Шетел мемлекеттеріндегі мүлік салығының ерекшеліктері
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..
1 Бюджет кірісін қалыптастыру көзі ретінде мүліктік салықты
салудың теориялық негіздері
1.1 Салық ұғымының экономикалық мәні және Қазақстан Республикасының
жергілікті бюджетті толтырудағы мүліктік салықтың орны мен
маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
... ... ...
1.2 Қазақстан Республикасының мүлік салығын дамыту және есептеу мен
төлеу механизімінің 15
әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
...
1.3 Шетел мемлекеттеріндегі мүлік салығының ерекшеліктері ... ... ... ..
20
2 Қазақстан Республикасының мемлекеттік және жергілікті бюджетке
түсетін салықтық түсімдерін талдау
2.1 Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетіне түсетін
салықтық түсімдерді 26
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ...
2.2 Солтүстік Қазақстан облысының жергілікті бюджетіне түсетін
мүлік салығын 34
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ...
2.3 Ақжар ауданы бойынша салықтық түсімдердің жоспарының
орындалуын және мүліктік салық салымын талдау.
... ... ... ... ... ... ... ... . 44
3 Қазақстан Республикасы бойынша мүлікке салынатын
салықтардың мәселелері және жетілдіру жолдары
3.1 Қазақстан Республикасының мүлік салығын жетілдіру жолдары
мен
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... . 51
3.2 Мүлік салығын бақылауды жетілдіру мен салықты төлеуден
жалтарудың алдын алу
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
55
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 58
Пайдалынған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
61
Қосымшалар
Кіріспе
Салықтар – тауарлы өндіріспен бірге, қоғамның топқа бөлінуімен
және мемлекеттің пайда болуымен, оған әскер, сот, қызметкерлер ұстауға
қаражаттың қажет болуынан белгілі бір нәтижеге жету үшін субъектінің
объектіге нысаналы ықпал етуінің тәсілдері мен әдістерінің жиынтығы.
Салықты дамыту және талдау негізінде мүлік салығы тек қана
жергілікті бюджет кірісінің негізгі баптарын құрайды.
Қазақстанның нарықтық қатынасқа өту кезеңінде салық мемлекет
экономикасының дамуына әсер етуші басты құрал екені айқын. Бүгінгі күнде
өзін-өзі басқару органдары үшін әр түрлі қаражат көзі болып халықтан
алынатын салық ерекше орын алады. Мүліктен алынатын салық, салық
қатынастары – қаржылық қатынастың органикалық бөлігі екені айқын. Ол ұлттық
салт – дәстүрлермен және қоғамдық психология шекарасы кертартпа байланыста
болады. Бюджет пен тұрғындар арасындағы экономикалық өзара қарым-қатынасты
ұйымдастыру, салықтың фискалдық және реттеуші қызметін ойдағыдай
үйлестіруге мүмкіндік береді. Халықтың мүлкін салықтық реттеудегі
оптимизация проблемасы маңызды мәселеге айналды. Бұл мәселені тезірек
шешуден экономикалық реформа жетістігі, экономикалық дағдарыстың ұзаққа
созылуы, тұрғындардың әлеуметтік қалпына байланысты болады. Бірақта
прогрессивті салықтар өзінше қазынаға көптеп түсуіне кепіл бермейді.
Осындай жағдай бізді қатты толғандырып, бізді салық кемшіліктерін және оның
артықшылықтарын жан-жақты және тереңдеп оқуға міндеттейді.
Экономикалық мәні жағынан салық салу тетігі қандай да болмасын
экономика жүйесінің ең күрделісі болып табылады. Салық салу процессі
мемлекеттік реттеудің ең маңызды әдісі болуы себепті, оның нәтижелілігіне
әлеуметтік – экономикалық саясаттың сәтті іске асуы көп тәуелді болады.
Дипломдық жұмыстың объектісі – Қазақстан Республикасы бойынша
және Ақжар ауданы мысалында мүлік салығы болып табылады.
Дипломдық жұмыстың пәні – Қазақстан Республикасы бойынша мүлік
салығының түсімдері.
Қазіргі нарықтық шаруашылықты қалыптастыру және жұмыс істеу
жағдайларында халыққа салынатын мүлік салығының тәжірибелік мәні арта
түсті. Қазақстанда әлеуметтік-экономикалық қайта құру кезеңінде, экономика
және оның секторын қалыптастырудағы тұрақсыздық жағдайларында салықты
шаруашылықта экспериментті көріксіз қолданады. Қазіргі кезде қоғам мүлік
салығының мүмкіншіліктерін асырып жібереді және оған тән емес қызметтерін
қосуға кідіріссіз екені күмәнді емес. Осындай жағдайда мүлік салығының
мәнін және рөлін талдап, оның негізінде салық заңдылығының
өзгертілімдерінде жаңа тенденцияларды оқып білу мемлекет пен тұрғындар
арасындағы салықтық қатынасты, салық механизмдері пайдаланылатын облыстарды
дұрыс анықтау қажет. Ол республикада басқа қаржы жүйесінің кешені
салық жүйесінің іске асырылуын талап етеді.
Тақырыптың өзектілігі – қазіргі кезде салық салу негізінде
бюджет кірісінің негізі бөлігінің бірін құрайтын мүлік салығы заңды және
жеке тұлғалардың, жеке кәсіпкерлердің, жеке меншіктің дамуына байланысты
түпкілікті өзгерді, жалпы мемлекеттік басқару органдарының жұмысы, оның
ішінде мүліктік салықтың қызметі де, жетілдіріліп келеді.
Тақырыпты зерттеудің дәрежесі. Мүлікке салынатын салық түрлерін
зерттеу, мүлікке салынатын салықтың қазіргі жағдайы жеткен жетістіктері,
мәселелері белгілі қазақстандық және шетелдік экономистердің еңбектерінде
жан-жақты қарастырылған. Мүлік салығын зерттеуге Крамаренко Т.Н., Қомбарова
А.М., Үмбетәлиев А.Д., Керімбек Ғ.Е., Мельников В.Д., Байдуйсенов А.Д.,
ІлиясовҚ.Қ., Құлпыбаев С., жоғары білікті экономистер үлкен үлес қосқан.
Қарастырып отырған тақырыпта, өзінің аймақтық төңірегінде салықтық есеп-
қисаптарды төлеуді жүргізе отырып, реттейтін мәселелерді Ақжар ауданының
салық басқармасының мысалында зерттеу және салықтық түсімдерді қарастыру
болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – мүліктік салықты алу мен төлеу механизмін
талдау және оның бюджет пайдасын қалыптастырудағы рөлі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың міндеттері – аталған мақсатты жүзеге асыру үшін
мүлікке салынатын салық салудың заңнамалық базамен және теориялық
әдебиетпен танысу, Солтүстік Қазақстан облысы Ақжар ауданы бойынша мүлікке
салынатын салық басқармасының жұмысын талдау, Қазақстан Республикасының
мүлік салығын жетілдіру, бақылау және жалтарудың алдын алу шаралары.
Жұмыс кіріспеден, 3 тараудан және қорытындыдан тұрады. Бірінші
тарауда, бюджет кірісін қалыптастыру көзі ретінде мүліктік салықты салудың
теориялық негіздері, екінші тарауда Қазақстан Республикасының мемлекеттік
және жергілікті бюджетке түсетін салықтық түсімдерін талдау және үшінші
тарауда Қазақстан Республикасы бойынша мүлікке салынатын салықтардың
мәселелері және жетілдіру жолдары қарастырылған.
Дипломдық жұмыстың теориялық және методологиялық негізі ретінде
отандық және шет елдік ғалым–экономистердің еңбектері, Қазақстан
Республикасның статистика агенттігінің ақпараты, Солтүстік Қазақстан
облысының Салық департаментінің мәліметтері, Ақжар ауданының салық
басқармасының ақпараттары қолданылды. Жұмыс барысында тізбектік қойылымдар,
статистикалық тізбек, тағыда сол сияқты басқада экономикалық зерттеу
әдістері қолданылды.
1 Бюджет кірісін қалыптастыру көзі ретінде мүліктік салықты
салудың теориялық негіздері
1.1 Салық ұғымының экономикалық мәні және Қазақстан Республика
сының жергілікті бюджетті толтырудағы мүліктік салықтың орны мен маңызы
Көптеген салық түрлерінің, амалдарының, жинау тәсілдерінің
жиынтығы елдің салық жүйесін құрайды. Салық жүйесі елмен бірге пайда болып,
бірге дамыды.
Тура да, жанама да салықтар көп жылдар бұрын, біздің эрамызға
дейін пайда болды. Олардың пайда болуы мемлекеттің пайда болу кезінде
алғашқы қоғамдық қажеттіліктермен байланысты [1, 14 б.].
Салық салу тәсілдерінің даму процесінде үш ірі кезеңді бөліп
көрсетуге болады. Алғашқы кезеңде ежелгі дәуірден бастап орта ғасыр басына
дейін мемлекет салықтарды анықтайтын және жинайтын қаржылық аппаратқа ие
болмады. Ол тек қажет ақша қаражаттарының жалпы сомасын белгілеп, салық
жинауды қоғамға (общинаға) тапсырды.
Екінші кезеңде ( 16-19ғ.ғ. басы ) мемлекеттік мекемелер жүйесі
пайда болып, мемлекет функциялардың бір бөлігін өзіне алады. Ол салық
салуды қатаң шеңберге қоймай, салық жинау процесін қадағалап, салық салу
квотасын орнатады. Салық жинаушылардың рөлі әлі де зор.
Соңғы, қазіргі үшінші кезеңде – мемлекет салықты орнату және
жинау функцияларының рөлін толық қатаң қадағалауда.
Мүлік салығының тарихына көз жүгіртіп өтсек, император Август
Октавиан (б.э.д.63-14ж.ж.) барлық провинцияларда салық салуды қадағалайтын
қаржы мекемелерін құрып, азаматтардың мүлік жағдайын тіркеу жүргізілді.
Декларацияның негізі қаланып, салық төлеудің қатаң мерзімі қаланады
Еуропадағы орта ғасырлық салық шаруашылығының қазіргі дамып
жатқан елдердің сол шаруашылығымен ұқсастығын анықтау өте оңай. Дамудың қай
сатысында тұрғанын анықтау үшін, елдің тек салық жүйесімен танысу
жеткілікті. Егер екіден үш немесе одан да жоғары салықтық түсімдер тұтыну
тауарларына және мүліктік салықтар үлесіне келсе, онда бұл жерде біз
өндіріс жағынан әлсіз, нашар дамыған елді қарастырып отырмыз. Жоғары
айтылғаннан келесі қорытынды жасауға болады: әлсіз, нашар дамыған
экономикасы бар ел негізінен жанама салық салуға мәжбүр болады, ал тура
салық салу жоғары білімді халқы, дамыған экономикасы бар елдерге тән [2, 43
б.].
Адам тарихында бірде бір мемлекет салықсыз өмір сүре алмаған.
Салықтар, оларды ертеде подати деп атаған, әскери өніммен және өндірудің
ең ежелгі тәсілдері болып келеді деп белгілеуге болады.
Вашингтондағы АҚШ-тың (Америка Құрама Штаттары) салық
мекемелерінің ғимаратының бірінің сыртындағы жазу еске түсіреді: Салықтар
- өркениетті қоғамның бағасы. Американдықтар да біз сияқты салықтарды
төлеуді жақсы көрмейді. Әрбіреуі өздігімен: Өркениетті қоғамның бағасын
басқа біреу төлесін. Халық көп және егер мен төлемесем не мемлекетте не
өркениетте әсіресе құлдырамайды деп санайды.
Сондықтан да мемлекет әрбіреуіміз бөлек төлеуден салықты алуды
көп мүдделілі болғандықтан, қатал салықтық міндеттерді құруға мәжбүр және
олардың атқарылмауы аз дегенде мемлекеттік мәжбүрлердің қатал түрлерімен
әрі кетсе тумаған салық төлеушіні қылмыстық іске тартуға дейін жетеді.
Бенжамин Франклин америкалық мемлекеттендірудің негіздеуші – аталарының
бір афоризімінде: Өмірде екі нәрсе сөзсіз: өлім мен салықтар деп
айтылған. Салықтар барлығын да тиымсыздандырады. Және олар туралы көп
айтылды [3, 24 б.].
Салықты басқа да төлемдерден ажырата білуіміз керек. Себебі,
салық белгілі бір объектілерден (табыс, мүлік, тауар, жер, көлік, мұра)
төленеді. Сонымен қатар салықты төлеудің өзіндік бір мерзімі болады (салық
кезеңі – бір күндік, он күндік, айлық, тоқсандық, жылдық) және белгілі бір
көлемде немесе мөлшерде (салық ставкасы) алынады.
Салықтардың ашық түрде болуы Адам Смиттің атауы бойынша салық
мемлекеттің құқық түрінде көлемі мен төлеу мерзімі белгіленген жүктемесі.
Жалпы қоғамның мүддесі үшін мемлекеттің өмір сүруі үшін мемлекеттің салық
жинау құқы туындайды, яғни салықтар - заңмен негізделген, ашық түрдегі
мемлекеттік алым.
Сондықтан Адам Смиттің ойынша Салық – төлеушілер үшін құлдықтың
емес, бостандықтың белгісі деп жазған.
Адам Смит принциптері, салық саясатының аксиомаларына айналған
олардың өздерінде болатындардан басқасы жай және белгілі болғандығының
арқасында ешқандай басқа да түсініктер керек емес. Жаңа уақыт кезеңіне
сәйкес бүгінгі таңда бұл принциптер кеңейтілген және толықтырылған.
Салық салудың қазіргі таңдағы принциптері манадай:
1. Салық ставкасының мөлшері салық төлеушінің мүмкіншіліктерін есепке ала
отырып белгіленуі керек, яғни табыс көлеміне сәйкес. Табыстан алынатын
салық прогресивті болуы тиіс.
2. Табысқа салық салу біртекті сипатта болуы үшін барлық күш салынуы
қажет. Табыстың немесе капиталдың бірнеше салық салынуы мүмкін емес.
3. Салық төлеудің міндеттілігі. Салық жүйесі салық төлеушінің оны
төлеудің бас тартуына мүмкіншілікіті қалдырмауы керек.
4. Салық төлеудің жүйесі мен процедурасы салық төлеушілерге жайлы
түсінікті және ыңғайлы болу керек және де салық жинайтын мекемелерге
экономды болуы тиіс.
5. Салық жүйесі өзгеріп жатқан қоғамдық-саяси мұқтаждықтарға жеңіл
бейімделуі және икемді болуы керек.
6. Салық жүйесі жалпы ішкі өнімді қайта бөлуді қамтамасыз ету керек және
мемлекеттік саясаттың тиімді құралы болуы тиіс.
Салықтың мәселелері өте қиын және қарама-қайшылықты болып келеді.
Салық төлемінің заңдық құқығы мен мүддесін толық әлеуметтік қорғауды
қамтамасыз ететін салық жүйесіне енгізілген идеалдылықты бүгінгі кезде
айтуға әлі ерте [4, 13 б.].
Салық экономикалық категория ретінде және өзінің қалыптасуы
барысында мынадай үш қызметті атқарады.
Салықтың ең бірінші кезектегі атқаратын қызметі, бұл - қазыналық.
Мемлекет өз қазынасын толықтыру мақсатында табыс көздерін жасайды. Салық
төлеушілерге нормативтік құқықтық актілер негізінде салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептейді, салық ставкалары мен
төлеу мерзімін белгілейді. Салықтардың қазыналық қызметі - түрлі
субъектілер табысының бір бөлігі мемлекет пайдасына өтеді. Салықтың
қазыналық қызметі арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігі құралып,
салықтың қоғамдық міндеті артады. Қорыта айтқанда, мемлекеттің бюджет
саясаты жүзеге асырылады.
Салықтың келесі қызметтерінің бірі — бақылау (реттеу). Мемлекет
экономиканы дамыту жолында салықтық реттеу процесі арқылы экономиканың
кейбір салаларын дамытуды ынталандырады және қажет жағдайда тежеп отырады
(салық жеңілдіктері жасалады, салық ставкаларын төмендетеді). Бюджетке
түскен салық түсімдерін реттейді және бақылап отырады. Кез келген қызмет
түріне бақылау жасау қажет. Ал енді салық түсімдеріне бақылау өте қажет
екені даусыз. Мемлекет бюджеттің кірісі мен шығысын есептейді, соған сәйкес
өз қызметін атқарады.
Салықтардың бақылау қызметінің арқасында салық жүйесінің
тиімділігі бағаланады, қаржы ағымдары мен қызмет түрлеріне бақылау
қамтамасыз етіледі.
Салықтың келесі атқаратын қызметтерінің бірі — қайта бөлу.
Бюджетке түскен салық түсімдерін қаржыландыруды қажет ететін бағдарламалар
жобасына сәйкес және әр салаларға мақсатқа сай бөлінуін қарастырады. Салық
түсімдерінің мақсатқа сай және өз уақтысында жұмсалуына қадағалау жасайды
[5, 18 б.].
Салық қызметінің міндеті - бюджеттің табыс бөлігінің орындалуына
жауап беретін бірден бір мемлекеттік орган .
Салық — бірінші кезекте, бюджет саясатын жүзеге асыра отырып,
мемлекеттік бюджетті толықтыруды көздейді. Осы бюджетке түскен салық
түсімдеріне қайдан келеді және қайда кетеді жөнінде бақылау жасайды. Ал
енді осы қызметтердің қорытындысы ретінде бюджетке түскен салық және
салықтық емес түсімдерге қайта бөлу жасалады.
Салықтың мақсаты - мемлекет әділетті түрде өз шығындарын да жаба
отырып, елдің әлеуметтік топтарына да қолдау көрсетіп, басқа да шығыстарды
жаба білу.
Қазақстан Республикасында нақты Кодекспен белгіленген салық және
бюджетке түсетін міндетті төлемдер қызмет жасайды.
Біріншіден, Қазақстан Республикасының Конституциясында салықтар
мен бірге алымдар сияқты басқа да түрлерді еске алады.
Екіншіден, салықтың белгісі төлемсіз және баламасызып келеді;
алым қатысты баламалы төлем болып келеді – алымды төлеп субъект мемлекетпен
бір құқық немесе рұқсат алады.
Үшіншіден, салықты төлеу себебі бойынша мемлекетпен қарым-
қатынасқа түскен тұлғалар төлеу субъектісіне мәжбүрлеу сипаттамасын алып
жүреді: алымдарды төлеу себебі бойынша тұлғалардың мемлекетпен қарым-
қатынасқа түсуі оған ерікті сипатта болады, өйткені алымды төлеу жайымен
мемлекетке жолығудың өзі ерікті болады.
Қазақстан Республикасының Конституциясының 35 бабында ескерілген
басқа да міндетті төлемдерге баж да жатады.
Мемлекеттік баж – бұл міндетті төлем, заңды мағынасы бар
әрекеттер үшін алынатын немесе өкілеттіліктермен оған мемлекеттік
органдармен және мамандық тұлғалармен құжаттарды беру үшін төлетулер.
Салық өлшемі болып төлеушінің төлеу қабілеті есептеледі. Баж –
бұл міндетті төлемдердің ең ежелгі түрі. Бұл оларды төлеудің төлеушіге
ыңғайлығымен немесе бажды төлеуден бас тартуға өте қиын (мысалы, жол бажы),
немесе оны төлеуге өзі мүдделі, өйткені белгілі-бір мемлекеттік жағдайды
пайдаланады. Сонымен баж салыққа қарағанда қатысты баламалы сипаттта
болады, ол оларды алымдармен жақындастырылады.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздігін алғаннан кейін салық
реформасының үш кезеңі өтті.
Салық реформасының бірінші кезеңі (1992 жылдан бастап 1995 жылдың
маусымына дейін) [ 6 ].
Республикада салықтардың 40 түрі атқарылды:
1. жалпы мемлекеттік салықтар;
2. жалпы міндетті жергілікті салықтар;
3. жергілікті салықтар.
Салықтық реформалардың екінші кезеңі (1995 жылдың маусымынан
бастап 2001 жылға дейін)
Осы кезеңде салықтар 11-ге дейін қысқартылды. Олар жалпы
мемлекеттік және жергілікті салықтарға бөлінді. 1996 жылы Салықтар және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы заңында 30 шақты
өзгерістер енгізілді.
Салықтар мен жинақтар саны 18 түрге дейін көбейді.
Салықтық реформаның үшінші кезеңі (2001 жылдан бастап ).
Салықтық жоба болып Жаңа Салық Кодексі тағайындалды. Ол үш
бөлімнен тұрады: жалпы бөлім, ерекше бөлім, салықтық әкімшілеу.
Салық реформасының үшінші кезеңінде (2001 жыл 12 маусым)
Қазақстан Республикасының жаңа салық кодексі қабылданып, 2002 жылдың 1
қаңтарынан бастап қолданысқа енді [ 7 ].
Салық кодексі салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді белгілеу, енгізу және есептеу мен төлеу тәртібі жөніндегі билік
қатынастарын, сондай-ақ мемлекет пен салық төлеуші арасындағы салық
міндеттемелерін орындауға байланысты қатынастарды реттейді.
Қазақстан Республикасының салық заңдары Салық кодексінен, сондай-
ақ қабылдануы Салық кодексінде көзделген нормативтік құқықтық актілерден
тұрады.
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеу
жөніндегі салық кодексінде көзделмеген міндет ешкімге жүктелуге тиіс емес.
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер – Салық
кодексінде белгіленген тәртіпте және жағдайларда белгіленеді, енгізіледі,
өзгертіледі немесе күшін жояды.
Салық кодексі мен Қазақстан Республикасының басқа да заң
актілерінің арасында қайшылықтар болған кезде, салық салу мақсатында Салық
кодексінің нормалары қолданылады. Салық кодексінде көзделген жағдайларды
қоспағанда, салық қатынастарын реттейтін нормаларды салықтық емес заңдарға
енгізуге тыйым салынады.
Салық заңдары Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында
қолданыста болады, сонымен бірге жеке тұлғалар және заңды тұлғалар мен
олардың құрылымдық бөлімшелері қолданады.
Салық кодексіне жаңа салықтар және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер белгілеу, қолданыстағы салық және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер ставкалары мен салық базасын өзгерту бойынша
өзгерістер мен толықтырулар енгізетін Қазақстан Республикасының заң
актілері ағымдағы жылдың 1 желтоқсанынан кешіктірілмей қабылдануы және олар
қабылданған жылдан кейінгі жылдың 1 қаңтарынан бастап қана қолданысқа енуі
мүмкін.
Үшінші кезеңнің негізгі міндеті болып бюджетке қатысы бар
мемлекеттік органдардың, фискалдық органдардың және салық төлеушілердің
арасындағы құқықтық аспектілерді жақсарту.
Жаңа Салық Кодекстің құрылымы үш үлкен бөлімнен тұрады:
1. Жалпы
2. Ерекше
3. Салық әкімшілігін жүргізу
Қазақстан Республикасының Салық кодексіне сәйкес салықтың 10 түрі
бар. 2005 жылы акциз салығын қосымша ретінде экспортталатын шикі мұнайға,
газ конденсатына рента салығы қосылды.
Салықтың түрлері:
1. Корпорациялық табыс салығы.
2. Жеке табыс салығы.
3. Қосылған құн салығы.
4. Акциздер.
4-1. Экспортталатын шикi мұнайға, газ конденсатына рента салығы.
5. Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдерi.
6. Әлеуметтiк салық.
7. Жер салығы.
8. Көлiк құралдары салығы.
9. Мүлiк салығы.
2007.12.01. № 220- III ҚР Заңымен 10) тармақшамен толықтырылды
(2008ж. 1 қаңтарда қолданысқа енеді)
10. Ойын бизнесі салығы [ 8 ].
Алым дегеніміз – белгілі бір қызмет түрін бастар алдында немесе
осы қызмет түріне құқық берер кезде төленетін міндетті төлем.
Сонымен қатар алымның 13 түрі болды. 2006.11.12 № 201-III ҚР
Заңымен 1 тармақ өзгертілді (2007 жылғы 1 қаңтардан бастап
қолданысқа енгізілді)
Төлемақы – белгілі бір қызмет түрін пайдаланған кезде төленетін
міндетті төлем.
Төлемақының 9 түрі бар. 2007 жылы төлемақыға өзгеріс енгізілді.
Кедендік төлемдер
1. Кеден бажы.
2. Кедендік жинақтар.
3. Ақылар.
4. Жинақтар.
Салық кодексі бойынша Қазақстан Республикасы салық жүйесінде 10
салық, 13 алым және 9 төлем түрлері қарастырылған заңда аталған салықтар
мен төлемдерден басқа да төлемдер түрлерін жасауды ешбір органының салық
төлеушіден тасып кетуге құқы жоқ. Себебі ол салық туралы заңды
белгіленбеген, көрсетілмеген.
Сонымен, салықтар көптеген елдерде әр түрлі аталғанымен, кейде
оларға салық салу және алыну жолдары ұқсас болып келеді. Салық төлеуші
ретінде салық төлеу жауапкершілігі жүктелген занды және жеке тұлғалар
танылса, ал салық салу объектілері болып салық төлеушінің есепті кезенде
алған табыстары, тауарлары, мүліктері, көлік кұралдары, пайдасы және тағы
да басқалар табылады. Салық ақшалай және заттай тұрде әділеттілік, тендік
және тұрақтылық тәрізді салық салу принқиптері негізінде құрылған салық
ставкаларын қолдану арқылы алынады. Салық ставкалары тұрақты немесе пайыз
түрінде тағайындалады. Пайыздық ставкалар үйлесімді, үдемелі және кемімелі
болып бөлінеді. Ал салық жеңілдіктері сол мемлекеттің қазыналық саясатының
бағыттары мен бағдарламаларын ескере отырып жүзеге асырылады.
Бұл тарауда тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің және жеке
тұлғалардың мүлік салығын белек-бөлек қарастырамыз.
Мүлік салығы - Қазақстан Республикасының аумағында меншік,
шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару құқығында салық салу объектісі
бар заңды тұлғалар, жеке кәсіпкерлер және жеке тұлғалар төлейтін салық
түрі. Мүлік салығы жергілікті салық болып табылады. Мүліктің жіктелуі 1-ші
суретте көрсетілген.
Сурет 1 Мүліктің жіктелуі
Төменде көрсетілгендер мүлік салығын төлеушілер болып табылады:
1) Қазақстан Республикасының аумағында меншік, шаруашылық жүргізу
немесе оралымды басқару құқығында салық салу объектісі бар заңды тұлғалар.
2) Қазақстан Республикасының аумағында меншік құқығында салық салу
объектісі бар жеке кәсіпкерлер.
3) заңды тұлғаның шешімі бойынша оның құрылымдық бөлімшелері.
4) Қазақстан Республикасының резиденті емес заңды тұлғалар Қазақстан
Республикасының аумағында орналасқан салық салу объектілері бойынша салық
төлеушілер болып табылады.
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мүлік салығы бойынша
жеңілдіктер.
Мүлік салығын төлеушілерге бірнеше салық жеңілдіктері
қарастырылған. Мәселен:
Қазақстан Республикасының 1999 жылы шілдедегі Салықтар және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан
Республикасы Президентінің Жарлығына сәйкес мүлік салығын төлеуден
босатылады:
1) мемлекеттік мекемелер және кәсіпкерлік қызметте
пайдаланылмайтын мүлік бойынша коммерциялық емес ұйымдар;
2) өндірістік мақсатта және әлеуметтік салада пайдаланылатын
мүлік бойынша - Қазақстан Республикасы мүгедектерінің ерікгі қоғамы, Қазақ
зағиптар қоғамы, Қазақ саңыраулар қоғамы, Ақылесі мен дене бітімінің
кемістігі бар балалар мен жасөспірімдерді әлеуметтік бейімдеу мен олардың
еңбек ету қабілетін қалпына келтіру орталығы, сондай-ақ осы қоғамдардың
меншігі болып табылатын және олардың қаражаты есебінен салынған
өндірістік кәсіпорындар, Ауғанстан соғысы ардагерлерінің Қазақ
Республикалық ұйымы;
← қызметінің негізгі түрі ғылым және кітапхана қызметін көрсету
саласындағы жұмыстарды орындау болып табылатын мемлекеттік
кәсіпорындар;
← ғылыми кадрларды мемлекеттік аттестаттау саласындағы міндеттерді
жүзеге асыратын мемлекеттік кәсіпорын;
← қызметінің негізгі түрі театр, ойын-сауық және концерттік
шараларды жүзеге асыру, тарихи-мәдени құндылықтарды сақтау жөнінде,
балаларды, қарттар мен мүгедектерді әлеуметтік қорғау және
әлеуметтік қамсыздандыру саласында, спорт саласында қызметтер
көрсету болып табылатын мемлекеттік кәсіпорындар;
3) Қазақстанның Ұлттық банкі мен оның бөлімшелері;
4) жалпы пайдаланудағы мемлекеттік автомобиль жолдарын және
олардағы жол құрылыстарын жедел басқаруға құқығы бар ұйымдар;
5) инвестициялар жөніндегі уәкілетті органымен жасалған келісім
шартқа сәйкес салық төлеушілер 5 жылға дейінгі кезеңге мүлік салығын
төлеуден босатылуы мүмкін;
6) түзеу мекемелері, Қазақстан Республикасы ішкі істер
министрлігінің қылмыстық-атқару жүйесі түзеу мекемелерінің республикалық
мемлекеттік кәсіпорындары;
7) мектепке дейінгі балалар мекемелері, орта, арнаулы орта және
жоғары білім саласында медициналық көмек (косметалогиялық қызмет
көрсетуді қоспағанда) және білім беру қызметін көрсетуге байланысты жұмысты
қызметтің осы түрлерін жургізуге құқық беретін тиісті лицензиялар бойынша
жүзеге асыратын ұйымдар, осындай қызметтен алынатын табысы жылдық жиынтық
табыс көлемінің кем дегенде 50 пайызын кұраған жағдайда;
8) "Байқоңыр" кешені объектілерінің мүлкі негізінде құрылған
республикалық мемлекеттік кәсіпорын "Байқоңыр" кешені объектісі болып
табылатьш мүлік бойынша.
Меншік құқығында салық салу обьектілері бар жеке тұлғалар жеке
тұлғалардың мүлік салығын төлеушілер болып табылады.
Мүлік салығын төлейтін жеке тұлғаларға да салық жеңілдіктері
берілген. Атап айтқанда:
1995 жылы 24 сәуірдегі Салықтар және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығына
сәйкес жеке тұлғалардың мүлік салығынан мүлік құнының 1000 ең төменгі айлық
жалақы мөлшерінде салық салынбайтын ең төменгі деңгей:
- Кеңестер Одағының Батырларына, Социалистік Еңбек Ерлеріне, Ұлы
Отан соғысына қатысушылар мен соларға теңестірілген адамдарға, Халық
Қаһарманы атағына ие болғандар, ІІІ дәрежелі Даңқ ордені, Отанорденімен
наградталған адамдар;
- Алтын алқа және Ардақты ана атағына ие болған көп балалы аналар;
- І және ІІ топ мүгедектер;
- жеке тұратын зейнеткерлер;
Бүгінгі таңда мүлік салығын төлеуден босатылатын жеке тұлғалар:
- мерзімді қызметтегі әскери қызметшілер мерзімді қызметтен өту (оқу)
кезеңінде;
- меншік құқығындағы барлық салық салу обьектілерінің жалпы құнынан
тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген
бір мың айлық есептік көрсеткіш шегінде (2009 жылы АЕК – 1273 теңге):
- Кеңес Одағының Батырлары;
- Социалистік Еңбек Ерлері;
- Халық қаһарманы атағын алғандар, ІІІ дәрежелі Даңқ орденімен және
Отан орденімен наградталған адамдар;
- Ардақты ана атағын алғандар және Алтын алқа алқасымен
наградталған көп балалы аналар;
- жеке тұратын зейнеткерлер;
Меншік құқығындағы барлық салық салу обьектілерінің жалпы құқынан
тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген
бір мың бес жүз айлық есептік көрсеткіш шегінде (2009 жылы АЕК – 1273
теңге):
- Ұлы Отан соғысына қатысушылар мен оларға теңестірілген адамдар;
- І және ІІ топтағы мүгедектер.
Осы аталған адамдар пайдалануға немесе жалға берілген салық салу
обьектілері бойынша мүлік салығынан мұндай жеңілдік түрі қолданылмайды [
9 ].
Қазіргі уақытта мүлік салығын төлеуден босатылатын заңды және жеке
кәсіпкерлер:
- Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейтін қажеттілік
нормативтері шегінде салық салу объектілері бойынша бірыңғай жер салығын
төлеушілер. Салық салу объектілері бойынша бірыңғай жер салығын
белгіленген қажеттілік нормативтерінен артық төлеушілер мүлікке салынатын
салықты осында белгіленген тәртіппен төлейді;
- салық салу салық режимінің екінші үлгісі бойьшша жүзеге асырылатын
жер койнауын пайдаланушылар;
- мемлекеттік мекемелер;
- уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу
мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары;
- діни бірлестіктер.
Уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу
мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары пайдалануға немесе жалға берілген
мүліктері бойынша салық төлеуден босатылмайды.
Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер үшін салық салу объектісі болып
табылады:
- негізгі құралдар (оның ішінде тұрғын үй қорының құрамында тұрған
объектілер);
- материалдық емес активтер.
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп жөніндегі зандарына сәйкес
бухгалтерлік есепте белгіленген материалдық емес объектілер материалдық
емес активтер болып табылады.
Мына аталғандар салық салу объектілеріне жатпайды:
- жер;
- көлік құралдары;
- Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі бойынша консервацияда
тұрған негізгі құралдар;
- жалпыға ортақ пайдаланылатын мемлекеттік автомобиль жолдары мен
оларға салынған жол құрылыстары:
1) бұрылу белдеуі;
2) жолдардың конструкциялық элементтері;
3) жол жағдайы мен оны абаттандыру;
4) көпірлер;
5) өткерме жолдар;
6) жол тарамдары;
7) тоннельдер;
8) қорғаныш галереялары;
9) жол қозғалысы қауіпсіздігін арттыруға арналған құрылыстар мен
құрылғылар;
10) суды бұрып жіберетін және су өткізгіш құрылыстар;
11) жол бойындағы орман алаптары;
12) желілік өндірістік кешендер, үйлер мен ғимараттар, тұрғын үйлер;
- инвестициялық салық преференцияларында белгіленген тәртіппен
инвестициялық жоба шеңберінде пайдалануға жаңадан енгізілетін негізгі
кұралдар;
- қайта тұрғызылатын ғимараттар мен құрылыстар түріндегі аяқталмаған
құрылыс объектілері, сондай-ақ көрсетілген объектілерде монтаждауды талап
ететін жабдықтар.
Бухгалтерлік есептің деректері бойынша анықталатын салық салу
объектілерінің орташа жылдық қалдық құны заңды тұлғалар мен жеке
кәсіпкерлердің салық салу объектілері бойынша салық базасы болып табылады.
Салық салу объекгілерінің орташа жылдық қалдық құны ағымдағы салық
кезеңінің әр айының бірінші күні мен есепті кезеннен кейінгі кезең айының
бірінші күніндегі салық салу объектілерінің қалдық құнын қосу кезінде
алынған соманың он үштен бірі ретінде анықталады.
Уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу
мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындарының салық салу объектілері бойынша
салық базасы пайдалануға немесе жалға берілген осы салық салу
объектілерінің үлесін негізге ала отырып анықталады.
Меншiк құқығында салық салу объектiлерi бар жеке тұлғалар жеке
тұлғалардың мүлiк салығын төлеушiлер болып табылады. Жеке тұлғалардың
меншiгінде төмендегідей объектiлер болған жағдайда салық салынады:
1) Қазақстан Республикасының аумағындағы тұрғын үй-жайлар, саяжай
құрылыстары, гараждар және өзге де құрылыстар, ғимараттар, үй-жайлар;
2) Қазақстан Республикасының аумағындағы аяқталмаған құрылыс
объектiлерi - қоныстану (пайдалану) кезiнен бастап жеке тұлғалардың мүлкiне
салық салу объектiсi болып табылады.
Мүлік салығын төлейтін жеке тұлғаларға да салық жеңілдіктері
берілген . Атап айтқанда:
1) мерзiмдi қызметтегi әскери қызметшiлер мерзiмдi қызметтен өту (оқу)
кезеңiнде;
2) меншiк құқығындағы барлық салық салу объектiлерінiң жалпы құнынан
тиiстi қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгiленген
бiр мың айлық есептік көрсеткiш шегiнде - Кеңес Одағының Батырлары,
Социалистiк Еңбек Ерлерi, "Халық қаhарманы" атағын алған, үш дәрежелi Даңқ
орденiмен және "Отан" орденiмен наградталған адамдар, "Ардақты ана" атағын
алған, "Алтын алқа" алқасымен наградталған көп балалы аналар, жеке тұратын
зейнеткерлер.
3) меншiк құқығындағы барлық салық салу объектiлерiнiң жалпы құнынан
тиiстi қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгiленген
бiр мың бес жүз айлық есептiк көрсеткiш шегiнде - Ұлы Отан соғысына
қатысушылар мен оларға теңестiрiлген адамдар, I және II топтағы мүгедектер;
4) кәсіпкерлік қызметте пайдаланылатын салық салынатын объектілер
бойынша дара кәсіпкерлер.
Жоғарыда аталған адамдар пайдалануға немесе жалға берiлген салық салу
объектiлерi бойынша салықты төменде белгiленген тәртiппен есептейдi және
төлейдi.
1.2 Қазақстан Республикасының мүлік салығын есептеу мен төлеу
механизімінің әдістемесі
1995 жылы 24 сәуірдегі Салықтар және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығына
сәйкес кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды және жеке тұлғалардың
негізгі өндірістік және өндірістік емес қорларының құнына 0,5 пайыз ставка
бойынша мүлік салығы салынған еді.
2008 жылы салық кодекісіне сәйкес заңды тұлғалар және жеке
кәсіпкерлердің мүлік салығына өзгерістер енгізілді, ол 2009 жылдың 1
қаңтарынан бастап қолданысқа енгізіледі:
- заңды тұлғалар мүлік салығын салық салу объектілерінің орташа жылдық
құнына 1,5 пайыз ставка бойынша;
- оңайлатылған декларация негізінде арнаулы салық режимін қолданатын
заңды тұлғалар мүлік салығын салық салу объекгілерінің орташа жылдық құнына
0,5 пайыз ставка бойынша есептейді.
- төменде аталған заңды тұлғалар салық салу объектілерінің орташа
жылдық құнынан 0,1 пайыз ставка бойынша мүлік салығын есептейді:
1) діни бірлестіктерді қоспағанда, коммерқиялық емес ұйымдар;
2) әлеуметтік салада қызметін жүзеге асыратын ұйымдар;
3) негізгі қызмет түрі кітапханалық қызмет көрсету саласындағы
жұмыстарды орындау (қызмет көрсету) болып табылатын ұйымдар;
4) ғылыми кадрларды мемлекеттік аттестаттау саласындағы функқияларды
жүзеге асыратын мемлекеттік кәсіпорындар;
5) мемлекеттік меншікке жататын және мемлекеттік бюджеттің қаражаты
есебінен қаржыландырылатын су қоймаларының, су тораптарының және табиғат
қорғау мақсатындағы басқа да су шаруашылығы құрылыстарының объектілері
бойынша заңды тұлғалар;
6) ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілер — заңды тұлғалардың жерін
суару үшін пайдаланылатын су мелиорациялық құрылыс объектілері бойынша
заңды тұлғалар.
Салық жеңілдіктері берілген заңды тұлғалар пайдалануға немесе
жалға берілген салық салу объектілерінен орташа жылдық құнынан 1,5 пайыз
ставка бойынша мүлік салығын есептеледі және төленеді.
Заңды және жеке кәсіпкерлер үшін салықты есептеу мен төлеу
тәртібі.
Салық төлеушілер салықты есептеуді салық базасына тиісті салық
ставкаларын қолдану арқылы дербес жүргізеді.
Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғалар үшін арнаулы
салық режимінде бюджетпен есеп айырысуды жүзеге асыратын заңды тұлғалардың
салық төлеу тәртібіне кейінірек тоқталып өтеміз.
Ортақ үлестік меншіктегі салық салу объектілері бойынша мүлік
салығы әрбір салық төлеушінің мүлік құнындағы оның үлесіне барабар
есептеледі.
Салық төлеушілер салық кезеңі ішінде мүлік салығы бойынша
ағымдағы төлемдерді төлеуге міндетті, олар салық кезеңінің басындағы
бухгалтерлік есеп деректері бойынша белгіленген салык салу объектілерінің
қалдық құнына тиісті салық ставкасын қолдану арқылы анықталады.
Бюджетке салық төлеу салық салу объектілерінің орналасқан жері
бойынша жүргізіледі.
Салыктың ағымдағы төлемдерінің сомаларын салық төлеуші салық
кезеңіндегі мынадай мерзімнен кешіктірмей тең үлестермен енгізеді [ 9 ]
← 25 ақпанда;
← 25 мамырда;
← 25 тамызда;
← 25 қарашада.
Салық төлеушінің құрылу күнінен (салық салу объектілерін
пайдалануға немесе жалға беру күнінен) кейінгі кезекті мерзім уәкілетті
органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу мекемелерінің
мемлекеттік кәсіпорындары жаңадан құрылған салық төлеушілер мен заңды
тұлғалар бойынша ағымдағы төлемдерді төлеудің бірінші мерзімі болып
табылады.
Ағымдағы төлемдерді төлеудің соңғы мерзімінен кейін құрылған
салық төлеушілер уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы
түзеу мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары ағымдағы төлемдерді төлеудің
соңғы мерзімінен кейін салық салу объектілерін пайдалануға немесе жалға
берген салық сомасын ағымдағы салық кезеңі үшін декларақияны табыс ету
мерзімі басталғаннан кейін он күннен кешіктірмей төлейді.
Салық кезеңі ішінде сатып алынған салық салу объектілері бойьшша
мүлік салығының ағымдағы төлемдері салық салу объектісін сатып алу
кезіндегі салық базасына салық ставкасын қолдану арқылы анықталады.
Ағымдағы төлемдер сомасы тең үлестермен 25 ақпанда, 25 мамырда, 25 тамызда,
25 қарашада төленеді, бұл ретте салық салу объектілерін сатып алған күннен
кейінгі кезекті мерзім ағымдағы төлемдерді төлеудің бірінші мерзімі болып
табылады.
Салық кезеңі ішінде есептен шығарылған салық салу объектілері
бойынша ағымдағы төлемдер шығарылған салық салу объектілерінің есептен
шығарылған салық базасына салық ставкасын қолдану арқылы анықталатын салық
сомасына азайтылады. Азайтылуға тиіс салық сомасы салық төлеудің қалған
мерзімдеріне тең үлестермен бөлінеді.
Салық кезеңінің ішінде мүлікке салынатын салықты есептеу мен
төлеу жөніндегі міндеттемелер өзгерген кезде мүлік салығының ағымдағы
төлемдері мүлік салығы төленетін алдағы мерзімдер бойынша тең үлестермен
салық міндеттемелерінің өзгерген сомасына түзетіледі.
Салық төлеуші салық кезеңі ішінде декларацияны табыс ету мерзімі
басталғаннан кейін он күннен кешікгірілмейтін мерзімде түпкілікті есеп
айырысуды жүргізеді және мүлік салығын телейді.
Жеке кәсіпкер кәсіпкерлік қызметте пайдаланылатын үй-жайлар
бойынша мүлік салығында көзделген тәртппен есептеледі және төленеді.
Мүлік салығын есептеу мен төлеу үшін салық кезеңі — күнтізбелік
жыл болып саналады.
Уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу
мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары үшін салық кезеңі салық салу
объектілерін пайдалануға немесе жалға берген кезден бастап мұндай
пайдаланудың аяқталу кезіне дейін белгіленеді.
Заңды және жеке кәсіпкерлер үшін мүлік салығы бойынша салық
есептілігі негізінде салық төлеушілер (ауыл шаруашылық өнімдерін
өндірушілер үшін арнаулы салық режимінде бюджетпен есеп айырысуды жүзеге
асыратын заңды тұлғаларды қоспағанда) салык салу объектілерінің орналасқан
жері бойынша салық органдарына ағымдағы төлемдер сомасының есеп-қисабын
және декларация табыс етуге міндетті.
Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғалар үшін арнаулы
салық режимінде бюджетпен есеп айырысуды жүзеге асыратын заңды тұлғалардың
мүлік салығы бойынша салық есептілігін табыс ету тәртібіне арнайы
тоқталамыз.
Уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу
мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары заңды тұлғалар пайдалануға немесе
жалға берілген салык салу объектілері бойынша салық есептілігін жалпыға
бірдей белгіленген тәртіппен табыс етеді.
Мүлік салығы бойынша ағымдағы төлемдер сомаларының есебі есепті
салық кезеңінің 15 ақпанынан кешіктірілмей табыс етіледі.
Жаңадан құрылған салық төлеушілер ағымдағы төлемдер сомасының
есебін салық органдарына тіркеу есебіне қойылған айдан кейінгі айдың 15-
сінен кешіктірмей табыс етеді.
Уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу
мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары пайдалануға немесе жалға берілген
салық салу объектілері бойынша ағымдағы төлемдер сомасының есебін
объектілерді пайдалануға немесе жалға берген айдан кейінгі айдың 15-сінен
кешіктірмей табыс етеді.
Салық кезеңі ішінде мүлік салығы бойынша салық міндеттемелері
өзгерген кезде ағымдағы төлемдердің есебі салық салу объектілері бойынша 1
ақпандағы, 1 мамырдағы, 1 тамыздағы және 1 карашадағы жағдай бойынша
тиісінше ағымдағы салық кезеңінің 15 ақпанынан, 15 мамырынан, 15 тамызынан
және 15 қарашасынан кешіктірілмей табыс етіледі.
Декларация есепті жылдан кейінгі жылдың 31 наурызынан
кешіктірілмей табыс етіледі.
Ал жеке тұлғалар үшін Салықтар және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығына
сәйкес жеке тұлғалардың мүлік салығына өзгерістер мен толықтырулар енгізіп
салық ставкаларын төмендегі кесте бойынша төлеуді бұйырды. (Кесте1) Жеке
тұлғалардың меншiгінде төмендегідей объектiлер болған жағдайда салық
салынады:
1) Қазақстан Республикасының аумағындағы тұрғын үй-жайлар, саяжай
құрылыстары, гараждар және өзге де құрылыстар, ғимараттар, үй-жайлар;
2) Қазақстан Республикасының аумағындағы аяқталмаған құрылыс
объектiлерi - қоныстану (пайдалану) кезiнен бастап жеке тұлғалардың мүлкiне
салық салу объектiсi болып табылады.
Осы аталған обектілерге салық кодекісіне бекітілген салықтық
ставкалар қолданылады:
Кесте 1
Жеке тұлғалардың мүлкіне объектілерінің құнына қарай салынатын
салық ставкалары [ 9 ]
1) 1 000 000 теңгеге дейін салық салу объектілері құнының
қоса алғанда 0,05 проценті;
2) 1 000 000 теңгеден жоғары 500 теңге + 1 000 000 теңгеден
- 2 000 000 теңгеге дейін қоса асатын сомадан 0,08 проценті;
алғанда
3) 2 000 000-нан теңгеден 1 300 теңге + 2 000 000
жоғары - 3 000 000 теңгеге теңгеден асатын сомадан 0,1
дейін қоса алғанда проценті;
4) 3 000 000 теңгеден жоғары 2 300 теңге + 3 000 000
- 4 000 000 теңгеге дейін теңгеден асатын сомадан 0,15
қоса алғанда проценті;
5) 4 000 000 теңгеден жоғары 3 800 теңге + 4 000 000
- 5 000 000 теңгеге дейін теңгеден асатын сомадан 0,2
қоса алғанда проценті;
6) 5 000 000 теңгеден жоғары - 6 000 5 800 теңге + 5 000 000
000 теңгеге дейін қоса алғанда теңгеден асатын сомадан 0,25
проценті;
7) 6 000 000 теңгеден жоғары 8 300 теңге + 6 000 000
- 7 000 000 теңгеге дейін теңгеден асатын сомадан 0,3
қоса алғанда проценті;
8) 7 000 000 теңгеден жоғары 11 300 теңге + 7 000 000
- 8 000 000 теңгеге дейін теңгеден асатын сомадан 0,35
қоса алғанда проценті;
9) 8 000 000 теңгеден жоғары 14 800 теңге + 8 000 000
- 9 000 000 теңгеге дейін теңгеден асатын сомадан 0,4
қоса алғанда проценті;
10) 9 000 000 теңгеден жоғары 18 800 теңге + 9 000 000
- 10 000 000 теңгеге дейін теңгеден асатын сомадан 0,45
қоса алғанда проценті;
11) 10 000 000 теңгеден жоғары 23 300 теңге + 10 000 000
теңгеден асатын сомадан 0,5
проценті;
12) 50 000 000 теңгеден жоғары 120 223 300 теңге + 50 000 000
000 000 теңгеге дейiн қоса алғанда теңгеден асатын соманың 0,75
процентi
13) 120 000 000 теңгеден жоғары 748 300 теңге + 120 000 000
теңгеден асатын соманың
1 процентi
Жеке тұлғалардың салық салу объектiлерi бойынша салықты есептеудi
салық кезеңiнiң 1 тамызынан кешiктiрiлмейтiн мерзiмде тиiстi салық
ставкасын салық базасына қолдану арқылы, салық төлеушiнiң тұрғылықты жерiне
қарамастан салық салу объектiлерiнiң орналасқан жерi бойынша салық
органдары жүргiзедi.
Бiрнеше жеке тұлғаның ортақ үлестiк меншiгiндегi салық салу
объектiсi үшiн салық олардың осы мүлiктегi үлесiне барабар есептеледi.
Бiрнеше салық салу объектiлерi бойынша салық төлеушi бiр жеке
тұлға болған жағдайда, салықты есептеу әрбiр салық салу объектiсi бойынша
бөлек жүргiзiледi.
Жаңадан құрылған салық салу объектiлерi бойынша салықты есептеу
олардың құрылу жылынан кейiнгi салық жылында жүргiзiледi.
Салық салу объектiсi жойылған, қираған, бұзылған кезде жойылу,
қирау, бұзылу фактiсiн растап уәкiлеттi орган беретiн құжаттар болған
жағдайда салық сомасын қайта есептеу жүргiзiледi [10, 97 б.].
Салық кезеңi iшiнде салық төлеушiнiң салық төлеуден босатылу
құқығы туындаған кезде осы құқық туындаған айдан бастап салық сомасын қайта
есептеу жүргiзiледi.
Бюджетке салық төлеу салық салу объектiлерiнiң орналасқан жерi
бойынша есептi салық кезеңiнiң 1 қазанынан кешiктiрiлмей жүргiзiледi.
Салық кезеңi iшiнде салық салу объектiлерiне меншiк құқықтары
берiлген жағдайда салық сомасы мүлiкке меншiк құқықтарын iске асырудың
нақты кезеңi үшiн есептеледi [11, 367 б.].
Меншiк құқығын берген тұлға салық салу объектiсiн iс жүзiнде
иелену кезеңi үшiн төленуге жататын салық сомасын меншiк құқықтарын
мемлекеттiк тiркеу кезiне дейiн немесе тiркеу кезiнде бюджетке енгiзуге
тиiс. Бұл орайда бастапқы төлеушiге ағымдағы жылдың 1 қаңтарынан бастап, ол
меншiк құқығын берген айдың басына дейiн есептелген салық сомасы
көрсетiледi. Одан кейiнгi төлеушiге мүлiк салығының есептелген сомасы
туралы салық органдары жiберетiн хабарламада оның меншiк құқығы туындаған
айдың басынан басталатын кезең iшiнде есептелген салық сомасы көрсетiледi.
Салықтың жылдық сомасын салық салынатын объектiге меншiк құқығын
мемлекеттiк тiркеу кезiнде тараптардың бiрi (келiсiм бойынша) бюджетке
енгiзуi мүмкiн. Аталған салық сомалары кейiннен қайталап төленбейдi.
Жылжымайтын мүлiкке құқықты және онымен жасалатын мәмiлелердi
мемлекеттiк тiркеу кезiнде (бастапқы тiркеудi қоспағанда) Қазақстан
Республикасының Yкiметi уәкiлеттiк берген орган салық салу объектiлерiнiң
құнын айқындамаған жағдайда, салық алдыңғы салық кезеңiнде есептелген салық
сомасы негiзге алына отырып төленедi.
Жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салықты есептеу мен төлеу үшін
салық кезеңі – күнтізбелік жыл болып табылады.
1.3 Шетел мемлекеттеріндегі мүлікке салықты өндіріп алудың
еркшеліктері
Дүниежүзілік тәжірибеде мүлікке салықты өндіріп алудың жолдары
ертеден белгілі және үлкен мәңге ие: ол бюджетке мүліктен түсетін
түсімдердің тұрақты бір үлесін қамтамасыз етеді [12, 465 б.].
Мүлік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..
1 Бюджет кірісін қалыптастыру көзі ретінде мүліктік салықты
салудың теориялық негіздері
1.1 Салық ұғымының экономикалық мәні және Қазақстан Республикасының
жергілікті бюджетті толтырудағы мүліктік салықтың орны мен
маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
... ... ...
1.2 Қазақстан Республикасының мүлік салығын дамыту және есептеу мен
төлеу механизімінің 15
әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
...
1.3 Шетел мемлекеттеріндегі мүлік салығының ерекшеліктері ... ... ... ..
20
2 Қазақстан Республикасының мемлекеттік және жергілікті бюджетке
түсетін салықтық түсімдерін талдау
2.1 Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетіне түсетін
салықтық түсімдерді 26
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ...
2.2 Солтүстік Қазақстан облысының жергілікті бюджетіне түсетін
мүлік салығын 34
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ...
2.3 Ақжар ауданы бойынша салықтық түсімдердің жоспарының
орындалуын және мүліктік салық салымын талдау.
... ... ... ... ... ... ... ... . 44
3 Қазақстан Республикасы бойынша мүлікке салынатын
салықтардың мәселелері және жетілдіру жолдары
3.1 Қазақстан Республикасының мүлік салығын жетілдіру жолдары
мен
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... . 51
3.2 Мүлік салығын бақылауды жетілдіру мен салықты төлеуден
жалтарудың алдын алу
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
55
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 58
Пайдалынған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
61
Қосымшалар
Кіріспе
Салықтар – тауарлы өндіріспен бірге, қоғамның топқа бөлінуімен
және мемлекеттің пайда болуымен, оған әскер, сот, қызметкерлер ұстауға
қаражаттың қажет болуынан белгілі бір нәтижеге жету үшін субъектінің
объектіге нысаналы ықпал етуінің тәсілдері мен әдістерінің жиынтығы.
Салықты дамыту және талдау негізінде мүлік салығы тек қана
жергілікті бюджет кірісінің негізгі баптарын құрайды.
Қазақстанның нарықтық қатынасқа өту кезеңінде салық мемлекет
экономикасының дамуына әсер етуші басты құрал екені айқын. Бүгінгі күнде
өзін-өзі басқару органдары үшін әр түрлі қаражат көзі болып халықтан
алынатын салық ерекше орын алады. Мүліктен алынатын салық, салық
қатынастары – қаржылық қатынастың органикалық бөлігі екені айқын. Ол ұлттық
салт – дәстүрлермен және қоғамдық психология шекарасы кертартпа байланыста
болады. Бюджет пен тұрғындар арасындағы экономикалық өзара қарым-қатынасты
ұйымдастыру, салықтың фискалдық және реттеуші қызметін ойдағыдай
үйлестіруге мүмкіндік береді. Халықтың мүлкін салықтық реттеудегі
оптимизация проблемасы маңызды мәселеге айналды. Бұл мәселені тезірек
шешуден экономикалық реформа жетістігі, экономикалық дағдарыстың ұзаққа
созылуы, тұрғындардың әлеуметтік қалпына байланысты болады. Бірақта
прогрессивті салықтар өзінше қазынаға көптеп түсуіне кепіл бермейді.
Осындай жағдай бізді қатты толғандырып, бізді салық кемшіліктерін және оның
артықшылықтарын жан-жақты және тереңдеп оқуға міндеттейді.
Экономикалық мәні жағынан салық салу тетігі қандай да болмасын
экономика жүйесінің ең күрделісі болып табылады. Салық салу процессі
мемлекеттік реттеудің ең маңызды әдісі болуы себепті, оның нәтижелілігіне
әлеуметтік – экономикалық саясаттың сәтті іске асуы көп тәуелді болады.
Дипломдық жұмыстың объектісі – Қазақстан Республикасы бойынша
және Ақжар ауданы мысалында мүлік салығы болып табылады.
Дипломдық жұмыстың пәні – Қазақстан Республикасы бойынша мүлік
салығының түсімдері.
Қазіргі нарықтық шаруашылықты қалыптастыру және жұмыс істеу
жағдайларында халыққа салынатын мүлік салығының тәжірибелік мәні арта
түсті. Қазақстанда әлеуметтік-экономикалық қайта құру кезеңінде, экономика
және оның секторын қалыптастырудағы тұрақсыздық жағдайларында салықты
шаруашылықта экспериментті көріксіз қолданады. Қазіргі кезде қоғам мүлік
салығының мүмкіншіліктерін асырып жібереді және оған тән емес қызметтерін
қосуға кідіріссіз екені күмәнді емес. Осындай жағдайда мүлік салығының
мәнін және рөлін талдап, оның негізінде салық заңдылығының
өзгертілімдерінде жаңа тенденцияларды оқып білу мемлекет пен тұрғындар
арасындағы салықтық қатынасты, салық механизмдері пайдаланылатын облыстарды
дұрыс анықтау қажет. Ол республикада басқа қаржы жүйесінің кешені
салық жүйесінің іске асырылуын талап етеді.
Тақырыптың өзектілігі – қазіргі кезде салық салу негізінде
бюджет кірісінің негізі бөлігінің бірін құрайтын мүлік салығы заңды және
жеке тұлғалардың, жеке кәсіпкерлердің, жеке меншіктің дамуына байланысты
түпкілікті өзгерді, жалпы мемлекеттік басқару органдарының жұмысы, оның
ішінде мүліктік салықтың қызметі де, жетілдіріліп келеді.
Тақырыпты зерттеудің дәрежесі. Мүлікке салынатын салық түрлерін
зерттеу, мүлікке салынатын салықтың қазіргі жағдайы жеткен жетістіктері,
мәселелері белгілі қазақстандық және шетелдік экономистердің еңбектерінде
жан-жақты қарастырылған. Мүлік салығын зерттеуге Крамаренко Т.Н., Қомбарова
А.М., Үмбетәлиев А.Д., Керімбек Ғ.Е., Мельников В.Д., Байдуйсенов А.Д.,
ІлиясовҚ.Қ., Құлпыбаев С., жоғары білікті экономистер үлкен үлес қосқан.
Қарастырып отырған тақырыпта, өзінің аймақтық төңірегінде салықтық есеп-
қисаптарды төлеуді жүргізе отырып, реттейтін мәселелерді Ақжар ауданының
салық басқармасының мысалында зерттеу және салықтық түсімдерді қарастыру
болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – мүліктік салықты алу мен төлеу механизмін
талдау және оның бюджет пайдасын қалыптастырудағы рөлі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың міндеттері – аталған мақсатты жүзеге асыру үшін
мүлікке салынатын салық салудың заңнамалық базамен және теориялық
әдебиетпен танысу, Солтүстік Қазақстан облысы Ақжар ауданы бойынша мүлікке
салынатын салық басқармасының жұмысын талдау, Қазақстан Республикасының
мүлік салығын жетілдіру, бақылау және жалтарудың алдын алу шаралары.
Жұмыс кіріспеден, 3 тараудан және қорытындыдан тұрады. Бірінші
тарауда, бюджет кірісін қалыптастыру көзі ретінде мүліктік салықты салудың
теориялық негіздері, екінші тарауда Қазақстан Республикасының мемлекеттік
және жергілікті бюджетке түсетін салықтық түсімдерін талдау және үшінші
тарауда Қазақстан Республикасы бойынша мүлікке салынатын салықтардың
мәселелері және жетілдіру жолдары қарастырылған.
Дипломдық жұмыстың теориялық және методологиялық негізі ретінде
отандық және шет елдік ғалым–экономистердің еңбектері, Қазақстан
Республикасның статистика агенттігінің ақпараты, Солтүстік Қазақстан
облысының Салық департаментінің мәліметтері, Ақжар ауданының салық
басқармасының ақпараттары қолданылды. Жұмыс барысында тізбектік қойылымдар,
статистикалық тізбек, тағыда сол сияқты басқада экономикалық зерттеу
әдістері қолданылды.
1 Бюджет кірісін қалыптастыру көзі ретінде мүліктік салықты
салудың теориялық негіздері
1.1 Салық ұғымының экономикалық мәні және Қазақстан Республика
сының жергілікті бюджетті толтырудағы мүліктік салықтың орны мен маңызы
Көптеген салық түрлерінің, амалдарының, жинау тәсілдерінің
жиынтығы елдің салық жүйесін құрайды. Салық жүйесі елмен бірге пайда болып,
бірге дамыды.
Тура да, жанама да салықтар көп жылдар бұрын, біздің эрамызға
дейін пайда болды. Олардың пайда болуы мемлекеттің пайда болу кезінде
алғашқы қоғамдық қажеттіліктермен байланысты [1, 14 б.].
Салық салу тәсілдерінің даму процесінде үш ірі кезеңді бөліп
көрсетуге болады. Алғашқы кезеңде ежелгі дәуірден бастап орта ғасыр басына
дейін мемлекет салықтарды анықтайтын және жинайтын қаржылық аппаратқа ие
болмады. Ол тек қажет ақша қаражаттарының жалпы сомасын белгілеп, салық
жинауды қоғамға (общинаға) тапсырды.
Екінші кезеңде ( 16-19ғ.ғ. басы ) мемлекеттік мекемелер жүйесі
пайда болып, мемлекет функциялардың бір бөлігін өзіне алады. Ол салық
салуды қатаң шеңберге қоймай, салық жинау процесін қадағалап, салық салу
квотасын орнатады. Салық жинаушылардың рөлі әлі де зор.
Соңғы, қазіргі үшінші кезеңде – мемлекет салықты орнату және
жинау функцияларының рөлін толық қатаң қадағалауда.
Мүлік салығының тарихына көз жүгіртіп өтсек, император Август
Октавиан (б.э.д.63-14ж.ж.) барлық провинцияларда салық салуды қадағалайтын
қаржы мекемелерін құрып, азаматтардың мүлік жағдайын тіркеу жүргізілді.
Декларацияның негізі қаланып, салық төлеудің қатаң мерзімі қаланады
Еуропадағы орта ғасырлық салық шаруашылығының қазіргі дамып
жатқан елдердің сол шаруашылығымен ұқсастығын анықтау өте оңай. Дамудың қай
сатысында тұрғанын анықтау үшін, елдің тек салық жүйесімен танысу
жеткілікті. Егер екіден үш немесе одан да жоғары салықтық түсімдер тұтыну
тауарларына және мүліктік салықтар үлесіне келсе, онда бұл жерде біз
өндіріс жағынан әлсіз, нашар дамыған елді қарастырып отырмыз. Жоғары
айтылғаннан келесі қорытынды жасауға болады: әлсіз, нашар дамыған
экономикасы бар ел негізінен жанама салық салуға мәжбүр болады, ал тура
салық салу жоғары білімді халқы, дамыған экономикасы бар елдерге тән [2, 43
б.].
Адам тарихында бірде бір мемлекет салықсыз өмір сүре алмаған.
Салықтар, оларды ертеде подати деп атаған, әскери өніммен және өндірудің
ең ежелгі тәсілдері болып келеді деп белгілеуге болады.
Вашингтондағы АҚШ-тың (Америка Құрама Штаттары) салық
мекемелерінің ғимаратының бірінің сыртындағы жазу еске түсіреді: Салықтар
- өркениетті қоғамның бағасы. Американдықтар да біз сияқты салықтарды
төлеуді жақсы көрмейді. Әрбіреуі өздігімен: Өркениетті қоғамның бағасын
басқа біреу төлесін. Халық көп және егер мен төлемесем не мемлекетте не
өркениетте әсіресе құлдырамайды деп санайды.
Сондықтан да мемлекет әрбіреуіміз бөлек төлеуден салықты алуды
көп мүдделілі болғандықтан, қатал салықтық міндеттерді құруға мәжбүр және
олардың атқарылмауы аз дегенде мемлекеттік мәжбүрлердің қатал түрлерімен
әрі кетсе тумаған салық төлеушіні қылмыстық іске тартуға дейін жетеді.
Бенжамин Франклин америкалық мемлекеттендірудің негіздеуші – аталарының
бір афоризімінде: Өмірде екі нәрсе сөзсіз: өлім мен салықтар деп
айтылған. Салықтар барлығын да тиымсыздандырады. Және олар туралы көп
айтылды [3, 24 б.].
Салықты басқа да төлемдерден ажырата білуіміз керек. Себебі,
салық белгілі бір объектілерден (табыс, мүлік, тауар, жер, көлік, мұра)
төленеді. Сонымен қатар салықты төлеудің өзіндік бір мерзімі болады (салық
кезеңі – бір күндік, он күндік, айлық, тоқсандық, жылдық) және белгілі бір
көлемде немесе мөлшерде (салық ставкасы) алынады.
Салықтардың ашық түрде болуы Адам Смиттің атауы бойынша салық
мемлекеттің құқық түрінде көлемі мен төлеу мерзімі белгіленген жүктемесі.
Жалпы қоғамның мүддесі үшін мемлекеттің өмір сүруі үшін мемлекеттің салық
жинау құқы туындайды, яғни салықтар - заңмен негізделген, ашық түрдегі
мемлекеттік алым.
Сондықтан Адам Смиттің ойынша Салық – төлеушілер үшін құлдықтың
емес, бостандықтың белгісі деп жазған.
Адам Смит принциптері, салық саясатының аксиомаларына айналған
олардың өздерінде болатындардан басқасы жай және белгілі болғандығының
арқасында ешқандай басқа да түсініктер керек емес. Жаңа уақыт кезеңіне
сәйкес бүгінгі таңда бұл принциптер кеңейтілген және толықтырылған.
Салық салудың қазіргі таңдағы принциптері манадай:
1. Салық ставкасының мөлшері салық төлеушінің мүмкіншіліктерін есепке ала
отырып белгіленуі керек, яғни табыс көлеміне сәйкес. Табыстан алынатын
салық прогресивті болуы тиіс.
2. Табысқа салық салу біртекті сипатта болуы үшін барлық күш салынуы
қажет. Табыстың немесе капиталдың бірнеше салық салынуы мүмкін емес.
3. Салық төлеудің міндеттілігі. Салық жүйесі салық төлеушінің оны
төлеудің бас тартуына мүмкіншілікіті қалдырмауы керек.
4. Салық төлеудің жүйесі мен процедурасы салық төлеушілерге жайлы
түсінікті және ыңғайлы болу керек және де салық жинайтын мекемелерге
экономды болуы тиіс.
5. Салық жүйесі өзгеріп жатқан қоғамдық-саяси мұқтаждықтарға жеңіл
бейімделуі және икемді болуы керек.
6. Салық жүйесі жалпы ішкі өнімді қайта бөлуді қамтамасыз ету керек және
мемлекеттік саясаттың тиімді құралы болуы тиіс.
Салықтың мәселелері өте қиын және қарама-қайшылықты болып келеді.
Салық төлемінің заңдық құқығы мен мүддесін толық әлеуметтік қорғауды
қамтамасыз ететін салық жүйесіне енгізілген идеалдылықты бүгінгі кезде
айтуға әлі ерте [4, 13 б.].
Салық экономикалық категория ретінде және өзінің қалыптасуы
барысында мынадай үш қызметті атқарады.
Салықтың ең бірінші кезектегі атқаратын қызметі, бұл - қазыналық.
Мемлекет өз қазынасын толықтыру мақсатында табыс көздерін жасайды. Салық
төлеушілерге нормативтік құқықтық актілер негізінде салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептейді, салық ставкалары мен
төлеу мерзімін белгілейді. Салықтардың қазыналық қызметі - түрлі
субъектілер табысының бір бөлігі мемлекет пайдасына өтеді. Салықтың
қазыналық қызметі арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігі құралып,
салықтың қоғамдық міндеті артады. Қорыта айтқанда, мемлекеттің бюджет
саясаты жүзеге асырылады.
Салықтың келесі қызметтерінің бірі — бақылау (реттеу). Мемлекет
экономиканы дамыту жолында салықтық реттеу процесі арқылы экономиканың
кейбір салаларын дамытуды ынталандырады және қажет жағдайда тежеп отырады
(салық жеңілдіктері жасалады, салық ставкаларын төмендетеді). Бюджетке
түскен салық түсімдерін реттейді және бақылап отырады. Кез келген қызмет
түріне бақылау жасау қажет. Ал енді салық түсімдеріне бақылау өте қажет
екені даусыз. Мемлекет бюджеттің кірісі мен шығысын есептейді, соған сәйкес
өз қызметін атқарады.
Салықтардың бақылау қызметінің арқасында салық жүйесінің
тиімділігі бағаланады, қаржы ағымдары мен қызмет түрлеріне бақылау
қамтамасыз етіледі.
Салықтың келесі атқаратын қызметтерінің бірі — қайта бөлу.
Бюджетке түскен салық түсімдерін қаржыландыруды қажет ететін бағдарламалар
жобасына сәйкес және әр салаларға мақсатқа сай бөлінуін қарастырады. Салық
түсімдерінің мақсатқа сай және өз уақтысында жұмсалуына қадағалау жасайды
[5, 18 б.].
Салық қызметінің міндеті - бюджеттің табыс бөлігінің орындалуына
жауап беретін бірден бір мемлекеттік орган .
Салық — бірінші кезекте, бюджет саясатын жүзеге асыра отырып,
мемлекеттік бюджетті толықтыруды көздейді. Осы бюджетке түскен салық
түсімдеріне қайдан келеді және қайда кетеді жөнінде бақылау жасайды. Ал
енді осы қызметтердің қорытындысы ретінде бюджетке түскен салық және
салықтық емес түсімдерге қайта бөлу жасалады.
Салықтың мақсаты - мемлекет әділетті түрде өз шығындарын да жаба
отырып, елдің әлеуметтік топтарына да қолдау көрсетіп, басқа да шығыстарды
жаба білу.
Қазақстан Республикасында нақты Кодекспен белгіленген салық және
бюджетке түсетін міндетті төлемдер қызмет жасайды.
Біріншіден, Қазақстан Республикасының Конституциясында салықтар
мен бірге алымдар сияқты басқа да түрлерді еске алады.
Екіншіден, салықтың белгісі төлемсіз және баламасызып келеді;
алым қатысты баламалы төлем болып келеді – алымды төлеп субъект мемлекетпен
бір құқық немесе рұқсат алады.
Үшіншіден, салықты төлеу себебі бойынша мемлекетпен қарым-
қатынасқа түскен тұлғалар төлеу субъектісіне мәжбүрлеу сипаттамасын алып
жүреді: алымдарды төлеу себебі бойынша тұлғалардың мемлекетпен қарым-
қатынасқа түсуі оған ерікті сипатта болады, өйткені алымды төлеу жайымен
мемлекетке жолығудың өзі ерікті болады.
Қазақстан Республикасының Конституциясының 35 бабында ескерілген
басқа да міндетті төлемдерге баж да жатады.
Мемлекеттік баж – бұл міндетті төлем, заңды мағынасы бар
әрекеттер үшін алынатын немесе өкілеттіліктермен оған мемлекеттік
органдармен және мамандық тұлғалармен құжаттарды беру үшін төлетулер.
Салық өлшемі болып төлеушінің төлеу қабілеті есептеледі. Баж –
бұл міндетті төлемдердің ең ежелгі түрі. Бұл оларды төлеудің төлеушіге
ыңғайлығымен немесе бажды төлеуден бас тартуға өте қиын (мысалы, жол бажы),
немесе оны төлеуге өзі мүдделі, өйткені белгілі-бір мемлекеттік жағдайды
пайдаланады. Сонымен баж салыққа қарағанда қатысты баламалы сипаттта
болады, ол оларды алымдармен жақындастырылады.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздігін алғаннан кейін салық
реформасының үш кезеңі өтті.
Салық реформасының бірінші кезеңі (1992 жылдан бастап 1995 жылдың
маусымына дейін) [ 6 ].
Республикада салықтардың 40 түрі атқарылды:
1. жалпы мемлекеттік салықтар;
2. жалпы міндетті жергілікті салықтар;
3. жергілікті салықтар.
Салықтық реформалардың екінші кезеңі (1995 жылдың маусымынан
бастап 2001 жылға дейін)
Осы кезеңде салықтар 11-ге дейін қысқартылды. Олар жалпы
мемлекеттік және жергілікті салықтарға бөлінді. 1996 жылы Салықтар және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы заңында 30 шақты
өзгерістер енгізілді.
Салықтар мен жинақтар саны 18 түрге дейін көбейді.
Салықтық реформаның үшінші кезеңі (2001 жылдан бастап ).
Салықтық жоба болып Жаңа Салық Кодексі тағайындалды. Ол үш
бөлімнен тұрады: жалпы бөлім, ерекше бөлім, салықтық әкімшілеу.
Салық реформасының үшінші кезеңінде (2001 жыл 12 маусым)
Қазақстан Республикасының жаңа салық кодексі қабылданып, 2002 жылдың 1
қаңтарынан бастап қолданысқа енді [ 7 ].
Салық кодексі салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді белгілеу, енгізу және есептеу мен төлеу тәртібі жөніндегі билік
қатынастарын, сондай-ақ мемлекет пен салық төлеуші арасындағы салық
міндеттемелерін орындауға байланысты қатынастарды реттейді.
Қазақстан Республикасының салық заңдары Салық кодексінен, сондай-
ақ қабылдануы Салық кодексінде көзделген нормативтік құқықтық актілерден
тұрады.
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеу
жөніндегі салық кодексінде көзделмеген міндет ешкімге жүктелуге тиіс емес.
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер – Салық
кодексінде белгіленген тәртіпте және жағдайларда белгіленеді, енгізіледі,
өзгертіледі немесе күшін жояды.
Салық кодексі мен Қазақстан Республикасының басқа да заң
актілерінің арасында қайшылықтар болған кезде, салық салу мақсатында Салық
кодексінің нормалары қолданылады. Салық кодексінде көзделген жағдайларды
қоспағанда, салық қатынастарын реттейтін нормаларды салықтық емес заңдарға
енгізуге тыйым салынады.
Салық заңдары Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында
қолданыста болады, сонымен бірге жеке тұлғалар және заңды тұлғалар мен
олардың құрылымдық бөлімшелері қолданады.
Салық кодексіне жаңа салықтар және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер белгілеу, қолданыстағы салық және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер ставкалары мен салық базасын өзгерту бойынша
өзгерістер мен толықтырулар енгізетін Қазақстан Республикасының заң
актілері ағымдағы жылдың 1 желтоқсанынан кешіктірілмей қабылдануы және олар
қабылданған жылдан кейінгі жылдың 1 қаңтарынан бастап қана қолданысқа енуі
мүмкін.
Үшінші кезеңнің негізгі міндеті болып бюджетке қатысы бар
мемлекеттік органдардың, фискалдық органдардың және салық төлеушілердің
арасындағы құқықтық аспектілерді жақсарту.
Жаңа Салық Кодекстің құрылымы үш үлкен бөлімнен тұрады:
1. Жалпы
2. Ерекше
3. Салық әкімшілігін жүргізу
Қазақстан Республикасының Салық кодексіне сәйкес салықтың 10 түрі
бар. 2005 жылы акциз салығын қосымша ретінде экспортталатын шикі мұнайға,
газ конденсатына рента салығы қосылды.
Салықтың түрлері:
1. Корпорациялық табыс салығы.
2. Жеке табыс салығы.
3. Қосылған құн салығы.
4. Акциздер.
4-1. Экспортталатын шикi мұнайға, газ конденсатына рента салығы.
5. Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдерi.
6. Әлеуметтiк салық.
7. Жер салығы.
8. Көлiк құралдары салығы.
9. Мүлiк салығы.
2007.12.01. № 220- III ҚР Заңымен 10) тармақшамен толықтырылды
(2008ж. 1 қаңтарда қолданысқа енеді)
10. Ойын бизнесі салығы [ 8 ].
Алым дегеніміз – белгілі бір қызмет түрін бастар алдында немесе
осы қызмет түріне құқық берер кезде төленетін міндетті төлем.
Сонымен қатар алымның 13 түрі болды. 2006.11.12 № 201-III ҚР
Заңымен 1 тармақ өзгертілді (2007 жылғы 1 қаңтардан бастап
қолданысқа енгізілді)
Төлемақы – белгілі бір қызмет түрін пайдаланған кезде төленетін
міндетті төлем.
Төлемақының 9 түрі бар. 2007 жылы төлемақыға өзгеріс енгізілді.
Кедендік төлемдер
1. Кеден бажы.
2. Кедендік жинақтар.
3. Ақылар.
4. Жинақтар.
Салық кодексі бойынша Қазақстан Республикасы салық жүйесінде 10
салық, 13 алым және 9 төлем түрлері қарастырылған заңда аталған салықтар
мен төлемдерден басқа да төлемдер түрлерін жасауды ешбір органының салық
төлеушіден тасып кетуге құқы жоқ. Себебі ол салық туралы заңды
белгіленбеген, көрсетілмеген.
Сонымен, салықтар көптеген елдерде әр түрлі аталғанымен, кейде
оларға салық салу және алыну жолдары ұқсас болып келеді. Салық төлеуші
ретінде салық төлеу жауапкершілігі жүктелген занды және жеке тұлғалар
танылса, ал салық салу объектілері болып салық төлеушінің есепті кезенде
алған табыстары, тауарлары, мүліктері, көлік кұралдары, пайдасы және тағы
да басқалар табылады. Салық ақшалай және заттай тұрде әділеттілік, тендік
және тұрақтылық тәрізді салық салу принқиптері негізінде құрылған салық
ставкаларын қолдану арқылы алынады. Салық ставкалары тұрақты немесе пайыз
түрінде тағайындалады. Пайыздық ставкалар үйлесімді, үдемелі және кемімелі
болып бөлінеді. Ал салық жеңілдіктері сол мемлекеттің қазыналық саясатының
бағыттары мен бағдарламаларын ескере отырып жүзеге асырылады.
Бұл тарауда тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің және жеке
тұлғалардың мүлік салығын белек-бөлек қарастырамыз.
Мүлік салығы - Қазақстан Республикасының аумағында меншік,
шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару құқығында салық салу объектісі
бар заңды тұлғалар, жеке кәсіпкерлер және жеке тұлғалар төлейтін салық
түрі. Мүлік салығы жергілікті салық болып табылады. Мүліктің жіктелуі 1-ші
суретте көрсетілген.
Сурет 1 Мүліктің жіктелуі
Төменде көрсетілгендер мүлік салығын төлеушілер болып табылады:
1) Қазақстан Республикасының аумағында меншік, шаруашылық жүргізу
немесе оралымды басқару құқығында салық салу объектісі бар заңды тұлғалар.
2) Қазақстан Республикасының аумағында меншік құқығында салық салу
объектісі бар жеке кәсіпкерлер.
3) заңды тұлғаның шешімі бойынша оның құрылымдық бөлімшелері.
4) Қазақстан Республикасының резиденті емес заңды тұлғалар Қазақстан
Республикасының аумағында орналасқан салық салу объектілері бойынша салық
төлеушілер болып табылады.
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мүлік салығы бойынша
жеңілдіктер.
Мүлік салығын төлеушілерге бірнеше салық жеңілдіктері
қарастырылған. Мәселен:
Қазақстан Республикасының 1999 жылы шілдедегі Салықтар және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан
Республикасы Президентінің Жарлығына сәйкес мүлік салығын төлеуден
босатылады:
1) мемлекеттік мекемелер және кәсіпкерлік қызметте
пайдаланылмайтын мүлік бойынша коммерциялық емес ұйымдар;
2) өндірістік мақсатта және әлеуметтік салада пайдаланылатын
мүлік бойынша - Қазақстан Республикасы мүгедектерінің ерікгі қоғамы, Қазақ
зағиптар қоғамы, Қазақ саңыраулар қоғамы, Ақылесі мен дене бітімінің
кемістігі бар балалар мен жасөспірімдерді әлеуметтік бейімдеу мен олардың
еңбек ету қабілетін қалпына келтіру орталығы, сондай-ақ осы қоғамдардың
меншігі болып табылатын және олардың қаражаты есебінен салынған
өндірістік кәсіпорындар, Ауғанстан соғысы ардагерлерінің Қазақ
Республикалық ұйымы;
← қызметінің негізгі түрі ғылым және кітапхана қызметін көрсету
саласындағы жұмыстарды орындау болып табылатын мемлекеттік
кәсіпорындар;
← ғылыми кадрларды мемлекеттік аттестаттау саласындағы міндеттерді
жүзеге асыратын мемлекеттік кәсіпорын;
← қызметінің негізгі түрі театр, ойын-сауық және концерттік
шараларды жүзеге асыру, тарихи-мәдени құндылықтарды сақтау жөнінде,
балаларды, қарттар мен мүгедектерді әлеуметтік қорғау және
әлеуметтік қамсыздандыру саласында, спорт саласында қызметтер
көрсету болып табылатын мемлекеттік кәсіпорындар;
3) Қазақстанның Ұлттық банкі мен оның бөлімшелері;
4) жалпы пайдаланудағы мемлекеттік автомобиль жолдарын және
олардағы жол құрылыстарын жедел басқаруға құқығы бар ұйымдар;
5) инвестициялар жөніндегі уәкілетті органымен жасалған келісім
шартқа сәйкес салық төлеушілер 5 жылға дейінгі кезеңге мүлік салығын
төлеуден босатылуы мүмкін;
6) түзеу мекемелері, Қазақстан Республикасы ішкі істер
министрлігінің қылмыстық-атқару жүйесі түзеу мекемелерінің республикалық
мемлекеттік кәсіпорындары;
7) мектепке дейінгі балалар мекемелері, орта, арнаулы орта және
жоғары білім саласында медициналық көмек (косметалогиялық қызмет
көрсетуді қоспағанда) және білім беру қызметін көрсетуге байланысты жұмысты
қызметтің осы түрлерін жургізуге құқық беретін тиісті лицензиялар бойынша
жүзеге асыратын ұйымдар, осындай қызметтен алынатын табысы жылдық жиынтық
табыс көлемінің кем дегенде 50 пайызын кұраған жағдайда;
8) "Байқоңыр" кешені объектілерінің мүлкі негізінде құрылған
республикалық мемлекеттік кәсіпорын "Байқоңыр" кешені объектісі болып
табылатьш мүлік бойынша.
Меншік құқығында салық салу обьектілері бар жеке тұлғалар жеке
тұлғалардың мүлік салығын төлеушілер болып табылады.
Мүлік салығын төлейтін жеке тұлғаларға да салық жеңілдіктері
берілген. Атап айтқанда:
1995 жылы 24 сәуірдегі Салықтар және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығына
сәйкес жеке тұлғалардың мүлік салығынан мүлік құнының 1000 ең төменгі айлық
жалақы мөлшерінде салық салынбайтын ең төменгі деңгей:
- Кеңестер Одағының Батырларына, Социалистік Еңбек Ерлеріне, Ұлы
Отан соғысына қатысушылар мен соларға теңестірілген адамдарға, Халық
Қаһарманы атағына ие болғандар, ІІІ дәрежелі Даңқ ордені, Отанорденімен
наградталған адамдар;
- Алтын алқа және Ардақты ана атағына ие болған көп балалы аналар;
- І және ІІ топ мүгедектер;
- жеке тұратын зейнеткерлер;
Бүгінгі таңда мүлік салығын төлеуден босатылатын жеке тұлғалар:
- мерзімді қызметтегі әскери қызметшілер мерзімді қызметтен өту (оқу)
кезеңінде;
- меншік құқығындағы барлық салық салу обьектілерінің жалпы құнынан
тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген
бір мың айлық есептік көрсеткіш шегінде (2009 жылы АЕК – 1273 теңге):
- Кеңес Одағының Батырлары;
- Социалистік Еңбек Ерлері;
- Халық қаһарманы атағын алғандар, ІІІ дәрежелі Даңқ орденімен және
Отан орденімен наградталған адамдар;
- Ардақты ана атағын алғандар және Алтын алқа алқасымен
наградталған көп балалы аналар;
- жеке тұратын зейнеткерлер;
Меншік құқығындағы барлық салық салу обьектілерінің жалпы құқынан
тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген
бір мың бес жүз айлық есептік көрсеткіш шегінде (2009 жылы АЕК – 1273
теңге):
- Ұлы Отан соғысына қатысушылар мен оларға теңестірілген адамдар;
- І және ІІ топтағы мүгедектер.
Осы аталған адамдар пайдалануға немесе жалға берілген салық салу
обьектілері бойынша мүлік салығынан мұндай жеңілдік түрі қолданылмайды [
9 ].
Қазіргі уақытта мүлік салығын төлеуден босатылатын заңды және жеке
кәсіпкерлер:
- Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейтін қажеттілік
нормативтері шегінде салық салу объектілері бойынша бірыңғай жер салығын
төлеушілер. Салық салу объектілері бойынша бірыңғай жер салығын
белгіленген қажеттілік нормативтерінен артық төлеушілер мүлікке салынатын
салықты осында белгіленген тәртіппен төлейді;
- салық салу салық режимінің екінші үлгісі бойьшша жүзеге асырылатын
жер койнауын пайдаланушылар;
- мемлекеттік мекемелер;
- уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу
мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары;
- діни бірлестіктер.
Уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу
мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары пайдалануға немесе жалға берілген
мүліктері бойынша салық төлеуден босатылмайды.
Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер үшін салық салу объектісі болып
табылады:
- негізгі құралдар (оның ішінде тұрғын үй қорының құрамында тұрған
объектілер);
- материалдық емес активтер.
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп жөніндегі зандарына сәйкес
бухгалтерлік есепте белгіленген материалдық емес объектілер материалдық
емес активтер болып табылады.
Мына аталғандар салық салу объектілеріне жатпайды:
- жер;
- көлік құралдары;
- Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі бойынша консервацияда
тұрған негізгі құралдар;
- жалпыға ортақ пайдаланылатын мемлекеттік автомобиль жолдары мен
оларға салынған жол құрылыстары:
1) бұрылу белдеуі;
2) жолдардың конструкциялық элементтері;
3) жол жағдайы мен оны абаттандыру;
4) көпірлер;
5) өткерме жолдар;
6) жол тарамдары;
7) тоннельдер;
8) қорғаныш галереялары;
9) жол қозғалысы қауіпсіздігін арттыруға арналған құрылыстар мен
құрылғылар;
10) суды бұрып жіберетін және су өткізгіш құрылыстар;
11) жол бойындағы орман алаптары;
12) желілік өндірістік кешендер, үйлер мен ғимараттар, тұрғын үйлер;
- инвестициялық салық преференцияларында белгіленген тәртіппен
инвестициялық жоба шеңберінде пайдалануға жаңадан енгізілетін негізгі
кұралдар;
- қайта тұрғызылатын ғимараттар мен құрылыстар түріндегі аяқталмаған
құрылыс объектілері, сондай-ақ көрсетілген объектілерде монтаждауды талап
ететін жабдықтар.
Бухгалтерлік есептің деректері бойынша анықталатын салық салу
объектілерінің орташа жылдық қалдық құны заңды тұлғалар мен жеке
кәсіпкерлердің салық салу объектілері бойынша салық базасы болып табылады.
Салық салу объекгілерінің орташа жылдық қалдық құны ағымдағы салық
кезеңінің әр айының бірінші күні мен есепті кезеннен кейінгі кезең айының
бірінші күніндегі салық салу объектілерінің қалдық құнын қосу кезінде
алынған соманың он үштен бірі ретінде анықталады.
Уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу
мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындарының салық салу объектілері бойынша
салық базасы пайдалануға немесе жалға берілген осы салық салу
объектілерінің үлесін негізге ала отырып анықталады.
Меншiк құқығында салық салу объектiлерi бар жеке тұлғалар жеке
тұлғалардың мүлiк салығын төлеушiлер болып табылады. Жеке тұлғалардың
меншiгінде төмендегідей объектiлер болған жағдайда салық салынады:
1) Қазақстан Республикасының аумағындағы тұрғын үй-жайлар, саяжай
құрылыстары, гараждар және өзге де құрылыстар, ғимараттар, үй-жайлар;
2) Қазақстан Республикасының аумағындағы аяқталмаған құрылыс
объектiлерi - қоныстану (пайдалану) кезiнен бастап жеке тұлғалардың мүлкiне
салық салу объектiсi болып табылады.
Мүлік салығын төлейтін жеке тұлғаларға да салық жеңілдіктері
берілген . Атап айтқанда:
1) мерзiмдi қызметтегi әскери қызметшiлер мерзiмдi қызметтен өту (оқу)
кезеңiнде;
2) меншiк құқығындағы барлық салық салу объектiлерінiң жалпы құнынан
тиiстi қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгiленген
бiр мың айлық есептік көрсеткiш шегiнде - Кеңес Одағының Батырлары,
Социалистiк Еңбек Ерлерi, "Халық қаhарманы" атағын алған, үш дәрежелi Даңқ
орденiмен және "Отан" орденiмен наградталған адамдар, "Ардақты ана" атағын
алған, "Алтын алқа" алқасымен наградталған көп балалы аналар, жеке тұратын
зейнеткерлер.
3) меншiк құқығындағы барлық салық салу объектiлерiнiң жалпы құнынан
тиiстi қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгiленген
бiр мың бес жүз айлық есептiк көрсеткiш шегiнде - Ұлы Отан соғысына
қатысушылар мен оларға теңестiрiлген адамдар, I және II топтағы мүгедектер;
4) кәсіпкерлік қызметте пайдаланылатын салық салынатын объектілер
бойынша дара кәсіпкерлер.
Жоғарыда аталған адамдар пайдалануға немесе жалға берiлген салық салу
объектiлерi бойынша салықты төменде белгiленген тәртiппен есептейдi және
төлейдi.
1.2 Қазақстан Республикасының мүлік салығын есептеу мен төлеу
механизімінің әдістемесі
1995 жылы 24 сәуірдегі Салықтар және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығына
сәйкес кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды және жеке тұлғалардың
негізгі өндірістік және өндірістік емес қорларының құнына 0,5 пайыз ставка
бойынша мүлік салығы салынған еді.
2008 жылы салық кодекісіне сәйкес заңды тұлғалар және жеке
кәсіпкерлердің мүлік салығына өзгерістер енгізілді, ол 2009 жылдың 1
қаңтарынан бастап қолданысқа енгізіледі:
- заңды тұлғалар мүлік салығын салық салу объектілерінің орташа жылдық
құнына 1,5 пайыз ставка бойынша;
- оңайлатылған декларация негізінде арнаулы салық режимін қолданатын
заңды тұлғалар мүлік салығын салық салу объекгілерінің орташа жылдық құнына
0,5 пайыз ставка бойынша есептейді.
- төменде аталған заңды тұлғалар салық салу объектілерінің орташа
жылдық құнынан 0,1 пайыз ставка бойынша мүлік салығын есептейді:
1) діни бірлестіктерді қоспағанда, коммерқиялық емес ұйымдар;
2) әлеуметтік салада қызметін жүзеге асыратын ұйымдар;
3) негізгі қызмет түрі кітапханалық қызмет көрсету саласындағы
жұмыстарды орындау (қызмет көрсету) болып табылатын ұйымдар;
4) ғылыми кадрларды мемлекеттік аттестаттау саласындағы функқияларды
жүзеге асыратын мемлекеттік кәсіпорындар;
5) мемлекеттік меншікке жататын және мемлекеттік бюджеттің қаражаты
есебінен қаржыландырылатын су қоймаларының, су тораптарының және табиғат
қорғау мақсатындағы басқа да су шаруашылығы құрылыстарының объектілері
бойынша заңды тұлғалар;
6) ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілер — заңды тұлғалардың жерін
суару үшін пайдаланылатын су мелиорациялық құрылыс объектілері бойынша
заңды тұлғалар.
Салық жеңілдіктері берілген заңды тұлғалар пайдалануға немесе
жалға берілген салық салу объектілерінен орташа жылдық құнынан 1,5 пайыз
ставка бойынша мүлік салығын есептеледі және төленеді.
Заңды және жеке кәсіпкерлер үшін салықты есептеу мен төлеу
тәртібі.
Салық төлеушілер салықты есептеуді салық базасына тиісті салық
ставкаларын қолдану арқылы дербес жүргізеді.
Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғалар үшін арнаулы
салық режимінде бюджетпен есеп айырысуды жүзеге асыратын заңды тұлғалардың
салық төлеу тәртібіне кейінірек тоқталып өтеміз.
Ортақ үлестік меншіктегі салық салу объектілері бойынша мүлік
салығы әрбір салық төлеушінің мүлік құнындағы оның үлесіне барабар
есептеледі.
Салық төлеушілер салық кезеңі ішінде мүлік салығы бойынша
ағымдағы төлемдерді төлеуге міндетті, олар салық кезеңінің басындағы
бухгалтерлік есеп деректері бойынша белгіленген салык салу объектілерінің
қалдық құнына тиісті салық ставкасын қолдану арқылы анықталады.
Бюджетке салық төлеу салық салу объектілерінің орналасқан жері
бойынша жүргізіледі.
Салыктың ағымдағы төлемдерінің сомаларын салық төлеуші салық
кезеңіндегі мынадай мерзімнен кешіктірмей тең үлестермен енгізеді [ 9 ]
← 25 ақпанда;
← 25 мамырда;
← 25 тамызда;
← 25 қарашада.
Салық төлеушінің құрылу күнінен (салық салу объектілерін
пайдалануға немесе жалға беру күнінен) кейінгі кезекті мерзім уәкілетті
органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу мекемелерінің
мемлекеттік кәсіпорындары жаңадан құрылған салық төлеушілер мен заңды
тұлғалар бойынша ағымдағы төлемдерді төлеудің бірінші мерзімі болып
табылады.
Ағымдағы төлемдерді төлеудің соңғы мерзімінен кейін құрылған
салық төлеушілер уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы
түзеу мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары ағымдағы төлемдерді төлеудің
соңғы мерзімінен кейін салық салу объектілерін пайдалануға немесе жалға
берген салық сомасын ағымдағы салық кезеңі үшін декларақияны табыс ету
мерзімі басталғаннан кейін он күннен кешіктірмей төлейді.
Салық кезеңі ішінде сатып алынған салық салу объектілері бойьшша
мүлік салығының ағымдағы төлемдері салық салу объектісін сатып алу
кезіндегі салық базасына салық ставкасын қолдану арқылы анықталады.
Ағымдағы төлемдер сомасы тең үлестермен 25 ақпанда, 25 мамырда, 25 тамызда,
25 қарашада төленеді, бұл ретте салық салу объектілерін сатып алған күннен
кейінгі кезекті мерзім ағымдағы төлемдерді төлеудің бірінші мерзімі болып
табылады.
Салық кезеңі ішінде есептен шығарылған салық салу объектілері
бойынша ағымдағы төлемдер шығарылған салық салу объектілерінің есептен
шығарылған салық базасына салық ставкасын қолдану арқылы анықталатын салық
сомасына азайтылады. Азайтылуға тиіс салық сомасы салық төлеудің қалған
мерзімдеріне тең үлестермен бөлінеді.
Салық кезеңінің ішінде мүлікке салынатын салықты есептеу мен
төлеу жөніндегі міндеттемелер өзгерген кезде мүлік салығының ағымдағы
төлемдері мүлік салығы төленетін алдағы мерзімдер бойынша тең үлестермен
салық міндеттемелерінің өзгерген сомасына түзетіледі.
Салық төлеуші салық кезеңі ішінде декларацияны табыс ету мерзімі
басталғаннан кейін он күннен кешікгірілмейтін мерзімде түпкілікті есеп
айырысуды жүргізеді және мүлік салығын телейді.
Жеке кәсіпкер кәсіпкерлік қызметте пайдаланылатын үй-жайлар
бойынша мүлік салығында көзделген тәртппен есептеледі және төленеді.
Мүлік салығын есептеу мен төлеу үшін салық кезеңі — күнтізбелік
жыл болып саналады.
Уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу
мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары үшін салық кезеңі салық салу
объектілерін пайдалануға немесе жалға берген кезден бастап мұндай
пайдаланудың аяқталу кезіне дейін белгіленеді.
Заңды және жеке кәсіпкерлер үшін мүлік салығы бойынша салық
есептілігі негізінде салық төлеушілер (ауыл шаруашылық өнімдерін
өндірушілер үшін арнаулы салық режимінде бюджетпен есеп айырысуды жүзеге
асыратын заңды тұлғаларды қоспағанда) салык салу объектілерінің орналасқан
жері бойынша салық органдарына ағымдағы төлемдер сомасының есеп-қисабын
және декларация табыс етуге міндетті.
Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғалар үшін арнаулы
салық режимінде бюджетпен есеп айырысуды жүзеге асыратын заңды тұлғалардың
мүлік салығы бойынша салық есептілігін табыс ету тәртібіне арнайы
тоқталамыз.
Уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу
мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары заңды тұлғалар пайдалануға немесе
жалға берілген салык салу объектілері бойынша салық есептілігін жалпыға
бірдей белгіленген тәртіппен табыс етеді.
Мүлік салығы бойынша ағымдағы төлемдер сомаларының есебі есепті
салық кезеңінің 15 ақпанынан кешіктірілмей табыс етіледі.
Жаңадан құрылған салық төлеушілер ағымдағы төлемдер сомасының
есебін салық органдарына тіркеу есебіне қойылған айдан кейінгі айдың 15-
сінен кешіктірмей табыс етеді.
Уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу
мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары пайдалануға немесе жалға берілген
салық салу объектілері бойынша ағымдағы төлемдер сомасының есебін
объектілерді пайдалануға немесе жалға берген айдан кейінгі айдың 15-сінен
кешіктірмей табыс етеді.
Салық кезеңі ішінде мүлік салығы бойынша салық міндеттемелері
өзгерген кезде ағымдағы төлемдердің есебі салық салу объектілері бойынша 1
ақпандағы, 1 мамырдағы, 1 тамыздағы және 1 карашадағы жағдай бойынша
тиісінше ағымдағы салық кезеңінің 15 ақпанынан, 15 мамырынан, 15 тамызынан
және 15 қарашасынан кешіктірілмей табыс етіледі.
Декларация есепті жылдан кейінгі жылдың 31 наурызынан
кешіктірілмей табыс етіледі.
Ал жеке тұлғалар үшін Салықтар және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығына
сәйкес жеке тұлғалардың мүлік салығына өзгерістер мен толықтырулар енгізіп
салық ставкаларын төмендегі кесте бойынша төлеуді бұйырды. (Кесте1) Жеке
тұлғалардың меншiгінде төмендегідей объектiлер болған жағдайда салық
салынады:
1) Қазақстан Республикасының аумағындағы тұрғын үй-жайлар, саяжай
құрылыстары, гараждар және өзге де құрылыстар, ғимараттар, үй-жайлар;
2) Қазақстан Республикасының аумағындағы аяқталмаған құрылыс
объектiлерi - қоныстану (пайдалану) кезiнен бастап жеке тұлғалардың мүлкiне
салық салу объектiсi болып табылады.
Осы аталған обектілерге салық кодекісіне бекітілген салықтық
ставкалар қолданылады:
Кесте 1
Жеке тұлғалардың мүлкіне объектілерінің құнына қарай салынатын
салық ставкалары [ 9 ]
1) 1 000 000 теңгеге дейін салық салу объектілері құнының
қоса алғанда 0,05 проценті;
2) 1 000 000 теңгеден жоғары 500 теңге + 1 000 000 теңгеден
- 2 000 000 теңгеге дейін қоса асатын сомадан 0,08 проценті;
алғанда
3) 2 000 000-нан теңгеден 1 300 теңге + 2 000 000
жоғары - 3 000 000 теңгеге теңгеден асатын сомадан 0,1
дейін қоса алғанда проценті;
4) 3 000 000 теңгеден жоғары 2 300 теңге + 3 000 000
- 4 000 000 теңгеге дейін теңгеден асатын сомадан 0,15
қоса алғанда проценті;
5) 4 000 000 теңгеден жоғары 3 800 теңге + 4 000 000
- 5 000 000 теңгеге дейін теңгеден асатын сомадан 0,2
қоса алғанда проценті;
6) 5 000 000 теңгеден жоғары - 6 000 5 800 теңге + 5 000 000
000 теңгеге дейін қоса алғанда теңгеден асатын сомадан 0,25
проценті;
7) 6 000 000 теңгеден жоғары 8 300 теңге + 6 000 000
- 7 000 000 теңгеге дейін теңгеден асатын сомадан 0,3
қоса алғанда проценті;
8) 7 000 000 теңгеден жоғары 11 300 теңге + 7 000 000
- 8 000 000 теңгеге дейін теңгеден асатын сомадан 0,35
қоса алғанда проценті;
9) 8 000 000 теңгеден жоғары 14 800 теңге + 8 000 000
- 9 000 000 теңгеге дейін теңгеден асатын сомадан 0,4
қоса алғанда проценті;
10) 9 000 000 теңгеден жоғары 18 800 теңге + 9 000 000
- 10 000 000 теңгеге дейін теңгеден асатын сомадан 0,45
қоса алғанда проценті;
11) 10 000 000 теңгеден жоғары 23 300 теңге + 10 000 000
теңгеден асатын сомадан 0,5
проценті;
12) 50 000 000 теңгеден жоғары 120 223 300 теңге + 50 000 000
000 000 теңгеге дейiн қоса алғанда теңгеден асатын соманың 0,75
процентi
13) 120 000 000 теңгеден жоғары 748 300 теңге + 120 000 000
теңгеден асатын соманың
1 процентi
Жеке тұлғалардың салық салу объектiлерi бойынша салықты есептеудi
салық кезеңiнiң 1 тамызынан кешiктiрiлмейтiн мерзiмде тиiстi салық
ставкасын салық базасына қолдану арқылы, салық төлеушiнiң тұрғылықты жерiне
қарамастан салық салу объектiлерiнiң орналасқан жерi бойынша салық
органдары жүргiзедi.
Бiрнеше жеке тұлғаның ортақ үлестiк меншiгiндегi салық салу
объектiсi үшiн салық олардың осы мүлiктегi үлесiне барабар есептеледi.
Бiрнеше салық салу объектiлерi бойынша салық төлеушi бiр жеке
тұлға болған жағдайда, салықты есептеу әрбiр салық салу объектiсi бойынша
бөлек жүргiзiледi.
Жаңадан құрылған салық салу объектiлерi бойынша салықты есептеу
олардың құрылу жылынан кейiнгi салық жылында жүргiзiледi.
Салық салу объектiсi жойылған, қираған, бұзылған кезде жойылу,
қирау, бұзылу фактiсiн растап уәкiлеттi орган беретiн құжаттар болған
жағдайда салық сомасын қайта есептеу жүргiзiледi [10, 97 б.].
Салық кезеңi iшiнде салық төлеушiнiң салық төлеуден босатылу
құқығы туындаған кезде осы құқық туындаған айдан бастап салық сомасын қайта
есептеу жүргiзiледi.
Бюджетке салық төлеу салық салу объектiлерiнiң орналасқан жерi
бойынша есептi салық кезеңiнiң 1 қазанынан кешiктiрiлмей жүргiзiледi.
Салық кезеңi iшiнде салық салу объектiлерiне меншiк құқықтары
берiлген жағдайда салық сомасы мүлiкке меншiк құқықтарын iске асырудың
нақты кезеңi үшiн есептеледi [11, 367 б.].
Меншiк құқығын берген тұлға салық салу объектiсiн iс жүзiнде
иелену кезеңi үшiн төленуге жататын салық сомасын меншiк құқықтарын
мемлекеттiк тiркеу кезiне дейiн немесе тiркеу кезiнде бюджетке енгiзуге
тиiс. Бұл орайда бастапқы төлеушiге ағымдағы жылдың 1 қаңтарынан бастап, ол
меншiк құқығын берген айдың басына дейiн есептелген салық сомасы
көрсетiледi. Одан кейiнгi төлеушiге мүлiк салығының есептелген сомасы
туралы салық органдары жiберетiн хабарламада оның меншiк құқығы туындаған
айдың басынан басталатын кезең iшiнде есептелген салық сомасы көрсетiледi.
Салықтың жылдық сомасын салық салынатын объектiге меншiк құқығын
мемлекеттiк тiркеу кезiнде тараптардың бiрi (келiсiм бойынша) бюджетке
енгiзуi мүмкiн. Аталған салық сомалары кейiннен қайталап төленбейдi.
Жылжымайтын мүлiкке құқықты және онымен жасалатын мәмiлелердi
мемлекеттiк тiркеу кезiнде (бастапқы тiркеудi қоспағанда) Қазақстан
Республикасының Yкiметi уәкiлеттiк берген орган салық салу объектiлерiнiң
құнын айқындамаған жағдайда, салық алдыңғы салық кезеңiнде есептелген салық
сомасы негiзге алына отырып төленедi.
Жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салықты есептеу мен төлеу үшін
салық кезеңі – күнтізбелік жыл болып табылады.
1.3 Шетел мемлекеттеріндегі мүлікке салықты өндіріп алудың
еркшеліктері
Дүниежүзілік тәжірибеде мүлікке салықты өндіріп алудың жолдары
ертеден белгілі және үлкен мәңге ие: ол бюджетке мүліктен түсетін
түсімдердің тұрақты бір үлесін қамтамасыз етеді [12, 465 б.].
Мүлік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz