Ақша капиталының құралдары
Ж О С П А Р
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I тару. Экономиканы мемлекеттік реттеудің ақша капиталының механизмі.
1.1. Ақша капиталының мәні мен
мақсаттары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Ұлттық банк – ақша капиталын негізгі іске асырушы
... ... ... ... ... ... ... ..8
1.3 Ақша капиталының құралдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2 Тарау. ЖШС MD Adbertising ақша капиталын талдау.
2.1 Фирма туралы жалпы мәліметтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.2 Нарықтағы ақша капиталының дамуын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...29
2.3. ЖШС MD Adbertising қабылдаған шаралар және 2007 жылғы ақша
капиталының
нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 41
2.4 ЖШС MD Adbertising ақша капиталының жүргізуін
бағалау ... ... ... ...42
3. Нарықтық экономикада ақша капиталын жетілдіру жолдары.
3.1. Нарықтықтағы ақша капиталының қызметін жақсарту жолдары ... ... ... 46
3.2 Ақша капиталын қаржылық жоспарлау және болжау
... ... ... ... ... ... ... ... 51
3.3. Қазақстан Республикасының ақша капиталына байланысты 2007-2009
жылдарға арналған негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
Қолданылған
әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 62
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...64
Кіріспе.
Қаржы мекемелерінің ісі нарықтық экономиканың ең маңызды әрі
динамикалық құрлымы болып табылады. Қаржы мекемелерінің ақшалай есеп
айырысуды жүргізіп, экономиканы несиелеп, капиталдың қайта бөлінуінде
делдал ретінде өндірістің жалпы тиімділігін арттырады әрі елдің қорлануына
өз ықпалын тигізеді. Бүгінгі таңда, яғни осы заманғы жағдайда банк
жүйесінің құрлымы күрделене түсті. Қаржы мекемелерінің жаңа түрлері, жаңа
несие құралдары және клиентке қызмет көрсетудің жаңа әдістері пайда болып
үлгерді. Пайда алуға, коммерциялық жетістікке бағдарланған, әр түрлі меншік
формаларына негізделген серпінді әрі икемді несие жүйесіне өту қолға
алынды.
Тұрақты әрі тиімді банк жүйесін құру – Қазақстан экономикасын
реформалауда маңызды міндеттердің бірі. Ішкі банк секторының барлық қатынас
жүйесін, Ұлттық банк тарапынан басқарудың және қадағалаудың сипатын,
банктердің өзара қарым – қатынасын және олардың клиенттерімен арадағы
қатынасын, мемлекеттік бюджетпен есеп айырысуды және тағыда басқа түбегейлі
өзгерту қажет. Банкирдің психологиясын өзгерту, жан – жақты білімі бар,
жаңашылдыққа бейім, тәуекелшіл банк қызметкерін тәрбиелеу – алда тұрған көп
міндеттердің бірі.
Жаңа банк тетігін халықаралық іс – тәжірибеде қабылданған әрі нарықтық
қаржы құрлымының тәжірбиесіне сүйенетін ұтымды принциптерді несие
мекемелеріне енгізу жолымен ғана құруға болады.
Кәсіпорын ісінің осы заманғы әдістерін жақсы меңгерген кәсіпорындарда
кәсіптік қызыметін көрсетудің жаңа технологиясын игеру , кәсіп қызметін
келешекте дамыту, кәсіп қатерін кеміту, клиенттің несиені өтеу қаблетін
және баланыстың өтімділігін бағалау бойынша ұсыныстарды, шетелдік банктер
мен корроспонденттік қатынасты жасау арқылы банк ісін жақсартуға болады.
Бұл жағынан алғанда, халықаралық іс – тәжірбиені, ақшалай ресурыстарды
шоғырландырудың, несиелеудің және есеп айырысудың тәсілдері мен формаларын
терең оқып – білудің маңызы зор. (Сейітқасымов 236 -239 беттер)
Ақша капиталы - бұл айналыстағы ақша жиыны, несие көлемін, сыйақы
мөлшерлемесін өзгертуге, жалпы банк жүйесінің қызметін реттеуге бағытталған
шаралар жиынтығы. Ақша капиталындағы макроэкономикалық деңгейдегі
субъектісі – Ұлттық банк болып табылады.
Ақша капиталы Ұлттық банкі тарапынан реттеу объектілеріне
экономикадағы қолма-қол және ақшасыз жиынының жиынтығы жатады. ақша
капиталы және ақша эмиссиясына жағдай жасауға, оларды іріктеуге жән
ешектеуге бағытталады.
Өндірістің дағдарысы және жұмыссыздықтың күшейюі жағдайында орталық
банк несие беруді кеңейту және процент мөлшерін азайту арқылы өндірістің
жандануына себепші болады.
Керісінше экономикалық өрлеу кезінде кездесетін алыпсатушылық, бағаның
өсуі, үйлесімсіздіктің өрлеуі сияқты келенсіз жағдйларды болдырмау
мақсатында орталық банк несиеге шек қою, проценттік төлемді жоғарылату,
төлем құралдарын шығаруды тежеу әрекетімен шұғылданады.
Ел экономикасының жағдайына байланысты ақша капиталы несие саясаты
жүйесіне тығыз байланысты.
Қазақстан Республикасының банк жүйесінің жоғарғы деңгейі болып
табылады. Қазақстан Республикасында экономикалық реформаларды жүзеге асыру
үшін нарықтық экономика аумағында жинақталған несие саясатының қарым -
қатынасының, банк қызметінің даму тәжірбиесін дұрыс қолдана білу керек.
Нарықтық экономикада ақша капиталының проблемаларын шешу – реттеуші
органдардың талаптарын орындауы позициясынан Э.Н. Василишин, О.И. Лаврушин,
И.Д. Мамонова, М.А. Пессель, Н.Э. Соколинская, А.М. Тавасиев сияқты
авторлардың жұмыстарында келтірілген.
Нарықтық экономикада ақаша капитал қызметінің объектісі: –қаржылық
операцияларды зерттеу және ақша қаражаттары ағысын басқару процестері.
Нарықтық экономикадағы ақша капитал қызметінің мәні: – рационалды
жоспарлау және қаржылық операцияларды (ақша қаражаттарын тарту мен оларды
орналастыру процестері) өткізу әдісі мен жүйесін жетілдіру және пайдалану.
Нарықтық экономикада ақша капиталының мақсаты - ұйымдық құрылымды
ұтымды құрастыру негізінде әдістемесі мен рационалды талаптарды анықтау.
Нарықтық экономикада ақша капиталының жүйесінде ақша қаражатының
трансформациялану процессі экономиканың ақша капиталдарының жағдайын
басқаруына әсер ететін экономиканың ақша капиталының операцияларын басқаруы
арқылы өтеді.
Нарықтық экономикада ақша капиталының сұрақтары инвестициялық
жобаларды қабылдау және оларды қаржыландыру көздерін таңдау кезінде әртүрлі
шаруашылық бөлімшелердің мүдделерін келістіру ұтымдылығы үшін
басымдылықты анықтау және мәмілеге келуді іздеу болып табылады.
Нарықтық экономикада ақша капиталының негізгі сұрағы – ішкі және
сыртқы қаржы көздері мен экономикалық салалар арасындағы қаржы
ресурстарының ең жоғарғы әсерлі қозғалысты қамтамасыз ету бойынша негізгі
керекті шешімдерді қабылдау.
Нарықтық экономикада ақша капиталы қаржы, несие, банк, биржа және
валюта қызметі, ақша капиталы нарықтарында операцияны орындау тәртібі
(капитал нарығы, несие ресурстары нарығы,бағалы қағаздар нарығы, валюта
нарығы), клиенттердің негізгі экономикасы, сыртқы экономикалық қызметі,
салық салу, экономикалық талдаудың әдістері мен әдістемесі облысындағы
Қазақстан Республикасының заңында әрекет ететін қаржы, несие және қаржылық
менеджмент, бухгалтерлік есеп теорияларын білуі керек. Нарықтық экономикада
ақша капиталы үшін ең маңыздысы – ол қаржы балансты (тепе-теңдікті) оқи
білуі, себебі ол нақты есеп беру құжаты болып табылады
Нарықтық экономикада ақша капиталы қаржы ақпараттарымен хабары
(отандық және шетелдік) болуы керек, яғни қаржы қызметінің қорытындысын
талдау мен капитал салу бойынша оқиғаның әсерлілігі, қаржылық жоспар құру,
капиталды қолданудан қорытынды есептеу және болжау; өңделіп жатқан қаржы
бағдарламаларының әсерлілігі мен пайдалылығын бағалау, қаржы ресурстарын
пайдалану бойынша есептеме беру болып саналады.
Ақша саясатының банктік технологиялары мен әдістерін көзсіз көшіре
беру ең алдымен экономикалық жағдайлардың салыстыруға келмейтіндігімен
мүмкін болмайды. Біздің жағдайымызда олардың өзгерген түрінің енгізілуі
жөнінде сөз болуы мүмкін емес, солай болғандықтан бөтен де болса пайдалы
тәжірбиенің өзін қолдану идеясының беделін түсіреді. Міне осындай
қызметтерді атқаруда банк ісінің орны ерекше болады. Сондықтан өзімнің
осы дипломдық жұмысымда ҚР кәсіпорындарының ақша капиталын, және банк ісін
қарастырдым. Дипломдық жұмысым үш тараудан тұрады:
1. Экономиканы мемлекеттік реттеудің ақша капиталының механизмі.
2. Кәсіпорынның ақша капиталын талдау.
3. ЖШС MD Adbertising қызметін жақсарту переспективалары туралы
қарастырдым, және өзіме көптеген мәліметтер жинап білімімді толықтырдым.
Мақсаты: ҚР кәсіпорындардың ісін, жалпы ақша капиталын құрудың
мақсаттарын ашып кәсіпорынның жұмысының бағыт бағдарын клиенттермен жұмыс
істеудің тиімділігін қарастыру.
Міндеті: кәсіпорын ісіндегі барлық операциялардың тиімділігін саралап
қарастыру, ақша капиталының тиімділігінің пайдалы жолын айқындап ашу.
Зерттеу объектісі: қаржы және ақша каиталы туралы жазылған әдебиеттер.
I тару. Экономиканы мемлекеттік реттеудің ақша капиталының механизмі.
1.1. Ақша капиталының мәні мен мақсаттары.
Нарық жағдайында банк жүиесі екі деңгейде болады: Орталық банк
(эмиссиялық) және коммерциялық (депозиттік) банк. Коммерциялық банктердің
негізгі функциясы несие беру және салымдарды өсіру. Осындай шаралардың
нәтижесінде коммерциялық банктер ақша ұсынысын кеңейтеді. Банк жүйесі құнды
қағаздарды алып сатуменде айналысады.
Орталық банк ұлттық валютаны айналымға шығарады, мемлекеттің алтын
резервтерін сақтайды, коммерциялық банктердің міндетті резервтері банктер
арасындағы шот айру ретінде пайдаланылады.
Орталық банк халықаралық ақша нарығында сатушы және сатып алушы
қызметін орындайды және мемлекеттердің және банктерінің істерін
үйлестіреді. Барлық мемлекеттерде орталық банк ақша капиталын
қалыптастырады және жүзеге асырады, коммерциялық банктердің іс-әрекетін
қадағалайды және ұйымдастырады.
Орталық банкпен коммерциялық банк операцияларының және банктен тыс
секторладың шешімдері нәтижесінде экономикадағы ақша ұсынысының өзгеруіне
ықпалын тигізеді.
Орталық банк ақша ұсынысын ақша базасына және мултипликаторға әсер ету
арқылы қадағалайды. Ақша ұсынысының нақты көлемі коммерциялық банк
операцияларының нәтижесінде несиені қабылдау және беру арқылы құрылады.
Қазақстан Ұлттық банкі мемлекттік ақша капиталын анықтайтын және
жүзеге асыратын орган болып табылады. Қазақстан Ұлттық банкі ақша
капиталының басты мақсаты: ұлттық валютаның тұрақтылығын, яғни оның төлем
қабілеттілігі мен басқа шетел валюталарына қатысты тұрақтылығын қамтамасыз
етуді көздейді.
Қазақстан Республикасының коммерциялық банктері мемлекеттік ақша
капиталын анықтайтын және жүзеге асыратын орган болып табылады. Қазақстан
банктердің ақша капиталының басты мақсаты: ұлттық валютаның тұрақтылығын,
яғни оның төлем қабілеттілігі мен басқа шетел валюталарына қатысты
тұрақтылығын қамтамасыз етуді көздейді.
Ақша капиталы - бұл айналыстағы ақша жиыны, несие көлемін, сыйақы
мөлшерлемесін өзгертуге, жалпы банк жүйесінің қызметін реттеуге бағытталған
шаралар жиынтығы. Ақша капиталындағы макроэкономикалық деңгейдегі
субъектісі – Ұлттық банк болып табылады.
Ақша капиталы Ұлттық банкі тарапынан реттеу объектілеріне
экономикадағы қолма-қол және ақшасыз жиынының жиынтығы жатады. ақша
капиталы және ақша эмиссиясына жағдай жасауға, оларды іріктеуге жән
ешектеуге бағытталады.
Өндірістің дағдарысы және жұмыссыздықтың күшейюі жағдайында орталық
банк несие беруді кеңейту және процент мөлшерін азайту арқылы өндірістің
жандануына себепші болады.
Керісінше экономикалық өрлеу кезінде кездесетін алыпсатушылық, бағаның
өсуі, үйлесімсіздіктің өрлеуі сияқты келенсіз жағдйларды болдырмау
мақсатында орталық банк несиеге шек қою, проценттік төлемді жоғарылату,
төлем құралдарын шығаруды тежеу әрекетімен шұғылданады.
Ел экономикасының жағдайына байланысты ақша капиталы несие саясаты
жүйесіне тығыз байланысты.
Несие институттарының санына, несие ресурстары мен жүргізілетін
операцияларының көлеміне қарай кез-келген мемлекеттің несие саясаты
жүйесінің негізгі коммерциялық банктер болып саналады.
Оған дәлел, көптеген мемлекеттерде ақша массасының 75% - дан 90% - ға
дейінгісі банктік депозиттер ал тек 25 - 10% - ы Орталық банктердің
банкноталары Сондықтан мемлекеттің несие саясаты аясын мемлекеттік реттеу
қызметі, тек орталық банк арқылы коммерциялық банктердің операцияларының
масштабы мен олардың түрлеріне ықпал жасауымен ғана табысты бола алады.
Орталық банк несие саясаты аясына ықпал ету үшін ең алдымен
коммерциялық банктердің депозиттері ұлғайту немесе азайту мүмкіншілігін
пайдаланады.
Бірақ одан орталық банк банктердің депозиттік эмиссиясы мен несие
саясаты операцияларының көлемін тікелей өзгертеді деген ұғым бар. Орталық
банк міндетті резервтер жүйесі арқылы банктік несие саясаты мен
депозиттерді қысқарту немесе ұлғайту реакциясын тудыруы мүмкін.
Орталық банктің несие саясатының әдістері сан алуан, олардың ең көп
тарағандары төмендегідей:
Коммерциалық банктерге берілетін несие саясатының процентік төлем
мөлшерін өзгерту,банктердің міндетті қорларының мөлшерін өзгерту,ашық
нарықтағы операциялар.
Бұл айтылған несие саясатын реттеу әдістері барлық коммерциялық
банктердің операцияларына және толық қарыз капиталының нарығына әсер
ететіндіктен жалпы реттеу әдісі деп аталады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің негізгі міндеттері
– Қазақстан Республикасының ұлттық валютасының ішкі және сыртқы
тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісіне
мынадай қосымша міндеттер жүктеледі:
- Қазақстанның экономикалық дамуы және оның дүние жүзілік экономикаға
интеграциялануы ақсаттарына жетуге көмектесетін ақша айналысы, несие,
банктік есептеулерді және валюталық қатынастар саласындағы мемлекеттік
саясатты жасау және жүзеге асыру;
- ақша- несие және банк жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге
көмектесу;
- банктік және басқа несиелік мекемелердің қызметін реттейтін ережелерді
жасау және олардың орындалуына бақылау жасау негізінде банк несие
берушілердің, салымшылардың мүддылырін қорғау.
Ұлттық банкі жұмысының негізгі бағыттары:
- елдегі несиелік ресурстарды және ақша айналысын басқару;
- өзіне бағынышты мекемелер арқылы ақшалай түсімді инкасациялауды
ұйымдастыру және жүзеге асыру;
- халық шаруашылығындағы несиелік, есеп айырысу және кассалық
операцияларды жүзеге асыру бойынша ережелерді, әдістемелік
инструкциялық нормативтік актілерді шығару (бралық банктерге
міндетті), есеп жүргізу және банктердің есеп беруін ұйымдастыру;
- банк ісін лицензиялау, ақша-несиелік реттеудің әдістерінің формаларын
талдау;
- банк ісін бақылау және қадағалау;
- елдің банк жүйесінің тәуелсіз баланысын жасау;
- ғылыми зерттеу және аналитикалық жұмыстар жүргізу;
- валюталық операциялардың жүргізу ережелерін және тәртібін жасау,
біркелкі валюталық саясатын жүргізу және т.б.
Ұлттық банктің несиелік ресурстары мыналардың есебінен
құралады:
- меншікті қаражаттары;
- басқа банктермен тартылған келісім шарт негізінде Ұлттық банкігеи
орналастырылған ақшалай қаражаттар;
- Қазақстан Республикасынан тыс жерден тартылған қаражаттар;
- мемлекеттік арнай қорлардан және бюджеттің уақытша бос
қаражаттарынан. ( Осипов 197 – 208 беттер )
1.2. Ұлттық банк – ақша капиталын негізгі іске асырушы.
Кәсіпорын ісі – ақшалар саудасына бағытталған кәсіпкерлік қызметінің
айрықша саласы болып табылады, соның негізінде қаржылық операциялар
жүргізіледі. Оларды әр алуан қаржы инститтутары жүзеге асырады.
Қаржы жүйесінің ұйымдастырылуы мен жұмыс істеуі негізінде белгіленген
принциптер жатыр.
Экономиканың нарықтық қатынастарға өту кезінде оларды былайша
тұжырымдауға болады: елдегі банк ісін ұйымдастыруға мемлекеттік монополия,
банктік емес институттармен үйлестіре отырып, банк жүйесінің екі деңгейлі
банк жүйесін құру, елдегі несие саясатының біртұтастығы, несиелік мекемелер
желісін барынша дамыту, оларды қызмет көрсету орындарына жақындату,
мемлекеттік волюталық монополия, Орталық банктің автономиясы.
Банк ісіне мемлекеттік монополия ұғымы мемлекеттің банктерінің құрылуы
мен жойылуын бақылауға, банктік операцияларды жүргізу ретін және ережелерін
заңды бекітуінің айрықша құқығы ретінде түсіндіріледі. Ұлттық банк
Қазақстан Республикасы аумағында банктерді құруға рұқсат береді және
банктер мен олардың филиалдарын тіркеу кітабын жүргізеді. Ұлттық банк
рұқсат беру кезінде орындалатын банктік опреациялардың шеңберін анықтайды.
Өзара жинақтау банктері өзара кәсіпорындар типі бойынша
ұйымдастырылған, оларды арнайы кеңес басқарады.
Олар халықтың салымдарын жұмылдырады және оларды жылжымайтын мүлік пен
бағалы қағаздар кепіліне инвестициялайды, сонымен бірге коммерциялық және
тұтынушылық ссудыны ұсынады.
Қарыз – жинақтау бірлестіктері халық жинақтарының салымдық
операцияларымен айналысады және оларды жылжымайтын мүлікті сатып алу үшін
пайдаланады.
Екі меншік және мемлекеттік зейнетақы қорлары халықтың салымдарын
тарта отырып, ірі капиталды иеленеді және оны акциялар мен облигацияларды
сатып алуға салады, шағын несиелерді береді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі Қазақстан Республикасы банк
жүйесінің жоғарғы деңгейі болып табылады.
Нарықтық экономикада банктік емес институттарды құрмайынша кез келген
елдің несие саясатының жүйесі аяқталмаған болып саналады. Халықтық
салымдарын толық тарту және өзгермелі нарықтық экономиканың сұраныстарын
толық қанағаттандыру мүдесін осы институттарды құруды талап едеті, олар
органикалық тұрғыда несие жүйесін толықтырады, оны байыта түседі,
эконимикадағы өзгерістерге өте икемді әрі сезімтал етеді.
Ақша саясатының жүйесін құрудың баста принціпі – қаржы мекемелерінің
желісін барынша дамыту және оларға барлық ақша операцияларының
шоғырландыру, яғни шаруашылық буындардың бос ақша құралдарын банктерде
сақтау, есеп айырысуларды қолма – қолсыз жолмен жүргізу.
Орталық банк елдегі несие саясатының жүргізілуіне толығымен жауап
береді. Өз ретінде несие саясаты бүкіл экономиканың мемлекеттік реттелуінің
негізін құрайды. Сондықтан да, несие саясатын автономды жүргізуге қол
жеткізбей, республикадағы тиімді нарықтық экономика жөнінде сөз болуы
мүмкін емес.
Біздің еліміздегі және шет елдегі несие жүйесінің автономдығының
едәуір дәрежесі экономиканың қалыпты дамуын қамтамасыз ету мақсатында несие
саясатты қолдау сияқты міндетінен туындайды.
Президенттің заң күші бар Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі
жөніндегі Жарлығында былай жазылған: Жүргізілетін мемлекеттік несие
саясатының тиімділігін және Қазақстан Республикасы қаржы жүйесінің әрекет
етуін қамтамасыз ету мақсатында осы Заңға сәйкес Ұлттық банк:
а) Қазақстан Республикасы Қаржы минстірлігіне қарыз алушының
кепілдемелік міндеттеріне сәйкес келісім жағдайында қысқа мерзімді несиелер
береді;
ә) Қазақстан Респуликасы Қаржы минстірлігіне Қазақстанның халықаралық
ұйымдарға мүшелігіне байланысты жазылу және басқа төлемдеріне қатысты өзара
келісілінген жағдайлар негізінде қосымша несиелер береді.
Ұлттық банктің басқа клиенттері сияқты Үкімет те сәйкес келісім
негізінде әрбір несие бойынша қайтарымдылық, мерзімділік және төлемділік
шарттарында ссуда алады.
Әрбір несие бойынша Үкімет нарықтық пайыздық қойылымдары бар құнды
қағаздарды шығарады. Оларды сатып алу мерзімі 6 айдан аспауы тиіс, бірақ та
Қазақстан Республикасы тарапынан жыл соңына дейін созылуы мүмкін.
Нарықтық экономикада несие – банк жүйесі маңызды рөль атқарады. Ол
арқылы кәсіпорындар, ұйымдар мен халықтың ақшалай есеп айырылысулары мен
төлемдерінің едәуір көлемі жүргізіледі, сондай-ақ ол уақытша еркін ақша
құралдарын, халықтың жинақ ақшалары мен табыстарын белсенді әрекет етуші
капиталға айналдырады, көптеген әр алуан несиелік, сақтандыру, делдалдық,
инвестициялық, сенімділік, кеңес беру және басқа да операцияларды
орындайды.
Несие жүйесінің негізгі буыны – банктер. Себебі масштабы және маңызы
жөнінен несие қатынастарының басым көпшілігі банктер арқылы өтеді.
Банктер мемлекет пен кәсіпорындардың акционерлік қоғамдар мен
жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің мектептер мен ауруханалардың
институттар мен балабақшалардың және халықтың уақытша бос ақшаларын
шоғырландырып, оларды іс жүзіндегі капиталға айналдырады.
Сонымен қатар банк төлем, есептеу, несие беру,сақтандыру және т.б.
көптеген сан алуан операциялар жүргізіледі.
Банк деген ұғым не, ол қалай пайда болды деген сұраққа жауап
іздестірейік. Банк деген ұғым италиян сөзі – орындық, айырбас орындығы –
айырбас орны дегенді білдіреді.
Тарихта банктің ең жай қызметі,мысалы тұқым сатып алуға ақшаны несиеге
алған жағдай ғана эраға дейінгі 8 – 5 ғғ. Вавилонда кещдескен.Сол сияқты
ақшаны нсиеге алып ертедегі Египетте, Грецияда, Римде Зәулім ғимараттар
салынған.
Капиталистік банктардің алғашқы ізшаралары Флоренция мен Венецияда
1587 ж. айырбас ісінің негізінде,яғни әр түрлі елдер мен қалалардың ақшасын
айырбастауда пайда болды. Банктердің негізгі операциялары ақшаны сақтауға
қабылдау мен ақшасыз есеп айырысуды жүргізу болған.
Ақшасыз есеп айырысудыжүргізудің мәні – екі клиенттің қатысуымен
банкирдің кітабына бір шоттан екінші шотқа белгілі бр соманы аударып жазу.
Банк ісі – қарыз капиталын жинақтаумен және оны бөлумен шұғылданатын
кәсіпкерліктің ерекше түрі. Қазіргі кезде банктер көптеген операцияларды
жүргізеді.
Олар ақша айналымы мен несие қатынастарын ұйымдастырумен ғана
шұғылданып қоймай сонымен қатар банктер арқылы халық шаруашылығын
қаржыландыру, сақтандыру операциялары.
Бағалы қағаздарды сатып алу – сату, ал кейбір жағдайларда делдалдық
келісімдер және мүлікті басқару операциялары жүргізіледі.
Эмиссиялық банк – ол айналысқа ақша белгілерін эмиссиялауға құқы бар
әдетте, ол орталық банк.
Мемлекеттегі басқа банктердің барлығының да ақша белгілерін шығаруға
құқы жоқ эмиссиялық емес банктер. Олар коммерциялық, инвестициялық,
инновациялық, ипотекалық т.б.
Инвестициялық және инновациялық банктердің екі түрі де ұзақ уақытқа
ақша қаражатын шоғырландырумен маманданады,яғни олар облигация, акция және
басқа бағалы қағаздар шығару арқылы ақша тартып, кейін ұзақ мерзімге
қарызға береді.
Инвестициялық банктер кәсіпкерлерге қарыз берсе, ал инновациялық
банктер технологиялық жаңалықтардыөңдеуді және оны игеруді несиелейді.(
Көшенова Б.А.134-136 бет)
кесте 1
1930 жылғыбанк 1930-1987жж. 1988-1991жж. 1991 жылдан бастап
жүйесі (одақтық бір (одақтың бір (дербес екі
деңгей деңгей –лі деңгейлі банк
-лі банк жүйесі) манамданған банк жүйесі)
тер жүйесі)
Рессей 1. КСРО Ммебанкі 1. Банк жүйесін 1. Егемен Қазақстан
мемлекеттік (оның ішінде КСРОқайта - да өзінің банк
банкі және Мемлекеттік еңбекұйымдастыру: КСРОжүйесінің құрылуы.
көптеген несие жинақ кассалары Мембанкі және Екі деңгейлі банк
банк мекемелері жүйесі). Маманданған жүйесі – Ұлттық
2.КСРО банктер: КСРО банк және
Мемлекеттік Өнеркәсіп құрлыс комерциялық
Құрлыс банкі. банкі. банктер.
3. КСРО Сыртқы КСРО
сауда банкі. Агроөнер-кәсіп
банкі.
КСРО Тұрғын үй-
әлеуметтік банкі.
КСРО Жинақ банкі.
КСРО
Сыртқы-эконом
банкі.
2. Жаңадан
кооперативтік
және комерциялық
банктердің құрыла
бастауы.
1.3. Ақша капиталының құралдары.
Ақша капиталының мақсаты және құралдары.
Ақша капиталының құралдарын төмендегідей топтастыруға болады .
Ақырғы мақсат:
а) экономиканың өсуі;
ә) толық жұмысбастылық;
б) бағаны тұрақтандыру;
в) төлем балансын тұрақтандыру.
Аралық мақсат:
а) ақша жиыны;
ә) пайыз мөлшерлемесі;
б) айырбас курсы.
Құралдары.
А) несие берудің лимиті, пайыз мөлшерлемесін тікелей реттеу;
ә) міндетті резервтер нормасының өзгеруі;
б) есептеу мөлшерлемесінің өзгерісі;
в) ашық нарықтағы операциялар.
Тікелей (а) және жанама (ә,б,в) құралдарының арасында айырмашылықтар
бар. Жанама құралдарды тиімді пайдалану несие нарығының дамуымен тығыз
байланысты. Нарықтық экономикада әсіресе алғашқы өзгерістер кезеңінде,
тікелей және жанама құралдар пайдаланылады, соңғылары алғашқыларын
ығыстырады.
Соңғы мақсаттар жалпы экономикалық саясаттың, сонымен қатар қазыналық,
валюталық, сыртқы сауда, құрылымдық және басқа да саясаттарды ескере
отырып, ақша капиталы жоғарыда аталған саясаттардың бір бағыты ретінде
қарастырылады.
Аралық мақсаттар нарықтық жағдайда тікелей орталық банктің жанама
құралдары арқылы жүзеге асырылады.
Бұл мақсаттарға жетуге кәсіпорындардың ақша капиталын тиімді
жүргізуінде. Нысанаға алтын ақша базасы келесідей ақша капиталының негізгі
құралдарының көмегімен реттеледі:
- қайта қаржыландыру мөлшері: ресми мүдделендіру мөлшерлемесі деңгейін
бекіту;
- ҚҰБ-те жинақталатын ең төменгі міндетті резервтер нормасын белгілеу,
оның ішінде сырттан тартылған қаражаттарды мерзіміне, көлеміне және
түрлеріне байланысты жіктеу;
- банктерге және үкіметке несие беру;
- валюталық нарықтағы басқыншылық;
- кейбір жағдайларда қаржылық операциялардың жекелеген түрлерінің
деңгейі мен көлеміне тікелей сандық шектеулер енгізу;
- ресми есепке алу ( дисконттық) мөлшерлемесі.
Пайыздық саясат ақша құралдарының бірі болып табылады. Кәсіпорындардың
ақша капиталдары бойынша ұсыныстың инфляция деңгейінің жалпы жағдайларына
және инфляция күтімдеріне байланысты анықталатын ортақ қайта қаржыландыру
мөлшерлемесін бекітеді. Кәсіпорындардың өзінің пайыздық саясатын
мемлекеттің ақша капиталын іске асыру мақсатында, пайыздық мөлшерлемесіне
әсер ету үшін қолданады. Қайта қаржыландыру мөлшерлемесін анықтау кезінде
кәсіпорындар пайыздық мөлшерлемесін оң және нақты түрде ұстап тұру
мүдделігін ескереді.
Теңгені айналысқа енгізгеннен кейінгі пайыздық саясаттың негізгі
мақсаты – теңгенің несиеге деген сұранысын азайтатын, ал оның артынан ақша
массасының өсім қарқынын азайтатын, сәйкесінше инфляцияны төмендетуді
қамтамасыз ететін деңгейге дейін көтеру. Жоғары пайыздық мөлшерлемелер,
дәлірек айтқанда, пайыздар үшін төлемдер шығындарды қарайтындардың бірі.
Яғни жаңа пайыздық саясат өзінің нәтижесін қандай да бір анықталмаған
болашақта емес, қысқа уақыт аралығында беруі керек.
Қазақстанда жоғары қарқынды инфляцияға қарсы күресте пайдалануға
мүмкіндік беретін келесі бір факторға – шетел валютасына деген шектен тыс
сұранысты азайту шаралары жатады. Теңгені енгізгеннен кейінгі жарты жыл
ішінде валютаның бағамдық айырмасы есебінен алыпсатарлық жолмен табыс алу
мүмкіндігінің болуы ірі банктердің қысқа мерзімді капиталының қарыздық
нарықтан еліміздің валюта нарығына ағылуына жол берді. Айырбас бағамен
анықталатын теңгенің сыртқы құнының көрсеткіштері мен қарыздар бойынша
пайыздық мөлшерлемелер және бағалы қағаздар бойынша табыстылық арқылы
анықталатын теңгенің ішкі құнының көрсеткіштері арасындаға қатынастың
бұзылуы ұлтық валютаның тұрақтылығына кері әсерін тигізеді.
Ұлттық банкінің қайта қаржыландыруының ресми мөлшерлемесінің өзгеру
динамикасы – 1994 жылы қаңтар-ақпан айларында 270%, ал наурыз-тамыз
айларында 300% құрады. Теңгенің айырбас бағамының тұрақтануы мен ифляциның
төмендеуне байланысты 1994 жылдың ортасынан бастап пайыздық мөлшерлемесінің
деңгейі құркүйекте 280% -ға дейін төмендеп, ай сайын азайып отырды. 1994
жылдың аяғында ол 230 %, 1995 жылы – 52,5 %, 1996 жылдың құркүйегінде – 30
%, 1997 жылы – 24 % құрады.
Қаржы операцияларының барлық түрдері бойынша пайыздық мөлшерлемесінің
деңгейі коммерциялық банкінің қайта қаржыландыру мөлшерлемесі бойынша
индикативті анықталады. Сауданың түрлері бойынша төленетін пайыздық
мөлшерлемелер өзара кейбір негізгі себептермен ерекшеленеді. Олардың
арасынан мыналарды бөліп көрсетуге болады:қарыз мерзімінің әр түрілігі,
пайызды төлеумен байланысты тәуекелдің деңгейі және пайыздық
мөлшерлемесінің өзгеру мүмкіндігімен байланысты тәуекелдің деңгейі.
Мемлекеттік қазыналық міндеттемелер, банкаралық несие, коммерциялық
банкінің ноталары бойынша пайыздық мөлшерлемелер сауда мәніне сай келеді.
Жалпы барлық нақты нарық пайыздық мөлшерлемелер 1994жылдың тамызынан бастап
оң көрініске ие болды.
Коммерциялық банкінің ноталы және қазыналық вексельдер бойынша табысы
коммерциялық банкінің ноталарының пайызды және қарызды төлеу жағынан
несиелерге қарағанда үлкен сенімділігімен түсіндіріледі. Проценттің ресми
мөлшерін өсіру кәсіпорындардың өз резервтерін толтыру үшін ақша капиталын
алатын мүмкіншілігі үшін несие алатын мүмкіншілігін азайтады, ол өз
кезегінде кәсіпорындардың алған қарызын қысқартады, демек ол ақша массасы
мен нарықтық процент мөлшерін өсіреді. Сөйтіп орталық банк процент
мөлшерін жоғарлатып, несиені шектеу саясатын, яғни несиелік рестрикция
жүргізеді.
Процент мөлшерін жоғарлату елге қысқа мерзімді шетел капиталын тартуға
әкеп соқтырады. Сонымен , қатар ол төлем балансы мен валюта курсының
деігейіне де әсер етеді. Қорытындысында төлем балансы активтеніп және шетел
валютасын ұсынушы көбейіп, демек шетел валютаның курсы жоғарылайды. (
Ілиасов 346 – 397 б )
Орталық банктің процент мөлшерін төмендету әдісі.
Ресми процент мөлшерін өзгерту барлық қарыз капиталының нарығына екі
жақты әсер етеді: процент мөлшерін жоғарылату несиелік рекстриция
саясатының басталуын, ал несиелік экспансия процент мөлшерін төмендету
саясатының басталуын көрсетеді.
Коммерциялық банктердің резервтеріне, демек олардың қарыз беру
мүмкіндіктеріне міндетті резерв нормасын өзгертудің елеулі әсері бар.
Міндетті банктік резервтің нормасын жоғарлату деген банктік қаражаттың
жұмсалмай,орталық банктің шотында жұмсауға тыйым салу жағдайында ұсталуын
және коммерциялық банктер несиеге беруге қолдана алмауын көрсетеді.
Нәтижесінде банктік қарызбен айналымдағы ақша массасын қысқарып, қарыз
бойынша процент жоғарылайды. Ал міндетті банктік резервтік нормасын
төмендету банктік несие мен ақша массасын ұлғайтып, нарықтық процентті
төмендетеді.
Бағалы қағаздар нарығы дамыған мемлекеттерде ақша капиталын реттеудің
көп тараған әдісі – ашық нарықтағы операциялар.
Біріншіден, бұл операциялар кәсіпорындардың қызметіне олардың
ресурстарының көлеміне арқылы әсер етеді. Егер орталық банк бағалы
қағаздарды ашық нарықтағы сатып, ал коммерциялық банктер оларды сатып алса,
онда осы банктердің орталық банктегі ашқан корреспонденттік шотындағы
қаражат қалдығы сатып алған бағалы қағаздар сомасына азаяды. Оған сәйкес
олардың өз клиенттеріне қарыз беретін мүмкіндігі кемиді. Бұл айналыстағы
ақша массасының қысқаруына әкеп соғады. Ал орталық банк бағалы қағаздарды
коммерциялық банктерден сатып алса, онда сол соманы олардың
корреспонденттік шотына жазады, ол банктердің қарыз беру мүмкіндігін
кеңейтеді.
Екіншіден, ашық нарықтағы операциялар мемлекеттік бағалы қағаздардың
проценттік мөлшерін және оның курсын реттеу үшін қолданылады.
Қысқа мерзімдік процент мөлшерді реттеу үшін орталық банктік
векселдермен және қысқа мерзімді мемлекеттік облигациялармен жүргізетін
дәстүрлі операциялары қолданылады. Оларды сату ақша нарығын шектеп,
нарықтық процент мөлшерінің көтерілуіне әкеледә. Егер де орталық банк
процент нормасының көтерілуіне тосқауыл қойғысы келсе, онда ол банктердің
қысқа мерзімді бағалы қағаздары мен векселдерін ағымдағы нарықтық мөлшер
бойынша сатып алу арқылы көмек көрсетеді. Одан басқа қазыналық векселдерді,
қысқа мерзімді мемлекеттік облигацияларды сатып алу - сату оларға сұраныс
пен ұсынысты өзгертеді, ол ақша нарығындағы қысқа мерзімді процент
мөлшеріне және ұлттық валютаның курсына әсер етеді.
Ұзақ мерзімді процент мөлшерін реттеуге орталық кәсіпорының ұзақ
мерзімді мемлекеттік міндеттемелерімен жүргізетін дәстүрлі операциялары
қолданылады. Орталық банктің бұндай міндеттемелерді сатып алуы олардың
нарықтық курсын жоғарылатады.
Облигацияның бағасының өсуі оның нарықтық курсының купондық табыс
сомасына қатынасымен анықталып, облигацияның нақты табыстылығының
төмендегенің көрсетеді. Ал ұзақ мерзімді облигацияның нақты табыстылығының
азаюы нарықтағы ұзақ мерзімді процент мөлшерінің төмендеуіне әкеп
соқтырады. Орталық банктің ашық нарықта облигация сатуы олардың курсының
төмендеуін және облигацияның табыстылығының артуын, соған байланысты ұзақ
мерзімді процент мөлшерінң жоғарылауын тудырады.
Ақша капиталының келесі маңызды әдісінің бірі – валюта курсының
тұрақтылығын сақтаудың баға және ақша айналысының тұрақтылығын қамтамасыз
ету үшін маңызы өте зор.
Ұлттық валюта курсының төмендеуі ішкі нарықтағы алдымен шетел, содан
соң отандық тауарлар бағасын көтереді, яғни ұлттықұ ақша өлшемінің сатып
ала мүмкіндігі азайтады. Ұлттық валюта курсының үнемі төмендеуі жағдайында
ішкі нарықтағы тауарлар бағасы өндіріс шығындарына емес, Ұлттық валютаның
құлдырауына бейімделеді. Курстың төмендеуі Инфляцияны тудыратын факторға
айналады.
Орталық банктің валюта курсын валюталық интервенциямен ( яғни шетел
валютасын ұлттық валютаға сатып алу – сату) реттеу ақша айналысын тікелей
әсер етеді. Шетел валютасын сатып алу ұлттық валюталы ақша массасын
өсіреді, ал сату ақша массасын қысқартады.
Валюта курсын реттеу мақсатында ресми процент мөлшерін дәл осындай
өзгерту қарыз капиталы нарығымен ақша айналымына үйлесімді әсер етеді. (
Хамитова 195 -210 б )
2 Тарау. ЖШС MD Adbertising ақша капиталын талдау.
2.1 Фирма туралы жалпы мәліметтер
ЖШС MD Adbertising Алматыда жарнама таратумен, жариялаумен
айналысатын ірі компаниялардың бірі.
Фирма қолда бар жаңалықтары мен мәдениетін өсіру мақсатында құрылған.
Көнушілік шарт бойынша жарнама берілген, аренда шарттары бойынша
фирма кәсіпорынды жанғыш-майлау материалдарымен, құрал- саймандармен
дәндермен, тыңайтқышпен, гербицидтермен қамтамасыз етеді. Болашақта жарнама
көлемін кеңейту мен көптеген филиалдар ашу жоспарланып отыр.
Жұмыстың негізгі портфелі: көптеген қызықты жарнамалар бойынша
комерциялық және ара қатынастық қызмет.
Жарғылық капитал бекітілген қаулы бойынша 117 585 теңгені құрайды және
тағайындалған үш серіктестік арқылы енгізілген.
Әкімшілік өкіл құрамының 10% жоғарғы білімі бар жалпы санақ бойынша
кадрлар 70% құрайды, орташа есеппен әр жұмысшының стажы шамамен 10 жыл.
Жұмысшылардың негізгі бөлігі жарнама шығару саласына қатысты.
жұмысшылар
3 сурет. Кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымы.
Негізгі экономикалық көрсеткіштер талдауы
Берілген кәсіпорындағы жұмысшылардың мәліметтік құрамын 116 адам
құрайды.
Әкімшілік өндіріс талаптары мен жұмыс шарттарына сәйкес еңбек
тәртібінің ішкі ережелерін орнатады.
Еңбек шарттары дұрыс жасалған, зиянды және өте зиянды шарттары бар
цехтер жоқ.
Сырқат қағаздары төленеді, жыл сайынғы төленетін еңбек демалыстары
беріледі. Қойылған нормалар бойынша арнайы киім мен арнайы тағам бөлінеді.
Қауіпсіздік ережелері сақталып, өртке қарсы іс-шаралар ұйымдастырылады.
Жас жұмысшыларды көршілес мамандықтарға үйрету үшін тәжірибелі
мамандар мен жұмысшылар бөлінеді.
Айналымдық қорлар – бір цикл ішінде жарнама бағасы қайта өндірілген
өнімге ауысатын өндіріс құралдарының бөлігі болып есептеледі.
Айналымдық құралдар айналымдық активтердің әр түрлі элементтеріне
авансталатын, әр түрлі меншіктік формалары бар кәсіпорында өндіру
процессінің үздіксіздігін қамтамасыз ететін ақшлық ресурстар болып
есептеледі.
Айналдыру қорлары – шығаруға арналған дайын өнім, кассадағы және
банктегі ақшалар және есептегі ақшалар.
Айналым қорлар + айналу қорлары = айналым құралдар.
Төмендегі бірінші кестеде ЖШС MD Adbertising қызметінің негізгі
экономикалық көрсеткіштерін қарастырып талдау.
Өнім шығарудан түскен ақшаның көлемі 2005 жылы 214101 мың тенгені,
2006 жылы 154795 мың тенгені ал 2007 жылы 275419 мың тенгені құрады, яни
ауытқу 2006 жылы 72 % ал 2007 жылы 128,6 %.
Орта тізімдік адамдар саны 2005 жылы 89, 2006 жылы 98 ал 2007 жылы 96
адам санын құрады.
Еңбекақы қорының көлемі 2005 жылы 23533 мың тенгені, 24963 жылы 360
мың тенгені ал 2007 жылы 27937 мың тенгені құрады, яни ауытқу 2006 жылы 106
% ал 2007 жылы 118,7 %.
Әлеуметтік салыққа бөлінген ақша капиталының көлемі 2005 жылы 283 мың
тенгені, 2006 жылы 360 мың тенгені ал 2007 жылы 450 мың тенгені құрады.
Өзіндік құнның көлемі 2005 жылы 16626 мың тенгені, 2006 жылы 12724 мың
тенгені ал 2007 жылы 14863 мың тенгені құрады.
Жалпы кіріс 2005 жылы 47841 мың тенгені, 2006 жылы 27552 мың тенгені
ал 2007 жылы 12678 мың тенгені құрады.
Рентабельдік 2005 жылы 0,777, 2006 жылы 0,822 ал 2007 жылы 0,540, яни
ауытқу 2006 жылы 106 % ал 2007 жылы 69,5 % құрады.
1-Кесте
ЖШС MD Adbertising қызметінің негізгі экономикалық көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер 2005ж % 2006ж
1 Негізгі қорлар, барлығы 160158 195147 228170
Сонымен қоса:
Жер 0 16590 16590
Құрылыстар мен ғимараттар 36007 39849 41375
Машиналар және құрал-жабдықтар 178635 209723 242360
Негізгі құралдардың басқа түрлері 19934 22039 38698
2 Негізгі құралдардың тозуы, іске 74418 93054 110853
жарамсыз болып қалуы
3 Өнім көлемі, барлығы 214101 154795 275419
4 Өндіру мен шығару шығыны 166260 127243 148638
5 Түскен пайда (+), шығын (-), 47481 27552 126781
барлығы
6 Дебиторлық қарыз 17190 4035 1020
7 Кредиторлық қарыс 34309 49550 27314
8 Жұмысшылар саны, барлығы (адам) 89 98 116
Өндірістік негізгі қорларды қолданудағы экономикалық тиімділігі
мынандай көрсеткіштермен сипатталады.
- қор қайтарымдығы – жалпы жарнама бағасының негізгі қорлардың ортажылдық
бағасына қатысы.
Жарнамадан түскен ақша
Негізгі құралдардың ортажылдық бағасы
2005жыл = 214101228857=0,9
2006 жыл = 154795254185=0,6
2007 жыл =275419327126=0,8
2006 жылы қор қайтарымының төмендеуі 2007 жылы негізгі қорларды
қолданудың эффективтілігінің төмендеуінің куәсі болды, 2007 жылы қор
қайтарымы өсті, кейін негізгі құралдарды қолдану эффективтілігі өсті.
Қор қайтарымының жоғарылауы негізгі құралдардың кіші салмағының
арқасында және олардың техникалық деңгейінің арқасында жүзеге асты. 2007
жылдағы қор қайтарымының жоғарлауы есеп беру кезеңінің созылуының
азайғанының себепкері болды.
- Жарнаманың қор сыйымдылығы – негізгі жарнама қорларының ортажылдық
бағасы жалпы жарнама бағасымен сәйкес келеді.
Негізгі құралдардың ортажылдық бағасы
Шығарылған жарнамадан түскен ақша * 100
2005 жыл = 228857214101*100=106,8%
2006 жыл = 254185154795*100=164,2%
2007 жыл = 327126275419*100=118,7%
2007 жылғы қорлық сыйымдылықтың төмендеуі негізгі қорларды қолдану
эффективтілігінің жоғарылауының көрсеткіші болды.
- қорлық қарулану - өндірістік негізгі қорлардың ортажылдық бағасы
ортажылдық жұмысшымен есеп айырысады.
Негізгі құралдардың ортажылдық бағасы
Жұмысшылар саны
2005 жыл = 2288589=257 мың. тенге
2006 жыл = 2541898=259 мың. тенге
2007 жыл = 32712116=282 мың. тенге
Қорлық қаруланудың өсуіне себепкер болған негізгі құралдардың
ортажылдық бағасының өсуі және жұмысшылар санының болар- болмас төмендеуі.
ЖШС MD Adbertising қызметінің негізгі көрсеткіштері.
ЖШС MD Adbertising өткен жылдық көрсеткіштері мынадай болды. Ресми
деректер бойынша инфлияция есепті кезеңде 2,4 % болды, төлем баланысының
ағымдағы шотының профициті 149 млн.
АҚШ долл. болды. Валютаның айтарлықтай келуі ЖШС MD Adbertising
резерфінің өсуіне және ақша агрегаттарының кеңейюіне себепші болды.
Халықтың ақшалай кірісінің және орташа айлық жалақысының жалғасып келе
жатқан өсуі айналыстағы қолма – қол ақшаның өсуіне ықпал етті.
Сонымен бірге жарнама операциялары бойынша көлемдер айтарлықтай
ұлғайды.
Өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда тікелей жарнамаларды
тарату операцияларының көлемі 57 % - ға 392,8 млн теңгеге дейін өсті.
Кері жарнама операцияларын және Қаржы министрлігінің мемлекеттік
бағдарламаларын және Қаржы миністірлігінің мемлекеттік жарнамаларды сату
бойынша операцияларды ЖШС MD Adbertising жүргізген жоқ.
Қаржы рыногының ағымдағы жағдайы туралы.
1. Инфляция. ЖШС MD Adbertising статисткасы бойынша инфляция өткен
жылға қарағанда 0,2 % төмендеп екі ай қатарына тұтыну бағаларының өсуі
азық – түлікке жатпайтын тауарлардың 0,8 % -ға және аз дәрежеде ақылы
қызмет көрсетудің 0,1 % - ға қымбаттауына орын алды.
Резервтер және ақша агрегаттары. ЖШС MD Adbertising таза
халықаралық резервтері ағымдағы бағаларда 0,3 % - ға дейін өсті.
Ұлттық банкті ЖШС MD Adbertising ішкі валюта рыногнан валюта сатып
алу және таза валюталық қордың толықтыруына ықпал етті.
Ақша массасының ұлғаюының негізгі факторы ЖШС MD Adbertising
жүйесінің ішкі активтерінің (11,4% - ға) өсуі болды. Айналыстағы қолма –
қол ақша 8.1% дейін өсті.
Маусымды жарнамаларды салыстырғанда айналыстағы жарнамалар ақшаның өсу
қарқынының алға шығуы ақша массасы құрамындағы үлесінің 77.3 % - дан 76.6%
-ға дейін төмендеуіне себеп болды.
Ақша массасын салыстырғанда ақша базасы өсу қарқынының алға шығуы ақша
мультипликаторының 3.19 – дан 3.09 %- ға дейін төмендеуіне әсер етті.
Жанраналар рыногы. Жарнамалардың жалпы көлемі осы өткен жылы 3.5 % -
ға өсті. 2007 жылы жалпы айналыстағы жарнамалар көлемі 2,5% - ға ұлғайды,
ал жалпы көлемде жарнамалар 4.8 % - ға өсті.
Заңды тұлғалардың жарнама көлемі 536,2млрд. теңгеге дейін 3,7%-ға, ал
жеке тұлғалардың жарнама көлемі 382,6млрд. теңгеге дейін 3,3 %-ға ұлғайды.
Халықтың жарнамаға деген сұраныс бір айда 389,5 млрд. теңгеге дейін
3,2 – ға (жыл басынан бері -13,5 % -ға ) өсті.
Нәтижесінде теңгелік жарнамалардың үлес салмағы өткен жылдағы мен
салыстырғанда 43,8 –дан 45,0%-ға дейін өсті.
Экономиканы басқара отырып мемлекет ортақ жарнама саясатын жүргізеді,
оның маңызды құралы болып ЖШС MD Adbertising болып табылады.
Бұл принцип айналымдағы ақша массасын реттеу арқылы жарнамалардың ішкі
және сыртқы тұрақтылығын қамтамасыз ету, жарнама саясаты, жалпы
экономикалық саясат және оның әлемдік экономикаға интеграциялануы саласында
республиканың мүдделерін қорғау үшін қажет болады.
Жарнама жүйесін құрудың басты принципі – жарнама мекемелерінің желісін
барынша дамыту және оларға барлық ақша операцияларының шоғырландыру, яғни
шаруашылық буындардың бос ақша құралдарын кәсіпорындарды сақтау , есеп
айырысуларды қолма-қолсыз жолмен жүргізу.
Қазіргі таңда Қазақстан аумағында 38 бөлімшесімен филиалдары бар.
Мемлекеттік ақша капиталын валюталық монополия принципіне үлкен мән
беріледі.
Қазақстан Республикасының Валюталық реттеу жөніндегі заңында былай
делінген: Қазақстан Республикасы Президенті және Министрлер кабинеті өз
құзіреті шеңберінде осы заңның ережелеріне қарама – қайшы келмейтін
валюталық реттеу саласындағы нормативтік актілерді қабылдайды.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасындағы
валюталық реттеудің негізгі органы болып табылады.
Валюталық реттеу түсінігіне нормативтік актілерді жасау ақпаратты
жинау, валюталық заңнаманың сақталуын және оны бұзған тұлғаларға қатысты
санкциялардың қолданылуын қадағалау кіреді.
Ұлттық банк валюталық реттеу қызметтерін жүзеге асырады.
Бұл принцип – елдің тәуелсіздігін сақтау шарттарының бірі, валюталық
резервтердің жинақталу құралы және ақша айналымын басқа елдердің
валюталарының ықпалынан сенімді қорғаушы.
ЖШС MD Adbertising автономиясы егеменді елдердің заңнамасының,
Қазақстанда ҚР- ның кәсіпкерлер жөніндегі заңымен бекітілген.
Алғашқыда кәсіпкерлік термині тәуекел сөзімен, ал кәсіпкердің өзі
тауарды өндіру мен өткізуде белгілі бір тәуекел мен жауапкершілігі өз
мойнына алатын адаммен байланыстырылады.
Бұл сөзді ең бірінші енгізген – Ричард Кантиллион болды. Ол туралы
біз оның еңбектері арқылы тани бастадық.
Негізінен экономикалық қалыптасулар қызметтік капиталдардың әсерлі
жүйесін құру үшін дамыған нарықтық қатынастарды жасауға бағытталған. Ондай
негізгі тенденциялардың бірі – кәспорындарды, яғни кәсіпорындарды
реформалап, меншіктің корпорациялық формасын дамытып, қалыптастыру болып
табылады.
Капиталды шоғырландырудың ірі корпоациялық құрылымдарында қаржылық –
өнеркәсіптік топтар мен холдингтер жоғары орындарды алады, себебі олар
мемлекеттегі кәсіпорындардың ішінде өте жоғары пайдалылық әклетін
ұйымдардың бірі болып табылады.
Капиталды шоғырландырудың көмектерімен көптеген кәсіпорындық топтар
арсында қаржылық әдістерді пайдалана отырып, мемлекет пен кәсіпорындар
арасында, шағын және ірі бизнес арасында, аумақтық атқарушы орган мен
кәсіпорындар арсында партнерлық қарым-қатынастар құрылып, жақсара түсті.
Кәсіпорындық топтарды құру идеясы мемлекет пен басқа да жеке
бизнестердің мүдделерімен сәйкес келеді.
Кәсіпорындардың даму тенденциясын зерттеуге өздерінің еңбектерін
арнаған шетелдік ғалым – экономистері: Р.Брейли, Ю.Бригхэли, Ван Хорл,
Л.Гапенски, С.Майерс, Р.Мертон, Ф.Модильяни, М.Миллер, С.Росс, У.Шарп
және тағы да басқа ғалымдар жатады.
Кәсіпорын қаржысының құрылымы мен оның көздерінің қалыптасуына
толығырақ тоқталып өтейік.
Кәсіпорынның негізгі өндірістік қорлары – ол еңбек қаражатының құн
түріндегі көрінісі.
Негізгі қорлардың басты анықтаушы белгілері болып құнды өнімге
ауыстыру әдісі – біртіндеп: өндірістік цикл ағымында; бөліктермен:
өндірістен шығуы бойынша болып табылады.
Өндіріс құралдары істен шыққаннан кейін, оның орнына ерекше
амортизациондықорда жинақталған жаңа капитал салымдары іске кіріседі.
Негізгі капиталдағы жарғылық капиталға алдын ала төлем жасалады,
осылайша, үнемі– ақша формасынан натуралды, тауарлы,содан кейін қайта ақша
формасына айналып жүріп отырады.
Коммерциялық ұйымдар мен кәсіпорындарға негізгі қорлардың түсу әдісі
мыналар:
- ұзақ мерзімді әдісімен негізгі қорларды алу;
- жарғылық (акционерлік) капиталдың салым шотына акционерлік қоғамның
мүшелерімен объектілерді беру;
- мемлекеттік органдардан, заңды және жеке тұлғалардан негізгі қор
объектілерінқайтарымсыз алу.
Негізгі қорлардың құрылымы – негізгі қорлардың жалпы құрамында
жеке топтардың жағдайлары, сонымен қатар өспелі топтар. Әртүрлі салалардың
негізгі қорларының құрылымы техникалық және басқа да табиғи факторлары
негізінде ерекшеленеді.
Кәсіпорындармен шаруашылық қызметті орындаудың негізгі шарты –
айналым құралдарының (айналым капиталдарының) болуы болып табылады.
Айналым құралының мәні оның экономикалық рөлімен анықталады, яғни
қайта ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I тару. Экономиканы мемлекеттік реттеудің ақша капиталының механизмі.
1.1. Ақша капиталының мәні мен
мақсаттары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Ұлттық банк – ақша капиталын негізгі іске асырушы
... ... ... ... ... ... ... ..8
1.3 Ақша капиталының құралдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2 Тарау. ЖШС MD Adbertising ақша капиталын талдау.
2.1 Фирма туралы жалпы мәліметтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.2 Нарықтағы ақша капиталының дамуын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...29
2.3. ЖШС MD Adbertising қабылдаған шаралар және 2007 жылғы ақша
капиталының
нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 41
2.4 ЖШС MD Adbertising ақша капиталының жүргізуін
бағалау ... ... ... ...42
3. Нарықтық экономикада ақша капиталын жетілдіру жолдары.
3.1. Нарықтықтағы ақша капиталының қызметін жақсарту жолдары ... ... ... 46
3.2 Ақша капиталын қаржылық жоспарлау және болжау
... ... ... ... ... ... ... ... 51
3.3. Қазақстан Республикасының ақша капиталына байланысты 2007-2009
жылдарға арналған негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
Қолданылған
әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 62
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...64
Кіріспе.
Қаржы мекемелерінің ісі нарықтық экономиканың ең маңызды әрі
динамикалық құрлымы болып табылады. Қаржы мекемелерінің ақшалай есеп
айырысуды жүргізіп, экономиканы несиелеп, капиталдың қайта бөлінуінде
делдал ретінде өндірістің жалпы тиімділігін арттырады әрі елдің қорлануына
өз ықпалын тигізеді. Бүгінгі таңда, яғни осы заманғы жағдайда банк
жүйесінің құрлымы күрделене түсті. Қаржы мекемелерінің жаңа түрлері, жаңа
несие құралдары және клиентке қызмет көрсетудің жаңа әдістері пайда болып
үлгерді. Пайда алуға, коммерциялық жетістікке бағдарланған, әр түрлі меншік
формаларына негізделген серпінді әрі икемді несие жүйесіне өту қолға
алынды.
Тұрақты әрі тиімді банк жүйесін құру – Қазақстан экономикасын
реформалауда маңызды міндеттердің бірі. Ішкі банк секторының барлық қатынас
жүйесін, Ұлттық банк тарапынан басқарудың және қадағалаудың сипатын,
банктердің өзара қарым – қатынасын және олардың клиенттерімен арадағы
қатынасын, мемлекеттік бюджетпен есеп айырысуды және тағыда басқа түбегейлі
өзгерту қажет. Банкирдің психологиясын өзгерту, жан – жақты білімі бар,
жаңашылдыққа бейім, тәуекелшіл банк қызметкерін тәрбиелеу – алда тұрған көп
міндеттердің бірі.
Жаңа банк тетігін халықаралық іс – тәжірибеде қабылданған әрі нарықтық
қаржы құрлымының тәжірбиесіне сүйенетін ұтымды принциптерді несие
мекемелеріне енгізу жолымен ғана құруға болады.
Кәсіпорын ісінің осы заманғы әдістерін жақсы меңгерген кәсіпорындарда
кәсіптік қызыметін көрсетудің жаңа технологиясын игеру , кәсіп қызметін
келешекте дамыту, кәсіп қатерін кеміту, клиенттің несиені өтеу қаблетін
және баланыстың өтімділігін бағалау бойынша ұсыныстарды, шетелдік банктер
мен корроспонденттік қатынасты жасау арқылы банк ісін жақсартуға болады.
Бұл жағынан алғанда, халықаралық іс – тәжірбиені, ақшалай ресурыстарды
шоғырландырудың, несиелеудің және есеп айырысудың тәсілдері мен формаларын
терең оқып – білудің маңызы зор. (Сейітқасымов 236 -239 беттер)
Ақша капиталы - бұл айналыстағы ақша жиыны, несие көлемін, сыйақы
мөлшерлемесін өзгертуге, жалпы банк жүйесінің қызметін реттеуге бағытталған
шаралар жиынтығы. Ақша капиталындағы макроэкономикалық деңгейдегі
субъектісі – Ұлттық банк болып табылады.
Ақша капиталы Ұлттық банкі тарапынан реттеу объектілеріне
экономикадағы қолма-қол және ақшасыз жиынының жиынтығы жатады. ақша
капиталы және ақша эмиссиясына жағдай жасауға, оларды іріктеуге жән
ешектеуге бағытталады.
Өндірістің дағдарысы және жұмыссыздықтың күшейюі жағдайында орталық
банк несие беруді кеңейту және процент мөлшерін азайту арқылы өндірістің
жандануына себепші болады.
Керісінше экономикалық өрлеу кезінде кездесетін алыпсатушылық, бағаның
өсуі, үйлесімсіздіктің өрлеуі сияқты келенсіз жағдйларды болдырмау
мақсатында орталық банк несиеге шек қою, проценттік төлемді жоғарылату,
төлем құралдарын шығаруды тежеу әрекетімен шұғылданады.
Ел экономикасының жағдайына байланысты ақша капиталы несие саясаты
жүйесіне тығыз байланысты.
Қазақстан Республикасының банк жүйесінің жоғарғы деңгейі болып
табылады. Қазақстан Республикасында экономикалық реформаларды жүзеге асыру
үшін нарықтық экономика аумағында жинақталған несие саясатының қарым -
қатынасының, банк қызметінің даму тәжірбиесін дұрыс қолдана білу керек.
Нарықтық экономикада ақша капиталының проблемаларын шешу – реттеуші
органдардың талаптарын орындауы позициясынан Э.Н. Василишин, О.И. Лаврушин,
И.Д. Мамонова, М.А. Пессель, Н.Э. Соколинская, А.М. Тавасиев сияқты
авторлардың жұмыстарында келтірілген.
Нарықтық экономикада ақаша капитал қызметінің объектісі: –қаржылық
операцияларды зерттеу және ақша қаражаттары ағысын басқару процестері.
Нарықтық экономикадағы ақша капитал қызметінің мәні: – рационалды
жоспарлау және қаржылық операцияларды (ақша қаражаттарын тарту мен оларды
орналастыру процестері) өткізу әдісі мен жүйесін жетілдіру және пайдалану.
Нарықтық экономикада ақша капиталының мақсаты - ұйымдық құрылымды
ұтымды құрастыру негізінде әдістемесі мен рационалды талаптарды анықтау.
Нарықтық экономикада ақша капиталының жүйесінде ақша қаражатының
трансформациялану процессі экономиканың ақша капиталдарының жағдайын
басқаруына әсер ететін экономиканың ақша капиталының операцияларын басқаруы
арқылы өтеді.
Нарықтық экономикада ақша капиталының сұрақтары инвестициялық
жобаларды қабылдау және оларды қаржыландыру көздерін таңдау кезінде әртүрлі
шаруашылық бөлімшелердің мүдделерін келістіру ұтымдылығы үшін
басымдылықты анықтау және мәмілеге келуді іздеу болып табылады.
Нарықтық экономикада ақша капиталының негізгі сұрағы – ішкі және
сыртқы қаржы көздері мен экономикалық салалар арасындағы қаржы
ресурстарының ең жоғарғы әсерлі қозғалысты қамтамасыз ету бойынша негізгі
керекті шешімдерді қабылдау.
Нарықтық экономикада ақша капиталы қаржы, несие, банк, биржа және
валюта қызметі, ақша капиталы нарықтарында операцияны орындау тәртібі
(капитал нарығы, несие ресурстары нарығы,бағалы қағаздар нарығы, валюта
нарығы), клиенттердің негізгі экономикасы, сыртқы экономикалық қызметі,
салық салу, экономикалық талдаудың әдістері мен әдістемесі облысындағы
Қазақстан Республикасының заңында әрекет ететін қаржы, несие және қаржылық
менеджмент, бухгалтерлік есеп теорияларын білуі керек. Нарықтық экономикада
ақша капиталы үшін ең маңыздысы – ол қаржы балансты (тепе-теңдікті) оқи
білуі, себебі ол нақты есеп беру құжаты болып табылады
Нарықтық экономикада ақша капиталы қаржы ақпараттарымен хабары
(отандық және шетелдік) болуы керек, яғни қаржы қызметінің қорытындысын
талдау мен капитал салу бойынша оқиғаның әсерлілігі, қаржылық жоспар құру,
капиталды қолданудан қорытынды есептеу және болжау; өңделіп жатқан қаржы
бағдарламаларының әсерлілігі мен пайдалылығын бағалау, қаржы ресурстарын
пайдалану бойынша есептеме беру болып саналады.
Ақша саясатының банктік технологиялары мен әдістерін көзсіз көшіре
беру ең алдымен экономикалық жағдайлардың салыстыруға келмейтіндігімен
мүмкін болмайды. Біздің жағдайымызда олардың өзгерген түрінің енгізілуі
жөнінде сөз болуы мүмкін емес, солай болғандықтан бөтен де болса пайдалы
тәжірбиенің өзін қолдану идеясының беделін түсіреді. Міне осындай
қызметтерді атқаруда банк ісінің орны ерекше болады. Сондықтан өзімнің
осы дипломдық жұмысымда ҚР кәсіпорындарының ақша капиталын, және банк ісін
қарастырдым. Дипломдық жұмысым үш тараудан тұрады:
1. Экономиканы мемлекеттік реттеудің ақша капиталының механизмі.
2. Кәсіпорынның ақша капиталын талдау.
3. ЖШС MD Adbertising қызметін жақсарту переспективалары туралы
қарастырдым, және өзіме көптеген мәліметтер жинап білімімді толықтырдым.
Мақсаты: ҚР кәсіпорындардың ісін, жалпы ақша капиталын құрудың
мақсаттарын ашып кәсіпорынның жұмысының бағыт бағдарын клиенттермен жұмыс
істеудің тиімділігін қарастыру.
Міндеті: кәсіпорын ісіндегі барлық операциялардың тиімділігін саралап
қарастыру, ақша капиталының тиімділігінің пайдалы жолын айқындап ашу.
Зерттеу объектісі: қаржы және ақша каиталы туралы жазылған әдебиеттер.
I тару. Экономиканы мемлекеттік реттеудің ақша капиталының механизмі.
1.1. Ақша капиталының мәні мен мақсаттары.
Нарық жағдайында банк жүиесі екі деңгейде болады: Орталық банк
(эмиссиялық) және коммерциялық (депозиттік) банк. Коммерциялық банктердің
негізгі функциясы несие беру және салымдарды өсіру. Осындай шаралардың
нәтижесінде коммерциялық банктер ақша ұсынысын кеңейтеді. Банк жүйесі құнды
қағаздарды алып сатуменде айналысады.
Орталық банк ұлттық валютаны айналымға шығарады, мемлекеттің алтын
резервтерін сақтайды, коммерциялық банктердің міндетті резервтері банктер
арасындағы шот айру ретінде пайдаланылады.
Орталық банк халықаралық ақша нарығында сатушы және сатып алушы
қызметін орындайды және мемлекеттердің және банктерінің істерін
үйлестіреді. Барлық мемлекеттерде орталық банк ақша капиталын
қалыптастырады және жүзеге асырады, коммерциялық банктердің іс-әрекетін
қадағалайды және ұйымдастырады.
Орталық банкпен коммерциялық банк операцияларының және банктен тыс
секторладың шешімдері нәтижесінде экономикадағы ақша ұсынысының өзгеруіне
ықпалын тигізеді.
Орталық банк ақша ұсынысын ақша базасына және мултипликаторға әсер ету
арқылы қадағалайды. Ақша ұсынысының нақты көлемі коммерциялық банк
операцияларының нәтижесінде несиені қабылдау және беру арқылы құрылады.
Қазақстан Ұлттық банкі мемлекттік ақша капиталын анықтайтын және
жүзеге асыратын орган болып табылады. Қазақстан Ұлттық банкі ақша
капиталының басты мақсаты: ұлттық валютаның тұрақтылығын, яғни оның төлем
қабілеттілігі мен басқа шетел валюталарына қатысты тұрақтылығын қамтамасыз
етуді көздейді.
Қазақстан Республикасының коммерциялық банктері мемлекеттік ақша
капиталын анықтайтын және жүзеге асыратын орган болып табылады. Қазақстан
банктердің ақша капиталының басты мақсаты: ұлттық валютаның тұрақтылығын,
яғни оның төлем қабілеттілігі мен басқа шетел валюталарына қатысты
тұрақтылығын қамтамасыз етуді көздейді.
Ақша капиталы - бұл айналыстағы ақша жиыны, несие көлемін, сыйақы
мөлшерлемесін өзгертуге, жалпы банк жүйесінің қызметін реттеуге бағытталған
шаралар жиынтығы. Ақша капиталындағы макроэкономикалық деңгейдегі
субъектісі – Ұлттық банк болып табылады.
Ақша капиталы Ұлттық банкі тарапынан реттеу объектілеріне
экономикадағы қолма-қол және ақшасыз жиынының жиынтығы жатады. ақша
капиталы және ақша эмиссиясына жағдай жасауға, оларды іріктеуге жән
ешектеуге бағытталады.
Өндірістің дағдарысы және жұмыссыздықтың күшейюі жағдайында орталық
банк несие беруді кеңейту және процент мөлшерін азайту арқылы өндірістің
жандануына себепші болады.
Керісінше экономикалық өрлеу кезінде кездесетін алыпсатушылық, бағаның
өсуі, үйлесімсіздіктің өрлеуі сияқты келенсіз жағдйларды болдырмау
мақсатында орталық банк несиеге шек қою, проценттік төлемді жоғарылату,
төлем құралдарын шығаруды тежеу әрекетімен шұғылданады.
Ел экономикасының жағдайына байланысты ақша капиталы несие саясаты
жүйесіне тығыз байланысты.
Несие институттарының санына, несие ресурстары мен жүргізілетін
операцияларының көлеміне қарай кез-келген мемлекеттің несие саясаты
жүйесінің негізгі коммерциялық банктер болып саналады.
Оған дәлел, көптеген мемлекеттерде ақша массасының 75% - дан 90% - ға
дейінгісі банктік депозиттер ал тек 25 - 10% - ы Орталық банктердің
банкноталары Сондықтан мемлекеттің несие саясаты аясын мемлекеттік реттеу
қызметі, тек орталық банк арқылы коммерциялық банктердің операцияларының
масштабы мен олардың түрлеріне ықпал жасауымен ғана табысты бола алады.
Орталық банк несие саясаты аясына ықпал ету үшін ең алдымен
коммерциялық банктердің депозиттері ұлғайту немесе азайту мүмкіншілігін
пайдаланады.
Бірақ одан орталық банк банктердің депозиттік эмиссиясы мен несие
саясаты операцияларының көлемін тікелей өзгертеді деген ұғым бар. Орталық
банк міндетті резервтер жүйесі арқылы банктік несие саясаты мен
депозиттерді қысқарту немесе ұлғайту реакциясын тудыруы мүмкін.
Орталық банктің несие саясатының әдістері сан алуан, олардың ең көп
тарағандары төмендегідей:
Коммерциалық банктерге берілетін несие саясатының процентік төлем
мөлшерін өзгерту,банктердің міндетті қорларының мөлшерін өзгерту,ашық
нарықтағы операциялар.
Бұл айтылған несие саясатын реттеу әдістері барлық коммерциялық
банктердің операцияларына және толық қарыз капиталының нарығына әсер
ететіндіктен жалпы реттеу әдісі деп аталады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің негізгі міндеттері
– Қазақстан Республикасының ұлттық валютасының ішкі және сыртқы
тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісіне
мынадай қосымша міндеттер жүктеледі:
- Қазақстанның экономикалық дамуы және оның дүние жүзілік экономикаға
интеграциялануы ақсаттарына жетуге көмектесетін ақша айналысы, несие,
банктік есептеулерді және валюталық қатынастар саласындағы мемлекеттік
саясатты жасау және жүзеге асыру;
- ақша- несие және банк жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге
көмектесу;
- банктік және басқа несиелік мекемелердің қызметін реттейтін ережелерді
жасау және олардың орындалуына бақылау жасау негізінде банк несие
берушілердің, салымшылардың мүддылырін қорғау.
Ұлттық банкі жұмысының негізгі бағыттары:
- елдегі несиелік ресурстарды және ақша айналысын басқару;
- өзіне бағынышты мекемелер арқылы ақшалай түсімді инкасациялауды
ұйымдастыру және жүзеге асыру;
- халық шаруашылығындағы несиелік, есеп айырысу және кассалық
операцияларды жүзеге асыру бойынша ережелерді, әдістемелік
инструкциялық нормативтік актілерді шығару (бралық банктерге
міндетті), есеп жүргізу және банктердің есеп беруін ұйымдастыру;
- банк ісін лицензиялау, ақша-несиелік реттеудің әдістерінің формаларын
талдау;
- банк ісін бақылау және қадағалау;
- елдің банк жүйесінің тәуелсіз баланысын жасау;
- ғылыми зерттеу және аналитикалық жұмыстар жүргізу;
- валюталық операциялардың жүргізу ережелерін және тәртібін жасау,
біркелкі валюталық саясатын жүргізу және т.б.
Ұлттық банктің несиелік ресурстары мыналардың есебінен
құралады:
- меншікті қаражаттары;
- басқа банктермен тартылған келісім шарт негізінде Ұлттық банкігеи
орналастырылған ақшалай қаражаттар;
- Қазақстан Республикасынан тыс жерден тартылған қаражаттар;
- мемлекеттік арнай қорлардан және бюджеттің уақытша бос
қаражаттарынан. ( Осипов 197 – 208 беттер )
1.2. Ұлттық банк – ақша капиталын негізгі іске асырушы.
Кәсіпорын ісі – ақшалар саудасына бағытталған кәсіпкерлік қызметінің
айрықша саласы болып табылады, соның негізінде қаржылық операциялар
жүргізіледі. Оларды әр алуан қаржы инститтутары жүзеге асырады.
Қаржы жүйесінің ұйымдастырылуы мен жұмыс істеуі негізінде белгіленген
принциптер жатыр.
Экономиканың нарықтық қатынастарға өту кезінде оларды былайша
тұжырымдауға болады: елдегі банк ісін ұйымдастыруға мемлекеттік монополия,
банктік емес институттармен үйлестіре отырып, банк жүйесінің екі деңгейлі
банк жүйесін құру, елдегі несие саясатының біртұтастығы, несиелік мекемелер
желісін барынша дамыту, оларды қызмет көрсету орындарына жақындату,
мемлекеттік волюталық монополия, Орталық банктің автономиясы.
Банк ісіне мемлекеттік монополия ұғымы мемлекеттің банктерінің құрылуы
мен жойылуын бақылауға, банктік операцияларды жүргізу ретін және ережелерін
заңды бекітуінің айрықша құқығы ретінде түсіндіріледі. Ұлттық банк
Қазақстан Республикасы аумағында банктерді құруға рұқсат береді және
банктер мен олардың филиалдарын тіркеу кітабын жүргізеді. Ұлттық банк
рұқсат беру кезінде орындалатын банктік опреациялардың шеңберін анықтайды.
Өзара жинақтау банктері өзара кәсіпорындар типі бойынша
ұйымдастырылған, оларды арнайы кеңес басқарады.
Олар халықтың салымдарын жұмылдырады және оларды жылжымайтын мүлік пен
бағалы қағаздар кепіліне инвестициялайды, сонымен бірге коммерциялық және
тұтынушылық ссудыны ұсынады.
Қарыз – жинақтау бірлестіктері халық жинақтарының салымдық
операцияларымен айналысады және оларды жылжымайтын мүлікті сатып алу үшін
пайдаланады.
Екі меншік және мемлекеттік зейнетақы қорлары халықтың салымдарын
тарта отырып, ірі капиталды иеленеді және оны акциялар мен облигацияларды
сатып алуға салады, шағын несиелерді береді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі Қазақстан Республикасы банк
жүйесінің жоғарғы деңгейі болып табылады.
Нарықтық экономикада банктік емес институттарды құрмайынша кез келген
елдің несие саясатының жүйесі аяқталмаған болып саналады. Халықтық
салымдарын толық тарту және өзгермелі нарықтық экономиканың сұраныстарын
толық қанағаттандыру мүдесін осы институттарды құруды талап едеті, олар
органикалық тұрғыда несие жүйесін толықтырады, оны байыта түседі,
эконимикадағы өзгерістерге өте икемді әрі сезімтал етеді.
Ақша саясатының жүйесін құрудың баста принціпі – қаржы мекемелерінің
желісін барынша дамыту және оларға барлық ақша операцияларының
шоғырландыру, яғни шаруашылық буындардың бос ақша құралдарын банктерде
сақтау, есеп айырысуларды қолма – қолсыз жолмен жүргізу.
Орталық банк елдегі несие саясатының жүргізілуіне толығымен жауап
береді. Өз ретінде несие саясаты бүкіл экономиканың мемлекеттік реттелуінің
негізін құрайды. Сондықтан да, несие саясатын автономды жүргізуге қол
жеткізбей, республикадағы тиімді нарықтық экономика жөнінде сөз болуы
мүмкін емес.
Біздің еліміздегі және шет елдегі несие жүйесінің автономдығының
едәуір дәрежесі экономиканың қалыпты дамуын қамтамасыз ету мақсатында несие
саясатты қолдау сияқты міндетінен туындайды.
Президенттің заң күші бар Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі
жөніндегі Жарлығында былай жазылған: Жүргізілетін мемлекеттік несие
саясатының тиімділігін және Қазақстан Республикасы қаржы жүйесінің әрекет
етуін қамтамасыз ету мақсатында осы Заңға сәйкес Ұлттық банк:
а) Қазақстан Республикасы Қаржы минстірлігіне қарыз алушының
кепілдемелік міндеттеріне сәйкес келісім жағдайында қысқа мерзімді несиелер
береді;
ә) Қазақстан Респуликасы Қаржы минстірлігіне Қазақстанның халықаралық
ұйымдарға мүшелігіне байланысты жазылу және басқа төлемдеріне қатысты өзара
келісілінген жағдайлар негізінде қосымша несиелер береді.
Ұлттық банктің басқа клиенттері сияқты Үкімет те сәйкес келісім
негізінде әрбір несие бойынша қайтарымдылық, мерзімділік және төлемділік
шарттарында ссуда алады.
Әрбір несие бойынша Үкімет нарықтық пайыздық қойылымдары бар құнды
қағаздарды шығарады. Оларды сатып алу мерзімі 6 айдан аспауы тиіс, бірақ та
Қазақстан Республикасы тарапынан жыл соңына дейін созылуы мүмкін.
Нарықтық экономикада несие – банк жүйесі маңызды рөль атқарады. Ол
арқылы кәсіпорындар, ұйымдар мен халықтың ақшалай есеп айырылысулары мен
төлемдерінің едәуір көлемі жүргізіледі, сондай-ақ ол уақытша еркін ақша
құралдарын, халықтың жинақ ақшалары мен табыстарын белсенді әрекет етуші
капиталға айналдырады, көптеген әр алуан несиелік, сақтандыру, делдалдық,
инвестициялық, сенімділік, кеңес беру және басқа да операцияларды
орындайды.
Несие жүйесінің негізгі буыны – банктер. Себебі масштабы және маңызы
жөнінен несие қатынастарының басым көпшілігі банктер арқылы өтеді.
Банктер мемлекет пен кәсіпорындардың акционерлік қоғамдар мен
жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің мектептер мен ауруханалардың
институттар мен балабақшалардың және халықтың уақытша бос ақшаларын
шоғырландырып, оларды іс жүзіндегі капиталға айналдырады.
Сонымен қатар банк төлем, есептеу, несие беру,сақтандыру және т.б.
көптеген сан алуан операциялар жүргізіледі.
Банк деген ұғым не, ол қалай пайда болды деген сұраққа жауап
іздестірейік. Банк деген ұғым италиян сөзі – орындық, айырбас орындығы –
айырбас орны дегенді білдіреді.
Тарихта банктің ең жай қызметі,мысалы тұқым сатып алуға ақшаны несиеге
алған жағдай ғана эраға дейінгі 8 – 5 ғғ. Вавилонда кещдескен.Сол сияқты
ақшаны нсиеге алып ертедегі Египетте, Грецияда, Римде Зәулім ғимараттар
салынған.
Капиталистік банктардің алғашқы ізшаралары Флоренция мен Венецияда
1587 ж. айырбас ісінің негізінде,яғни әр түрлі елдер мен қалалардың ақшасын
айырбастауда пайда болды. Банктердің негізгі операциялары ақшаны сақтауға
қабылдау мен ақшасыз есеп айырысуды жүргізу болған.
Ақшасыз есеп айырысудыжүргізудің мәні – екі клиенттің қатысуымен
банкирдің кітабына бір шоттан екінші шотқа белгілі бр соманы аударып жазу.
Банк ісі – қарыз капиталын жинақтаумен және оны бөлумен шұғылданатын
кәсіпкерліктің ерекше түрі. Қазіргі кезде банктер көптеген операцияларды
жүргізеді.
Олар ақша айналымы мен несие қатынастарын ұйымдастырумен ғана
шұғылданып қоймай сонымен қатар банктер арқылы халық шаруашылығын
қаржыландыру, сақтандыру операциялары.
Бағалы қағаздарды сатып алу – сату, ал кейбір жағдайларда делдалдық
келісімдер және мүлікті басқару операциялары жүргізіледі.
Эмиссиялық банк – ол айналысқа ақша белгілерін эмиссиялауға құқы бар
әдетте, ол орталық банк.
Мемлекеттегі басқа банктердің барлығының да ақша белгілерін шығаруға
құқы жоқ эмиссиялық емес банктер. Олар коммерциялық, инвестициялық,
инновациялық, ипотекалық т.б.
Инвестициялық және инновациялық банктердің екі түрі де ұзақ уақытқа
ақша қаражатын шоғырландырумен маманданады,яғни олар облигация, акция және
басқа бағалы қағаздар шығару арқылы ақша тартып, кейін ұзақ мерзімге
қарызға береді.
Инвестициялық банктер кәсіпкерлерге қарыз берсе, ал инновациялық
банктер технологиялық жаңалықтардыөңдеуді және оны игеруді несиелейді.(
Көшенова Б.А.134-136 бет)
кесте 1
1930 жылғыбанк 1930-1987жж. 1988-1991жж. 1991 жылдан бастап
жүйесі (одақтық бір (одақтың бір (дербес екі
деңгей деңгей –лі деңгейлі банк
-лі банк жүйесі) манамданған банк жүйесі)
тер жүйесі)
Рессей 1. КСРО Ммебанкі 1. Банк жүйесін 1. Егемен Қазақстан
мемлекеттік (оның ішінде КСРОқайта - да өзінің банк
банкі және Мемлекеттік еңбекұйымдастыру: КСРОжүйесінің құрылуы.
көптеген несие жинақ кассалары Мембанкі және Екі деңгейлі банк
банк мекемелері жүйесі). Маманданған жүйесі – Ұлттық
2.КСРО банктер: КСРО банк және
Мемлекеттік Өнеркәсіп құрлыс комерциялық
Құрлыс банкі. банкі. банктер.
3. КСРО Сыртқы КСРО
сауда банкі. Агроөнер-кәсіп
банкі.
КСРО Тұрғын үй-
әлеуметтік банкі.
КСРО Жинақ банкі.
КСРО
Сыртқы-эконом
банкі.
2. Жаңадан
кооперативтік
және комерциялық
банктердің құрыла
бастауы.
1.3. Ақша капиталының құралдары.
Ақша капиталының мақсаты және құралдары.
Ақша капиталының құралдарын төмендегідей топтастыруға болады .
Ақырғы мақсат:
а) экономиканың өсуі;
ә) толық жұмысбастылық;
б) бағаны тұрақтандыру;
в) төлем балансын тұрақтандыру.
Аралық мақсат:
а) ақша жиыны;
ә) пайыз мөлшерлемесі;
б) айырбас курсы.
Құралдары.
А) несие берудің лимиті, пайыз мөлшерлемесін тікелей реттеу;
ә) міндетті резервтер нормасының өзгеруі;
б) есептеу мөлшерлемесінің өзгерісі;
в) ашық нарықтағы операциялар.
Тікелей (а) және жанама (ә,б,в) құралдарының арасында айырмашылықтар
бар. Жанама құралдарды тиімді пайдалану несие нарығының дамуымен тығыз
байланысты. Нарықтық экономикада әсіресе алғашқы өзгерістер кезеңінде,
тікелей және жанама құралдар пайдаланылады, соңғылары алғашқыларын
ығыстырады.
Соңғы мақсаттар жалпы экономикалық саясаттың, сонымен қатар қазыналық,
валюталық, сыртқы сауда, құрылымдық және басқа да саясаттарды ескере
отырып, ақша капиталы жоғарыда аталған саясаттардың бір бағыты ретінде
қарастырылады.
Аралық мақсаттар нарықтық жағдайда тікелей орталық банктің жанама
құралдары арқылы жүзеге асырылады.
Бұл мақсаттарға жетуге кәсіпорындардың ақша капиталын тиімді
жүргізуінде. Нысанаға алтын ақша базасы келесідей ақша капиталының негізгі
құралдарының көмегімен реттеледі:
- қайта қаржыландыру мөлшері: ресми мүдделендіру мөлшерлемесі деңгейін
бекіту;
- ҚҰБ-те жинақталатын ең төменгі міндетті резервтер нормасын белгілеу,
оның ішінде сырттан тартылған қаражаттарды мерзіміне, көлеміне және
түрлеріне байланысты жіктеу;
- банктерге және үкіметке несие беру;
- валюталық нарықтағы басқыншылық;
- кейбір жағдайларда қаржылық операциялардың жекелеген түрлерінің
деңгейі мен көлеміне тікелей сандық шектеулер енгізу;
- ресми есепке алу ( дисконттық) мөлшерлемесі.
Пайыздық саясат ақша құралдарының бірі болып табылады. Кәсіпорындардың
ақша капиталдары бойынша ұсыныстың инфляция деңгейінің жалпы жағдайларына
және инфляция күтімдеріне байланысты анықталатын ортақ қайта қаржыландыру
мөлшерлемесін бекітеді. Кәсіпорындардың өзінің пайыздық саясатын
мемлекеттің ақша капиталын іске асыру мақсатында, пайыздық мөлшерлемесіне
әсер ету үшін қолданады. Қайта қаржыландыру мөлшерлемесін анықтау кезінде
кәсіпорындар пайыздық мөлшерлемесін оң және нақты түрде ұстап тұру
мүдделігін ескереді.
Теңгені айналысқа енгізгеннен кейінгі пайыздық саясаттың негізгі
мақсаты – теңгенің несиеге деген сұранысын азайтатын, ал оның артынан ақша
массасының өсім қарқынын азайтатын, сәйкесінше инфляцияны төмендетуді
қамтамасыз ететін деңгейге дейін көтеру. Жоғары пайыздық мөлшерлемелер,
дәлірек айтқанда, пайыздар үшін төлемдер шығындарды қарайтындардың бірі.
Яғни жаңа пайыздық саясат өзінің нәтижесін қандай да бір анықталмаған
болашақта емес, қысқа уақыт аралығында беруі керек.
Қазақстанда жоғары қарқынды инфляцияға қарсы күресте пайдалануға
мүмкіндік беретін келесі бір факторға – шетел валютасына деген шектен тыс
сұранысты азайту шаралары жатады. Теңгені енгізгеннен кейінгі жарты жыл
ішінде валютаның бағамдық айырмасы есебінен алыпсатарлық жолмен табыс алу
мүмкіндігінің болуы ірі банктердің қысқа мерзімді капиталының қарыздық
нарықтан еліміздің валюта нарығына ағылуына жол берді. Айырбас бағамен
анықталатын теңгенің сыртқы құнының көрсеткіштері мен қарыздар бойынша
пайыздық мөлшерлемелер және бағалы қағаздар бойынша табыстылық арқылы
анықталатын теңгенің ішкі құнының көрсеткіштері арасындаға қатынастың
бұзылуы ұлтық валютаның тұрақтылығына кері әсерін тигізеді.
Ұлттық банкінің қайта қаржыландыруының ресми мөлшерлемесінің өзгеру
динамикасы – 1994 жылы қаңтар-ақпан айларында 270%, ал наурыз-тамыз
айларында 300% құрады. Теңгенің айырбас бағамының тұрақтануы мен ифляциның
төмендеуне байланысты 1994 жылдың ортасынан бастап пайыздық мөлшерлемесінің
деңгейі құркүйекте 280% -ға дейін төмендеп, ай сайын азайып отырды. 1994
жылдың аяғында ол 230 %, 1995 жылы – 52,5 %, 1996 жылдың құркүйегінде – 30
%, 1997 жылы – 24 % құрады.
Қаржы операцияларының барлық түрдері бойынша пайыздық мөлшерлемесінің
деңгейі коммерциялық банкінің қайта қаржыландыру мөлшерлемесі бойынша
индикативті анықталады. Сауданың түрлері бойынша төленетін пайыздық
мөлшерлемелер өзара кейбір негізгі себептермен ерекшеленеді. Олардың
арасынан мыналарды бөліп көрсетуге болады:қарыз мерзімінің әр түрілігі,
пайызды төлеумен байланысты тәуекелдің деңгейі және пайыздық
мөлшерлемесінің өзгеру мүмкіндігімен байланысты тәуекелдің деңгейі.
Мемлекеттік қазыналық міндеттемелер, банкаралық несие, коммерциялық
банкінің ноталары бойынша пайыздық мөлшерлемелер сауда мәніне сай келеді.
Жалпы барлық нақты нарық пайыздық мөлшерлемелер 1994жылдың тамызынан бастап
оң көрініске ие болды.
Коммерциялық банкінің ноталы және қазыналық вексельдер бойынша табысы
коммерциялық банкінің ноталарының пайызды және қарызды төлеу жағынан
несиелерге қарағанда үлкен сенімділігімен түсіндіріледі. Проценттің ресми
мөлшерін өсіру кәсіпорындардың өз резервтерін толтыру үшін ақша капиталын
алатын мүмкіншілігі үшін несие алатын мүмкіншілігін азайтады, ол өз
кезегінде кәсіпорындардың алған қарызын қысқартады, демек ол ақша массасы
мен нарықтық процент мөлшерін өсіреді. Сөйтіп орталық банк процент
мөлшерін жоғарлатып, несиені шектеу саясатын, яғни несиелік рестрикция
жүргізеді.
Процент мөлшерін жоғарлату елге қысқа мерзімді шетел капиталын тартуға
әкеп соқтырады. Сонымен , қатар ол төлем балансы мен валюта курсының
деігейіне де әсер етеді. Қорытындысында төлем балансы активтеніп және шетел
валютасын ұсынушы көбейіп, демек шетел валютаның курсы жоғарылайды. (
Ілиасов 346 – 397 б )
Орталық банктің процент мөлшерін төмендету әдісі.
Ресми процент мөлшерін өзгерту барлық қарыз капиталының нарығына екі
жақты әсер етеді: процент мөлшерін жоғарылату несиелік рекстриция
саясатының басталуын, ал несиелік экспансия процент мөлшерін төмендету
саясатының басталуын көрсетеді.
Коммерциялық банктердің резервтеріне, демек олардың қарыз беру
мүмкіндіктеріне міндетті резерв нормасын өзгертудің елеулі әсері бар.
Міндетті банктік резервтің нормасын жоғарлату деген банктік қаражаттың
жұмсалмай,орталық банктің шотында жұмсауға тыйым салу жағдайында ұсталуын
және коммерциялық банктер несиеге беруге қолдана алмауын көрсетеді.
Нәтижесінде банктік қарызбен айналымдағы ақша массасын қысқарып, қарыз
бойынша процент жоғарылайды. Ал міндетті банктік резервтік нормасын
төмендету банктік несие мен ақша массасын ұлғайтып, нарықтық процентті
төмендетеді.
Бағалы қағаздар нарығы дамыған мемлекеттерде ақша капиталын реттеудің
көп тараған әдісі – ашық нарықтағы операциялар.
Біріншіден, бұл операциялар кәсіпорындардың қызметіне олардың
ресурстарының көлеміне арқылы әсер етеді. Егер орталық банк бағалы
қағаздарды ашық нарықтағы сатып, ал коммерциялық банктер оларды сатып алса,
онда осы банктердің орталық банктегі ашқан корреспонденттік шотындағы
қаражат қалдығы сатып алған бағалы қағаздар сомасына азаяды. Оған сәйкес
олардың өз клиенттеріне қарыз беретін мүмкіндігі кемиді. Бұл айналыстағы
ақша массасының қысқаруына әкеп соғады. Ал орталық банк бағалы қағаздарды
коммерциялық банктерден сатып алса, онда сол соманы олардың
корреспонденттік шотына жазады, ол банктердің қарыз беру мүмкіндігін
кеңейтеді.
Екіншіден, ашық нарықтағы операциялар мемлекеттік бағалы қағаздардың
проценттік мөлшерін және оның курсын реттеу үшін қолданылады.
Қысқа мерзімдік процент мөлшерді реттеу үшін орталық банктік
векселдермен және қысқа мерзімді мемлекеттік облигациялармен жүргізетін
дәстүрлі операциялары қолданылады. Оларды сату ақша нарығын шектеп,
нарықтық процент мөлшерінің көтерілуіне әкеледә. Егер де орталық банк
процент нормасының көтерілуіне тосқауыл қойғысы келсе, онда ол банктердің
қысқа мерзімді бағалы қағаздары мен векселдерін ағымдағы нарықтық мөлшер
бойынша сатып алу арқылы көмек көрсетеді. Одан басқа қазыналық векселдерді,
қысқа мерзімді мемлекеттік облигацияларды сатып алу - сату оларға сұраныс
пен ұсынысты өзгертеді, ол ақша нарығындағы қысқа мерзімді процент
мөлшеріне және ұлттық валютаның курсына әсер етеді.
Ұзақ мерзімді процент мөлшерін реттеуге орталық кәсіпорының ұзақ
мерзімді мемлекеттік міндеттемелерімен жүргізетін дәстүрлі операциялары
қолданылады. Орталық банктің бұндай міндеттемелерді сатып алуы олардың
нарықтық курсын жоғарылатады.
Облигацияның бағасының өсуі оның нарықтық курсының купондық табыс
сомасына қатынасымен анықталып, облигацияның нақты табыстылығының
төмендегенің көрсетеді. Ал ұзақ мерзімді облигацияның нақты табыстылығының
азаюы нарықтағы ұзақ мерзімді процент мөлшерінің төмендеуіне әкеп
соқтырады. Орталық банктің ашық нарықта облигация сатуы олардың курсының
төмендеуін және облигацияның табыстылығының артуын, соған байланысты ұзақ
мерзімді процент мөлшерінң жоғарылауын тудырады.
Ақша капиталының келесі маңызды әдісінің бірі – валюта курсының
тұрақтылығын сақтаудың баға және ақша айналысының тұрақтылығын қамтамасыз
ету үшін маңызы өте зор.
Ұлттық валюта курсының төмендеуі ішкі нарықтағы алдымен шетел, содан
соң отандық тауарлар бағасын көтереді, яғни ұлттықұ ақша өлшемінің сатып
ала мүмкіндігі азайтады. Ұлттық валюта курсының үнемі төмендеуі жағдайында
ішкі нарықтағы тауарлар бағасы өндіріс шығындарына емес, Ұлттық валютаның
құлдырауына бейімделеді. Курстың төмендеуі Инфляцияны тудыратын факторға
айналады.
Орталық банктің валюта курсын валюталық интервенциямен ( яғни шетел
валютасын ұлттық валютаға сатып алу – сату) реттеу ақша айналысын тікелей
әсер етеді. Шетел валютасын сатып алу ұлттық валюталы ақша массасын
өсіреді, ал сату ақша массасын қысқартады.
Валюта курсын реттеу мақсатында ресми процент мөлшерін дәл осындай
өзгерту қарыз капиталы нарығымен ақша айналымына үйлесімді әсер етеді. (
Хамитова 195 -210 б )
2 Тарау. ЖШС MD Adbertising ақша капиталын талдау.
2.1 Фирма туралы жалпы мәліметтер
ЖШС MD Adbertising Алматыда жарнама таратумен, жариялаумен
айналысатын ірі компаниялардың бірі.
Фирма қолда бар жаңалықтары мен мәдениетін өсіру мақсатында құрылған.
Көнушілік шарт бойынша жарнама берілген, аренда шарттары бойынша
фирма кәсіпорынды жанғыш-майлау материалдарымен, құрал- саймандармен
дәндермен, тыңайтқышпен, гербицидтермен қамтамасыз етеді. Болашақта жарнама
көлемін кеңейту мен көптеген филиалдар ашу жоспарланып отыр.
Жұмыстың негізгі портфелі: көптеген қызықты жарнамалар бойынша
комерциялық және ара қатынастық қызмет.
Жарғылық капитал бекітілген қаулы бойынша 117 585 теңгені құрайды және
тағайындалған үш серіктестік арқылы енгізілген.
Әкімшілік өкіл құрамының 10% жоғарғы білімі бар жалпы санақ бойынша
кадрлар 70% құрайды, орташа есеппен әр жұмысшының стажы шамамен 10 жыл.
Жұмысшылардың негізгі бөлігі жарнама шығару саласына қатысты.
жұмысшылар
3 сурет. Кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымы.
Негізгі экономикалық көрсеткіштер талдауы
Берілген кәсіпорындағы жұмысшылардың мәліметтік құрамын 116 адам
құрайды.
Әкімшілік өндіріс талаптары мен жұмыс шарттарына сәйкес еңбек
тәртібінің ішкі ережелерін орнатады.
Еңбек шарттары дұрыс жасалған, зиянды және өте зиянды шарттары бар
цехтер жоқ.
Сырқат қағаздары төленеді, жыл сайынғы төленетін еңбек демалыстары
беріледі. Қойылған нормалар бойынша арнайы киім мен арнайы тағам бөлінеді.
Қауіпсіздік ережелері сақталып, өртке қарсы іс-шаралар ұйымдастырылады.
Жас жұмысшыларды көршілес мамандықтарға үйрету үшін тәжірибелі
мамандар мен жұмысшылар бөлінеді.
Айналымдық қорлар – бір цикл ішінде жарнама бағасы қайта өндірілген
өнімге ауысатын өндіріс құралдарының бөлігі болып есептеледі.
Айналымдық құралдар айналымдық активтердің әр түрлі элементтеріне
авансталатын, әр түрлі меншіктік формалары бар кәсіпорында өндіру
процессінің үздіксіздігін қамтамасыз ететін ақшлық ресурстар болып
есептеледі.
Айналдыру қорлары – шығаруға арналған дайын өнім, кассадағы және
банктегі ақшалар және есептегі ақшалар.
Айналым қорлар + айналу қорлары = айналым құралдар.
Төмендегі бірінші кестеде ЖШС MD Adbertising қызметінің негізгі
экономикалық көрсеткіштерін қарастырып талдау.
Өнім шығарудан түскен ақшаның көлемі 2005 жылы 214101 мың тенгені,
2006 жылы 154795 мың тенгені ал 2007 жылы 275419 мың тенгені құрады, яни
ауытқу 2006 жылы 72 % ал 2007 жылы 128,6 %.
Орта тізімдік адамдар саны 2005 жылы 89, 2006 жылы 98 ал 2007 жылы 96
адам санын құрады.
Еңбекақы қорының көлемі 2005 жылы 23533 мың тенгені, 24963 жылы 360
мың тенгені ал 2007 жылы 27937 мың тенгені құрады, яни ауытқу 2006 жылы 106
% ал 2007 жылы 118,7 %.
Әлеуметтік салыққа бөлінген ақша капиталының көлемі 2005 жылы 283 мың
тенгені, 2006 жылы 360 мың тенгені ал 2007 жылы 450 мың тенгені құрады.
Өзіндік құнның көлемі 2005 жылы 16626 мың тенгені, 2006 жылы 12724 мың
тенгені ал 2007 жылы 14863 мың тенгені құрады.
Жалпы кіріс 2005 жылы 47841 мың тенгені, 2006 жылы 27552 мың тенгені
ал 2007 жылы 12678 мың тенгені құрады.
Рентабельдік 2005 жылы 0,777, 2006 жылы 0,822 ал 2007 жылы 0,540, яни
ауытқу 2006 жылы 106 % ал 2007 жылы 69,5 % құрады.
1-Кесте
ЖШС MD Adbertising қызметінің негізгі экономикалық көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер 2005ж % 2006ж
1 Негізгі қорлар, барлығы 160158 195147 228170
Сонымен қоса:
Жер 0 16590 16590
Құрылыстар мен ғимараттар 36007 39849 41375
Машиналар және құрал-жабдықтар 178635 209723 242360
Негізгі құралдардың басқа түрлері 19934 22039 38698
2 Негізгі құралдардың тозуы, іске 74418 93054 110853
жарамсыз болып қалуы
3 Өнім көлемі, барлығы 214101 154795 275419
4 Өндіру мен шығару шығыны 166260 127243 148638
5 Түскен пайда (+), шығын (-), 47481 27552 126781
барлығы
6 Дебиторлық қарыз 17190 4035 1020
7 Кредиторлық қарыс 34309 49550 27314
8 Жұмысшылар саны, барлығы (адам) 89 98 116
Өндірістік негізгі қорларды қолданудағы экономикалық тиімділігі
мынандай көрсеткіштермен сипатталады.
- қор қайтарымдығы – жалпы жарнама бағасының негізгі қорлардың ортажылдық
бағасына қатысы.
Жарнамадан түскен ақша
Негізгі құралдардың ортажылдық бағасы
2005жыл = 214101228857=0,9
2006 жыл = 154795254185=0,6
2007 жыл =275419327126=0,8
2006 жылы қор қайтарымының төмендеуі 2007 жылы негізгі қорларды
қолданудың эффективтілігінің төмендеуінің куәсі болды, 2007 жылы қор
қайтарымы өсті, кейін негізгі құралдарды қолдану эффективтілігі өсті.
Қор қайтарымының жоғарылауы негізгі құралдардың кіші салмағының
арқасында және олардың техникалық деңгейінің арқасында жүзеге асты. 2007
жылдағы қор қайтарымының жоғарлауы есеп беру кезеңінің созылуының
азайғанының себепкері болды.
- Жарнаманың қор сыйымдылығы – негізгі жарнама қорларының ортажылдық
бағасы жалпы жарнама бағасымен сәйкес келеді.
Негізгі құралдардың ортажылдық бағасы
Шығарылған жарнамадан түскен ақша * 100
2005 жыл = 228857214101*100=106,8%
2006 жыл = 254185154795*100=164,2%
2007 жыл = 327126275419*100=118,7%
2007 жылғы қорлық сыйымдылықтың төмендеуі негізгі қорларды қолдану
эффективтілігінің жоғарылауының көрсеткіші болды.
- қорлық қарулану - өндірістік негізгі қорлардың ортажылдық бағасы
ортажылдық жұмысшымен есеп айырысады.
Негізгі құралдардың ортажылдық бағасы
Жұмысшылар саны
2005 жыл = 2288589=257 мың. тенге
2006 жыл = 2541898=259 мың. тенге
2007 жыл = 32712116=282 мың. тенге
Қорлық қаруланудың өсуіне себепкер болған негізгі құралдардың
ортажылдық бағасының өсуі және жұмысшылар санының болар- болмас төмендеуі.
ЖШС MD Adbertising қызметінің негізгі көрсеткіштері.
ЖШС MD Adbertising өткен жылдық көрсеткіштері мынадай болды. Ресми
деректер бойынша инфлияция есепті кезеңде 2,4 % болды, төлем баланысының
ағымдағы шотының профициті 149 млн.
АҚШ долл. болды. Валютаның айтарлықтай келуі ЖШС MD Adbertising
резерфінің өсуіне және ақша агрегаттарының кеңейюіне себепші болды.
Халықтың ақшалай кірісінің және орташа айлық жалақысының жалғасып келе
жатқан өсуі айналыстағы қолма – қол ақшаның өсуіне ықпал етті.
Сонымен бірге жарнама операциялары бойынша көлемдер айтарлықтай
ұлғайды.
Өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда тікелей жарнамаларды
тарату операцияларының көлемі 57 % - ға 392,8 млн теңгеге дейін өсті.
Кері жарнама операцияларын және Қаржы министрлігінің мемлекеттік
бағдарламаларын және Қаржы миністірлігінің мемлекеттік жарнамаларды сату
бойынша операцияларды ЖШС MD Adbertising жүргізген жоқ.
Қаржы рыногының ағымдағы жағдайы туралы.
1. Инфляция. ЖШС MD Adbertising статисткасы бойынша инфляция өткен
жылға қарағанда 0,2 % төмендеп екі ай қатарына тұтыну бағаларының өсуі
азық – түлікке жатпайтын тауарлардың 0,8 % -ға және аз дәрежеде ақылы
қызмет көрсетудің 0,1 % - ға қымбаттауына орын алды.
Резервтер және ақша агрегаттары. ЖШС MD Adbertising таза
халықаралық резервтері ағымдағы бағаларда 0,3 % - ға дейін өсті.
Ұлттық банкті ЖШС MD Adbertising ішкі валюта рыногнан валюта сатып
алу және таза валюталық қордың толықтыруына ықпал етті.
Ақша массасының ұлғаюының негізгі факторы ЖШС MD Adbertising
жүйесінің ішкі активтерінің (11,4% - ға) өсуі болды. Айналыстағы қолма –
қол ақша 8.1% дейін өсті.
Маусымды жарнамаларды салыстырғанда айналыстағы жарнамалар ақшаның өсу
қарқынының алға шығуы ақша массасы құрамындағы үлесінің 77.3 % - дан 76.6%
-ға дейін төмендеуіне себеп болды.
Ақша массасын салыстырғанда ақша базасы өсу қарқынының алға шығуы ақша
мультипликаторының 3.19 – дан 3.09 %- ға дейін төмендеуіне әсер етті.
Жанраналар рыногы. Жарнамалардың жалпы көлемі осы өткен жылы 3.5 % -
ға өсті. 2007 жылы жалпы айналыстағы жарнамалар көлемі 2,5% - ға ұлғайды,
ал жалпы көлемде жарнамалар 4.8 % - ға өсті.
Заңды тұлғалардың жарнама көлемі 536,2млрд. теңгеге дейін 3,7%-ға, ал
жеке тұлғалардың жарнама көлемі 382,6млрд. теңгеге дейін 3,3 %-ға ұлғайды.
Халықтың жарнамаға деген сұраныс бір айда 389,5 млрд. теңгеге дейін
3,2 – ға (жыл басынан бері -13,5 % -ға ) өсті.
Нәтижесінде теңгелік жарнамалардың үлес салмағы өткен жылдағы мен
салыстырғанда 43,8 –дан 45,0%-ға дейін өсті.
Экономиканы басқара отырып мемлекет ортақ жарнама саясатын жүргізеді,
оның маңызды құралы болып ЖШС MD Adbertising болып табылады.
Бұл принцип айналымдағы ақша массасын реттеу арқылы жарнамалардың ішкі
және сыртқы тұрақтылығын қамтамасыз ету, жарнама саясаты, жалпы
экономикалық саясат және оның әлемдік экономикаға интеграциялануы саласында
республиканың мүдделерін қорғау үшін қажет болады.
Жарнама жүйесін құрудың басты принципі – жарнама мекемелерінің желісін
барынша дамыту және оларға барлық ақша операцияларының шоғырландыру, яғни
шаруашылық буындардың бос ақша құралдарын кәсіпорындарды сақтау , есеп
айырысуларды қолма-қолсыз жолмен жүргізу.
Қазіргі таңда Қазақстан аумағында 38 бөлімшесімен филиалдары бар.
Мемлекеттік ақша капиталын валюталық монополия принципіне үлкен мән
беріледі.
Қазақстан Республикасының Валюталық реттеу жөніндегі заңында былай
делінген: Қазақстан Республикасы Президенті және Министрлер кабинеті өз
құзіреті шеңберінде осы заңның ережелеріне қарама – қайшы келмейтін
валюталық реттеу саласындағы нормативтік актілерді қабылдайды.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасындағы
валюталық реттеудің негізгі органы болып табылады.
Валюталық реттеу түсінігіне нормативтік актілерді жасау ақпаратты
жинау, валюталық заңнаманың сақталуын және оны бұзған тұлғаларға қатысты
санкциялардың қолданылуын қадағалау кіреді.
Ұлттық банк валюталық реттеу қызметтерін жүзеге асырады.
Бұл принцип – елдің тәуелсіздігін сақтау шарттарының бірі, валюталық
резервтердің жинақталу құралы және ақша айналымын басқа елдердің
валюталарының ықпалынан сенімді қорғаушы.
ЖШС MD Adbertising автономиясы егеменді елдердің заңнамасының,
Қазақстанда ҚР- ның кәсіпкерлер жөніндегі заңымен бекітілген.
Алғашқыда кәсіпкерлік термині тәуекел сөзімен, ал кәсіпкердің өзі
тауарды өндіру мен өткізуде белгілі бір тәуекел мен жауапкершілігі өз
мойнына алатын адаммен байланыстырылады.
Бұл сөзді ең бірінші енгізген – Ричард Кантиллион болды. Ол туралы
біз оның еңбектері арқылы тани бастадық.
Негізінен экономикалық қалыптасулар қызметтік капиталдардың әсерлі
жүйесін құру үшін дамыған нарықтық қатынастарды жасауға бағытталған. Ондай
негізгі тенденциялардың бірі – кәспорындарды, яғни кәсіпорындарды
реформалап, меншіктің корпорациялық формасын дамытып, қалыптастыру болып
табылады.
Капиталды шоғырландырудың ірі корпоациялық құрылымдарында қаржылық –
өнеркәсіптік топтар мен холдингтер жоғары орындарды алады, себебі олар
мемлекеттегі кәсіпорындардың ішінде өте жоғары пайдалылық әклетін
ұйымдардың бірі болып табылады.
Капиталды шоғырландырудың көмектерімен көптеген кәсіпорындық топтар
арсында қаржылық әдістерді пайдалана отырып, мемлекет пен кәсіпорындар
арасында, шағын және ірі бизнес арасында, аумақтық атқарушы орган мен
кәсіпорындар арсында партнерлық қарым-қатынастар құрылып, жақсара түсті.
Кәсіпорындық топтарды құру идеясы мемлекет пен басқа да жеке
бизнестердің мүдделерімен сәйкес келеді.
Кәсіпорындардың даму тенденциясын зерттеуге өздерінің еңбектерін
арнаған шетелдік ғалым – экономистері: Р.Брейли, Ю.Бригхэли, Ван Хорл,
Л.Гапенски, С.Майерс, Р.Мертон, Ф.Модильяни, М.Миллер, С.Росс, У.Шарп
және тағы да басқа ғалымдар жатады.
Кәсіпорын қаржысының құрылымы мен оның көздерінің қалыптасуына
толығырақ тоқталып өтейік.
Кәсіпорынның негізгі өндірістік қорлары – ол еңбек қаражатының құн
түріндегі көрінісі.
Негізгі қорлардың басты анықтаушы белгілері болып құнды өнімге
ауыстыру әдісі – біртіндеп: өндірістік цикл ағымында; бөліктермен:
өндірістен шығуы бойынша болып табылады.
Өндіріс құралдары істен шыққаннан кейін, оның орнына ерекше
амортизациондықорда жинақталған жаңа капитал салымдары іске кіріседі.
Негізгі капиталдағы жарғылық капиталға алдын ала төлем жасалады,
осылайша, үнемі– ақша формасынан натуралды, тауарлы,содан кейін қайта ақша
формасына айналып жүріп отырады.
Коммерциялық ұйымдар мен кәсіпорындарға негізгі қорлардың түсу әдісі
мыналар:
- ұзақ мерзімді әдісімен негізгі қорларды алу;
- жарғылық (акционерлік) капиталдың салым шотына акционерлік қоғамның
мүшелерімен объектілерді беру;
- мемлекеттік органдардан, заңды және жеке тұлғалардан негізгі қор
объектілерінқайтарымсыз алу.
Негізгі қорлардың құрылымы – негізгі қорлардың жалпы құрамында
жеке топтардың жағдайлары, сонымен қатар өспелі топтар. Әртүрлі салалардың
негізгі қорларының құрылымы техникалық және басқа да табиғи факторлары
негізінде ерекшеленеді.
Кәсіпорындармен шаруашылық қызметті орындаудың негізгі шарты –
айналым құралдарының (айналым капиталдарының) болуы болып табылады.
Айналым құралының мәні оның экономикалық рөлімен анықталады, яғни
қайта ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz