Жаза қылмыстық құқықта қылмыс сияқты әлеуметтік - құқықтық құбылыс

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 58 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ4

1 ЖАЗА ТҮСІНІГІ, МАҚСАТТАРЫ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ҚЫЗМЕТІ8

1. 2 Жазаның ұғымы және мәні8

1. 2 Жаза мақсаттарын заңнамалық бекіту, жаза мақсаттарына жетуді қамтамасыз ететін қылмыстық-құқықтық құралдар15

1. 3 Жаза жүйесі ұғымы және және оны заманауи жағдайларда жетілдіру мәселелері24

2 ЖАЗАҒА БАЛАМА ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ӘСЕРІ БАР ШАРАЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ТАБИҒАТЫ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ35

2. 1 Қылмыстық-құқықтық әсері бар балама шаралардың түсінігі және мақсаттары35

2. 2 Қылмыстық-құқықтық әрекет етудің баламалы шараларының түрлері40

2. 3 Тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шаралары42

2. 4 Шартты соттау45

ҚОРЫТЫНДЫ51

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ55

КІРІСПЕ

Жаза мәселесі бірнеше ғасыр бойы ойшылдардың, заңгерлердің, психологтардың және басқа да ғылыми сала өкілдерінің назарын өзіне аударып келеді. Қазіргі заманда да жаза өзінің экнономикалық, әлеуметтік, саяси және гуманитарлық жағдайларымен көптеген мыңжылдық бұрынғыдай өзінің әлеуметтік маңыздылығын жоғалтқан жоқ және шартты-заңды тыйымдардың материалдық негізін бейнелеуін жалғастыруда.

Жаза қылмыстық құқықтың орталық институттарының бірі болып табылады. Оның басқа базалық категориясын-қылмыстарды-анықтауда заң шығарушының жаза сипатын қолдануы бекер емес Қылмыс деп қылмыстық заңмен жазаланады деп тыйым салынған ҚК Ерекше бөлігінің (ҚР Қылмыстық кодексінің 1 т. 9 б. ) нормасы санкциясымен жаза қарастырылған қоғамға қауіпті әрекетті айтуға болады.

Қазақстан Республикасының Президентінің № 858 2009 ж. 24 тамыздағы Жарлығымен "Қазақстан Республикасының 2010 - 2020 жылдар аралығына құқықтық саясат концепциясы " бекітілді, ол ұлттық қылмыстық құқықтың дамуының маңызды бағыттарын анықтады. Концепцияда қолданыстағы Қылмыстық кодекс - қылмыспен күресудің және адамның құқықтары мен бостандықтарының, мемлекет пен қоғамның қызығушылықтарының құқықтық-заңды қорғалуының барынша нәтижелі аспабы екені ерекше аталып өтілген. Гуманизация ең алдымен аса ауыр емес және орташа ауыр қылмысты бірінші рет жасаған тұлғаларға, сондай ақ тұрғындардың әлеуметтік жағдайы төмен бөлігіне - жүкті және жалғызбасты әйелдерге, қарамағында кәмелетке толмағандар бар тұлғаларға, кәмелетке толмағандарға, егде жастағы адамдарға қатысты болуы тиіс. Сонымен қатар, ауыр және аса ауыр қылмыс үшін айыпталған, қылмыстық тергеуден жасырынған тұлғаларға қатысты қатал қылмыстық саясат жүргізу қажет.

Концепция ең алдымен үлкен қоғамдық қауіп тудырмаған тұлғаларға (кәмелетке толмағандарға, абайсызда қылмыс жасаған тұлғаларға, басқа да жазаны жеңілдететін жағдайлары бар тұлғаларға) қатысты қылмыстық жазадан босату жағдайларын кеңейту арқылы қылмыстық репрессияның қолданылу саласын кезеңдеп қысқартуды қарастырады.

Сондай-ақ, Концепцияда қылмыстық саясат кейбір бас бостандығынан айыру немесе бас бостандығынан айырудың максимал мерзімін азайтудан басқа жазаның жекелеген санкцияларынан басқа бас бостандығынан айыруға қатысы жоқ қылмыстық жазаға тартудың қолданыс аясын кеңейтуге, айыппұлды қылмыстық жазаның нәтижелі түрлерінің бірі деп тануға және оның қолданыс аясын кеңейтуге; Қылмыстық кодекстің тармақтар санкцияларындағы бір ауырлық категориясына жататын жазалардың мөлшерін тең етуге және олардың жазаның әділдік принціпіне сай болуына; қылмыстық жазаларға мемлекеттік сипаттағы баламалы шаралар енгізуге, өлім жазасын қолдану саласын ақырындап тарылтуға бағытталған курсты жалғастыруға; қылмыстық жауапкершіліктен босатуға, жазаны өтеуден босатуға, жазаны өтеуден шартты - мерзімге дейін босатуға бағытталуы қажет екені ерекше аталған.

Мемлекеттің қағидалық ұстанымы қылмысқа қарсы әрекет ету және оны жаза мүмкіндіктері түсінігі сұрақтары жазаның заңды бекітілген мақсаттарында, оған жетудің әдістері мен құралдарында көрініс табады. Қазақстан Республикасының әрекеттегі қылмыстық заңнамасын талдау қылмыстық жаза қылмыспен күресудің құқықтық шаралары жүйесінде ерекше орын алатынын, оның қылмыстық жауапкершілікті жүзеге асырудың жетекші формасы екендігін және адамдардың заңға бағыныштылығын қамтамасыз етудің құралы екендігін көрсетіп отыр.

Жаза қылмыстың нәтижесі ретінде - қылмыс сияқты қоғамдық және жеке қарама-қайшылықтардан туындайтын мәңгілік құбылыс. Сондықтан, қазіргі жағдайларда жаза жеке тұлғаның, қоғам мен мемлекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, болашақтағы қылмыстың алдын алуға және сотталғанды түзетуге бағытталған қылмыстық саясаттың маңызды және қажетті құраушысы болып табылады.

Сонымен қатар, қылмыс жасаған адамдарға жағымды әсер ету тұрғысындағы жаза мүмкіндіктері, қылмысты тудыратын және оған әрекет ететін себептер мен жағдайларды бейтараптандыру мүмкіндіктері шектеулі. Бұдан басқа, жазаның шектен тыс қаталдығы, оны негізсіз кең қолдану көбінесе сотталғандардың қоғамнан одан әрі шектелуіне, қылмыстық қызметтің басында басқа мемлекеттік және қоғамдық әсерлерді қолдану жолымен тоқтатуға болатын тұлғалардың рецидивисттер қатарына қосылуына алып келеді.

1955 жылдың өзінде А. А. Пионтковский "Қылмыстық әлем әртекті элементтерден құралады, оның ішіне балалар да, ересектер де, жан күйзелістегі адамдар да, дені сау адамдар да, қылмыстық қызметпен туылған тұлғалар да, қылмыс өмірлерінде кездейсоқ және эпизодты орын алған тұлғалар да кіреді" деп жазған. [1, 173] . Қылмыстық заңмен белгіленген қылмыстардың өзі мазмұндары, бағыттары, залалдары және қоғамға қауіптілігі бойынша бір - бірінен айтарлықтай ерекшеленеді. Әртекті субъектті құрам мен жасалатын қылмыстардың сан алуандығы қылмыстық - заңды әсерлердің жауапты шараларының әртүрлілігін талап етеді.

Міне сондықтан демократиялы мемлекеттердің қылмыстық саясаты ХIХ ғасырдан бастап құқықты шектейтін, арналуы қауіп төндіретін немесе еркін жатақхана жағдайында жүзеге асатын тәрбиелеу жазасын өтеу сияқты қылмыстық-құқықтық баламалы жазаны іздеу және заңмен бекіту бағытында дамыды.

Заңды және құқықтық тәртіпті қатайтудың практикалық тапсырмаларын шешуде қылмыстық құқық ең қауіпты тәртіп бұзу - қылмыспен күресуді қамтамасыз ету жүктелген біздің еліміздегі құқықтық жүйенің элементі ретінде маңызды рөл атқарады. Жаза - мемлекеттің объектілер: жеке тұлға, оның құқықтары, еркіндіктері және мүліктеріне деген заңды қызығушылықтары, ұйымдардың құқығымен заңды қызуғушылықтары, қоғамдық тәртіп пен қоршаған орта қауіпсіздігі, еліміздің конституциялық қатары мен территориялық тұтастығы, қоғам мен мемлекеттің заңмен қорғалатын қызығушылықтары, адамдардың бейбітшілігі мен қылмыстық әрекеттерден қауіпсіздігін қорғауға арналған маңызды құралы. Ол қылмыстық жауапкершілікті жүзеге асырудың және қылмысты болдырмау шараларының бірінің маңызды формасы болып табылады.

Жаза қылмыстық құқықта қылмыс сияқты әлеуметтік - құқықтық құбылыс. Жазаның әлеуметтік арналуы оның көптеген жылдар бойы қылмыспен күресудің құралдарының бірі болуы, қылмыстық заңға шиеленіске түсетін адамдардың тәртібін қадағалайтын қатаң реттегіш болуы. Адамзат цивилизациясының түрлі кезеңдерінде мемлекет қылмыстық жаза көмегімен мәні бойынша бір міндет - қоғамды қылмыстық әрекеттерден сақтауға, оларды қылмыстық заңмен қорғалатын маңызды әлеуметтік құбылыстарға айырбастауға тырысып келеді. Бұл мағынада К. Маркстың жаза - "ешқандай жағдайларға қарамастан қоғамның заң бұзушылықтарға қарсы өзін - өзі қорғауы " деген тұжырымдамасы қылмыстық жазаның әлеуметтік арналуын барынша дәл сипаттайды [2, 45] .

Жазаның әлеуметтік қызметі қылмыс жасаған адамға оны қолданудан бұзылған қоғамдық тәртіптің қалпына келуі, зардап шегушіге келтірілген залалдың орнының толтырылуы, айыпталушыны жазада қоғамдық қажеттіліктің қанағаттандырылуы, қылмыс жасауға байланысты азаматтарда туындаған қорқыныш пен сенімсіздікті жою, құқық қорғау органдарына қылмыспен күресуге және адамның, қоғамның, мемлекеттің қызығушылықтарын қорғайтынына деген сенімін қатайту.

Қылмыстық заңның даму тарихы түрлі жазалардың үлгілерін көрсетеді, соның ішінде қылмыспен күресуге тиімді нәтижелерге қол жеткізу үшін қатаң жазалар да бар. Жаза әрқашан қоғамның жасалған қылмысқа жағымсыз реакциясы түрінде көрініс табады. Қылмыс жасау түрлі әлеуметтік институттар (мысалы, қоғамдық ұйымдар) азаматтарының, сәйкесінше қылмыс жасағаны үшін айыпталушыларға сәйкес мәжбүрлеу шараларын қолдануға мәжбүр болатын мемлекеттің жағымсыз реакциясын тудырады. Сонымен қатар, қандай қатал болса да қылмысқа әлеуметтік әсер етудің кез келген шарасы қылмыстық жаза деп қабылданбайды, себебі ол өзінің табиғаты бойынша құқықтық болып табылады.

Қоғамның дамуының түрлі кезеңдерінде жаза жүйесі де сан алуан болды. Адамзат қоғамы қылмыспен күресуде көптеген жаза құралдарын пайдаланып көрді. Балта мен дар ағашы, қадаға отырғызу және айналдыру, жыланмен бірге бір мөшекте батыру, тамаққа балқытылған металл құю және жағу. Дене жазалары (денені зақымдайтын және мертіктіретін), масқаралайтын жазалар (масқаралау бағаны, мойын жіп кигізу, саяси өлім және т. б. ) .

Алайда көндіру және тәрбиелеу әдістері, қоғамдық және тәрбиелеу әсеріндегі шаралар аса үлкен нәтижелер бермейді, мемлекет тарапынан аса қатаң шаралар қолданылады, ал қылмыс жасалған жағдайларда - қылмыстық жаза шаралары қолданылады. Сонымен, жаза қылмыспен күресудегі негізгі емес көмекші құрал бола отырып өзінің мемлекеттік мәжбүрлеудің маңызды шарасы ретіндегі маңызын жоғалтпайды [3, 87] .

Жаза мәселесі әрдайым ойшылдардың назарын өзіне аударды, ол жайлы түрлі пікірлер айтылған. Революцияға дейінгі танымал ғұлама профессор Н. Д. Сергеевский "әдебиетте мемлекеттің қылмыскерлерді жазаға құқығының бар екендігін негіздеген 24 толық философиялық жүйе мен түрлі криминалисттердің 100-ге жуық жеке теориялары бар екендігін" атап айтқан.

Олардың арасында орнын толтыру, қорқыту, жалпы және арнайы ескерту және т. б. Бүгінгі күнге дейін әлеуметтік - құқықтық табиғатты және жаза мақсаттарын түсіндіретін теориялар саны өскен. Барынша кең таралған бір ғана теория - француз ғұламасы М. Анселдің "жаңа әлеуметтік қорғау" теориясын атасақ жеткілікті, ол әдебиетте жазадан жасалған қылмыстың орнын толтыру шарасы ретінде бас тартпау туралы айтылған. М. Ансель өзінің ойынша тура мағынадағы жазаға қарағанда нәтижелі әрекет етуге қабілетті превентивті сипаттағы (мысалы, превентивті оқшаулау және ішімдікке салынғандарды, нашақорларды мәжбүрлі емдеу) әлеуметтік қорғаудың ерекше шараларын қолдану туралы өз ойын білдірді. [4] .

Заманауи қылмыстық заңнама мен сот тәжірибесінде "қылмыстық-құқықтық әсер етудің басқа да шаралары" барынша шынайы альтернатив жаза ретінде бекітілді, оларсыз қазіргі уақытта қылмыскерлікке төтеп беру саласындағы істердің жағдайын елестету мүмкін емес.

Бұл дипломдық жұмыс қылмыстық-құқықтық әсер етудің шараларының жүйесін Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасы бойынша меңгеруге арналған. Бұл жұмыста жаза мен оған қылмыстық-құқықтық әсер етудің альтернативті шараларын бірыңғай кешенде қарастыру және олардың қылмыстық заңнамадағы міндеттерін шешудегі рөлін анықтау мүмкіндігі қабылданған.

Құқық саласында тарихтың орны қоғамдық қатынастарды реттеу әдістерін таңдауда ғана емес, сол әдістердің теориялық түсіндірілуінде де өте үлкен болғандықтан [5, 52], жұмыстың екі бөлімінде де қылмыстық - құқықтық әрекет ету шаралары тарихи қадам жасау бағытынан қарастырылған, бұл жаза мен оның баламалары туралы заманауи ұғымдарды түсіну үшін маңызды болып табылады.

1 ЖАЗА ТҮСІНІГІ, МАҚСАТТАРЫ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ҚЫЗМЕТІ

1. 2 Жазаның ұғымы және мәні

Арналуы бойынша қылмыстық құқық тек жазалаушы құқық (оның мұндай атауы мысалы, Турцияда, Болгарияда, Германияда қабылданған) немесе жаза құқығы. Ол қылмыстық құқықтың қылмыс жасаған тұлғаларға қудалау әрекетіне деген арналуын көрсетеді. Дәл осы жаза мен оның орнын толтыратын шаралардың арқасында қылмыстық заңнама міндеттерін шешу, қылмыстық жауапкершілік мақсаттарына жету мүмкіндігі қамтамасыз етіледі, себебі, олар іске асыру механизмінің қорғау, ескерту және тәрбиелеу функцияларында басты орынды иеленеді.

Қылмыстық Жаза - құқықтық, саяси, әлеуметтік және психологиялық ұстанымдардан сипаттауға болатын көп функционалды күрделі құбылыс. Бұл жағдай өмірге оның табиғаты мен әлеуметтік - құқықтық арналуына қатысты түрлі пікірлер тудырды. Анықтамалардың сан алуандығынан, біздің ойымызша олардың ішінен таңдауды жазаның спецификалық мазмұны, қасиеттері, сипаттамалары, қызметтері мен мақсаттары ашылатынына беру қажет.

Кәдімгі қолданыстағы "жаза" сөзі белгілі бір тыйымды бұзған адамға келетін залалдар. жазаның қылмыстық-құқықтық түсінігі бұл сөздің жалпы қолданыстағы мағынасымен ұштасады.

Отандық қылмыстық құқық тарихында жазаның заңнамалық анықтамасы алғаш рет 7 тармақта бекітілді. Жетекшілерді РСФСР 1919 жылы бастады: "жаза - мемлекет қоғамдық қарым - қатынасты қылмыскерлерден сақтайтын мәжбүрлеу әрекетіндегі шаралар" [6, 590] . Жазаның берілген анықтамасы ең жуық деп қабылданады, себебі құқықтық әрекеттегі кез келген шаралар мемлекеттің мәжбүрлеу шаралары болып табылады. Жазаның басқа да сипаттары бұл анықтамада көрсетілмеді.

Кеңестік мемлекеттің келесі заңнамалық актілерінде жазаның жалпы анықтамасы болмады. Одан басқа, кеңестік қылмыстық құқықтың тарихында "жаза" терминінен бас тарту кезеңдері де болды. Оның себебі мемлекеттік мәжбүрлеу шараларынан, соның ішінде қылмыстық Жазадан да бас тартуға алып келуі тиіс марксистік - лениндік оқумен айналысу болды. Сонымен 1952 жылы РСФСР ҚК жаза тек қорғау шарасы ретінде анықталды. Ал 1956 жылы РСФСР ҚК жаза термині "әлеуметтік қорғау шаралары" тіркесімен ауыстырылды. Айта кету керек, Жазадан бас тарту таза терминологиялық болды және бұдан институт мазмұны өзгермеді.

"Құқықта" жаза қылмыстық құқықтың негізін қалаушы ретінде қалпына келтіру КСРО Одағының қылмыстық заңнама Негіздері мен кеңестік республикалардың қатысумен 1958 жылы болып өтті. Алайда бұл заңнамалық актіде жазаның соңғы анықтамасы болмады.

Қылмыстық жаза шектеулер мен айырулармен байланысқандықтан оның құқықтық мемлекетте заңдағы нақты сызылған контурлары шектеу сызықтары мен қолданыс аясы болуы керек.

Осы себептен ҚР 2014 жылғы Қылмыстық кодексінде отандық заң шығарушы жазаның сипаттарын атай отырып оның жалпы анықтамасын бекітті: "Жаза соттың үкімімен тағайындалатын мемлекеттік мәжбүрлеу. Жаза қылмыс жасағаны үшін айыпты деп танылған тұлғаға қолданылады, қолданыстағы Кодекс бойынша бұл тұлғаның құқықтары мен еркіндігінен айыру немесе шектеу шешіледі. "

Қарастырылып отырған анықтамада жазаның барынша маңызды сипаттары көрсетілген. Алайда ғұламалар оған қатысты критикалық ескертулер айтылуда.

Ф. Р. Сундуровтың пікірінше жазаның заңнамалық анықтамасының басты кемшілігі, онда жазаның қылмыстық жауапкершілікпен байланысына сілтемелердің болмауы: "Жаза - сотталғанның ҚК бойынша құқықтары мен бостандығынан айыру және шектеу түріндегі мемлекеттік мәжбүрлеу шарасы ғана емес, материалдандырылған мемлекет тарапынан қылмыскер мен оның ісін тоқтату. Бұл тоқтату қылмыстық жазаны қолдану үшін ұнамдық - құқықтық негізді, сонымен қатар қудалау әрекеттерінің қатаң шараларын құра отырып оның арналымын көрсетеді » [7, 12, 23] . Сонымен қатар ҚР ҚК 2б. 2т мағынасынан былай қорытындылауға болады, біріншіден, жаза қылмыстық - құқықтық әрекет шарасы ретінде заң шығарушы органдармен қарастырылады, екіншіден, қылмыстық жауапкершілік жаза немесе басқа қылмыстық-құқықтық әрекет ету шарасын пайдалану жолымен іске асырылады.

Автор "кез келген әлеуметтік құбылыс анықтамасы оның арналымын көрсететініне" жүгіне отырып жазаның заңнамалық анықтамасына оның мақсатын көрсете отырып өзгерістер енгізу қажет деп санайды, "жазаның анықтамасы мақсаты айтылмаса өзінің әлеуметтік тақырыпшасын жоғалтады". [8, 22] . Сонымен қатар Ф. Р. Сундуров жазаның анықтамасынан тыс оның мақсаттарын өздігінше түсіндіруге мүмкіндік береді.

Криминалисттердің көпшілігі жаза сипаттарының қатарына жазаның басқа қылмыстық-құқықтық әрекет етулерден нақты шектеуге мүмкіндік беретін сипаттар қосу керек деп санайды. Мысалы, мұндай сипаттарға көбінесе Жазадан кейін сотталу бар екендігін жатқызады.

Қылмыстық-құқықтық әдебиетте жазаның келесі сипаттары көрсетіледі:

1) жаза - бұл мәжбүрлеу шарасы;

2) жаза мемлекеттік мәжбүрлеуді білдіреді;

3) жаза қылмыс үшін тағайындалады;

4) жаза қылмыс жасағаны үшін айыпты деп танылған тұлғаға қолданылады, яғни жеке сипатқа ие;

5) жаза қылмыстық заңда қарастырылған;

6) жаза соттың үкімі бойынша тағайындалады;

7) жаза қылмыс жасаған адамның құқықтары мен бостандықтарынан айыру немесе шектеу;

8) жазадан кейін арнайы қылмыстық-құқықтық залал - сотталу бар.

Жазаның аталған сипаттарынан жекелерінің бөлінуінің негізі күмән тудырады. Бізге "жазаның қылмыстық заңмен қарастырылуы" көрсетілетіндіктен, ол қылмыстық жазаны мемлекеттік мәжбүрлеудің басқа шараларынан шектеуге мүмкіндік бергенімен, оны мемлекеттік - құқықтық әсер етудің басқа шараларынан шектеуге мүмкіндік бермейді. Сондықтан анықтамада жаза деп тек жаза түрлерінің тізімі көрсетілген мемлекеттік мәжбүрлеу шарасын айтуға болатынын атап өту керек.

Ғалымдардың пікірі бойынша, жазаға анықтама бергенде оның формальді - құқықтық сипаттарын атаумен ғана шектелмей, назарды жазаның ішкі мазмұнын білдіретін сипаттарына да аудару қажет.

Жазаның қызметі мәселесі қылмыстық құқық теориясының қиынырақ бөлігі болып табылады. Жазаның арналуын түсіндіру мақсатында - жаза деген не - қылмыстың орнын толтыру немесе қылмысты ескерту қаруы? - деген басты сұрақты шешуде келіспейтін түрлі теорияларға тоқталамыз.

Қылмыстық заң теориясы мен қолдану тәжірибесінде бірнеше жүзжылдықтар бойы жазаға жасалған қылмыстың орнын толтыру актісі ретінде қарады. Оның негізінде қанды кек дәстүрі болды, осылайша сол кездегі қылмыстық құқықтың негізгі қағидалары қалыптасты. Сондықтан құл иелену мен феодализм дәуірінде жазаны жеке құқықтық құбылыс деп қарағаны кездейсоқ емес. Осылайша, қазақ федалдық қоғамда көп уақыт бойы жазаға зардап шегуші мен оның туысқандарын қанағаттандыру құралы ретіндегі пікір қалыптаспады [9, 11] .

Қылмыстық құқықтың заманауи жүйелеріндегі жазаның қоғамдық сипаты - бір жағынан, қылмысқа қарсы сәтті әрекеттің негізін құрайтын цивилизация жетістігі, екіншіден - қылмыстық заңда заңдылық, теңдік, айып, әділдік, гуманизм, дифференциация, жауапкершілік индивидуализациясы сияқты демократиялық принциптердің жүзеге асуының кепілі.

Сондықтан бұл жаза идея заманауи қылмыстық құқықта жазаның арналуын түсіндіру негізіне жатпайды. ХХ ғасырдың басында А. А. Жижиленко айтып кеткендей, жаза түсінігі тек жаза ұғымымен ғана байланыспаған. «Орнын толтыру жаза немесе кек құбылыстарында қолданылуына тәуелсіз орнын толтыру болып қалады - орнын толтыру қудалаушы, немесе онда алғыс идеясы болады (қайырымдылыққа қайырымдылықпен орнын толтыру) - алғыс орын толтыру». Ол орын толтыруды бірнәрсе жасаған және жасағанына ерекше баға беретін тұлғаға бағытталған әрекет ретінде сипаттайды [10, 14-15] .

Сөзсіз, жазалауда мемлекеттің жамандыққа деген жауабы бар. Алайда, жазаның мұндай бағасы оның әлеуметтік - құқықтық табиғатын ашпайды, ол жазаның этикалық өлшемі болады. Сонымен қатар, жаза қылмыс жасушының ғана тарапынан емес, қоғам мен мемлекет тарапынан да сипатталуы тиіс болғандықтан оны орын толтыруға жатқызуға болмайды. Қоғам үшін жаза мәжбүрлі игілік шарасы болып табылады, себебі ол әлеуметтік әділдікті қалпына келтіру мен жаңа қылмыстарды ескертуге бағытталған.

Жазаны қудалау деп түсіну цивилизациялық әлемге құл иелену мен феодалдық дәуірлерді еске салып, заманауи қылмыстық құқықтың барлық "ғимараттарын" бұзар еді.

Сонымен қатар, заманауи интерпретацияда жазаға орнын толтыру сипаты тән екенін жоққа шығаруға болмайды. Отандық заң шығарушы орган әділеттік қағидасын жүзеге асырудың бір тармағы ретінде жазаның қылмыстың қоғамға қауіптілігі сипаты мен дәрежесіне және қылмыстың жасалу жағдайларына сай келетінін мойындайды, ал әділ жаза тағайындаудың бір критериі - жасалған қылмыстың сипаты мен қоғамға қауіптілік дәрежесін ескеру (т. 420 бап ҚК ҚР ) . Басқаша айтқанда, заң қылмыстың мөлшеріне тең жаза тағайындауды талап етеді. Бұл байланысты ҚР ҚК ерекше бөліміндегі санкциялардан байқауға болады, басқа мемелекеттердің қылмыстық заңдарындағыдай: қоғамға аса үлкен емес қауіп төндірген қылмыстар үшін, мерзімі мен мөлшері бойынша аса қатал емес жаза, керісінше, ауыр және аса ауыр қылмыстар үшін - қатаң жазалар қарастырылған.

Т. Г. Понятовская жазғандай, кеңес доктринасы "буржуазды" қылмыстық құқықты талқылағаннан кейін жазаның классикалық түсінігі өзгерді, оның "орнын толтыру" терминімен негативті бағасы күшейді. Бірақ егер орын толтыру деп жазаның айып үшін пропорционал орын толтыру ретіндегі классикалық формуласын түсінсек, қылмыстық құқық институттары үшін жазаның табиғатын дұрыс түсіну және қылмыс ұғымын анықтау мәні шығады [11, 131] .

Жазаның заңдық анықтамасында оның заңда қарастырылған құқықтар мен бостандықтан айыру немесе оларды шектеумен байланысын көрсету біздің ойымызша орнын толтыру теорисының жағымды жақтарын мойындау нәтижесі болып табылады. Сонымен қатар, бұл заңды формулировканың үлкен артықшылығы "орнын толтыру" нақты бір шеңберге алынған. Қылмыстың орнын толтыра отырып жаза қылмыстық жауапкершіліктің арналуы ретінде қарастырылуы тиіс және соған сай барлық құқықтық талаптарды ескере отырып жүзеге асуы тиіс. Әйтпесе, соттан тыс орын толтыру да қылмыстық жазаның арналуын білдіреді деген қорытындыға келуге болар еді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.