Оқушы жастарға патриоттық тәрбие берудегі алғышарттар
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Әскери-патриоттық тәрбие жүйесі 6
1.1Бастапқы әскери дайындық пәнінің патриоттық тәрбие берудегі рөлі 8
1.2Мектепте патриоттық тәрбие берудің бағыттары және тиімді жолдары 14
1.3БӘД пәнінің басқа пәндерімен байланысы 20
1.4Патриоттық тәрбие берудегі сыныптан тыс әскери-патриоттық
іс-шаралар 24
1.5Патриоттық тәрбие беруде мемлекеттік рәміздердің маңызы 26
2 Қазақстандықтар ерлігі үлгісінде оқушыларды патриоттық сезімге
тәрбиелеу 32
2.1Оқушыларды патриоттық рухта тәрбиелеудегі ұлттық тарихымыздың
алатын орны 32
2.2Ұлы Отан соғысындағы қазақстандықтар ерлігі – оқушылар
патриоттығын жетілдірудің алғышарты 39
2.3Оқушы жастарға патриоттық тәрбие берудегі алғышарттар 41
3 Оқушылардың бойында патриоттық тәрбиені қалыптастырудағы зерттеу
жұмысы 54
Қорытынды 60
Әдебиеттер тізімі 61
Қосымша А 64
Кіріспе
Зерттеудің көкейтестілігі.
Патриоттық тәрбие беру оқушының Отанға деген саналы көзқарасын
қалыптастыру деген сөз. Мектептегі алғашқы әскери дайындық пәні Отанымыздың
саналы және белсенді күрескерлерін тәрбиелеуге, оларды еліміздің игілігіне
жанқиярлықпен еңбек етуге деген көзқарасын қалыптастыруда шешуші рөлге ие.
Әр жасжігіт, бойжеткен қыз еліміздің келешегі жолында табанды күрескер
болуы керек екенін тебірене сезінуі тиіс. Елжанды, ұлтжанды, ержүрек
күрескерлерді тәрбиелеудің негізі мектепте және патриоттық клубтар әскери
мектептерде қаланады.
Зерттеудің мақсаты. Патриоттық тәрбиеге байлансты педогогикалық
маңызы бар ой–пікірлерді айқындау және жүйелеу, соның негізінде оларды
жоғарғы сынып оқушыларының сыныптан тыс іс-әрекеттерінде пайдаланудың
қажетті амал-жолдарын анықтау.
Зерттеу объектісі. Жалпы білім беретін орта мектептердегі оқушылардың
патриоттық тәрбиесі.
Зерттеу пәні. Жоғарғы сынып оқушыларына патриоттық тәрбие беру
процесін тиімді пайдаланудың жағдайлары.
Зерттеудің базасы:
Тәжірибелік-эксперименттік жұмыс Өскемен қаласының №27 орта
мектебінде өткізілді.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер оқу орындарында оқушыларға педагогика
негізінде патриоттық тәрбие берудің ерекшеліктерін анықтап, жыл бойы әскери-
партиоттық шаралар өткізсе, онда оқушыларға патриоттық тәрбие берудің
тиімділігі артады.
Зерттеу міндеттері:
1. Патриоттық тәрбиенің әлеуметтік-педагогикалық мәнін, мазмұнын,
жүйесін анықтау.
2. Оқушыларға патриоттық тәрбие беруде қазақстандық патриотизм мен
ұлттық патриотизм ерекшеліктерін көрсету, мәнін ашу.
3. Педагогика негізінде оқушыларға патриоттық тәрбие берудің
әдістемесін жасап, оның тиімділігін эксперимент жүзінде тексеру.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негізі болып жеке адамды
дамытудың философиялық – психологиялық қағидалары, іс- әрекет теориясы,
тәрбие процесінің мәні, құрылысы мен заңдылықтары туралы теориялық –
педогогикалық қағидалары, оның жеке адамды қалыптастырудағы рөлі,
оқушылардың патриоттық тәрбие проблемасына байланысты жазылған болып
саналады.
Зерттеу әдістері: зерттеу проблемасы бойынша философиялық,
педагогикалық, психологиялық, әдебиеттану, әдістемелік әдебиеттерге талдау
жасау; мектеп бағдарламалары мен оқулықтарын, оқу құралдарын зерттеп,
қорыту; сауалнамалар жүргізу, сұрақ-жауап алу, педагогикалық материалдарды
саралап жөндеу.
Патриотизм ұғымы азаматтардың қоғамдық өмірдің саяси құрылыма және
басқада компанентеріне деген идеалогиялық қарым қатынасын білдіреді. Әр бір
адам осы бір жоғары да ізгілікті сезімді әр түрлі түсінетіні белгілі:
біреулер бұл ұғымды өз отбасы, істеп жүрген жұмысы, туып өскен және мекен
ететін жері мен астастырса, ал екінші біреулер үшін бұл мемелекет, ел,
қоғам, қоршаған ортаны тұтасымен қамтитын аса кең мағыналы ұғым.
Патриотизмнің мазмұнына мыналарды жатқызған жөн: адамның өзі туып-
өскен жеріне сүйіспеншілік сезімі; ана тіліне құрметпен қарау; Отан
мүдделеріне қамқорлық жасау; азаматтық сезімдердің көрніс беруі және Отанға
адалдықты сақтау, оның босандығы мен тәуелсіздігін қоғау; әлеументтік және
мәдени жетістіктерге деген мақтаныш; Отанның тарихи өткеніне және одан
қалған мұраларға, дәстүрлерге құрметпен қарау; өз еңбегін күш жігері мен
қабілеттерін Отанның гүлденуіне арнауға ұмтылу. Патриотизмнің мәні туралы
сөз еткенде, патриотизм идеялары бағзы замандардан – ақ қалыптасқанын және
бұл прогресшіл идеяларды игерудің патриоттық тәрбиеде маңызды мәні бар
екенін атап өткен жөн.
Жоғарыда айтылған пікірлерді қуаттай отырып, бізде патриоттық сезім
ұрпақтан-ұрпаққа тек мұра ретінде берілмейді, патриотизм - өз Отаннына,
туған жерге,елге сүйіспеншілік, ұлтына берілгендік, халық мүдделері үшін
құрбандық пен ерлік жолына даяр болу демекпіз.
Дегенмен жаңа тарихи – әлеументтік жағдайда патриотизм ұғымы жоғалып
кеткен жоқ. Егемендік пен тәуелсіздікке ие болу жағдайында Республика
Президентті Н.Ә.Назарбаев егеменді және тәуелсіз Қазақстан үшін жаңа
идеялогияның қажеттігін тұңғыш рет негіздеп, осы идеялогияның негізгі
идеяларын бөліп көрсетті. Президенттің айтуынша: Мемелекеттік идеялогия
деген сөздің ауқымы әлде қайда кең, мазмұны терең. Бұл идеялогияның басты
мақсаты- тәуелсіздігмізді баянды ету, мына шырғалаң мен дағдарыс кезеңінен
елді аман-есен алып өту, осыған дейінгі ғасырлар бойы жасалып келген рухани
байлықтарымыздың қайнарларын бұзбай, оны өрісі кең әлемдік өркениетке
ұлстыру болса, аса маңызды идеялогиялық міндет – Қазақстандық
Отансүйгіштікке тәрбиелеу әрбір азаматтың өзін-өзі айқын билеуін
қалыптастыру.
Яғни, көпұлтты Қазақстан халқы үшін отансүйгіштік сезімнің рухани
саладағы тату-тәтті тіршілік, азаматтық келісімге ғана емес, мемелекеттің
материалдық негізін нығайтуға да тікелей ықпалы бар. Отансүйгіштік рух –
қазақ елінің әлемнің өркеиетті елдер көшіне қосылып, дүниежүзілік
қауымдастықтан лайықты орын алуына мүмкіндік беретін бірден бір күш. Жалпы
Қазақстандық патриотизм дегеніміз - Қазақстан осында тұрып жатқан барлық
ұлттардың ұлттық Отаны дегеніргелі негізге сүйенген ұлттық патриотизмдердің
синтезі, қорытпасы. Н.Ә.Назарбаев:
Қазақстан – біздің отанымыз деген қарапайым ойды қоғамда орнықтыру
керек, мұның өзі үлкен ұғымды қамтйды. Сондықтан біздің ортақ үйімізде, ең
алдымен, достық пен келісім ахуалын ұстау, қай ұлттан болмасын, әр бір
азаматтың парызы. Айтпақшы, бізге қарағанда ұлттар мен халықтардың саны көп
оның үстіне өркендеп жатқан мемелекеттер әлемде аз емес. Оның үстіне
олардың патриотизмі ерекше дамыған, қоғамда мемелекеттік нышандарға
құрметпен қарау қалыптасқан. Мысалы, мектептерде сабақтың басталуы, ант
қабылдау, көптеген бұқаралық шаралар мемелекеттік жалауды көтерумен, ән
ұранды орындаумен өткізіледі - деп өте орынды атап көрсетті.
Жалпықазақстандық патриотизм тең құқықтық, өзара бірін-бірі байыту, ерлік,
өзара көмек,ортақ мақсаттар, мұраттар, ұлтық және жалпы адамзаттың
мүдделерді табиғи ұштастыру арқылы жақындасуға, ықпалдасуға саналы түрде
ұмтылу принцптері негізінде қазақ ұлттының республикадағы орыс, ұйғыр,
неміс және т.б. ұлттық қауымдастықтарымен өзара іс-қыймыл негізінде
қалыптасады.
Қазіргі жағдайда жалпы қазақстанды патриоттық тәрбиенің негізгі
бағыттары:
1. Егеменді және тәуелсіз Қазақстанның жаңа идеологиясын жасау.
2. Република азаматының осы жаңа идеологияны терең игеруі Қазақстан
Республикасын өзінің Отаны ретінде сезінуі.
3. Қоғамдық ұйымдар, әлеументтік және мемелекеттік құрылымдар тарапынан
патриоттық тәрбие жөніндегі жұмысты жүйелі жоспарлау және оның тиімділігін
бақылау.
4. Біртұтас републикалық халық шаруашылық кешенін құру, обылыстар мен
аудандар арасындағы өзара байланыстарды, Қазақ ұлттық қауымдастық
арасындағы өзара мәдени байланыстарды күшейту.
5. Жалпықазақстандық патриоттық тәрбие жақсы жолға қойылған ұжымдардың
тәрбиесін зерделеу және оны тарату.
6. Қоғамдық бірлестіктердің, партиялардың, мемелекеттік құрылымдардың,
электронды техниканың, баспасөздің және жалпықазақстандық патриоттық
тәрбиенің рөлін жетілдіру.
7. Әр бір азаматтың бойында Қазақстан Республикасының біртұтас халқы
жататындығы сана-сезімін тәрбиелеу, республика азаматының жалпыұлттық
сезімін тәрбиелеу.
8. Адамзаттың бойында Қазақстан республикасының эканомикалық, мәдени және
әскери қуатын нығайту, оның мүдделерін қорғауда жауапкершілік пен
патриоттық парыз сезімін қалыптастыру.
Патриотизм-әлеуметтік тарихи қалыптасқан сезім. Ол Отанға деген
сүйіспеншілік сезім, олай болса ол Отанға қызмет көрсетуден басталады.
1 Әскери-патриоттық тәрбие жүйесі
Осы тұжырымдаманы мазмұндау жастарды патриотизм мен Отанына
абыроймен қызмет етуге дайын болуға тәрбиелеуді біршама дербес жүйе
ретінде қарастыруды көздейді. Бұл, ең алдымен, әскери-патриоттық тәрбие
мақсатының, міндеттерінің, мазмұны мен принциптерінің практикада түрлі
буындарды, құрылымдарды, органдарды, осы қызметті жүзеге асыру жолдарының,
нысандарының, әдістері мен құралдарының бүкіл әралуандығын қамтитын
күрделі тармақталған жүйесі арқылы іске асырылады. Әскери-патриоттық жұмыс
жүйесі орнатылған немесе қалыптасқан тәртіпті, бастапқы ұжымнан, топтан
бастап жоғары басқару органдарына дейін оның барлық деңгейлеріндегі тәрбие
қызметінің мазмұнын көрсетеді. Жүйе әскери-патриоттық тәрбиеге әсер ететін
барлық факторларды практикада кешенді есепке алуды қамтамасыз етуге,
қоғамның, мемлекеттің мүддесінде, Қарулы Күштерді нығайтуда олардың
міндеттерін орындау процесінде тиімділікті арттыруға ықпал ететін қажетті
жағдайлар мен механизмдерді жасауға арналған. Тәрбиенің осы бағытының
бүкіл жүйесін ұйымдастыруды, оның жұмыс істеуін және оның тиімділігі мен
түпкілікті нәтижелерін бақылауды қамтамасыз ететін негізгі институт
мемлекет болып табы- лады. Ол өскелең ұрпақты мектепке дейінгі және, ең ал-
дымен, бүкіл отбасы тәрбиесі, мектеп деңгейінде, кәсіптік білім алу
кезінде, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының деңгейінде,
министрліктерде, ведомстволарда және т.б. жерлерде тәрбиелеу процесін
ұйымдастырады. Жастардың әскери-патриоттық тәрбиесі - бұл мемлекет
саясатының ұзақ мерзімді бағыттарының бірі [1, 4б.].
Әскери-патриоттықтәрбиежүйесі мыналарды қамтиды:
1. Мектепке дейінгі балалар мекемелерінде, жалпы білім беру
мектептерінде, оқу орындарының басқа да түрлерінде тәрбие және оқу
процесінде әлеуметтік маңызды құндылықтарды, азаматтылық мен патриотизмді
қалыптастыру және дамыту.
а) Жалпы білім беру мектептерінің оқушыларында ерекше және төтенше
жағдайлардағы (оның ішінде бастауыш әскери дайындық және дене шынықтыру
сабақтарында, оқу-әскери жиындарда, жергілікті жағдайлар мен жалпы білім
беретін орта мектеп статусынан аспайтын оқу мекемесініңтипіне қарай әскери
және мемлекеттік қызметтің басқа да түрлері, әскери ойын түріндегі екі
жақгы тактикалық оқу, ұзақ жорықтар және т.б.) әрекеттерге дайындықты
қалыптастыру.
б) Жастар әскері қозғалысының шеңберінде жастар әскері
бірлестіктерінің Республикалық штабының басшылығымен әскери есептік
мамандықтар бойынша мамандарды (жас байланысшы, жас танкист, жас десантшы,
жас теңізші және т.б.) дайындау жөніндегі мамандандырылған орталықтарды
құру, онда оқушылар әскери қызметшілер мен запастағы офицерлер арасынан
алынған тәлімгерлердің басшылығымен өздерінің болашақ әскери мамандықтарын
зерделейтін болады.
2. Мемлекеттік және қоғамдық органдар мен ұйымдар, жергілікті
билікжәне басқару органдары, Қарулы Күштер, запастағы жауынгерлер,
ардагерлер ұйымдары мен бірлестіктері, құқыққорғау органдары мен ұйымдары,
кейбір қоғамдық қозғалыстар ұйымдастыратын және жүзеге асыратын жаппай
патриоттықжәне әскери-патриоттықжұмыс (патриоттықжәне әскери-патриоттық,
мәдени-тарихи және әскери-тарихи, әскери-техникалықжәне әскери-спорттық
және басқа да клубтар мен бірлестіктер, арнайы мектептер, курстар, түрлі
үйірмелер, спорт секциялары; кпубтар, болашақжауынгердің, офицердің оқу
пункттері; патриоттық жұмыс айлықтары мен күндері, іздеу қызметі, әскери-
спорттық ойындар, жорықтар және т.б.).
Бірінші топ, әскери-патриоттық тәрбие мазмұнының жалпы дамушы
компонентіне негізделген, ол жалпы патриоттық сипаттағы аса аумақты және
әралуан нысандарды қамтиды
Екінші топ, әскери-патриоттық тәрбие мазмұнының спецификасына
негізделген, ол онша әр алуан емес және үлкен әскери және әскери-
қолданбалы бағытпен сипатталады. Бұл негізінен практикалық сабақгар,
жұмыстар, түрлі ойындар мен т.б. түрінде жүргізілетін нысандар, атап
айтқанда, жасөспірімдер мен жастарды әскердің өмірімен және қызметімен,
әскери қызметшілер қызметінің және тұрмысының ерекшеліктерімен таныстыру
(әскери- техникалық үйірмелер, тактикалық оқу, әскери-спорттық ойындар,
спорттыңәскери-қолданбалы түрлері бойынша секциялар және т.с.с.) [2,
11б.].
Әскери-патриоттық тәрбие міндеттерін жоғары тиімді орындау аясында
ең басымдысы үшінші топты құрайтын оның мазмұнындағы жалпы, сондай-ақ
спецификалық белгілерді оңтайлы үйлестіретін кешенді құрама
интеграцияланған нысандарды қолдану болып табылады. Осылай әскери-
патриоттық тәрбиенің теориялық және практикалық-қолданбапы компоненттері
арасындағы, оның жалпы дамушы бағыты мен спецификалық міндеттері
арасындағы алшақтық еңсеріледі [3, 9б.]. Патриоттық тәрбиені жүзеге асыру
үш негізгі компонентті: материалдық- техникалық, оқу және ұйымдастыру
құралдарын қамтитын құралдар жүйесін пайдалануды көздейді. Материалдық-
техникалық құралдарға оқу аудиториялары, бастауыш әскери оқу бойынша
сабақтарға арналған сыныптар мен кабинеттер, мұражайлар, ескерткіштер,
мамандандырылған мектептер, әскери-патриоттық клубтар, техника, арнайы
жабдық, қару-жарақ, макеттер, оқу алаңдары, спорт қалашықтары, тирлер,
тренажерлер, сондай-ақ тиісті бұқаралық ақпарат құралдары, әдебиет пен
өнер туындылары жатады. Оқу құралдары әскери-патриоттықтәрбиені
ұйымдастыру және өткізу, көзқарасты, сенімді, қажеттіліктер мен мүддені
қалыптастыру, Отанға деген сүйіспеншілікті, оның бостандығы мен
тәуелсіздігін сақтауға дайындықты тәрбиелеу, қоғамның тұрақтылығы мен
қауіпсіздігін қамтамасыз ету және нығайту туралы, Отанды қорғау
функцияларын іске асыруға қатысатын мемлекеттік және әлеуметтік
институттар туралы, әскери қызмет және т.б. туралы қоғамдық пікірді
қалыптастыру жөніндегі негізгі теориялық және ғылыми-практикалық
ұсынымдарды қамтиды. Әскери-патриоттық тәрбиенің ұйымдастыру құралдары -
бұл азамат пен патриот тұлғасын қалыптастыру және дамыту жөніндегі жалпы
және спецификалық міндеттерді барынша іске асыратын, тиісті нысандарда
жүргізілетін материалдық-техникалықжәне оқу құралдары пайдаланылып жүзеге
асырылатын, іс-шаралардың бүкіл кешені. Әскери-патриоттық тәрбие
құралдарының бүкіл үш түрі өзара тығыз байланысты, бір-бірін толықтырады
және осы қызметтің субъектілері мен объектілерінің өзара іс-қимылын жасау
процесінде оларды кешенді пайдалану ғана оның басты мақсатына қол
жеткізуге ықпал етеді. Оқушыларға патриоттық тәрбие беру моделі 1 суретте
көрсетілген.
Сурет 1 Оқушыларға патриоттық тәрбие беру моделі
1.1 Бастапқы әскери дайындық пәнінің патриоттық тәрбие берудегі рөлі
Әрбір оқушы өзінің сана-сезімі, ақыл-ой қабілеттілігін,
психологиялық, физиологиялық мүмкіншілігін пайдаланып, өзін-өзі даярлау
қажет. Мұғалім сабақта оқу амалдарын, әдістемелерді пайдаланып,
оқушылардың жоғарыдаға әр түрлі кәсіби қабілеттерін және мүмкіншіліктерін
анықтап, осылар бойынша әр түрлі кәсіби қызметтерге бағыттауы керек [4,
352б.].
Бұл әр түрлі қабілеттер мен мүмкіншіліктерді орындаудың негізгі
амалы, дене тәрбиесі жаттығулары мен теориялық білім. Алғашқы әскері
дайындық сабағын дұрыс өткізген мұғалім жеке оқушыларды таңдап алған спорт
түрлерінен жоғары жетістікке жетуін ғана емес, барлық оқушылардың
денсаулықтарын нығайту, қозғалыс ептілігі мен дағдыларын қалыптастыратын,
оларды үлкен өмірге дайындайтын дене тәрбиесі сабағының негізгі бағыттарын
құрайды.
Қазіргі мектептерде оқушылардың құзырлықтарын, қызығушылықтары мен
қабілеттерін шешуге мүмкіндік бермеген, білім беру процесінде мазмұны,
құрылымы және ұйымдастырылуы өзгермеген, осыларды шешетін бейімдік оқыту
мектептер құрылмаған.
Алғашқы әскери дайындық азаматтарды Қазақстан Республикасы Қарулы
Күштерінің қатарында әскери қызмет атқаруға дайындық жүйесінің бір бөлігі
болып табылатындықтан, қазіргі кезеңде Алғашқы әскери дайындық пәнін
оқыту Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының
Әскери доктринасы, Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері және
Қорғанысы туралы және Әскери міндеттілік және әскери қызмет туралы
Қазақстан Республикасының заңдарының талаптарына сәйкестікте жүзеге асып
отыр.
Алғашқы әскери дайындық – Қазақстан Республикасы азаматтарын Қарулы
Күштерде, басқа да әскер және әскери құрамаларда қызмет етуге дайындайтын
мемлекеттiк жүйенiң негiзгi құрамы болып табылады [5, 400б.].
Алғашқы әскери дайындық меншік түрі мен ведомствалық бағыныштылығына
қарамастан, барлық типтегі жалпы білім беретін мектептерде, орта арнаулы
оқу орындарында (колледждерде), кәсіптік- техникалық мектептерде (кәсіптік
мектеп) әскерге шақырылуға дейінгі және әскерге шақырылу жасындағы білім
алушы жастардың міндетті оқытылатын пәні болып табылады.
Әскери-патриоттық тәрбие алғашқы әскери дайындықпен тығыз
ұштастырыла отырылып, жастардың әскери iстi жақсы меңгеруiне, төтенше
жағдайларда қорғанудың тәсiлдерi мен құралдарын дұрыс пайдалана бiлуiне
ықпал ете алуы қажет.
Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінде қызмет ету туралы түсінігін
және әскери іс негіздері бойынша оқушылардың білімдерін қалыптастыру,
оқушылардың өмірлік қабілеттері мен дағдыларының дамуын қалыптастыруға
ықпал ету.
ҚР ҚК туралы Заң қабылдануына байланысты білім беру саласы мен
мектептегі АӘД сабағына мемлекеттік пән мәртебесі беріліп, әскерге даярлау
мен жас жеткіншекке отаншылдық тәрбие беру жұмысына Үкімет тарапынан көңіл
берілуде. Пәннің міндеті – келешекте Отанын, жерін, елін қорғай алатын,
ұлттық намысы мол, жігерлі ұл, қыз тәрбиелеу, әскер қатарына сауатты,
моральдық жағынан дайын азамат даярлау [6, 54-56б.].
Алғашқы әскери дайындыққа үйретудің басты міндеттері негізінде нақты
дидактикалық тапсырмалар қарастырылады, оның ішінде аса маңыздысы
оқушылардың сенімділігін, саналы түрде Қазақстан Республикасы егемендігін
қорғау қажеттілігін, әскери қызметке жауапкершілікпен қарауды қалыптастыру
болып табылады.
Жалпы орта білім беру деңгейі бойынша Алғашқы әскери дайындық
пәнінің мазмұны пәннің мақсат-міндеттеріне және оқушылардың жас
ерекшеліктеріне сәйкес айқындалады.
Пән бойынша оқу бағдарламасының мазмұнын іріктеуде жалпыдидактикалық
ұстанымдар: табиғи үйлесімділік, практикаға бағыт ұстану, сабақтастық,
саналылық, көрнекілік, белсенділік, жүйелілік пен бірізділк принциптері
басшылыққа алынды.
Үздіксіздік ұстанымы оқытудың барлық сатылары арасында әдіснамалық,
мазмұндық, оқытудың әдістемесі мен технологиясы деңгейінде сабақтастықты
қамтамасыз етеді.
Көрнекілік ұстанымы нақты жағдайда қарым-қатынастың болуын
көрсететін барлық көрнекілік құралдарын (вербалды, иллюстрациялық, сонымен
қатар мұғалім сабақ барысында қолданатын қимыл-қозғалыстар) пайдалану
қарастырылады.
Белсенділік ұстанымы. Мұнда ұстанымның 3 түрі қолданылады: тұлғалық-
бағдарланған, мәдени-бағдарланған, іс-әрекеттік бағдарланған ұстанымдары.
Тұлғалық бағдарланған ұстанымына: адекваттық ұстанымы, даму ұстанымы,
психологиялық жайлылық ұстанымы кіреді.
Мәдени бағдарланған ұстанымының құрамына келесі ұстанымдар кіреді:
әлем картинасы ұстанымы, білім беру мазмұнының біртұтастығы ұстанымы,
жүйелілік ұстанымы, әлемге деген мағыналық қарым- қатынас ұстанымы,
білімнің бағдарланған қызметі ұстанымы, дүниетаным және мәдени стереотип
ретінде мәдениетке сүйену ұстанымы.
Әрекетке бағытталған ұстанымдар тобына оқушының оқу әрекетін
реттейтін ережелер кіреді: оқытудың әрекетшілдік ұстанымы, іс-әрекеттен оқу
жағдаятына, іс-әрекеттен өмірлік жағдаяттарға басқару арқылы ауысу
ұстанымы, оқу-танымдық іс-әрекеттен оқушының өздік іс-әрекетіне (өзіне
жақын аймақта) ауысу ұстанымы, алдағы (спонтанды) дамуға сүйену ұстанымы,
креативті ұстаным немесе шығармашылыққа мұқтаждықты және шығармашылық
біліктерін қалыптастырушы ұстаным.
Жүйелілік және сабақтастық ұстанымдары қайталау, қорыту жолдары және
сабақ, тақырып, бірнеше тақырып, тоқсан және т.б. үдерісінде қажетті
материалды жүйелендіру арқылы, сонымен қатар келесі дидактикалық ережелерді
сақтау арқылы жүзеге асырылады: белгіліден белгісізге, қарапайымнан
күрделіге, үйлестіктен өзектіліктікке. ҚР ҚК туралы Заң қабылдануына
байланысты білім беру саласы мен мектептегі АӘД сабағына мемлекеттік пән
мәртебесі беріліп, әскерге даярлау мен жас жеткіншекке отаншылдық тәрбие
беру жұмысына Үкімет тарапынан көңіл берілуде. Пәннің міндеті – келешекте
Отанын, жерін, елін қорғай алатын, ұлттық намысы мол, жігерлі ұл, қыз
тәрбиелеу, әскер қатарына сауатты, моральдық жағынан дайын азамат даярлау
[7, 107-115б.].
Осылайша, әскери пәндерді оқыту арқылы Қазақстан Республикасы
азаматын тәрбиелей отырып, оқыту арқылы адамгершілік-рухани тұрғыда егемен
еліміздің ұлттық сана-сезімі мен намысы оянған, рухани ойлау дәрежесі биік,
мәдениетті, еңбекқор, бойында білімге негізделген ізгілікті қасиеттері
қалыптасқан азамат тәрбиелеуге болатынына біздің көзіміз жетіп отыр.
Іскер ұстаздың тағы бір жетістігі – пән кабинетін талапқа сай
жабдықтауында. Кабинеттегі Абылай хан, Б. Момышұлы, Т. Әубәкіров, Т.
Бигелдинов, С. Нұрмағанбетов, сол сияқты жерлестеріміз Қ. Қамзин, С.
Мүткенов т.б. туралы деректер оқушыларға ерлік тағылымымен табындырар ұлы
тұлғалар туралы сыр шертеді [8, 70б.].
Алғашқы дәрігерлік көмек, ҚР Қарулы Күштері рәміздері, Атыс
дайындығы, Саптық дайындық, Тактикалық дайындық, Әскерге бару –
азамат болу, ҚР Қарулы Күштерінің жарлығы сияқты стенділер оқушылардың
әскери ережелерді жадында сақтауына әсер етеді. Кабинетте тәулік кезекшілік
бөлмесі және қару-жарақ сақтайтын бөлме болғаны абзал. Ортада ұрыс алаңы
бейнеленген жайма тақталарын да орналастыруға болады.
Осы материалдық база оқушылардың әскери тәртіпті сақтап, үйренуіне
ықпал етеді.
Оқушыларды отаншылдыққа тәрбиелеуде сабақтан тыс шаралардың да маңызы
зор. Жыл сайын 9 сәуір мен 9 мамыр аралығында Жеңіс күні құрметіне әскери
патриоттық айлық өткізіледі. Рухты әндер – ерлікке бастар ұлы күн, Ел
тірегі – рухты ән атты байқауға оқушылар асқан жауапкершілікпен қатысып,
мол әсер алады.
Оқушыларды отансүйгіштікке, елжандылыққа тәрбиелеуде басқа пәндермен
қатар алғашқы әскери дайындық пәнінің атқаратын жүгі қомақты.
Дені сау, мықты болашақ жауынгерлерді тәрбиелеудің маңызды- лығын жан
жүрегімен түсініп, оқушыларды ерлік дәстүр рухында тәрбиелеуді мақсат
тұтқан ұстаз ғана ел намысын қорғайтын, пендешілік мүддеден ұлт мүддесін
жоғары қоятын шын мәнісіндегі азаматтарды тәрбиелей алады [9, 116б.].
Тұлғаны тәрбиелейтін ұстаздың өзі де тұлға болуы тиіс.
Ол өзінің еңбекқорлығымен және әр істі зор жауапкершілікпен атқаратын
іскерлігімен танылады. Әр оқушыны бала ретінде емес, терезесі тең азамат
ретінде, елдің ертеңі ретінде бағалап, зор сенім артуы арқылы балғын
жігіттердің сеніміне ие болады. Әр шәкірт оны ұстаз-аға, ұстаз-дос ретінде
таниды. Тәрбиелі – тәртіптің құлы екенін терең түсінген ұстаз әр
жасөспірімнің сыйлауы азаматтық парасат екенін санаға сіңіреді. Ата-
аналармен тіл табысып, пәнге қажет әскери форманың болуын түсіндіреді, өз
мақсатына қол жеткізеді және бұл міндеттің маңыздылығын жергілікті басылым
арқылы бүкіл аудан мектептеріне мәлімдейді.
Мектеп қабырғасындағы оқушыларға әскери-патриоттық тәрбие тек қана 10-
11 сыныптарда өтілетін алғашқы әскери дайындық сабағында ғана емес, барлық
сынып оқушыларына, сыныпта және сабақтан тыс өтілетін іс-шаралар арқылы да
беріледі. Осы мақсатта алғашқы әскери дайындықпен жастарды әскери-
патриоттық жағынан тәрбиелеу сапасы көбінесе оқу орындары мен білімді
ұйымдастыратын мекемелердің оқу базасының бар болуы мен жағдайына
байланысты болады.
Оқу базасына мыналар кіреді:
1. АӘД кабинеті.
2. Жаттығу қарулары, кіші калибрлі винтовка мен олардың патрондарын
сақтауға арналған арнайы жабдықталған бөлме. (Қару - жарақ бөлмесі).
3. Атыс тирі.
4. Саптық дайындық сабағы мен ату тәсілдері және ережелерін практикалық
жағынан оқып үйренуге арналған алаң (жүк көлігінің кузовының макеті).
5. Сақшы міндеттерін практикалық жағынан оқып үйренуге арналған орын.
6. Тәулік кезекші міндеттерін практикалық жағынан оқып үйренуге арналған
орын.
7. Кедергілер алаңы (жолағы). Денешынықтыру қалашығы.
8. Тактикалық дайындық сабағын жүргізетін алаң.
Жастарды әскери-патриоттық жағынынан тәрбиелеумен байланысты іс-
шараларды өткізу үшін әр оқу орны мен орта мектептерде әскери атақ мұражайы
немесе бөлмесі болуы керек.
Атыс тирі. Тир – кіші калибрлі винтовкалардан нысананы атуға арналған
арнайы жабдықталған құрылыс немесе жер участкесі. Оның алдыңғы жағы оқ
қағармен және толқынмен, ал бүйірлері оқтың тирдан тыс жерге ұшып кетуіне
кедергі келтіретін валдар немесе қабырғалармен жабдықталған. Тир ашық,
жартылай жабық және жабық болуы мүмкін.
Атыс тирін салған және пайдаланған уақытта атыс өткізу кезінде
қауіпсіздік шаралары жөніндегі негізгі талаптарды басшылыққа алу қажет.
Атыс тирі қоршаған ортаға толық қауіпсіздікті қамтамасыз ететіндей және
адамдар мен жан-жануарлардың атыс аймағына кіріп кету мүмкіндігін
болдырмайтындай салыну керек. Атыс тирінде атыс жүргізетін аймақ пен атуды
дайындайтын орын болуы шарт. Атыс жүргізу аймағында бастапқы жағдай мен
атуды бастау шебі жақсы көрінетін сызықтармен және тиісті жазбалары бар
нұсқаулармен белгіленеді. Атуды бастау шебінде атқыштарға арналған төсемдер
мен атуға, тіреліп жатуға арналған тіреулер, құм немесе үгінді салынған
қапшықтар болуы керек [10, 11б.].
Саптық дайындық бойынша сабақтарға арналған алаң (жүк көлігінің
кузовының макеті).
Саптық дайындық бойынша өткізілетін барлық сабақтар арнайы
жабдықталған алаңдарда жүргізіледі. Ол оқу ғимараты аймағы шеңберінде
жабдықталады, тегіс және асфальт немесе бетон төселген болуы керек, оған ақ
сырмен нақты белгілер түсіріледі.
Алаң периметрі бойынша 80 см. жүргізілген сызықтар саптық адымды
дұрыстауға арналған және оның жалпақтығына сәйкес болады.
Алаң периметрі бойынша салынған шеңберлер оқытушылардың саптық
тұрысты дұрыстауына және орындағы бұрылыстарға арналған. Шеңберді төртке
бөлу АӘД оқытушы-ұйымдастырушысына орындағы бұрылыстан соң аяқты дұрыс
қоюды бақылауға мүмкіндік береді, аяқ басы фронт сызығы бойынша өкше еніне
қарай түзелуі керек.
4,4 мүлке шаршылар қозғалыстағы бұрылыстарды реттеуге арналған. 48 м.
немесе 60 қадам саптық дайындық бойынша сабаққа арналған алаң периметрі АӘД
оқытушы-ұйымдастырушысына оқушылардың саптық адымдағы қозғалыс жылдамдығын
бағалауға мүмкіндік береді (ҚР Қарулы Күштерінің басқа да әскерлері мен
әскери құрылымдарының саптық жарғысының талаптарына сәйкес қозғалыс
жылдамдығы минутына 110-120 қадам).
Көрнекілік үшін алаң периметрі бойынша 70х150 см. көлемінде қалқандар
орнатылады, онда негізгі саптық тәсілдер бейнеленеді: қарумен және қарусыз
саптық тұрыс, орнынан және қозғалыстағы бұрылу, саптық адыммен қозғалу,
орнынан және қозғалыстағы әскери ізет ету. Сабаққа арналған алаң
оқытушылардың бір сыныбымен сабақ өткізуге есептелуі керек. Сонымен қатар
машиналар жанындағы саптық дайындықты өтуге арналған жүк машинасының
кузовының макетін орналастыру қажет.
Сақшы міндеттерін практикалық жағынан оқып-үйренуге арналған алаң.
Орын қарауыл мен сақшының күзет орнында туындаған түрлі жағдайдағы
практикалық әрекетін игеру үшін оқу орнының ауласында жабдықталады және
оған келесі элементтер кіреді:
– шарбақпен (ағаш немесе басқа) қоршалған қорғалатын нысан (қабырға,
қосалқы үй-жайдың кіре берісі пайдаланыла алады);
– автоматтан түрегеліп тұрып атуға арналған окоп (құрлықтағы әскердің
ұрыс жарғысы талаптарына сәйкес жабдықталады). Бұл жаттығу орнында
сақшының әуе дабылы, күзет орнына шабуыл жасау және т.б. кездегі
әрекеті жаттықтырылады;
– қаруды оқтау және оғын алуға арналған орын, оқ қағар макетімен
жабдықталады, ол бағаналарға жерден 30 см. биіктікте орнатылады;
– күзет орнына келетін немесе кузет орнынан кететін қарауыл ауысымын
сапқа тұрғызуға арналған орында қарауылдар құруды оқтап және оғын алуға
жаттығады;
– өрт сөндіру құралдары: өрт сөндіргіш, құмы бар жәшік, суы бар бөшке,
шелек және құралдар (күректер, балталар, ломдар);
– қорғалатын нысан қасында күзет орнында өрттің туындауын елестетуге
арналған орын жабдықталады (кесілген металл бөшке немесе металл жәшік
пайдаланылады);
– қорғалатын нысан тіреушісі сыртында Тыйым салынған аймақ сызығы
белгіленеді, ол үшін Тыйым салу аймағы шекарасы деген жазуы бар
тақтайша орнатылады. Осы оқу орнында сақшының бөгде адамның (бұзушының)
бекетке немесе тыйым салынған аймаққа жақындаған кездегі бекетке (тыйым
салынған аймақ шекарасынан өтіп кету) қорғалатын нысан (пост) аймағына
өтіп кету кезіндегі және сақшыға немесе ол күзететін нысанаға шын
мәнінде шабуыл жасаған кездегі әрекетті жаттықтырады [11, 4б.].
Осы мақсатта нысана орнатылады:
№8 бойлық фигура – тыйым салынған аймақ сызығы сыртында (тыйым
салынған аймаққа жақындаған адам); №6 – кеуделік фигура тыйым салынған
аймақта (тыйым салынған шекарасынан өтіп кеткен бұзушы).
№8 бойлық фигура – күзетілетін нысан аймағында постқа өтіп кеткен
бұзушы.
Осы жаттығу орнында ротаға тікелей бастықтар келген кездегі, дабыл
немесе өрт болған жағдайда, телефон бойынша баяндалғанда, басқа ротаның
әскери қызметкерлері келгенде, бос ауысымның практикалық әрекеттері
тәуліктік кезекшісін рота бойынша кезекшіге шақырғанда, қару мен рота
мүлкін сақтауды қамтамасыз ету, рота орналасуынан шығару кезіндегі
тәуліктік кезекшінің практикалық әрекеттері жаттықтырылады.
Дене шынықтыру қалашығы (гимнастикалық қалашық). Ол стадионның
ауласында немесе мектеп ауласында орналастырылады. Металдан немесе ағаштан
жасалған биіктігі 6 метрлік құрылғы, оған төрт саты, 6 өрмелеп шығуға
арналған арқан; әр түрлі биіктіктегі турниктер, бөренелер 5-6 оқушы бірден
жұмыс істеуге есептелген. Гимнастикалық снарядтар (ат, кіші ат), ұзындыққа,
биіктікке секіруге арналған орындар, гимнастикалық қабыорға (биіктігі 2,5
м., ені 5 м.), гимнастикалық орындықтармен (биіктігі 35 см) жабдықталуы
керек [12, 114б.].
Тактикалық сабақ жүргізуге арналған алаң.
Бұл алаң жақын оқу-дала жиындарын өткізетін жерге жақын болады. Бұл
алаңда төмендегі сабақ түрлерін оқып үйренуге арналған оқулық құралдар
орналастырылады. Сарбаздың соғыс кезіндегі іс- әрекеті, түрлі қиындықтағы
кедергілерден өту, мина жарылатын, жарылмайтын кедергілер, инженерлік
кедергілер, әр түрлі жағдайда уланған аймақтар, көрсетілген жазулар, сымнан
жасалған қоршаулар.
Атыс ұясын дайындау, жатып атуға арналған оқпана, бақылаушы сарбазға
арналған орын, сарбаз (бөлімше) шабуылда бөлімшеге арналған оқпаналар,
траншеялар, инженерлік кедергілер, өтуге арналған, сарбаз (бөлімше)
қорғаныста бөлімшенің тірек нүктесі [13, 73б.].
1.2 Мектепте патриоттық тәрбие берудің бағыттары және тиімді жолдары
Бүгінгі жас ұрпақ – болашақ Қазақстан азаматы. Олар өзімізді қоршаған
ірі өркениет орталықтарын, түрлі мәдениетті меңгеріп, өзін сыйлата алатын,
рухани дүниесі бай, интеллект деңгейі жоғары, білімді де білікті жахандану
заманына сай болуы шарт.
Бастауыш мектепте тәрбие жұмысын жан-жақты ұйымдастыра отырып,
оқушыларды тәрбиелеу болашақ қоғам мүддесі үшін еңбектене алатын. Отанын
сүйетін, нағыз патриот тұлға етіп даярлауға бағытталады.
Жалпы білім беретін мектеп оқушыларын патриотизмге тәрбиелеу
мәселелерін зерттеген ғалымдардың еңбектерінің қорытындылары мен тікелей
мектеп практикасындағы мұғалімдердің іс-тәжірибелерінің қорытындыларына
сүиене отырып, біз мектептегі патриотизмге тәрбиелеу – оқушылардың нақты іс-
әрекеті, мінез-кұлқын ұйымдастыру, оған бағыт беруді негізге алу қажет деп
шештік. Патриотизмге тәрбиелеу үрдісінің танымдық мәнін естен шығаруға
болмайды, бірақ ол әрбір оқушыда патриоттық сана, патриоттық сезім
қалыптастырудан бастау алғанда ғана тиімді болмақ.
Мектеп оқушыларына патриоттық тәрбие берудің іс тәжірибелерін
зерттеушілер олардың әдістері, формалары мен мазмұнын анықтаған
(С.Ешімханов, С.Иманбаева, Л.Сейдахметова, т.б.) ғалымдардың еңбектеріне
сүйене отырып, патриоттық тәрбиені қалыптастырудың төмендегідей бағыттарын
белгіледік:
1. Патриоттық білім.
2. Патриоттық сана.
3. Патриоттық іс-әрекет.
Қазіргі қоғамның әлеуметтік сұранысын мектепке қойып отырған талап
тұрғысынан қарастырғанда, патриоттық білім беру маңызды мәселе болып отыр.
Патриоттық білім ол қоғамда білімнің тез және шапшаң қарқынмен дамуына
байланысты туындауда. Өйткені оқушылардың мектепте алған білімдерімен
шектеліп қалуына болмайды.
Әр оқушы білімді өздігінен ізденіп, ғылыми және техникалық
ақпараттардың ағымына бағдар ұстау дағдысын қалыптастыру қажет. Бұл
патриоттық білім үрдісін оқушы тұлғасын қалыптастыруға бағыттау үшін қажет.
Патриоттық білім - оқушылардың іс-әрекет тәсілдерді меңгеруі мен
білім алуы, іскерлік пен дағдыны игеруге даярлау.
Патриоттық білім қасиеттілігі осы заманда ақпараттық алмасу үлгісінің
қарқындығымен байланысты.
Ал Ақпараттандыру – бір адамзат өмірінің барлық жағына акыл-ой,
қызметтің интеллектілік құндылығы мен ықпал етушілік дәрежесінің артуына
байланысты туатын объективтік үрдіс. Осыған орай білімді ақпараттандыру
бүгінде оқушылардың жан-жақты дамуының басты шарты болып табылады. Бүгінгі
таңда білімді ақпараттандыру нарықтық қарым-қатынас жағдайында оқушыларды
өмірге жан-жақты даярлауды талап етеді.
Патриоттық білім тұлғаны жан-жақты дамыту, патриоттық сана мен сезім
қалыптастыру үрдісі ретінде қарастырамыз. Қазақстандық патриотизм өткен
замандағы қоғам құндылықтары: тұлға, отбасы, білім, еңбек, Отан. Жер
бетіндегі бейбітшілік, Бүгінгі таңдағы патриоттық тәрбие жекелеген
бағыттарға ғана емес, қоғам құндылықтарына қарай бағыт ұстайды. Өнткені
патриоттық сезімнің басты нысанасы – Отан, оның мазмұны: туған жер,
табиғат, дін, тіл, дәстүр, тарих, әдебиет, өнер. Олар жеке тұлғаны ерекше
жылылық, сүйіспеншілік сезіміне баулып, патриоттық сезімнің қайнар көзі
болады. Ал Қазақстандық патриотизм дегеніміз - Қазақстанда тұратын барлық
ұлт өкілдері, яғни қазақстандықтардың Отанымызға, елімізге, жерімізге деген
сүйіспеншілігі. Әрине, Отанды сүю - әркімнің сана-сезіміне байланысты,
қасиетті сезім, Бұл сезім әркімді, әр кезеңде (яғни әртүрлі жаста) оянып,
кейін кәмелетке келгенде біржола буыны қатып, тәжірибемен, жаспен,
уақытпен, біліммен, қоршаған ортаның ықпалымен, мемлекеттік және қоғамдық,
әлеуметтік институттардың әсерімен қалыптасады деп көрсетеді Ә.Калмырзаев.
Отанға деген сүйіспеншілік, туған жерге құрмет, патриотизм - тұлғаның
дамуындағы ең жоғарғы деңгейді сипаттайтын аса маңызды рухани игіліктердің
бірі. Ол адамның Отан игілігі үшін қызмет етуінен, қажет болса, сол мақсат
жолында ғұмырын құрбандыққа шалуға дейін баруынан көрінеді.
Біз баршаға мүмкіндік беретін қоғам: әрбір адамның жеке басы мен
бостандығын құрметтейтін, өзіне-өзі қызмет етуге жағдайы жоқ жандарды
қамқорлыққа бөлейтін, қандай еңбекті болса да қадірлейтін, ана мен баланы
қорғайтын, зейнеткерлерге қамқор болатын, ардагерлер мен отан қорғаушыларды
ардақ тұтатын қоғам құруды аяқтауға тиіспіз. Бұл - Қазақстанның шынайы
патриоттарының басты ісі. Сондай - ақ қазақстандық патриотизмді еліміздің
әрбір азаматының санасына сіңіру - кезек күттірмейтін мәселе. Ұлтына,
нәсіліне, сенімі мен нанымына, саяси көзқарасы мен ұстанған бағыт-
бағдарына, т.б. ерекшеліктеріне қарамастан, Республикамыздың әрбір азаматы
өзі өмір сүріп, ауасын жұтып, игілігін пайдаланып отырған мемлекеттін
Туған елім, Отаным деп тануы қажет. Мемлекетке есімін беріп отырған
ұлттың салт-дәстүріне құрметпен қарау, оның тілі мен дінін сыйлау,
заңдарына бағыну, рәміздерін ардақтап, жетістіктеріне шаттану – қоғамның
әрбір мүшесінің басты міндеті. Патриоттық сезімнің түрлері 1 сызбада
берілген.
Патриоттық сана – сабақта және сабақтан тыс іс-шараларда Отанды сүю.
Елін қорғауға байланысты басты ұғымдарды ашып көрсету арқылы қалыптасады.
Елімізде болып жатқан шын мәніндегі тарихи өзгерістер, ұлттық сана-
сезімнің өсуі, ұлт арқылы қатынастар үрдісі Отанымыздың ортақ тағдыры үшін
жауапкершілікті сезінетін патриоттар тәрбиелеуді ерекше талап етеді. Осыған
байланысты мектеп ұжымдарының жас ұрпақтың патриоттық санасын қалыптастыру
үрдісіндегі іс-әрекетіне қажетті, адамгершілік ұстанымдар мен тұжырымдардың
мәндарін тереңірек анықтау қажет.
Қазіргі қоғамдағы патриоттық сана екі топтан тұратын біртұтас жүйе
ретінде беріледі:
1. Оқушылардың сана-сезімін өз ұлтының мәдениеті мен ана тілін
меңгеру негізінде дамыту.
2. Әлемдік өркениет жетістіктерін, жалпы адамдық қасиеттер жүйесін
меңгеру негізінде дамыту: яғни оқушылардың өз халқының тарихы мен мәдени
дәстүрлерін үйрену, интеллектуалды және эмоционалды дамуы, сондай-ақ әлем
халықтары мәдениетінің дамуындағы бір-біріне ықпалы туралы түсінігін
қалыптастыру.
Сурет 2 Патриоттық сезім
Бастауыш сыныпта патрйоттық сананың негізгі жүйесін мына ретте
қалыптастыруға болады:
1. Қазақстан Республккасының мемлекеттік рәміздерін құрметтеуге
үйрету.
2. Ұлттық дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды дамыту.
3. Батыр, қаһарман, елжанды азаматтардың ерлігін үлгі ете отырып,
отаншыл, ұлтжанды, намысшыл, ұлттық тілді меңгерген, тарихын білетін
патриот тұлға тәрбиелеу.
Мемлекеттік рәміздер Ту, Елтаңба, Әнұранда халқымыздың өткен өмір
тарихы, бүгінгі игілікті істері айшықталған. Осы Мемлекеттік рәміздерден
басталған тәрбие тұлғалардың қоғамдық бағыт-бағдарын анықтайды,
адамгершілік құндылықтарын қалыптастырады, әлеуметтік белсенділігін
жоғарылатып, өз іс-әрекеттеріне жауапкершілігін арттырады және Отан игілігі
жолында қызмет етуге ұмтылдырады. Сондай-ақ қазақ халқының озық гуманистік
құндылықтары негізінде жалпы ұлтжандылыққа, еуразияшылдыққа, қазақстандық
патриотизмге, отансүйгіштікке, жастарды ашық пікір таласқа, сөз
бостандығына тәрбиелейді.
Баланың әрбір даму кезеңінде жетекші іс-әрекеті болады, мұндай іс-
әрекет өзінің мақсаттары, мотивтері және орындалу тәсілдерімен сипатталады.
Патриоттық іс-әрекет – тұлғаның мұқтаждарын қанағаттандыру мен таным
немесе психикалық үрдістерін қалыптастыруға бағытталған іс-әрекет.
Таным психикалық процестердің (түйсік, қабылдау, зейін, ойлау,
сөйлеу, т.б.) дамуымен бірге баланың психикалық қасиеттері: қабілет,
бейімділік, мінез қалыптаса бастайды. Іс-әрекет үрдісінде әртүрлі
қиыншылықтарды жеңу үшін жеке адамда шешімділік, өзін ұстай білу, батылдық,
табандылық, төзімділік сияқты ерік қасиеттері пайда болады.
Әр елдің болашағы сол халықтың білім, ғылым деңгейімен
анықталғандықтан, оқу жүйесін неғұрлым тиімді құра білу қажеттілігі қай
кезеңде де өзекті мәселе болып қалмақ.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында әр баланың жеке
қабілетіне қарай интеллектуалдық дамуы, жеке адамның патриоттық сезімін,
Отанға деген сүйіспеншілігін дамыту мәселелері мемлекеттің білім саясатының
басты үста-нымы екендігі атап көрсетілген. Бұдан өкімет саясатының
Қазақстандағы білім ісін әлемдік білім кеңістігімен үйлесімді дамуын
көздейтіндігі байқалады.
Оқушыларға сабақтың мәні мен мазмұнын анықтау, оның тиімділігін
арттыру Я.А.Коменский еңбектерінен бастау алып, бүгінгі күнге дейін
көкейтесті мәселе болып отыр. Білім беруді ізгілендіру барысында жеке
тұлғаны дамыту, патриоттық сезімін ояту бірінші орынға қойылды. Ресей
ғалымдарының Л.В.Занков, Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов, С.В.Иванов,
И.Н.Казанцев, В.А.Онишук, М.И.Махмутов, И.Я.Лернер, Т.В.Кудрявцев т.б.
түжырымды ұсыныстары оқушылардың танымдық дербестігін қапыптастыр болды.
Жоғарғы буын оқушыларын шығармашылыққа баулу үрдісін ұйымдастыру
арқылы патриоттық тәрбие беру мәселелерін әдіскер-ғалымдар С.Жиенбаев,
Ғ.Бегалиев, Ә.Қоңыратбаев, зерттеуші-ғалымдар С.Рахметова, Т.Әбдікәрімова,
Б.Т.Қабатай, К.Бозжанова, Х.Арғынов, Ғ.Сүлейменов т.б. өз еңбектерінде
қарастырған.
Білім мен тәрбие беру процесіндегі күрделі өзгерістердің нәтижесінде
оқулықтар мазмұны қайта қаралып, жаңаша тұрғыда толықтырылып жазылды.
Оқу бағдарламаларын, оқулықтарды, оқу-әдістемелік құралдарын зерделеп
шықсақ қазақ тілі, ана тілі, дүниетану, әдеп, музыка, бейнелеу өнері
сабақтарында халықтық педагогиканы негізге ала отырып, патриоттық тәрбие
беру жағына назар аударылған.
Әскери пәрмендерді оқытудың мазмұнында ерекше орын алатын – ана тілі.
Ана тілін үйрету – сөздерді түсініп, меңгеріп оқу, жаттау, тіл заңдарын
білу, сонымен қатар, бала, Отан туралы ұғым, туған жер, атамекен туралы
мәлімет, тарихи тұлғалармен танысып, ата дәстүрін меңгереді.
Бүгінгі сабақтарда жаңа технологиямен оқыту, яғни сын тұрғысынан
ойлауды пайдаланудың маңызы зор. Сын тұрғысынан ойлау – өз алдына
сұрақтарға жауап іздеп, жан-жақты пікірлесіп, талдау жасау. Яғни, оқушы
санасын сол тақырыпқа байланысты ояту, ой шақыру, ойын тұжырымдау,
жанындағы оқушымен пікір алысу, топтасу және салыстыру. Басты мақсат –
оқушыларды қауымдасып жұмыс істеуге жетелейді, оқушылардың қызығушылығын
оятады.
Оқушылардың танымдық қабілетін арттыру, Отанын, елін сүюге тәрбиелеу,
азаматтық борышын сезінуге баулу мақсатында бастауыш сынып оқулығынан орын
алған көптеген материалдарды меңгертудің, оқу сабағының басқа сабақтармен
байланысын іске асырудың бірнеше тәсілі бар. Мысалы 3-сынып оқулығындағы
Б.Ысқақовтың Сенің Отаның өлеңін диафильмдер, үнтаспалар, Қазақстанның
картасын, Қазақстандағы облыстардың экономикасы мен мәдени тұрмысын
бейнелейтін суреттер, альбомдар қолдана отырып, сабақты өте қызықты етіп
өткізуге болады.
Сабақтың негізгі тақырыбы Отан болғандықтан мұғалім республикамыздың
байлығын – Балқаш пен Жезқазған мысын, Қарағандының көмірін, Теміртаудың
болатын, Ембінің мұнайын әңгімелеп, қосымша материалдарды пайдалану арқылы
мағлұмат беру оқушылардың танымын кеңейте түседі. Оқушыларға өздері білетін
өңдірістерді, жер байлығын айтқызу да артық емес. Тақырып ауқымын осылай
кеңейте түскен сайын оқушылардың туған елі, жері туралы түсініктері
тереңдей түспек. Мұның өзі жастардың туған өлкенің жарқын болашағына деген
мақтаныш сезімін күшейтеді.
Ана тілі сабағында мұғалім мәтіндердің көмегімен сабақ барысында
бастауыш сынып оқушыларына өмірдегі ерлік, батырлық, Отан үшін еңбек ету,
қызмет жасау, Елді қорғауға дайын болу туралы түсініктер беріп, оқушыларды
отаншылдыққа тәрбиелеп, патриоттық сезімдерін қалыптастырады.
Оқушыларға патриоттық тәрбие беруде мәтіндердің маңызы зор. Мәтіндегі
кейіпкерлердің ұнамдысы да, ұнамсызы да оқушы санасына әсер етеді. Сезімін
билеп әр түрлі күйге бөлейді. Оқушыларға ұлтжандылық әсер етіп, сезімін
оятуы мәтін мазмұнын, кейіпкер іс-әрекеттерін толық түсінген жағдайда ғана
нәтижелі болады.
Әрине, оны қамтамасыз ету – мұғалімнің міндеті.
Ағартушы ұстаз - педагог Ыбырай Алтынсарин: Мұғалім балалар мен
істес болады: егер олар нәрсені түсінбесе, онда мүғалім шәкірттерді
кінәламай, оларға дұрыс түсіндіре алмағаны үшін өзін-өзі кінәлауы керек.
Мұғалім балалармен сөйлескенде ашуланбай, күйгелектенбей, сабырлылықпен
сөйлеп, шұбалаңқы сөздер мен керексіз терминдерді қолданбастан, әрбір затты
ықыласпен, қарапайым тілмен түсіндіруі керек,– деп ұстаздың бала алдында
биіктен көрінетін тұлға болу керектігін ескертеді.
Ұлт ұстазының бұл пікірі бастауыш сынып мұғаліміне тікелей қатысты.
Ал, бүгінгі таңдағы әлемнің жетекші елдерінің көпшілігінің білім беру
жүйесі білім берудің мақсатын, мазмұны мен технологияларын оның нәтижесіне
қарап бағалайтын болды. Педагогикалық қоғамдастықтың алдында білім берудің
жаңа моделін құрудың, сынақтан өткізу мен енгізудің ауқымды міндеттері тұр,
оның жүйесінің негізгі ұстанымдары Қазақстан Республикасының 2015 жылға
дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында көрсетілген.
Оқу үрдісін жандандыруда оқушылардың білім сапалық деңгейін, ынтасын,
белсенділігін арттыру үшін сабақ барысында жаңа педагогикалық
технологияларды қолданып, ізденістер жүргізуде. Әдіс-тәсілдерді мұғалім
шеберлігі арқылы оқушы қабілетіне, қабылдау деңгейіне қарай іріктеп
қолданады, тиімді жақтарын жетілдіре түседі. Көрнекті педагог
В.А.Сухомлинский: Сабақ жас өспірімдердің интеллектуалды өміріне құр ғана
сабақ болып қоймас үшін ол қызықты болуы шарт. Осыған қол жеткізгенде ғана
мектеп жас өспірімдер үшін рухани өмірдің тілеген ошағына, мұғалім осы
ошақтың құрметті иесі мен сақтаушысына айналады, – деп айтқан болатын.
Қызықты сабақтар мұғалімнің ашқан жаңалығы, өзіндік қолтаңбасы, әдістемелік
ізденісі, қолданған әдіс-тәсілдері арқылы ерекшеленіп, оқушы жүрегінен орын
алады.
1.3 БӘД пәнінің басқа пәндерімен байланысы
Бастапқы әскери дайындық және дене тәрбиесі пәндері бірін-бірі
толықтырып тұрады. Дене шынықтыру сабақтарын саптық дайындықсыз өткізу
мүмкін емес, себебі ол гимнастиканың негізі болып табылады. Ол өз негізінде
өмірдің қауіпсіздік негіздері пәнімен қосыла, болашақ бастауыш әскери
дайындық пәнінің негізін қалайды. Ал, БӘД пәні жастарды болашақ Отан
қорғауға дайын болуға, патриотизмге тәрбиелейді десек, ол мақсатқа дене
тәрбиесіз жету мүмкін емес. Өскелең ұрпақты осындай биік мақсаттарға
жетелеу үшін 1-сыныптан бастап париотизмге, Отанын, елін сүюге тәрбиелеу
мектептің негізгі міндеті. Жыл сайын мектептерде БӘД пәнін бастау жайлы
бұйрық жүйелі түрде беріледі, осы бұйрықта аудандық әскери комиссариаттың
ұсынысымен: Дене шынықтыру сабақтарындағы саптық пәндер ҚР Әскери
жарлықтарының талаптарына сай берілсін, - деген сөздер айғақтайды, яғни
саптық пәрмендерді, әскери терминологияны жүйелі оқушылар санасына жас
кезінен енгізу болып табылады. Бұдан шығатын қорытынды: бұл екі пән егіз
және оларды қатар алып жүру мұғалім үшін үлкен парыз.
ҚР Жоғарғы Бас Қолбасшысы еліміздің Президенті Н.Ә. Назарбаевтың
Қазақстан-2030 даму бағдарламасындағы негізгі жеті даму саласында бірінші
болып ұлттық қауіпсіздік тұрғаны бәрімізге мәлім.
Ал, егеменді ел тірегі Қарулы Күштер болса, сол Қарулы Күштерге
жастарды мектеп табалдырығынан даярлайтын БӘД пәні болып табылады.
Қысқа мерзім ішінде қазіргі қаруды меңгеру, тәуелсіз
демократиялық Отанымызға лайықты қорғаушы болу күрделі іс, сондықтан әрбір
жасөспірім мектеп табалдырығынан бастап өзін әскери қызметке дайындауы, өз
Отаны – Қазақстан Республикасы мен оның халқы алдындағы азаматтық
жауапкершілікті кәміл ұғынуы тиіс [14, 400б.].
БӘД пәнінен әдістемеілк жұмыс басқа пәндермен салыстырғанда қатаң
түрде жүйеге келтірілген. Оған себеп: бұрынғы Кеңестер Одағы кезінен
жинақталған мол тәжірибелік қор. Бірен-саран тақырыптар идеологиялық
тұрғыдан мәнін жоғалтқаны болмаса, әдістемелік нұсқаулықтар жетерлік. Ал,
саяси мәні жоғалған тақырыптар бағдарламадан алынып тасталынған. Тек, осы
әдістемелердің қазақ тіліне баламалануы уақыт еншісінде. Ал, ай сайын
өтілетін аудандық семинарларда 4-5 ашық сабақ өтіліп, талданады. Мұндай
белсенділік басқа ешбір пән бірлестіктерінде жоқ. Мұның бәрі, әрине, БӘД
пәнінің ерекше мемлекеттік статусында, әскери қатаң тәртіптің арқасында деп
түсінген жөн. Әдістемелік кеңестердің, жас мамандарға берер пайдасы орасан
зор.
Оқу-әдістемелік жұмыстарды жетілдіру үшін мынадай ұсыныстар айтар
едік:
1. Мектептерді оқу-жаттығу қаруларымен жабдықтауды жеделдету.
2. Мектептердегі тозығы жеткен, істен шыққан диапроекторларды жаңа
бейнемагнитофон, теледидармен ауыстыру. Ал, саяси мәні жоғалған
диафильмдердің орнына жаңадан оқу-әдістемелік бейне-таспалар жазып, тарату,
көбейту.
Әрине, мұның бәрі мемлекетіміздің экономикалық-әлеуметтік жағдайына
байланысты екенін түсінеміз. Бастапқы әскери дайындық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
1 Әскери-патриоттық тәрбие жүйесі 6
1.1Бастапқы әскери дайындық пәнінің патриоттық тәрбие берудегі рөлі 8
1.2Мектепте патриоттық тәрбие берудің бағыттары және тиімді жолдары 14
1.3БӘД пәнінің басқа пәндерімен байланысы 20
1.4Патриоттық тәрбие берудегі сыныптан тыс әскери-патриоттық
іс-шаралар 24
1.5Патриоттық тәрбие беруде мемлекеттік рәміздердің маңызы 26
2 Қазақстандықтар ерлігі үлгісінде оқушыларды патриоттық сезімге
тәрбиелеу 32
2.1Оқушыларды патриоттық рухта тәрбиелеудегі ұлттық тарихымыздың
алатын орны 32
2.2Ұлы Отан соғысындағы қазақстандықтар ерлігі – оқушылар
патриоттығын жетілдірудің алғышарты 39
2.3Оқушы жастарға патриоттық тәрбие берудегі алғышарттар 41
3 Оқушылардың бойында патриоттық тәрбиені қалыптастырудағы зерттеу
жұмысы 54
Қорытынды 60
Әдебиеттер тізімі 61
Қосымша А 64
Кіріспе
Зерттеудің көкейтестілігі.
Патриоттық тәрбие беру оқушының Отанға деген саналы көзқарасын
қалыптастыру деген сөз. Мектептегі алғашқы әскери дайындық пәні Отанымыздың
саналы және белсенді күрескерлерін тәрбиелеуге, оларды еліміздің игілігіне
жанқиярлықпен еңбек етуге деген көзқарасын қалыптастыруда шешуші рөлге ие.
Әр жасжігіт, бойжеткен қыз еліміздің келешегі жолында табанды күрескер
болуы керек екенін тебірене сезінуі тиіс. Елжанды, ұлтжанды, ержүрек
күрескерлерді тәрбиелеудің негізі мектепте және патриоттық клубтар әскери
мектептерде қаланады.
Зерттеудің мақсаты. Патриоттық тәрбиеге байлансты педогогикалық
маңызы бар ой–пікірлерді айқындау және жүйелеу, соның негізінде оларды
жоғарғы сынып оқушыларының сыныптан тыс іс-әрекеттерінде пайдаланудың
қажетті амал-жолдарын анықтау.
Зерттеу объектісі. Жалпы білім беретін орта мектептердегі оқушылардың
патриоттық тәрбиесі.
Зерттеу пәні. Жоғарғы сынып оқушыларына патриоттық тәрбие беру
процесін тиімді пайдаланудың жағдайлары.
Зерттеудің базасы:
Тәжірибелік-эксперименттік жұмыс Өскемен қаласының №27 орта
мектебінде өткізілді.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер оқу орындарында оқушыларға педагогика
негізінде патриоттық тәрбие берудің ерекшеліктерін анықтап, жыл бойы әскери-
партиоттық шаралар өткізсе, онда оқушыларға патриоттық тәрбие берудің
тиімділігі артады.
Зерттеу міндеттері:
1. Патриоттық тәрбиенің әлеуметтік-педагогикалық мәнін, мазмұнын,
жүйесін анықтау.
2. Оқушыларға патриоттық тәрбие беруде қазақстандық патриотизм мен
ұлттық патриотизм ерекшеліктерін көрсету, мәнін ашу.
3. Педагогика негізінде оқушыларға патриоттық тәрбие берудің
әдістемесін жасап, оның тиімділігін эксперимент жүзінде тексеру.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негізі болып жеке адамды
дамытудың философиялық – психологиялық қағидалары, іс- әрекет теориясы,
тәрбие процесінің мәні, құрылысы мен заңдылықтары туралы теориялық –
педогогикалық қағидалары, оның жеке адамды қалыптастырудағы рөлі,
оқушылардың патриоттық тәрбие проблемасына байланысты жазылған болып
саналады.
Зерттеу әдістері: зерттеу проблемасы бойынша философиялық,
педагогикалық, психологиялық, әдебиеттану, әдістемелік әдебиеттерге талдау
жасау; мектеп бағдарламалары мен оқулықтарын, оқу құралдарын зерттеп,
қорыту; сауалнамалар жүргізу, сұрақ-жауап алу, педагогикалық материалдарды
саралап жөндеу.
Патриотизм ұғымы азаматтардың қоғамдық өмірдің саяси құрылыма және
басқада компанентеріне деген идеалогиялық қарым қатынасын білдіреді. Әр бір
адам осы бір жоғары да ізгілікті сезімді әр түрлі түсінетіні белгілі:
біреулер бұл ұғымды өз отбасы, істеп жүрген жұмысы, туып өскен және мекен
ететін жері мен астастырса, ал екінші біреулер үшін бұл мемелекет, ел,
қоғам, қоршаған ортаны тұтасымен қамтитын аса кең мағыналы ұғым.
Патриотизмнің мазмұнына мыналарды жатқызған жөн: адамның өзі туып-
өскен жеріне сүйіспеншілік сезімі; ана тіліне құрметпен қарау; Отан
мүдделеріне қамқорлық жасау; азаматтық сезімдердің көрніс беруі және Отанға
адалдықты сақтау, оның босандығы мен тәуелсіздігін қоғау; әлеументтік және
мәдени жетістіктерге деген мақтаныш; Отанның тарихи өткеніне және одан
қалған мұраларға, дәстүрлерге құрметпен қарау; өз еңбегін күш жігері мен
қабілеттерін Отанның гүлденуіне арнауға ұмтылу. Патриотизмнің мәні туралы
сөз еткенде, патриотизм идеялары бағзы замандардан – ақ қалыптасқанын және
бұл прогресшіл идеяларды игерудің патриоттық тәрбиеде маңызды мәні бар
екенін атап өткен жөн.
Жоғарыда айтылған пікірлерді қуаттай отырып, бізде патриоттық сезім
ұрпақтан-ұрпаққа тек мұра ретінде берілмейді, патриотизм - өз Отаннына,
туған жерге,елге сүйіспеншілік, ұлтына берілгендік, халық мүдделері үшін
құрбандық пен ерлік жолына даяр болу демекпіз.
Дегенмен жаңа тарихи – әлеументтік жағдайда патриотизм ұғымы жоғалып
кеткен жоқ. Егемендік пен тәуелсіздікке ие болу жағдайында Республика
Президентті Н.Ә.Назарбаев егеменді және тәуелсіз Қазақстан үшін жаңа
идеялогияның қажеттігін тұңғыш рет негіздеп, осы идеялогияның негізгі
идеяларын бөліп көрсетті. Президенттің айтуынша: Мемелекеттік идеялогия
деген сөздің ауқымы әлде қайда кең, мазмұны терең. Бұл идеялогияның басты
мақсаты- тәуелсіздігмізді баянды ету, мына шырғалаң мен дағдарыс кезеңінен
елді аман-есен алып өту, осыған дейінгі ғасырлар бойы жасалып келген рухани
байлықтарымыздың қайнарларын бұзбай, оны өрісі кең әлемдік өркениетке
ұлстыру болса, аса маңызды идеялогиялық міндет – Қазақстандық
Отансүйгіштікке тәрбиелеу әрбір азаматтың өзін-өзі айқын билеуін
қалыптастыру.
Яғни, көпұлтты Қазақстан халқы үшін отансүйгіштік сезімнің рухани
саладағы тату-тәтті тіршілік, азаматтық келісімге ғана емес, мемелекеттің
материалдық негізін нығайтуға да тікелей ықпалы бар. Отансүйгіштік рух –
қазақ елінің әлемнің өркеиетті елдер көшіне қосылып, дүниежүзілік
қауымдастықтан лайықты орын алуына мүмкіндік беретін бірден бір күш. Жалпы
Қазақстандық патриотизм дегеніміз - Қазақстан осында тұрып жатқан барлық
ұлттардың ұлттық Отаны дегеніргелі негізге сүйенген ұлттық патриотизмдердің
синтезі, қорытпасы. Н.Ә.Назарбаев:
Қазақстан – біздің отанымыз деген қарапайым ойды қоғамда орнықтыру
керек, мұның өзі үлкен ұғымды қамтйды. Сондықтан біздің ортақ үйімізде, ең
алдымен, достық пен келісім ахуалын ұстау, қай ұлттан болмасын, әр бір
азаматтың парызы. Айтпақшы, бізге қарағанда ұлттар мен халықтардың саны көп
оның үстіне өркендеп жатқан мемелекеттер әлемде аз емес. Оның үстіне
олардың патриотизмі ерекше дамыған, қоғамда мемелекеттік нышандарға
құрметпен қарау қалыптасқан. Мысалы, мектептерде сабақтың басталуы, ант
қабылдау, көптеген бұқаралық шаралар мемелекеттік жалауды көтерумен, ән
ұранды орындаумен өткізіледі - деп өте орынды атап көрсетті.
Жалпықазақстандық патриотизм тең құқықтық, өзара бірін-бірі байыту, ерлік,
өзара көмек,ортақ мақсаттар, мұраттар, ұлтық және жалпы адамзаттың
мүдделерді табиғи ұштастыру арқылы жақындасуға, ықпалдасуға саналы түрде
ұмтылу принцптері негізінде қазақ ұлттының республикадағы орыс, ұйғыр,
неміс және т.б. ұлттық қауымдастықтарымен өзара іс-қыймыл негізінде
қалыптасады.
Қазіргі жағдайда жалпы қазақстанды патриоттық тәрбиенің негізгі
бағыттары:
1. Егеменді және тәуелсіз Қазақстанның жаңа идеологиясын жасау.
2. Република азаматының осы жаңа идеологияны терең игеруі Қазақстан
Республикасын өзінің Отаны ретінде сезінуі.
3. Қоғамдық ұйымдар, әлеументтік және мемелекеттік құрылымдар тарапынан
патриоттық тәрбие жөніндегі жұмысты жүйелі жоспарлау және оның тиімділігін
бақылау.
4. Біртұтас републикалық халық шаруашылық кешенін құру, обылыстар мен
аудандар арасындағы өзара байланыстарды, Қазақ ұлттық қауымдастық
арасындағы өзара мәдени байланыстарды күшейту.
5. Жалпықазақстандық патриоттық тәрбие жақсы жолға қойылған ұжымдардың
тәрбиесін зерделеу және оны тарату.
6. Қоғамдық бірлестіктердің, партиялардың, мемелекеттік құрылымдардың,
электронды техниканың, баспасөздің және жалпықазақстандық патриоттық
тәрбиенің рөлін жетілдіру.
7. Әр бір азаматтың бойында Қазақстан Республикасының біртұтас халқы
жататындығы сана-сезімін тәрбиелеу, республика азаматының жалпыұлттық
сезімін тәрбиелеу.
8. Адамзаттың бойында Қазақстан республикасының эканомикалық, мәдени және
әскери қуатын нығайту, оның мүдделерін қорғауда жауапкершілік пен
патриоттық парыз сезімін қалыптастыру.
Патриотизм-әлеуметтік тарихи қалыптасқан сезім. Ол Отанға деген
сүйіспеншілік сезім, олай болса ол Отанға қызмет көрсетуден басталады.
1 Әскери-патриоттық тәрбие жүйесі
Осы тұжырымдаманы мазмұндау жастарды патриотизм мен Отанына
абыроймен қызмет етуге дайын болуға тәрбиелеуді біршама дербес жүйе
ретінде қарастыруды көздейді. Бұл, ең алдымен, әскери-патриоттық тәрбие
мақсатының, міндеттерінің, мазмұны мен принциптерінің практикада түрлі
буындарды, құрылымдарды, органдарды, осы қызметті жүзеге асыру жолдарының,
нысандарының, әдістері мен құралдарының бүкіл әралуандығын қамтитын
күрделі тармақталған жүйесі арқылы іске асырылады. Әскери-патриоттық жұмыс
жүйесі орнатылған немесе қалыптасқан тәртіпті, бастапқы ұжымнан, топтан
бастап жоғары басқару органдарына дейін оның барлық деңгейлеріндегі тәрбие
қызметінің мазмұнын көрсетеді. Жүйе әскери-патриоттық тәрбиеге әсер ететін
барлық факторларды практикада кешенді есепке алуды қамтамасыз етуге,
қоғамның, мемлекеттің мүддесінде, Қарулы Күштерді нығайтуда олардың
міндеттерін орындау процесінде тиімділікті арттыруға ықпал ететін қажетті
жағдайлар мен механизмдерді жасауға арналған. Тәрбиенің осы бағытының
бүкіл жүйесін ұйымдастыруды, оның жұмыс істеуін және оның тиімділігі мен
түпкілікті нәтижелерін бақылауды қамтамасыз ететін негізгі институт
мемлекет болып табы- лады. Ол өскелең ұрпақты мектепке дейінгі және, ең ал-
дымен, бүкіл отбасы тәрбиесі, мектеп деңгейінде, кәсіптік білім алу
кезінде, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының деңгейінде,
министрліктерде, ведомстволарда және т.б. жерлерде тәрбиелеу процесін
ұйымдастырады. Жастардың әскери-патриоттық тәрбиесі - бұл мемлекет
саясатының ұзақ мерзімді бағыттарының бірі [1, 4б.].
Әскери-патриоттықтәрбиежүйесі мыналарды қамтиды:
1. Мектепке дейінгі балалар мекемелерінде, жалпы білім беру
мектептерінде, оқу орындарының басқа да түрлерінде тәрбие және оқу
процесінде әлеуметтік маңызды құндылықтарды, азаматтылық мен патриотизмді
қалыптастыру және дамыту.
а) Жалпы білім беру мектептерінің оқушыларында ерекше және төтенше
жағдайлардағы (оның ішінде бастауыш әскери дайындық және дене шынықтыру
сабақтарында, оқу-әскери жиындарда, жергілікті жағдайлар мен жалпы білім
беретін орта мектеп статусынан аспайтын оқу мекемесініңтипіне қарай әскери
және мемлекеттік қызметтің басқа да түрлері, әскери ойын түріндегі екі
жақгы тактикалық оқу, ұзақ жорықтар және т.б.) әрекеттерге дайындықты
қалыптастыру.
б) Жастар әскері қозғалысының шеңберінде жастар әскері
бірлестіктерінің Республикалық штабының басшылығымен әскери есептік
мамандықтар бойынша мамандарды (жас байланысшы, жас танкист, жас десантшы,
жас теңізші және т.б.) дайындау жөніндегі мамандандырылған орталықтарды
құру, онда оқушылар әскери қызметшілер мен запастағы офицерлер арасынан
алынған тәлімгерлердің басшылығымен өздерінің болашақ әскери мамандықтарын
зерделейтін болады.
2. Мемлекеттік және қоғамдық органдар мен ұйымдар, жергілікті
билікжәне басқару органдары, Қарулы Күштер, запастағы жауынгерлер,
ардагерлер ұйымдары мен бірлестіктері, құқыққорғау органдары мен ұйымдары,
кейбір қоғамдық қозғалыстар ұйымдастыратын және жүзеге асыратын жаппай
патриоттықжәне әскери-патриоттықжұмыс (патриоттықжәне әскери-патриоттық,
мәдени-тарихи және әскери-тарихи, әскери-техникалықжәне әскери-спорттық
және басқа да клубтар мен бірлестіктер, арнайы мектептер, курстар, түрлі
үйірмелер, спорт секциялары; кпубтар, болашақжауынгердің, офицердің оқу
пункттері; патриоттық жұмыс айлықтары мен күндері, іздеу қызметі, әскери-
спорттық ойындар, жорықтар және т.б.).
Бірінші топ, әскери-патриоттық тәрбие мазмұнының жалпы дамушы
компонентіне негізделген, ол жалпы патриоттық сипаттағы аса аумақты және
әралуан нысандарды қамтиды
Екінші топ, әскери-патриоттық тәрбие мазмұнының спецификасына
негізделген, ол онша әр алуан емес және үлкен әскери және әскери-
қолданбалы бағытпен сипатталады. Бұл негізінен практикалық сабақгар,
жұмыстар, түрлі ойындар мен т.б. түрінде жүргізілетін нысандар, атап
айтқанда, жасөспірімдер мен жастарды әскердің өмірімен және қызметімен,
әскери қызметшілер қызметінің және тұрмысының ерекшеліктерімен таныстыру
(әскери- техникалық үйірмелер, тактикалық оқу, әскери-спорттық ойындар,
спорттыңәскери-қолданбалы түрлері бойынша секциялар және т.с.с.) [2,
11б.].
Әскери-патриоттық тәрбие міндеттерін жоғары тиімді орындау аясында
ең басымдысы үшінші топты құрайтын оның мазмұнындағы жалпы, сондай-ақ
спецификалық белгілерді оңтайлы үйлестіретін кешенді құрама
интеграцияланған нысандарды қолдану болып табылады. Осылай әскери-
патриоттық тәрбиенің теориялық және практикалық-қолданбапы компоненттері
арасындағы, оның жалпы дамушы бағыты мен спецификалық міндеттері
арасындағы алшақтық еңсеріледі [3, 9б.]. Патриоттық тәрбиені жүзеге асыру
үш негізгі компонентті: материалдық- техникалық, оқу және ұйымдастыру
құралдарын қамтитын құралдар жүйесін пайдалануды көздейді. Материалдық-
техникалық құралдарға оқу аудиториялары, бастауыш әскери оқу бойынша
сабақтарға арналған сыныптар мен кабинеттер, мұражайлар, ескерткіштер,
мамандандырылған мектептер, әскери-патриоттық клубтар, техника, арнайы
жабдық, қару-жарақ, макеттер, оқу алаңдары, спорт қалашықтары, тирлер,
тренажерлер, сондай-ақ тиісті бұқаралық ақпарат құралдары, әдебиет пен
өнер туындылары жатады. Оқу құралдары әскери-патриоттықтәрбиені
ұйымдастыру және өткізу, көзқарасты, сенімді, қажеттіліктер мен мүддені
қалыптастыру, Отанға деген сүйіспеншілікті, оның бостандығы мен
тәуелсіздігін сақтауға дайындықты тәрбиелеу, қоғамның тұрақтылығы мен
қауіпсіздігін қамтамасыз ету және нығайту туралы, Отанды қорғау
функцияларын іске асыруға қатысатын мемлекеттік және әлеуметтік
институттар туралы, әскери қызмет және т.б. туралы қоғамдық пікірді
қалыптастыру жөніндегі негізгі теориялық және ғылыми-практикалық
ұсынымдарды қамтиды. Әскери-патриоттық тәрбиенің ұйымдастыру құралдары -
бұл азамат пен патриот тұлғасын қалыптастыру және дамыту жөніндегі жалпы
және спецификалық міндеттерді барынша іске асыратын, тиісті нысандарда
жүргізілетін материалдық-техникалықжәне оқу құралдары пайдаланылып жүзеге
асырылатын, іс-шаралардың бүкіл кешені. Әскери-патриоттық тәрбие
құралдарының бүкіл үш түрі өзара тығыз байланысты, бір-бірін толықтырады
және осы қызметтің субъектілері мен объектілерінің өзара іс-қимылын жасау
процесінде оларды кешенді пайдалану ғана оның басты мақсатына қол
жеткізуге ықпал етеді. Оқушыларға патриоттық тәрбие беру моделі 1 суретте
көрсетілген.
Сурет 1 Оқушыларға патриоттық тәрбие беру моделі
1.1 Бастапқы әскери дайындық пәнінің патриоттық тәрбие берудегі рөлі
Әрбір оқушы өзінің сана-сезімі, ақыл-ой қабілеттілігін,
психологиялық, физиологиялық мүмкіншілігін пайдаланып, өзін-өзі даярлау
қажет. Мұғалім сабақта оқу амалдарын, әдістемелерді пайдаланып,
оқушылардың жоғарыдаға әр түрлі кәсіби қабілеттерін және мүмкіншіліктерін
анықтап, осылар бойынша әр түрлі кәсіби қызметтерге бағыттауы керек [4,
352б.].
Бұл әр түрлі қабілеттер мен мүмкіншіліктерді орындаудың негізгі
амалы, дене тәрбиесі жаттығулары мен теориялық білім. Алғашқы әскері
дайындық сабағын дұрыс өткізген мұғалім жеке оқушыларды таңдап алған спорт
түрлерінен жоғары жетістікке жетуін ғана емес, барлық оқушылардың
денсаулықтарын нығайту, қозғалыс ептілігі мен дағдыларын қалыптастыратын,
оларды үлкен өмірге дайындайтын дене тәрбиесі сабағының негізгі бағыттарын
құрайды.
Қазіргі мектептерде оқушылардың құзырлықтарын, қызығушылықтары мен
қабілеттерін шешуге мүмкіндік бермеген, білім беру процесінде мазмұны,
құрылымы және ұйымдастырылуы өзгермеген, осыларды шешетін бейімдік оқыту
мектептер құрылмаған.
Алғашқы әскери дайындық азаматтарды Қазақстан Республикасы Қарулы
Күштерінің қатарында әскери қызмет атқаруға дайындық жүйесінің бір бөлігі
болып табылатындықтан, қазіргі кезеңде Алғашқы әскери дайындық пәнін
оқыту Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының
Әскери доктринасы, Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері және
Қорғанысы туралы және Әскери міндеттілік және әскери қызмет туралы
Қазақстан Республикасының заңдарының талаптарына сәйкестікте жүзеге асып
отыр.
Алғашқы әскери дайындық – Қазақстан Республикасы азаматтарын Қарулы
Күштерде, басқа да әскер және әскери құрамаларда қызмет етуге дайындайтын
мемлекеттiк жүйенiң негiзгi құрамы болып табылады [5, 400б.].
Алғашқы әскери дайындық меншік түрі мен ведомствалық бағыныштылығына
қарамастан, барлық типтегі жалпы білім беретін мектептерде, орта арнаулы
оқу орындарында (колледждерде), кәсіптік- техникалық мектептерде (кәсіптік
мектеп) әскерге шақырылуға дейінгі және әскерге шақырылу жасындағы білім
алушы жастардың міндетті оқытылатын пәні болып табылады.
Әскери-патриоттық тәрбие алғашқы әскери дайындықпен тығыз
ұштастырыла отырылып, жастардың әскери iстi жақсы меңгеруiне, төтенше
жағдайларда қорғанудың тәсiлдерi мен құралдарын дұрыс пайдалана бiлуiне
ықпал ете алуы қажет.
Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінде қызмет ету туралы түсінігін
және әскери іс негіздері бойынша оқушылардың білімдерін қалыптастыру,
оқушылардың өмірлік қабілеттері мен дағдыларының дамуын қалыптастыруға
ықпал ету.
ҚР ҚК туралы Заң қабылдануына байланысты білім беру саласы мен
мектептегі АӘД сабағына мемлекеттік пән мәртебесі беріліп, әскерге даярлау
мен жас жеткіншекке отаншылдық тәрбие беру жұмысына Үкімет тарапынан көңіл
берілуде. Пәннің міндеті – келешекте Отанын, жерін, елін қорғай алатын,
ұлттық намысы мол, жігерлі ұл, қыз тәрбиелеу, әскер қатарына сауатты,
моральдық жағынан дайын азамат даярлау [6, 54-56б.].
Алғашқы әскери дайындыққа үйретудің басты міндеттері негізінде нақты
дидактикалық тапсырмалар қарастырылады, оның ішінде аса маңыздысы
оқушылардың сенімділігін, саналы түрде Қазақстан Республикасы егемендігін
қорғау қажеттілігін, әскери қызметке жауапкершілікпен қарауды қалыптастыру
болып табылады.
Жалпы орта білім беру деңгейі бойынша Алғашқы әскери дайындық
пәнінің мазмұны пәннің мақсат-міндеттеріне және оқушылардың жас
ерекшеліктеріне сәйкес айқындалады.
Пән бойынша оқу бағдарламасының мазмұнын іріктеуде жалпыдидактикалық
ұстанымдар: табиғи үйлесімділік, практикаға бағыт ұстану, сабақтастық,
саналылық, көрнекілік, белсенділік, жүйелілік пен бірізділк принциптері
басшылыққа алынды.
Үздіксіздік ұстанымы оқытудың барлық сатылары арасында әдіснамалық,
мазмұндық, оқытудың әдістемесі мен технологиясы деңгейінде сабақтастықты
қамтамасыз етеді.
Көрнекілік ұстанымы нақты жағдайда қарым-қатынастың болуын
көрсететін барлық көрнекілік құралдарын (вербалды, иллюстрациялық, сонымен
қатар мұғалім сабақ барысында қолданатын қимыл-қозғалыстар) пайдалану
қарастырылады.
Белсенділік ұстанымы. Мұнда ұстанымның 3 түрі қолданылады: тұлғалық-
бағдарланған, мәдени-бағдарланған, іс-әрекеттік бағдарланған ұстанымдары.
Тұлғалық бағдарланған ұстанымына: адекваттық ұстанымы, даму ұстанымы,
психологиялық жайлылық ұстанымы кіреді.
Мәдени бағдарланған ұстанымының құрамына келесі ұстанымдар кіреді:
әлем картинасы ұстанымы, білім беру мазмұнының біртұтастығы ұстанымы,
жүйелілік ұстанымы, әлемге деген мағыналық қарым- қатынас ұстанымы,
білімнің бағдарланған қызметі ұстанымы, дүниетаным және мәдени стереотип
ретінде мәдениетке сүйену ұстанымы.
Әрекетке бағытталған ұстанымдар тобына оқушының оқу әрекетін
реттейтін ережелер кіреді: оқытудың әрекетшілдік ұстанымы, іс-әрекеттен оқу
жағдаятына, іс-әрекеттен өмірлік жағдаяттарға басқару арқылы ауысу
ұстанымы, оқу-танымдық іс-әрекеттен оқушының өздік іс-әрекетіне (өзіне
жақын аймақта) ауысу ұстанымы, алдағы (спонтанды) дамуға сүйену ұстанымы,
креативті ұстаным немесе шығармашылыққа мұқтаждықты және шығармашылық
біліктерін қалыптастырушы ұстаным.
Жүйелілік және сабақтастық ұстанымдары қайталау, қорыту жолдары және
сабақ, тақырып, бірнеше тақырып, тоқсан және т.б. үдерісінде қажетті
материалды жүйелендіру арқылы, сонымен қатар келесі дидактикалық ережелерді
сақтау арқылы жүзеге асырылады: белгіліден белгісізге, қарапайымнан
күрделіге, үйлестіктен өзектіліктікке. ҚР ҚК туралы Заң қабылдануына
байланысты білім беру саласы мен мектептегі АӘД сабағына мемлекеттік пән
мәртебесі беріліп, әскерге даярлау мен жас жеткіншекке отаншылдық тәрбие
беру жұмысына Үкімет тарапынан көңіл берілуде. Пәннің міндеті – келешекте
Отанын, жерін, елін қорғай алатын, ұлттық намысы мол, жігерлі ұл, қыз
тәрбиелеу, әскер қатарына сауатты, моральдық жағынан дайын азамат даярлау
[7, 107-115б.].
Осылайша, әскери пәндерді оқыту арқылы Қазақстан Республикасы
азаматын тәрбиелей отырып, оқыту арқылы адамгершілік-рухани тұрғыда егемен
еліміздің ұлттық сана-сезімі мен намысы оянған, рухани ойлау дәрежесі биік,
мәдениетті, еңбекқор, бойында білімге негізделген ізгілікті қасиеттері
қалыптасқан азамат тәрбиелеуге болатынына біздің көзіміз жетіп отыр.
Іскер ұстаздың тағы бір жетістігі – пән кабинетін талапқа сай
жабдықтауында. Кабинеттегі Абылай хан, Б. Момышұлы, Т. Әубәкіров, Т.
Бигелдинов, С. Нұрмағанбетов, сол сияқты жерлестеріміз Қ. Қамзин, С.
Мүткенов т.б. туралы деректер оқушыларға ерлік тағылымымен табындырар ұлы
тұлғалар туралы сыр шертеді [8, 70б.].
Алғашқы дәрігерлік көмек, ҚР Қарулы Күштері рәміздері, Атыс
дайындығы, Саптық дайындық, Тактикалық дайындық, Әскерге бару –
азамат болу, ҚР Қарулы Күштерінің жарлығы сияқты стенділер оқушылардың
әскери ережелерді жадында сақтауына әсер етеді. Кабинетте тәулік кезекшілік
бөлмесі және қару-жарақ сақтайтын бөлме болғаны абзал. Ортада ұрыс алаңы
бейнеленген жайма тақталарын да орналастыруға болады.
Осы материалдық база оқушылардың әскери тәртіпті сақтап, үйренуіне
ықпал етеді.
Оқушыларды отаншылдыққа тәрбиелеуде сабақтан тыс шаралардың да маңызы
зор. Жыл сайын 9 сәуір мен 9 мамыр аралығында Жеңіс күні құрметіне әскери
патриоттық айлық өткізіледі. Рухты әндер – ерлікке бастар ұлы күн, Ел
тірегі – рухты ән атты байқауға оқушылар асқан жауапкершілікпен қатысып,
мол әсер алады.
Оқушыларды отансүйгіштікке, елжандылыққа тәрбиелеуде басқа пәндермен
қатар алғашқы әскери дайындық пәнінің атқаратын жүгі қомақты.
Дені сау, мықты болашақ жауынгерлерді тәрбиелеудің маңызды- лығын жан
жүрегімен түсініп, оқушыларды ерлік дәстүр рухында тәрбиелеуді мақсат
тұтқан ұстаз ғана ел намысын қорғайтын, пендешілік мүддеден ұлт мүддесін
жоғары қоятын шын мәнісіндегі азаматтарды тәрбиелей алады [9, 116б.].
Тұлғаны тәрбиелейтін ұстаздың өзі де тұлға болуы тиіс.
Ол өзінің еңбекқорлығымен және әр істі зор жауапкершілікпен атқаратын
іскерлігімен танылады. Әр оқушыны бала ретінде емес, терезесі тең азамат
ретінде, елдің ертеңі ретінде бағалап, зор сенім артуы арқылы балғын
жігіттердің сеніміне ие болады. Әр шәкірт оны ұстаз-аға, ұстаз-дос ретінде
таниды. Тәрбиелі – тәртіптің құлы екенін терең түсінген ұстаз әр
жасөспірімнің сыйлауы азаматтық парасат екенін санаға сіңіреді. Ата-
аналармен тіл табысып, пәнге қажет әскери форманың болуын түсіндіреді, өз
мақсатына қол жеткізеді және бұл міндеттің маңыздылығын жергілікті басылым
арқылы бүкіл аудан мектептеріне мәлімдейді.
Мектеп қабырғасындағы оқушыларға әскери-патриоттық тәрбие тек қана 10-
11 сыныптарда өтілетін алғашқы әскери дайындық сабағында ғана емес, барлық
сынып оқушыларына, сыныпта және сабақтан тыс өтілетін іс-шаралар арқылы да
беріледі. Осы мақсатта алғашқы әскери дайындықпен жастарды әскери-
патриоттық жағынан тәрбиелеу сапасы көбінесе оқу орындары мен білімді
ұйымдастыратын мекемелердің оқу базасының бар болуы мен жағдайына
байланысты болады.
Оқу базасына мыналар кіреді:
1. АӘД кабинеті.
2. Жаттығу қарулары, кіші калибрлі винтовка мен олардың патрондарын
сақтауға арналған арнайы жабдықталған бөлме. (Қару - жарақ бөлмесі).
3. Атыс тирі.
4. Саптық дайындық сабағы мен ату тәсілдері және ережелерін практикалық
жағынан оқып үйренуге арналған алаң (жүк көлігінің кузовының макеті).
5. Сақшы міндеттерін практикалық жағынан оқып үйренуге арналған орын.
6. Тәулік кезекші міндеттерін практикалық жағынан оқып үйренуге арналған
орын.
7. Кедергілер алаңы (жолағы). Денешынықтыру қалашығы.
8. Тактикалық дайындық сабағын жүргізетін алаң.
Жастарды әскери-патриоттық жағынынан тәрбиелеумен байланысты іс-
шараларды өткізу үшін әр оқу орны мен орта мектептерде әскери атақ мұражайы
немесе бөлмесі болуы керек.
Атыс тирі. Тир – кіші калибрлі винтовкалардан нысананы атуға арналған
арнайы жабдықталған құрылыс немесе жер участкесі. Оның алдыңғы жағы оқ
қағармен және толқынмен, ал бүйірлері оқтың тирдан тыс жерге ұшып кетуіне
кедергі келтіретін валдар немесе қабырғалармен жабдықталған. Тир ашық,
жартылай жабық және жабық болуы мүмкін.
Атыс тирін салған және пайдаланған уақытта атыс өткізу кезінде
қауіпсіздік шаралары жөніндегі негізгі талаптарды басшылыққа алу қажет.
Атыс тирі қоршаған ортаға толық қауіпсіздікті қамтамасыз ететіндей және
адамдар мен жан-жануарлардың атыс аймағына кіріп кету мүмкіндігін
болдырмайтындай салыну керек. Атыс тирінде атыс жүргізетін аймақ пен атуды
дайындайтын орын болуы шарт. Атыс жүргізу аймағында бастапқы жағдай мен
атуды бастау шебі жақсы көрінетін сызықтармен және тиісті жазбалары бар
нұсқаулармен белгіленеді. Атуды бастау шебінде атқыштарға арналған төсемдер
мен атуға, тіреліп жатуға арналған тіреулер, құм немесе үгінді салынған
қапшықтар болуы керек [10, 11б.].
Саптық дайындық бойынша сабақтарға арналған алаң (жүк көлігінің
кузовының макеті).
Саптық дайындық бойынша өткізілетін барлық сабақтар арнайы
жабдықталған алаңдарда жүргізіледі. Ол оқу ғимараты аймағы шеңберінде
жабдықталады, тегіс және асфальт немесе бетон төселген болуы керек, оған ақ
сырмен нақты белгілер түсіріледі.
Алаң периметрі бойынша 80 см. жүргізілген сызықтар саптық адымды
дұрыстауға арналған және оның жалпақтығына сәйкес болады.
Алаң периметрі бойынша салынған шеңберлер оқытушылардың саптық
тұрысты дұрыстауына және орындағы бұрылыстарға арналған. Шеңберді төртке
бөлу АӘД оқытушы-ұйымдастырушысына орындағы бұрылыстан соң аяқты дұрыс
қоюды бақылауға мүмкіндік береді, аяқ басы фронт сызығы бойынша өкше еніне
қарай түзелуі керек.
4,4 мүлке шаршылар қозғалыстағы бұрылыстарды реттеуге арналған. 48 м.
немесе 60 қадам саптық дайындық бойынша сабаққа арналған алаң периметрі АӘД
оқытушы-ұйымдастырушысына оқушылардың саптық адымдағы қозғалыс жылдамдығын
бағалауға мүмкіндік береді (ҚР Қарулы Күштерінің басқа да әскерлері мен
әскери құрылымдарының саптық жарғысының талаптарына сәйкес қозғалыс
жылдамдығы минутына 110-120 қадам).
Көрнекілік үшін алаң периметрі бойынша 70х150 см. көлемінде қалқандар
орнатылады, онда негізгі саптық тәсілдер бейнеленеді: қарумен және қарусыз
саптық тұрыс, орнынан және қозғалыстағы бұрылу, саптық адыммен қозғалу,
орнынан және қозғалыстағы әскери ізет ету. Сабаққа арналған алаң
оқытушылардың бір сыныбымен сабақ өткізуге есептелуі керек. Сонымен қатар
машиналар жанындағы саптық дайындықты өтуге арналған жүк машинасының
кузовының макетін орналастыру қажет.
Сақшы міндеттерін практикалық жағынан оқып-үйренуге арналған алаң.
Орын қарауыл мен сақшының күзет орнында туындаған түрлі жағдайдағы
практикалық әрекетін игеру үшін оқу орнының ауласында жабдықталады және
оған келесі элементтер кіреді:
– шарбақпен (ағаш немесе басқа) қоршалған қорғалатын нысан (қабырға,
қосалқы үй-жайдың кіре берісі пайдаланыла алады);
– автоматтан түрегеліп тұрып атуға арналған окоп (құрлықтағы әскердің
ұрыс жарғысы талаптарына сәйкес жабдықталады). Бұл жаттығу орнында
сақшының әуе дабылы, күзет орнына шабуыл жасау және т.б. кездегі
әрекеті жаттықтырылады;
– қаруды оқтау және оғын алуға арналған орын, оқ қағар макетімен
жабдықталады, ол бағаналарға жерден 30 см. биіктікте орнатылады;
– күзет орнына келетін немесе кузет орнынан кететін қарауыл ауысымын
сапқа тұрғызуға арналған орында қарауылдар құруды оқтап және оғын алуға
жаттығады;
– өрт сөндіру құралдары: өрт сөндіргіш, құмы бар жәшік, суы бар бөшке,
шелек және құралдар (күректер, балталар, ломдар);
– қорғалатын нысан қасында күзет орнында өрттің туындауын елестетуге
арналған орын жабдықталады (кесілген металл бөшке немесе металл жәшік
пайдаланылады);
– қорғалатын нысан тіреушісі сыртында Тыйым салынған аймақ сызығы
белгіленеді, ол үшін Тыйым салу аймағы шекарасы деген жазуы бар
тақтайша орнатылады. Осы оқу орнында сақшының бөгде адамның (бұзушының)
бекетке немесе тыйым салынған аймаққа жақындаған кездегі бекетке (тыйым
салынған аймақ шекарасынан өтіп кету) қорғалатын нысан (пост) аймағына
өтіп кету кезіндегі және сақшыға немесе ол күзететін нысанаға шын
мәнінде шабуыл жасаған кездегі әрекетті жаттықтырады [11, 4б.].
Осы мақсатта нысана орнатылады:
№8 бойлық фигура – тыйым салынған аймақ сызығы сыртында (тыйым
салынған аймаққа жақындаған адам); №6 – кеуделік фигура тыйым салынған
аймақта (тыйым салынған шекарасынан өтіп кеткен бұзушы).
№8 бойлық фигура – күзетілетін нысан аймағында постқа өтіп кеткен
бұзушы.
Осы жаттығу орнында ротаға тікелей бастықтар келген кездегі, дабыл
немесе өрт болған жағдайда, телефон бойынша баяндалғанда, басқа ротаның
әскери қызметкерлері келгенде, бос ауысымның практикалық әрекеттері
тәуліктік кезекшісін рота бойынша кезекшіге шақырғанда, қару мен рота
мүлкін сақтауды қамтамасыз ету, рота орналасуынан шығару кезіндегі
тәуліктік кезекшінің практикалық әрекеттері жаттықтырылады.
Дене шынықтыру қалашығы (гимнастикалық қалашық). Ол стадионның
ауласында немесе мектеп ауласында орналастырылады. Металдан немесе ағаштан
жасалған биіктігі 6 метрлік құрылғы, оған төрт саты, 6 өрмелеп шығуға
арналған арқан; әр түрлі биіктіктегі турниктер, бөренелер 5-6 оқушы бірден
жұмыс істеуге есептелген. Гимнастикалық снарядтар (ат, кіші ат), ұзындыққа,
биіктікке секіруге арналған орындар, гимнастикалық қабыорға (биіктігі 2,5
м., ені 5 м.), гимнастикалық орындықтармен (биіктігі 35 см) жабдықталуы
керек [12, 114б.].
Тактикалық сабақ жүргізуге арналған алаң.
Бұл алаң жақын оқу-дала жиындарын өткізетін жерге жақын болады. Бұл
алаңда төмендегі сабақ түрлерін оқып үйренуге арналған оқулық құралдар
орналастырылады. Сарбаздың соғыс кезіндегі іс- әрекеті, түрлі қиындықтағы
кедергілерден өту, мина жарылатын, жарылмайтын кедергілер, инженерлік
кедергілер, әр түрлі жағдайда уланған аймақтар, көрсетілген жазулар, сымнан
жасалған қоршаулар.
Атыс ұясын дайындау, жатып атуға арналған оқпана, бақылаушы сарбазға
арналған орын, сарбаз (бөлімше) шабуылда бөлімшеге арналған оқпаналар,
траншеялар, инженерлік кедергілер, өтуге арналған, сарбаз (бөлімше)
қорғаныста бөлімшенің тірек нүктесі [13, 73б.].
1.2 Мектепте патриоттық тәрбие берудің бағыттары және тиімді жолдары
Бүгінгі жас ұрпақ – болашақ Қазақстан азаматы. Олар өзімізді қоршаған
ірі өркениет орталықтарын, түрлі мәдениетті меңгеріп, өзін сыйлата алатын,
рухани дүниесі бай, интеллект деңгейі жоғары, білімді де білікті жахандану
заманына сай болуы шарт.
Бастауыш мектепте тәрбие жұмысын жан-жақты ұйымдастыра отырып,
оқушыларды тәрбиелеу болашақ қоғам мүддесі үшін еңбектене алатын. Отанын
сүйетін, нағыз патриот тұлға етіп даярлауға бағытталады.
Жалпы білім беретін мектеп оқушыларын патриотизмге тәрбиелеу
мәселелерін зерттеген ғалымдардың еңбектерінің қорытындылары мен тікелей
мектеп практикасындағы мұғалімдердің іс-тәжірибелерінің қорытындыларына
сүиене отырып, біз мектептегі патриотизмге тәрбиелеу – оқушылардың нақты іс-
әрекеті, мінез-кұлқын ұйымдастыру, оған бағыт беруді негізге алу қажет деп
шештік. Патриотизмге тәрбиелеу үрдісінің танымдық мәнін естен шығаруға
болмайды, бірақ ол әрбір оқушыда патриоттық сана, патриоттық сезім
қалыптастырудан бастау алғанда ғана тиімді болмақ.
Мектеп оқушыларына патриоттық тәрбие берудің іс тәжірибелерін
зерттеушілер олардың әдістері, формалары мен мазмұнын анықтаған
(С.Ешімханов, С.Иманбаева, Л.Сейдахметова, т.б.) ғалымдардың еңбектеріне
сүйене отырып, патриоттық тәрбиені қалыптастырудың төмендегідей бағыттарын
белгіледік:
1. Патриоттық білім.
2. Патриоттық сана.
3. Патриоттық іс-әрекет.
Қазіргі қоғамның әлеуметтік сұранысын мектепке қойып отырған талап
тұрғысынан қарастырғанда, патриоттық білім беру маңызды мәселе болып отыр.
Патриоттық білім ол қоғамда білімнің тез және шапшаң қарқынмен дамуына
байланысты туындауда. Өйткені оқушылардың мектепте алған білімдерімен
шектеліп қалуына болмайды.
Әр оқушы білімді өздігінен ізденіп, ғылыми және техникалық
ақпараттардың ағымына бағдар ұстау дағдысын қалыптастыру қажет. Бұл
патриоттық білім үрдісін оқушы тұлғасын қалыптастыруға бағыттау үшін қажет.
Патриоттық білім - оқушылардың іс-әрекет тәсілдерді меңгеруі мен
білім алуы, іскерлік пен дағдыны игеруге даярлау.
Патриоттық білім қасиеттілігі осы заманда ақпараттық алмасу үлгісінің
қарқындығымен байланысты.
Ал Ақпараттандыру – бір адамзат өмірінің барлық жағына акыл-ой,
қызметтің интеллектілік құндылығы мен ықпал етушілік дәрежесінің артуына
байланысты туатын объективтік үрдіс. Осыған орай білімді ақпараттандыру
бүгінде оқушылардың жан-жақты дамуының басты шарты болып табылады. Бүгінгі
таңда білімді ақпараттандыру нарықтық қарым-қатынас жағдайында оқушыларды
өмірге жан-жақты даярлауды талап етеді.
Патриоттық білім тұлғаны жан-жақты дамыту, патриоттық сана мен сезім
қалыптастыру үрдісі ретінде қарастырамыз. Қазақстандық патриотизм өткен
замандағы қоғам құндылықтары: тұлға, отбасы, білім, еңбек, Отан. Жер
бетіндегі бейбітшілік, Бүгінгі таңдағы патриоттық тәрбие жекелеген
бағыттарға ғана емес, қоғам құндылықтарына қарай бағыт ұстайды. Өнткені
патриоттық сезімнің басты нысанасы – Отан, оның мазмұны: туған жер,
табиғат, дін, тіл, дәстүр, тарих, әдебиет, өнер. Олар жеке тұлғаны ерекше
жылылық, сүйіспеншілік сезіміне баулып, патриоттық сезімнің қайнар көзі
болады. Ал Қазақстандық патриотизм дегеніміз - Қазақстанда тұратын барлық
ұлт өкілдері, яғни қазақстандықтардың Отанымызға, елімізге, жерімізге деген
сүйіспеншілігі. Әрине, Отанды сүю - әркімнің сана-сезіміне байланысты,
қасиетті сезім, Бұл сезім әркімді, әр кезеңде (яғни әртүрлі жаста) оянып,
кейін кәмелетке келгенде біржола буыны қатып, тәжірибемен, жаспен,
уақытпен, біліммен, қоршаған ортаның ықпалымен, мемлекеттік және қоғамдық,
әлеуметтік институттардың әсерімен қалыптасады деп көрсетеді Ә.Калмырзаев.
Отанға деген сүйіспеншілік, туған жерге құрмет, патриотизм - тұлғаның
дамуындағы ең жоғарғы деңгейді сипаттайтын аса маңызды рухани игіліктердің
бірі. Ол адамның Отан игілігі үшін қызмет етуінен, қажет болса, сол мақсат
жолында ғұмырын құрбандыққа шалуға дейін баруынан көрінеді.
Біз баршаға мүмкіндік беретін қоғам: әрбір адамның жеке басы мен
бостандығын құрметтейтін, өзіне-өзі қызмет етуге жағдайы жоқ жандарды
қамқорлыққа бөлейтін, қандай еңбекті болса да қадірлейтін, ана мен баланы
қорғайтын, зейнеткерлерге қамқор болатын, ардагерлер мен отан қорғаушыларды
ардақ тұтатын қоғам құруды аяқтауға тиіспіз. Бұл - Қазақстанның шынайы
патриоттарының басты ісі. Сондай - ақ қазақстандық патриотизмді еліміздің
әрбір азаматының санасына сіңіру - кезек күттірмейтін мәселе. Ұлтына,
нәсіліне, сенімі мен нанымына, саяси көзқарасы мен ұстанған бағыт-
бағдарына, т.б. ерекшеліктеріне қарамастан, Республикамыздың әрбір азаматы
өзі өмір сүріп, ауасын жұтып, игілігін пайдаланып отырған мемлекеттін
Туған елім, Отаным деп тануы қажет. Мемлекетке есімін беріп отырған
ұлттың салт-дәстүріне құрметпен қарау, оның тілі мен дінін сыйлау,
заңдарына бағыну, рәміздерін ардақтап, жетістіктеріне шаттану – қоғамның
әрбір мүшесінің басты міндеті. Патриоттық сезімнің түрлері 1 сызбада
берілген.
Патриоттық сана – сабақта және сабақтан тыс іс-шараларда Отанды сүю.
Елін қорғауға байланысты басты ұғымдарды ашып көрсету арқылы қалыптасады.
Елімізде болып жатқан шын мәніндегі тарихи өзгерістер, ұлттық сана-
сезімнің өсуі, ұлт арқылы қатынастар үрдісі Отанымыздың ортақ тағдыры үшін
жауапкершілікті сезінетін патриоттар тәрбиелеуді ерекше талап етеді. Осыған
байланысты мектеп ұжымдарының жас ұрпақтың патриоттық санасын қалыптастыру
үрдісіндегі іс-әрекетіне қажетті, адамгершілік ұстанымдар мен тұжырымдардың
мәндарін тереңірек анықтау қажет.
Қазіргі қоғамдағы патриоттық сана екі топтан тұратын біртұтас жүйе
ретінде беріледі:
1. Оқушылардың сана-сезімін өз ұлтының мәдениеті мен ана тілін
меңгеру негізінде дамыту.
2. Әлемдік өркениет жетістіктерін, жалпы адамдық қасиеттер жүйесін
меңгеру негізінде дамыту: яғни оқушылардың өз халқының тарихы мен мәдени
дәстүрлерін үйрену, интеллектуалды және эмоционалды дамуы, сондай-ақ әлем
халықтары мәдениетінің дамуындағы бір-біріне ықпалы туралы түсінігін
қалыптастыру.
Сурет 2 Патриоттық сезім
Бастауыш сыныпта патрйоттық сананың негізгі жүйесін мына ретте
қалыптастыруға болады:
1. Қазақстан Республккасының мемлекеттік рәміздерін құрметтеуге
үйрету.
2. Ұлттық дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды дамыту.
3. Батыр, қаһарман, елжанды азаматтардың ерлігін үлгі ете отырып,
отаншыл, ұлтжанды, намысшыл, ұлттық тілді меңгерген, тарихын білетін
патриот тұлға тәрбиелеу.
Мемлекеттік рәміздер Ту, Елтаңба, Әнұранда халқымыздың өткен өмір
тарихы, бүгінгі игілікті істері айшықталған. Осы Мемлекеттік рәміздерден
басталған тәрбие тұлғалардың қоғамдық бағыт-бағдарын анықтайды,
адамгершілік құндылықтарын қалыптастырады, әлеуметтік белсенділігін
жоғарылатып, өз іс-әрекеттеріне жауапкершілігін арттырады және Отан игілігі
жолында қызмет етуге ұмтылдырады. Сондай-ақ қазақ халқының озық гуманистік
құндылықтары негізінде жалпы ұлтжандылыққа, еуразияшылдыққа, қазақстандық
патриотизмге, отансүйгіштікке, жастарды ашық пікір таласқа, сөз
бостандығына тәрбиелейді.
Баланың әрбір даму кезеңінде жетекші іс-әрекеті болады, мұндай іс-
әрекет өзінің мақсаттары, мотивтері және орындалу тәсілдерімен сипатталады.
Патриоттық іс-әрекет – тұлғаның мұқтаждарын қанағаттандыру мен таным
немесе психикалық үрдістерін қалыптастыруға бағытталған іс-әрекет.
Таным психикалық процестердің (түйсік, қабылдау, зейін, ойлау,
сөйлеу, т.б.) дамуымен бірге баланың психикалық қасиеттері: қабілет,
бейімділік, мінез қалыптаса бастайды. Іс-әрекет үрдісінде әртүрлі
қиыншылықтарды жеңу үшін жеке адамда шешімділік, өзін ұстай білу, батылдық,
табандылық, төзімділік сияқты ерік қасиеттері пайда болады.
Әр елдің болашағы сол халықтың білім, ғылым деңгейімен
анықталғандықтан, оқу жүйесін неғұрлым тиімді құра білу қажеттілігі қай
кезеңде де өзекті мәселе болып қалмақ.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында әр баланың жеке
қабілетіне қарай интеллектуалдық дамуы, жеке адамның патриоттық сезімін,
Отанға деген сүйіспеншілігін дамыту мәселелері мемлекеттің білім саясатының
басты үста-нымы екендігі атап көрсетілген. Бұдан өкімет саясатының
Қазақстандағы білім ісін әлемдік білім кеңістігімен үйлесімді дамуын
көздейтіндігі байқалады.
Оқушыларға сабақтың мәні мен мазмұнын анықтау, оның тиімділігін
арттыру Я.А.Коменский еңбектерінен бастау алып, бүгінгі күнге дейін
көкейтесті мәселе болып отыр. Білім беруді ізгілендіру барысында жеке
тұлғаны дамыту, патриоттық сезімін ояту бірінші орынға қойылды. Ресей
ғалымдарының Л.В.Занков, Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов, С.В.Иванов,
И.Н.Казанцев, В.А.Онишук, М.И.Махмутов, И.Я.Лернер, Т.В.Кудрявцев т.б.
түжырымды ұсыныстары оқушылардың танымдық дербестігін қапыптастыр болды.
Жоғарғы буын оқушыларын шығармашылыққа баулу үрдісін ұйымдастыру
арқылы патриоттық тәрбие беру мәселелерін әдіскер-ғалымдар С.Жиенбаев,
Ғ.Бегалиев, Ә.Қоңыратбаев, зерттеуші-ғалымдар С.Рахметова, Т.Әбдікәрімова,
Б.Т.Қабатай, К.Бозжанова, Х.Арғынов, Ғ.Сүлейменов т.б. өз еңбектерінде
қарастырған.
Білім мен тәрбие беру процесіндегі күрделі өзгерістердің нәтижесінде
оқулықтар мазмұны қайта қаралып, жаңаша тұрғыда толықтырылып жазылды.
Оқу бағдарламаларын, оқулықтарды, оқу-әдістемелік құралдарын зерделеп
шықсақ қазақ тілі, ана тілі, дүниетану, әдеп, музыка, бейнелеу өнері
сабақтарында халықтық педагогиканы негізге ала отырып, патриоттық тәрбие
беру жағына назар аударылған.
Әскери пәрмендерді оқытудың мазмұнында ерекше орын алатын – ана тілі.
Ана тілін үйрету – сөздерді түсініп, меңгеріп оқу, жаттау, тіл заңдарын
білу, сонымен қатар, бала, Отан туралы ұғым, туған жер, атамекен туралы
мәлімет, тарихи тұлғалармен танысып, ата дәстүрін меңгереді.
Бүгінгі сабақтарда жаңа технологиямен оқыту, яғни сын тұрғысынан
ойлауды пайдаланудың маңызы зор. Сын тұрғысынан ойлау – өз алдына
сұрақтарға жауап іздеп, жан-жақты пікірлесіп, талдау жасау. Яғни, оқушы
санасын сол тақырыпқа байланысты ояту, ой шақыру, ойын тұжырымдау,
жанындағы оқушымен пікір алысу, топтасу және салыстыру. Басты мақсат –
оқушыларды қауымдасып жұмыс істеуге жетелейді, оқушылардың қызығушылығын
оятады.
Оқушылардың танымдық қабілетін арттыру, Отанын, елін сүюге тәрбиелеу,
азаматтық борышын сезінуге баулу мақсатында бастауыш сынып оқулығынан орын
алған көптеген материалдарды меңгертудің, оқу сабағының басқа сабақтармен
байланысын іске асырудың бірнеше тәсілі бар. Мысалы 3-сынып оқулығындағы
Б.Ысқақовтың Сенің Отаның өлеңін диафильмдер, үнтаспалар, Қазақстанның
картасын, Қазақстандағы облыстардың экономикасы мен мәдени тұрмысын
бейнелейтін суреттер, альбомдар қолдана отырып, сабақты өте қызықты етіп
өткізуге болады.
Сабақтың негізгі тақырыбы Отан болғандықтан мұғалім республикамыздың
байлығын – Балқаш пен Жезқазған мысын, Қарағандының көмірін, Теміртаудың
болатын, Ембінің мұнайын әңгімелеп, қосымша материалдарды пайдалану арқылы
мағлұмат беру оқушылардың танымын кеңейте түседі. Оқушыларға өздері білетін
өңдірістерді, жер байлығын айтқызу да артық емес. Тақырып ауқымын осылай
кеңейте түскен сайын оқушылардың туған елі, жері туралы түсініктері
тереңдей түспек. Мұның өзі жастардың туған өлкенің жарқын болашағына деген
мақтаныш сезімін күшейтеді.
Ана тілі сабағында мұғалім мәтіндердің көмегімен сабақ барысында
бастауыш сынып оқушыларына өмірдегі ерлік, батырлық, Отан үшін еңбек ету,
қызмет жасау, Елді қорғауға дайын болу туралы түсініктер беріп, оқушыларды
отаншылдыққа тәрбиелеп, патриоттық сезімдерін қалыптастырады.
Оқушыларға патриоттық тәрбие беруде мәтіндердің маңызы зор. Мәтіндегі
кейіпкерлердің ұнамдысы да, ұнамсызы да оқушы санасына әсер етеді. Сезімін
билеп әр түрлі күйге бөлейді. Оқушыларға ұлтжандылық әсер етіп, сезімін
оятуы мәтін мазмұнын, кейіпкер іс-әрекеттерін толық түсінген жағдайда ғана
нәтижелі болады.
Әрине, оны қамтамасыз ету – мұғалімнің міндеті.
Ағартушы ұстаз - педагог Ыбырай Алтынсарин: Мұғалім балалар мен
істес болады: егер олар нәрсені түсінбесе, онда мүғалім шәкірттерді
кінәламай, оларға дұрыс түсіндіре алмағаны үшін өзін-өзі кінәлауы керек.
Мұғалім балалармен сөйлескенде ашуланбай, күйгелектенбей, сабырлылықпен
сөйлеп, шұбалаңқы сөздер мен керексіз терминдерді қолданбастан, әрбір затты
ықыласпен, қарапайым тілмен түсіндіруі керек,– деп ұстаздың бала алдында
биіктен көрінетін тұлға болу керектігін ескертеді.
Ұлт ұстазының бұл пікірі бастауыш сынып мұғаліміне тікелей қатысты.
Ал, бүгінгі таңдағы әлемнің жетекші елдерінің көпшілігінің білім беру
жүйесі білім берудің мақсатын, мазмұны мен технологияларын оның нәтижесіне
қарап бағалайтын болды. Педагогикалық қоғамдастықтың алдында білім берудің
жаңа моделін құрудың, сынақтан өткізу мен енгізудің ауқымды міндеттері тұр,
оның жүйесінің негізгі ұстанымдары Қазақстан Республикасының 2015 жылға
дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында көрсетілген.
Оқу үрдісін жандандыруда оқушылардың білім сапалық деңгейін, ынтасын,
белсенділігін арттыру үшін сабақ барысында жаңа педагогикалық
технологияларды қолданып, ізденістер жүргізуде. Әдіс-тәсілдерді мұғалім
шеберлігі арқылы оқушы қабілетіне, қабылдау деңгейіне қарай іріктеп
қолданады, тиімді жақтарын жетілдіре түседі. Көрнекті педагог
В.А.Сухомлинский: Сабақ жас өспірімдердің интеллектуалды өміріне құр ғана
сабақ болып қоймас үшін ол қызықты болуы шарт. Осыған қол жеткізгенде ғана
мектеп жас өспірімдер үшін рухани өмірдің тілеген ошағына, мұғалім осы
ошақтың құрметті иесі мен сақтаушысына айналады, – деп айтқан болатын.
Қызықты сабақтар мұғалімнің ашқан жаңалығы, өзіндік қолтаңбасы, әдістемелік
ізденісі, қолданған әдіс-тәсілдері арқылы ерекшеленіп, оқушы жүрегінен орын
алады.
1.3 БӘД пәнінің басқа пәндерімен байланысы
Бастапқы әскери дайындық және дене тәрбиесі пәндері бірін-бірі
толықтырып тұрады. Дене шынықтыру сабақтарын саптық дайындықсыз өткізу
мүмкін емес, себебі ол гимнастиканың негізі болып табылады. Ол өз негізінде
өмірдің қауіпсіздік негіздері пәнімен қосыла, болашақ бастауыш әскери
дайындық пәнінің негізін қалайды. Ал, БӘД пәні жастарды болашақ Отан
қорғауға дайын болуға, патриотизмге тәрбиелейді десек, ол мақсатқа дене
тәрбиесіз жету мүмкін емес. Өскелең ұрпақты осындай биік мақсаттарға
жетелеу үшін 1-сыныптан бастап париотизмге, Отанын, елін сүюге тәрбиелеу
мектептің негізгі міндеті. Жыл сайын мектептерде БӘД пәнін бастау жайлы
бұйрық жүйелі түрде беріледі, осы бұйрықта аудандық әскери комиссариаттың
ұсынысымен: Дене шынықтыру сабақтарындағы саптық пәндер ҚР Әскери
жарлықтарының талаптарына сай берілсін, - деген сөздер айғақтайды, яғни
саптық пәрмендерді, әскери терминологияны жүйелі оқушылар санасына жас
кезінен енгізу болып табылады. Бұдан шығатын қорытынды: бұл екі пән егіз
және оларды қатар алып жүру мұғалім үшін үлкен парыз.
ҚР Жоғарғы Бас Қолбасшысы еліміздің Президенті Н.Ә. Назарбаевтың
Қазақстан-2030 даму бағдарламасындағы негізгі жеті даму саласында бірінші
болып ұлттық қауіпсіздік тұрғаны бәрімізге мәлім.
Ал, егеменді ел тірегі Қарулы Күштер болса, сол Қарулы Күштерге
жастарды мектеп табалдырығынан даярлайтын БӘД пәні болып табылады.
Қысқа мерзім ішінде қазіргі қаруды меңгеру, тәуелсіз
демократиялық Отанымызға лайықты қорғаушы болу күрделі іс, сондықтан әрбір
жасөспірім мектеп табалдырығынан бастап өзін әскери қызметке дайындауы, өз
Отаны – Қазақстан Республикасы мен оның халқы алдындағы азаматтық
жауапкершілікті кәміл ұғынуы тиіс [14, 400б.].
БӘД пәнінен әдістемеілк жұмыс басқа пәндермен салыстырғанда қатаң
түрде жүйеге келтірілген. Оған себеп: бұрынғы Кеңестер Одағы кезінен
жинақталған мол тәжірибелік қор. Бірен-саран тақырыптар идеологиялық
тұрғыдан мәнін жоғалтқаны болмаса, әдістемелік нұсқаулықтар жетерлік. Ал,
саяси мәні жоғалған тақырыптар бағдарламадан алынып тасталынған. Тек, осы
әдістемелердің қазақ тіліне баламалануы уақыт еншісінде. Ал, ай сайын
өтілетін аудандық семинарларда 4-5 ашық сабақ өтіліп, талданады. Мұндай
белсенділік басқа ешбір пән бірлестіктерінде жоқ. Мұның бәрі, әрине, БӘД
пәнінің ерекше мемлекеттік статусында, әскери қатаң тәртіптің арқасында деп
түсінген жөн. Әдістемелік кеңестердің, жас мамандарға берер пайдасы орасан
зор.
Оқу-әдістемелік жұмыстарды жетілдіру үшін мынадай ұсыныстар айтар
едік:
1. Мектептерді оқу-жаттығу қаруларымен жабдықтауды жеделдету.
2. Мектептердегі тозығы жеткен, істен шыққан диапроекторларды жаңа
бейнемагнитофон, теледидармен ауыстыру. Ал, саяси мәні жоғалған
диафильмдердің орнына жаңадан оқу-әдістемелік бейне-таспалар жазып, тарату,
көбейту.
Әрине, мұның бәрі мемлекетіміздің экономикалық-әлеуметтік жағдайына
байланысты екенін түсінеміз. Бастапқы әскери дайындық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz