкулезі
Т.м өкпеге түскеннен кейін онда әртүрлі өзгерістер пайда болады.
Өкпенің т.м түскен жеріне бөртпе шығып айналасы қабынып ісінеді. Сырқау
адам уақытында емдеу шараларын қолданбаса бөртпе бірте- бірте үлкейіп, екеу-
үшеуі бірге қосылып, күрделеніп теңбілге айналады. Ол теңбіл өзнен өзі
немесе емдеуден кейін тартылып,сорылып кеткеннен кеткенен кейін орнында
беріш қалуы мүмкін. Бірақ т.м-ң уының күшімен теңбіл ортасынан шіріп
тесілуіне ықтимал. Бұл туберкулездің асқынғанын көрсетеді.
2-сурет. Өкпедегі т.м. түскен жеріндегі бөптпелер.
Өкпе туберкулезне шадыққан адамдар алғашқы уақытта біразға дейін
өздерінің науқас екенін сезбейді. Күнделік істеп жүрген тиісті қызметінің
аяқ мерзгілінде шаршағандай болып, аздаған құрғақ жөтел пайда болады,түс
қайта аздап денесінің температурасы 37,2-37,5 градусқа дейін көтеріледі.
Ол адам бозарып, жүдейді, кейде түнде ұйықтағанда кеудесі терлейді.
Сырқаттанып жүрген адам көбнесе жоғарыда көрсетлген туберкулез
ауруының алғашқы белгілеріне онша көңіл бөле қоймайды, қызметтен
шаршағанның әсерінен ғой, деп дәрігерге көрінбейді.
Ауру асқына бастаса, туберкулездің жоғарыда көрсетілген белгілері
күннен- күнге өршіп, жөтелі көбейіп, қақырығы сарғайып, температурасы 38-
39 градусқа дейін жетеді. Науқас адам жүдеп, төсек тартып жатып қалуы да
мүмкін.
Мұнан басқа, өкпе туберкулезі байқалғанда адам денесінің температурасы
кенеттен 38 градусқа дейін көтеріліп, қатты жөтеледі, сары қақырық пайда
болады қақырықты микроскоппен тексеріп қарағанда т.м-ы табылады. Мұндай
жағдайда адамның асқа тәбеті соқпайды,басы ауырып, жүдеп, бет ажары аздап
сарғайғандай болады. Аурудың кейбір белгілері грипп, безгек я болмаса
қабынған өкпенің белгілеріне ұқсайды.
Өкпе ауруы басталуының үшінші түрі жоғарыда көрсетілгенен сирек
кездеседі, туберкулезбен ауырып жүрген адам көбіне өзінің науқас екенін
аңғармай жүреді. Жөтелуі, әлсізденуі, денесінің қзуы анық біліне
қоймағандықтан өзін аурумын деп есептемейді. Кейбір ауру адамдар нағыз
асқынып кеткен туберкулезбен ауырып жүріп, туберкулездің еш бір белгісін
сезбейді. Мұнда олар өзінің науқас екнін ренгенге түскенен кейін,
жүргізілген профилактикалық шаралардан кейін, немесе кенеттен ауызынан қан
кеткеннен кейін сезеді.
Кейбір ғалымдардың айтуына қарғанда асқынып кеткен туберкулезбен
ауырып жүрген адамдардың 40 – 45%-і өзінің туберкулезге шалдыққанын
сезбейді.
Біраз адамдар туберкулезбен науқас адамға кездессек ,онымен бірге
болсақ туберкулезді жұқтырып аламыз деп ойлайды. Ондай пікір қате.
Адам денесінің туберкулезге шалдығуына бірнеше шарттар болады.
Олар – адам денесіндегі қорғаушы күштердің күшін әлсірететін шарттар
болуы қажет, мысалы, суық тию, ұзаққа созылған науқастардан әлсіреу, үлкен
қайғыға ұшырауы, т.б.
Т.м-ы дем алғанда ауамен, түкірік шашырандыларымен немесе бөтен
жолдармен өкпеге я болмаса басқа органдарға түсе қалса, оларға қарсы
қандағы әртүрлі қорғаушы күштер қарсы шығады. Осыдан кейін туберкулезге
шалдығуға байланысты қандай фактордың үстемдік ететінін байқау керек. Егер
т.м-ң уы дене қорғаушы күштерден үстем болса, адам туберкулез ауруына
шалдығады., ал егер дене қорғаушы күштер удан үстем болса ешбір туберкулез
белгілері сезілмейді, адам туберкулезге шалдықпай кетеді. Егер емдеу
шаралары қолданылмаса, туберкулезге шалдыққаннан кейін дене мен микроб
арасындағы күрес жылдан жылға созыла береді, сондықтан туберкулез бойға
сіңген ескілікті ауру болып келеді.
Туберкулезбен ауру адам өзін өзі күтіп, дәрігердің нұсқауларын
бұлжытпай орындаса оның дене күші микробтан бөлнген уға бой бермейді.
Сөйтіп ауру адам тиісті емдерді пайдаланып, өзінің күнделікті қызметін
атқарып жүре береді [13].
1.4.2 Кеуде ішіндегі көк ет туберкулезі
Өкпе айнала екі қабат көкетпен қоршаулы болады. Сол көк еттің бір
қабаты тікелей өкпені сыртынан жауып тұрады, екінші қабаты кеудені ішінен
қабырғаларға жабысып, қабырғаларды іштен жауып тұрады [8].
Көкеттер туберкулезге өз бетімен де шалдығуы мүмкін, бірақ тәжірибеде
көбінесе өкпеден аусқан туберкулез кездеседі.
Құрғақ түрінде кеуде шанышқаннан басқа белгілер аз болады. Ренгенге
түсіріп қарағанда көк етте ешбір өзгеріс байқалмайды. Көкеттердің
тубеокулезге шалдыққанын торокоскопия дейтін хирургиялық әдіс арқылы білуге
болады.
Сулы түрінде екі көк еттің арасына су толып, науқас адамның бүйірі
шаншып, денесінің температурасы көтеріледі. Су көбейген сайын ол адамның
тынысы тарылып, кеудесі ауырлап, жүрегі қысылады, кеудесінің шаншуы,
денесінің қызуы күшееді. Ауру адам әлсізденіп, төсекке жатып қалады. Екінші
түрдің біріншіден айырмашылығы мынадай: мұнда аурудың процесі баяу өтеді,
кеудедегі судың аз көбне қарамастан алғашқы түрдегі көрсетлген белгілер:
дененің қызуы, кеуде шаншу, жүректің қысылуытыныстың таралуы, әлсіреу тағы
басқалары айқын білінбейді, сондықтан ауру адамның тынышын онша алмайды.
Көкет ауруының сулы түрі ішіндегі судың маңызына қарай тағы да үш түрге
бөлінеді: таза сулы, іріңді сулы.
Қанды, іріңді суды денеде қалдыруға болмайды,оларды хирургиялық
әдіспен сорып алып тастау қажет [14].
1.4.3 Сүйек буын тберкулезі
Бұл ауру сүйегі онша қатып болмаған жас балалар арасында, көбінесе 6
жасқа дейінгі балаларда кездеседі. Жақсы толған ересек адамдар арасында
сиректеу болады. Туберкулезбен науқас адамның барлығын алғанда, солардың
арасында сүйек-буын туберкулезімен ауыратындар 5-10 проценттен аспайды.
Сүйек туберкулезімен адам денесінднгі сүйектердің қай-қайсысы да шалдығуы
мүмкін. Тәжіребеде туберкулезге көбнесе омыртқа сүйктері шалдығады, сонан
кейін – саусақ, бақай, жамбас, тізе буындарының сүйектері шалдығады.
Мұнымен қатар бірнеше сүйектері шалдығады. Мұнымен қатар бірнеше
сүйектердің шалдығуы, немесе бір сүйекте екі – үш бөртпе кездесуі мүмкін.
2- сурет. Бел-рмыртқаның төменгі және жоғарғы бөліктерінің қабынуы.
Бүкір( гиббус)
Сүйекке түскен туберкулез микробтары, сүйек буын туберкулезіне
шалдықтыру үшін, біріншіден, микроб уының күші дене қорғауыш күштен басым
болуы қажет. Екіншіден мен сыртқы факторлардың күштерінің теңдестігі
бұзылуы керек. Күштердің теңелуі жағдайын бұзатын сыртқы факторларға
мыналар жатады: туберкулезбен ауру кісімен жанасу, әртүрлі жұқпалы
аурулармен – қызылшамен, көкжөтелмен, тағы сол сияқты аурулармен ауру.
Сонымен қатар суық тию, астың тапшылығы, түрлі психикалық өзгерістерге
ұшырау, міне осылардың бәрі де денедегі қорғаушы күшті әлсіретіп, аурудың
күшейуне жағдай туғызып отыр [15].
Сүйек туберкулезімен науқас адамдардың көбі дәрігерге алғашқы рет
қаралуға келгенде, беломыртқам , жамбасымесе немесе тізем қатты затқа
соғылғандықтан ауруға шалдықтым деп шағым етеді. Ал шынында бел омыртқа
немесе жанбас қатты затқа соғылғандықтан туберкулез пайда болмайтыны
белгілі.
Ауру бел омыртқада болса тақтай төсеген тегіс төсекте гипстен істеген
кроватта жату керек, жатқан уақытта бойлай, сол краватта шалқасынан жатуы
қажет.
Жетісіне бір екі мәрте денесі дем алу үшін бір екі сағат гипсті
краваттан шығып, төсекке бетін беріп жатуға рұқсат етіледі. Науқас кісі
дәрігердің айтқан ережелерін орындамай өзін өз бетімен краваттан шығып –
қимылдап, отырып, немесе түрегеліп кетсе аурудың айығуынан үміт ету қиын
[16].
1.4.4 Без туберкулезі
Адам денесіндегі ішкі сыртқы бездердің қай-қайсысы болса да
туберкулезге шалдығуы мүмкін.
Денедегі бездерге туберкулез инфекциясы қан, немесе сөл арқылы
тарайды.
Туберкулезге шалдыққан бездер ісініп үлкейеді, жаңадан басталған
кезінде бұршақтай, асқынып кеткен уақытта жұмыртқаның үлкендігіндей. Без
кейіннен үлкейіп ортасына тесіліп, ұзақ уақыт ірің ағады, мұның өзі науқас
адамның тынышын алып, мазасын кетіреді.
4-сурет. 7 жасар баланың без туберкулезі.
Без туберкулезі – дәрігеден қажырлықты ал науқас адамнан-
сабырлықты керек етеді. Бұл ауру диэта- гигиеналық емдермен қатар, паскті,
стрептомицинді қолдануды да керек етеді. Сонымен қатар мезгілінде күннің
көзін, рентген сәулелерінің, хирургиялық әдәстерді пайдаланған жөн. Науқас
адам дәрігердің нұсқауларын бұлжыттпай орындаса, бездің ісігі қайтып, ірің
ағуы тоқталып, айығып кетуі мүмкін. Мұнда бұрынғы ісіп тесілген бездің
орнында азғантай тыртық қалады [17].
5. Туберкулез ауруын тарататын микроактериялар
Туберкулез жұқпалы ауру болғандықтан қазіргі денсаулық сақтау
жұмысында басты мәселелердің бірі болып табылады. Мұның тарихы ертеден
белгілі. Ертедегі мысырлықтар мен үнділердің, қытайлықтар мен
вавилондықтардың шежірелерінде адам жүдеп – жадап, жөтеліп қақырық тастап
ауыратындығы жөнінде көп көп айтылған. Бұл ауруды Фитоз (чахотка) деп
аталған.
Грецияның атақты ғалымы Гипократ, Рим дәрігері Гален бұл ауруды
жұқпалы деп санап, одан жазылу үшін құнарлы тагам, таза ауаның және басқа
біреуге жұқпауы үшін ауру адам жеке басының тазалығын мұқитты сақтау керек
деп есептелген.
Дегенмен туберкулдез қандай ауру? Оның микробы бар ма, жоқ па, болса
ол микробтың өзгешілігі қандай? әрине, ол замандарда мұның анығын ашуына
ғалымдардың қазіргідей мүмкіншілігі болған жоқ.
1819 жылы бұл ауруды туберкулез деп тұнғыш атаған Француз ғалымы
Лаэннек болды. Оның айтуынша туберкулезбен ауырған мүше безденіп, кішкентай
бұдырлар пайда болады. Ауру асқына асқына келе бұдырланған жерлер ісініп,
беріштеніп, одан кейін ол жер босап, қуысқа (кавернаға) айналады.
Лаэннектің бұл ашқан ғылыми еңбегі фитолзиатрия ғылымының дамуына үлкен
әсер етті [18].
Туберкулез жұқпалы ауру, өйткені бұл ауру сау адам туберкулезбен
ауырып жүрген адамнан немесе ауру малдан жұғады.
Туберкулез ауруын қоздыратын микроб (туберкулез құрты) өте ұсақ
болады, оны көру үшін микраскоп арқылы 2000-2500 есе үлкейту керек [16].
1882 жылы неміс ғалымы Роберт Кох туберкулез ауруының қоздырғышын
тапты. Ғылымның бұл еңбегі туберкулез ауруымен күрестің жолын ашты. Алғашқы
кезде бұл Кох таяқшасы деп аталып, кейін, 1957 жылдан бастап туберкулез
ауруының микробактериясы деп аталатын болған.
Микробты микроскоппен қарағанда, оның сыртқы пішімі қысқа таяқшаға
ұқсайды, сондықтан ол ашқан ғалымның құрметіне Кох таяқшасы деп аталып
кеткен.
Кох таяқшасы жай көзге көрінбейтін кішкентай тірі жәндік. Микроскоппен
қарағанда ұзындығы 2-4 микромиллер, жуандығы 0,2-0,4 микромиллиметрден
аспайды.
Микроп қараңғы, күннің көзі түспейтін немесе аз түсетін, дымқыл жерде
тіршілік етіп, өсіп-көбейеді. Туберкулез микробы басқа аурулардың микробына
қарағанда ауа райының өзгерістеріне төзімді, суыққа шыдамды келетін. Ол 10
градус суықтан өзінің тіршілігін бір неше ай бойы сақтай алады. Қоңыр
салқын жылылық және адам денесінің температурасындағыдай жылылық туберкулез
құртының өсіп-көбеюіне жақсы әсер етеді.Ал тікелей түскен кун сәулесі
туберкулез құрттарын бірнеше минуттың ішінде-ақ құртады. Туберкулез
құрттарына жоғары температура өте қолайсыз тиеді. Мысалы,ауру адамның
қақырығын қайнатқанда,ондағы таяқшалар тез арада құрып кетеді.Егер
қақырықты қайнатпай,тек +70 градусқа дейін ысытса, микробтар 10-15 минут
бойы өзінің тіршілігін сақтайды.
5-сурет. Микроскоппен қарағанда 1000 есе үлкейтілген, Циль-Нильсен
әдісімен боялған ТБ таяқшалары.
Туберкулез микобна қарсы күресу үшін қолданылатын химялық
препараттар:
1. Карбол қышқылы. Карбол қышқылының 5%-к ертіндісі
туберкулез микробын 24 сағ. ішінде құртады.
2. Лизол. Лизолдың 10%-к ертіндісі туберкулез микробын
12 сағ. ішінде өлтіреді.
3. Формалин. Формалиннің 15%-к ертіндісі туберкулез
микробын 2 сағаттың ішінде құртады.
4. Хлорамин. Хлорамин қазіргі уақытта туберкулез
микробына қарсы күресте диспонсерлерде кеңінен пайдаланыланылып жүрген
химиялық препарат. Бұл препараттың 5%-к ертіндісі туберкулез микробын 4 –
6 сағат ішінде құртады. Хлораминнің 2%-к ертіндісі ауруханаларда,
диспансерлерде еден, үй қабырғаларын, туберкулезбен науқас науқас
адамдардың дәретке отыруға пайдаланылған ыдыстарын жууға қолданылады [19].
1. Туберкулез микробтарының типтері.
Туберкулез микробтары өздерінің сыртқы пішініне,және тіршілігіне,
өсіп- өнуіне қандай жануарлардың денесі қолайлы екендігіне қарай төрт
типке бөлінеді.
1. Адам туберкулезінің микробы.
2. Сыйыр малы туберкулеінің микробы.
3. Құстар туберкулезінің микробы.
4. Тышқан, балық, тасбақа туберкулезінің микробтарына.
Бұлардың ішіндегі ішіндегі адамға қауіптісі – адам туберкулезінің
микроьы мен сйыр малы туберкулезінің микробы. Негізінде адам денесін
туберкулезге шалдықтыратын – адам туберкулезінің микробы, бірақ тәжірибеде
сйыр малы туберкулезінің микробымен туберкулез ауруына шалдықан адамдар да
аз кездеспейді.
Туберкулез адамның қандай органында болсад да кездесу мүмкін - өкпеде,
сүйекте, буында, тамқта, ішекте, бүйректе, безде, теріде тағы басқаларында
кездесуі мүмкін. Бірақ туберкулезге көбінесе өкпе шалдығады. Шамамен
алғанда он аурудың тоғызы өкпе туберкулезі болады. Өкпенің туберкулезге жиі
шалдығуының себебі - өкпе тыныс жолдары арқылы ауамен тікелей байланысты,
сонымен қатар өкпенің ткані туберкулез микробының өсіп - өнуіне қолайлы
ткань болып саналады.
Туберкулез микробы өкпені, немесе бөтен бір органды зақымданғаннан
кейін сол органды әртүрлі өзгерістерге ұшыратады. Мысалы, өкпенің
туберкулезге шалдыққан жерінде түйреуіштің басындай кішкене бөртпе пайда
болады. Егер сол бөртпені микроскоппен қарасақ, дәл ортасында туберкулез
микробтары, шет шетінде әртүрлі өзгеріске ұшыраған клеткелер байқалады.
Туберкулез меңдегендей болса бөртпенің екі үшеуінің екі-үшеуі бірге
қосылып – деңбіленіп, онан әрі ортасынан шірп қуыстанып кетуі мүмкін.
Туберкулез микробы денеде пайда болғаннан кейін у шығарады, сол у қан
арұылы денеге тарап кетеді. Сондықтан туберкулез ауруын тек микроб таралған
органның ауруы емес, барлық органның ауруы деп қарау қажет [20].
6. Дифтерия ауруын тарататын микробактериялар
Борде – Жангу таяқшасы (ашқан ғалымдардың фамилиясымен аталған) сыртқы
орта әсеріне сезімтал болып келеді.
Қоздырғышы – Corynebacterium diphtheriaе (Klebs, 1883; Loffler, 1884),
Corynebacterium түріне жатады. Ол орташа көлемді (ұзындығы – 1-8 мкм,
көлденеңі – 0,3-0,8 мкм) қозғалмайтын, екі жағы толықтау таяқша, спор және
капсула түрі болмайды. Дифтерия таяқшасы негізгі анилин бояуларымын
жақсы боялады, грамоң, аэроб, кезкелген ортада өсіпейді, оның өсіп-өнуі
үшін қорек ортасында қан немесе әртүрлі жануарлар қанының сарысұйығы болу
қажет.
Сыртқы ортадағы құбылыстарға қарай дифтерия таяқшасы икемделгіш
келеді. Таяқша өз құрамын өзгеруімен қатар бөгдезатымен залалдық
қасиетінде өзгертеді. Осы айырмашылықтары 1931ж. оны үш түрге бөлуге
мүмкіншіліктер туғызады (биологиялық түрлері): гравис, митис және
интермедис, оған қоса ІІ серотүрлері тіркелген. Осы түрлердің
әрқайсысының клинико-эпидемиологиялық сипатындағы маңызы осы күнге дейін
анықталған жоқ [21].
Дифтерия таяқшасы суыққа шыдамды, қоймалжың шарана мен сілекейде,
тіпті кепкен жағдайда да, ұзақ сақталады. Үй шаңында бірнеше сағаттан 1-
2 сөткеге дейін өз тіршілігін жоймайды. Қолданылып жүрген дезинфекциялау
сұйықтары: 10 процентті сутегі тотығы – 3 минутта, 5 пайызды фенол, 1
пайызды екі хлорлы сынап, 50 пайызды алкоголь – 1 минут ішінде өлтіреді.
Таяқша 60оС жылылықта 10 минутте өледі. Дифтерия таяқшасы өсіп-өнгенде
нағыз биологиялық уға жататын сыртқы у бөледі, сондықтан олардың
барлығы улы және усыз екі түрге бөлінеді.
Дифтерия қоздырғышының көзі – адам: Клиникасы белгісіз, немесе оған
ұқсамай дамыйтын, айқын өтетін науқас, сауыға бастағандар, сау
бактериотасымалдаушылар. Осылардың эпидемиологиялық маңызы бірдей емес:
ең маңыздысы ауру қарқынды өтетін науқас, одан кейін – белгісіз түрлері.
Дегенмен науқас бактерия бөлгесін қандай кезеңі болмасын сау адамдарға
қауіпті, орташа қоздырғышты шығару 73 пайызы аурудың 20-25 күнінен
кейін бітеді. Дифтерия эпидемиялық процесінің бірен-саран оқиғаларымен
дамуына сау тасымалдаушылар негізгі үлес қосады.
Дифтерия микробының улы данасын тасымлдау мерзімі усызымен
салыстырғында – 2,5 ай, қысқарырағы – 1,7 ай. Қоздырғыштың улы даналарын
қысқа мерзімді (10 күнге дейін) тасымалдаушылық 59,8 пайыз, усызын – 31,8
пайызда оқиға дәлелденген. Жабық коллективтерде ашығымен салыстарғанда
тасымалдаушылық 2 –3 есе жиі кездеседі.
Тұлғада дифтерияның улы микробына қарсызаттың жоғарғы деңгейде
барлығы оны залалдан қорғайды, ал усызы эпидемиялық процеске қатыспайды
[22].
1.7 Микробактериялардың адам организіміне таралу жолдары
Туберкулез микробының адам организіміне таралуының негізгі екі жолы
бар: біріншіден, тыныс жолдары арқылы дем алғанда ауамен таралса,
екіншіден, ішек ас арқылы таралады.
Туберкулезге шалдыққан адамдардың 90 – 95% тыныс жолдары арқылы дем
алған кезде ауамен бірге енген микробтар арқылы ауырады. Қалған 5 – 10 %
ішкен аспен бірге енген микробтар арқылы ауырады. Туберкулезбен ауырған
адамның әр турлі бөліністерінде – қақырық ; суйек, без туберкулезімен ауру
адамдардың денесінің шыққан іріңдерінде туберкулез микробы бар, осы
бөліністер туберкулез тарату ретінде өте қауіпті келеді.
Ауру адам еденге немесе көшеде келе жатқанда тукірсе, қақырық желмен я
кун сәулесі арқылы кепкеннен кейін шаңмен араласып ауаға көтеріліп, ауадан
тыныс жолдары арқылы сау адамның өкпесіне тусуі мумкін. Бул өте қауіпті
микроптың таралуының мундай жолы медицинада шаң мен таралу жолдары деп
аталады [23].
Туберкулез микробы сау адамның өкпесіне тікелей енуі де мүмкін. Егер
туберкулезбен ауырған адам сау адамнан бір метрден жақын тұрып жөтелсе,
түшкірсе, немесе қарсыма-қарсы тұрып сөйлесе, өның түкірік
шашырандыларымен туберкулездің микробы сау адмның өкпесіне енуіне мүмкіндік
туады. Микробтың таралуының мұндай жолы түкірік – шашыранды жолы деп
аталады.
Туберкулез ауруының микробы науқас адам пайдаланған заттар (бет
орамал, сүлгі, ыдыс-аяқ ) және сүйісу арқылы таралуы да мүмкін. Микробтың
таралуының мұндай жолы жанасудан таралу деп аталады. Ішкен ас арқылы
туберкулездің денеге таралуына себепші – туберкулезбен ауру сыйырдың шикі
сүті немесе шикі сүттен істеген түрлі тағамдар: ірімшік, қаймақ, май т.б.
Мұнан басқа, ауру адамның қақырық – шашырандылары түскен ас. Сондықтан
ондай адам ас пісіруге, ыдыс жууға араласса, өте сақ болу керек.
Жоғарыда айтылғандар туберкулез микробтары таралуының негізгі жолдары
болып саналады. Бұлардан басқа жолдар да бар, бірақ олар практикада сирек
кездеседі. Кейбір ғалымдардың мәлметіне қарағанда туберкулезбен ауру
адамдардың бір түкіріп тастаған қақырығында туберкуздің 5 – 6 миллиардқа
жуық микробы болатыны анықталған. Сондықтан туберкулез ауруының таралуында
ауру адамның қақырығы қауіпті болып саналады. Қақырықты кезкелген жерге
түкіріп тастауға болмайды.
Бұрынғы уақытта кейбір ғалымдардың арасында туберкулез ауруына бейімді
адамдар болады, олардың бойы ұзын, мойны жіңішке,кеудесі қушық,арық,
талдырмаш келеді деген пікір болған.
Совет одағында туберкулездің жұғуына ондай бейімділік екені ғылыми
жолмен және тәжірибеде дәлелденді. Туберкулезбен ауыру – ауырмау адамның
жасына да байланысты емес.
Кейбір адамдар туберкулез тұқым қуалайды, онымен ауырған адамнан бала
туберкулезге іштен шалдығып туады деген пікірде болып, шынында ол дұрыс
емес. Совет ғалымдарының зерттеуі бойынша туберкулезбен ауру адамнан
көбінесе сау бала тууы мүмкін, ауру баланың тууы сирек кездеседі. Ал
кездесе қалғанда, ананың жатырында, туберкулез ауруы бар деп түсіну керек.
Егер ата – анасы дәрігер белгілеген режимді толық сақтамаса, олардың
туберкулез ауруы балаларына жұғуы мүмкін. Сондықтан ауру ата-ана жас
балаларын бағып күткенде тазалық жөніндегі дәрігердің нұсқауын мұқият
орындауы керек. Ауру ата-ана жас балаларды сүймеуге, қойнына алып жатпауға
тиіс. Ауру ана баланы еміздірер алдында қолын жуып, аузы мұрнына дәке
ұстап, емшегін борлы қышқылдың 2%-к ертіндісімен сүрткеннен кейін ғана
баланы емізген жөн.
Мүмкіндігіне қарай жас баланы ауру ата- анадан жеке бөлмеде тәрбиелеп
күткен дұрыс, өйткені жас балардың денесі туберкулез ауруына өте сезімтал,
қорғауыш күштері жеткіліксіз болады.
Туберкулезбен ауырып жазылған адам қайтадан ауруы мүмкін. Туберкулезге
қарсы күресуде ауру адамның тұрмыс жағдайының жақсы болуының үлкен маңызы
бар, мұндай жағдайда адам денесінің ауруға қарсы беріктігі де күшее түседі.
Халықтың әл-ауқат дәрежесінің жоғары болуы – туберкулез ауруын
болдырмаудың кепілі [24].
Дифтерияның таралу жолдары.Дифтерия бүкіл әлемде кездеседі.
Қазіргі кезде жоспарлы түрде вакцина-мен алдын алу шараларын кең
қолданылғанымен, онымен науқастану, тіпті асқынып өлім-жітімге әкелетін
оқиғаларыда тіркеліп тұрады.
Негізгі берілу механизмі ауа - тамшы жолы, бірақта сыртқы ортада
дифтерия қоздырғышы тұрақты болғандықтан науқас пайдаланған әртүрлі
залалды заттардан жұқтыруға болады. Сирек болсада тағам арқылыда
тарауы мүмкін.
Дифтерияға барлық адамдар сезімтал. Жарты жылға дейін нәрестелер
аналарынан алған дифтерия қарсыуына қарсызаттардың арқасында
диятериямен науқастанбайды. Дифтериядан сауыққандарда немесе оған қарсы
егілгендерде қарсыу иммунитеті пайда болады, оның деңгейі жеткілікті
болса залалдан толық сақтайды.
Қарсыу иммунитет деңгейі жоғары адамдарда да дифтерия микробын
тасымалдаушылық кездеседі, ендеше қарсыу мен қатар қарсымикроб
иммунитеттің маңызының зор болғандығы, соңғы мәселе изденуді қажет
етеді.
Дифтерия қоздырғышының көзі – адам: Клиникасы белгісіз, немесе оған
ұқсамай дамыйтын, айқын өтетін науқас, сауыға бастағандар, сау
бактериотасымалдаушылар. Осылардың эпидемиологиялық маңызы бірдей емес:
ең ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz