Биік таулар зонасы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Жоспары
I Кіріспе____________________________ ____________________________2-3
II Негізгі бөлім______________________________ ____________________3-13
2.1 Жамбыл облысының топырақ климат жағдайына сипатама__________3-6
2.2 Бақ алқабын құру_______________________________ ______________6-7
2.3 Жеміс жидек дақылдарының сорттарына сипаттама________________8-9
III Қорытынды__________________________ _________________________14
IV Пайдаланылған әдебиеттер_________________________ _____________15

Кіріспе
Жеміс-жидек шаруашылығы -- жеміс-жидек дақылдарын өсірумен айналысатын өсімдік шаруашылығының саласы. Жеміс-жидек шаруашылығына көшет (жеміс дақылдарының көшетін өсіру) және жидек (таңқурай, қарақат, бүлдірген, т.б. жидек дақылдарын өсіру) шаруашылығы; шекілдеуікті, сүйекті, субтропиктік (анар, құрма, інжір, т.б.), жаңғақ, шырын жемісті дақылдарды өсіру жатады. Жеміс-жидек шаруашылығы тек көп жылдық өсімдіктерді алдымен көшеттікте өсіріп, оны жеміс бағына немесе көлемді егіс алқабына (плантация) отырғызумен және көптеген жеміс-жидек дақылдарын өсірумен айналысады.
Жеміс-жидек шаруашылығы -- өсімдік шаруашылығының ертеден келе жатқан салаларының бірі. Алма, алмұрт, анар, шабдалы, өрік, алхорының өсіріліп келе жатқанына 4 мың жылдан асты. Вавилон мен Ассирия (б.з.б. 3 мыңыншы жыл), Қытай мен Үндістан (б.з.б. 2-мыңыншы жыл), Қырым (б.з.б. 700 жыл) бақтары туралы жазбалар қазірге дейін сақталған. Орта ғасырларда жеміс-жидек шаруашылығы Батыс Еуропада, әсіресе, Францияда дамыды. 19 ғасырда Қырымда, Орталық Азияда, Украинада өндірістік бақтар егіліп, жеміс-жидек шаруашылығы тауар өндіру саласына айналды.
Жеміс-жидек шаруашылығын дамытуда бақтарды тыңайтқыштармен және пестицидтермен қамтамасыз етудің, өнімді жинау жұмысын механикаландыру деңгейін көтерудің, жемісті өңдеудің, сақтаудың, т.б. маңызы зор
Жеміс-жидек өсіру Қазақстанда 20 ғасырдың 30-жылдарынан бастап дами бастады. Аймақтық тәжірибе станциясы ашылып, кейін ол Қазақ егіншілік ғылыми-зерттеу институтының қарамағына берілді. 1959 жылы Қазақ жеміс және жүзім шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты құрылды. Қазақстанда жеміс-жидек дақылдарының гендік қорын құру мәселелері зерттелді (А.Н. Кацейко, М.П. Левина, А.Д. Виновец, Н.Ю. Нұртазина, М.Т. Нұртазин, т.б.). Орта Азиядағы ең ірі жеміс және жидек дақылдарының 3000-нан астам сортының коллекциясы жасалды. Жеміс дақылдарын көбейтудің әдісі мен технологиясы (К.Г. Карычев, И.П. Савеко), таулы және жазық жерлердегі бақтарда жеміс өсірудің қарқынды технологиясы (А.Жанғалиев, И.С. Голованов, Ю.Л. Кудасов, Е.Г. Раузин, А.С. Куцуков), ағаш өсімдіктерін түзуші тіндері арқылы өсіру (С.Г. Долгих, Н.П. Клоконос), жидек дақылдарын өсіру технологиясы (С.Н. Олейченко) жасалды. Топырақ құнарлығын сақтау және бақ агроценозын құру (Г.П. Адрианова, Е.М. Коваленко), өсімдіктерді аурулардан, зиянкестерден және арамшөптерден қорғау (М.М. Исин, Г.Н. Қайырова), егістіктерді суару (В.Х. Арст, А.И. Бондарцев), ауқымды процестерді механикаландыру (Ж.Мағажанов) мәселелері зерттелді. Құрамы реттелетін ауада жемістерді ұзақ сақтау (В.П. Гудковский, Т.Л. Урюпина) және жеміс шикізаттарын өңдеу (Д.Ізбасаров) технологиялары жасалып, өндіріске енгізілді. Қазақ жеміс және жүзім шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты шығарған 15-ке жуық жеміс-жидек сорттары Қазақстанның әр түрлі аумақтарында аудандастырылған.

1. Жамбыл облысының топырақ климат жағдайына сипатама
Облыстың климаты шұғыл температуралық контрастармен: жауын-шашын мөлшерінің аумақ және жыл бойынша біркелкі емес болуымен, ауаның құрғақ болып келуімен, булану үрдісінің қарқындылығымен және күн жылуының мол болуымен сипатталады.
Облыс аумағында келесі климаттық аудандарға бөлінеді: өте құрғақ қоңыржай ыстық (Ia), өте құрғақ ыстық (Iб), құрғақ ыстық (II), өте құрғақ тау алды (III), және таулы қоңыржай құрғақ және қоңыржай ыстық (IV). Облыстың солтүстік, яғни жазық бөлігінде шұғыл континетті климат, суық
қыс, құрғақ және ыстық жаз болып тұрады. Бұл аймақта қаңтардың орташа температурасы -100С-тан -140С-қа дейін болады. Шілденің орташа температурасы 25-270С шамасында. Жауын-шашынның жылдық мөлшері 100- 200 мм. Тау алды бөліктерінде климат жұмсақтау. Бұл бөлік үшін қаңтардың орташа температурасы -5 0С-тан -8 0С-қа дейін, шілденің орташа температурасы 20-220С, жауын-шашынның жылдық мөлшері 350 мм, таулы аймақтарда 500-600 мм, кейде 700-900 мм. Тау алды бөліктері мен жазық жерлер үшін вегетациялық период 200-225 тәулік. Осы период ішінде жағымды (оң) температураның жиынтығы солтүстік бөлік үшін 31000 , оңтүстік бөлік үшін 40000.
Өзен торы сирек кездеседі. Облыстың солтүстік бөлігінде ағынды су мүлдем жоқ, кей жерлерде ғана уақытша суағарлар кездеседі. Облыстың негізгі өзендері Шу, Талас, Аса таулардан ағады да, құмдарға сіңіп кетеді.
Өте құрғақ тау алды климаттық ауданы. Аталған ауданға Талас, Жамбыл, Құлан, Мерке, Красногорск, Қордай аудандарының тау алды бөліктері жатады. Гидротермиялық коэффициент 0,5-0,7-ні құрайды. Ауаның тиімді температураларының жиынтығы 00С - 3000 - 35000 . Жылдық жауын-шашын мөлшері 300-360 мм. Суық және жылы кезеңдердегі жауын шашын мөлшері сәйкесінше зонаның батысында 185 және 177 мм, шығысында 100-190 мм. Әсіресе батыста жаз суық болып келеді. Шілденің орташа температурасы 22,5- 25 градус.
0 градус арқылы орта тәуліктік температураның ауысуы және көктемдік кезең наурыздың екінші жартысында байқалады. Оның ұзақтығы 60-70 күн. Көктемде соңғы қатқақ сәуірдің екінші жартысында-мамырдың басында аяқталады. Суық емес кезеңнің ұзақтығы 120-190 күн.
Тұрақты қарлы қабат желтоқсанның бірінші онкүндігінде түзіледі. Оның
жату ұзақтығы 60-100 күн. Қардың онкүндіктік биіктіктерінің ең үлкендерінің орташасы - 20-40 см, қардағы су қоры - 40-75 мм. Тегіс және көтеріңкі жерлердегі температураның ең төменгісі - 320-420, төмен жерлерде -370-470. жердің қатып қалуының тереңдігі 20-25 см, ең тереңі 56 см.30
Зонада суарылмайтын және суармалы жер шаруашылығы дамыған. Батыс бөлігінің климаттық жағдайлары суармалы жерлерде картоп өсіруге мүмкіндік береді.
Жамбыл облысының жалпы жер көлемі 144,263 км2, құрайды.
Облыс аумағында келесі негізгі топырақты-мелиоративті зоналар бөлінеді:
1. Биік таулар зонасы.
2. Таулы далалар зонасы.
3. Төмен таулар және тау алды зоналары.
4. Шөл зонасы.
Шу-Іле таулары оңтүстік-шығысқа қарай аласа таулардан тұрады. Солтүстік батысқа қарай біртіндеп аласарып, бетпақ даланың шөлді кіші төбелерімен ұласып жатады.
Мойынқұмның құмдауыт шөл даласы ашық құмдар мен қыраттардан тұрды. Мойынқұм құмы облыс жер аумағының 20-25 %-ын құрайды. Жазық даланың құмдары Талас өзенінің оң жағалауы және Шу өзенінің сол жағалауымен шектесіп жатады.
Облыстың оңтүстікгінде үстірттерді құрайтын Қаратау жоталары алып жатады. Қаратау, Қырғыз жоталарының және Мойынқұм құмдарының ортасында Талас аңғары орналасқан.
Қырғыз алатау жоталарының 3500-4000 метр биктікте орналасқан жерлерінде тау-шалғынды альпілі топырақтары, ал, төменгі жақтарында тау- шалғынды субальпілік топырақтары таралады. Орманды жерлерінде таулы- орманды күңгірт топырақтар таралып, одан төменірек таулы-қыратты, қиыршық тасты топырақтар таралады. Бұл жерлерде оңтүстік қара топырақтар да кездеседі.
Облыстың биік үстірттерінен құралатын бөліктерімен оңтүстік батысын күңгірт қара қоңыр қамтиды. Облыстың 750 ден 1200 метр биіктікте орналасқан Қырғыз, Талас Алатауларының, Қаратау және Шу-Іле тауларында төменгі тау және тау етегі топырақтары ал, оңтүстік батысында ашық қара қоңыр топырақтар таралады. Тау етегі жазығының 300-700 метр биіктігінің шөлді қыратты аймағын сұр қоңыр топырақтар алып жатады.
Шу өзені аңғарының солтүстігінде созылып жатқан үлкен алқабын сұр қоңыр топырақтар алып жатса, сұр қоңыр топырақтардың арасында кебір топырақтар да таралған. Бұл жерлерде сортаң топырақтардың ірі көлемдері
сирек кездеседі.
Облыстың топырақ жамылғысы негізінен ашық қара қоңыр және сұр топырақты болып келеді. Ашық қара қоңыр топырақты белдеу жауын шашын мөлшерінің жыл және жыл мезгілдері бойынша бір қалыпты емес түсуімен, ауаның жаз кезеңдерінде құрғақ болуымен және ылғалдың қарқынды булануы үшін қолайлы жағдайлардың болуымен сипатталады. Ашық қара қоңыр (карбонатты) топырақтар лесстарда және лессті саз бен құмнан тұратын тау жыныстарында таралған. Егістік қабатта 3 %-дан аспайтын гумус, 0,1-0,15 % жалпы азот, 0,15-0,23 % фосфор бар. Механикалық құрамы шаңды, орташа және ауыр құм-балшықтар мен құмды болып келеді.31
Ашық қара қоңыр топырақ белдеуінен төмен жайпақ еңісті тау асты жазықтарында сұр топырақтар таралған. Бұл жазықтар Шу-Іле таулары мен Қырғыз Алатауын бойлай орналасқан. Климат ыстық және құрғақ жазбен, салыстырмалы қысқа және суық қыспен, қысқы-көктемгі температуралардың көктемгі-жазғы температураларға ауысуымен сипатталады. Жауын-шашын мөлшерінің ең көбі қысқы-көктемгі кезеңде түседі. Топырақтар жауын- шашынмен қамтамасыз етілмеген суармалы жер шаруашылығындағы аудандарда орналасқан.
Ең көп таралған кәдімгі және ашық сұр топырақтар. Кәдімгі сұр топырақтар Қырғыз, Талас және Қаратау жоталарының тау асты жазықтарын алып жатыр. Сұр топырақтар Шу-Іле тауларына, абсолютті биіктігі 699-800 м болып келетін тау арасы және өзен аңғарларына кіріп кетеді. Грунтты сулар тереңде жатады, олар топырақ түзілу және өсімдік жамылғысының сулы режіміне қатыспайды.
Тың жағдайларында топырақтар лесс және құмды және сазды тау жыныстарынан тұратын лесс саздақтарындағы эфемерлі-жусанды өсімдіктің астында, сондай-ақ тау жыныстарының жамылғы құм балшықтарында қалыптасты. Механикалық құрамы бойынша топырақтар жеңіл, орта және ауыр құм-балшықты және құмды тау жыныстарынан тұрады, профильдің құрамында көп жағдайда қиыршық тас және қабыршақты ұнтақ (тау жыныстарынан пайда болатын ірі 2-10 мм шамасындағы тас түйіршіктері) бар.
Кәдімгі сұр топырақтардың өзіндік белгісі гумустық қабаттың әлсіз қалыңдығы (35-60 см-ден аспайды), 50-90 см тереңдікте тығыз иллювиальды карбонатты қабаттың болуы болып табылады. Топырақтарда құнарлы элементтер өте аз, топырақты ерітіндінің реакциясы-сілтілі, кейде қатты сілтілі. Су жақсы сүзіледі және бұл топырақтарды тұз баспаған.
Кәдімгі сұр топырақтар қарқынды суару және органикалық және минералды тыңайтқыштарды қолданған кезде жақсы өнім береді.
Ашық сұр топырақтарда органикалық заттар өте аз, гумустың мөлшері 0,9-1,2 %, карбонаттардың мөлшері жоғарғы қабаттарда - 1,2 %, 50-70 см тереңдікте - 5-12 %. Топырақты ерітіндінің реакциясы сілтілі. Топырақтарды әдетте тұз баспаған, механикалық құрамы бойынша жеңіл құмды және сазды тау жыныстарынан тұрады.
Сіңіруші комплекс 70%-ға дейін кальциймен, 20 %-ға дейін магниймен, 5%-ға дейін натриймен қаныққан. Тереңдіктің және карбонаттықтың ұлғаюымен кальцийдің 45 %-ға дейін түсуі байқалады, ал магний 50 %-ға дейін өседі, бұл өз кезегінде топырақтың физикалық қасиеттерінің нашарлауына алып келеді. Климаттың құрғақтылығы топырақты игеруге қиындық туғызады. Оларды суару және эрозияға қарсы шаралар қолданып, қолдануға болады. Қазіргі таңда олар күзгі-көктемгі және қысқы жайылым ретінде қолданылады.
Сұр топырақтармен қатар тау асты жазықтарының топырақ жамылғысында Қаратау, Қырғыз Алатау және Шу-Іле тауларын бойлай комплекстер және полигидроморфты, кей жерлерде тұзды және сортаңдалған топырақтардың жанасуы созылып жатыр.32
Суармалы шалғын-сұр топырақтар көңіл аударарлық. Бұл топырақтар тың топырақтарынан ерекшеленеді. Шалғын-сұр топырақтардың ұзақ суарудыңт нәтижесінде агрохимиялық және агрофизикалық қасиеттері өзгеріске ұшырады.

2. Бақ алқабын құру Бақ алқабын құруды дұрыс ұйымдастыру маңызды
рөл атқарады. Өйткені, бүл шараларды дүрыс жүргізудің арқасында механикалық құралдарды, эрозияға қарсы шараларды тиімді қолдануға болады. Бақ алқабын құруды үйымдастыру олардың жобасын жасаудан (техникалық жоба) бапталады. Онда кварталдарды, бақ қорғайтын жолақтарды, жол жүйелерін, шаруашылық құрылыстарын, суару жүйелерін, түқымдастардың және жергілікті жер жағдайларына қоятын талаптары ескеріліп қамтылады.
Бақ отырғызу жобасын құру тек жеміс өсімдіктерді отырғызылған бақтың пайдалы көлемін анықтаудан басталады (1-кесте.). Жалпы баққа арналған алқапты аудан 100% -ға теңестіріліп алынады. Бақтардың жалпы көлемі 100 га-дан аспаса, шаруашылық қүрылыстарына, бақ қорғайтын жолақтарға, жолдарға олардың 15% -ы бөлінеді, бақтың көлемі 100 га-дан асса, онда 12% -ы бөлінеді. Шаруашылық құрылыстары (қоймалар, жаппа қалқалар, жеміс сақтайтын қоймалар, ауылшаруашылық машиналарын, улы химикаттарды және минералды тыңайтқыштарды сақтайтын орындар, бақта істейтін жүмысшылардың демалыс жайлары) жолға жақын кварталдардың біреуіне орналастырылады. Алқаптың пайдалы көлемі
мына формула бойынша есептеледі: П =Ж - А;
мұнда П - пайдалы көлемі, га;
Ж - жалпы көлемі, га;
А - бақты қорғайтын жолақтарға салынған жолдарға, шаруашы-
лың құрылыстарына бөлінген алқап көлемі, га.
Есептеу нәтижесі 1-кестеге толтырылады.

1-кесте Бақтың пайдалы ауданы

Көрсеткіштер

%
гектар
Баңқа арналған алқапың жалпы
Ауданы
100
95
Бақты қорғайтын жолақтар, жолдар
жөне шаруашылық қүрылыстары
12-15
14
Бақтың пайдалы ауданы
88-85
81

Пайдалы аудан : 95га -14га = 81га

Бақтың пайдалы көлемі облысы (аймағы) бойынша қабылданған түқымдық сорттық аудандастырылуына сүйене отырып, әр түрлі түқымдастарға бөлінеді.
Бақтың пайдалы көлемі 100%-ға теңестіріліп алынады. Жеке тұқымдастардың көлемін есептеуге төмендегідей теңдік қолданылады:
П - 100%
Х-М
мұнда, П - пайдалы аудан, га;
М - түңымдық сорттық
аудандастырылуына қарай тұқымдастардың пайыздық
қатынасы (10-12 қосымша);
X - жекелеген түқымдастардың анықталатын ауданы, га
Мұнан шыққан көрсеткіштер 2-кестеге енгізіледі.

2-кесте Жеміс тұқымдарының ауданы
Тұқымдар

Тұқымдық-сорттық бойынша аудандастыру

%
Га
Алма
82
66
Алмұрт
4
4
Шие
3
3
Алхоры
4
4
Бүлдірген
2
2
Таңқурай
2
2
Қарақат
3
3
Тұшала
0,3
0,3
Бақ алқабын ұйымдастыруда оны кварталдарға, яғни бақтық жолдармен және бақ қорғайтын орман жолақтармен шектелген шаршыларға дұрыс бөлудің өте маңызды мәні бар.
Мысалы: Алма жемісінің ауданы, га
100%_______81га
82 %_______Х;
Х =81а x 82% 100= 66га
Алма жемісінің ауданы - 66га .

3. Жеміс жидек дақылдарының сорттарына сипаттама

Алма сорты
Мелба - Канадалық сорт. Алмаиы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан облыстарында аудандастырылған. Ағаштары орташа өседі, суыққа төзімді, бөрікбастары жас шағында сопақша, ал жеміс берген уақытта ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.