Оқытудың интерактив әдістерінің классификациясы
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
М. Козыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті
А.Қ. Балғабай
Математика сабақтарында ақпараттық технологияларды қолдану арқылы 2
сынып оқушыларының шамалар туралы түсінігінқалыптастыру
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
050102- мамандығы – Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі
Петропавл 2018
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
М. Козыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті
Қорғауға жіберілді _____
Кафедра меңгерушісі
__________
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: Математика сабақтарында ақпараттық технологияларды қолдану
арқылы 2 сынып оқушыларының шамалар туралы түсінігінқалыптастыру
050102- мамандығы бойынша – Бастауыш оқытудың педагогикасы мен
әдістемесі
Орындаған А.Қ. Балғабай
Ғылыми жетекшісі
аға оқытушы А.К. Джуасбаева
Петропавл 2018
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...4
1 Математикаға оқытудағы интерактивті тәсілдерді қолданудың теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.1 Оқытудағы интерактивті тәсілдер ұғымы, олардың
классификациялары ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... . ..8
1.2 Бастауыш мектепте оқытудың интерактивті тәсілдерін қолданудың
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..
..20
2 Бастауыш мектепте оқытудың интерактивті тәсілдерін қолданудың
әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 38
2.1 Бастауыш мектепте оқытудың интерактивті тәсілдерін қолданудың
қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
2.2 Математикадан интерактивті тәсілдерін қолдану арқылы тапсырмаларды
құрастыру және оның апробациясы ... ... ... ... ... ... ... ..43
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
А қосымшасы №1 бақылау жұмысы
Ә қосымшасы №2 бақылау жұмысы
Б қосымшасы Сабақ жоспарлары
Кіріспе
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Дипломдық жұмыс математиканы оқытуда
ақпараттық технологияларды қолдану арқылы 2 сынып оқушыларының шамалар
туралы түсінігін қалыптастыруға арналаған.
Зерттеудің өзектілігі. 12-жылдық білім беруге көшууге байланысты
әлемдік білім кеңістігіне ене алатындай, білімнің жаңа жүйесін құру керек
екендігі туындайды. Қазіргі білім беру жүйесі мемлекеттің статусын, оның
мәдениеті, ғылымы және білім беру деңгейлері жоғары ел ретінде халықаралық
престижын анықтайтын маңызды факторларының бірі болып табылады. Сондықтан
ел басының Қазақстан халқына соңғы жолдауында мемлекеттік тапсырма берілді:
Сапалы білім беру Қазақстан дамуының индустриализациясы және
жаңашылдығының негізі болуы керек [1, б.2].
Қазақстанның әлемдік білім кеңістігіне интеграциясы, Қазақстан
Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруін дамыту концепциялары
талаптарына сәйкес бәсекелесуге қабілеттілігін дамыту отандық білімді
жаңалауды, мектептегі білім берудің мазмұнын түп орнымен өзгертуді және
жаңалауды қажет етеді. [2,б.6].
ҚР Білім беру заңында айтылады: бастауыш білім беру бағдарламалары
бала тұлғасының қалыптасуына, оның жеке қабілеттерін дамытуға, оқу іс-
әркетінде оң мотивация және біліктіліктерді: дұрыс оқи білу, жаза білу,
есептей білу, тіл аралық қатынастардың қарапайым тәжірибесін игере білу,
тәртіп мәдениеті, жеке гигиена негіздері және салауатты өмір салтын сақтау
негізгі мектептің білім беру бағдарламаларын игеру үшін қажет болады [3].
Оқу бағдарламаларының берілген бағыттары оқыту әдістемесін (тәсілдерін)
өзгертуді, олар оқушылардың өзіндік жауапкершілігіне негізделген жұмыс
формаларын енгізуді қажет етеді. Бұл мұғалімнің біржақты белсенділігінен
оқушылардың жауапкершілігіне, белсенділігіне, өздігінен оқуына әкеледі.
Қарастырылып отырған оқытудың интерактивтік әдістерінде осы потенциалдар
бар, бұл тақырыпты таңдап алынуын және дипломдық жұмыстың өзектілігін
білдіреді.
Бастауыш мектеп – барлық келесі білім берудің негізі, ол болашақ білім
беру бағытына өз үлесін қосу керек. Осы мәселені шешудегі бастауыш
мектептің үлесі бастауыш сынып оқушыларында қалуптасуға қажетті білімнің
және біліктіліктің беріктілігін күшейту болып табылады. [4, б. 38].
Математика қазіргі білім беру жүйесінде негізгі орындардың бірін алып
отыр, бұл осы облыстағы білімдердің ерекшелігін білдіреді, себебі
математика қоршаған ортаны тануға қажетті ойлаудың айқын формаларының
қалыптасуына көмектеседі.
Сондықтан бүгін, білім берудің негізгі мақсаттарының бірі жан-жақты
дамыған құзіретті тұлғаны қалыптастыру болып табылады, бастауыш мектепте
оқыту үрдісіне жаңашыл технологияларды, жеке алғанда интерактивті
тәсілдерді енгізуге көп көңіл бөлу керек.
Бұл оқытуда ақпараттық технологияны қолдану, жалпы алғанда, білім беру
сапасын арттыруына байланысты болады [5].
Ақпараттық техология – бұл диалогтық оқыту, оқыту барысында мұғалім
мен оқушының немесе оқушы мен оқушының арасында өзара іс әрекет орын алады.
Ақпараттық техология – бұл танымдық әрекетті ұйымдастырудың арнайы
формасы [6].
Ақпараттық техология Ақпараттық технология түсінігі
Ақпараттық технология термині ақпарат және технология деген екі
ұғыммен байланысты. Технология грек тілінен аударғанда өнер, шеберлік,
біліктілік деген мағынаны білдіреді. Ақпараттық технология-есептеуіш
техника құралдарын пайдалана отырып, ақпаратты алу, жинақтау, сақтау,
өңдеу, талдау және ұсыну қызметтерін жүзеге асыратын әрекеттердің
реті.
Жоғарыда айтылғандай Қазақстан Республикасының білім беру
бағдарламаларының негізгі психолого-педагогикалық идеяларының бірі –
оқытудың құзіреттілік идеясы.
Зерттеудің өзектілігі қоғамның білім беру мазмұнын жаңарту және оқыту
бағдарламасының үйреншікті орындалуына бағытталған, бастапқы оқыту
жүйесінің арасындағы қайшылықтан және бастапқы білім беру сатысында
оқытудың ақпараттық технологиялар тәсілдерін жеткіліксіз қолдануынан
туындайды.
Осы қайшылықты шешу қажеттілігі зерттеу мәселесін анықтайды: бастауыш
мектептегі математика сабақтарында мәтіндік есептерді шығару дағдыларын
тиімді қалыптастыру үшін оқытудың ақпараттық технологиялар тәсілдерін
өзектілендіру.
Зерттеу мақсаты: Математика сабақтарында ақпараттық технологияларды
қолдану арқылы 2 сынып оқушыларының шамалар туралы түсінігін қалыптастыру.
Зерттеу міндеттері:
- математиканы оқыту кезінде оқушыларға ақпараттық технологияны қалай
жақсы қолдану керектігін үйретуді қарастыру;
- бастауыш мектепте математикаға оқытуда ақпараттық технологиялар
тәсілдерін қолданудың мүмкіндіктерін ашу;
- бастауыш мектепте ақпараттық технология тәсілдерін қолданудың
қазіргі жағдайын талдау;
- 2 сыныпты математикада шамаларды ақпараттық технологиялар арқылы
оқушыларды оқытуда сәйкес тапсырмаларды құрастыру және үйрету.
Зерттеу нысаны: 2 сыныпта математика оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні: 2 сыныптағы математика сабақтарында ақпарттық технология
тәсілдердін қолдану.
Болжам: егер математикаға оқыту үрдісінде ақпарттық технологиялар
және интерактивті тәсілдерді қолдансақ, онда балалардың білім алу стимулы
көтеріліп, мәтіндік есептерді шығару дағдылары жоғарылайды және алған
білімдерін практикада қолдануға үйренеді.
Зерттеу әдістері: зерттеудің базалық ұғымдарын талдау, педагогикалық
және әдістемелік әдебиеттерді талдау, білім туралы нормативті-құқықтық
құжаттарды талдау, педагогикалық тәжірибелермен танысу, сауалнама жүргізу,
педагогикалық тәжірибе.
Практикалық маңыздылығы: алынған зерттеу нәтижелерін педагогикалық іс-
әрекетте қолдануға болады.
Ғылыми жаңалығы: шамалық есептер шығару дағдыларын қалыптастыру үшін
ақпараттық технологиялар тәсілдердің көмегімен математикадан тапсырмалар
құрастыру.
Зерттеу базасы: Сафуан Шаймерденов атындағы қалалық гимназия
мектебінің 2 сынып (бақылау сыныбы) және №6 орта мектебінің 2
сынып(эксперименттік сыныбы).
1 Математикадағы интерактивті әдiстердi қолданудың теориялық
негiздерi
1.1 Интерактивті әдiстер туралы түсінік, олардың классификациясы
Қазiргi бiлiм одан әрі биiгiрек технологиялық деңгейге шығады. Ең
алдымен, дәстүрлi тәлiм-тәрбиеден бас тартумен байланысты, субъекттiк
қатынастардың басымдылығына, жалпы адамдық құндылықтар, iзгiлендiру
теориясына арқа сүйейтiн жүйе ретінде педагогикалық процесстiң бүтiндiгiнiң
идеясымен байланысты жаңа педагогикалық технологиялар iздестiрілуде.
Демек, вариативтi бiлiм шарттарында әр түрлі педагогикалық жүйелер,
онымен қоса, әр түрлi мектеп түрлерiндегі(гимназия, лицейлер, мәдениеттер
диалогi мектебi, вальдорфтік, дербес, авторлық) оқушыларды оқыту және
тәрбиелеу процесінiң әр түрлi үлгiлерi ұсынылған, оқу-тәрбиелік процесті
ұйымдастырудың өзіндік жолдары, оқытудың шынайы технологиялары және
инновациялық әдiстері қолданылады [10].
Заман көшіне ілесе отырып жаңашыл бағытта жұмыс жүргізу- барша ұстаз
алдында тұрған негізгі міндеттері екенін түсіне отырып, әр мұғалім өз іс-
әрекетіне қажетті өзгерістерге сай әртүрлі тәжірибелер жөніндегі
мәліметтерде жаңа әдіс-тәсілдерді дер кезінде қабылдап, келесі ұрпаққа
қоғам талабына сай тәрбиемен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс-
әрекетінің ғылыми- педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мәселелердің
бірі.
Елбасының Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты жолдауында: Біз бүкіл
еліміз бойынша әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметін
көрсетуге қол жеткізуіміз керек десе, осы жолдаудың ІІІ тарауы, он
сегізінші бағытының жетінші тармақшасында: Ақпараттық технологиялар мен
ақпаратты таратудың жаңа нысандарына бағытталған мамандарылған білім беру
бағыттарын құру міндеті де алдымызда тұр делінген.
Үйреншікті әдіс- тәсілдер баланы қызықтырмайды. Сондықтан қайткенде
баланың ойына , сезіміне серпіліс ендіруді мақсат етіп қою керек. Сан алуан
әрекет арқылы ақыл-ойды ұштау, жетілдіру, жеке тұлғаның өзіндік идеясын,
көзқарасын, сенімділігін, жауапкершілігін біртіндеп дамыту жолдарын
іздестіру бүгінгі қажеттілік. Мектептің негізгі құндылығы оқушы десек,оған
жеке тұлға ретінде қарау міндетіміз. Білім беру саласында оқытудың
ақпараттық жаңа құралдары игі әсерін тигізеді, өзін -өзі дамытып, оқу -
тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруға көмектеседі.
Мектепте оқытуды ұйымдастыратын бірден бір нұсқа сабақ болса,
сабақтың нәтижелі болуына ықпал ететін нұсқа сол сабақты өткізудің әр түрлі
әдіс-тәсілдері, яғни жаңашыл сабақ.
Білім–теңіз, оның тереңіне сипатын жетік білетін, сырын меңгерген,
құпиясын ашатындар ғана бойлай алмақ. Ондай адамдарды дайындайтын мұғалім.
Ал мұғалім білімді оқушы санасына сабақ арқылы жеткізеді. Ол мұғалімнің бір
біріне ұқсамайтын жан жақты өткізген сабақтары.
Интерактивті әдіс-тәсілдерді жиі пайдалану,әр сабақта оның
мүмкіндіктерін түрлендіріп отыру – педогогтар қауымының басты міндеті.
Әрбір технология өзіндік жаңа әдіс-тәсілдерімен ерекшеленеді. Әдіс-
тәсілдерді мұғалім ізденісі арқылы оқушы қабілетіне, қабылдау деңгейіне
қарай іріктелініп, қолданынады. Тиімді, пайдалыларын жетілдіре түседі.
Көрнекті педагог В.А.Сухомлинский Сабақ жас өспірімдердің интеллектуалды
өміріне құр ғана сабақ болып қоймас үшін,ол қызықты болуы шарт. Осыған қол
жеткенде ғана мектеп жас өспірімдер үшін рухани өмірдің тілеген ошағына,
мұғалім осы ошақтың құрметті иесі мен сақтаушысына айналады деп айтқан.
Өйткені жай ғана сабақ құнарсыз тағам секілді адам бойына жұқпайды. Қызықты
сабақтар мұғалімнің ашқан жаңалығы,өзіндік қол таңбасы, әдістемелік
ізденісі, қолданған әдіс-тәсілдері арқылы ерекшеленіп, шәкірт жүрегінен
орын алады.
Жаңа білім парадигмасы бірінші орынға баланың білім білік дағдыларын
емес,оның тұлға ретінде дамуын қоюда. Бүгінгі таңда ұстаздардан талап
етіліп отырған үрдіс ол жаңа оқыту технологиялары негізінде инновациялық іс-
әрекет атқару.
Соңғы кезде Қарасам – көремін,тыңдасам – естимін, ал әрекет жасасам
- білемін деген қағида педагогикалық қауым ортасында жиі айтылуда. Бұл
мақал жаңа педагогикалық технологияларға көшудің қажеттілігін анықтайтын ой
түрткі іспетті. Ғылыми деректерге сүйенсек, К.К.Плотонованың зерттеулері
төмендегідей көрініс береді:
Есту арқылы – он, көру арқылы – отыз, қарапайым әрекет арқылы – елу,
ал белсенді әрекет арқылы – тоқсан пайыз есте сақтау пәрменділігін
көрсетеді.
Ж.Аймауытовтың пікірінше Оқыту – білім көбейту, ақыл күшейту. Бұл
барлық пәндерді оқытуда еске ұстайтын қағида. Оқыту барысында оқушылардың
өмір дағдылары жөніндегі түсінігі қалыптасып, айналадағы өзін қоршаған орта
жөнінде білімі кеңейіп, біртіндеп тұжырымдалып, реттелген сипатқа ие
болады. Олар өмірде кездескен әр түрлі қиындықтардан, ситуациялардан алған
білімдерін пайдалана отырып, өздері жол тауып шығуға дағдылануы қажет.
Сонда оқушы өзі ойланып, өзі дұрыс шешім қабылдауға, өзін-өзі басқара
білуге кіші жастан дағдыланады, білім сапасын жетілдіру үшін түрлі әдіс-
тәсілдерді пайдаланады:
-диалогтық; қарым-қатынас арқылы жаңаны түсіну (мұғалім-оқушы,оқулық-
оқушы,оқушы-оқушы);
-эвристикалық; өз бетінше іздену,іс-әрекет жасау арқылы білім алуы;
-зерттеу. Объектіні білу үшін тәжірибелер жүйесін жасау.
Сабақ үрдісінде пайдаланып жүрген әдіс-тәсілдер оқушылардың оқуға
деген ынта-ықыласының, дағды мен ой-өріс,білім-біліктерінің артуымен
сипатталары сөзсіз.
Пәндерді оқытуды технологияландыруда интерактивті әдістер
пайдаланудың маңызы зор. Ол білім беру іс- әрекетінде оқушылардың
белсенділігін,өз бетінше жұмыс істеуінде пайдалы (Рөлдік ойындар,миға
шабуыл,дебат,дискуссия,жаттығу,топт ық жұмыс)
Білім берудің негізгі мақсаты – білім мазмұнын жаңарту мен қатар,
оқытудың әдіс-тәсілдері мен әр түрлі құралдарын қолданудың тиімділігін
арттыруды талап етеді.
Оқушы тұлғасының дамуына, қабілетінің артуына жаңа технологиялар
айтарлықтай ықпал жасайтыны сөзсіз және бұл қазіргі таңдағы білім беру
жүйесінің дамуындағы елеулі бағыт. Сондықтан әрбір әдіс-тәсілдің ұстаздар
үшін маңызы зор.
Дидактикалық процесстi жетiлдiруге бағытталған бастауыш мектептiң
мұғалiмiнiң инновациялық қызметi мектептiң бүтiн инновациялық жүйесiнiң
компонентi болып табылады және оның дамып жатқан потенциалының орындалу
мақсаты арқылы оқытудың сапасын арттыратын оқыту әдістері мен формаларына,
мазмұндына, шарттарына, мақсаттарына өзгерістерді енгізуді ойлайды.
Бастауыш мектеп мұғалiмiнiң инновациялық қызметiнiң ерекшелiгi оқушылардың
ой-өрісінің, ойлау қабілетінің дамуы мен оқытудың осы баспалдағының
бағытымен, оған қоса, мектептегі белсенді ой-өрісті дамытуды ұйымдастыру
ретінде оқу іс-әрекетімен анықталады. Инновациялық жұмыс оқу процесіне
интерактивті оқыту әдiстерiн енгiзу арқылы жетедi [15 ].
- Әдiс – кейбір мақсатқа жетудің әдісі немесе кейбір тапсырманы шешу(
шетелдiк сөздерiнiң үлкен сөздiгi құраст. А.Ю.Москвин)
- Әдiстер - оқу-тәрбиелiк істерді шешуге бағытталған мұғалiмнiң және
оқушылардың байланысқан әрекеттерінің реттелген әдiстерi; әрбiр әдiстің
күрделi құрылымы болады және оқу процесінің заңдары және бiлiм беру
мақсаттарында детерминантталған [12].
- Оқыту әдiстері – бiлiмді меңгеруді, ой-өрісін және қабілеттерінің
дамуын, өзi үйрену және өздiгiнен үйрету әдістерін меңгеруді қамтамасыз
ететiн мұғалiм және оқушылардың әрекеттері арасындағы байланысты жүйе.
(Г.М.Коджаспирова, схемалар және кестелердегi педагогика.)
- Оқыту әдiстері - қойылған дидактикалық мақсаттарға жетуге
бағытталған оқушылардың оқу-таңырлық қызметі мен мұғалiмнің педагогикалық
қызметiнiң өзара байланысты әдістерінің реттелген жүйелері. Оқыту әдiстері
- бұл күрделi педагогикалық бiлiм – оқытудың дидактикалық тәсілдер мен
құралдарының жүйесi [16, б. 29].
- Оқыту әдiстері – мұғалiм және оқушылар қойылған мақсатқа жетуге
әкелетін әдістер мен тәсілдерді таңдау арқылы қолданатын оқытудың
қағидаларымен шартталған педагогикалық өзара әрекеттің ережелер жүйесі[17,
б. 45].
Интерактивті әдiстер ұғымының мағынасы.
Әдіс және интерактивті (интеракция) ұғымдарының анықтамаларынан
қалыптасады. Педагогикадағы әдiс педагогикалық тапсырмаларды шешу, яғни,
қалыптасуы үшiн мұғалім мен оқушылардың өзара бағытталған әрекеттесу әдісі
ретінде түсiндiрiледі. Интеракция түсінігінде екi қосылғышты ерекшелеуге
болады: интер - арасындағы; және акция - еселенген қызмет (активті –
дамып келе жатқан, еселеніп әрекетесетін – сөздік). Осылайша, интеракцияны
бiреулердің арасындағы еселі қызметi ретінде түсiндiруге болады. Бұдан, бiз
интерактивті әдiстерді мұғалім мен оқушылар арасындағы өзінің дамуына
ұтымды шарттарды құруына бағытталған еселенген субъект аралық өзара
әрекеттесу ретінде анықтаймыз [18].
Белсендi және интерактивті әдiстердi КСРО-да қолдану және дамыту XX
ғасырдың 20-шы жылдарындағы мектеп бiлiмiнің масштабты өзгертiлуi мерзiміне
дәл келедi. Жобалық әдiсті, лабораториялық - бригадалық әдiсті, ауыспалы
құрамдағы жұптармен жұмыс iстеудi, өндiрiстiк және еңбектік экскурсиялар
мен тәжiрибелерді ерекше атап өтуге болады. Сол кезде бұл әдiстер
педагогикада алдынғы сөз ретінде болды және ресейлiк тәжiрибеде ғана емес,
сонымен қатар шетел тәжiрибесiнде де негізделген. Бiз интерактивті
әдiстердiң ары қарай өңделуiн В.А. Сухомлинский еңбектерінен (60-шы
жылдары), сонымен бiрге – педагогиканың iскерлiгінің мұғалiм-өкiлдерiнiң
(70-шi және 80-шi жылдары) Ш.А. Амонашвилидің, В.Ф.Шаталовтың, Е.Н.
Ильиннің, С.Н. Лысенкованың және т.б. шығармашылықтарында таба аламыз.
Дегенмен, олардың шығармашылығы үстiнен жаппай сынып-сабақтық
схемадағы(құрамалы сабақ) ереже болғаннан гөрі, алып тасталынған еді.
Тек қайта құрулардан кейiн ғана интерактивті әдiстемелер ТМД
мектептерінде, соның iшiнде Қазақстанда да орын ала бастауда. Бұған
ресейлiк ұстаздардың халықаралық қызметтестiгi, онымен қоса халықаралық
және шетелдік қайырымдылық пен жәрдемдестiк ұйымдары мүмкiндiк туғызады.
XX ғасырдың соңғы он жылдығында АҚШ-та интерактивті әдiстер төңiрегiнде
көптеген тәжiрибелер мен ғылыми зерттеулер жүргiзiлiп, сабақ өткізуден
басталатын әр түрлi мәселелер бойынша мұғалiмдерге арналған толық нұсқаулар
жасалынғандықтан американдық әрiптестердiң тәжiрибесі біз үшiн аса қызықты
болды. Бұл барлық жұмыстар бұл әдiстердi жаппай мектептерде қолдануға
мүмкiндiк туғызады [13].
XX ғасырдың бiрiншi үштігінде КСРО-дағы интерактивті әдістерді қолдану
мәселелерінiң бiрi - оларда әдiстемелiк болмауы және өте үлкен
педагогикалық бостандықтың болуы. Сол уақыттың бiлiм қайраткерлерінiң бiрi
мұғалiм оған берiлген педагогикалық еркіндікке ие болғысы келмейдi.
Курстарда, конференцияларда ол не және қалай істеу керектігін білу үшін өз
жұмысының дәл регламентациясы қажеттігін мәлiмдейді деп айтқан. [19, б.
155]
Inter (ағыл.) – (өзара)
Act (ағыл.) – әрекет жасау
Интерактивті – өзара әрекеттесе алатын, біреумен әңгімелесу, диалог
барысында болады.
Интерактивті оқыту – бұл мұғалім мен оқушы немесе оқушы мен оқушы
арасындағы өзара қатынас пайда болатын диологты оқыту.
Интерактивті үйрену– бұл арнайы таңымдық қалыпты ұйымдастыру
қызметтi. Ол әбден нақты және болжаламды мақсаттарды айтқысы келедi.
Осындай мақсаттардың бірі оқушы өз табыстылығын, өз зияткерлiк дербестiгiн,
сезінетің, үйрену процессiнің өзiн өнiмдi ететің, жайлы шарттарының
жасауынан тұрады.
Интерактивті үйренудiң мәні оқу процессінің ұйымдастырылуы,
оқушылардың түгелі дерлiк таныстыру процессіне қатыстырылған болып келетің
болатындай жағдайдан тұрады. Олар істейтіні және ойлайтыны жайлы, Олардың
рефлексирлеу мүмкiндіктері болады. Оқушылардың таңымдық процессіндегі
өзіндік жұмысы, оқу материалының игеруi, әр-бірі өзіндік ерекше, жеке
үлесiн кiргiзетiнiн бiлдiредi; білім мен ой айырбасы жүредi, қызметтер
әдiстерімен, және де бұның бәрі, жаңа білімді алуға көмек тесетің, таңымдық
қызметiнің өзің жетiлдiретің, тiлектестiк және қолдау атмосферасында жүреді
[21].
Интерактивті қызмет сабақтарда, өзара түсiнiшілікке, өзара
қызметтерге, белгілікті есептерді бірігіп шешуге бағытталатың, өзара
диалогты қарым қатынасты дамыту мен қалыптастыруды береді. Интерактив бiр
сөйлеушiнің үстемдiк етуiн. дәл осылай бiр пiкiр үстiнен басқасын, шығарып
тастайды. Қарым қатынас кезінде балалар критикалық ойлауға уйренеді,
берілген мәлімет жағдайлардың талдау негізі бойынша күрделі проблемаларды
шешуге, альтернативті ойларды қарастыруға, ойластырылған шешімдерді
қабылдауға, бір бірмен қатынасуға мүмкіндік береді. Ол үшiн сабақтарда
жеке, булы, топтық жұмыс ұйымдасады, зерттеушi жобалар, рөлдi ойындар
қолданылады, құжаттар және әр түрлi көздерден алынған мәлiметтермен жұмыс
жүредi, творчестволық жұмыстар қолданылады [22 ].
Мұғалiмiнiң басты мiндетi сабақта оқушылардың алдында пайда болған
есептiң шешiмiнiң бiрлескен iздестiруiн ұйымдастыру. Мұғалiм сыныпта
тiкелей дүниеге келетiн мини- спектакльдiң режиссер сияқты болып келеді.
Білім алудың жаңа шарттары мұғалiмiнен барлық сұрақ қойғысы келетіннің әр
сұрағын тыңдауды талап етеді, бірде бір жауапты қабылдамауға болмайды, әр
бір жауап берушінің орнына тұруды, оның ойлау логикасын және әр кезде
өзгеретің оқу жағдайынан шығу жолын іздеуді, жауаптардың таудауын
жүргізуді, балалардың ұсыныстарын және де оларды байқатпай қиыншылықты шешу
жолына әкелу [21].
Интерактивті әдiстердiң мәнi тереңiрек түсiнуге үшiн, бiзге пассивті
және активті интерактивті әдiстердiң арасындағы айырмашылықты байқауға
көмектесетiн сызбаларға назар аударайық.
Сурет 1.1 – Пассивті әдіс
Пассивті әдіс (сурет.1.1) – бұл оқушылар мен мұғалiмнің қарым
қатынасы, осындағы ұстаз негізгі қатысушы кейiпкері және сабақ барысының
бағдарлаушысы болады, ал оқушылар болса енжар тыңдаушылардың рөлдерiнде,
мұғалiмнiң қол астындағы нұсқаулары ретінде болады.
Енжар сабақтардағы мұғалiмiнiң оқушылар мен байланысы сұрақ қою,
өзіндік, бақылау жұмыстар, тесттер және тағыда басқа арқылы iске асады.
Сурет 1.2 – Белсендi әдiс
Белсендi әдiс (1.2-шi сурет) - бұл сабақ барысында мұғалiм мен
оқушылардың бiр-бiрiмен өзара әрекеттесу формасы. Бұл жерде оқушылар, енжар
емес тыңдаушы емес, сабақтың белсендi қатысушылары. Егер белсендi емес
сабақта негiзгi қатысушы кейiпкермен және сабақтың менеджерi мұғалiм болса,
онда бұл жерде мұғалiм мен оқушылар тең құқықтарға ие болады. Егер белсендi
емес өзара әрекеттесудiң авторитарлық түрін ойластырса, онда белсендi
әдiстер демократиялық түрін көбiрек ойластырады. Көбi белсендi және
интерактивті әдiстердiң арасына тепе-теңдiк таңбаларын қояды, алайда,
ортақтығына қарамастан, олардың айырмашылықтары бар. Интерактивті әдiстерді
белсендi әдiстердiң қазiргi дамыған формасы сияқты қарауға болады.
Сурет 1.3 – Интерактивті әдіс
Интерактивті әдiс (1.3-шi сурет). Интерактивті (Inter - бұл өзара, act
– әрекет жасау) өзара әрекеттесуді, біреумен әңгімелесу, диалог барысында
екендігін білдіреді. Басқаша айтқанда, белсендi әдiстерге қарағанда,
интерактивті әдiстер оқыту барысында оқушылардың тек мұғалiммен ғана емес,
бiр-бiрiмен де әрекеттесуіне және олардың белсендiлiгiнiң үстемдiгіне
бағытталған. Интерактивті сабақтардағы мұғалiмiнiң орны сабақтың мақсатына
жетудегі оқушылар әрекетiнiң бағытына әкеледі. Мұғалiм сонымен бiрге сабақ
жоспарын жасайды (әдетте, бұл оқушы орындау барысында материалды оқитын
интерактивті жаттығулар мен тапсырмалар).
Демек, интерактивті сабақтардың негiзгi құраушылары оқушылармен
орындалатын интерактивті жаттығулар мен тапсырмалар болып табылады.
Интерактивті жаттығулар мен тапсырмалардың қарапайымдардан маңызды
ерекшелігі оларды орындау барысында оқушылар өткен материалды оқып қана
қоймай, онымен қоса жаңа материалды да оқитыны болып келеді.
Интерактивті оқытудың әдiстерi:
- интерактивті ойындар;
- жұптар және топтар;
- Ақылдасу;
- Ортақ пiкiрталас;
- Жобалар;
- Семинарлар;
- Ортақ пiкiрталас;
- Сөздiк қауымдастықтар;
- Әрбiреуiн әрбiреуі оқытады;
- Әшекей (Ашық өрнектi Ара).
Ойындардың классификациясы:
- Жұмыс облыстары бойынша: интеллектуалдық, әлеуметтік, психологиялық,
физикалық, еңбек;
- Ойын ортасы бойынша: компьютерлік, техникалық, столдық,
теледидарлық;
- Ойын әдістері бойынша: пәндік, сюжеттік, рөлдік, іскерлік,
имитациялық, драмаластыру;
- Педагогикалық процесс сипаты бойынша: оқу, танушылық, қайта жасау,
шығармашылық, жалпылаушы, диагностикалық, тренинг, бақылаушы, өршітуші.
Рөлдік ойын. Қатысушылары өздері таңдаған рөлдердің шеңберінде әрекет
жасап, өз рөлінің мінезі мен ішкі логикалық ортасының әрекетін негізге
алады, бірге сюжет құрастырып немесе құрастырылған сюжет бойынша жүретін
көңiл көтеру үшін арналған, драматикалық әркеттер түрідегі ойын. Ойын
қатысушыларының әркеттерінің табыстылығы қабылданған ережелермен сәйкес
анықталады. Ойыншылар таңдаған ережелер шеңберінде ойынның бағыты мен соңын
анықтай еркін импровизициялайды.
Оның мақсаты – оқушыларға таныс жағдайды немесе оқиғаны көрнекті
көрсету, жандандыру.
Іскерлік ойын – ойында үлгiнiң көмегiмен нақты процесстi имитациялау.
Оның ерекшеліктері:
-Ойын қатысушыларының мүдделерiнiң айырмашылығы;
- Ортақ ойын мақсатының болуы;
- Шешiмдер тiркесiн өткiзуi;
- Уақыттың иiлгiш ауқымын қолдану.
Жұптар мен топтар. Бұл ең белгілі әдістерінің бірі, себебі үлкен
коллективте көбіне мүмкін емес болатын барлық қатысушыларға (сонымен бірге
ұялшықтарға да) жұмысқа қатысу, серіктестік дағдыны, жеке аралық қатынасты
(жеке алғанда, белсенді тындау, ортақ пікірді шығару, келіспеушіліктерді
шешу дағдысы) тәжірбиелеу мүмкіндігін береді.
Жұптар мен топтарда жұмыс істеу оқушыға қатысуға және әрекет етуге көп
мүмкіндік береді. Оқушылардың қалауы бойынша топтар кездейсоқ құрылуы
мүмкін, бірақ сабақта топтық жұмысты жоспарлағанда , оқытушы, оқушылардың
оқу білімінің деңгейін, табыстылығын, жеке аралық қатынасының сипатын
ескеріп, сыныпты алдын ала топтарға бөледі.
Топтық жұмысты ұйымдастыру кезіңде, оның келесі аспектілеріне назар
аудару керек:
- Қатысушылар топтық тапсырманы орындау үшін білім мен дағдыға ие
екеніне көз жеткізу керек. Білімнің жеткіліксіздігінен қатысушылар
тапсырманы орындау үшін тырыспай қояды;
- Өзінің нұсқауларынды максималды анық етіп жасауға тырысу керек;
- Нұсқауларды тақтаға және (немесе) карточкаға жазу керек;
- Топтарға тапсырманы орындауға жеткілікті уақыт беру керек.
Миға шабуыл. Талқылаудың қатысушыларына шешудің ең көп нұсқасын
айтуға ұсынылады, сонымен бірге тым фантастикалық болса да, бұл
шығармашылық белсенділікті ынталандыру негізінде мәселені шешудің
оперативті әдісі. Сосын айтылған идеялардың жалпы санынан, тәжірибеде
қолданылуға болатын, ең табыстысы таңдалады. Бұл тәсіл нақты мәселені шешу
немесе сұраққа жауап іздеу үшін қолданылуы мүмкін.
Ақылдасу. Талқылаудың қатысушыларының жанында шешiмнiң
варианттарының сандары ең үлкен айтуға ұсынатын творчестволық
белсендiлiктiң ынталандыруын негiзде бұл мәселенiң шешiмiнiң жедел
әдiстерi, соның iшiнде өзi қиял-ғажайып. Идеялардың айтып шығылғандың жалпы
санысының содан соңы iс жүзiнде қолдана алған өте сәттi алып қояды. Бұл
қабылдау бола алады сұраққа нақты мәселенiң шешiмi немесе жауаптың
iздестiруi үшiн қолдану.
Өткiзудiң ережелерi:
- Ұсынылған идеяларды сынауға тыйым салынған;
- Мәселенiң шешiлмейтiндiгi туралы пiкiрлер рұқсат етiлмейдi;
- Ұсыныстар көбiрек ұсынылған сайын, жаңа және бағалы идеялардың пайда
болуының ықтималдығы көбiрек;
- Рөлдердiң бар болуы;
- Ұсынған идеяларды жетiлдiру және дамытуы барысында пайдаланылады;
- Өткiзудiң тiлектестiк, творчестволық атмосферасы;
- Барлық қатысушылардың белсендi өзара әрекеттесуі;
- Баға жүйесiн қолдану, ынталандыру.
Ортақ (оқулықтық) пiкiрталас. Оқу пiкiрталасы деп нысананы көздейтiн,
нақты мәселенiң топта идеялармен, пiкiрлермен, пiкiрлер айырбастарымен
ұжымдық талқылауларын атайды.
Пiкiрталастардың түрлерi:
- Тақырыптығы: талқыланатын сұрақтар сабақтың тақырыбымен байланысты;
- Өмiрбаяндығы: қатысушының жеке өткен тәжiрибесiне бағытталған;
- Интеракциондығы: құрылымдарда талқыланады және бұл жерде және
ендi құралатын қатынастардың мазмұны.
Жобалық қызмет. Әр түрлi тақырыптағы белгiлi бiр уақыт арасындағы
оқушылармен болған дербес зерттеу. Бұл қабылдау оқушылардың құндылық
бағыттарының өзгеруі, ұжымдағы ауа райының жақсаруы, индивидуализация және
дифференциация үйрену үшiн қолдануға болады. Демек, ол балалар дербес
iздестiру жасай алса, яғни жасынан астам үлкен болғанда орындау оны жақсы
қолдануға мүмкіндік береді.
Ортақ айқай. Жұптарда немесе топтардағы қарым-қатынастың өзiндiк
дене шынықтыру уақыты, сабақтың қарқынын өзгертуi үшiн мүмкiндiгiнше
қолданылатын қабылдау.
Сурет салу. Қабылдау даму мақсатымен қолданылады:
- байқағыштық;
- бiрлескен жұмыстың дағдылары;
- [23 ] елестетулер.
Әркім әркімді үйретеді әдiсі әрбiр жаңа материалдың зерттеуiнде
немесе негiзгi ұғымдар және идеялардың жалпылауында қолдана алады. Осы
әдiстiң мәні оқушылар ауыспалы құрамда жұптарындағы бiр – бiрiн оқытудан
тұрады. Бiр – бiрiн оқыту – бұл өзi өте тиiмдi әдiстердiң бiрi зат бойынша
мәлiметтi түсiну және қиын материалды ұғындырылатын маңызды дағдылар iс
жүзiнде қолданылсын және сұрақтар берiп, тыңдап, қатынасып және тағы
басқалар. Сонымен бiрге оқушылар өз жора – жолдастарының көмегiмен ұғымдар
және жұмыс уақытында талқылануға керек айғақтардың ортақ суретiн қай сабақ
сұрақтар өз кезегiнде шақырады және мүдделердi жоғарылата алады. Сайып
келгенде, осы әдiс мүдденi бастайды, қосымша сұрақтар, оқушыларға тапсырма
беруге түрткi болады үйренудi белсендi процесске араласуды қабылдап және
сыныптастарымен өз бiлiмдерiмен ауысып кетуге мүмкiндiк бередi.
Өткізілу тәртібі
Алдын ала:
- Қатысушылардың санына байланысты карточкаларды дайындаңдар
(карточкаларды артығымен дайындауға болады). Сіз карточкаға зерттелетін
пәнге байланысты ақпаратты, түсініктің анықтамасын, тұжәрымдамалардың
сипаттамсын, айғақтарды жазуға болады. Ақпарат шағын түрде болуы керек - 3-
4 сөйлем. Кейбір карточкалар қайталануы мүмкін.
Өткізілу барыс:
Әрбір қатысушыға бір карточкадан таратыңыз.
Оларды мәнінді зейін салып оқып шығуын сұраңыз. Дәрісхананы аралап,
қатысушылардың мәтіннің мағынасын дұрыс түсінгеніне көз жеткізіңіз. Олардан
барлығын түсінгендігін сұраңыз.
Жұмыстың ережелерімен таныстырыңыз:
- Бұл әдістің қағидасы – әркім кезектесіп оқытушы мен оқушы болады.
- Әрбір қатысушы өз карточкасындағы ақпаратты басқа оқушыға түсіндіруі
тиіс, сонымен бірге, серіктесінің жаңа мәліметті түсініп және есте
сақтағанына көз жеткізеді (не түсініксіз болғанын сұрады және оны жаңа
ақпараттың негізгі мәнін қайта айтуын өтінеді)
- Әрбір қатысушы дәрісханада еркін орын ауыстырады.
- Басқа қатысушыны кездестіргенде, ол серіктесінен бірінші қатысушының
карточкасында жазылған анықтаманың, түсініктің оған белгілі ме екенін
сұрайды; егер белгілі болса, онда бірінші қатысушы екіншісінен бұл
анықтаманың (түсініктің) түсіндіруін сұрайды және өз карточкасындағы
түсіндірумен салыстырады. Егер жауап жоқ болса немесе нақтылауды талап
етсе, бірінші қатысушы карточкадағы анықтаманы өзі айтып, екіншіден жаңа
ақпаратты өз сөзімен қайталауын сұрайды.
- Содан соң қатысушылар рольдерімен ауысады. Енді бірінші қатысушы
оқушы ретінде болады, ал екіншісі оған өз карточкасындағы жаңа мәліметті
сұрайды және тұсіндіреді.
- Әр жұптың әңгімесі 2-3 минутқа созылады.
- Содан кейін қатысушылар жан-жаққа тарап, басқа қатысушылармен жаңа
жұп құру үшін кездеседі.
- Қатысушының міндеті — барынша көп адамдарды үйрету және өзіне
барынша көп мәліметті түсіну.
4. Жаттығудың басталуын хабарлаңыз. Ешкімнің жұпсыз қалмауын
қадағалаңыз. Егер қатысушылардың саны тақ болса, онда ойынға өзіңіз де
қатысыңыз. Уақытты қадағалауды ұмытпаңыз.
5. Қорытындыны шығарыңыз. Қатысушылардың көбісін үйреткен және өзі
көбірек мәлімет біле алған кім екендігін анықтаңыз. Бірнеше қатысушылардан
сұраңыз. Біреуге барлық мәліметті немесе оның бөлігін қисынды әңгіме
түрінде қорытуға ұсынуға болады. Орынды түрде, дәптерге көшіре отырып,
жауаптарды тақтаға жаңа мәліметті игеру жоспары ретінде жазу.
Қорытындысында, қатысушыларға оқыту және үйрену қаншалықты табысты болғанын
сұраңыз.
Олар жаңа не білді?
Оқу барысында қандай қиындықтар болды?
Не есінде қалды — өзінің оқытқанын ба, әлде басқалардың оқытқаны ма?
Неге?
Не себепті басқаларын оқыту өз-өзіңді оқытудың ең тиімді әдісі болып
саналады?
Мозаика(Өрнекті ара). Бұл әдіс кішігірім топтардағы жұмыспен
байланыстырылған, әркім әрбірін оқытады әдісінің күрделендірілген бір
түрі болып саналады. Мозайка оқушыларға қысқа уақыт ішінде ауқымды
ақпаратты қабылдауға және белгілі дәрежеде дәрістердің оқылу қажеттілігін
алмастыра алады. Сонымен қатар, бұл әдіс арнайы білімді талап ететін қиын
мәселелерді шешу тәсілі ретінде қызмет ете алады. Бұл тәсілді кішігірім
топтармен жұмысы мен әркім әрбірін оқытады әдісі меңгерілгеннен кейін
қолданған дұрыс.
Өткізілу барысы
Алдын ала:
Сыныпта шығарылатын мәселелердің қандай тапсырмаларға бөлінетінін анықтау.
Әр эксперттік топ үшін керек ақпаратты дайыңдаңыз. Ақпаратты оқулықтан,
газеттен, журналдардан, қосымша әдебиеттерден алуға болады. Материалдарды
оқушылар оңай қолданатындай етіп дайыңдасаңыз жақсы болады (оқулықтің
беттерін нақты көрсету, газет, журнал, кітаптардың көшірмесін жасау).
Оқушыларды топтарға бөлу үшін аты жазылған(немесе цифр) әртүрлі түсті
кестелер дайындаңыз. Әр оқушы екі топқа кіреді - негізгі топ және
эксперттік топ. Негізгі топтарды сандармен белгілеуге болады, мысалы
бірден беске дейін. Әр топ белгілі тақырып бойынша эксперт болып
табылатын бес қатысушыдан тұрады. Әр тақырыптың эксперттерін қызыл, көк,
сары, ақ, жасыл түстерімен белгілеуге болады. Сонымен, әр негізгі топта
әртүрлі түсті(әртүрлі тақырып бойынша) эксперттар болады. Тапсырманы
орындау үшін бір тақырып бойынша(бір түске ие кесте ) эксперт эксперттік
топқа жиналады. Осылайша, қызыл эксперттік топ, көк, сары және т.б
құрастырылады. Сәйкесінше, әр эксперттік топқа әр негізгі топтан
біреуі кіреді. Содан кейін, эксперттер тапсырманы орындауды аяқтау үшін
негізгі топқа қайта оралады.
Өткізу барысында:
1. Талқылау қажет мәселені немесе шешу керек есепті сипаттаңыз
2. Тапсырманы өткізудің ережелерін түсіндіріңіз: қатысушылар негізгі
деп аталатын және бірден беске дейін топтарға бөлінеді;
← негізгі топтар қойылған тапсырманы шешу керек (топтарға берілген
тапсырмалар әртүрлі болуы мүмкін);
← негізгі топтың әр мүшесі белгілі түспен белгіленген және белгілі
тақырып бойынша эксперт болып табылады;
← негізгі топтың мүшелері бір-бірімен және тапсырмалармен (кейде
қысқа талқылау жүргізу керек) танысқаннан кейін, топ мүшелері
әрқайсысында бір тақырып бойынша (бірдей түске ие) эксперттер
жиналатын және тақырыпты талқылайтын (немесе мәселенің кейбір жағын)
эксперттік топтарға бөлінеді;
← сосын эксперттер өздерінің негізгі топтарына қайта оралады және
жасалған жұмыс туралы топтарға мәміле жасайды (егер қиын мәселе
қарастырылып жатса, онда негізгі және эксперттік топтардың
жұмыстарының бірнеше кезеңдерін жасауға болады).
3. Қатысушыларды негізгі топтарға бөлу (ереже бойынша үштен беске
дейін).
4. Тотың ішінен экспертті анықтау – әртүрлі түсті карточкалар
таратыңыз. Осындай карточкалармен эксперттік топтарлың жиналу орнын
белгілеуге болады.
5. Негізгі және эксперттік топтардың жұмысы үшін уақытты
хабарлаңыз. Оқушылардың өзінің материалы бойынша эксперт болуы үшін
жеткілікті уақыттары болуы қажет: егер материал қиын немесе көлемді болса,
онда бұл үшін толық бір сабақ немесе жарты сабақ қажет болуы мүмкін.
Негізгі топтардағы жұмыс үшін де көп уақыт қажет болуы мүмкін.
6. Болашақ эксперттік топтар арасында да рөлдерді бөлуге болады.
Мысалы, № 1 негізгі тобындағы эксперттер фасилитатордың( ) рөлін
орындайды; № 2 топтан- журналистер; № 3 топтан- белсенді тындаушылар; № 4
топтан-хронометистер және т.б.
7. Тапсырманы қайталаңыз. Жұмысты бастау үшін бұйрық беріңіз.
8. Жұмыс барсында уақытты қадағалаңыз және топтарға көмекке барыңыз.
9. Жұмыс біткеннен кейін мәселені топтық шешімнің презентациясы
(тапсырманы орындау нәтижелері) үшін негізгі топтың танытушысына сөз
беріңіз.
10. Қорытынды шығарыңыз. Әртүрлі эксперттердің ортақ шешімге қосқан
үлесі туралы сұраңыз. Негізгі және эксперттік топтардың жұмыстарының
айырмашылығы неде?
Келесі жаттығуда алынған білімдерге негізделген интерактивтік
жаттығулар өткізілуі мүмкін.
Мозаика әдіснің қысқартылған сызбасы
I. Оқытушылар әртүрлі эксперттік топтардан тұратын оқушылардың
негізгі топтарын құрастырады. негізгі топтар тапсырма алады.
П. Бірдей тақырып бойынша эксперттер бірге жиналады және ақпарттарды
(мәселені) талқылайды.
III. Экспертер негізгі топтарға кері қайтады, ақпарттармен
алмасады, тапсырманы орындайды және нәтижелерін сыныпқа айтады. Оқытушылар
оқушылардың материалдарды меңгеру деңгейін анықтайды және жаттығу
қорытындысын жасайды.
Интерактивтік педагогикалық өзара әрекеттесудің құралдары және
белгілері
- полилог – педагогикалық өзара әрекеттесудің әр қатысушысының даусын
естуге болатын – бұл әр қатысушының кез келген қарастырылатын
мәселе бойынша өзінің көзқарсына ие болу мүмкіншілігі; қатысушылар
үшін осы көзқарасты айту мүмкіншілігі және дайындығы. Кез келген
көзқарас бар болу құқығына ие. Оқушылардың және педагогтың
абсолюттік шындық құқығынан бас тартуы.
- диалог қатысушыларды өзінің тең әріптесі, өзара әрекеттесудің
субъектісі ретінде қабылдауды болжайды.
- ойлау қабілеті– педагог және оқушылардың ойлау қабілеттерінің
интенсивтік ұйымы. Оқушылардың дайын білімдерді алу трансляциясы
емес, ал олардың өз бетінше тану қабілетінің ұйымы.
- мағыналы өнер – өзі үшін жаңа мағыналарды шығару үрдісі,
талқыланатын мәселе бойынша пәндердің мазмұны, мағыналармен алмасу,
жеке мағыналардың басқа мағыналармен қатынасуы.
- талдаудың еркіндігі – өзінің қылығының активизациясы және
регуляциясы.
- жетістіктің жағдайы – педагог тарапынан оқушыларды
қанағаттандыратын, оң эмоцияларын көрсететін мақсатқа бағыталған
ішкі шарттар комплексінің жасалуы. Жетістік өзіндік дамудың мотиві
ретінде қарастырылады.
Бағалаудың оптмистілігі және позитивтілігі– жетістік жағдайын жасауға
Жағдайдың жетістітікке жетуіне қабілеттілік шартынан алып келетін
бағалудағы оң көзқарас пен оптимистік.
- рефлексия – өз іс әрекетіндегі педагогикалық процессте
қатысушылармен өзіндік талдау, өзіндік бағалау [18].
Оқытудың интерактив әдістерінің классификациясы
Ю.С.Арутюнов бойынша – берілген іс әрекеттің бар болған модельдері
және рөлдері [24 c.21].
Кесте 1.1
Оқытудың интерактив әдістерінің классификациясы
Имитациялық емес Имитациялық
ойындық емес Ойындық
Проблемалы оқу Нақты жағдайлар талдауы Іскер ойын
Практикалық сабақ Имитациялық жағдайлар Ойындық жабалау
Семинар Құрылымы бойынша әрекет Рөлдердің ойналуы
Дискуссия
Проблемалы дәріс
Конференция
О.С.Анисимов бойынша –қамтамасыздандырылған нәтиже негізінде
[25,б.80].
- дәстүрлі – дәрістер, семинарлар, практикалық сабақтар,
тренингтер (трансляцияның функциясын қамтамсасыз етеді);
- жаңа (имитациялық) - (ойлау қабілетінің рөлін күшейту және
оқушының мотивациясын дамытуды қамтамасыз етеді);
- жаңашалар – инновациялық ойындар, организацялық-әрекеттік
(обеспечивают формирование интеллектуалды мәдениет және өзіндік
дамыту мәдениетінің қалыптасуын қамтамасыз етеді).
С.С.Кашлев бойынша – педагогикалық өзіндік іс әрекеттегі жүргізуші
функция негізінде [26].
- жағымды атмосфера, коммуникациялар бірлестігін орнату әдістері ;
- іс әрекетпен алмасу бірлестігінің әдістері;
- ойлау іс әрекеті бірлестігінің әдістері
- шығармашылық мағыналық бірлестіктің әдістері;
- рефлексті іс әрекет бірлестігінің әдістері;
- интегратив әдістері (интерактив ойындар).
Д.В. Чернилевский және Н.В. Борисова бойынша – қолда бар моделдер мен
ролдер негізінде [27]:
- иммитациялық – иммитациялық немесе иммитациялы-ойындық моделдеу,
яғни нақты жүйеде болып жатқан процестердің адекваттылық шегінде оқу
шарттарының (ойындық және ойындық емес формалар мен әдістер);
- иммитациялық емес – зерттелетін құбылыстың үлгісін құрастыру
(дискуссиялар, милық шабуылдар және т.б.).
Сонымен, оқытудың интерактив формасы мен әдістері оқу материалын
меңгеру процесінде жеке аралық қатынастар құрғанда ішкі диалогті
жақсартуға үлкен мүмкіндіктер береді. Топтағы оқушылар арасында белгілі
жеке аралық өзара қатынастар туады; олардың оқудағы іс әрекетінде табысты
болуы көп жағдайда олардың қандай болғанына байланысты. Оқу материалының
негізінде оқушылардың өзара қатынасының қабілетті бірлестігі толығымен оқу
іс әрекетінде әсерліліктің жоғарлауының қуатты факторы бола алады.
1.2 Бастауыш мектепте математикаға үйретудегi интерактивті әдiстерін
қолданудың ерекшелiктерi
Бала мектепке түскенде оның өмiрiнде маңызды өзгерiстер пайда болады,
түпкiлiктi түрде әлеуметтік даму жағдайы өзгередi, оған әрі қарай бастаушы
болып табылатын оқу қызметi қалыптасады. Оқу қызметiнiң негiзiнде бастауыш
мектеп жас шамасының негiзгi психологиялық жаңа түзiлiмдерi дамиды. Оқыту
баланың санасына ойлауды кіргізеді . Бұнымен ойлау үстем болатын функция
болып қалыптасады.
Адамдардың ойлағыштық қызметi: салыстыру, талдаулар, синтез,
абстракция, жалпылау және конкретизация сияқты ойлағыштық операциялар
көмегiмен туындайды.
Салыстыру - бұл заттар мен құбылыстарды олардың арасындағы ұқсастық
және айырмашылықты табу мақсатындағы сәйкес қою.
Талдау - бұл зат немесе құбылысты ойша бөлшектеуi, ондағы бөлімдерді,
белгiлер және қасиеттердi ерекшелеу.
Синтез - бұл жеке элементтерді, бөліктерді, белгiлердi ойша бiртұтас
етіп қосу.
Талдау және синтез тығыз байланысты, тану процесінде бiр-бiрiмен
бiрлiктерде болады. Талдау және синтез - ең маңызды ойлағыштық операциялар.
Абстракция - бұл маңызды емес қасиеттерді алып тастап, маңызды
қасиеттердің және заттардың белгiлерiнiң немесе құбылыстардың ойша
ерекшеленуi. Абстракция жалпылау негiзiнде жатады.
Жалпылау - абстрактциялау процесстерінде ерекшеленетін жалпы және
маңызды белгiлер бойынша заттар мен құбылыстарды ойша топқа бiрiктiру.
Абстрактциялау және жалпылау процесстерiне қарама-қарсы нақтылау процесi.
Нақтылау – сәйкес жалпыдан жекеге ойлағыштық ауысу. Оқу қызметiнде
дәлдеу - демек мысал келтiру.
Мектепке дейiнгi жастағы баланыiң ойлауы көрнекi - бейнелi, оның ойлау
заты – ол қабылдайтын немесе елестететін заттар және құбылыстар. Оларда
талдаудың дағдылары қарапайым, жалпылау және түсінік мазмұнына тек қана
сыртқы және жиi маңызды емес белгiлер кiредi.
Мектепте оқи бастауымен баланың тек түсініктер мен елестету шеңбері
ғана толықпайды, онымен бірге сол елестетулері мен түсініктері одан әрі
толық және дәл болады.
Оқушылардың іс-әрекетінің жалпы формасы әртүрлi сатыда тұрақты болып
қалмайды. Әдетте, бастапқыда ол сыртқы ұқсастықпен салынады, содан соң
заттардың сыртқы қасиеттіне және сапасына жататын белгiлердiң
классификациясында негізделеді, және оқушылар маңызды белгiлердiң
жүйелеулерiне ауысады.
Мектептегi оқу барысында мектеп оқушыларының пiкiр құрастырып және ой
тұжырымы жасау қабiлеттiлiгi де дамытылады. Мектеп оқушыларының пiкiрлер
жасаулары бiлiмдердi меңгеруі бойынша жай жүйеден күрделіге дамытылады. Көп
жағдайда бiрiншi сынып оқушысы осы не басқа жағдай жайлы бір ғана белгіге
не өзінің тәжірибесіне сүйеніп біржақты тұжырымдайды. Оның тұжырымы нақты
мақұлданған формада өрнектеледi. Жорамал айту, ықтималдықты айту не
бағалауға, басқа белгінің не басқа себептің болу мүмкіндігін бала көрсете
алмайды.
Осы не басқа жағдайды қандай да бір сенімділікпен дәл айту, негіздеу,
дәлелдеу өз кезегінде не оқу іс-әрекетінің арнайы ұйымдастырылуымен
байланысты келеді.
Ойлаудың дамуы, ойлау операцияларының жетілдірлуі, дұрыс талдай білу
қабiлеттiлiктері оқыту әдiстеріне тәуелдi болады. Логикалық ойлай білу,
ешқандай тірексіз ой тұжырым жасау, нақтылы ережелер бойынша пiкiр
салыстыру - оқу материалын табысты меңгерудiң керектi шарты. Бұл жоспарда
интерактивтіәдiстердi қолдану кең мүмкiндiктерді бередi.
Ойлау математиканы оқудағы кiшi сынып оқушыларының психикасының ең
маңызды ерекшелiктерiнiң бiр болып табылады, өйткенi жоғарыда көрсетiлген
ойлағыштық операциялар арифметикалық, геометриялық және алгебралық
материалды меңгеруiнде үлкен рөл ойнайды.
Бастауыш мектептегi математиканың курсы үш негiзгi бөлiктерге
бөлiнген: арифметика, алгебра және геометрия. Бiздiң жұмыста бiз тек қана
қарапайым алгебралық ұғымдардың құрастыруын қараймыз.
Бастапқы сыныптарда алгебраның элементтерi қаншалықты терең
зерттелетiнін түсiну үшiн, бастауыш мектептегі математика бойынша
мемлекеттiк стандарттың тән ерекшелiктерiн қарап шығамыз.
Алгебраның бөлiмiне (бастапқы буында) оның келесi элементтері кiредi:
теңдiк, теңсiздiктер(сандық және әрiптiк) теңдеу, белгiсiздермен жұмыс,
өрнектер және формула.
Математика – өзінің мазмұнында сандар және іс-әрекет, өлшемдер,
есептер, алгебра, геометрияның элементтерiн қосатын,олардың өзара
байланысын, өзара іс-әрекетін іске асыратын интеграцияланған оқу пәні.
Бастауыш сынып оқушыларын математикаға оқытуда табиғы тілде берілетін
есептер (сондықтан оларды мәтіндік деп атайды) жиі кездеседі. Бұл есептерде
кейбір құбылыстардың, оқиғаладың (сондықтан оларды көбіне арифметикалық
немесе сюжеттік деп атайды) сандық жағдайлары сипатталады; олар белгісізді
іздеуге және кейбір шаманың (сондықтан оларды кейбірде есептеуіш деп
атайды) мәніне байланысты белгісізді есептеге әкедеді. Бастауыш сынып
оқушыларын математикаға оқыту әдістемесінде мәтіндік есептер термині жиі
қолданылады.
Балаларды бастауыш сыныптарда математикаға оқытуда мәтіндік есептердің
шешуіне зор көнің бөлінеді. Бұл осындай есептердің көптеген математикалық
ұғымдарды қалыптастыру құралы ғана емес, ең негізгісі - нақты
құбылыстардың математикалық модельдерін құрастыру қабілетін қалыптастыру
құралы, сонымен қатар балалардың ойлау қабілетін дамыту құралы болып
табылатындығына байланысты болады.
Мәтіндік есеп кейбір құбылыстың (жағдайдың, үрдістің) осы құбылыстың
кейбір компонентінің сандық сипаттамасын беру талабына сәйкес табиғи тілде
сипатталуы, компоненттер арасында кейбір қатынастардың бар немесе жоқ
екенін айқындау немесе осы қатынастың түрін анықтау, болып табылады.
Мәтіндік есептің құрылымы.
Есептің тұжырымдарын шарттар (немесе бастауыш сыныптарда айтатындай
шарт) деп атайды. Есепте көбіне бір ғана емес бінеше қарапайым шарттар
болады. Олар есептегі объектілерін сандық немесе сапалық сипаттамаларын
және олардың арасындағы қатынастарды береді. Есепке қойылатын талаптар
бінешеу болуы мүмкін. Олар сұрақ түрінде немесе тұжырым түрінде берілуі
мүмкін. Шарттар мен талаптар өзара байланысты.
Өзара байланысқан шарттар мен талаптар жүйесін есептің пікірлік моделі
деп атайды.
Есептің құрылымын түсіну үшін, оның құрылымына әсер етпейтін
артықтарды, аса қажетті емес тұжырымдарды алып тастап, оның шарттары мен
талаптарын анықтау керек. Басқа сөзбен айтқанда, есептің пікірлік моделін
құру керек.
Бұл моделді алу үшін есептің мәтінін ашу керек (мұны жазбаша немесе
ауызша істеуге болады), себебі есептің мәтіні қысқаша түрде берілуі керек.
Бұл үшін есепті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
М. Козыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті
А.Қ. Балғабай
Математика сабақтарында ақпараттық технологияларды қолдану арқылы 2
сынып оқушыларының шамалар туралы түсінігінқалыптастыру
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
050102- мамандығы – Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі
Петропавл 2018
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
М. Козыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті
Қорғауға жіберілді _____
Кафедра меңгерушісі
__________
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: Математика сабақтарында ақпараттық технологияларды қолдану
арқылы 2 сынып оқушыларының шамалар туралы түсінігінқалыптастыру
050102- мамандығы бойынша – Бастауыш оқытудың педагогикасы мен
әдістемесі
Орындаған А.Қ. Балғабай
Ғылыми жетекшісі
аға оқытушы А.К. Джуасбаева
Петропавл 2018
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...4
1 Математикаға оқытудағы интерактивті тәсілдерді қолданудың теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.1 Оқытудағы интерактивті тәсілдер ұғымы, олардың
классификациялары ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... . ..8
1.2 Бастауыш мектепте оқытудың интерактивті тәсілдерін қолданудың
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..
..20
2 Бастауыш мектепте оқытудың интерактивті тәсілдерін қолданудың
әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 38
2.1 Бастауыш мектепте оқытудың интерактивті тәсілдерін қолданудың
қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
2.2 Математикадан интерактивті тәсілдерін қолдану арқылы тапсырмаларды
құрастыру және оның апробациясы ... ... ... ... ... ... ... ..43
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
А қосымшасы №1 бақылау жұмысы
Ә қосымшасы №2 бақылау жұмысы
Б қосымшасы Сабақ жоспарлары
Кіріспе
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Дипломдық жұмыс математиканы оқытуда
ақпараттық технологияларды қолдану арқылы 2 сынып оқушыларының шамалар
туралы түсінігін қалыптастыруға арналаған.
Зерттеудің өзектілігі. 12-жылдық білім беруге көшууге байланысты
әлемдік білім кеңістігіне ене алатындай, білімнің жаңа жүйесін құру керек
екендігі туындайды. Қазіргі білім беру жүйесі мемлекеттің статусын, оның
мәдениеті, ғылымы және білім беру деңгейлері жоғары ел ретінде халықаралық
престижын анықтайтын маңызды факторларының бірі болып табылады. Сондықтан
ел басының Қазақстан халқына соңғы жолдауында мемлекеттік тапсырма берілді:
Сапалы білім беру Қазақстан дамуының индустриализациясы және
жаңашылдығының негізі болуы керек [1, б.2].
Қазақстанның әлемдік білім кеңістігіне интеграциясы, Қазақстан
Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруін дамыту концепциялары
талаптарына сәйкес бәсекелесуге қабілеттілігін дамыту отандық білімді
жаңалауды, мектептегі білім берудің мазмұнын түп орнымен өзгертуді және
жаңалауды қажет етеді. [2,б.6].
ҚР Білім беру заңында айтылады: бастауыш білім беру бағдарламалары
бала тұлғасының қалыптасуына, оның жеке қабілеттерін дамытуға, оқу іс-
әркетінде оң мотивация және біліктіліктерді: дұрыс оқи білу, жаза білу,
есептей білу, тіл аралық қатынастардың қарапайым тәжірибесін игере білу,
тәртіп мәдениеті, жеке гигиена негіздері және салауатты өмір салтын сақтау
негізгі мектептің білім беру бағдарламаларын игеру үшін қажет болады [3].
Оқу бағдарламаларының берілген бағыттары оқыту әдістемесін (тәсілдерін)
өзгертуді, олар оқушылардың өзіндік жауапкершілігіне негізделген жұмыс
формаларын енгізуді қажет етеді. Бұл мұғалімнің біржақты белсенділігінен
оқушылардың жауапкершілігіне, белсенділігіне, өздігінен оқуына әкеледі.
Қарастырылып отырған оқытудың интерактивтік әдістерінде осы потенциалдар
бар, бұл тақырыпты таңдап алынуын және дипломдық жұмыстың өзектілігін
білдіреді.
Бастауыш мектеп – барлық келесі білім берудің негізі, ол болашақ білім
беру бағытына өз үлесін қосу керек. Осы мәселені шешудегі бастауыш
мектептің үлесі бастауыш сынып оқушыларында қалуптасуға қажетті білімнің
және біліктіліктің беріктілігін күшейту болып табылады. [4, б. 38].
Математика қазіргі білім беру жүйесінде негізгі орындардың бірін алып
отыр, бұл осы облыстағы білімдердің ерекшелігін білдіреді, себебі
математика қоршаған ортаны тануға қажетті ойлаудың айқын формаларының
қалыптасуына көмектеседі.
Сондықтан бүгін, білім берудің негізгі мақсаттарының бірі жан-жақты
дамыған құзіретті тұлғаны қалыптастыру болып табылады, бастауыш мектепте
оқыту үрдісіне жаңашыл технологияларды, жеке алғанда интерактивті
тәсілдерді енгізуге көп көңіл бөлу керек.
Бұл оқытуда ақпараттық технологияны қолдану, жалпы алғанда, білім беру
сапасын арттыруына байланысты болады [5].
Ақпараттық техология – бұл диалогтық оқыту, оқыту барысында мұғалім
мен оқушының немесе оқушы мен оқушының арасында өзара іс әрекет орын алады.
Ақпараттық техология – бұл танымдық әрекетті ұйымдастырудың арнайы
формасы [6].
Ақпараттық техология Ақпараттық технология түсінігі
Ақпараттық технология термині ақпарат және технология деген екі
ұғыммен байланысты. Технология грек тілінен аударғанда өнер, шеберлік,
біліктілік деген мағынаны білдіреді. Ақпараттық технология-есептеуіш
техника құралдарын пайдалана отырып, ақпаратты алу, жинақтау, сақтау,
өңдеу, талдау және ұсыну қызметтерін жүзеге асыратын әрекеттердің
реті.
Жоғарыда айтылғандай Қазақстан Республикасының білім беру
бағдарламаларының негізгі психолого-педагогикалық идеяларының бірі –
оқытудың құзіреттілік идеясы.
Зерттеудің өзектілігі қоғамның білім беру мазмұнын жаңарту және оқыту
бағдарламасының үйреншікті орындалуына бағытталған, бастапқы оқыту
жүйесінің арасындағы қайшылықтан және бастапқы білім беру сатысында
оқытудың ақпараттық технологиялар тәсілдерін жеткіліксіз қолдануынан
туындайды.
Осы қайшылықты шешу қажеттілігі зерттеу мәселесін анықтайды: бастауыш
мектептегі математика сабақтарында мәтіндік есептерді шығару дағдыларын
тиімді қалыптастыру үшін оқытудың ақпараттық технологиялар тәсілдерін
өзектілендіру.
Зерттеу мақсаты: Математика сабақтарында ақпараттық технологияларды
қолдану арқылы 2 сынып оқушыларының шамалар туралы түсінігін қалыптастыру.
Зерттеу міндеттері:
- математиканы оқыту кезінде оқушыларға ақпараттық технологияны қалай
жақсы қолдану керектігін үйретуді қарастыру;
- бастауыш мектепте математикаға оқытуда ақпараттық технологиялар
тәсілдерін қолданудың мүмкіндіктерін ашу;
- бастауыш мектепте ақпараттық технология тәсілдерін қолданудың
қазіргі жағдайын талдау;
- 2 сыныпты математикада шамаларды ақпараттық технологиялар арқылы
оқушыларды оқытуда сәйкес тапсырмаларды құрастыру және үйрету.
Зерттеу нысаны: 2 сыныпта математика оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні: 2 сыныптағы математика сабақтарында ақпарттық технология
тәсілдердін қолдану.
Болжам: егер математикаға оқыту үрдісінде ақпарттық технологиялар
және интерактивті тәсілдерді қолдансақ, онда балалардың білім алу стимулы
көтеріліп, мәтіндік есептерді шығару дағдылары жоғарылайды және алған
білімдерін практикада қолдануға үйренеді.
Зерттеу әдістері: зерттеудің базалық ұғымдарын талдау, педагогикалық
және әдістемелік әдебиеттерді талдау, білім туралы нормативті-құқықтық
құжаттарды талдау, педагогикалық тәжірибелермен танысу, сауалнама жүргізу,
педагогикалық тәжірибе.
Практикалық маңыздылығы: алынған зерттеу нәтижелерін педагогикалық іс-
әрекетте қолдануға болады.
Ғылыми жаңалығы: шамалық есептер шығару дағдыларын қалыптастыру үшін
ақпараттық технологиялар тәсілдердің көмегімен математикадан тапсырмалар
құрастыру.
Зерттеу базасы: Сафуан Шаймерденов атындағы қалалық гимназия
мектебінің 2 сынып (бақылау сыныбы) және №6 орта мектебінің 2
сынып(эксперименттік сыныбы).
1 Математикадағы интерактивті әдiстердi қолданудың теориялық
негiздерi
1.1 Интерактивті әдiстер туралы түсінік, олардың классификациясы
Қазiргi бiлiм одан әрі биiгiрек технологиялық деңгейге шығады. Ең
алдымен, дәстүрлi тәлiм-тәрбиеден бас тартумен байланысты, субъекттiк
қатынастардың басымдылығына, жалпы адамдық құндылықтар, iзгiлендiру
теориясына арқа сүйейтiн жүйе ретінде педагогикалық процесстiң бүтiндiгiнiң
идеясымен байланысты жаңа педагогикалық технологиялар iздестiрілуде.
Демек, вариативтi бiлiм шарттарында әр түрлі педагогикалық жүйелер,
онымен қоса, әр түрлi мектеп түрлерiндегі(гимназия, лицейлер, мәдениеттер
диалогi мектебi, вальдорфтік, дербес, авторлық) оқушыларды оқыту және
тәрбиелеу процесінiң әр түрлi үлгiлерi ұсынылған, оқу-тәрбиелік процесті
ұйымдастырудың өзіндік жолдары, оқытудың шынайы технологиялары және
инновациялық әдiстері қолданылады [10].
Заман көшіне ілесе отырып жаңашыл бағытта жұмыс жүргізу- барша ұстаз
алдында тұрған негізгі міндеттері екенін түсіне отырып, әр мұғалім өз іс-
әрекетіне қажетті өзгерістерге сай әртүрлі тәжірибелер жөніндегі
мәліметтерде жаңа әдіс-тәсілдерді дер кезінде қабылдап, келесі ұрпаққа
қоғам талабына сай тәрбиемен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс-
әрекетінің ғылыми- педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мәселелердің
бірі.
Елбасының Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты жолдауында: Біз бүкіл
еліміз бойынша әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметін
көрсетуге қол жеткізуіміз керек десе, осы жолдаудың ІІІ тарауы, он
сегізінші бағытының жетінші тармақшасында: Ақпараттық технологиялар мен
ақпаратты таратудың жаңа нысандарына бағытталған мамандарылған білім беру
бағыттарын құру міндеті де алдымызда тұр делінген.
Үйреншікті әдіс- тәсілдер баланы қызықтырмайды. Сондықтан қайткенде
баланың ойына , сезіміне серпіліс ендіруді мақсат етіп қою керек. Сан алуан
әрекет арқылы ақыл-ойды ұштау, жетілдіру, жеке тұлғаның өзіндік идеясын,
көзқарасын, сенімділігін, жауапкершілігін біртіндеп дамыту жолдарын
іздестіру бүгінгі қажеттілік. Мектептің негізгі құндылығы оқушы десек,оған
жеке тұлға ретінде қарау міндетіміз. Білім беру саласында оқытудың
ақпараттық жаңа құралдары игі әсерін тигізеді, өзін -өзі дамытып, оқу -
тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруға көмектеседі.
Мектепте оқытуды ұйымдастыратын бірден бір нұсқа сабақ болса,
сабақтың нәтижелі болуына ықпал ететін нұсқа сол сабақты өткізудің әр түрлі
әдіс-тәсілдері, яғни жаңашыл сабақ.
Білім–теңіз, оның тереңіне сипатын жетік білетін, сырын меңгерген,
құпиясын ашатындар ғана бойлай алмақ. Ондай адамдарды дайындайтын мұғалім.
Ал мұғалім білімді оқушы санасына сабақ арқылы жеткізеді. Ол мұғалімнің бір
біріне ұқсамайтын жан жақты өткізген сабақтары.
Интерактивті әдіс-тәсілдерді жиі пайдалану,әр сабақта оның
мүмкіндіктерін түрлендіріп отыру – педогогтар қауымының басты міндеті.
Әрбір технология өзіндік жаңа әдіс-тәсілдерімен ерекшеленеді. Әдіс-
тәсілдерді мұғалім ізденісі арқылы оқушы қабілетіне, қабылдау деңгейіне
қарай іріктелініп, қолданынады. Тиімді, пайдалыларын жетілдіре түседі.
Көрнекті педагог В.А.Сухомлинский Сабақ жас өспірімдердің интеллектуалды
өміріне құр ғана сабақ болып қоймас үшін,ол қызықты болуы шарт. Осыған қол
жеткенде ғана мектеп жас өспірімдер үшін рухани өмірдің тілеген ошағына,
мұғалім осы ошақтың құрметті иесі мен сақтаушысына айналады деп айтқан.
Өйткені жай ғана сабақ құнарсыз тағам секілді адам бойына жұқпайды. Қызықты
сабақтар мұғалімнің ашқан жаңалығы,өзіндік қол таңбасы, әдістемелік
ізденісі, қолданған әдіс-тәсілдері арқылы ерекшеленіп, шәкірт жүрегінен
орын алады.
Жаңа білім парадигмасы бірінші орынға баланың білім білік дағдыларын
емес,оның тұлға ретінде дамуын қоюда. Бүгінгі таңда ұстаздардан талап
етіліп отырған үрдіс ол жаңа оқыту технологиялары негізінде инновациялық іс-
әрекет атқару.
Соңғы кезде Қарасам – көремін,тыңдасам – естимін, ал әрекет жасасам
- білемін деген қағида педагогикалық қауым ортасында жиі айтылуда. Бұл
мақал жаңа педагогикалық технологияларға көшудің қажеттілігін анықтайтын ой
түрткі іспетті. Ғылыми деректерге сүйенсек, К.К.Плотонованың зерттеулері
төмендегідей көрініс береді:
Есту арқылы – он, көру арқылы – отыз, қарапайым әрекет арқылы – елу,
ал белсенді әрекет арқылы – тоқсан пайыз есте сақтау пәрменділігін
көрсетеді.
Ж.Аймауытовтың пікірінше Оқыту – білім көбейту, ақыл күшейту. Бұл
барлық пәндерді оқытуда еске ұстайтын қағида. Оқыту барысында оқушылардың
өмір дағдылары жөніндегі түсінігі қалыптасып, айналадағы өзін қоршаған орта
жөнінде білімі кеңейіп, біртіндеп тұжырымдалып, реттелген сипатқа ие
болады. Олар өмірде кездескен әр түрлі қиындықтардан, ситуациялардан алған
білімдерін пайдалана отырып, өздері жол тауып шығуға дағдылануы қажет.
Сонда оқушы өзі ойланып, өзі дұрыс шешім қабылдауға, өзін-өзі басқара
білуге кіші жастан дағдыланады, білім сапасын жетілдіру үшін түрлі әдіс-
тәсілдерді пайдаланады:
-диалогтық; қарым-қатынас арқылы жаңаны түсіну (мұғалім-оқушы,оқулық-
оқушы,оқушы-оқушы);
-эвристикалық; өз бетінше іздену,іс-әрекет жасау арқылы білім алуы;
-зерттеу. Объектіні білу үшін тәжірибелер жүйесін жасау.
Сабақ үрдісінде пайдаланып жүрген әдіс-тәсілдер оқушылардың оқуға
деген ынта-ықыласының, дағды мен ой-өріс,білім-біліктерінің артуымен
сипатталары сөзсіз.
Пәндерді оқытуды технологияландыруда интерактивті әдістер
пайдаланудың маңызы зор. Ол білім беру іс- әрекетінде оқушылардың
белсенділігін,өз бетінше жұмыс істеуінде пайдалы (Рөлдік ойындар,миға
шабуыл,дебат,дискуссия,жаттығу,топт ық жұмыс)
Білім берудің негізгі мақсаты – білім мазмұнын жаңарту мен қатар,
оқытудың әдіс-тәсілдері мен әр түрлі құралдарын қолданудың тиімділігін
арттыруды талап етеді.
Оқушы тұлғасының дамуына, қабілетінің артуына жаңа технологиялар
айтарлықтай ықпал жасайтыны сөзсіз және бұл қазіргі таңдағы білім беру
жүйесінің дамуындағы елеулі бағыт. Сондықтан әрбір әдіс-тәсілдің ұстаздар
үшін маңызы зор.
Дидактикалық процесстi жетiлдiруге бағытталған бастауыш мектептiң
мұғалiмiнiң инновациялық қызметi мектептiң бүтiн инновациялық жүйесiнiң
компонентi болып табылады және оның дамып жатқан потенциалының орындалу
мақсаты арқылы оқытудың сапасын арттыратын оқыту әдістері мен формаларына,
мазмұндына, шарттарына, мақсаттарына өзгерістерді енгізуді ойлайды.
Бастауыш мектеп мұғалiмiнiң инновациялық қызметiнiң ерекшелiгi оқушылардың
ой-өрісінің, ойлау қабілетінің дамуы мен оқытудың осы баспалдағының
бағытымен, оған қоса, мектептегі белсенді ой-өрісті дамытуды ұйымдастыру
ретінде оқу іс-әрекетімен анықталады. Инновациялық жұмыс оқу процесіне
интерактивті оқыту әдiстерiн енгiзу арқылы жетедi [15 ].
- Әдiс – кейбір мақсатқа жетудің әдісі немесе кейбір тапсырманы шешу(
шетелдiк сөздерiнiң үлкен сөздiгi құраст. А.Ю.Москвин)
- Әдiстер - оқу-тәрбиелiк істерді шешуге бағытталған мұғалiмнiң және
оқушылардың байланысқан әрекеттерінің реттелген әдiстерi; әрбiр әдiстің
күрделi құрылымы болады және оқу процесінің заңдары және бiлiм беру
мақсаттарында детерминантталған [12].
- Оқыту әдiстері – бiлiмді меңгеруді, ой-өрісін және қабілеттерінің
дамуын, өзi үйрену және өздiгiнен үйрету әдістерін меңгеруді қамтамасыз
ететiн мұғалiм және оқушылардың әрекеттері арасындағы байланысты жүйе.
(Г.М.Коджаспирова, схемалар және кестелердегi педагогика.)
- Оқыту әдiстері - қойылған дидактикалық мақсаттарға жетуге
бағытталған оқушылардың оқу-таңырлық қызметі мен мұғалiмнің педагогикалық
қызметiнiң өзара байланысты әдістерінің реттелген жүйелері. Оқыту әдiстері
- бұл күрделi педагогикалық бiлiм – оқытудың дидактикалық тәсілдер мен
құралдарының жүйесi [16, б. 29].
- Оқыту әдiстері – мұғалiм және оқушылар қойылған мақсатқа жетуге
әкелетін әдістер мен тәсілдерді таңдау арқылы қолданатын оқытудың
қағидаларымен шартталған педагогикалық өзара әрекеттің ережелер жүйесі[17,
б. 45].
Интерактивті әдiстер ұғымының мағынасы.
Әдіс және интерактивті (интеракция) ұғымдарының анықтамаларынан
қалыптасады. Педагогикадағы әдiс педагогикалық тапсырмаларды шешу, яғни,
қалыптасуы үшiн мұғалім мен оқушылардың өзара бағытталған әрекеттесу әдісі
ретінде түсiндiрiледі. Интеракция түсінігінде екi қосылғышты ерекшелеуге
болады: интер - арасындағы; және акция - еселенген қызмет (активті –
дамып келе жатқан, еселеніп әрекетесетін – сөздік). Осылайша, интеракцияны
бiреулердің арасындағы еселі қызметi ретінде түсiндiруге болады. Бұдан, бiз
интерактивті әдiстерді мұғалім мен оқушылар арасындағы өзінің дамуына
ұтымды шарттарды құруына бағытталған еселенген субъект аралық өзара
әрекеттесу ретінде анықтаймыз [18].
Белсендi және интерактивті әдiстердi КСРО-да қолдану және дамыту XX
ғасырдың 20-шы жылдарындағы мектеп бiлiмiнің масштабты өзгертiлуi мерзiміне
дәл келедi. Жобалық әдiсті, лабораториялық - бригадалық әдiсті, ауыспалы
құрамдағы жұптармен жұмыс iстеудi, өндiрiстiк және еңбектік экскурсиялар
мен тәжiрибелерді ерекше атап өтуге болады. Сол кезде бұл әдiстер
педагогикада алдынғы сөз ретінде болды және ресейлiк тәжiрибеде ғана емес,
сонымен қатар шетел тәжiрибесiнде де негізделген. Бiз интерактивті
әдiстердiң ары қарай өңделуiн В.А. Сухомлинский еңбектерінен (60-шы
жылдары), сонымен бiрге – педагогиканың iскерлiгінің мұғалiм-өкiлдерiнiң
(70-шi және 80-шi жылдары) Ш.А. Амонашвилидің, В.Ф.Шаталовтың, Е.Н.
Ильиннің, С.Н. Лысенкованың және т.б. шығармашылықтарында таба аламыз.
Дегенмен, олардың шығармашылығы үстiнен жаппай сынып-сабақтық
схемадағы(құрамалы сабақ) ереже болғаннан гөрі, алып тасталынған еді.
Тек қайта құрулардан кейiн ғана интерактивті әдiстемелер ТМД
мектептерінде, соның iшiнде Қазақстанда да орын ала бастауда. Бұған
ресейлiк ұстаздардың халықаралық қызметтестiгi, онымен қоса халықаралық
және шетелдік қайырымдылық пен жәрдемдестiк ұйымдары мүмкiндiк туғызады.
XX ғасырдың соңғы он жылдығында АҚШ-та интерактивті әдiстер төңiрегiнде
көптеген тәжiрибелер мен ғылыми зерттеулер жүргiзiлiп, сабақ өткізуден
басталатын әр түрлi мәселелер бойынша мұғалiмдерге арналған толық нұсқаулар
жасалынғандықтан американдық әрiптестердiң тәжiрибесі біз үшiн аса қызықты
болды. Бұл барлық жұмыстар бұл әдiстердi жаппай мектептерде қолдануға
мүмкiндiк туғызады [13].
XX ғасырдың бiрiншi үштігінде КСРО-дағы интерактивті әдістерді қолдану
мәселелерінiң бiрi - оларда әдiстемелiк болмауы және өте үлкен
педагогикалық бостандықтың болуы. Сол уақыттың бiлiм қайраткерлерінiң бiрi
мұғалiм оған берiлген педагогикалық еркіндікке ие болғысы келмейдi.
Курстарда, конференцияларда ол не және қалай істеу керектігін білу үшін өз
жұмысының дәл регламентациясы қажеттігін мәлiмдейді деп айтқан. [19, б.
155]
Inter (ағыл.) – (өзара)
Act (ағыл.) – әрекет жасау
Интерактивті – өзара әрекеттесе алатын, біреумен әңгімелесу, диалог
барысында болады.
Интерактивті оқыту – бұл мұғалім мен оқушы немесе оқушы мен оқушы
арасындағы өзара қатынас пайда болатын диологты оқыту.
Интерактивті үйрену– бұл арнайы таңымдық қалыпты ұйымдастыру
қызметтi. Ол әбден нақты және болжаламды мақсаттарды айтқысы келедi.
Осындай мақсаттардың бірі оқушы өз табыстылығын, өз зияткерлiк дербестiгiн,
сезінетің, үйрену процессiнің өзiн өнiмдi ететің, жайлы шарттарының
жасауынан тұрады.
Интерактивті үйренудiң мәні оқу процессінің ұйымдастырылуы,
оқушылардың түгелі дерлiк таныстыру процессіне қатыстырылған болып келетің
болатындай жағдайдан тұрады. Олар істейтіні және ойлайтыны жайлы, Олардың
рефлексирлеу мүмкiндіктері болады. Оқушылардың таңымдық процессіндегі
өзіндік жұмысы, оқу материалының игеруi, әр-бірі өзіндік ерекше, жеке
үлесiн кiргiзетiнiн бiлдiредi; білім мен ой айырбасы жүредi, қызметтер
әдiстерімен, және де бұның бәрі, жаңа білімді алуға көмек тесетің, таңымдық
қызметiнің өзің жетiлдiретің, тiлектестiк және қолдау атмосферасында жүреді
[21].
Интерактивті қызмет сабақтарда, өзара түсiнiшілікке, өзара
қызметтерге, белгілікті есептерді бірігіп шешуге бағытталатың, өзара
диалогты қарым қатынасты дамыту мен қалыптастыруды береді. Интерактив бiр
сөйлеушiнің үстемдiк етуiн. дәл осылай бiр пiкiр үстiнен басқасын, шығарып
тастайды. Қарым қатынас кезінде балалар критикалық ойлауға уйренеді,
берілген мәлімет жағдайлардың талдау негізі бойынша күрделі проблемаларды
шешуге, альтернативті ойларды қарастыруға, ойластырылған шешімдерді
қабылдауға, бір бірмен қатынасуға мүмкіндік береді. Ол үшiн сабақтарда
жеке, булы, топтық жұмыс ұйымдасады, зерттеушi жобалар, рөлдi ойындар
қолданылады, құжаттар және әр түрлi көздерден алынған мәлiметтермен жұмыс
жүредi, творчестволық жұмыстар қолданылады [22 ].
Мұғалiмiнiң басты мiндетi сабақта оқушылардың алдында пайда болған
есептiң шешiмiнiң бiрлескен iздестiруiн ұйымдастыру. Мұғалiм сыныпта
тiкелей дүниеге келетiн мини- спектакльдiң режиссер сияқты болып келеді.
Білім алудың жаңа шарттары мұғалiмiнен барлық сұрақ қойғысы келетіннің әр
сұрағын тыңдауды талап етеді, бірде бір жауапты қабылдамауға болмайды, әр
бір жауап берушінің орнына тұруды, оның ойлау логикасын және әр кезде
өзгеретің оқу жағдайынан шығу жолын іздеуді, жауаптардың таудауын
жүргізуді, балалардың ұсыныстарын және де оларды байқатпай қиыншылықты шешу
жолына әкелу [21].
Интерактивті әдiстердiң мәнi тереңiрек түсiнуге үшiн, бiзге пассивті
және активті интерактивті әдiстердiң арасындағы айырмашылықты байқауға
көмектесетiн сызбаларға назар аударайық.
Сурет 1.1 – Пассивті әдіс
Пассивті әдіс (сурет.1.1) – бұл оқушылар мен мұғалiмнің қарым
қатынасы, осындағы ұстаз негізгі қатысушы кейiпкері және сабақ барысының
бағдарлаушысы болады, ал оқушылар болса енжар тыңдаушылардың рөлдерiнде,
мұғалiмнiң қол астындағы нұсқаулары ретінде болады.
Енжар сабақтардағы мұғалiмiнiң оқушылар мен байланысы сұрақ қою,
өзіндік, бақылау жұмыстар, тесттер және тағыда басқа арқылы iске асады.
Сурет 1.2 – Белсендi әдiс
Белсендi әдiс (1.2-шi сурет) - бұл сабақ барысында мұғалiм мен
оқушылардың бiр-бiрiмен өзара әрекеттесу формасы. Бұл жерде оқушылар, енжар
емес тыңдаушы емес, сабақтың белсендi қатысушылары. Егер белсендi емес
сабақта негiзгi қатысушы кейiпкермен және сабақтың менеджерi мұғалiм болса,
онда бұл жерде мұғалiм мен оқушылар тең құқықтарға ие болады. Егер белсендi
емес өзара әрекеттесудiң авторитарлық түрін ойластырса, онда белсендi
әдiстер демократиялық түрін көбiрек ойластырады. Көбi белсендi және
интерактивті әдiстердiң арасына тепе-теңдiк таңбаларын қояды, алайда,
ортақтығына қарамастан, олардың айырмашылықтары бар. Интерактивті әдiстерді
белсендi әдiстердiң қазiргi дамыған формасы сияқты қарауға болады.
Сурет 1.3 – Интерактивті әдіс
Интерактивті әдiс (1.3-шi сурет). Интерактивті (Inter - бұл өзара, act
– әрекет жасау) өзара әрекеттесуді, біреумен әңгімелесу, диалог барысында
екендігін білдіреді. Басқаша айтқанда, белсендi әдiстерге қарағанда,
интерактивті әдiстер оқыту барысында оқушылардың тек мұғалiммен ғана емес,
бiр-бiрiмен де әрекеттесуіне және олардың белсендiлiгiнiң үстемдiгіне
бағытталған. Интерактивті сабақтардағы мұғалiмiнiң орны сабақтың мақсатына
жетудегі оқушылар әрекетiнiң бағытына әкеледі. Мұғалiм сонымен бiрге сабақ
жоспарын жасайды (әдетте, бұл оқушы орындау барысында материалды оқитын
интерактивті жаттығулар мен тапсырмалар).
Демек, интерактивті сабақтардың негiзгi құраушылары оқушылармен
орындалатын интерактивті жаттығулар мен тапсырмалар болып табылады.
Интерактивті жаттығулар мен тапсырмалардың қарапайымдардан маңызды
ерекшелігі оларды орындау барысында оқушылар өткен материалды оқып қана
қоймай, онымен қоса жаңа материалды да оқитыны болып келеді.
Интерактивті оқытудың әдiстерi:
- интерактивті ойындар;
- жұптар және топтар;
- Ақылдасу;
- Ортақ пiкiрталас;
- Жобалар;
- Семинарлар;
- Ортақ пiкiрталас;
- Сөздiк қауымдастықтар;
- Әрбiреуiн әрбiреуі оқытады;
- Әшекей (Ашық өрнектi Ара).
Ойындардың классификациясы:
- Жұмыс облыстары бойынша: интеллектуалдық, әлеуметтік, психологиялық,
физикалық, еңбек;
- Ойын ортасы бойынша: компьютерлік, техникалық, столдық,
теледидарлық;
- Ойын әдістері бойынша: пәндік, сюжеттік, рөлдік, іскерлік,
имитациялық, драмаластыру;
- Педагогикалық процесс сипаты бойынша: оқу, танушылық, қайта жасау,
шығармашылық, жалпылаушы, диагностикалық, тренинг, бақылаушы, өршітуші.
Рөлдік ойын. Қатысушылары өздері таңдаған рөлдердің шеңберінде әрекет
жасап, өз рөлінің мінезі мен ішкі логикалық ортасының әрекетін негізге
алады, бірге сюжет құрастырып немесе құрастырылған сюжет бойынша жүретін
көңiл көтеру үшін арналған, драматикалық әркеттер түрідегі ойын. Ойын
қатысушыларының әркеттерінің табыстылығы қабылданған ережелермен сәйкес
анықталады. Ойыншылар таңдаған ережелер шеңберінде ойынның бағыты мен соңын
анықтай еркін импровизициялайды.
Оның мақсаты – оқушыларға таныс жағдайды немесе оқиғаны көрнекті
көрсету, жандандыру.
Іскерлік ойын – ойында үлгiнiң көмегiмен нақты процесстi имитациялау.
Оның ерекшеліктері:
-Ойын қатысушыларының мүдделерiнiң айырмашылығы;
- Ортақ ойын мақсатының болуы;
- Шешiмдер тiркесiн өткiзуi;
- Уақыттың иiлгiш ауқымын қолдану.
Жұптар мен топтар. Бұл ең белгілі әдістерінің бірі, себебі үлкен
коллективте көбіне мүмкін емес болатын барлық қатысушыларға (сонымен бірге
ұялшықтарға да) жұмысқа қатысу, серіктестік дағдыны, жеке аралық қатынасты
(жеке алғанда, белсенді тындау, ортақ пікірді шығару, келіспеушіліктерді
шешу дағдысы) тәжірбиелеу мүмкіндігін береді.
Жұптар мен топтарда жұмыс істеу оқушыға қатысуға және әрекет етуге көп
мүмкіндік береді. Оқушылардың қалауы бойынша топтар кездейсоқ құрылуы
мүмкін, бірақ сабақта топтық жұмысты жоспарлағанда , оқытушы, оқушылардың
оқу білімінің деңгейін, табыстылығын, жеке аралық қатынасының сипатын
ескеріп, сыныпты алдын ала топтарға бөледі.
Топтық жұмысты ұйымдастыру кезіңде, оның келесі аспектілеріне назар
аудару керек:
- Қатысушылар топтық тапсырманы орындау үшін білім мен дағдыға ие
екеніне көз жеткізу керек. Білімнің жеткіліксіздігінен қатысушылар
тапсырманы орындау үшін тырыспай қояды;
- Өзінің нұсқауларынды максималды анық етіп жасауға тырысу керек;
- Нұсқауларды тақтаға және (немесе) карточкаға жазу керек;
- Топтарға тапсырманы орындауға жеткілікті уақыт беру керек.
Миға шабуыл. Талқылаудың қатысушыларына шешудің ең көп нұсқасын
айтуға ұсынылады, сонымен бірге тым фантастикалық болса да, бұл
шығармашылық белсенділікті ынталандыру негізінде мәселені шешудің
оперативті әдісі. Сосын айтылған идеялардың жалпы санынан, тәжірибеде
қолданылуға болатын, ең табыстысы таңдалады. Бұл тәсіл нақты мәселені шешу
немесе сұраққа жауап іздеу үшін қолданылуы мүмкін.
Ақылдасу. Талқылаудың қатысушыларының жанында шешiмнiң
варианттарының сандары ең үлкен айтуға ұсынатын творчестволық
белсендiлiктiң ынталандыруын негiзде бұл мәселенiң шешiмiнiң жедел
әдiстерi, соның iшiнде өзi қиял-ғажайып. Идеялардың айтып шығылғандың жалпы
санысының содан соңы iс жүзiнде қолдана алған өте сәттi алып қояды. Бұл
қабылдау бола алады сұраққа нақты мәселенiң шешiмi немесе жауаптың
iздестiруi үшiн қолдану.
Өткiзудiң ережелерi:
- Ұсынылған идеяларды сынауға тыйым салынған;
- Мәселенiң шешiлмейтiндiгi туралы пiкiрлер рұқсат етiлмейдi;
- Ұсыныстар көбiрек ұсынылған сайын, жаңа және бағалы идеялардың пайда
болуының ықтималдығы көбiрек;
- Рөлдердiң бар болуы;
- Ұсынған идеяларды жетiлдiру және дамытуы барысында пайдаланылады;
- Өткiзудiң тiлектестiк, творчестволық атмосферасы;
- Барлық қатысушылардың белсендi өзара әрекеттесуі;
- Баға жүйесiн қолдану, ынталандыру.
Ортақ (оқулықтық) пiкiрталас. Оқу пiкiрталасы деп нысананы көздейтiн,
нақты мәселенiң топта идеялармен, пiкiрлермен, пiкiрлер айырбастарымен
ұжымдық талқылауларын атайды.
Пiкiрталастардың түрлерi:
- Тақырыптығы: талқыланатын сұрақтар сабақтың тақырыбымен байланысты;
- Өмiрбаяндығы: қатысушының жеке өткен тәжiрибесiне бағытталған;
- Интеракциондығы: құрылымдарда талқыланады және бұл жерде және
ендi құралатын қатынастардың мазмұны.
Жобалық қызмет. Әр түрлi тақырыптағы белгiлi бiр уақыт арасындағы
оқушылармен болған дербес зерттеу. Бұл қабылдау оқушылардың құндылық
бағыттарының өзгеруі, ұжымдағы ауа райының жақсаруы, индивидуализация және
дифференциация үйрену үшiн қолдануға болады. Демек, ол балалар дербес
iздестiру жасай алса, яғни жасынан астам үлкен болғанда орындау оны жақсы
қолдануға мүмкіндік береді.
Ортақ айқай. Жұптарда немесе топтардағы қарым-қатынастың өзiндiк
дене шынықтыру уақыты, сабақтың қарқынын өзгертуi үшiн мүмкiндiгiнше
қолданылатын қабылдау.
Сурет салу. Қабылдау даму мақсатымен қолданылады:
- байқағыштық;
- бiрлескен жұмыстың дағдылары;
- [23 ] елестетулер.
Әркім әркімді үйретеді әдiсі әрбiр жаңа материалдың зерттеуiнде
немесе негiзгi ұғымдар және идеялардың жалпылауында қолдана алады. Осы
әдiстiң мәні оқушылар ауыспалы құрамда жұптарындағы бiр – бiрiн оқытудан
тұрады. Бiр – бiрiн оқыту – бұл өзi өте тиiмдi әдiстердiң бiрi зат бойынша
мәлiметтi түсiну және қиын материалды ұғындырылатын маңызды дағдылар iс
жүзiнде қолданылсын және сұрақтар берiп, тыңдап, қатынасып және тағы
басқалар. Сонымен бiрге оқушылар өз жора – жолдастарының көмегiмен ұғымдар
және жұмыс уақытында талқылануға керек айғақтардың ортақ суретiн қай сабақ
сұрақтар өз кезегiнде шақырады және мүдделердi жоғарылата алады. Сайып
келгенде, осы әдiс мүдденi бастайды, қосымша сұрақтар, оқушыларға тапсырма
беруге түрткi болады үйренудi белсендi процесске араласуды қабылдап және
сыныптастарымен өз бiлiмдерiмен ауысып кетуге мүмкiндiк бередi.
Өткізілу тәртібі
Алдын ала:
- Қатысушылардың санына байланысты карточкаларды дайындаңдар
(карточкаларды артығымен дайындауға болады). Сіз карточкаға зерттелетін
пәнге байланысты ақпаратты, түсініктің анықтамасын, тұжәрымдамалардың
сипаттамсын, айғақтарды жазуға болады. Ақпарат шағын түрде болуы керек - 3-
4 сөйлем. Кейбір карточкалар қайталануы мүмкін.
Өткізілу барыс:
Әрбір қатысушыға бір карточкадан таратыңыз.
Оларды мәнінді зейін салып оқып шығуын сұраңыз. Дәрісхананы аралап,
қатысушылардың мәтіннің мағынасын дұрыс түсінгеніне көз жеткізіңіз. Олардан
барлығын түсінгендігін сұраңыз.
Жұмыстың ережелерімен таныстырыңыз:
- Бұл әдістің қағидасы – әркім кезектесіп оқытушы мен оқушы болады.
- Әрбір қатысушы өз карточкасындағы ақпаратты басқа оқушыға түсіндіруі
тиіс, сонымен бірге, серіктесінің жаңа мәліметті түсініп және есте
сақтағанына көз жеткізеді (не түсініксіз болғанын сұрады және оны жаңа
ақпараттың негізгі мәнін қайта айтуын өтінеді)
- Әрбір қатысушы дәрісханада еркін орын ауыстырады.
- Басқа қатысушыны кездестіргенде, ол серіктесінен бірінші қатысушының
карточкасында жазылған анықтаманың, түсініктің оған белгілі ме екенін
сұрайды; егер белгілі болса, онда бірінші қатысушы екіншісінен бұл
анықтаманың (түсініктің) түсіндіруін сұрайды және өз карточкасындағы
түсіндірумен салыстырады. Егер жауап жоқ болса немесе нақтылауды талап
етсе, бірінші қатысушы карточкадағы анықтаманы өзі айтып, екіншіден жаңа
ақпаратты өз сөзімен қайталауын сұрайды.
- Содан соң қатысушылар рольдерімен ауысады. Енді бірінші қатысушы
оқушы ретінде болады, ал екіншісі оған өз карточкасындағы жаңа мәліметті
сұрайды және тұсіндіреді.
- Әр жұптың әңгімесі 2-3 минутқа созылады.
- Содан кейін қатысушылар жан-жаққа тарап, басқа қатысушылармен жаңа
жұп құру үшін кездеседі.
- Қатысушының міндеті — барынша көп адамдарды үйрету және өзіне
барынша көп мәліметті түсіну.
4. Жаттығудың басталуын хабарлаңыз. Ешкімнің жұпсыз қалмауын
қадағалаңыз. Егер қатысушылардың саны тақ болса, онда ойынға өзіңіз де
қатысыңыз. Уақытты қадағалауды ұмытпаңыз.
5. Қорытындыны шығарыңыз. Қатысушылардың көбісін үйреткен және өзі
көбірек мәлімет біле алған кім екендігін анықтаңыз. Бірнеше қатысушылардан
сұраңыз. Біреуге барлық мәліметті немесе оның бөлігін қисынды әңгіме
түрінде қорытуға ұсынуға болады. Орынды түрде, дәптерге көшіре отырып,
жауаптарды тақтаға жаңа мәліметті игеру жоспары ретінде жазу.
Қорытындысында, қатысушыларға оқыту және үйрену қаншалықты табысты болғанын
сұраңыз.
Олар жаңа не білді?
Оқу барысында қандай қиындықтар болды?
Не есінде қалды — өзінің оқытқанын ба, әлде басқалардың оқытқаны ма?
Неге?
Не себепті басқаларын оқыту өз-өзіңді оқытудың ең тиімді әдісі болып
саналады?
Мозаика(Өрнекті ара). Бұл әдіс кішігірім топтардағы жұмыспен
байланыстырылған, әркім әрбірін оқытады әдісінің күрделендірілген бір
түрі болып саналады. Мозайка оқушыларға қысқа уақыт ішінде ауқымды
ақпаратты қабылдауға және белгілі дәрежеде дәрістердің оқылу қажеттілігін
алмастыра алады. Сонымен қатар, бұл әдіс арнайы білімді талап ететін қиын
мәселелерді шешу тәсілі ретінде қызмет ете алады. Бұл тәсілді кішігірім
топтармен жұмысы мен әркім әрбірін оқытады әдісі меңгерілгеннен кейін
қолданған дұрыс.
Өткізілу барысы
Алдын ала:
Сыныпта шығарылатын мәселелердің қандай тапсырмаларға бөлінетінін анықтау.
Әр эксперттік топ үшін керек ақпаратты дайыңдаңыз. Ақпаратты оқулықтан,
газеттен, журналдардан, қосымша әдебиеттерден алуға болады. Материалдарды
оқушылар оңай қолданатындай етіп дайыңдасаңыз жақсы болады (оқулықтің
беттерін нақты көрсету, газет, журнал, кітаптардың көшірмесін жасау).
Оқушыларды топтарға бөлу үшін аты жазылған(немесе цифр) әртүрлі түсті
кестелер дайындаңыз. Әр оқушы екі топқа кіреді - негізгі топ және
эксперттік топ. Негізгі топтарды сандармен белгілеуге болады, мысалы
бірден беске дейін. Әр топ белгілі тақырып бойынша эксперт болып
табылатын бес қатысушыдан тұрады. Әр тақырыптың эксперттерін қызыл, көк,
сары, ақ, жасыл түстерімен белгілеуге болады. Сонымен, әр негізгі топта
әртүрлі түсті(әртүрлі тақырып бойынша) эксперттар болады. Тапсырманы
орындау үшін бір тақырып бойынша(бір түске ие кесте ) эксперт эксперттік
топқа жиналады. Осылайша, қызыл эксперттік топ, көк, сары және т.б
құрастырылады. Сәйкесінше, әр эксперттік топқа әр негізгі топтан
біреуі кіреді. Содан кейін, эксперттер тапсырманы орындауды аяқтау үшін
негізгі топқа қайта оралады.
Өткізу барысында:
1. Талқылау қажет мәселені немесе шешу керек есепті сипаттаңыз
2. Тапсырманы өткізудің ережелерін түсіндіріңіз: қатысушылар негізгі
деп аталатын және бірден беске дейін топтарға бөлінеді;
← негізгі топтар қойылған тапсырманы шешу керек (топтарға берілген
тапсырмалар әртүрлі болуы мүмкін);
← негізгі топтың әр мүшесі белгілі түспен белгіленген және белгілі
тақырып бойынша эксперт болып табылады;
← негізгі топтың мүшелері бір-бірімен және тапсырмалармен (кейде
қысқа талқылау жүргізу керек) танысқаннан кейін, топ мүшелері
әрқайсысында бір тақырып бойынша (бірдей түске ие) эксперттер
жиналатын және тақырыпты талқылайтын (немесе мәселенің кейбір жағын)
эксперттік топтарға бөлінеді;
← сосын эксперттер өздерінің негізгі топтарына қайта оралады және
жасалған жұмыс туралы топтарға мәміле жасайды (егер қиын мәселе
қарастырылып жатса, онда негізгі және эксперттік топтардың
жұмыстарының бірнеше кезеңдерін жасауға болады).
3. Қатысушыларды негізгі топтарға бөлу (ереже бойынша үштен беске
дейін).
4. Тотың ішінен экспертті анықтау – әртүрлі түсті карточкалар
таратыңыз. Осындай карточкалармен эксперттік топтарлың жиналу орнын
белгілеуге болады.
5. Негізгі және эксперттік топтардың жұмысы үшін уақытты
хабарлаңыз. Оқушылардың өзінің материалы бойынша эксперт болуы үшін
жеткілікті уақыттары болуы қажет: егер материал қиын немесе көлемді болса,
онда бұл үшін толық бір сабақ немесе жарты сабақ қажет болуы мүмкін.
Негізгі топтардағы жұмыс үшін де көп уақыт қажет болуы мүмкін.
6. Болашақ эксперттік топтар арасында да рөлдерді бөлуге болады.
Мысалы, № 1 негізгі тобындағы эксперттер фасилитатордың( ) рөлін
орындайды; № 2 топтан- журналистер; № 3 топтан- белсенді тындаушылар; № 4
топтан-хронометистер және т.б.
7. Тапсырманы қайталаңыз. Жұмысты бастау үшін бұйрық беріңіз.
8. Жұмыс барсында уақытты қадағалаңыз және топтарға көмекке барыңыз.
9. Жұмыс біткеннен кейін мәселені топтық шешімнің презентациясы
(тапсырманы орындау нәтижелері) үшін негізгі топтың танытушысына сөз
беріңіз.
10. Қорытынды шығарыңыз. Әртүрлі эксперттердің ортақ шешімге қосқан
үлесі туралы сұраңыз. Негізгі және эксперттік топтардың жұмыстарының
айырмашылығы неде?
Келесі жаттығуда алынған білімдерге негізделген интерактивтік
жаттығулар өткізілуі мүмкін.
Мозаика әдіснің қысқартылған сызбасы
I. Оқытушылар әртүрлі эксперттік топтардан тұратын оқушылардың
негізгі топтарын құрастырады. негізгі топтар тапсырма алады.
П. Бірдей тақырып бойынша эксперттер бірге жиналады және ақпарттарды
(мәселені) талқылайды.
III. Экспертер негізгі топтарға кері қайтады, ақпарттармен
алмасады, тапсырманы орындайды және нәтижелерін сыныпқа айтады. Оқытушылар
оқушылардың материалдарды меңгеру деңгейін анықтайды және жаттығу
қорытындысын жасайды.
Интерактивтік педагогикалық өзара әрекеттесудің құралдары және
белгілері
- полилог – педагогикалық өзара әрекеттесудің әр қатысушысының даусын
естуге болатын – бұл әр қатысушының кез келген қарастырылатын
мәселе бойынша өзінің көзқарсына ие болу мүмкіншілігі; қатысушылар
үшін осы көзқарасты айту мүмкіншілігі және дайындығы. Кез келген
көзқарас бар болу құқығына ие. Оқушылардың және педагогтың
абсолюттік шындық құқығынан бас тартуы.
- диалог қатысушыларды өзінің тең әріптесі, өзара әрекеттесудің
субъектісі ретінде қабылдауды болжайды.
- ойлау қабілеті– педагог және оқушылардың ойлау қабілеттерінің
интенсивтік ұйымы. Оқушылардың дайын білімдерді алу трансляциясы
емес, ал олардың өз бетінше тану қабілетінің ұйымы.
- мағыналы өнер – өзі үшін жаңа мағыналарды шығару үрдісі,
талқыланатын мәселе бойынша пәндердің мазмұны, мағыналармен алмасу,
жеке мағыналардың басқа мағыналармен қатынасуы.
- талдаудың еркіндігі – өзінің қылығының активизациясы және
регуляциясы.
- жетістіктің жағдайы – педагог тарапынан оқушыларды
қанағаттандыратын, оң эмоцияларын көрсететін мақсатқа бағыталған
ішкі шарттар комплексінің жасалуы. Жетістік өзіндік дамудың мотиві
ретінде қарастырылады.
Бағалаудың оптмистілігі және позитивтілігі– жетістік жағдайын жасауға
Жағдайдың жетістітікке жетуіне қабілеттілік шартынан алып келетін
бағалудағы оң көзқарас пен оптимистік.
- рефлексия – өз іс әрекетіндегі педагогикалық процессте
қатысушылармен өзіндік талдау, өзіндік бағалау [18].
Оқытудың интерактив әдістерінің классификациясы
Ю.С.Арутюнов бойынша – берілген іс әрекеттің бар болған модельдері
және рөлдері [24 c.21].
Кесте 1.1
Оқытудың интерактив әдістерінің классификациясы
Имитациялық емес Имитациялық
ойындық емес Ойындық
Проблемалы оқу Нақты жағдайлар талдауы Іскер ойын
Практикалық сабақ Имитациялық жағдайлар Ойындық жабалау
Семинар Құрылымы бойынша әрекет Рөлдердің ойналуы
Дискуссия
Проблемалы дәріс
Конференция
О.С.Анисимов бойынша –қамтамасыздандырылған нәтиже негізінде
[25,б.80].
- дәстүрлі – дәрістер, семинарлар, практикалық сабақтар,
тренингтер (трансляцияның функциясын қамтамсасыз етеді);
- жаңа (имитациялық) - (ойлау қабілетінің рөлін күшейту және
оқушының мотивациясын дамытуды қамтамасыз етеді);
- жаңашалар – инновациялық ойындар, организацялық-әрекеттік
(обеспечивают формирование интеллектуалды мәдениет және өзіндік
дамыту мәдениетінің қалыптасуын қамтамасыз етеді).
С.С.Кашлев бойынша – педагогикалық өзіндік іс әрекеттегі жүргізуші
функция негізінде [26].
- жағымды атмосфера, коммуникациялар бірлестігін орнату әдістері ;
- іс әрекетпен алмасу бірлестігінің әдістері;
- ойлау іс әрекеті бірлестігінің әдістері
- шығармашылық мағыналық бірлестіктің әдістері;
- рефлексті іс әрекет бірлестігінің әдістері;
- интегратив әдістері (интерактив ойындар).
Д.В. Чернилевский және Н.В. Борисова бойынша – қолда бар моделдер мен
ролдер негізінде [27]:
- иммитациялық – иммитациялық немесе иммитациялы-ойындық моделдеу,
яғни нақты жүйеде болып жатқан процестердің адекваттылық шегінде оқу
шарттарының (ойындық және ойындық емес формалар мен әдістер);
- иммитациялық емес – зерттелетін құбылыстың үлгісін құрастыру
(дискуссиялар, милық шабуылдар және т.б.).
Сонымен, оқытудың интерактив формасы мен әдістері оқу материалын
меңгеру процесінде жеке аралық қатынастар құрғанда ішкі диалогті
жақсартуға үлкен мүмкіндіктер береді. Топтағы оқушылар арасында белгілі
жеке аралық өзара қатынастар туады; олардың оқудағы іс әрекетінде табысты
болуы көп жағдайда олардың қандай болғанына байланысты. Оқу материалының
негізінде оқушылардың өзара қатынасының қабілетті бірлестігі толығымен оқу
іс әрекетінде әсерліліктің жоғарлауының қуатты факторы бола алады.
1.2 Бастауыш мектепте математикаға үйретудегi интерактивті әдiстерін
қолданудың ерекшелiктерi
Бала мектепке түскенде оның өмiрiнде маңызды өзгерiстер пайда болады,
түпкiлiктi түрде әлеуметтік даму жағдайы өзгередi, оған әрі қарай бастаушы
болып табылатын оқу қызметi қалыптасады. Оқу қызметiнiң негiзiнде бастауыш
мектеп жас шамасының негiзгi психологиялық жаңа түзiлiмдерi дамиды. Оқыту
баланың санасына ойлауды кіргізеді . Бұнымен ойлау үстем болатын функция
болып қалыптасады.
Адамдардың ойлағыштық қызметi: салыстыру, талдаулар, синтез,
абстракция, жалпылау және конкретизация сияқты ойлағыштық операциялар
көмегiмен туындайды.
Салыстыру - бұл заттар мен құбылыстарды олардың арасындағы ұқсастық
және айырмашылықты табу мақсатындағы сәйкес қою.
Талдау - бұл зат немесе құбылысты ойша бөлшектеуi, ондағы бөлімдерді,
белгiлер және қасиеттердi ерекшелеу.
Синтез - бұл жеке элементтерді, бөліктерді, белгiлердi ойша бiртұтас
етіп қосу.
Талдау және синтез тығыз байланысты, тану процесінде бiр-бiрiмен
бiрлiктерде болады. Талдау және синтез - ең маңызды ойлағыштық операциялар.
Абстракция - бұл маңызды емес қасиеттерді алып тастап, маңызды
қасиеттердің және заттардың белгiлерiнiң немесе құбылыстардың ойша
ерекшеленуi. Абстракция жалпылау негiзiнде жатады.
Жалпылау - абстрактциялау процесстерінде ерекшеленетін жалпы және
маңызды белгiлер бойынша заттар мен құбылыстарды ойша топқа бiрiктiру.
Абстрактциялау және жалпылау процесстерiне қарама-қарсы нақтылау процесi.
Нақтылау – сәйкес жалпыдан жекеге ойлағыштық ауысу. Оқу қызметiнде
дәлдеу - демек мысал келтiру.
Мектепке дейiнгi жастағы баланыiң ойлауы көрнекi - бейнелi, оның ойлау
заты – ол қабылдайтын немесе елестететін заттар және құбылыстар. Оларда
талдаудың дағдылары қарапайым, жалпылау және түсінік мазмұнына тек қана
сыртқы және жиi маңызды емес белгiлер кiредi.
Мектепте оқи бастауымен баланың тек түсініктер мен елестету шеңбері
ғана толықпайды, онымен бірге сол елестетулері мен түсініктері одан әрі
толық және дәл болады.
Оқушылардың іс-әрекетінің жалпы формасы әртүрлi сатыда тұрақты болып
қалмайды. Әдетте, бастапқыда ол сыртқы ұқсастықпен салынады, содан соң
заттардың сыртқы қасиеттіне және сапасына жататын белгiлердiң
классификациясында негізделеді, және оқушылар маңызды белгiлердiң
жүйелеулерiне ауысады.
Мектептегi оқу барысында мектеп оқушыларының пiкiр құрастырып және ой
тұжырымы жасау қабiлеттiлiгi де дамытылады. Мектеп оқушыларының пiкiрлер
жасаулары бiлiмдердi меңгеруі бойынша жай жүйеден күрделіге дамытылады. Көп
жағдайда бiрiншi сынып оқушысы осы не басқа жағдай жайлы бір ғана белгіге
не өзінің тәжірибесіне сүйеніп біржақты тұжырымдайды. Оның тұжырымы нақты
мақұлданған формада өрнектеледi. Жорамал айту, ықтималдықты айту не
бағалауға, басқа белгінің не басқа себептің болу мүмкіндігін бала көрсете
алмайды.
Осы не басқа жағдайды қандай да бір сенімділікпен дәл айту, негіздеу,
дәлелдеу өз кезегінде не оқу іс-әрекетінің арнайы ұйымдастырылуымен
байланысты келеді.
Ойлаудың дамуы, ойлау операцияларының жетілдірлуі, дұрыс талдай білу
қабiлеттiлiктері оқыту әдiстеріне тәуелдi болады. Логикалық ойлай білу,
ешқандай тірексіз ой тұжырым жасау, нақтылы ережелер бойынша пiкiр
салыстыру - оқу материалын табысты меңгерудiң керектi шарты. Бұл жоспарда
интерактивтіәдiстердi қолдану кең мүмкiндiктерді бередi.
Ойлау математиканы оқудағы кiшi сынып оқушыларының психикасының ең
маңызды ерекшелiктерiнiң бiр болып табылады, өйткенi жоғарыда көрсетiлген
ойлағыштық операциялар арифметикалық, геометриялық және алгебралық
материалды меңгеруiнде үлкен рөл ойнайды.
Бастауыш мектептегi математиканың курсы үш негiзгi бөлiктерге
бөлiнген: арифметика, алгебра және геометрия. Бiздiң жұмыста бiз тек қана
қарапайым алгебралық ұғымдардың құрастыруын қараймыз.
Бастапқы сыныптарда алгебраның элементтерi қаншалықты терең
зерттелетiнін түсiну үшiн, бастауыш мектептегі математика бойынша
мемлекеттiк стандарттың тән ерекшелiктерiн қарап шығамыз.
Алгебраның бөлiмiне (бастапқы буында) оның келесi элементтері кiредi:
теңдiк, теңсiздiктер(сандық және әрiптiк) теңдеу, белгiсiздермен жұмыс,
өрнектер және формула.
Математика – өзінің мазмұнында сандар және іс-әрекет, өлшемдер,
есептер, алгебра, геометрияның элементтерiн қосатын,олардың өзара
байланысын, өзара іс-әрекетін іске асыратын интеграцияланған оқу пәні.
Бастауыш сынып оқушыларын математикаға оқытуда табиғы тілде берілетін
есептер (сондықтан оларды мәтіндік деп атайды) жиі кездеседі. Бұл есептерде
кейбір құбылыстардың, оқиғаладың (сондықтан оларды көбіне арифметикалық
немесе сюжеттік деп атайды) сандық жағдайлары сипатталады; олар белгісізді
іздеуге және кейбір шаманың (сондықтан оларды кейбірде есептеуіш деп
атайды) мәніне байланысты белгісізді есептеге әкедеді. Бастауыш сынып
оқушыларын математикаға оқыту әдістемесінде мәтіндік есептер термині жиі
қолданылады.
Балаларды бастауыш сыныптарда математикаға оқытуда мәтіндік есептердің
шешуіне зор көнің бөлінеді. Бұл осындай есептердің көптеген математикалық
ұғымдарды қалыптастыру құралы ғана емес, ең негізгісі - нақты
құбылыстардың математикалық модельдерін құрастыру қабілетін қалыптастыру
құралы, сонымен қатар балалардың ойлау қабілетін дамыту құралы болып
табылатындығына байланысты болады.
Мәтіндік есеп кейбір құбылыстың (жағдайдың, үрдістің) осы құбылыстың
кейбір компонентінің сандық сипаттамасын беру талабына сәйкес табиғи тілде
сипатталуы, компоненттер арасында кейбір қатынастардың бар немесе жоқ
екенін айқындау немесе осы қатынастың түрін анықтау, болып табылады.
Мәтіндік есептің құрылымы.
Есептің тұжырымдарын шарттар (немесе бастауыш сыныптарда айтатындай
шарт) деп атайды. Есепте көбіне бір ғана емес бінеше қарапайым шарттар
болады. Олар есептегі объектілерін сандық немесе сапалық сипаттамаларын
және олардың арасындағы қатынастарды береді. Есепке қойылатын талаптар
бінешеу болуы мүмкін. Олар сұрақ түрінде немесе тұжырым түрінде берілуі
мүмкін. Шарттар мен талаптар өзара байланысты.
Өзара байланысқан шарттар мен талаптар жүйесін есептің пікірлік моделі
деп атайды.
Есептің құрылымын түсіну үшін, оның құрылымына әсер етпейтін
артықтарды, аса қажетті емес тұжырымдарды алып тастап, оның шарттары мен
талаптарын анықтау керек. Басқа сөзбен айтқанда, есептің пікірлік моделін
құру керек.
Бұл моделді алу үшін есептің мәтінін ашу керек (мұны жазбаша немесе
ауызша істеуге болады), себебі есептің мәтіні қысқаша түрде берілуі керек.
Бұл үшін есепті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz