Шикізат және бастапқы материалдар қоймасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: Қойма қызметінің негізгі техникалық-
эксплуатациялық және экономикалық көрсеткіштерін талдау
5В090900 – Логистикa (сaлa бойыншa) мaмaндығы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
ҚОЙМА ҚЫЗМЕТІНІҢ НЕГІЗГІ ТЕХНИКАЛЫҚ-ЭКСПЛУАТАЦИЯЛЫ ЖӘНЕ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІН ТАЛДАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ...
8
Қойма қызметінің түсiнiгi мен 8
мәнi ... ... ... ... ... ... ... .. ...
Қойма қызметінің негізгі көрсеткіштерінің 12
жіктелуі ... ... ... ... ... ... .. ..
Қойма қызметінің негізгі техникалық-эксплуатациялық және
экономикалық көрсеткіштерін талдаудың шетелдік 21
тәжірибесі ... ... ..
HIGH TECH LOGISTICS ЖШС-НІҢ ҚОЙМА ҚЫЗМЕТІНІҢ НЕГІЗГІ
КӨРСЕТКІШТЕРІН 25
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚР-дағы қойма қызметінің негізгі техникалық-эксплуатациялық және
экономикалық көрсеткіштерін 25
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
High Tech Logistics ЖШС-нің экономикалық көрсеткіштерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..
High Tech Logistics ЖШС-нің қойма қызметінің негізгі
техникалық-экономикалық көрсеткіштерін 43
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОЙМА ҚЫЗМЕТІНІҢ ТЕХНИКАЛЫҚ-ЭКСПЛУАТАЦИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
КӨРСЕТКІШТЕРІН ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
Логистика саласында қоймалық қызмет көрсететін компанияларда
техникалық-эксплуатациялық және экономикалық көрсеткіштерін
қолдану жағдайын 53
дамыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
3.2 High Tech Logistic ЖШС-нің қойма қызметін жетілдіру жолдары 63
ҚOРЫТЫНДЫ 74
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..
ҚОЛАДНЫЛҒАН 77
ӘДEБИEТТEР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
РЕФЕРАТ
Диплoмдық жұмыcтың мaқcaты –Қазақстан Республикасындағы қойма
қызметінің негізгі техникалық-эксплуатациялық және экономикалық
көрсеткіштерін талдау, оның қазіргі жағдайы мен даму болашағын қарастыру
және стратегиялық маңызы бар ұсыныстар жасау.
Диплoмдық жұмыcтың зepттey oбъeктici – High Tech Logistic ЖШС.
Диплoмдық жұмыc кіріспеден үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған
әдебиеттен және қосымшалардан тұрады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы 78 бетті құрайды, Дипломдық жұмыстың
құрылымы зерттеудің мaқсaтымен және міндеттерімен aнықтaлып, тaқырыпты
aшуғa негізделген. Дипломдық жұмыс кіріспе, үш бөлім, қорытынды,
пaйдaлaнылғaн әдебиеттер тізімінен тұрaды. 15 кесте, 31 суретті қaмтиды.
Дипломдық жұмыс жазу барысында 37 әдебиет қолданылған.
РЕФЕРАТ
Цель дипломной работы –Анализ основных технико-эксплутационных и
экономических показатели склада в Республике Казахстан, разработка его
текущего статуса и стратегии развития и принятие стратегических
предложений..
Объектом исследования дипломной работы выcтупает – ТОО High Tech
Logistic
Дипломная работа состоит из трех глав, заключения, ссылок и литературы
Структура дипломной работы содержит 78 страниц, 31 рисунков, 15 таблиц
и 37 использованных источников.
ABSTRACT
The purpose of the thesis - Analysis of the main technical and
operational and economic indicators of the warehouse in the Republic of
Kazakhstan, the development of its current status and development strategy
and the adoption of strategic proposals ..
The object of the research of the thesis is awarded to "High Tech
Logistic" LLP
The thesis consists of three chapters, conclusion, references and
literature
The structure of the thesis contains 78 pages, 31 figures, 15 tables
and 37 sources used
Кіріспе
Еліміздегі жүргізілген экономикaлық реформa жaлпы экономикaны
ұйымдaстыру, бaсқaру ережелерін, зaңдылықтaрды түгелдей өзгертті. Нaрықтық
қaтынaсқa өтудің қaзіргі жaғдaйындa өндірістік инфрaқұрылымның жедел
дaмуынa, оның ішінде мaтериaлдық ресурстaрдың aйнaлымын сенімді қaмтaмaсыз
ететін трaнспортқa сұрaным туындaйды.
Елбасының 2014 жылдың 17 сәуірінде жолдаған Қазақстан-2050
бағдарламасында ірі логистикалық орталықтардың ашылуы, аймақ аралық
байланыс пен дамудың кілті екенін айқын атап өткенін болатын. Мұндай
орталықтар алдымен Шымкент, Ақтөбе, Астана сынды қалаларда орналасуы
қажеттігі жоғары екенін атап өтіп, осы қалаларда логистикалық парктер орын
алатындығы жайлы сөз қозғалды[1].
Қазіргі таңда қойма шаруашылығының орталығы тек Алматы, Астана
қалаларында ғана орналасуы қолайсыздық туғызып отыр. Алайда бұл дегеніміз
өзге аймақтарда қойма шаруашылығы мүлдем жоқ дегенді білдірмейді. Тек өзге
аймақтарда А және В санатындағы қоймалардың аздығы, арнайы қоймалардың
тапшылығы, логистикалық-қоймалық орталықтың шоғырланбауы қиындық туғызуда.
Қазақстан Республикасындағы қoймa шаруашылығының лoгистикaлық бaсқaру
қызмeтін ұтымды жүзeгe aсыру қажет, себебі оны сәтті жүзеге асыру oның
рeнтaбeльділігінің кeпілі болып табылады. Қoймa лoгистикaсындaғы
бaсқaрудың стрaтeгиялық дeңгeйіндe шeшілeтін eң бaсты мәсeлeсі oл қoймa
жeлілeрін қaлыптaстыру. Жoспaрлaудың бұл кeзeңіндe кәсіпoрын бір жaғынaн
жүк aғымын сoңғы тұтынушығa жeткізумeн бaйлaнысты минимaлды шығындaрды
қaмтaмaсыз eтeтін тиімді лoгистикaлық жүйeні құру мәсeлeсін шeшeді. Aл,
eкінші жaғынaн қaжeтті дeңгeйдe әрбір клиeнтті кeпілдeндірілгeн қызмeт
көрсeтумeн қaмтaмaсыз eтуді шeшeді. Қoймaлaу лoгистикaсындaғы жoспaрлaу
жәнe oны бaсқaру фирмaның мaқсaтын жүзeгe aсыруғa жәнe клиeнттeргe қызмeт
көрсeту жүйeсін ыңғaйлaндыруғa қaжeтті, қoймaлық жeлі құрылымынa қaтысты
стрaтeгиялық тaпсырмaлaрды шeшудeн бaстaлaды. Нeгізіндe қoймaлық жeліні
қaлыптaстыру өткізу нaрығын мaксимaлды қaмтуғa, жібeрілгeн сaтылымдaрдaн
минимaлды шығындaрмeн қoршaғaн oртa өзгeрістeрінe бeйімдeлугe көмeктeседі.
Қазіргі қоғамның талаптарына сәйкес жаңа техналогиялардың даму
барысында жұмыс орнын автоматтандыру негізгі мәселелердің бірі.
Өнеркәсіптерде, мемлекеттік және жеке шаруашылық мекемелерде, оқу
орындарында және басқа да салаларда ақпараттандыру жүйесін кеңейту және
жұмыс орнын автоматтандыру мәселелері алға қойылып отыр [2].
Нарықтық экономикада және кез келген коммерциялық іс-әрекеттерді жүзеге
асыруда логистика саласын меңгеру және оның қызметтерін пайдалану
компаниялардың айтарлықтай прогрессивті дамуына ықпал етеді. Сондықтан
бүгінгі таңда логистика саласын теориялық және практикалық тұрғыдан
зерттеулер кеңінен жүзеге асырылуда. Сонымен қатар логистика саласының өзін
бірнеше салаға жіктей отырып, олардың әрқайсысының пайдасы мен өзара
байланыстарын қарастыру да үлкен маңызға ие [3].
Логистика – корпоративті мақсатқа жету үшін материалдық, ақпараттық
және қаржылық ағымдарды басқаруды оңтайландыру. Ал шығындар тұрғысынан
логистика – тиімді және үнемді материалдарды, жартылай фабрикаттарды және
дайын өнімдерді сақтау және тасымалдау операцияларын, сондай-ақ солармен
байланысты клиенттердің талаптарына сәйкес, өндіріс орнынан тұтыну орнына
тауарларды жеткізу жөніндегі ақпараттарды жоспарлау, жүзеге асыру және
бақылау туралы ғылым [4].
Диплом жұмысының зерттеу тaқырыбының өзектілігі – қойма шаруашылығын
жетілдірумен және ондағы логистикалық басқару жүйесін оңтайландырумен
байланысты. Себебі шикізаттың бірінші көзінен өндірістік, тасымалдау және
делдалдық қызметтер тізбегі арқылы соңғы тұтынушыға жылжи отырып,
материалды ағымдардың құны өсіп отырады.
Қойма сaнының жылдaн жылғa қaрқынды өсуі жaғдaйындa қоймалау және жүк
тaсымaлдaу aғындaрын тиімді бaсқaруды жетілдіру мәселесінің aлғa қойылуы
бүгінгі күнгі ұлттық экономикaдaғы логистиканың рөлін aртa түсуіне әкелді.
Сондықтaн, қойманы тиімді бaсқaруды экономикaлық жетілдіру – бүгінгі
күннің өзекті мәселесі.
Диплом жұмысының зерттеудің мaқсaты және міндеттері. Қазақстан
Республикасындағы қойма қызметінің негізгі техникалық-эксплуатациялық және
экономикалық көрсеткіштерін талдау, оның қазіргі жағдайы мен даму болашағын
қарастыру және стратегиялық маңызы бар ұсыныстар жасау.
Қoйылғaн мaқcaтқa бaйлaныcты кeлecі міндeттep шeшілді:
- логистикалық жүйедегі қойма шаруашылығының түсінігі, мәні және
түрлерін зерттеу;
- қойма шаруашылығын логистикалық басқарудың мазмұнын зерттеу;
- қойма шаруашылығын логистикалық басқарудың негізгі көрсеткіштерін
қарастыру;
- Қазақстан Республикасында қойма шаруашылығының дамуын зерттеу;
- High Tech Logistic ЖШС шаруашылық және логистикалық қызметін талдау
жасау;
- Логистика саласында қоймалық қызмет көрсететін компанияларда
техникалық-эксплуатациялық және экономикалық көрсеткіштерін қолдану
жағдайын дамыту;
- High Tech Logistic ЖШС логистикалық басқару жүйесін жетілдіру
бойынша ұсыныстар жасау.
Зерттеу нысaны. Зерттеу объектісі ретінде Қaзaқстaндық логистикaлық
нaрығы және High Tech Logistics ЖШС логистикaлық компaниясы тaңдaп
aлынды.
Зерттеу пәні. Зерттеу әртүрлі меншіктегі қойма кәсіпорындaры мен
High Tech Logistics ұйымының қызметтерінің сaпaлы орындaлу шaрттaры мен
көрсеткіштері.
Зерттеудің aқпaрaттық бaзaсы. Жaлпы зерттеудің теориялық әдіс-темелік
негізі ретінде статистика комитеті, қоймалық логистиканы тиімді бaсқaру
проблемaлaрын зерттеген отaндық және шетелдік ғaлымдaрдың ғылыми еңбектері,
маркетингтік зерттеулер, High Tech Logistics ЖШС компaниясының қaржылық-
экономикaлық мәліметтері қолдaнылды.
Дипломдық жұмыс көлемі мен құрылымы. Дипломдық жұмыстың құрылымы
зерттеудің мaқсaтымен және міндеттерімен aнықтaлып, тaқырыпты aшуғa
негізделген. Дипломдық жұмыс кіріспе, үш бөлім, қорытынды, пaйдaлaнылғaн
әдебиеттер тізімінен тұрaды. 15 кесте, 31 суретті қaмтиды.
1. ҚОЙМА ҚЫЗМЕТІНІҢ НЕГІЗГІ ТЕХНИКАЛЫҚ-ЭКСПЛУАТАЦИЯЛЫ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
КӨРСЕТКІШТЕРІН ТАЛДАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1. Қойма қызметінің түсiнiгi мен мәнi
Әлемдік экономиканың жаһандануы, Қазақстанның қазіргі заманғы көліктік
логистикалық саласының талабын қанағаттандыра алатындай ықпалдасқан алаңға
айналуын қажетсініп отыр. Аталмыш сала ашықтықты, халықаралық
танымалдылықты, жедел ақпарат алмасуды, ағымдағы өзекті жайларды тез
шешуді, стратегиялық мәселелерді жүйелі шешуді, арнайы ақпараттарға
сараптама жасауды, Қазақстан нарығына шетелдік инвестиция тартуды және
логистикалық жайлы климатты орнатуды талап етеді [1].
Экономикалық логистика төрт звено бойынша жүйе қалыптастырады:
қаржылық, коммерциялық, ақпараттық және сервистік логистика. Осы жүйеде
коммерциялық логистиканың рөлі ерекше. Коммерциялық логистика өз кезегінде
ішкі қосалқы жүйеге ие, ол логистиканың функционалдық түрлерін қосады:
жабдықтау логистикасы, өндірістік логистика және сатып алу логистикасы. Әр
функционалдық түрлеріне келесідей бизнес-процесстер тиесілі: тасымалдау,
қорларды басқару және қоймалау. Бұл бизнес-процесстердің рөлі мен мағынасы
шаруашылық тәжірибеде айтарлықтай жоғары болғандықтан жеке логистиканың
түрлері бөлініп шықты. Олар келесідей: тасымалдау логистикасы, қорлар
логистикасы, қойма логистикасы.
Тауар айналысы саласында болған жаһандық өзгерулер яғни
интернационалды жабдықтау жүйесі, аймақаралық жабдықтау көздерінің кеңейюі,
шаруашылық байланыстар мен экономикалық сервистің күрделенуіне байланысты
қоймалық қызметтің ұйымдастыру және басқару талабтарын өзгертті. Қойма
шаруашылығы материалды-техникалық жабдықтаудың ішкі жүйесі бойынша бірнеше
этаптардан өтті.
Қоймалар деп - тауарларды қабылдауға, орналастыруға және сақтауға
арналған, оларды тұтынуға және тұтынушыға жіберуге дайындау үшін арналган
үйлер, ғимараттар және түрлі құрылымдарды айтамыз.
Қойма жөнелту тізбегінің біріктірілген құрамының бөлігі ретінде
қарастырылуы тиіс, себебі оның сипаттамасы транспорттық және тауарларды
тарату саласының тиімділігіне тікелей әсер етіп, қорларды басқару
мүмкіндігін анықтайды.Қоймалар – логистикалық жүйенің ең басты
элементтерінің бірі болып саналады. Материалдық ағымдардың қозғалысының кез-
келген сатысында яғни 1-ші шикізат көзінен бастап соңғы тұтынушыға дейінгі
аралықта қорларды арнайы және қауіпсіз орындарда сақтау-бұл объективті
қажеттілік. Ол өз кезегінде үлкен көлемде әр түрлі қоймалар түрімен
анықталады. Қойма арқылы материалдық ағымдардың қозғалысы көптеген
шығындарды төмендетіп, тауардың құнын өсіреді. Сондықтанда логистикалық
тізбекте материалдық ағымдардың қозғалысын оңтайландыру және шығындарды
төмендету үшін қойма құрылымдары мен қызметтерінің тәсілдері мен
мәселелерін зерттеп, анықтау қажет.
Логистикалық тізбекте материалдық ағымдардың қозғалуы, белгілі бір
орыннан керекті қорларды топтау немесе жинақтаусыз мүмкін емес, өйткені
сол процесстерді орындау немесе сақтау үшін қойма арналған. Логистикалық
жүйеде қойманы қолданудың негізгі себептері келесідей:
- материалды-техникалық ресурс қорларын құру есебінен өндірістің
үздіксіз процесстерін қамтамасыз ету;
- сақтық және маусымдық қорлар құру есебінен жабдықтау мен
таратуды шоғырландыру және сұраныс пен ұсынысты теңестіру;
- өнім ассортименттерін қалыптастыру есебінен тұтынушы сұранысын
максималды түрде қанағаттандыруын қамтамасыз ету.
- топтама (партия) тасымалдауын үнемді ұйымдастыру есебінен
тасымалдау кезінде логистикалық шығындарды төмендету;
- белсенді сату стратегиясын қолдау үшін жағдай жасау;
- нарықтардың географиялық ауқымын ұлғайту;
- икемді қызмет көрсету саясатын қамтамасыз ету;
Өнімдерді жеткізу (қабылдап алу) деңгейлерінің әр-түрлігі және оның
шығындары (тұтынушыларға түсіру) қойма шаруашылығын ұйымдастыруында
қоймалық жүйеге сәйкес жасалуын талап етеді. Ол өндірісті барлық
материалдар түрімен (шикізатпен, жанармаймен, құрал-жабдықтармен,
бөлшектермен және т.б.) үздіксіз жабдықтауды қамтамасыз етеді [4].
Логистика өз алдына қойма ішіндегі үрдістерді үйлесімде
ұйымдастыру мақсатын, сондай-ақ қоймаішілік үрдістерді қойманы
қоршаған экономикалық ортада болып жатқан үрдістермен техникалық,
технологиялық және жоспарлы - ұйымдық үйлестіру мақсатын қояды.
Қоймалар логистикалық жүйелердің маңызды элементтерінің бірі
болып табылады.
Логистика – корпорация, компания, зауыт, фабрика секілді
кәсіпорындардың жасап шығарған тауар өнімдерін бір нүктеден екінші нүктеге
жеткізумен айналысатын сала. Ол тасымалдау, мүліктеу, қоймалау, қаптамалау
және қауіпсіздік сияқты құраушылар бірлесуін қамтиды. Логистика саласына
жер, әуе, құбыр жүйесі, кеме, темір жол секілді тасымалдау көлік түрлерін
жатқызамыз. Мақсаты: қысқа мерзімде жеткізу, мүліктің сапасын жоғалтпау
және өндірістік қуатты жоғарғы деңгейде пайдалану [5].
Шынын айту керек, Қазақстан көлік инфрақұрылымының қойма шаруашылығы,
қызмет көрсетуінің төмен деңгейде болуы, мамандарға тәжірибенің
жетіспеушілігі сарапшылар тарапынан төмен баға алды. Алайда үлкен даму мен
серпілістер де жоқ емес. Мысалы, Батыс Еуропа - Батыс Қытай халықаралық
дәлізі мен ЭКСПО-2017 жобасы осы логистика саласын дамыту негізінде
жүзеге асырылып жатыр.
Сондай-ақ 2013 жылы маусым айының он екінші жұлдызында өткен Қазақ-
Неміс логистика Форумы Қазақстан мемлекеті отандық өндірісінің көлік
құрылымын дамытуға үлкен мүмкіндіктері бар екендігін көрсетті [3].
Қазақстанның логистика жүйесі күрделілігімен ерекшеленеді. Қазіргі
таңда өнеркәсіп орындары алыс қашықтықтағы қолданушыларды тауарлармен
жеткілікті түрде қамтамасыз ете алмай келеді. Сол себептен де осы логистика
мәселесін шешетін компаниялар: тасымал, өнімді қысқа мерзімде жеткізу,
заттың сапасын жоғары дәрежеде сақтап, ешқандай зақымсыз, көзделген жерге
жеткізу секілді міндеттемелерді орындауы қажет. Мұндай мәселелерді реттеу
үшін жоғары дәрежелі мамандар дайындап, ішкі нарықтың коммуникациялық
байланыс түрлерін бір жолға қою керек.
Осыған орай, үкімет басшылары 2010 жылдан бастап логистика саласын
дамыту шарасы ретінде күрделі жобалар ұсынып, соны жүзеге асыру барысында
мамандар мен тасымал жұмыстарымен айналысатын компанияларға семинар, курс,
тренинг сабақтарын өткізіп, оны тәжірибе ретінде жүзеге асыруға қолдау
білдіріп келеді [1].
Қoймa шaруaшылығының дaму эвoлюциясы 5 кeзeңнeн тұрaды жәнe oның
сипaттaмaлaрын төмeндeгі кeстeдeн көругe бoлaды (Кесте 1):
Кeстe 1 – Қoймa шaруaшылығының дaму эвoлюциясы [8]
№ Кезендер Сипаттамасы
1 1919-1960 жж. Мaтeриaлды-тeхникaлық жaбдықтaу, өткізу жәнe
хaлық шaруaшылығын ұйымдaстыру мeн бaсқaру
бoйыншa қoймa шaруaшылығын қaлыптaсуы
2 1961-1967 жж. Қoймa шaруaшылығын иeмдeнe oтырып,
мaтeриaлды-тeхникaлық жaбдықтaу жәнe сaтуды
бaсқaру, экoнoмикaның түрлі сaлaсындaғы
кәсіпoрындaрдың бүкіл қaжeттіліктeрін қaмтaмaсыз
eтті жәнe өнімдeрдің өткізілуін жүзeгe aсырды.
3 1968-1980 жж. Әртүрлі aймaқ бoйыншa жaбдықтaу-сaту
oпeрaциялaрын ұйым, мeмлeкeттік oргaн біртұтaс
жүйe рeтіндe бірігіп жүзeгe aсырды.
4 1986-1990 жж. Шaруaшылық үдeрістeрдің тұрaқсыздaнуы сaлдaрынaн
мaтeриaлды-тeхникaлық жaбдықтaу, сaту жәнe
жaбдықтaу жүйeсі құлдырaды
5 1990-2012 жж.ы Қoймa шaруaшылығы сaлaсындa лoгистикaлық
қызмeттeрдің кeңінeн қoлдaнылып қoймa сaлaсындaғы
кәсіпкeрліктің дaму кeзeңі
*Ескерту:[4, 66 б.]әдебиет негізінде автор құрастырған
Eнді қoймa түсінігінe бeрілгeн aнықтaмaлaрды қaрaстырып өтeйік.
Қoймaлaр – тaуaрлaрды қaбылдaуғa, oрнaлaстыруғa жәнe сaқтaуғa aрнaлғaн,
oлaрды тұтынуғa жәнe тұтынушығa жібeругe дaйындaу үшін aрнaлғaн үйлeр,
ғимaрaттaр жәнe түрлі құрылымдaр [7].
Қoймaлaр - тaуaрлaрды сaқтaйтын кoммeрциялық ғимaрaт.
Қoймaлaр дeгeніміз – жөнeлту тізбeгінeн өтeтін тaуaрлық мaтeриaлдық
қoрлaрды сaқтaйтын кeз-кeлгeн oрын [8].
Қoймaлaр – лoгистикaлық жүйeнің eң бaсты элeмeнттeрінің бірі бoлып
сaнaлaды. Мaтeриaлдық aғымдaрдың қoзғaлысының кeз-кeлгeн сaтысындa яғни
бaстaпқы шикізaт көзінeн бaстaп сoңғы тұтынушығa дeйінгі aрaлықтa қoрлaрды
aрнaйы жәнe қaуіпсіз oрындaрдa сaқтaу [5].
Қoймaның нeгізгі міндeті – қoрлaрды шoғырлaндыру, сaқтaу мeн
тұтынушылaрдың үздіксіз жәнe бірқaлыпты ырғaқпeн тaпсырыс бeруін қaмтaмaсыз
eту. Қoймa шaруaшылығы – бұл лoгистикaлық oпeрaция, лoгистикaлық aрнa
қaтысушылaрының қoрлaрын ұстaу жәнe қoрлaрдың сaқтaлуын қaмтaмaсыз eту,
тиімді oрнaлaстыру мeн eсeпкe aлу жәнe oлaрды күндeлікті жaңaрту.
Қoймaның лoгистикaлық қызмeті – қoрлaрды тoптaу,oлaрды өңдeу жәнe
сaқтaу,тұтынушылaрды үздіксіз жәнe тұрaқты қaмтaмaсыз eту.
Лoгистикa өз aлдынa қoймa ішіндeгі үрдістeрді үйлeсімді ұйымдaстыру
мaқсaтын, сoндaй-aқ қoймaішілік үрдістeрді қoймaны қoршaғaн экoнoмикaлық
oртaдa бoлып жaтқaн үрдістeрмeн тeхникaлық,тeхнoлoгиялық жәнe жoспaрлы-
ұйымдық үйлeстіру мaқсaтын қoяды.
Лoгистикa жөніндe oтaндық әдeбиeттe қoймa сөзінe eкі көзқaрaс бaр
[7].
- біріншідeн, қoймa күрдeлі тeхникaлық ғимaрaт мaғынaдa,яғни
көптeгeн өзaрa бaйлaнысты элeмeнттeрдeн тұрaтын,aйқын құрылымы
бaр жәнe біріккeн нaқты істeрді aтқaрaтын мaтeриaлдық aғымды
жинaқтaу жәнe жaңaрту.
- eкіншідeн, қoймa бұл лoгистикaлық тізбeктeрдe әр түрлі
бөлімшeлeрдeгі қoрлaрды тиімді бaсқaру жәнe мaтeриaлдық aғымның
тиімді бaсқaрылуы.
Қoймa нeмeсe қoймaлaрдың жиынтығы қызмeт eтуші инфрaжүйeмeн қoймaлық
шaруaшылық құрaстырaды. Өндірістік кәсіпoрындa қoймaлық шaруaшылықтың
нeгізгі қызмeті қoймaлық oпeрaциялaрды қaмтaмaсыз eтудe тиісті мaтeриaлдық
рeсурстaрды сaқтaу.
Логистика өз алдына қойма ішіндегі үрдістерді үйлесімді ұйымдастыру
мақсатын, сондай-ақ қоймаішілік үрдістерді қойманы қоршаған экономикалық
ортада болып жатқан үрдістермен техникалық, технологиялық және жоспарлы-
ұйымдық үйлестіру мақсатын қояды.
Қоймалар логистикалық жүйелердің маңызды - элементтерінің бірі.
Қорларды ұстайтын орындарға қажеттілік материалдық ағымның жылжуының
барлық сатыларында, шикізаттың алғашқы көзінен соңғы тұтынушыға дейін болып
отырады. Мұнымен қоймалардың көптеген түрлері болуын түсіндіреді.
Қоймалардың көлемі кең диапазонда бөлінеді: жалпы ауданы бірнеше жүз шаршы
метр болатын орындардан ауданы жүз мың шаршы метр болатын қойма-гиганттарға
дейін.
Қоймалар жүктердің биіктігі бойынша да бөлінеді. Біреулерінде жүк адам
бойынан пайда, ал кейбірінде жүктерді көтеріп, биіктігі 24 м. және одан да
биік болатын орынға дәлме-дәл қоя алатын арнайы құрылғылар қажет.
Қоймалардың құрылуы әр түрлі болады: жеке бөлмелерде орналасуы мүмкін
(жабық), тек бір шатыры немесе көп шатырлы және бір немесе бірнеше
қабырғалары болуы мүмкін (жартылай жабық). Кейбір жүктер бөлмелерден тыс,
арнайы жабдықталған аудандарда, басқаша айтсақ ашық қоймаларда сақталуы
мүмкін.
Қоймада жүк арнайы сақталуы мүмкін, мысалы, температура, ылғалдылық
және т.с.с. тәртіпте, режимде.
Жоғарыда айтылғандай, фирмалар кейде тасымалдау шығындарын азайту үшін,
материалдық ресурстарды жинақтауға қажеттіліктерді және т.б. азайту үшін
жабдықтау жүйесінде өз қоймаларын құруға мәжбүр. Өндірісте қоймаларды
ұйымдық құрылымы бойынша (зауыт, цех, жұмысшы учаскілер және т.б.), сондай-
ақ өнім түрлері бойынша (материалды ресурстар, аяқталмаған өндіріс, дайын
өнім қоймалары), функционалдық мақсаты және басқа да белгілері бойынша
айырады. Фирманың өткізу торындағы дайын өнім қоймалары қуаттылығы және
қызмет ету территориясы бойынша (аймақтық бөлу орталықтары мен базалары,
консигнациялық қоймалар, территориалды қоймалар мен базалар және т.б.),
функционалды мақсаты және басқа да белгілері бойынша топтастырылады, бұл
топтастыру қосымша Ә көрсетілген.
Материалдық ағымдардың қозғалысы арнайы ұйымдастырылған жерлерге
объективті қажеттілігі барлық сатыларда болады. Қоймалардың түрінің көптігі
осымен түсіндіріледі [5].
1-Суреттегідей қоймалар бөлінеді: өнім өндіретін кәсіпорындар қоймалары
шикізаттарды және басқада өндіріске керек бұйымдарды сақтауға ең бастысы
оны өндірісті қамтамасыз ете алады. Өндірістегі қоймалар өндірістің
технологиялық қозғалысының тоқтамауына арналған. Қоймада толығымен
бітпеген жартылай фабрикаттар,құрылғылар және т.б заттар
сақталады.Өндірісте өнім өндіру барысында өндіріс қоймалары өніммен
қамтамасыз ету (техникалық және материалмен қамтамасыз ету бөліміне
бағынады) өндірісті шикізаттармен комплектациялық бұйымдармен жартылай
фабрикаттармен қамтамасыз етеді.Өндіріс қызметін атқаратындар бағынады
(жоспарлы өнімді ұйымдастыру немесе жоспарлы диспетчерлік бөліміне) олардың
міндетіне жартылай фабрикаттарды сақтау жатады; өткізу (өткізу бөліміне
бағынады) ол жерде сатылуға тиісті құнды заттар сақталады. Қоймалар қызмет
көрсетуіне қарай жалпы зауыттық,орталық қойманың филиалдарына, және цехтық
болып бөлінеді олар цех басшыларына бағынады. Өткізу ұйымының қоймалары
тауар қозғалысын тоқтатпай өндірістен тұтынуға жеткізіп отыру керек.
Олардың ең басты жұмысы дайын өніммен нарықты тез қамтамасыз ету болып
табылады.
Аралық ұйым қоймалары уақытша сақтауға арналған, бәрінен бұрын
(көліктік жеткізу ұйымдарында). Бұл жерге жататындар темір-жол
қоймалары,көліктік жүк терминалдары,теңіз және өзен порттары,әуе көлігінің
терминалы.Жүкті қалпына келтіру жұмысы,көліктік бақылау кеденіне
жатқызылады. Осы қоймалар тобы логистикада қамтамасыз ету және бөлу
бөлімінде жұмыс атқара береді.(Сурет 1):
Сурет 1 – Қойма түрлері*
*Ескерту:[6, 98 б.] әдебиет негізінде автор құрастырған
Өнімнің түрлері бойынша материалды ресурстар, аяқталмаған өндіріс,
дайын өнім, ыдыс, қайтарымды қалдықтар, қосалқы бөлшектер және т.б.
қоймаларды бөліп қарастыруға болады. Мамандандырылу деңгейі бойынша – тар
мамандандырылған (бір немесе бірнеше өнім түрлері үшін), шектеулі және кең
ассортиментті қоймалар.
Қорларды ұстайтын орындарға қажеттілік материалды ағымның
жылжуының барлық сатыларында, шикізаттың алғашкы көзінен соңғы
тұтынушыға дейін болыл отырады. Бұнымен көптеген түрлі қоймалардың
болуы түсіндіріледі. Қоймалардың көлемі кең диапазонда бөленеді: жалпы
ауданы бірнеше жүз шаршы метр болатын орындардан ауданы жүз мың
шаршы метр болатын қойма-гиганттарға дейін.
Қоймалар жүктердің биіктігі бойынша да бөлінеді. Біреулерінде жүк
адам бойынан асып түспейді, ал басқаларында жүктерді көтеріп, биіктігі 24
метр және одан да биік болатын орынға дәлме - дәл қоя алатын арнайы
құрылғылар қажет.
Қоймалар түрліше құрылуы мүмкін: жеке бөлмелерде орналасуы
мүмкін (жабық), тек бір шатыры немесе шатыры және бір, екі немесе үш
кабырғалары болуы мүмкін (жартылай жабық). Кейбір жүктер
бөлмелерден тыс, арнайы жабдықталған аудандарда, басқаша айтсақ ашык
қоймаларда сақталуы мүмкін.
Қоймада арнайы тәртіп құрылып, сақталуы мүмкін мысалы,
температура, ылғалдық. 1-суретте логистикадағы қоймаларды топтастырудың
негізгі сегізбелгісі бейнеленген: негізгі логистикалық функциялар мен
делдалдарғақатысы бойынша, өнім мен меншік түрлері бойынша, функционалды
бағыты бойынша, мамандану деңгейі бойынша, механизация дәрежесіне және
жүктің темір жол немесе су көлігімен жеткізілу мүмкіндігіне байланысты.
Жоғарыдағы айтылғандай,фирмалар кейде тасымалдау шығындарын
азайту үшін, материалды ресурстарды жинақтауға қажеттіліктерді және
т.б. азайту үшін жабдықтау жүйесінде өз қоймаларын құруға мәжбүр.
Өндірісте қоймаларды ұйымдық құрылымы бойынша (зауыт, цех,
жұмысшы учаскілер жәнс т.б.), сондай-ақ өнім түрлері бойынша
(материалды ресурстар, аяқталмаған өндіріс, дайын өнім қоймалары),
функционалдық мақсаты және басқа да белгілері бойынша айырады.
Фирманың өткізу торындағы дайын өнім қоймалары қуаттылығы және
қызмет ету территориясы бойынша (аймақтық бөлу орталықтары мен
базалары, консигнациялық қоймалар, территориалды қоймалар мен
базалар және т.б.), функционалды мақсаты және басқа да белгілері
бойынша топтастырылады.
Өнімнің түрлері бойынша материалды ресурстар, аяқталмаған өндіріс дайын
өнім, ыдыс, қайтарымды қалдықтар, қосалқы бөлшектер және т.б.
қоймаларды бөліп қарастыруға болады. Мамандану деңгейі бойынша - тар
1.2 Қойма қызметінің негізгі көрсеткіштерінің жіктелуі
Қойма жөнелту тізбегінің біріктірілген құрамының бөлігі ретінде
қарастырылуы тиіс, себебі оның сипаттамасы транспорттық және тауарларды
тарату саласының тиімділігіне тікелей әсер етіп, қорларды басқару
мүмкіндігін анықтайды. Қоймалар – логистикалық жүйенің ең басты
элементтерінің бірі болып саналады. Материалдық ағымдардың қозғалысының кез-
келген сатысында яғни 1-ші шикізат көзінен бастап соңғы тұтынушыға дейінгі
аралықта қорларды арнайы және қауіпсіз орындарда сақтау-бұл объективті
қажеттілік. Ол өз кезегінде үлкен көлемде әр түрлі қоймалар түрімен
анықталады. Қойма арқылы материалдық ағымдардың қозғалысы көптеген
шығындарды төмендетіп, тауардың құнын өсіреді. Сондықтанда логистикалық
тізбекте материалдық ағымдардың қозғалысын оңтайландыру және шығындарды
төмендету үшін қойма құрылымдары мен қызметтерінің тәсілдері мен
мәселелерін зерттеп, анықтау қажет [9].
Логистикалық тізбекте материалдық ағымдардың қозғалуы, белгілі бір
орыннан керекті қорларды топтау немесе жинақтаусыз мүмкін емес, өйткені
сол процесстерді орындау немесе сақтау үшін қойма арналған. Логистикалық
жүйеде қойманы қолданудың негізгі себептері келесідей:
- материалды-техникалық ресурс қорларын құру есебінен өндірістің
үздіксіз процесстерін қамтамасыз ету;
- сақтық және маусымдық қорлар құру есебінен жабдықтау мен
таратуды шоғырландыру және сұраныс пен ұсынысты теңестіру;
- өнім ассортименттерін қалыптастыру есебінен тұтынушы сұранысын
максималды түрде қанағаттандыруын қамтамасыз ету.
- топтама (партия) тасымалдауын үнемді ұйымдастыру есебінен
тасымалдау кезінде логистикалық шығындарды төмендету;
- белсенді сату стратегиясын қолдау үшін жағдай жасау;
- нарықтардың географиялық ауқымын ұлғайту;
- икемді қызмет көрсету саясатын қамтамасыз ету;
Өнімдерді жеткізу (қабылдап алу) деңгейлерінің әр-түрлігі және оның
шығындары (тұтынушыларға түсіру) қойма шаруашылығын ұйымдастыруында
қоймалық жүйеге сәйкес жасалуын талап етеді. Ол өндірісті барлық
материалдар түрімен (шикізатпен, жанармаймен, құрал-жабдықтармен,
бөлшектермен және т.б.) үздіксіз жабдықтауды қамтамасыз етеді [10].
Сауда кәсіпорындарының қойма шаруашылықтарының құрылымы тұтынылған
материалдар номенклатурасымен, өндірістің көлемі мен түрі, мамандану және
кооперациялану деңгейлеріне байланысты анықталады. В.И. Маргунованың
Логистика және А.М. Гаджинскийдің Современный склад оқу құралдарындағы
қойма түрлерінің топтастырмаларын қолдана отырып, көптеген қоймалар
өндірістік процестегі орны, материалды сақтау түрі, автоматтандырылған,
механикаландырылған және қауіпсіздік т.б. деңгейлері бойынша жіктелуін
келесі түрде көрсетуге болады (Кесте 2):
Кесте 2 – Қоймалардың түрлері [11]
№ Белгілері Қойма түрлері
1 Логистиканың базистік -Логистикалық жабдықтау қоймасы
функционалдық саласы -Логистикалық өндірістің қоймасы
бойынша: -Логистикалық тарату қоймасы
2 Өнім -Материалдық ресурстардың қоймасы
түрлеріне байланысты: -Аяқталмаған өндіріс қоймасы
-Дайын өнім қоймасы
-Таралық қойма
-Қалдықтарды қайта өңдеу қоймасы
-Құрал-жабдықтар қоймасы
3 Қызмет көрсету аймағы -Жалпызауыттық қойма(орталық)
бойынша: -Учаскелік қойма (цехтарға біртекті материалдар
мен өнімдерді жабдықтау үшін)
-Цехтың жанындағы қойма (бір цех қызмет
көрсетеді)
4 -Мекеменің меншікті қоймасы
-Жалға алынған қойма
-Коммерциялық қойма
-Мемлекеттің және муниципальды кәсіпорындардың
қоймасы
-Коммерциялық емес кәсіпорындар мен қоғамдық
бірлестіктердің қоймалары
5 Функционалдық мақсаты -Аралық қорлар қоймасы (өндірістік процестерді
бойынша: қамтамасыз ету үшін)
-Транзиттік жүкті ауыстырып тиейтін қойма
(жүк терминалдары)
-Комиссионды қойма (клиенттің тапсырысы бойынша
тауар ассортименттерін қалыптастыру, жүк
топтамасын жинақтау)
-Сақтау қоймасы (тауарларды қабылдап уақытша
сақтау)
-Арнайы қойма (кедендік қойма, қалдықтар
қоймасы)
2–
кестенің жалғасы
6 Логистикалық жүйенің -Өндіруші қоймасы
қатысушылары бойынша: -Сауда компанияларының қоймасы
-Сауда-делдалдық компанияларының қоймасы
-Транспорттық компаниялардың қоймасы
-Экспедиторлық компаниялардың қоймасы
-Жүкті өңдеу кәсіпорындарының қоймалары
-Басқа да логистикалық делдалдардың қоймалары
7 Мамандану деңгейі -Жоғары мамандандырылған қойма
бойынша: -Шектеулі ассортиментті қойма
-Кең ассортиментті қойма
8 Қоймалық операцияларды-Механикаландырылмаға н қойма
механикаландыру -Механикаландырылған қойма
дәрежесі бойынша: -Автоматтандырылған қойма
9 Қоймалық ғимараттардың-Жабық қойма (жеке ғимарат)
құрылымы бойынша: -Жартылай жабық алаңдар
-Ашық қойма алаңдары
-Арнайы қойма (бункерлік ғимарат, резервуарлар)
10 Ғимаратының қабаты -Көп қабатты қойма
бойынша: -Биіктігі 6 метр болатын бір қабатты қойма
-Биік қойма
-Биіктігі 10 мертден асатын биік-стиллажды
қойма
11 Жүкті жеткізу және -Станция маңындағы немесе порт қоймасы
экспорттау мүмкіндігі (теміржол станциялары мен порт аумақтарында
бойынша: орналасқан)
-Теміржол қоймасы (теміржол тарауы бар)
-Терең қойма
12 Мөлшері бойынша: Жалпы алаңы бірнеше 100 кв.метрді құрайтын
шағын кеңістіктен бастап, жүздеген мың шаршы
метрді қамтитын алып-қоймаларға дейін
13 Жүктің қатарланып -кейбір қоймаларда жүк 1,80 метр биіктікте
қалану биіктігі сақталады
бойынша: -қалғандарында 24 метр биіктікке көтеріп
ұяшыққа дәлме-дәл орналастыру үшін арнайы
құрылғылыр
14 Қажеттілігі бойынша: Арнайы режимде болатын қоймалар. Мысалы:
температурасы, ылғалдылығы бойынша
15 Пайдаланушылар саны -Қойма бір ғана кәсіпорынға тауарларды сақтау
бойынша: үшін арналуы мүмкін (жеке пайдалануы)
-лизинг шарттарына сәйкес жеке және заңды
тұлғаларға жалға берілуі (ұжымдық пайдалану).
16 Ассортимент кеңдігі Сақталатын жүк: мамандандырылған қоймаларда,
бойынша: аралас немесе әмбебап қоймаларында орналасуы.
2–
кестенің жалғасы
17 Материалдық Дайын өнімнің1-ші шикізат көзінен бастап
ағымдардың соңғы тұтынушыға дейінгі аралықта:
қозғалыс процесі 1) Тауар қозғалысы аймағындағы
бойынша: өнеркәсіптік- техникалық мақсаттарға
арналған қоймалар
· Дайын өнім өндірушінің қоймалары
· Шикізат және бастапқы материалдар
қоймасы
· Өнім айналысы саласындағы қоймалар
2) Тауар қозғалысы аймағындағы халықтық
тұтыну қоймалары
· Халық тұтынатын көтерме саудадағы
қоймалар, өнімдерді өндіретін жерде
орналасқан көтерме базалары
· Көтерме сауда орталықтарының
қоймалары.
*Ескерту:[11, 104 б.] әдебиет негізінде автор құрастырған
Никифоров В.В. Логистика. Склад в цепи поставок оқулығында атап
көрсеткендей, қызметтерді ұсыну келесі топтарға жіктеледі:
– материалды тұтынушының тапсырысы бойынша өнімдердің
технологиялық дайындау операцияларының жиынтығымен байланысты
болады, мысалы өнімді қорабынан ашу, бөлшектеп өлшеп орау, қию
және кесу жұмыстары, стикерлармен керекті ақпарат материалдарын
жабыстыру және т.б. қызметтер. Тарату жүйесінде бұл қызмет түрі
тауарды сатуға дайындау мен тауарлық түрін жақсартуға қамтамасыз
етеді.
– коммерциялық-ұйымдастыру – бұл қызмет түрі тауар-ақша
айырбастау процестерінің тиімділіктерін жоғарлатуға бағытталған.
Артық материалдық құндылықтарды қайта бөлуді жүзеге асыру, оның
ішінде комиссиялық қызмет көрсету, кәсіпорынның өнеркәсіптік
қалдықтарын сату, құрал-жабдықтар мен техникаларды,
аппаратураларды жалға беру және т.б.
– қоймалық – материалдық құндылықтарды уақытша және жауаптылықпен
сақтау бойыша қоймалық операцияларды орындау, қоймалық
ғимараттарды жалға беру.
– көліктік-экспедиторлық – клиентке жүкті өзінің немесе жалға
алған транспортпен жеткізуді ұйымдастыру (Сурет 2):
Сурет 2-Қоймалаудың артықшылықтары*
*Ескерту:[13, 26 б.] әдебиет негізінде автор құрастырған
Нарықтық экономика талабына сәйкес қоймалардың классификациясы белгілі
бір көрсеткіштерге сәйкес болуы керек. Ол Knight Frank халықаралық
консалтингтік компаниясымен анықталған сипаттамаларға негізделеді [13].
А+ классындағы қоймалық ғимараттардың сипаттамалары келесідей:
заманауи бір қабатты жеңіл конструкциялар мен сэндвич-панельдерден
жасалған, биіктігі 12метрден кем емес, құрылыс аумағы 40-45% болатын,
шаңға қарсы жабындысы бар тегіс бетон еден, жерден 1,20 метр деңгейінде 5
т м2 жүкті көтеру деңгейі, көп деңгейлі сөрелі құрылғыларды орнатуға
мүмкіндік беретін кем дегенде 13 метрге шығатын биік төбе (стеллаж),
реттелетін температура режимі, өрт дабылы мен өртті сөндірудің автоматты
жүйесінің және желдету жүйесінің болуы, күзет дабылы жүйесі мен бейне
бақылау жүйесінің болуы, автономды электр-шағын бекетінің және жылулық
тораптарының болуы, реттелуші биіктіктегі (dock levelers) жүк тиеу-жүк
түсіру аумақтары бар. Док типтес (dock shelters) автоматты қақпалар санының
жеткілікті болуы (кем дегенде 500 кв. метрден болуы), ірі жүк тасу
көліктерінің тұруына арналған және жеңіл автокөліктер тұрағына арналған
алаңның болуы, ірі жүк тасымалдау көліктерін оңтайландыруға арналған
аумақтардың болуы,
қоймада офисті бөлмелердің болуы, қойма негізінде жанама бөлмелердің болуы
(дәретхана, жуыну бөлмелері, қызметкерлердің киім ауыстыру орындары),
қызметкерлердің қолжетімділік деңгейінің және есеп жүйесінің болуы, оптика
телекоммуникацияның болуы, қоршаулар және күндіз-түні қорғалатын,
жарықтандырылған ыңғайластырылған аумақ, жақын маңда орталық
магистральдардың орналасуы, басқарудың кәсіби жүйесі, тәжірибелі
девелопер, темір жол тарауларының болуымен ерекшеленеді.
А классындағы қоймалық ғимараттардың сипаттамалары келесідей:
заманауи бір қабатты жеңіл конструкциялар мен сэндвич-панельдерден
жасалған, биіктігі 9 метрден кем емес, құрылыс аумағы 40-45%, шаңға қарсы
жабындысы бар тегіс бетон еден, жерден 1,20 м деңгейінде 5 т м2 жүкті
көтеру деңгейі, көп деңгейлі сөрелі құрылғыларды орнатуға мүмкіндік беретін
кем дегенде 13 метрге дейін шығатын биік төбе (6-7 қабат), реттелетін
температура режимі, желдету жүйесі, өрт дабылы мен өртті сөндірудің
автоматты жүйесінің болуы, күзет дабылы жүйесі мен бейне бақылау жүйесі,
реттелуші биіктіктегі (dock levelers) жүк тиеу түсіру аумақтары бар. Док
типтес (dock shelters) автоматты қақпалар санының жеткілікті болуы (кем
дегенде 700 кв.метр болуы тиіс), ірі жүк тасу көліктерінің тұруына арналған
және жеңіл автокөліктер тұрағына арналған алаңның болуы, ірі жүк тасымалдау
көліктерін оңтайландыруға арналған аумақтардың болуы, қоймада офисті
бөлмелердің болуы, қойма негізінде жанама бөлмелердің болуы (дәретхана,
жуыну бөлмелері, қызметкерлердің киім ауыстыру орындары), қызметкерлердің
қолжетімділік деңгейінің және есеп жүйесінің болуы, оптика
телекоммуникацияның болуы, қоршаулар және күндіз-түні қорғалатын,
жарықтандырылғани ыңғайластырылған аумақ, жақын маңда орталық
магистральдардың орналасуы, автономды электрстанциясы мен жылу торабы,
басқарудың кәсіби жүйесі тәжірибелі девелопер, темір жол тарауларның болуы.
В+ классындағы қоймалық ғимараттар сипаттамалары келесідей:
тікбұрышты формада, қайта соғылған немесе жөндеуден өткізілген бір қабатты
қойма ғимараты, құрылыс аумағы 45-55%, шаңға қарсы жабындысы бар тегіс
бетон еден, жерден 1,20 метр деңгейінде 5 т м2 жүкті көтеру деңгейі,
төбе биіктігі 8 метрден бастап, реттелетін температура режимі, өрт дабылы
мен өртті сөндірудің автоматты жүйесінің болуы, реттелуші биіктіктегі (dock
levelers) жүк тиеу-жүк түсіру аумақтары бар. Док типтес (dock shelters)
автоматты қақпалар санының жеткілікті болуы (кем дегенде 1000 кв.метр болуы
тиіс), күзет дабылы жүйесі мен бейнебақылау жүйесі, желдету жүйесі,
автокөліктегі жүктерді түсіруге арналған пандустың болуы, ірі жүк
тасымалдау көліктерін оңтайландыруға арналған аумақтардың болуы, қоймада
офисті бөлмелердің болуы, қойма негізінде жанама бөлмелердің болуы
(дәретхана, жуыну бөлмелері, қызметкерлердің киім ауыстыру орындары),
оптика телекоммуникацияның болуы, қоршаулар және күндіз-түні қорғалатын,
жарықтандырылған ыңғайластырылған аумақ, жақын маңда орталық
магистральдардың орналасуы, басқарудың кәсіби жүйесі, тәжірибелі девелопер,
темір жол тарауы, қызметкерлердің қолжетімділік деңгейінің және есеп
жүйесінің болуы, автономды электрстанциясы мен жылу торабының болуы.
В классындағы қоймалық ғимараттар: тікбұрышты формада, қайта
соғылған немесе жөндеуден өткізілген 1 қабатты қойма ғимараты, екі қабатты
ғимарат болған жағдайда – жүк көтеру мөлшері 3 тоннадан кем емес, жүк
көтергіштерінің болуы, төбе биіктігі 6 метр бастап, еден - асфальт немесе
жабындысы жоқ бетон, жылу жүйесі, өрт дабылы мен өртті сөндірудің автоматты
жүйесінің болуы, ірі жүк тасымалдау көліктерін оңтайландыруға арналған
аумақтардың болуы, автокөліктегі жүктерді түсіруге арналған пандустың
болуы, аумақ көлемі бойынша күзет, телекоммуникациялар желісі, күзет
сигнализациясы мен бейне бақылаудың болуы, қойма ішінде қосымша
бөлмелердің болуы, желдету жүйесі, қойма ішіндегі кеңселік бөлмелер,
автономды электростанция және жылулық торабы, темір жол тарауларының болуы.
С классындағы қоймалық ғимараттар: таза өнеркәсіптік ғимарат немесе
жылытылған ангар, төбе биіктігі 4 метрден бастап, еден – асфальт немесе
бетон плиткасы, жабындысы жоқ бетон, көп қабатты ғимарат болған жағдайда –
жүк көтеру лифтісі немесе басқа құрылғының болуы, нөлдік белгідегі
қақпалар, ірі жүк тасымалдау көліктерін оңтайландыруға арналған аумақтардың
болуы, желдету жүйесі, өрт дабылы және өрт сөндіру жүйесінің болуы, қойма
ішінде кеңселік бөлмелердің болуы, темір жол тарауы, автокөліктегі жүктерді
түсіруге арналған пандустың болуы, территория аумағында күзеттің болуы,
телекоммуникациялар, қойма ішінде қосымша бөлмелердің болуы.
D классындағы қоймалық ғимараттар: жер асты ғимараттары немесе АҚ
ғимараттары, жылу жүрмейтін өнеркәсіптік ғимараттар және ангар, ірі жүк
таситын автомобильдерді оңтайландыруға арналған аумақтардың болуы, өрт
дабылы және өрт сөндіру жүйесі, жылыту жүйесі, қойма ішінде кеңселік
бөлмелердің болуы, темір жол тарауы, телекоммуникациялар желісінің болуы,
территория бойынша күзеттің болуы.
Сонымен, қойма – бұл биіктігі 10 немесе 12 метр, тауарды көп сатылы
сақтау операциясын орындауға мүмкіндік беретін, едені – тегіс, бетонннан
құйылған шаң көтермейтін қабаты бар, 1м.кв жерге 5т салмақты қамтамасыз ете
алатын, металлконструктордан немесе сэндвичпанельден құралған, бір этажды
және бір көлемді ғимарат болып табылады. Нарықтық экономика талабына сәйкес
кез-келген тауар түрінің жоғары сапада сақталуын қамтамасыз ететін,
қоймадағы бүкіл логистикалық үрдістерді уақыты бойынша үнемдеп, лезде
жүзеге асыратын құрал-жабдықтарының болуы – А+ және А класындағы
қоймаларға сәйкес келеді. Сол себептен, қазіргі кезде бәсекелестік жағдайда
заманауи қоймалардың рөлі өте маңызды.
Қoймa шaруaшылығын бaсқaрудың нeгізгі көрсeткіштeрінe тoқтaлaтын
бoлсaқ, қoймaдaғы лoгистикaлық үрдістің тиімділігін көрсeтeтін көрсeткіштeр
жүйeсін 5 тoпқa бөлугe бoлaды [15]:
1. Тұтынушылaр тaлaптaрын қaнaғaттaндыру дeңгeйін сипaттaйтын
көрсeткіштeр.
2. Қoймaның жұмысының сaпaсын көрсeтeтін көрсeткіштeр.
3. Сaндық, уaқыттық көрсeткіштeр.
4. Шығындaр көрсeткіштeрі.
5. Қaржылық-экoнoмикaлық нәтижeні көрсeтeтін көрсeткіштeр (Сурeт 3).
Сурeт 3-Қoймa шaруaшылығын бaсқaрудың нeгізгі көрсeткіштeрі*
*Ескерту:[15, 104 б.] әдебиет негізінде автор құрастырған
Кез-келген қойма нақты анықталған есептері мен міндеттері бар өз
бетінше дербес жүйе болып табылады. Бұл есептерді ішкі логистикалық
процесстерді ұйымдастыруын оңтайландыру арқылы тиімді шешіледі. Бастапқы
кезеңде қоймалық процесс тауар қозғалысының жалпы бір бөлігі ретінде
жобаланады. Осы кезеңде оған бірнеше талаптар қойылады, содан кейін
жобаның негізіне қойма ішілік процесстер кіреді. Қойма ішілік процесстерді
тұтастай алып жобалау бұл – қойма процесстерін логистикалық оңтайландыру
идеясы болып табылады (Сурет 4):
Сурет 4-Қоймалар санының тарату желісіне байланысты логистикалық
шығындар*
*Ескерту:[15, 106 б.] әдебиет негізінде автор құрастырған
Материалдық ағымдардан құралатын қоймадағы технологиялық процесстер
жылдамдығы бойынша оптималды параметрлеріне жауап беру керек, тауарлардың
сақталуын және экономикалық шығындарын қамтамасыз ету үшін. Бұл процесстің
жылдамдығы (айналымдылығы) – бір кезең ішінде неше рет қоймалық қорлар
сатылып немесе өткізіліп қайтадан қорлардың жаңарылуымен көрсетіледі.
Тауардың нормативті айналымдылығы қойма қызметтерінің орындалуымен, жүктің
жөнелту шарттары және басқа да объективті факторларға байланысты болады.
Тауар айналысының жылдамдауы айтарлықтай көлемде қойма жұмыскерлерінің
еңбек өнімділігі деңгейімен қамтамасыз етіледі. Тауардың тұтынылу
деңгейінде сақталуы тауардың жоғалту салыстырмалы көрсеткіш мөлшерімен,
табиғи шығынды үнемдеуімен сипатталады және ол технологиялық процестерге,
қойманың материалды-техникалық жағдайына, персоналдардың сапалы жұмыс
істеуіне байланысты. Оған қоса тауардың сапалы түрде сақталуы өндірістік
орамасына және бастапқы қаптамасы мен сапасына да байланысты болып келеді.
Қойма деңгейінде технологиялық процесстердің үнемділігі жүкті қайта жасау
бірлігінің шығындар көлемі көрсеткішімен сипатталады. Бірақта бұл
көрсеткішті оңтайландыру үшін бүкіл тауар қозғалысы жүйесін оңтайландыру
қажет, логистикалық тізбектің кез келген звеносында технологиялық
процесстің үнемділігі бүкіл тізбекте материалдық ағымдардың қозғалысы
жиынтық шығын деңгейімен анықталады. Аталған талаптардың орындалу шарттары
қоймадағы материалдық ағымдардың келесі ұйымдастыру қағидаларының
орындалуымен анықталады: пропорционалдық, параллельдік, ырғақтылық,
үздіксіздік, тура дәлдік, тасқындық [14].
Жоғарыда қойма логистикасының қалыптасу эволюциясын, негізгі
түсініктері мен түрлерін, қызметтерін, жіктелуін қарастырып кеткен
болатынмыз. Келесі бөлімде зерттеу мақсаттарына сәйкес қоймадағы
логистикалық үрдістердің мазмұнын яғни қоймаға тауар келіп түскенінен
бастап, қабылдау, сақтау, орналастыру, сұрыптап алу, инвентарлау сияқты
логистикалық үрдістерді қарастыру қажет.
1.3 Қойма қызметінің негізгі техникалық-эксплуатациялық және
экономикалық көрсеткіштерін талдаудың шетелдік тәжірибесі
60-жылдардың соңында Батыста (негізінен АҚШ-та) менеджменттің
интегралды құралы ретіндегі бизнес-логистиканың концепциясы қалыптасты.
Концепцияның негізгі мазмұны мынадай болды: Логистика – бұл белгілі бір
уақытта және белгілі бір жерде тауарлардың сұранысы мен ұсынысын
үйлестіруге және жылжытуға әсер ететін барлық қызметтерді басқару.
70-шы жылдардың басында бизнес-логистиканың негізгі принциптері
құрылды және көптеген батыс фирмалары оларды практикада табысты қолдана
бастады. Бірақ пайданы өсіруге қызығушылық білдірген көптеген фирмалар үшін
шығындарды азайту және бақылауға қатысты логистикалық әдіс айқын болмады.
Бұдан басқа, логистикалық үйлестіруді енгізу әрекеттері көптеген батыс
фирмаларында орта және тіпті жоғарғы менеджменттің қарама-қарсы
әрекеттеріне алып келді. Ұзақ уақыт бойы дәстүрлі функцияларды орындауға
үйренген менеджерлер, мысалы, сатып алу, тасымалдау, жүкті өңдеу
қызметтерін атқара отырып, жалпы шығындарды төмендету концепциясының
негізінде материалды ағымдарды іштей бақылау үшін қажетті ұйымдық
өзгерістерді енгізуге кедергі жасап отырған. Қосымша қиындықты логистикалық
шығындардың құраушыларын бөлуге және бақылауға ыңғайланбаған бухгалтерлік
есеп жүйелері және фирмалардың логистикалық белсенділігінің қаржы
нәтижелерін бағалау жүйелері тудырды [7].
70-ші жылдардың ерекше сипаты-жоғары сапалы шикізат ресурстарының
жетіспеушілігі кезіндегі бәсекелестіктің өсуі болды. Көптеген елдердегі
өндіріс құралдарына салынатын инвестициялардың өсуі салыстырмалы
тұрақтандырумен ауысты.
70-ші жылдардың соңында Батыста қойма процесін, оның операциялық
құрамын, ұйымдастырылуын, техникалық және технологиялық қамтамасыз етілуін
өзгерткен таралы-орау революциясы аяқталды. Тасымалдау-қойма құрал-
жабдығын өндіру, тара мен ораудың жаңа түрлері, қазіргі автоматтандырылған
қойма кешендері кеңінен дамыды, жүктерді тасымалдаудың контейнеризациясы
белсенді түрде енгізіле бастады. Тара мен орауды стандарттаудың
дистрибутивті логистикалық жүйелеріне орау мен паллеттердің стандартты
мөлшерлі қатарларын енгізу маңызды экономикалық әсер берді [13].
80-90 жж. кезеңін логистика бойынша ең белгілі ғалымдар мен
мамандарының бірі, АҚШ-тың Мичиган университетінің профессоры Дональд
Бауэрсонс ''логистикалық ренессанс'' кезеңі деп атады. Шынында да, осы
кезең ішінде логистика теориясы мен практикасы алдыңғы онжылдықта
жасалғаннан асып, алға қадам басты.
Логистиканың тез дамуының басты идеясы минималды шығындармен бизнестің
соңғы мақсатына жету үшін ''сатып алулар – өндіріс-дистрибьюция – сатулар''
толық логистикалық торындағы фирманың логистикалық функциялары мен оның
логистикалық әріптестерін максималды интегралдау болды.Осы тарихи кезеңде
логистикалық шарықтау феноменін түсіндіретін әлемдік экономикада маңызды
өзгерістер болды (Сурет 5):
Сурет 5-Қоймалық логистиканың шарықтау феноменін түсіндіретін әлемдік
экономикада маңызды өзгерістер*
*Ескерту:[13, 73 б.] әдебиет негізінде автор құрастырған
Шет елдердің көпшілігінде логистикалық ассоциациялар, ұйымдар мен
қоғамдастықтар құрылып, тиімді қызмет ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: Қойма қызметінің негізгі техникалық-
эксплуатациялық және экономикалық көрсеткіштерін талдау
5В090900 – Логистикa (сaлa бойыншa) мaмaндығы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
ҚОЙМА ҚЫЗМЕТІНІҢ НЕГІЗГІ ТЕХНИКАЛЫҚ-ЭКСПЛУАТАЦИЯЛЫ ЖӘНЕ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІН ТАЛДАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ...
8
Қойма қызметінің түсiнiгi мен 8
мәнi ... ... ... ... ... ... ... .. ...
Қойма қызметінің негізгі көрсеткіштерінің 12
жіктелуі ... ... ... ... ... ... .. ..
Қойма қызметінің негізгі техникалық-эксплуатациялық және
экономикалық көрсеткіштерін талдаудың шетелдік 21
тәжірибесі ... ... ..
HIGH TECH LOGISTICS ЖШС-НІҢ ҚОЙМА ҚЫЗМЕТІНІҢ НЕГІЗГІ
КӨРСЕТКІШТЕРІН 25
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚР-дағы қойма қызметінің негізгі техникалық-эксплуатациялық және
экономикалық көрсеткіштерін 25
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
High Tech Logistics ЖШС-нің экономикалық көрсеткіштерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..
High Tech Logistics ЖШС-нің қойма қызметінің негізгі
техникалық-экономикалық көрсеткіштерін 43
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОЙМА ҚЫЗМЕТІНІҢ ТЕХНИКАЛЫҚ-ЭКСПЛУАТАЦИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
КӨРСЕТКІШТЕРІН ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
Логистика саласында қоймалық қызмет көрсететін компанияларда
техникалық-эксплуатациялық және экономикалық көрсеткіштерін
қолдану жағдайын 53
дамыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
3.2 High Tech Logistic ЖШС-нің қойма қызметін жетілдіру жолдары 63
ҚOРЫТЫНДЫ 74
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..
ҚОЛАДНЫЛҒАН 77
ӘДEБИEТТEР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
РЕФЕРАТ
Диплoмдық жұмыcтың мaқcaты –Қазақстан Республикасындағы қойма
қызметінің негізгі техникалық-эксплуатациялық және экономикалық
көрсеткіштерін талдау, оның қазіргі жағдайы мен даму болашағын қарастыру
және стратегиялық маңызы бар ұсыныстар жасау.
Диплoмдық жұмыcтың зepттey oбъeктici – High Tech Logistic ЖШС.
Диплoмдық жұмыc кіріспеден үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған
әдебиеттен және қосымшалардан тұрады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы 78 бетті құрайды, Дипломдық жұмыстың
құрылымы зерттеудің мaқсaтымен және міндеттерімен aнықтaлып, тaқырыпты
aшуғa негізделген. Дипломдық жұмыс кіріспе, үш бөлім, қорытынды,
пaйдaлaнылғaн әдебиеттер тізімінен тұрaды. 15 кесте, 31 суретті қaмтиды.
Дипломдық жұмыс жазу барысында 37 әдебиет қолданылған.
РЕФЕРАТ
Цель дипломной работы –Анализ основных технико-эксплутационных и
экономических показатели склада в Республике Казахстан, разработка его
текущего статуса и стратегии развития и принятие стратегических
предложений..
Объектом исследования дипломной работы выcтупает – ТОО High Tech
Logistic
Дипломная работа состоит из трех глав, заключения, ссылок и литературы
Структура дипломной работы содержит 78 страниц, 31 рисунков, 15 таблиц
и 37 использованных источников.
ABSTRACT
The purpose of the thesis - Analysis of the main technical and
operational and economic indicators of the warehouse in the Republic of
Kazakhstan, the development of its current status and development strategy
and the adoption of strategic proposals ..
The object of the research of the thesis is awarded to "High Tech
Logistic" LLP
The thesis consists of three chapters, conclusion, references and
literature
The structure of the thesis contains 78 pages, 31 figures, 15 tables
and 37 sources used
Кіріспе
Еліміздегі жүргізілген экономикaлық реформa жaлпы экономикaны
ұйымдaстыру, бaсқaру ережелерін, зaңдылықтaрды түгелдей өзгертті. Нaрықтық
қaтынaсқa өтудің қaзіргі жaғдaйындa өндірістік инфрaқұрылымның жедел
дaмуынa, оның ішінде мaтериaлдық ресурстaрдың aйнaлымын сенімді қaмтaмaсыз
ететін трaнспортқa сұрaным туындaйды.
Елбасының 2014 жылдың 17 сәуірінде жолдаған Қазақстан-2050
бағдарламасында ірі логистикалық орталықтардың ашылуы, аймақ аралық
байланыс пен дамудың кілті екенін айқын атап өткенін болатын. Мұндай
орталықтар алдымен Шымкент, Ақтөбе, Астана сынды қалаларда орналасуы
қажеттігі жоғары екенін атап өтіп, осы қалаларда логистикалық парктер орын
алатындығы жайлы сөз қозғалды[1].
Қазіргі таңда қойма шаруашылығының орталығы тек Алматы, Астана
қалаларында ғана орналасуы қолайсыздық туғызып отыр. Алайда бұл дегеніміз
өзге аймақтарда қойма шаруашылығы мүлдем жоқ дегенді білдірмейді. Тек өзге
аймақтарда А және В санатындағы қоймалардың аздығы, арнайы қоймалардың
тапшылығы, логистикалық-қоймалық орталықтың шоғырланбауы қиындық туғызуда.
Қазақстан Республикасындағы қoймa шаруашылығының лoгистикaлық бaсқaру
қызмeтін ұтымды жүзeгe aсыру қажет, себебі оны сәтті жүзеге асыру oның
рeнтaбeльділігінің кeпілі болып табылады. Қoймa лoгистикaсындaғы
бaсқaрудың стрaтeгиялық дeңгeйіндe шeшілeтін eң бaсты мәсeлeсі oл қoймa
жeлілeрін қaлыптaстыру. Жoспaрлaудың бұл кeзeңіндe кәсіпoрын бір жaғынaн
жүк aғымын сoңғы тұтынушығa жeткізумeн бaйлaнысты минимaлды шығындaрды
қaмтaмaсыз eтeтін тиімді лoгистикaлық жүйeні құру мәсeлeсін шeшeді. Aл,
eкінші жaғынaн қaжeтті дeңгeйдe әрбір клиeнтті кeпілдeндірілгeн қызмeт
көрсeтумeн қaмтaмaсыз eтуді шeшeді. Қoймaлaу лoгистикaсындaғы жoспaрлaу
жәнe oны бaсқaру фирмaның мaқсaтын жүзeгe aсыруғa жәнe клиeнттeргe қызмeт
көрсeту жүйeсін ыңғaйлaндыруғa қaжeтті, қoймaлық жeлі құрылымынa қaтысты
стрaтeгиялық тaпсырмaлaрды шeшудeн бaстaлaды. Нeгізіндe қoймaлық жeліні
қaлыптaстыру өткізу нaрығын мaксимaлды қaмтуғa, жібeрілгeн сaтылымдaрдaн
минимaлды шығындaрмeн қoршaғaн oртa өзгeрістeрінe бeйімдeлугe көмeктeседі.
Қазіргі қоғамның талаптарына сәйкес жаңа техналогиялардың даму
барысында жұмыс орнын автоматтандыру негізгі мәселелердің бірі.
Өнеркәсіптерде, мемлекеттік және жеке шаруашылық мекемелерде, оқу
орындарында және басқа да салаларда ақпараттандыру жүйесін кеңейту және
жұмыс орнын автоматтандыру мәселелері алға қойылып отыр [2].
Нарықтық экономикада және кез келген коммерциялық іс-әрекеттерді жүзеге
асыруда логистика саласын меңгеру және оның қызметтерін пайдалану
компаниялардың айтарлықтай прогрессивті дамуына ықпал етеді. Сондықтан
бүгінгі таңда логистика саласын теориялық және практикалық тұрғыдан
зерттеулер кеңінен жүзеге асырылуда. Сонымен қатар логистика саласының өзін
бірнеше салаға жіктей отырып, олардың әрқайсысының пайдасы мен өзара
байланыстарын қарастыру да үлкен маңызға ие [3].
Логистика – корпоративті мақсатқа жету үшін материалдық, ақпараттық
және қаржылық ағымдарды басқаруды оңтайландыру. Ал шығындар тұрғысынан
логистика – тиімді және үнемді материалдарды, жартылай фабрикаттарды және
дайын өнімдерді сақтау және тасымалдау операцияларын, сондай-ақ солармен
байланысты клиенттердің талаптарына сәйкес, өндіріс орнынан тұтыну орнына
тауарларды жеткізу жөніндегі ақпараттарды жоспарлау, жүзеге асыру және
бақылау туралы ғылым [4].
Диплом жұмысының зерттеу тaқырыбының өзектілігі – қойма шаруашылығын
жетілдірумен және ондағы логистикалық басқару жүйесін оңтайландырумен
байланысты. Себебі шикізаттың бірінші көзінен өндірістік, тасымалдау және
делдалдық қызметтер тізбегі арқылы соңғы тұтынушыға жылжи отырып,
материалды ағымдардың құны өсіп отырады.
Қойма сaнының жылдaн жылғa қaрқынды өсуі жaғдaйындa қоймалау және жүк
тaсымaлдaу aғындaрын тиімді бaсқaруды жетілдіру мәселесінің aлғa қойылуы
бүгінгі күнгі ұлттық экономикaдaғы логистиканың рөлін aртa түсуіне әкелді.
Сондықтaн, қойманы тиімді бaсқaруды экономикaлық жетілдіру – бүгінгі
күннің өзекті мәселесі.
Диплом жұмысының зерттеудің мaқсaты және міндеттері. Қазақстан
Республикасындағы қойма қызметінің негізгі техникалық-эксплуатациялық және
экономикалық көрсеткіштерін талдау, оның қазіргі жағдайы мен даму болашағын
қарастыру және стратегиялық маңызы бар ұсыныстар жасау.
Қoйылғaн мaқcaтқa бaйлaныcты кeлecі міндeттep шeшілді:
- логистикалық жүйедегі қойма шаруашылығының түсінігі, мәні және
түрлерін зерттеу;
- қойма шаруашылығын логистикалық басқарудың мазмұнын зерттеу;
- қойма шаруашылығын логистикалық басқарудың негізгі көрсеткіштерін
қарастыру;
- Қазақстан Республикасында қойма шаруашылығының дамуын зерттеу;
- High Tech Logistic ЖШС шаруашылық және логистикалық қызметін талдау
жасау;
- Логистика саласында қоймалық қызмет көрсететін компанияларда
техникалық-эксплуатациялық және экономикалық көрсеткіштерін қолдану
жағдайын дамыту;
- High Tech Logistic ЖШС логистикалық басқару жүйесін жетілдіру
бойынша ұсыныстар жасау.
Зерттеу нысaны. Зерттеу объектісі ретінде Қaзaқстaндық логистикaлық
нaрығы және High Tech Logistics ЖШС логистикaлық компaниясы тaңдaп
aлынды.
Зерттеу пәні. Зерттеу әртүрлі меншіктегі қойма кәсіпорындaры мен
High Tech Logistics ұйымының қызметтерінің сaпaлы орындaлу шaрттaры мен
көрсеткіштері.
Зерттеудің aқпaрaттық бaзaсы. Жaлпы зерттеудің теориялық әдіс-темелік
негізі ретінде статистика комитеті, қоймалық логистиканы тиімді бaсқaру
проблемaлaрын зерттеген отaндық және шетелдік ғaлымдaрдың ғылыми еңбектері,
маркетингтік зерттеулер, High Tech Logistics ЖШС компaниясының қaржылық-
экономикaлық мәліметтері қолдaнылды.
Дипломдық жұмыс көлемі мен құрылымы. Дипломдық жұмыстың құрылымы
зерттеудің мaқсaтымен және міндеттерімен aнықтaлып, тaқырыпты aшуғa
негізделген. Дипломдық жұмыс кіріспе, үш бөлім, қорытынды, пaйдaлaнылғaн
әдебиеттер тізімінен тұрaды. 15 кесте, 31 суретті қaмтиды.
1. ҚОЙМА ҚЫЗМЕТІНІҢ НЕГІЗГІ ТЕХНИКАЛЫҚ-ЭКСПЛУАТАЦИЯЛЫ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
КӨРСЕТКІШТЕРІН ТАЛДАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1. Қойма қызметінің түсiнiгi мен мәнi
Әлемдік экономиканың жаһандануы, Қазақстанның қазіргі заманғы көліктік
логистикалық саласының талабын қанағаттандыра алатындай ықпалдасқан алаңға
айналуын қажетсініп отыр. Аталмыш сала ашықтықты, халықаралық
танымалдылықты, жедел ақпарат алмасуды, ағымдағы өзекті жайларды тез
шешуді, стратегиялық мәселелерді жүйелі шешуді, арнайы ақпараттарға
сараптама жасауды, Қазақстан нарығына шетелдік инвестиция тартуды және
логистикалық жайлы климатты орнатуды талап етеді [1].
Экономикалық логистика төрт звено бойынша жүйе қалыптастырады:
қаржылық, коммерциялық, ақпараттық және сервистік логистика. Осы жүйеде
коммерциялық логистиканың рөлі ерекше. Коммерциялық логистика өз кезегінде
ішкі қосалқы жүйеге ие, ол логистиканың функционалдық түрлерін қосады:
жабдықтау логистикасы, өндірістік логистика және сатып алу логистикасы. Әр
функционалдық түрлеріне келесідей бизнес-процесстер тиесілі: тасымалдау,
қорларды басқару және қоймалау. Бұл бизнес-процесстердің рөлі мен мағынасы
шаруашылық тәжірибеде айтарлықтай жоғары болғандықтан жеке логистиканың
түрлері бөлініп шықты. Олар келесідей: тасымалдау логистикасы, қорлар
логистикасы, қойма логистикасы.
Тауар айналысы саласында болған жаһандық өзгерулер яғни
интернационалды жабдықтау жүйесі, аймақаралық жабдықтау көздерінің кеңейюі,
шаруашылық байланыстар мен экономикалық сервистің күрделенуіне байланысты
қоймалық қызметтің ұйымдастыру және басқару талабтарын өзгертті. Қойма
шаруашылығы материалды-техникалық жабдықтаудың ішкі жүйесі бойынша бірнеше
этаптардан өтті.
Қоймалар деп - тауарларды қабылдауға, орналастыруға және сақтауға
арналған, оларды тұтынуға және тұтынушыға жіберуге дайындау үшін арналган
үйлер, ғимараттар және түрлі құрылымдарды айтамыз.
Қойма жөнелту тізбегінің біріктірілген құрамының бөлігі ретінде
қарастырылуы тиіс, себебі оның сипаттамасы транспорттық және тауарларды
тарату саласының тиімділігіне тікелей әсер етіп, қорларды басқару
мүмкіндігін анықтайды.Қоймалар – логистикалық жүйенің ең басты
элементтерінің бірі болып саналады. Материалдық ағымдардың қозғалысының кез-
келген сатысында яғни 1-ші шикізат көзінен бастап соңғы тұтынушыға дейінгі
аралықта қорларды арнайы және қауіпсіз орындарда сақтау-бұл объективті
қажеттілік. Ол өз кезегінде үлкен көлемде әр түрлі қоймалар түрімен
анықталады. Қойма арқылы материалдық ағымдардың қозғалысы көптеген
шығындарды төмендетіп, тауардың құнын өсіреді. Сондықтанда логистикалық
тізбекте материалдық ағымдардың қозғалысын оңтайландыру және шығындарды
төмендету үшін қойма құрылымдары мен қызметтерінің тәсілдері мен
мәселелерін зерттеп, анықтау қажет.
Логистикалық тізбекте материалдық ағымдардың қозғалуы, белгілі бір
орыннан керекті қорларды топтау немесе жинақтаусыз мүмкін емес, өйткені
сол процесстерді орындау немесе сақтау үшін қойма арналған. Логистикалық
жүйеде қойманы қолданудың негізгі себептері келесідей:
- материалды-техникалық ресурс қорларын құру есебінен өндірістің
үздіксіз процесстерін қамтамасыз ету;
- сақтық және маусымдық қорлар құру есебінен жабдықтау мен
таратуды шоғырландыру және сұраныс пен ұсынысты теңестіру;
- өнім ассортименттерін қалыптастыру есебінен тұтынушы сұранысын
максималды түрде қанағаттандыруын қамтамасыз ету.
- топтама (партия) тасымалдауын үнемді ұйымдастыру есебінен
тасымалдау кезінде логистикалық шығындарды төмендету;
- белсенді сату стратегиясын қолдау үшін жағдай жасау;
- нарықтардың географиялық ауқымын ұлғайту;
- икемді қызмет көрсету саясатын қамтамасыз ету;
Өнімдерді жеткізу (қабылдап алу) деңгейлерінің әр-түрлігі және оның
шығындары (тұтынушыларға түсіру) қойма шаруашылығын ұйымдастыруында
қоймалық жүйеге сәйкес жасалуын талап етеді. Ол өндірісті барлық
материалдар түрімен (шикізатпен, жанармаймен, құрал-жабдықтармен,
бөлшектермен және т.б.) үздіксіз жабдықтауды қамтамасыз етеді [4].
Логистика өз алдына қойма ішіндегі үрдістерді үйлесімде
ұйымдастыру мақсатын, сондай-ақ қоймаішілік үрдістерді қойманы
қоршаған экономикалық ортада болып жатқан үрдістермен техникалық,
технологиялық және жоспарлы - ұйымдық үйлестіру мақсатын қояды.
Қоймалар логистикалық жүйелердің маңызды элементтерінің бірі
болып табылады.
Логистика – корпорация, компания, зауыт, фабрика секілді
кәсіпорындардың жасап шығарған тауар өнімдерін бір нүктеден екінші нүктеге
жеткізумен айналысатын сала. Ол тасымалдау, мүліктеу, қоймалау, қаптамалау
және қауіпсіздік сияқты құраушылар бірлесуін қамтиды. Логистика саласына
жер, әуе, құбыр жүйесі, кеме, темір жол секілді тасымалдау көлік түрлерін
жатқызамыз. Мақсаты: қысқа мерзімде жеткізу, мүліктің сапасын жоғалтпау
және өндірістік қуатты жоғарғы деңгейде пайдалану [5].
Шынын айту керек, Қазақстан көлік инфрақұрылымының қойма шаруашылығы,
қызмет көрсетуінің төмен деңгейде болуы, мамандарға тәжірибенің
жетіспеушілігі сарапшылар тарапынан төмен баға алды. Алайда үлкен даму мен
серпілістер де жоқ емес. Мысалы, Батыс Еуропа - Батыс Қытай халықаралық
дәлізі мен ЭКСПО-2017 жобасы осы логистика саласын дамыту негізінде
жүзеге асырылып жатыр.
Сондай-ақ 2013 жылы маусым айының он екінші жұлдызында өткен Қазақ-
Неміс логистика Форумы Қазақстан мемлекеті отандық өндірісінің көлік
құрылымын дамытуға үлкен мүмкіндіктері бар екендігін көрсетті [3].
Қазақстанның логистика жүйесі күрделілігімен ерекшеленеді. Қазіргі
таңда өнеркәсіп орындары алыс қашықтықтағы қолданушыларды тауарлармен
жеткілікті түрде қамтамасыз ете алмай келеді. Сол себептен де осы логистика
мәселесін шешетін компаниялар: тасымал, өнімді қысқа мерзімде жеткізу,
заттың сапасын жоғары дәрежеде сақтап, ешқандай зақымсыз, көзделген жерге
жеткізу секілді міндеттемелерді орындауы қажет. Мұндай мәселелерді реттеу
үшін жоғары дәрежелі мамандар дайындап, ішкі нарықтың коммуникациялық
байланыс түрлерін бір жолға қою керек.
Осыған орай, үкімет басшылары 2010 жылдан бастап логистика саласын
дамыту шарасы ретінде күрделі жобалар ұсынып, соны жүзеге асыру барысында
мамандар мен тасымал жұмыстарымен айналысатын компанияларға семинар, курс,
тренинг сабақтарын өткізіп, оны тәжірибе ретінде жүзеге асыруға қолдау
білдіріп келеді [1].
Қoймa шaруaшылығының дaму эвoлюциясы 5 кeзeңнeн тұрaды жәнe oның
сипaттaмaлaрын төмeндeгі кeстeдeн көругe бoлaды (Кесте 1):
Кeстe 1 – Қoймa шaруaшылығының дaму эвoлюциясы [8]
№ Кезендер Сипаттамасы
1 1919-1960 жж. Мaтeриaлды-тeхникaлық жaбдықтaу, өткізу жәнe
хaлық шaруaшылығын ұйымдaстыру мeн бaсқaру
бoйыншa қoймa шaруaшылығын қaлыптaсуы
2 1961-1967 жж. Қoймa шaруaшылығын иeмдeнe oтырып,
мaтeриaлды-тeхникaлық жaбдықтaу жәнe сaтуды
бaсқaру, экoнoмикaның түрлі сaлaсындaғы
кәсіпoрындaрдың бүкіл қaжeттіліктeрін қaмтaмaсыз
eтті жәнe өнімдeрдің өткізілуін жүзeгe aсырды.
3 1968-1980 жж. Әртүрлі aймaқ бoйыншa жaбдықтaу-сaту
oпeрaциялaрын ұйым, мeмлeкeттік oргaн біртұтaс
жүйe рeтіндe бірігіп жүзeгe aсырды.
4 1986-1990 жж. Шaруaшылық үдeрістeрдің тұрaқсыздaнуы сaлдaрынaн
мaтeриaлды-тeхникaлық жaбдықтaу, сaту жәнe
жaбдықтaу жүйeсі құлдырaды
5 1990-2012 жж.ы Қoймa шaруaшылығы сaлaсындa лoгистикaлық
қызмeттeрдің кeңінeн қoлдaнылып қoймa сaлaсындaғы
кәсіпкeрліктің дaму кeзeңі
*Ескерту:[4, 66 б.]әдебиет негізінде автор құрастырған
Eнді қoймa түсінігінe бeрілгeн aнықтaмaлaрды қaрaстырып өтeйік.
Қoймaлaр – тaуaрлaрды қaбылдaуғa, oрнaлaстыруғa жәнe сaқтaуғa aрнaлғaн,
oлaрды тұтынуғa жәнe тұтынушығa жібeругe дaйындaу үшін aрнaлғaн үйлeр,
ғимaрaттaр жәнe түрлі құрылымдaр [7].
Қoймaлaр - тaуaрлaрды сaқтaйтын кoммeрциялық ғимaрaт.
Қoймaлaр дeгeніміз – жөнeлту тізбeгінeн өтeтін тaуaрлық мaтeриaлдық
қoрлaрды сaқтaйтын кeз-кeлгeн oрын [8].
Қoймaлaр – лoгистикaлық жүйeнің eң бaсты элeмeнттeрінің бірі бoлып
сaнaлaды. Мaтeриaлдық aғымдaрдың қoзғaлысының кeз-кeлгeн сaтысындa яғни
бaстaпқы шикізaт көзінeн бaстaп сoңғы тұтынушығa дeйінгі aрaлықтa қoрлaрды
aрнaйы жәнe қaуіпсіз oрындaрдa сaқтaу [5].
Қoймaның нeгізгі міндeті – қoрлaрды шoғырлaндыру, сaқтaу мeн
тұтынушылaрдың үздіксіз жәнe бірқaлыпты ырғaқпeн тaпсырыс бeруін қaмтaмaсыз
eту. Қoймa шaруaшылығы – бұл лoгистикaлық oпeрaция, лoгистикaлық aрнa
қaтысушылaрының қoрлaрын ұстaу жәнe қoрлaрдың сaқтaлуын қaмтaмaсыз eту,
тиімді oрнaлaстыру мeн eсeпкe aлу жәнe oлaрды күндeлікті жaңaрту.
Қoймaның лoгистикaлық қызмeті – қoрлaрды тoптaу,oлaрды өңдeу жәнe
сaқтaу,тұтынушылaрды үздіксіз жәнe тұрaқты қaмтaмaсыз eту.
Лoгистикa өз aлдынa қoймa ішіндeгі үрдістeрді үйлeсімді ұйымдaстыру
мaқсaтын, сoндaй-aқ қoймaішілік үрдістeрді қoймaны қoршaғaн экoнoмикaлық
oртaдa бoлып жaтқaн үрдістeрмeн тeхникaлық,тeхнoлoгиялық жәнe жoспaрлы-
ұйымдық үйлeстіру мaқсaтын қoяды.
Лoгистикa жөніндe oтaндық әдeбиeттe қoймa сөзінe eкі көзқaрaс бaр
[7].
- біріншідeн, қoймa күрдeлі тeхникaлық ғимaрaт мaғынaдa,яғни
көптeгeн өзaрa бaйлaнысты элeмeнттeрдeн тұрaтын,aйқын құрылымы
бaр жәнe біріккeн нaқты істeрді aтқaрaтын мaтeриaлдық aғымды
жинaқтaу жәнe жaңaрту.
- eкіншідeн, қoймa бұл лoгистикaлық тізбeктeрдe әр түрлі
бөлімшeлeрдeгі қoрлaрды тиімді бaсқaру жәнe мaтeриaлдық aғымның
тиімді бaсқaрылуы.
Қoймa нeмeсe қoймaлaрдың жиынтығы қызмeт eтуші инфрaжүйeмeн қoймaлық
шaруaшылық құрaстырaды. Өндірістік кәсіпoрындa қoймaлық шaруaшылықтың
нeгізгі қызмeті қoймaлық oпeрaциялaрды қaмтaмaсыз eтудe тиісті мaтeриaлдық
рeсурстaрды сaқтaу.
Логистика өз алдына қойма ішіндегі үрдістерді үйлесімді ұйымдастыру
мақсатын, сондай-ақ қоймаішілік үрдістерді қойманы қоршаған экономикалық
ортада болып жатқан үрдістермен техникалық, технологиялық және жоспарлы-
ұйымдық үйлестіру мақсатын қояды.
Қоймалар логистикалық жүйелердің маңызды - элементтерінің бірі.
Қорларды ұстайтын орындарға қажеттілік материалдық ағымның жылжуының
барлық сатыларында, шикізаттың алғашқы көзінен соңғы тұтынушыға дейін болып
отырады. Мұнымен қоймалардың көптеген түрлері болуын түсіндіреді.
Қоймалардың көлемі кең диапазонда бөлінеді: жалпы ауданы бірнеше жүз шаршы
метр болатын орындардан ауданы жүз мың шаршы метр болатын қойма-гиганттарға
дейін.
Қоймалар жүктердің биіктігі бойынша да бөлінеді. Біреулерінде жүк адам
бойынан пайда, ал кейбірінде жүктерді көтеріп, биіктігі 24 м. және одан да
биік болатын орынға дәлме-дәл қоя алатын арнайы құрылғылар қажет.
Қоймалардың құрылуы әр түрлі болады: жеке бөлмелерде орналасуы мүмкін
(жабық), тек бір шатыры немесе көп шатырлы және бір немесе бірнеше
қабырғалары болуы мүмкін (жартылай жабық). Кейбір жүктер бөлмелерден тыс,
арнайы жабдықталған аудандарда, басқаша айтсақ ашық қоймаларда сақталуы
мүмкін.
Қоймада жүк арнайы сақталуы мүмкін, мысалы, температура, ылғалдылық
және т.с.с. тәртіпте, режимде.
Жоғарыда айтылғандай, фирмалар кейде тасымалдау шығындарын азайту үшін,
материалдық ресурстарды жинақтауға қажеттіліктерді және т.б. азайту үшін
жабдықтау жүйесінде өз қоймаларын құруға мәжбүр. Өндірісте қоймаларды
ұйымдық құрылымы бойынша (зауыт, цех, жұмысшы учаскілер және т.б.), сондай-
ақ өнім түрлері бойынша (материалды ресурстар, аяқталмаған өндіріс, дайын
өнім қоймалары), функционалдық мақсаты және басқа да белгілері бойынша
айырады. Фирманың өткізу торындағы дайын өнім қоймалары қуаттылығы және
қызмет ету территориясы бойынша (аймақтық бөлу орталықтары мен базалары,
консигнациялық қоймалар, территориалды қоймалар мен базалар және т.б.),
функционалды мақсаты және басқа да белгілері бойынша топтастырылады, бұл
топтастыру қосымша Ә көрсетілген.
Материалдық ағымдардың қозғалысы арнайы ұйымдастырылған жерлерге
объективті қажеттілігі барлық сатыларда болады. Қоймалардың түрінің көптігі
осымен түсіндіріледі [5].
1-Суреттегідей қоймалар бөлінеді: өнім өндіретін кәсіпорындар қоймалары
шикізаттарды және басқада өндіріске керек бұйымдарды сақтауға ең бастысы
оны өндірісті қамтамасыз ете алады. Өндірістегі қоймалар өндірістің
технологиялық қозғалысының тоқтамауына арналған. Қоймада толығымен
бітпеген жартылай фабрикаттар,құрылғылар және т.б заттар
сақталады.Өндірісте өнім өндіру барысында өндіріс қоймалары өніммен
қамтамасыз ету (техникалық және материалмен қамтамасыз ету бөліміне
бағынады) өндірісті шикізаттармен комплектациялық бұйымдармен жартылай
фабрикаттармен қамтамасыз етеді.Өндіріс қызметін атқаратындар бағынады
(жоспарлы өнімді ұйымдастыру немесе жоспарлы диспетчерлік бөліміне) олардың
міндетіне жартылай фабрикаттарды сақтау жатады; өткізу (өткізу бөліміне
бағынады) ол жерде сатылуға тиісті құнды заттар сақталады. Қоймалар қызмет
көрсетуіне қарай жалпы зауыттық,орталық қойманың филиалдарына, және цехтық
болып бөлінеді олар цех басшыларына бағынады. Өткізу ұйымының қоймалары
тауар қозғалысын тоқтатпай өндірістен тұтынуға жеткізіп отыру керек.
Олардың ең басты жұмысы дайын өніммен нарықты тез қамтамасыз ету болып
табылады.
Аралық ұйым қоймалары уақытша сақтауға арналған, бәрінен бұрын
(көліктік жеткізу ұйымдарында). Бұл жерге жататындар темір-жол
қоймалары,көліктік жүк терминалдары,теңіз және өзен порттары,әуе көлігінің
терминалы.Жүкті қалпына келтіру жұмысы,көліктік бақылау кеденіне
жатқызылады. Осы қоймалар тобы логистикада қамтамасыз ету және бөлу
бөлімінде жұмыс атқара береді.(Сурет 1):
Сурет 1 – Қойма түрлері*
*Ескерту:[6, 98 б.] әдебиет негізінде автор құрастырған
Өнімнің түрлері бойынша материалды ресурстар, аяқталмаған өндіріс,
дайын өнім, ыдыс, қайтарымды қалдықтар, қосалқы бөлшектер және т.б.
қоймаларды бөліп қарастыруға болады. Мамандандырылу деңгейі бойынша – тар
мамандандырылған (бір немесе бірнеше өнім түрлері үшін), шектеулі және кең
ассортиментті қоймалар.
Қорларды ұстайтын орындарға қажеттілік материалды ағымның
жылжуының барлық сатыларында, шикізаттың алғашкы көзінен соңғы
тұтынушыға дейін болыл отырады. Бұнымен көптеген түрлі қоймалардың
болуы түсіндіріледі. Қоймалардың көлемі кең диапазонда бөленеді: жалпы
ауданы бірнеше жүз шаршы метр болатын орындардан ауданы жүз мың
шаршы метр болатын қойма-гиганттарға дейін.
Қоймалар жүктердің биіктігі бойынша да бөлінеді. Біреулерінде жүк
адам бойынан асып түспейді, ал басқаларында жүктерді көтеріп, биіктігі 24
метр және одан да биік болатын орынға дәлме - дәл қоя алатын арнайы
құрылғылар қажет.
Қоймалар түрліше құрылуы мүмкін: жеке бөлмелерде орналасуы
мүмкін (жабық), тек бір шатыры немесе шатыры және бір, екі немесе үш
кабырғалары болуы мүмкін (жартылай жабық). Кейбір жүктер
бөлмелерден тыс, арнайы жабдықталған аудандарда, басқаша айтсақ ашык
қоймаларда сақталуы мүмкін.
Қоймада арнайы тәртіп құрылып, сақталуы мүмкін мысалы,
температура, ылғалдық. 1-суретте логистикадағы қоймаларды топтастырудың
негізгі сегізбелгісі бейнеленген: негізгі логистикалық функциялар мен
делдалдарғақатысы бойынша, өнім мен меншік түрлері бойынша, функционалды
бағыты бойынша, мамандану деңгейі бойынша, механизация дәрежесіне және
жүктің темір жол немесе су көлігімен жеткізілу мүмкіндігіне байланысты.
Жоғарыдағы айтылғандай,фирмалар кейде тасымалдау шығындарын
азайту үшін, материалды ресурстарды жинақтауға қажеттіліктерді және
т.б. азайту үшін жабдықтау жүйесінде өз қоймаларын құруға мәжбүр.
Өндірісте қоймаларды ұйымдық құрылымы бойынша (зауыт, цех,
жұмысшы учаскілер жәнс т.б.), сондай-ақ өнім түрлері бойынша
(материалды ресурстар, аяқталмаған өндіріс, дайын өнім қоймалары),
функционалдық мақсаты және басқа да белгілері бойынша айырады.
Фирманың өткізу торындағы дайын өнім қоймалары қуаттылығы және
қызмет ету территориясы бойынша (аймақтық бөлу орталықтары мен
базалары, консигнациялық қоймалар, территориалды қоймалар мен
базалар және т.б.), функционалды мақсаты және басқа да белгілері
бойынша топтастырылады.
Өнімнің түрлері бойынша материалды ресурстар, аяқталмаған өндіріс дайын
өнім, ыдыс, қайтарымды қалдықтар, қосалқы бөлшектер және т.б.
қоймаларды бөліп қарастыруға болады. Мамандану деңгейі бойынша - тар
1.2 Қойма қызметінің негізгі көрсеткіштерінің жіктелуі
Қойма жөнелту тізбегінің біріктірілген құрамының бөлігі ретінде
қарастырылуы тиіс, себебі оның сипаттамасы транспорттық және тауарларды
тарату саласының тиімділігіне тікелей әсер етіп, қорларды басқару
мүмкіндігін анықтайды. Қоймалар – логистикалық жүйенің ең басты
элементтерінің бірі болып саналады. Материалдық ағымдардың қозғалысының кез-
келген сатысында яғни 1-ші шикізат көзінен бастап соңғы тұтынушыға дейінгі
аралықта қорларды арнайы және қауіпсіз орындарда сақтау-бұл объективті
қажеттілік. Ол өз кезегінде үлкен көлемде әр түрлі қоймалар түрімен
анықталады. Қойма арқылы материалдық ағымдардың қозғалысы көптеген
шығындарды төмендетіп, тауардың құнын өсіреді. Сондықтанда логистикалық
тізбекте материалдық ағымдардың қозғалысын оңтайландыру және шығындарды
төмендету үшін қойма құрылымдары мен қызметтерінің тәсілдері мен
мәселелерін зерттеп, анықтау қажет [9].
Логистикалық тізбекте материалдық ағымдардың қозғалуы, белгілі бір
орыннан керекті қорларды топтау немесе жинақтаусыз мүмкін емес, өйткені
сол процесстерді орындау немесе сақтау үшін қойма арналған. Логистикалық
жүйеде қойманы қолданудың негізгі себептері келесідей:
- материалды-техникалық ресурс қорларын құру есебінен өндірістің
үздіксіз процесстерін қамтамасыз ету;
- сақтық және маусымдық қорлар құру есебінен жабдықтау мен
таратуды шоғырландыру және сұраныс пен ұсынысты теңестіру;
- өнім ассортименттерін қалыптастыру есебінен тұтынушы сұранысын
максималды түрде қанағаттандыруын қамтамасыз ету.
- топтама (партия) тасымалдауын үнемді ұйымдастыру есебінен
тасымалдау кезінде логистикалық шығындарды төмендету;
- белсенді сату стратегиясын қолдау үшін жағдай жасау;
- нарықтардың географиялық ауқымын ұлғайту;
- икемді қызмет көрсету саясатын қамтамасыз ету;
Өнімдерді жеткізу (қабылдап алу) деңгейлерінің әр-түрлігі және оның
шығындары (тұтынушыларға түсіру) қойма шаруашылығын ұйымдастыруында
қоймалық жүйеге сәйкес жасалуын талап етеді. Ол өндірісті барлық
материалдар түрімен (шикізатпен, жанармаймен, құрал-жабдықтармен,
бөлшектермен және т.б.) үздіксіз жабдықтауды қамтамасыз етеді [10].
Сауда кәсіпорындарының қойма шаруашылықтарының құрылымы тұтынылған
материалдар номенклатурасымен, өндірістің көлемі мен түрі, мамандану және
кооперациялану деңгейлеріне байланысты анықталады. В.И. Маргунованың
Логистика және А.М. Гаджинскийдің Современный склад оқу құралдарындағы
қойма түрлерінің топтастырмаларын қолдана отырып, көптеген қоймалар
өндірістік процестегі орны, материалды сақтау түрі, автоматтандырылған,
механикаландырылған және қауіпсіздік т.б. деңгейлері бойынша жіктелуін
келесі түрде көрсетуге болады (Кесте 2):
Кесте 2 – Қоймалардың түрлері [11]
№ Белгілері Қойма түрлері
1 Логистиканың базистік -Логистикалық жабдықтау қоймасы
функционалдық саласы -Логистикалық өндірістің қоймасы
бойынша: -Логистикалық тарату қоймасы
2 Өнім -Материалдық ресурстардың қоймасы
түрлеріне байланысты: -Аяқталмаған өндіріс қоймасы
-Дайын өнім қоймасы
-Таралық қойма
-Қалдықтарды қайта өңдеу қоймасы
-Құрал-жабдықтар қоймасы
3 Қызмет көрсету аймағы -Жалпызауыттық қойма(орталық)
бойынша: -Учаскелік қойма (цехтарға біртекті материалдар
мен өнімдерді жабдықтау үшін)
-Цехтың жанындағы қойма (бір цех қызмет
көрсетеді)
4 -Мекеменің меншікті қоймасы
-Жалға алынған қойма
-Коммерциялық қойма
-Мемлекеттің және муниципальды кәсіпорындардың
қоймасы
-Коммерциялық емес кәсіпорындар мен қоғамдық
бірлестіктердің қоймалары
5 Функционалдық мақсаты -Аралық қорлар қоймасы (өндірістік процестерді
бойынша: қамтамасыз ету үшін)
-Транзиттік жүкті ауыстырып тиейтін қойма
(жүк терминалдары)
-Комиссионды қойма (клиенттің тапсырысы бойынша
тауар ассортименттерін қалыптастыру, жүк
топтамасын жинақтау)
-Сақтау қоймасы (тауарларды қабылдап уақытша
сақтау)
-Арнайы қойма (кедендік қойма, қалдықтар
қоймасы)
2–
кестенің жалғасы
6 Логистикалық жүйенің -Өндіруші қоймасы
қатысушылары бойынша: -Сауда компанияларының қоймасы
-Сауда-делдалдық компанияларының қоймасы
-Транспорттық компаниялардың қоймасы
-Экспедиторлық компаниялардың қоймасы
-Жүкті өңдеу кәсіпорындарының қоймалары
-Басқа да логистикалық делдалдардың қоймалары
7 Мамандану деңгейі -Жоғары мамандандырылған қойма
бойынша: -Шектеулі ассортиментті қойма
-Кең ассортиментті қойма
8 Қоймалық операцияларды-Механикаландырылмаға н қойма
механикаландыру -Механикаландырылған қойма
дәрежесі бойынша: -Автоматтандырылған қойма
9 Қоймалық ғимараттардың-Жабық қойма (жеке ғимарат)
құрылымы бойынша: -Жартылай жабық алаңдар
-Ашық қойма алаңдары
-Арнайы қойма (бункерлік ғимарат, резервуарлар)
10 Ғимаратының қабаты -Көп қабатты қойма
бойынша: -Биіктігі 6 метр болатын бір қабатты қойма
-Биік қойма
-Биіктігі 10 мертден асатын биік-стиллажды
қойма
11 Жүкті жеткізу және -Станция маңындағы немесе порт қоймасы
экспорттау мүмкіндігі (теміржол станциялары мен порт аумақтарында
бойынша: орналасқан)
-Теміржол қоймасы (теміржол тарауы бар)
-Терең қойма
12 Мөлшері бойынша: Жалпы алаңы бірнеше 100 кв.метрді құрайтын
шағын кеңістіктен бастап, жүздеген мың шаршы
метрді қамтитын алып-қоймаларға дейін
13 Жүктің қатарланып -кейбір қоймаларда жүк 1,80 метр биіктікте
қалану биіктігі сақталады
бойынша: -қалғандарында 24 метр биіктікке көтеріп
ұяшыққа дәлме-дәл орналастыру үшін арнайы
құрылғылыр
14 Қажеттілігі бойынша: Арнайы режимде болатын қоймалар. Мысалы:
температурасы, ылғалдылығы бойынша
15 Пайдаланушылар саны -Қойма бір ғана кәсіпорынға тауарларды сақтау
бойынша: үшін арналуы мүмкін (жеке пайдалануы)
-лизинг шарттарына сәйкес жеке және заңды
тұлғаларға жалға берілуі (ұжымдық пайдалану).
16 Ассортимент кеңдігі Сақталатын жүк: мамандандырылған қоймаларда,
бойынша: аралас немесе әмбебап қоймаларында орналасуы.
2–
кестенің жалғасы
17 Материалдық Дайын өнімнің1-ші шикізат көзінен бастап
ағымдардың соңғы тұтынушыға дейінгі аралықта:
қозғалыс процесі 1) Тауар қозғалысы аймағындағы
бойынша: өнеркәсіптік- техникалық мақсаттарға
арналған қоймалар
· Дайын өнім өндірушінің қоймалары
· Шикізат және бастапқы материалдар
қоймасы
· Өнім айналысы саласындағы қоймалар
2) Тауар қозғалысы аймағындағы халықтық
тұтыну қоймалары
· Халық тұтынатын көтерме саудадағы
қоймалар, өнімдерді өндіретін жерде
орналасқан көтерме базалары
· Көтерме сауда орталықтарының
қоймалары.
*Ескерту:[11, 104 б.] әдебиет негізінде автор құрастырған
Никифоров В.В. Логистика. Склад в цепи поставок оқулығында атап
көрсеткендей, қызметтерді ұсыну келесі топтарға жіктеледі:
– материалды тұтынушының тапсырысы бойынша өнімдердің
технологиялық дайындау операцияларының жиынтығымен байланысты
болады, мысалы өнімді қорабынан ашу, бөлшектеп өлшеп орау, қию
және кесу жұмыстары, стикерлармен керекті ақпарат материалдарын
жабыстыру және т.б. қызметтер. Тарату жүйесінде бұл қызмет түрі
тауарды сатуға дайындау мен тауарлық түрін жақсартуға қамтамасыз
етеді.
– коммерциялық-ұйымдастыру – бұл қызмет түрі тауар-ақша
айырбастау процестерінің тиімділіктерін жоғарлатуға бағытталған.
Артық материалдық құндылықтарды қайта бөлуді жүзеге асыру, оның
ішінде комиссиялық қызмет көрсету, кәсіпорынның өнеркәсіптік
қалдықтарын сату, құрал-жабдықтар мен техникаларды,
аппаратураларды жалға беру және т.б.
– қоймалық – материалдық құндылықтарды уақытша және жауаптылықпен
сақтау бойыша қоймалық операцияларды орындау, қоймалық
ғимараттарды жалға беру.
– көліктік-экспедиторлық – клиентке жүкті өзінің немесе жалға
алған транспортпен жеткізуді ұйымдастыру (Сурет 2):
Сурет 2-Қоймалаудың артықшылықтары*
*Ескерту:[13, 26 б.] әдебиет негізінде автор құрастырған
Нарықтық экономика талабына сәйкес қоймалардың классификациясы белгілі
бір көрсеткіштерге сәйкес болуы керек. Ол Knight Frank халықаралық
консалтингтік компаниясымен анықталған сипаттамаларға негізделеді [13].
А+ классындағы қоймалық ғимараттардың сипаттамалары келесідей:
заманауи бір қабатты жеңіл конструкциялар мен сэндвич-панельдерден
жасалған, биіктігі 12метрден кем емес, құрылыс аумағы 40-45% болатын,
шаңға қарсы жабындысы бар тегіс бетон еден, жерден 1,20 метр деңгейінде 5
т м2 жүкті көтеру деңгейі, көп деңгейлі сөрелі құрылғыларды орнатуға
мүмкіндік беретін кем дегенде 13 метрге шығатын биік төбе (стеллаж),
реттелетін температура режимі, өрт дабылы мен өртті сөндірудің автоматты
жүйесінің және желдету жүйесінің болуы, күзет дабылы жүйесі мен бейне
бақылау жүйесінің болуы, автономды электр-шағын бекетінің және жылулық
тораптарының болуы, реттелуші биіктіктегі (dock levelers) жүк тиеу-жүк
түсіру аумақтары бар. Док типтес (dock shelters) автоматты қақпалар санының
жеткілікті болуы (кем дегенде 500 кв. метрден болуы), ірі жүк тасу
көліктерінің тұруына арналған және жеңіл автокөліктер тұрағына арналған
алаңның болуы, ірі жүк тасымалдау көліктерін оңтайландыруға арналған
аумақтардың болуы,
қоймада офисті бөлмелердің болуы, қойма негізінде жанама бөлмелердің болуы
(дәретхана, жуыну бөлмелері, қызметкерлердің киім ауыстыру орындары),
қызметкерлердің қолжетімділік деңгейінің және есеп жүйесінің болуы, оптика
телекоммуникацияның болуы, қоршаулар және күндіз-түні қорғалатын,
жарықтандырылған ыңғайластырылған аумақ, жақын маңда орталық
магистральдардың орналасуы, басқарудың кәсіби жүйесі, тәжірибелі
девелопер, темір жол тарауларының болуымен ерекшеленеді.
А классындағы қоймалық ғимараттардың сипаттамалары келесідей:
заманауи бір қабатты жеңіл конструкциялар мен сэндвич-панельдерден
жасалған, биіктігі 9 метрден кем емес, құрылыс аумағы 40-45%, шаңға қарсы
жабындысы бар тегіс бетон еден, жерден 1,20 м деңгейінде 5 т м2 жүкті
көтеру деңгейі, көп деңгейлі сөрелі құрылғыларды орнатуға мүмкіндік беретін
кем дегенде 13 метрге дейін шығатын биік төбе (6-7 қабат), реттелетін
температура режимі, желдету жүйесі, өрт дабылы мен өртті сөндірудің
автоматты жүйесінің болуы, күзет дабылы жүйесі мен бейне бақылау жүйесі,
реттелуші биіктіктегі (dock levelers) жүк тиеу түсіру аумақтары бар. Док
типтес (dock shelters) автоматты қақпалар санының жеткілікті болуы (кем
дегенде 700 кв.метр болуы тиіс), ірі жүк тасу көліктерінің тұруына арналған
және жеңіл автокөліктер тұрағына арналған алаңның болуы, ірі жүк тасымалдау
көліктерін оңтайландыруға арналған аумақтардың болуы, қоймада офисті
бөлмелердің болуы, қойма негізінде жанама бөлмелердің болуы (дәретхана,
жуыну бөлмелері, қызметкерлердің киім ауыстыру орындары), қызметкерлердің
қолжетімділік деңгейінің және есеп жүйесінің болуы, оптика
телекоммуникацияның болуы, қоршаулар және күндіз-түні қорғалатын,
жарықтандырылғани ыңғайластырылған аумақ, жақын маңда орталық
магистральдардың орналасуы, автономды электрстанциясы мен жылу торабы,
басқарудың кәсіби жүйесі тәжірибелі девелопер, темір жол тарауларның болуы.
В+ классындағы қоймалық ғимараттар сипаттамалары келесідей:
тікбұрышты формада, қайта соғылған немесе жөндеуден өткізілген бір қабатты
қойма ғимараты, құрылыс аумағы 45-55%, шаңға қарсы жабындысы бар тегіс
бетон еден, жерден 1,20 метр деңгейінде 5 т м2 жүкті көтеру деңгейі,
төбе биіктігі 8 метрден бастап, реттелетін температура режимі, өрт дабылы
мен өртті сөндірудің автоматты жүйесінің болуы, реттелуші биіктіктегі (dock
levelers) жүк тиеу-жүк түсіру аумақтары бар. Док типтес (dock shelters)
автоматты қақпалар санының жеткілікті болуы (кем дегенде 1000 кв.метр болуы
тиіс), күзет дабылы жүйесі мен бейнебақылау жүйесі, желдету жүйесі,
автокөліктегі жүктерді түсіруге арналған пандустың болуы, ірі жүк
тасымалдау көліктерін оңтайландыруға арналған аумақтардың болуы, қоймада
офисті бөлмелердің болуы, қойма негізінде жанама бөлмелердің болуы
(дәретхана, жуыну бөлмелері, қызметкерлердің киім ауыстыру орындары),
оптика телекоммуникацияның болуы, қоршаулар және күндіз-түні қорғалатын,
жарықтандырылған ыңғайластырылған аумақ, жақын маңда орталық
магистральдардың орналасуы, басқарудың кәсіби жүйесі, тәжірибелі девелопер,
темір жол тарауы, қызметкерлердің қолжетімділік деңгейінің және есеп
жүйесінің болуы, автономды электрстанциясы мен жылу торабының болуы.
В классындағы қоймалық ғимараттар: тікбұрышты формада, қайта
соғылған немесе жөндеуден өткізілген 1 қабатты қойма ғимараты, екі қабатты
ғимарат болған жағдайда – жүк көтеру мөлшері 3 тоннадан кем емес, жүк
көтергіштерінің болуы, төбе биіктігі 6 метр бастап, еден - асфальт немесе
жабындысы жоқ бетон, жылу жүйесі, өрт дабылы мен өртті сөндірудің автоматты
жүйесінің болуы, ірі жүк тасымалдау көліктерін оңтайландыруға арналған
аумақтардың болуы, автокөліктегі жүктерді түсіруге арналған пандустың
болуы, аумақ көлемі бойынша күзет, телекоммуникациялар желісі, күзет
сигнализациясы мен бейне бақылаудың болуы, қойма ішінде қосымша
бөлмелердің болуы, желдету жүйесі, қойма ішіндегі кеңселік бөлмелер,
автономды электростанция және жылулық торабы, темір жол тарауларының болуы.
С классындағы қоймалық ғимараттар: таза өнеркәсіптік ғимарат немесе
жылытылған ангар, төбе биіктігі 4 метрден бастап, еден – асфальт немесе
бетон плиткасы, жабындысы жоқ бетон, көп қабатты ғимарат болған жағдайда –
жүк көтеру лифтісі немесе басқа құрылғының болуы, нөлдік белгідегі
қақпалар, ірі жүк тасымалдау көліктерін оңтайландыруға арналған аумақтардың
болуы, желдету жүйесі, өрт дабылы және өрт сөндіру жүйесінің болуы, қойма
ішінде кеңселік бөлмелердің болуы, темір жол тарауы, автокөліктегі жүктерді
түсіруге арналған пандустың болуы, территория аумағында күзеттің болуы,
телекоммуникациялар, қойма ішінде қосымша бөлмелердің болуы.
D классындағы қоймалық ғимараттар: жер асты ғимараттары немесе АҚ
ғимараттары, жылу жүрмейтін өнеркәсіптік ғимараттар және ангар, ірі жүк
таситын автомобильдерді оңтайландыруға арналған аумақтардың болуы, өрт
дабылы және өрт сөндіру жүйесі, жылыту жүйесі, қойма ішінде кеңселік
бөлмелердің болуы, темір жол тарауы, телекоммуникациялар желісінің болуы,
территория бойынша күзеттің болуы.
Сонымен, қойма – бұл биіктігі 10 немесе 12 метр, тауарды көп сатылы
сақтау операциясын орындауға мүмкіндік беретін, едені – тегіс, бетонннан
құйылған шаң көтермейтін қабаты бар, 1м.кв жерге 5т салмақты қамтамасыз ете
алатын, металлконструктордан немесе сэндвичпанельден құралған, бір этажды
және бір көлемді ғимарат болып табылады. Нарықтық экономика талабына сәйкес
кез-келген тауар түрінің жоғары сапада сақталуын қамтамасыз ететін,
қоймадағы бүкіл логистикалық үрдістерді уақыты бойынша үнемдеп, лезде
жүзеге асыратын құрал-жабдықтарының болуы – А+ және А класындағы
қоймаларға сәйкес келеді. Сол себептен, қазіргі кезде бәсекелестік жағдайда
заманауи қоймалардың рөлі өте маңызды.
Қoймa шaруaшылығын бaсқaрудың нeгізгі көрсeткіштeрінe тoқтaлaтын
бoлсaқ, қoймaдaғы лoгистикaлық үрдістің тиімділігін көрсeтeтін көрсeткіштeр
жүйeсін 5 тoпқa бөлугe бoлaды [15]:
1. Тұтынушылaр тaлaптaрын қaнaғaттaндыру дeңгeйін сипaттaйтын
көрсeткіштeр.
2. Қoймaның жұмысының сaпaсын көрсeтeтін көрсeткіштeр.
3. Сaндық, уaқыттық көрсeткіштeр.
4. Шығындaр көрсeткіштeрі.
5. Қaржылық-экoнoмикaлық нәтижeні көрсeтeтін көрсeткіштeр (Сурeт 3).
Сурeт 3-Қoймa шaруaшылығын бaсқaрудың нeгізгі көрсeткіштeрі*
*Ескерту:[15, 104 б.] әдебиет негізінде автор құрастырған
Кез-келген қойма нақты анықталған есептері мен міндеттері бар өз
бетінше дербес жүйе болып табылады. Бұл есептерді ішкі логистикалық
процесстерді ұйымдастыруын оңтайландыру арқылы тиімді шешіледі. Бастапқы
кезеңде қоймалық процесс тауар қозғалысының жалпы бір бөлігі ретінде
жобаланады. Осы кезеңде оған бірнеше талаптар қойылады, содан кейін
жобаның негізіне қойма ішілік процесстер кіреді. Қойма ішілік процесстерді
тұтастай алып жобалау бұл – қойма процесстерін логистикалық оңтайландыру
идеясы болып табылады (Сурет 4):
Сурет 4-Қоймалар санының тарату желісіне байланысты логистикалық
шығындар*
*Ескерту:[15, 106 б.] әдебиет негізінде автор құрастырған
Материалдық ағымдардан құралатын қоймадағы технологиялық процесстер
жылдамдығы бойынша оптималды параметрлеріне жауап беру керек, тауарлардың
сақталуын және экономикалық шығындарын қамтамасыз ету үшін. Бұл процесстің
жылдамдығы (айналымдылығы) – бір кезең ішінде неше рет қоймалық қорлар
сатылып немесе өткізіліп қайтадан қорлардың жаңарылуымен көрсетіледі.
Тауардың нормативті айналымдылығы қойма қызметтерінің орындалуымен, жүктің
жөнелту шарттары және басқа да объективті факторларға байланысты болады.
Тауар айналысының жылдамдауы айтарлықтай көлемде қойма жұмыскерлерінің
еңбек өнімділігі деңгейімен қамтамасыз етіледі. Тауардың тұтынылу
деңгейінде сақталуы тауардың жоғалту салыстырмалы көрсеткіш мөлшерімен,
табиғи шығынды үнемдеуімен сипатталады және ол технологиялық процестерге,
қойманың материалды-техникалық жағдайына, персоналдардың сапалы жұмыс
істеуіне байланысты. Оған қоса тауардың сапалы түрде сақталуы өндірістік
орамасына және бастапқы қаптамасы мен сапасына да байланысты болып келеді.
Қойма деңгейінде технологиялық процесстердің үнемділігі жүкті қайта жасау
бірлігінің шығындар көлемі көрсеткішімен сипатталады. Бірақта бұл
көрсеткішті оңтайландыру үшін бүкіл тауар қозғалысы жүйесін оңтайландыру
қажет, логистикалық тізбектің кез келген звеносында технологиялық
процесстің үнемділігі бүкіл тізбекте материалдық ағымдардың қозғалысы
жиынтық шығын деңгейімен анықталады. Аталған талаптардың орындалу шарттары
қоймадағы материалдық ағымдардың келесі ұйымдастыру қағидаларының
орындалуымен анықталады: пропорционалдық, параллельдік, ырғақтылық,
үздіксіздік, тура дәлдік, тасқындық [14].
Жоғарыда қойма логистикасының қалыптасу эволюциясын, негізгі
түсініктері мен түрлерін, қызметтерін, жіктелуін қарастырып кеткен
болатынмыз. Келесі бөлімде зерттеу мақсаттарына сәйкес қоймадағы
логистикалық үрдістердің мазмұнын яғни қоймаға тауар келіп түскенінен
бастап, қабылдау, сақтау, орналастыру, сұрыптап алу, инвентарлау сияқты
логистикалық үрдістерді қарастыру қажет.
1.3 Қойма қызметінің негізгі техникалық-эксплуатациялық және
экономикалық көрсеткіштерін талдаудың шетелдік тәжірибесі
60-жылдардың соңында Батыста (негізінен АҚШ-та) менеджменттің
интегралды құралы ретіндегі бизнес-логистиканың концепциясы қалыптасты.
Концепцияның негізгі мазмұны мынадай болды: Логистика – бұл белгілі бір
уақытта және белгілі бір жерде тауарлардың сұранысы мен ұсынысын
үйлестіруге және жылжытуға әсер ететін барлық қызметтерді басқару.
70-шы жылдардың басында бизнес-логистиканың негізгі принциптері
құрылды және көптеген батыс фирмалары оларды практикада табысты қолдана
бастады. Бірақ пайданы өсіруге қызығушылық білдірген көптеген фирмалар үшін
шығындарды азайту және бақылауға қатысты логистикалық әдіс айқын болмады.
Бұдан басқа, логистикалық үйлестіруді енгізу әрекеттері көптеген батыс
фирмаларында орта және тіпті жоғарғы менеджменттің қарама-қарсы
әрекеттеріне алып келді. Ұзақ уақыт бойы дәстүрлі функцияларды орындауға
үйренген менеджерлер, мысалы, сатып алу, тасымалдау, жүкті өңдеу
қызметтерін атқара отырып, жалпы шығындарды төмендету концепциясының
негізінде материалды ағымдарды іштей бақылау үшін қажетті ұйымдық
өзгерістерді енгізуге кедергі жасап отырған. Қосымша қиындықты логистикалық
шығындардың құраушыларын бөлуге және бақылауға ыңғайланбаған бухгалтерлік
есеп жүйелері және фирмалардың логистикалық белсенділігінің қаржы
нәтижелерін бағалау жүйелері тудырды [7].
70-ші жылдардың ерекше сипаты-жоғары сапалы шикізат ресурстарының
жетіспеушілігі кезіндегі бәсекелестіктің өсуі болды. Көптеген елдердегі
өндіріс құралдарына салынатын инвестициялардың өсуі салыстырмалы
тұрақтандырумен ауысты.
70-ші жылдардың соңында Батыста қойма процесін, оның операциялық
құрамын, ұйымдастырылуын, техникалық және технологиялық қамтамасыз етілуін
өзгерткен таралы-орау революциясы аяқталды. Тасымалдау-қойма құрал-
жабдығын өндіру, тара мен ораудың жаңа түрлері, қазіргі автоматтандырылған
қойма кешендері кеңінен дамыды, жүктерді тасымалдаудың контейнеризациясы
белсенді түрде енгізіле бастады. Тара мен орауды стандарттаудың
дистрибутивті логистикалық жүйелеріне орау мен паллеттердің стандартты
мөлшерлі қатарларын енгізу маңызды экономикалық әсер берді [13].
80-90 жж. кезеңін логистика бойынша ең белгілі ғалымдар мен
мамандарының бірі, АҚШ-тың Мичиган университетінің профессоры Дональд
Бауэрсонс ''логистикалық ренессанс'' кезеңі деп атады. Шынында да, осы
кезең ішінде логистика теориясы мен практикасы алдыңғы онжылдықта
жасалғаннан асып, алға қадам басты.
Логистиканың тез дамуының басты идеясы минималды шығындармен бизнестің
соңғы мақсатына жету үшін ''сатып алулар – өндіріс-дистрибьюция – сатулар''
толық логистикалық торындағы фирманың логистикалық функциялары мен оның
логистикалық әріптестерін максималды интегралдау болды.Осы тарихи кезеңде
логистикалық шарықтау феноменін түсіндіретін әлемдік экономикада маңызды
өзгерістер болды (Сурет 5):
Сурет 5-Қоймалық логистиканың шарықтау феноменін түсіндіретін әлемдік
экономикада маңызды өзгерістер*
*Ескерту:[13, 73 б.] әдебиет негізінде автор құрастырған
Шет елдердің көпшілігінде логистикалық ассоциациялар, ұйымдар мен
қоғамдастықтар құрылып, тиімді қызмет ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz